th¡Fçik Ïl xJ¡ÑL gjé¡fhy« - Studyguideindia
Transcript of th¡Fçik Ïl xJ¡ÑL gjé¡fhy« - Studyguideindia
90
th¡Fçik
cŸsh£Á mik¥òfS¡F th¡fhs®fŸ cW¥Ãd®fis¤ nj®ªbjL¡f 3
th¡Ffis (kht£l Cuh£Á cW¥Ãd®, Cuh£Á x‹¿a cW¥Ãd®, Cuh£Á k‹w
cW¥Ãd®) gÂÎ brŒt®. efu, khefu th¡fhs®fŸ (efu cW¥Ãd® / khefu cW¥Ãd®)
cW¥Ãdiu¤ nj®ªbjL¡f xU th¡»id¥ gÂÎ brŒt®.
Ïl xJ¡ÑL
gŠrha¤Jfëš všyh ãiyfëY« cŸs všyh¥gjéfëY« 1/3 g§F gjéfŸ
bg©fS¡F¢ RH‰Á Kiwæš xJ¡ÑL brŒa¥gl nt©L«. jhœ¤j¥g£l
gH§FoædU¡F mªjªj Cuh£Á mik¥Ãš mt®fŸ ÏU¡F« é»jhrhu¤Â‰F V‰g Ïl
xJ¡ÑL më¡f¥gL«.
gjé¡fhy«
gŠrha¤J mik¥òfë‹ nj®ªbjL¡f¥g£l cW¥Ãd®fŸ, jiyt®fŸ, Jiz¤
jiyt®fë‹ gjé¡ fhy« 5 M©LfŸ. khãymuR cça fhuz¤Â‰fhf mik¥ig¡
fiy¡F« g£r¤Âš 6 khj§fS¡FŸ nj®jš el¤j¥gl nt©L«. 5 M©L¡ fhy«
Kotj‰F 6 khj§fŸ K‹dnu mL¤j 5 M©LfS¡fhd nj®jš eilbgW«. Kjš
T£l¤ÂèUªJ 5 M©LfŸ fz¡»l¥gL«. Ϫj Kjš T£l¤Â‹ njÂia kht£l¤
nj®jš Miza® ãaä¥gh®. khãy muir¡ fyªJ bfh©L nj®jš Miza® nj®jiy
el¤Jth®.
3.3.6 khãy¤ nj®jš Miza«
gŠrha¤J mik¥òfŸ, efuh£ÁfŸ k‰W« khefuh£ÁfŸ M»a cŸsh£Á
mik¥ò¤ nj®jšfis el¤j, nj®jš Miza« x‹iw V‰gL¤j, r£l« Ïl« jU»wJ.
khãy¤ nj®jš Miza® khãy muR¥ gçªJiu¥go MSeuhš ãaä¡f¥gLth®. Ït®
muR¢ bray® ãiyæš cŸstuhf ÏU¡f nt©L«. ÏtuJ gjé¡fhy«
Ïu©lh©LfŸ. ÏUKiw ÏtUila gjé¡fhy« Ú£o¡f¥glyh«. MW M©LfS¡F
nkš xUtnu bjhl®ªJ Mizauhf ÏU¡f KoahJ. 62 taJ ãiwtilªjJ« Ït®
gjé¡fhy« KoªJ éL«. ca® ÚÂk‹w ÚÂg¡F cça gâ¥ghJfh¥ò ÏtU¡F c©L.
Ïtiu¥ gjé Ú¡f« brŒa nt©Lkhdhš r£lk‹w¤Â‹ 2/3 cW¥Ãd®fë‹
r«kj¤Jl‹ Ô®khd« Ïa‰w¥gl nt©L«. 5 M©LfS¡F xUKiw khãy cŸsh£Á¤
nj®jiy muRl‹ fyªJ bfh©L Ït® el¤Jth®. nj®jš m¿é¥ò Kjš nj®jš KoÎ
m¿é¥ò tiu mid¤Â‰F« Ïtnu bghW¥ghth®. nj®jš KoªjÎl‹ cŸsh£Á
mik¥òfë‹ Kjš T£l¤ njÂia ã®zæ¥gtU« Ïtnu.
91
3.3.7 gŠrha¤J ã¡ fäõ‹
MSe®, muR Mnyhrid¥go, jiyt® xUtiuÍ« 4 cW¥Ãd®fisÍ« bfh©l
gŠrha¤J ã¡ fäõ‹ x‹iw 5 M©LfS¡F xU Kiw ãaä¥gh®. Ϫj mik¥ò
muR gŠrha¤J mik¥òfS¡F¥ Ãç¤J tH§f¥gl nt©oa ã¡bfhŸif k‰W«
gŠrha¤J mik¥òfë‹ ã Mjhu§fis¥ bgU¡»¡ bfhŸs MnyhridfŸ F¿¤J
khãy MSeU¡F¥ gçªJiu brŒÍ«. Ïij MSe® r£lk‹w¤Â‰F mD¥Ã it¥gh®.
ã®thf mÂfhçfŸ
»uhk Cuh£Á k‹w« - Cuh£Á k‹w¤ jiyt®.
Cuh£Á x‹¿a§fŸ - Miza® - (B.D.O)
(t£lhu ts®¢Á mYty®)
kht£l¥ gŠrha¤J - braš mYty®.
efu¥ gŠrha¤J - braš mYty®.
efuh£ÁfŸ - efuh£Á Miza®,
khefuh£ÁfŸ - khefuh£Á Miza®
3.3.8 kht£l¤ £l¡ FG
kht£l mséš gŠrha¤J mik¥òfS¡F¤ £läL« gâ¡fhf xU kht£l¤
£l¡ FG V‰gL¤j¥g£LŸsJ.
MŒths®
gŠrha¤J mik¥òfë‹ brašgh£il¡ f©fhâ¡fΫ mt‰iw
be¿¥gL¤jΫ kht£l M£Áahsnu MŒthsuhf¥ gâòçth®. gŠrha¤J mik¥òfŸ
ãiwnt‰W« Ô®khd§fŸ r£l énuhjkhf ÏUªjhY«, bghJ k¡fŸ eyD¡F cfªjjhf
Ïšyhé£lhY« mt‰iw u¤J brŒÍ« mÂfhu« ÏtU¡F©L. gŠrha¤J mik¥òfë‹
tuÎ bryΤ £l¤Âš njit¥g£l khWjšfŸ brŒÍ« mÂfhuK« ÏtU¡F©L.
gŠrha¤J mik¥òfŸ mtru¡ fhy§fëš brŒa¤ jtW« gâfis neuoahf¢ brŒÍ«
cçik ÏtU¡F©L. gŠrha¤J mik¥ò cW¥Ãd®fëš 2/3 cW¥Ãd® Mjué‹ ngçš
gŠrha¤J mik¥òfëš jiyt®fis Ú¡f¡ nfhçdhš, Ú¡F« mÂfhuK« ÏtU¡F©L.
Ϥjifa¤ Ô®khd« ÏšyhjnghJ« jiyt®fis¥ gjé Ú¡f« brŒÍ« cçik
ÏtU¡F©L.
gŠrha¤J mik¥Ã‹ t£lhu ts®¢Á mYty®, éçth¡f mYty®, »uhk
mYty®fŸ, MÁça®fŸ, kU¤Jt¥ gâahs®fŸ, gŠrha¤J¢ braš mYty®fŸ khãy
muÁ‹ f£L¥gh£oš ÏU¥g®.
92
3.3.9 ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfŸ
ef®¥òw§fëš tÁ¡F« k¡fë‹ njitfS« trÂfS« bgU» tU»‹wd.
bgU»tU« njitfis ãiwnt‰Wtj‰fhf ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfŸ
cUth¡f¥g£LŸsd. jäœeh£oš cŸs ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfis _‹W
tifahf¥ Ãç¡fyh«. mit: ng%uh£Á, efuh£Á, khefuh£Á.
ng%uh£Á
jäœeh£oš bkh¤j« 561 ng%uh£ÁfŸ cŸsd. ng%uh£Á cW¥Ãd®fis k¡fŸ
neuoahf¤ nj®ªbjL¡»‹wd®. k¡fshš nj®ªbjL¡f¥g£l cW¥Ãd®fŸ ng%uh£Á¢
jiytiu kiwKfkhf¤ nj®ªbjL¥g®.
braš
jäœeh£oš cŸs efuh£ÁfŸ k‰W« khefuh£Áfë‹ bga®fis¥ g£oaèLf.
efuh£Á
jäœeh£oš bkh¤j« 150 efuh£ÁfŸ cŸsd. efuh£Á th®L cW¥Ãd®fis
k¡fŸ th¡fë¤J¤ nj®ªbjL¡»wh®fŸ. efuh£Á th®L cW¥Ãd®fŸ efuh£Á¤
jiytiu kiwKfkhf¡ f£Á mo¥gilæš nj®ªbjL¡»wh®fŸ. Ïj‹ jiyt®
`efuh£Á¤ jªij’ v‹W miH¡f¥gLth®.
khefuh£Á
jäœeh£oš bkh¤j« 8 khefuh£ÁfŸ cŸsd. th®L cW¥Ãd®fŸ k¡fŸ
th¡fë¤J¤ nj®ªbjL¡»wh®fŸ. Ït®fis¡ f΋Áy® v‹W miH¥g®. f£Á
mo¥gilæš khefuh£Á jiytiu f΋Áy®fŸ kiwKfkhf¤ nj®ªbjL¡»wh®fŸ.
khefuh£Áæ‹ jiyt® `nka®’ v‹W miH¡f¥gL»wh®.
ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfë‹ gâfŸ
k¡fS¡F¤ njitahd rhiytrÂ, ó§fh¡fŸ, fšé, Rfhjhu«, FoÚ®,
ghjhs¢rh¡fil, J¥òuÎ¥ gâ, ä‹és¡FfŸ M»a gâfis ef®¥òw cŸsh£Á
mik¥òfŸ brŒ»‹wd.
ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfë‹ tUthŒ
k¤Âa khãy muR më¡F« ã cjé.
Å£Ltç, nfë¡if tç, bjhêš tç, brh¤Jtç, FoÚ® tç, és«gu tç ngh‹w tç
éÂ¥òfŸ _y« »il¡F« tUthŒ.
93
3.4 KoÎiu
ϪÂah tsU« ehLfë‹ tçiræš Kjèl¤Âš cŸsJ. ϪÂahé‹
ts®¢Áia cyf ehLfŸ c‰W neh¡» tU»‹wd. ϪÂa ts®¢Á¡F mj‹ r£l§fS«,
M£Áahs®fS« fhuzkh»‹wd®. ãiyahd, k¡fŸ ÛJ fçridÍ«, m¡fiwÍ«
bfh©l muR mikÍ« nghJ jh‹ ehL K‹nd‰w« milÍ«. ekJ eh£o‹ ika - khãy
- cŸsh£Á murik¥òfŸ k¡fsh£Áia¡ F¿¡nfhshf¡ bfh©LŸsjhš, Ïit
k¡fë‹ r_f, bghUshjhu K‹nd‰w¤Â‰F têtF¡»‹wJ. Ϥjifa murik¥òfŸ,
k¡fŸ x›bthUtU« j§fŸ thœ¡ifia ts¥gL¤Â¡ bfhŸs rkkhd thŒ¥òfis
V‰gL¤Â¡ bfhL¡»‹wd. Ϥjifa murik¥ò rk¤Jt« k‰W« cçik¡ nfh£ghLfë‹
mo¥gilæš, midtuJ ey‹fisÍ« ghJfh¡»‹wJ. Ïjdhš `k©â‹ ikªj‹’
bfhŸif kw¡f¥g£L, eh£L¥g‰W ts®¡f¥gL»‹wJ. Ϫj njÁa cz®Î, k¡fëilna
cŸs nt‰Wikfis fisªJ x‰WikÍl‹ thH têtif brŒ»‹wJ. vdnt tskhd,
tYthd, ϪÂah cUthf ϪÂa® midtU« ÏizªJ brašgLnth«.
3.5 gh®it üšfŸ
1. Agarwal. R.C., Constitutional history of India and National Movement, New Delhi, 1981.
2. Keshyap Subhash. C, Our parliament, New Delhi, 3rd Edition, 1995.
3. Majumbar, R.C, An advanced History of India, Macmillan India Ltd. 1985.
4. Mahajan. V.D. Constitutional Law of India, 7th Edition, Lucknow, (1991).
5. Shukla, V.N. Constitution of India 8th edn. M.P. Singh, Lucknow, 1990.
94
myF - IV
ngu©l« - m©l« - Nça k©ly«
m¿Kf«
eh« òéæ‹ nk‰gu¥Ãš thœ»nwh«. òéæ‹ TWfshd ãy«, Ú®, fh‰W M»a
ahΫ òéæ‹ nk‰gu¥Ãnyna fhz¥gL»‹wd. eh« ÏU¡Fäl¤ÂèUªJ thid¥
gh®¡F«nghJ v©z‰w e£r¤Âu¡ T£l§fŸ ÏU¥gij¥ gh®¡»nwh«. e« gh®it¡F
m¥ghY« e£r¤Âu¡ T£l§fŸ cŸsd. äšèa‹ fz¡fhd e£r¤Âu¡ T£l§fŸ
ml§»a äf¥bgça é©gu¥ig eh« ngu©l« v‹»nwh«.
ngu©l¤Âš cŸs e£r¤Âu¡ T£l¤Â‰F m©l« v‹W bga®. v©z‰w
m©l§fëš X® m©l« `ghštê m©l«’ vd miH¡f¥gL»wJ. ghštê m©l¤Âš
gšyhæu¡ fz¡fhd Nça k©ly§fŸ cŸsd. mš xU Nça k©lynk eh« fhQ«
NçaD«, Nçaid¢ R‰¿ÍŸs x‹gJ nfhŸfS« MF«. x‹gJ nfhŸfSŸ x‹W `òé’
v‹gJ eh« m¿ªjnj. òéæš cæçd§fŸ thH¤ jFªj bt¥gãiy, Ú®, ãy«, fh‰W
ngh‹w mo¥gil ts§fŸ mikªJŸsjhš k‰w nfhŸfis¡ fh£oY« Áw¥ghdbjhU
nfhshf¡ fUj¥gL»wJ. òéæš eh« thœtjhY« òéæš e« m‹whl thœ¡if¡F¤
njitahd ts§fŸ mikªJŸsjhY« òéæš cŸs ts mik¥ng e« thœ¡if
KiwfisÍ« ã®zæ¥gjhY«, òéæ‹ Ïašò g‰¿Í«, mj‹ TWfŸ g‰¿Í« bjëthf
m¿ªJ bfhŸtJ«, gŸë khzh¡f®¡F vL¤Jiu¥gJ« mtÁa«.
myF¡TWfŸ
4.1 ngu©l«
4.2 m©l«
4.3 Nça k©ly«
4.4 òé
4.4.1 òéæ‹ tot«
4.4.2 òéæ‹ RH‰Á
4.4.3 òéæ‹ msÎ
4.4.4 òé Nçaid ty« tUjš
4.4.5 òéÍ« cæçdK«
95
96
97
4.1 ngu©l« (Universe)
ngu©l« v‹gJ guªJ éçªj é©btë k©ly« MF«. Ï«k©ly« Á¿a
é©btë¥ bghU£fëèUªJ äf¥bgça mséyhd ghštê m©l« tiu
cŸsl¡»aJ. mséid¥ bghW¤jtiu bgçaJ v‹W ahuhY« ô»¡f ÏayhJ.
é©btë MuhŒ¢Áahs®fŸ bjhl®ªJ ngu©l¤ij¥ g‰¿a MuhŒ¢Áæid
nk‰bfh©L tU»wh®fŸ. ngu©l¤Â‹ mséid m¿tj‰F °bg¡£nuh°nfh¥
(Spectroscope) v‹w fUéæid¥ ga‹gL¤Â, é©âYŸs bghU£fŸ òéæèUªJ
öu¤Âš Ïa§f¡ToaJ v‹W«, òéia neh¡» tªJ mU»š Ïa§f¡ ToaJ v‹W«
Tw ÏaY« v‹W fUJ»‹wd®. Ïj‹ mo¥gilæš btë¥gL« brŒÂfis¡ bfh©L,
ngu©l« mid¤J¤ ÂiræY« btë¥òw¤Âš ts®ªJ bfh©L tU»wJ v‹W
éŠPhåfŸ TW»wh®fŸ.
ngu©l« njh‹w¡ fhuz«: Rkh® 13.7 Úèa‹ M©LfS¡F K‹, r¡Â thŒªj
bto¥ò ãfœªÂU¡f¡ TL« v‹W m¿éayhs®fŸ fUJ»‹wd®. Ϫj ãfœéid
`çgh§’ nfh£ghL v‹W bgaç£ld®. çgh§ nfh£gh£o‹go elªj r¡Â thŒªj
bto¥ng ngu©l« cUthtj‰F«, Ïa§Ftj‰F« fhuz«. Mdhš Ϫj Ïa¡f« ã‹W
éL« v‹nwh, Âiræid kh‰¿¡ bfhŸS« v‹nwh mšyJ bjhl®ªJ Ïa§»¡
bfh©oU¡F« v‹nwh cWÂ Tw ÏayhJ v‹W m¿éayhs®fŸ fU¤J¤
bjçé¡»‹wd®. Mdhš çgh§ ãfœé‰F¥ Ë ngu©l« éçªJ Ï‹iwa ãiyæš
cŸsJ. Ï¥ngu©l¤Âš v©z‰w e£r¤Âu¤ bjhFÂfS«, äšèa‹ fz¡»š
m©l§fS« cŸsd.
98
4.2 m©l« (Galaxy)
gy e£r¤Âu§fë‹ bjhF¥ò¡ T£l« m©l« v‹wiH¡f¥gL»wJ.
m©l§fëš fhz¥gL« e£r¤Âu¤ bjhFÂfŸ x‹Wl‹ x‹W <®¥ò éirahš T£lhf¥
Ãiz¡f¥g£LŸsd. m©l« v©z‰w e£r¤Âu§fŸ, thÍ¡fŸ, öR¡fŸ cŸsl¡»aJ
MF«. X® m©l¤Âš äšèa‹ mšyJ Úèa‹ fz¡»š e£r¤Âu§fŸ cŸsd. gy
Úèa‹ m©l§fŸ bjhF¥ng ngu©l« (Universe) v‹»nwh«. e£r¤Âu§fëš
K¡»akhdJ Nça‹. Nça¡ FL«g¤ijÍ«, Nça FL«g« cŸs m©l¤ÂidÍ«
`ghštê m©l«’ v‹W TWt®. ÏJ `RUŸ’ tot¤Âid¡ bfh©lJ.
m©l§fŸ mj‹ tot¤Âid¡ bfh©L bgaçl¥gL»wJ. eh« thG«
m©l¤Â‰F¥ `ghštê m©l«’ (Milky way galaxy) v‹W bga®. mJ RUŸ tot¤Âid¡
bfh©lJ. Áy m©l§fŸ ÚŸ t£l tot¤Âid¡ bfh©ljhf cŸsd. Áy m©l§fŸ
xG§f‰witahf’ cŸsd. Vbdåš mit vªj xU tot¤ÂidÍ« x¤ÂU¡féšiy
v‹W fUj¥gL»wJ. j‰bghGJ òÂa tif ngu©l« f©LÃo¡f¥g£LŸsJ.
m¥ngu©l¤Â‰F `e£r¤Âu¢ Ájwš (Star Burst) v‹W bga®. Ϫj m©l¤Âš mÂf¥
gSédhš òÂa e£r¤Âu§fŸ ÂObud¤ njh‹Wtj‰F têfŸ ÏU¥gjhš Ï›thW
miH¡f¥gL»wJ. ngu©l¤Âš »£l¤j£l 100 äšèaD¡F nkyhd m©l§fŸ
cŸsjhf¡ fUj¥gL»wJ. bgU«gh‹ikahd m©l§fŸ mik¥Ã‹go (hierarchy)
bjhF¥òfŸ vdΫ, äf¥bgça T£l¤Âid N¥g® bjhF¥òfŸ vdΫ miH¡»wh®fŸ.
4.3 Nça k©ly«
braš
Nça¡FL«g« g‰¿a khÂçia¤ jhnd f‰wš fUéahf¥ ga‹gL¤J«go jahç¡f.
eh« thG« òéahdJ e«ik¢ R‰¿ÍŸs ngu©l¤Âš xU gFÂahF«. Nça
k©ly¤Âš Nça‹, x‹gJ nfhŸfŸ, Jiz¡ nfhŸfŸ Mæu¡ fz¡fhd nfhŸ
ÁjwšfŸ (Asteroids ), äšèa‹ fz¡fhd thš e£r¤Âu§fŸ, bgU§FG¡fshd
é©f‰fŸ Kjèad ml§F«. Nça¡ FL«g¤Â‹ ika¥bghUŸ Nça‹ MF«.
Nçaå‹ ika <®¥ò éirahš Nça¡ FL«g¤Â‹ mik¥ò ahΫ j¤j« ghijæš
ÃwHhJ, ef®»‹wd. NçaåläUªJ bt›ntW bjhiyéš mit Nçaid¢ R‰¿¢
RH‹W bfh©oU¡»‹wd. Nça¡ FL«g¤Âš cŸs nfhŸfŸ mid¤J« ÚŸ t£l¥
ghijfëš Nçaid¢ R‰¿ tU»‹wd. nfhŸfS¡F¤ jå xë »ilahJ. mit Nça
xëia¥ ÃuÂgè¡»‹wd.
Nça‹ (Sun): Nça‹ vD« é©ÛdhdJ vçthÍ¡fshš Md mik¥ghF«.
ÏÂèUªJ bjhl®ªJ Ô¥ÃH«òfŸ bt¥g¤ij btëæ£L¡ bfh©nlæU¡»‹wd. òéæš
thG« jhtu§fŸ, ÃuhâfŸ, Vida cæçd§fŸ mid¤Â‰F« Mjhukhd r¡Â
NçaåläUªnj »il¡»‹wJ. Nçaåš 92% iA£u#‹, 7.8% Ëèa«, 0.2% Ïju
thÍ¡fŸ cŸsd. xU édho¡F 700 Úèa‹ l‹ iA£u#‹ vçªJ Ëèakhf
kh‰w¥gL»wJ. Nçaå‹ nk‰gu¥ò bt¥g ãiyahdJ Vw¤jhH 60000C. Nçaå‹
99
c£òw¤Â‹ ika¥gFÂæš xU nfho o»ç bršÁa° bt¥g« ãyλwJ. Mdhš bgU
bto¥Ã‹ nghJ 10 Mæu« nfho o»ç bršÁa° bt¥g« btë¥g£lJ v‹whš f‰gid
brŒJ ghU§fŸ! vdnt Nçaå‹ mU»š bršY« v¥bghUS« clnd vç͉W¡ fU»
éL«.
nfhŸfŸ (Planets): Nça¡ FL«g¤Âš x‹gJ nfhŸfŸ cŸsd. mit òj‹,
btŸë, òé, br›thŒ. éahH‹, rå, Ínud°, be¥oô‹ k‰W« òq£nlh MF«.
nfhŸfis mt‰¿‹ mik¥ig¡ bfh©L ghiw¡nfhŸfŸ, thÍ¡ nfhŸfŸ vd ÏU
ÃçÎfshf¥ Ãç¡fyh«. òj‹, btŸë, òé, br›thŒ M»a nfhŸfŸ Á¿a cUt¤Jl‹,
bgUksÎ ghiwfisÍ«, Á¿jsÎ thÍ¡fisÍ« bfh©LŸsd. vdnt Ïit
ghiw¡nfhŸfŸ vd miH¡f¥gL»‹wd. éahH‹, rå, Ínud°, be¥£ô‹ M»a
nfhŸfŸ bgça cUt¤Jl‹ bgUksÎ thÍ¡fisÍ« Á¿jsÎ ghiwfisÍ«
bfh©LŸsd. vdnt Ïit thÍ¡nfhŸfŸ vd miH¡f¥gL»‹wd. òS£nlhéš
thÍ¡fS« äf¡ F뮪j ãiyæš Âlkhf khÂç cŸsjhš Ïjid k£L« `gå¥gªJ’
v‹W miH¡»‹wd®.
Jiz¡ nfhŸfŸ (Satellite): rhoiy£ v‹D« brhšY¡F¥ Ëg‰Wgt‹ v‹W
bghUŸ. F¿¥Ã£l nfhŸfis¢ R‰¿¢ Áy Jiz¡ nfhŸfŸ R‰W»‹wd. nfhŸfnshL
rh®ªj mit NçaidÍ« R‰¿ tU»‹wd. òéæ‹ Jiz¡nfhŸ rªÂu‹. mjid¥
ngh‹W nkY« K¥gJ Jiz¡nfhŸfŸ Nça¡ FL«g¤Âš cŸsd. nfhŸfis¥ ngh‹nw
Jiz¡nfhŸfS¡F« Ra xë »ilahJ. Nça¡FL«g¤Âš Áy nfhŸfS¡F k£Lnk
Jiz¡nfhŸfŸ c©L.
rªÂu‹ (Moon): ÏJ òéæ‹ Jiz¡nfhŸ. ÏJ òéæ‹ mséš 1/80 g§F
k£LnkahF«. ÏJ òéæèUªJ 384,000 ».Û bjhiyéš cŸsJ. rªÂuå‹ é£l« 3480
».Û. rªÂu‹ j‹ m¢Áš RH‹W òéiaÍ« 27.3 eh£fëš R‰¿ tU»‹wJ. rªÂuD¡F¢
Ra xë »ilahJ. mj‹ xëÍ«, xë®Î« NçaåläUªJ ÃuÂgè¡f¥gLtnj MF«.
òéia¢ R‰¿ tU«nghJ mj‹ xU gFÂæš k£Lnk Nça xë gL«. òéæèUªJ
gh®¡F«nghJ xëéL« m¥gFÂ k£Lnk òy¥gL«. mkhthir¡F¥ ÃwF xëéG«
gFÂæ‹ msÎ mÂfç¤J¡ bfh©nl nghF«. bgs®zäa‹W KG¢ rªÂuD«
òéæèUªJ fhQ«nghJ xënahL bjçÍ«, bgs®zä¡F¥ ÃwF, rªÂuå‹ xëä¡f
gFÂæ‹ msÎ go¥goahf¡ FiwªJ bfh©nl bršY«. mL¤j mkhthiræš Û©L«
rªÂu‹ f©Q¡F¥ òy¥gLtšiy. mkhthir Kjš bgs®zä tiuæyhd fhy«
ts®Ãiw. bgs®zä Kjš mkhthir tiuæyhd fhy« njŒÃiwahF«.
thše£r¤Âu§fŸ (Comets ) : nfhkhÎl‹ öR¡fshš Md Ú©l thYl‹
Toa njh‰wnk thš e£r¤Âu«. Ït‰¿‰F Ú©l FW»a thšgF c©L. ÚŸt£l¥
ghijæš ef®»‹wd. Ïit ÂObud X® xë¡ Ñ‰whf xU Áy édhofS¡F k£L«
Úo¡»‹wd. NçaD¡F mU»š bršY«nghJ mit òy¥gL«. thš e£r¤Âu§fŸ ÏU
tif¥g£lit.
100
1. F¿¥Ã£l Ïilbtëæš Û©L« Û©L« mikgit. Ahèæ‹ thše£r¤Âu«
Ïj‰F¢ Áwªj vL¤J¡fh£lhF«.
2. F¿¥Ã£l Ïilbtëæ‹¿ v¥nghnjD« mikgit.
nAèæ‹ thš e£r¤Âu« v‹gJ thš e£r¤Âu§fS¡FŸ òfœthŒªjJ MF«.
ÏJ 76 M©LfS¡F xU Kiw njh‹W«.
vç e£r¤Âu§fŸ (Meteors ) : Áy rka§fëš ÏuÎ¥ bghGš thåš Áy
xë¡f‰iw ngh‹w mik¥òfŸ fhz¥glyh«. Ïit FW»a neu¤Â‰nf òy¥gL«. Ïit
vç e£r¤Âu§fŸ vd¥gL»‹wd. Nça¡ FL«g¤Âš ÁW ÁW JfŸfŸ ngh‹W é©
bghU£fŸ xG§f‰w Kiwæš Áj¿¡ »l¡»‹wd. Ïit jå¤jå¡ bfh¤J¡fshf
mikªJŸsd. j‹ mad ÅÂæš R‰¿ tU«nghJ òéahdJ Áy rka§fëš Ït‰¿‹
mU»š tu neçL»wJ. m¥nghJ m¥bghU£fëš Áy äFªj ntf¤Jl‹ òéæ‹
tëk©ly¤Âš EiH»‹wd. òéæ‹ fh‰W k©lykhdJ mit EiHtij
v®¡FKfkhf cuhŒéid c©lh¡F«. vdnt bt¥g« cUthF«. Ï›bt¥g¤Âdhš
m¥bghU£fŸ vçªJ éL»‹wd. mit thåš xë¡f‰iwfshf¤ ÂObud¥ òy¥g£L,
éiuéš kiwªJ éL»‹wd. x›bthU ehS« òéæ‹ tëk©ly¤Â‰FŸ äšèa‹
fz¡fhd vçe£r¤Âu§fŸ EiH»‹wd. mit òé¥gu¥ig milªjhš òé¡F bgU¤j
nrj« c©lhF«. Mdhš tëk©ly« vç e£r¤Âu§fëläUªJ òéia¡
fh¥gh‰W»‹wJ. tëk©ly¤ÂDŸ EiHªjJnk mit vçÍ©L kiwªJ éL»‹wd.
é©f‰fŸ mšyJ vçf‰fŸ (Meteorites) : bgça vç e£r¤Âu§fŸ
tëk©ly¤Â‰FŸ EiHªJ òÂa gu¥ig mil»‹wd. mit Âlkhd f‰fshf¥ òéæ‹
ÛJ éG»‹wd. Ïit é©f‰fŸ vd¥gL«.
v£k©£ nAènAè thš e£r¤Âu«
101
4.4 òé
4.4.1 òéæ‹ tot«:
braš
Nça¡ FL«g¤Âš òé g‰¿a Áw¥ò m«r§fis¥ g‰¿¡ fyªJiuahLf.
äf beL§fhykhf k¡fŸ òéahdJ j£ilahdJ vd e«Ã¡ bfh©oUªjd®.
g‹}W M©Lfshf cy»‹ gy gFÂfëš ãyΫ ãiyfis¥ gh®¤jJ«, mDgt¤jhš
mt®fŸ j« m¿it¥ bgU¡»¡ bfh©l nghJ, òéahdJ j£ilahd gu¥gšy; nfhs
totkhdJ v‹gij cz®ªjd®.
».K. Mwh« ü‰wh©oš Ãjhfu° vD« »nu¡f m¿P® Kj‹ Kjyhf¥
òéahdJ cU©il totkhdJ vd ciu¤jh®. mç°lh£oš, tuhA«tu®, M®a¥g£lh,
nfhg®åf° M»nahU« Ϫj¡ fU¤ijna bfh©oUªjd®. Ëd® òéæ‹ tot« g‰¿a
v©z¤ijna k¡fŸ Ú©l fhykhf kwªJ é£ld®. bfhy«g° fhy¤Âšjh‹ mªj¡
fU¤J Û©L« myÁ Muha¥g£lJ. 1520 Ïš bkfšy‹ bt‰¿fukhf xnu Âiræš
f¥gèš gaâ¤J cyif¢ R‰¿ tªjh®. mj‹ Ë òéæ‹ tot« g‰¿a filÁ
rªnjfK« Ô®ªjJ. òéæ‹ nfhs tot¤ij¥ òydh¡F« rh‹WfŸ gy cŸsd.
4.4.2 òéæ‹ RH‰Á (Rotation of the Earth)
òéæ‹ Ïu©L K¡»a ryd§fŸ - RHYjY«, Nçaid ty« tUjY« MF«.
òéahdJ mj‹ m¢Á‹ÛJ j‹åš jhnd nk‰»èUªJ »H¡fhf fofhu v®¢ RH‰Áæš
RHš»‹wJ. mJ xU Kiw RHY« neu« xU ehŸ (24 kâ neu«) MF«. xU ehëš gfY«,
ÏuΫ mik»‹wd. äf¡ Fiwªj ÚsKila é£l¤Â‹ ÛJ xnu Óuhf¥ òé RH‹W
tUtj‰F¢ RH‰Á (rotation) v‹W bga®. tl, bj‹ JUt§fis Ïiz¡F« nfhL óäæ‹
RH‰Á m¢R (axis of the rotation) vd¥gL«.
4.4.3 òéæ‹ msÎ (Size)
».K. _‹wh« ü‰wh©oš Vungh°jÜ° v‹w m¿P® òéæ‹ mséid
ã®zæ¡f Kj‹ Kiwahf Ka‰ÁfŸ nk‰bfh©lh®. òéahdJ nfhs totkhdJ.
Mdhš ÏJ X® c©ikahd nfhskšy. mJ JUt¥ gFÂfëš Á¿J j£ilahfΫ,
ók¤Âa nuif¥ gFÂæš Á¿J òil¥òlD« fhz¥gL»‹wJ. Ï›tik¥ig `òé tot«’
(Geoid) v‹»nwh«. vdnt òé `òé tot«’ bfh©lJ.
òéahdJ xU ÚŸt£l¥ghijæš Nçaid¢ R‰¿ tU»‹wJ. Ϫj ÚŸt£l¥
ghijæš R‰Wifæš òé NçaD¡F äf mU»š mikÍ«nghJ mJ bgçËèa‹
(perihelion) vd¥gL«. NçaåläUªJ mÂf¤ bjhiyéš mikÍ«nghJ mJ m¥Ëèa‹
(Aphelion) vd¥gL«. bgçËèa‹ ãiy #dtç Mu«g¤Âš mikÍ«. m¥nghJ òé
102
NçaåläUªJ 146.4 äšèa‹ ».Û bjhiyéš mik»‹wJ. m¥Ëèa‹ ãiy #]iy
Mu«g¤Âš mikÍ«. m¥nghJ bjhiyÎ 151.2 äšèa‹ ».Û. MF«. Ïnj ngh‹W rªÂu‹
òéia x£o ÚŸt£l¥ ghijæš R‰¿tU«nghJ òé¡F mU»Y« òéia é£L mÂf¤
bjhiyéY« miktJ Kiwna bgçÉ (perigee) m¥nghÉ (Appogee) ãiyfshF«.
NçaåläUªJjh‹ òé¡F xë »il¡»wJ. òé j‹ m¢Áš RH‹W (24 kâ
neu¤Âš) xUKiw j‹åš jhnd R‰¿ Ko¡F«nghJ gfY«, ÏuΫ mL¤jL¤J
kh¿tU«. òé RHyhÂU¡Fkhæ‹, NçaD¡F vÂnuÍŸs gFÂfŸ bjhl®ªJ nk‹nkY«
bt¥gkilªJ bfh©nl ÏU¡F«. m§F v¥nghJ« gfyhfnt ÏU¡F«. kWg¡f¤ÂYŸs
gFÂfëš v¥nghJ« Ïuthfnt ÏU¡F«. mit bk‹nkY« F뮪J bfh©nlæU¡F«.
òéæ‹ RH‰Á fhuzkhfnt gfY«, ÏuΫ kh¿ kh¿ V‰gL»‹wd.
òéæ‹ m¢R neuhdjšy. mJ »il¤js¤Âš ÏUªJ 66 1/20 Í« br§F¤J¤
js¤ÂèUªJ 23 1/20 Í« rhŒªÂU¡»wJ. òéæ‹ m¢R Ï›thW rhŒªJ ÏU¥gjhš Áy
éisÎfŸ V‰gL»‹wd. òéæ‹ m¢R neuhf ÏU¡Fkhdhš òéæš všyh Ïl§fëY«
M©L KGtJ« x›bthU ehS« kh¿ kh¿ 12 kâneu« gfyhfΫ, 12 kâ neu«
ÏuthfΫ ÏU¡F«. x›bthU ehS« Nça‹ xnu neu¤Âš c¤J xnu neu¤Âš kiwÍ«.
Mdhš m¢R rhŒªÂU¥gjdhš, gfš, ÏuÎ bghGJfë‹ Ú£Áæš khWghLfŸ
mik»‹wd. Ϫj¥ gfš, ÏuÎ Ús khWghLfŸ fhuzkhf¥ gUt¡fhy§fŸ
V‰gL»‹wd.
4.4.4 òé Nçaid ty« tUjš (Revolution)
braš
òé khÂç k‰W« lh®¢ és¡if it¤J ÏuÎ gfš V‰gLtij brŒJ f‰wš.
òéahdJ j‹Dila ÚŸt£l¥ ghijæš mad ÅÂæš, Xuh©L fhy¤Âš (365
1/4 eh£fëš) xUKiw Nçaid¢ R‰¿ tU»wJ. Ïj‹ éisthf¥ gUt¡ fhy§fŸ
V‰gL»‹wd. mj‹ m¢rhdJ br§F¤J¤ js¤ÂèUªJ 23 1/20 rhŒªJ« òéæ‹ gšntW
ãiyfëš gšntW m£rnuif Nçaå‹ f®fis¥ bgW»‹wd. vdnt x›bthU
gUt¤ÂY« gfš ÏuÎ Ú£Á khWgL»‹wd.
gUt¡fhy§fŸ: gfš ÏuÎ¥bghG‹ Ús« Ïl¤Â‰F Ïl« ntWgL»‹wJ. xnu
Ïl¤Âš Tl gfš ÏuÎ neu« M©L KGtJ« xnu khÂçahŒ Ïšiy. gUt¤Â‰F¥
gUt« khWgL»‹wJ. X® M©oid eh‹F gUt§fshf¥ Ãç¡fyh«.
trªjfhy« - (spring)
nfhilfhy« - (summer)
ÏiyÍ®fhy« - (Autumn)
Fë®fhy« - (Winter)
103
òé Nçaid¢ R‰¿ tU«nghJ Áy F¿¥Ã£l khj§fëš tlmiu¡nfhskhdJ
NçaD¡F vÂnu mikªJ nfhil¥gUt¤Âid mDgé¡F«. F¿¥Ã£l Áy khj§fëš
òéæ‹ bj‹miu¡ nfhskhdJ NçaD¡F vÂnu mikªJ nfhilia mDgé¡F«.
#]‹ 21 - Ïš tlJUt« Nçaid neh¡»¢ rhŒªJŸsJ. bj‹ JUt«
NçaåläUªJ mÂf¤ bjhiyéš mik»‹wJ. tlJUt¥ gFÂæš bjhl®ªJ gfš
bghGJ«, bj‹ JUt¥gFÂæš bjhl®ªJ ÏuÎ¥ bghGJ« V‰gL»‹wd. Nçaå‹
br§F¤J¡ f®fŸ 23 1/20 tl¡F flfnuifæš éG»‹wd. tlmiu¡nfhs¤Âš
bgU«gF Nçaid neh¡» ÏU¥gjhš gf‰bghGJ Ú©ljhfΫ, bj‹miu¡ nfhs¤Âš
ÏuÎ¥bghGJ Ú©ljhfΫ ãyΫ. #]‹ khj¤Âš tlmiu¡nfhs¤Âš nfhil¥gUtK«,
bj‹miu¡ nfhs¤Âš F뮥gUtK« ãyΫ.
#&‹ 21-¡F¥ ÃwF Nça‹ bj‰F neh¡»¤ ÂU«òtJnghš njh‹W«. bj‰fhf
efU« Nça‹ br¥l«g® 23 Ïš ók¤Âa nuifia¡ flªJ bj‹miu¡ nfhs¤Âš
EiHÍ«. nkY« bj‰fhf¢ bršY« Nça‹ or«g® 22 Ïš kfu nuifæš ÃufhÁ¡F«. Ë
tl¡fhf¤ÂU«ò«. efU«nghJ kh®¢ 21 Ïš Û©L« ók¤Âa nuifia¡ fl¡F«. Ï›thW
flf nuif¡F«, kfu nuif¡F« Ïil¥g£l gFÂæš gUtkhWghLfŸ c©lh»‹wd.
òé jhD« R‰¿¡ bfh©L NçaidÍ« R‰W«nghJ gy khWg£l ãiyfëš mik»wJ.
mjdhš Nça‹ Ïl« bga®tJ nghy¤ njh‹W«.
vdnt, gUt¡fhy§fŸ mika òéæ‹ rhŒthd m¢R, ÚŸt£l¥ ghijæš
khwhkš òé Nçaid ty« tUjš M»ait fhuzkhf mik»wJ. Ïit nr®ªJ
bra‰g£L, òéæ‹ Óuhd gUtkhWjšfis V‰gL¤J»‹wd.
RU¡fkhf, M®¡o¡ k‰W« m©lh®o¡ gFÂfëš mikªJŸs ehLfëš e«
eh£oYŸs gUtfhy ntWghLfis¥ nghš fhz¥gLtšiy. m‹whl« ãfG«, rkkhd
ÏuÎ, gfY¡F¥ gÂyhf Ú©l ÏuΫ, FW»a nfhil fhyK« ãyλ‹wd.
nfhilæY«Tl Nçaå‹ rhŒthd f®fns m¥gFÂæš éGtjhš mªj Ïl§fë‹
bt¥gãiy äf¡ Fiwthfnt fhz¥gL»‹wd. m§F nfhilfhy«, Fë®fhy« M»a
ÏU gUt§fŸ k£L« c©L.
braš
»ufz§fë‹ nghJ òé, rªÂu‹ k‰W« Nçaå‹ Ïa¡f§fisÍ«, ãiyfisÍ«
m¿ªJ bfhŸs khzt®fns tF¥giwæš, j§fisna khÂçfshŒ ga‹gL¤Â
brŒJ f‰wš _y« òçªJ bfhŸs nt©L«.
»ufz§fŸ: `»ufz«’ v‹gJ é© btërh®ªj bghUŸ, Ï‹bdhU bghUë‹
ãHY¡FŸ tU«bghGJ òéæ‹ ãHY« ãyé‹ ãHY« é©btëæš éG»‹wd. òéæ‹
NHèš ãyÎ tU«bghGJ mšyJ ãyé‹ ãHèš òé tU«bghGJ xëkiw¥ò ãfœ¢Á
V‰gL»wJ.
òéahdJ NçaD¡F«, rªÂuD¡F« Ïilæš tU«bghGJ òéæ‹ ãHš
rªÂuåš éGtjhš rªÂu»ufz« V‰gL»wJ. K¥gJ ãäl§fS¡Fnkš V‰gl¡
ToajhF«.
104
tisa Nça xëkiw¥ò
rªÂu‹ òé¡F« NçaD¡F« Ïilæš tU«bghGJ rªÂuå‹ ãHš òéæ‹ ÛJ
Á¿J neu« gotjhš Nça»ufz« V‰gL»wJ. rªÂuå‹ ãHš 300 ».Û.¡F nkš
òé¥gu¥Ã‹ nkš éGtšiy.
4.4.5 òéÍ« cæçdK«
Ú®, ãy«, fh‰W M»at‰whš MdJ eh« thG« cyf«. Kj‹Kjèš cyf«
njh‹¿anghJ ÚU«, ãyK«, fh‰W« Ïšiy. òé¥gªJ xU beU¥ò¡ nfhskhf¢
NçaåläUªJ ÃçªJ br‹W, F¿¥Ã£l bjhiyéš ãiy¡bfh©L Nçaid¢ R‰w
Mu«Ã¤jJ. òé k£Lkšy, Nçaid¢ R‰W« všyh¡ nfhŸfS« njh‹¿a tuyhW
ÏJjh‹.
òé cUthd éj«
m©lbtëæš ÏUªj mid¤J¥ bghUŸfS« xU khbgU« nfhskhf ÏUªjJ.
ÂObu‹W xU bgça bto¥ò ãfœªjJ. m¥nghJ 10 Mæu« nfho o»ç bršÁa° bt¥g«
btë¥g£lJ. ÏJ f‰gid¡F« v£lhj mÂga§fukhd bt¥gkhF«. mªj rka¤Âš
m©l¤Âš ÏUªjJ x‹nw x‹Wjh‹. mJ khbgU« xëahF«.
m©lbtë F뮢Á milªjnghJ ònuh£lh‹fŸ, vy¡£uh‹fŸ, ãô£uh‹fŸ
M»ait njh‹¿d. Ïit x‹¿izªJ Kjš mQ¡fŸ cUth»d. Ï›tQ¡fŸ
bgU«ghY« iA£u#‹ k‰W« Ëèa« mQ¡fshf ÏUªjd. Áy è¤Âa« mQ¡fS«
ÏUªjd.
<®¥ò éir Ϫj mQ¡fis¥ Ãu«kh©lkhd thÍ nkf§fshf M¡»aJ.
Ï›thÍ nkf§fŸ Ëd® e£r¤Âu k©ly§fshæd. x›bthU k©ly¤Â‹ cŸnsÍ«
<®¥ò éir brŒa¥g£L mQ¡fis nkY« beU§f¢ brŒJ ÁWÁW thÍ nkf§fis
cUth¡»aJ. Ïit, RU§fΫ, RHyΫ, bt¥gkilaΫ bjhl§»d.
m¡nlhg® 3, 2005 Nça »ufz« KG Nça xëkiw¥ò
105
xU thÍnkf¤Â‹ ika¥ gFÂæš ÏUªj iA£u#‹, ÂObu‹W Ëèakhf khw¤
bjhl§»aJ. Ï¥go m¥gF bt¥g« k‰W« xë M‰wš V‰g£L beU¥ò¡ nfhskhf
kh¿aJ. Ï›thW Nça‹ njh‹¿aJ.
Nçaid¢ R‰¿tªj thÍ nkf¤ÂèUªj mQ¡fŸ x‹¿izªJ ÁW f‰fsh»d.
mªj ÁW f‰fŸ x‹¿izªJ ÁW ghiwfsh»d. mit x‹¿izªJ bgU«
ghiwfsh»d. m¥go cUthd bgU«ghiw jh‹ òéahF«.
Mu«g¤Âš jhŒ e£r¤Âukhd Nçaid¥ ngh‹nw beU¥ò¡ nfhskhf ÏUªj òé,
nfho¡ fz¡fhd M©Lfshf bkšy bkšy F뮪J, mš ÏUªj thÍ¡fŸ F뮢Á
milªJ ÂutkhfΫ (flšgFÂfshf), ÂlkhfΫ (ãy¥gFÂfshf), thÍ¡fshfΫ
(tëk©ly¥ gFÂfshf) kh¿ Ï‹¿U¡F«, Ϫj ãiyia milªjJ. k‰w nfhŸfis¥
nghš mšyhJ NçaåèUªJ F¿¥Ã£l öu¤Âš tªJ òé ãiy bg‰wjhš, Ïj‹
òép®¥ò éir msΫ, k‰w Ïa‰if NœãiyfS«, cæçd§fŸ njh‹¿ thœtj‰F
cfªj Ïlkhf Ïjid kh‰¿é£ld.
òéæ‹ nk‰gu¥ò _‹¿š Ïu©L gFÂ ÚuhY«, xU gFÂ ãy¤jhY«
NH¥g£LŸsJ. ÚçY«, ãy¤ÂYkhf cæçd§fŸ njh‹w Mu«Ã¤jd. Ïurhad
nr®¡ifæ‹ fhuzkhf¢ (Á¿ajhf Mu«Ã¤j) flèš Áy E©QæçfŸ njh‹¿d. mªj
E©QæçfŸ fhy¥ ngh¡»š (nfho¡ fz¡fhd M©Lfëš) gçzhk ts®¢ÁailªJ
jhtu§fshf, gwitfshf, éy§Ffshf, kåj®fshf cUkh¿d. Ïit Ïa‰if
m¿éaš m¿P® lh®é‹ cæçd§fë‹ tuyh‰iw MuhŒªjj‹ gadhf¡ »il¤j
m¿éaš c©ikfŸ MF«. òé njh‹¿ Rkh® 4.5 Úèa‹ M©LfŸ M»‹wd.
òé v‹gJ gy bjhFÂfis cŸsl¡»aJ. Ïj‹ nk‰gu¥Ãš f‰nfhsK«, Ú®¡
nfhsK«, mt‰iw¢ R‰¿ thÍ¡fshyhd të¡nfhsK« fhz¥gL»‹wd.
flšgFÂahdJ òéæ‹ gu¥Ãš 71 rjÅjK«, f©l¥gFÂahdJ 29 rjÅjK« guªJ
fhz¥gL»‹wd.
kåj‹ gy tif¥g£l jhtu§fŸ, ÃuhâfŸ ngh‹w cæçd§fS¡F¥ òéæ‹
ãy¥gFÂahdJ thœélkhf és§F»wJ. Ï¥gFÂna f‰nfhs« vd¥gL«. bj‹ miu¡
nfhs¤Â‹ bgU«gF ڮgFÂahF«. tl miu¡nfhs¤Â‹ bgU«gF ãy¥gFÂahF«.
4.5 f©l ef®Î¡ nfh£ghL / ãyéaš gyiffŸ
òéæ‹ nk‰gu¥Ãš bjhl®ªJ f©l§fŸ tl¡F neh¡»Í«, »il k£lkhfΫ
ef®ªJ bfh©nl ÏU¡»wJ v‹w nfh£gh£oid 1912 M« M©nl MšÃu£ bt¡d®
(b#®kåa éŠPhå) cy»‰F vL¤Jiu¤jh®. mtuJ T‰W¥go, 200 äšèa‹
M©LfS¡F K‹ cy»š xnu xU khbgU« f©l« ÏUªjJ v‹W« m¡f©l¤Â‰F¥
`ghŠÁah’ v‹W« bgaçl¥g£oUªjJ. ghŠÁahit¢ R‰¿ÍŸs cy»‹ xnu bgU§flš
gF¡F¥ `ghªjyhrh’ v‹W bgaçl¥g£lJ. Ëd® `ghŠÁah’ v‹w xnu f©l« gy Á¿a
106
f©l§fshf cilgl¤ Jt§», m›él¤ijé£L ef®ªJ j‰nghija ÏU¥Ãl¤ij
milªÂU¡fyh« v‹W òéæaš m¿P®fŸ fUJ»‹wd®.
òéæ‹ nknyh£L¥ gFÂ, Âl¥ ghiwfshš MdJ. flyoÍ« ghiwfshš Mdnj.
òéæ‹ nknyhL òéia¢ R‰¿ ngh®¤j¥g£LŸs xU ngh®itia¥ ngh‹wJ mšy;
cilªj ghiw¤ J©Lfis x‹W nr®¤jJ ngh‹w mik¥Ãid¡ bfh©lJ. x›bthU
Âl¥ghiw¤ J©L« xU j£L (plate) vd¥gL»wJ. J©LfŸ nrUäl« j£Lfë‹ éë«ò
(plate boundaries) vd¥gL»wJ. Ϥj£LfŸ ãiyahdit mšy. Ïl« bga®ªJ
bfh©oU¥git (drift) mšyJ ef®ªJ bfh©nl ÏU¥git. vdnt f©l§fS«, flyo¥
ghiwfS« ef®ªJ bfh©nl cŸsd. vdnt f©l¥ngh¡F nfh£ghL k‰W« flšjiu
éçth¡f« M»a nfh£ghLfë‹ mo¥gilæš xU òÂa nfh£ghL x‹W
btëæl¥g£lJ. m¡nfh£gh£o‰F `ãyéaš gyif¡ nfh£ghL’ v‹W bgaçl¥g£lJ.
braš
xëCLUΫ jhŸ Ïu©oš cyf òwtçãytiu¥ gl¤ij tiuªJ, x‹¿š
f©l§fisÍ«, k‰bwh‹¿š ãyéaš gyiffisÍ« tiuªJ OHP-æ‹ _y«
x‹¿‹ nkš x‹iw¥ bghU¤Â¥ gh®. v‹d cz®»nwh«?
bgUªj£Lfë‹ nk‰gu¥Ãš f©l§fS« bgU§flšfS« guéÍŸsd. rh‹whf
ϪÂa - M°Ânuèa¥ bgUªj£oš ϪÂa¤ Jiz¡ f©lK« M°Ânuèa f©lK«,
ϪÂa¥ bgU§flè‹ bgU«gFÂÍ« cŸsd. Ï¥bgUªj£LfŸ ef®ªJ Ïl« bgaU«nghJ
mš ml§»a f©l§fS«, flšfS« Ïl« bga®»‹wd. Ïijna f©l§fë‹
Ïl¥bga®¢Á v‹»nwh«. Ϥj£LfŸ xnu Âiræš ef®tšiy. Rkh® 4 nfho
M©LfS¡F K‹ng ϪÂah j‰nghJŸs Ïl¤ÂèUªJ 2000 Kjš 4000 ».Û. bj‰F,
bj‹ nk‰F Âiræš ÏUªÂU¡fyh« v‹W C»¡f¥gL»wJ.
ãyéaš gyiffS« mt‰¿‹ ef®ÎfS«
107
Ïj‰fhd òéæaš Mjhu§fŸ ãiwant
cŸsd. Ï¥nghJ Ïkakiy cŸs gFÂæš bl¤Â°
(Tethys) vD« flš ÏUªjJ. m‹iwa ϪÂa¤j£L
tl¡F, tl»H¡»š ef®ªJ bl¤Â° flè‹
tlòwäUªj MÁa¤j£Ll‹ K£lK£l, bl¤Â°
flš ö®ªJ nghŒ m¡flyoæš cUth»a goÎ¥
ghiwfŸ, bjhl®ªJ V‰g£l mG¤j« fhuzkhf
ko¥òfS¡F cŸsh» kiyahf (Ïkakiy) ca®ªjd.
m‹iw¡F¥ bgU§flyhf ÏUªjJ Ï‹W cy»‹
äf¥ bgça kiy¤ bjhluhf cUth»ÍŸsJ.
kW¡fKoahj òéæaš rh‹Wfshš (Geological evi-
dence) Ϫj¥ òéæaš tuyhW cWÂ
brŒa¥g£LŸsJ.
Ïj‰F v® khwhf Ï‹W gy »nyh
Û£l®fS¡F m¥ghš ÃçªJ »l¡F« bj‹
mbkç¡fhΫ, M¥Ãç¡fhΫ Áy nfho
M©LfS¡F K‹dhš x£oæUªjd. tiugl¤Âš bj‹mbkç¡fhé‹ »H¡F¡
fiuiaÍ«, M¥Ãç¡fhé‹ nk‰F¡ fiuiaÍ« bghU¤Â¥ gh®¤jhš rh‹W bjëÎgL«.
ÃçªÂUªj f©l§fŸ ÏiztJ«, (ϪÂah - MÁah) ÏizªÂUªj f©l§fŸ
ÃçtJ« (bj‹ mbkç¡fh - M¥Ãç¡fh) flš gF kiyahtJ« (bl¤Â° - Ïka«), e«
òéæ‹ tuyh‰¿š ãfG« éa¤jF ãfœ¢ÁfŸ. Mdhš Ïit XçU eh£fënyh -
M©Lfënyh ãfœgit mšy. Áy nfho M©Lfëš ãfœ»‹wd.
cy»‹ bgU«ghyhd ãyeL¡f§fŸ ãyéaš gyiffŸ nkhJ»‹w všiy¥
gFÂfëš cUth»‹wd. j£LfŸ ef®tJ bjhl®ªJ bfh©Ljh‹ ÏU¡»‹wd.
gyiffë‹ Ñœ¥gu¥Ãš V‰gl¡ Toa bt¥g Únuh£l§fŸ gyiffis¥ gšntW
Âirfëš ef®tj‰F¡ fhuzkh»‹wd. Ïu©L gyiffŸ ef®é‹nghJ gyiffŸ
x‹Wl‹ x‹W nkhjhkš éy»¢ bršY«bghGJ bgU§flš jiuéç¡f« V‰gL»wJ.
M¥Ãç¡f¤j£LfŸ tl¡F¥ òwkhf ef®tjhš, k¤Âa jiu¡flš gF¡F¤ ju¡Toa
mG¤j¤Â‹ fhuzkhf Mš¥° kiyæ‹ cau« M©L¡F M©L mÂfç¤J tU»wJ.
»H¡fh¥Ãç¡fhéèUªJ br§flš, rh¡flš k‰W« n#h®lh‹ e tiu cŸs gF v®
fhy¤Âš xU òÂa rK¤Âukhf khW« thŒ¥òŸsJ. gy kh‰w§fŸ,
ãfœªJbfh©oUªjhY« ϤJiwæš Ï‹dK« MŒÎfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
4.6 òé ãy¤njh‰w§fŸ
òé¥gu¥Ã‹ ÛJ fhz¥gL« nkLgŸs§fisna bghJthf eh« ãy¤njh‰w§fŸ
v‹»nwh«. Ï¥òé¥gu¥Ãš eh« thG« ãy¥gF nklhfΫ, flšgF gŸskhfΫ
fh£Áaë¥gJ f©TL. ãy¤ njh‰w¤jhš fhz¥gL« nt‰Wikfis¥ bghW¤J
ãy¤njh‰w§fis _‹W tifahf tçir¥gL¤jyh«.
f©l ef®édhšÏªÂahé‹ j‰nghija
108
1. Kjšãiy ãy¤njh‰w§fŸ - f©l§fŸ, flšfŸ.
2. Ïu©lh« ãiy ãy¤njh‰w§fŸ - kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ
3. _‹wh« ãiy ãy¤njh‰w§fŸ - F‹WfŸ, gŸs¤jh¡FfŸ
nk‰f©l _‹¿DŸ VnjD« x‹¿š ãy¤njh‰w§fŸ mikÍ«. Mifahš Ïit
_‹nw kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ ngh‹w cy»‹ jiyaha ãy¤njh‰w§fŸ
cŸsl¡»a xU bjhFÂ MF«.
4.6.1 kiyfŸ
òé¥gu¥Ã‹ÛJ fhz¥gL« bgU« ãy¤njh‰w§fëš “kiyfŸ”, mÂf cau«
äFªj ãy¤njh‰w§fŸ MF«. kiyfë‹ rçÎ, cau«, njh‰w§fŸ M»at‰¿‹
mo¥gilæš kiyfŸ tiuaW¡f¥gL»‹wd. ãy¥gu¥Ãš kiyfë‹ gutš 27 rjÅj«
MF«. fhyãiyia¥ bgUkséš gh¡F« ãy¤njh‰w« ÏJ. cy»YŸs všyh K¡»a
kiy mik¥òfS« éš ngh‹w mik¥ig¡ bfh©LŸsd. kiyfë‹ mik¥ig¥
bghW¤J eh‹F K¡»a¥ ÃçÎfshf Ãç¡fyh«. mit,
1. ko¥ò kiyfŸ
2. él kiyfŸ
3. vçkiyfŸ
4. vŠÁa kiyfŸ
ko¥ò kiyfŸ: Ïkakiy, MutšÄ°, Mš¥°, uh¡Ñ° Kjèait ko¥ò
kiy¤bjhluhF«. òéæ‹ ÑnH fhz¥gL« ghiwæL¡Ffëš V‰gL« mG¤j« k‰W«
»il mirÎfë‹ fhuzkhf ko¥ò kiyfŸ V‰gL»‹wd. ko¥ò kiyfë‹ ghiwfŸ
bghJthf¥ goÎ¥ ghiwfshF«.
braš
Ïkakiyæ‹ K¡»a¤Jt« k‰W« mj‹ Áfu§fŸ / nfhil thêl§fŸ g‰¿ xU
brŒÂ¤bjhF¥ò jahç¡f.
él kiyfŸ: ϪÂahé‹ éªÂa kiy, Inuh¥ghé‹ t#°, Ãsh¡ ~guu°£
Kjèa kiyfŸ él kiyfŸ MF«. ÏUjhœ ãy§fS¡F Ïilna cŸs caukhd X®
ca®ãy¥gFÂna élkiy vd¥gL«. kiyæ‹ c¢Á¥ gF rkkhfnt cŸsJ. òéæ‹
nk‰gu¥Ãš Áy gFÂfëš V‰gL« ÏGéirahš ãy¤Âš Ñwš mšyJ bto¥ò
V‰gL»wJ. Ï›bto¥ng ÃsthF« (Fault) Ïizahf mikªJŸs ÏU ÃsÎfS¡F
Ïilna cŸs ãy¥gF ãymirÎfë‹ fhuzkhf ca®¤j¥gLtjhš élkiy
njh‹W»wJ. ÃsÎfS¡F Ïilna cŸs gF jhœªjhš ÃsÎ gŸs¤jh¡F V‰gL«
(c.«.) Ãsh¡ ~guh°£ kiy¡F« t#° kiy¡F« Ïilna ÏU¡F« iu‹ gŸs¤jh¡F
ÃsÎgŸs¤jh¡fhF«.
109
vçkiyfŸ: #¥ghå‹ òfœbg‰w ~Ãôíakh, Ϥjhèa‹ btRéa°
M©oì‹ Á«guhnrh, nfh«glh gh¡ì Kjèad vçkiyfŸ MF«. bghJthŒ¡ T«ò
tot¤ij¥ bg‰¿U¡F«. ko¥ò kiyfŸ mikªJŸs gFÂæš vçkiyfŸ äFÂ.
òéæ‹ ÑnH btFMH¤Âš cŸs ghiwfŸ ghFngh‹W bfh¤J¡
bfh©oU¡F«. Ïj‰F¥ ghiw¡ FH«ò v‹W bga®. Ï¡FH«ò òénah£o‹ xU ÁW
Jthu« mšyJ ÃsÎ têahŒ nkny tªJ ciwtjhš Ï«kiyfŸ njh‹W»‹wd.
vçkiyæ‹ thŒ bghJthf t£l tot¤ij¥ bg‰¿U¡F«. vçkiy thŒ »nul® (crater)
v‹W miH¡f¥gL»wJ.
vŠÁa kiyfŸ: °fh£yhªÂ‹ ca® ãy§fŸ, °bgæå‹ k¤Âa kiyfŸ
mbkç¡f I¡»a ehLfë‹ nk‰F Õl óäfëš fhz¥gL« kiyfŸ vŠÁa kiyfshF«.
MW, fh‰W, gåahW ngh‹w gy Ïa‰if¢ brašfshš R‰W¥òw¥gF mç¤J¤
jhœ¤j¥g£l Ëd® bghJ k£l¤Â‰F nkyhf ã‹W bfh©oU¡F« ca® ãy¥gu¥igna
kiyfŸ v‹g®. fod¥ ghiwahdjhš, mç¥Ã‰F c£glhkš Úo¤J ㉻‹wd.
kiyfŸ mitfë‹ mik¥ò, msÎ, Ït‰iw¥ bghW¤J nkY« gy tifahf¥
Ãç¡fyh«.
1. fh®oyuh¡fŸ
xU kiy¥ Ãunjr¤Âš gyéj cau§fSl‹ Toa kiyfS«, bjhl®fS«
ÏU¡Fnkahdhš m¥Ãunjr« fh®oyuh¡fŸ vd¥gL«. (vfh.) tl mbkç¡fhéYŸs uh¡»
kiy.
2. ì°l«
Ïitfëš gy kiy¤ bjhl®fŸ fhz¥gL«. gŸs¤jh¡FfS«, bjhl®fS«
xG§fhd mik¥ig¥ bg‰¿U¡F«. Ïkakiy¤ bjhl® - MÁah.
3. r§»è
kiy¤ bjhl®fŸ r§»è ngh‹W tçirahf¡ fhz¥gL«. (vfh.) bgid‹
r§»è¤ bjhl® - I¡»a¡ FoauR.
4. kiy¤ bjhl®
kiyfŸ ÚŸ th¡F mik¥ig¥ bg‰¿U¡F«. (vfh.) M©O° kiy¤bjhl® -
bj‹ mbkç¡fh.
5. T£l«
t£lkhfnth mšyJ T£lkhfnth fhz¥gL«. (vfh.) ghÛ® Ko¢R - MÁah.
110
6. bjhl®F‹W
ko¥ò, ÃsÎ ghiwfëš V‰gL«nghJ éš ngh‹w mik¥ig¥ bg‰¿U¡F«. (vfh.)
Mutšè¡ F‹WfŸ - ϪÂah.
7. Áfu«
caukhd CÁtot« mšyJ bkh£ilahd tot¤ij¥ bg‰¿U¡F«. (vfh.)
vtbu°£ - Ïkakiy¤bjhl®.
4.6.2 ÕlóäfŸ
j¡fhz Õlóä, MÁahé‹ Âbg¤ Õlóä, bj‹ mbkç¡fhé‹ <¡btlh®,
bghèéah Õlóä Kjèad Õlóäfëš ÁythF«. bk‹ rçthd éë«òfSl‹ mf‹w
gu¥òl‹ Toa flš k£l¤ÂèUªJ ca®ªJŸs ãy¥gFÂia¥ Õlóä v‹g®. Õlóäfë‹
všyh¥ gFÂfS« flš k£l¤Â‰F nkš ca®ªJŸsd. flš k£l¤ÂèUªJ Rkh® 600
Û£l®¡F nkš ca®ªJŸsd.
cy»YŸs Õlóäfis _‹W tif¥ gL¤jyh«.
1. kiyæil¥ Õlóä,
2. kiyao¥ Õlóä
3. f©l Õlóä
1. Õlóäia¢ R‰¿ kiyfŸ mikÍkhæ‹ mJ kiyæil¥ Õlóä MF«. Ï¥Õlóä
cau« ä¡fjhf ÏU¡F«. (c«. ) Âbg¤ Õlóä.
2. kiyfë‹ mothu¤Âš Mu«Ã¤J mf‹W bršY« ca®ãy¥ gFÂna kiyao
ÕlóäahF«. xU g¡f¤Âš kiyÍ« kWg¡f¤Âš rkbtë mšyJ flY«
fhz¥gL»wJ. (c«.) glnfhåah Õlóä, nfha«ò¤ö® Õlóä (Úy»ç kiy¡F«,
»H¡F¡ f‰fiu rkbtë¡F« Ïilna mikªJŸsJ).
3. f©l¤Â‹ bgU« gu¥Ãš éçªJ »l¡F« Õlóäia¡ f©lÕlóä v‹g®.
M¥Ãç¡fhé‹ bgU«gFÂ, mnuÃah, °bgæ‹, »ß‹yhªJ Kjèad f©l¥
ÕlóäfshF«. j¡fhz Õlóä yhththš c©lh¡f¥g£l f©l ÕlóäahF«.
4.6.3 rkbtëfŸ
f§if¢ rkbtëfŸ, ϪÂa¡ fl‰fiu¢ rkbtë, irÕça¢rkbtë, mnkrh‹
rkbtëfŸ, Ód¢ rkbtëfŸ, Inuh¥ghé‹ bgU« jhœ ãy§fŸ cy»‹ K¡»a¢
rkbtëfŸ MF«. jhœthdJ«, Vw¡Fiwa xnu k£l¤Âš cŸsJ« guªJ éçªJ
»l¥gJkhd ãynk rkbtë vd¥gL«. Ϫj¢ rkbtëfëš k¡fŸ bjhif ml®¤Â äFÂ.
Ú® tsK«, ãytsK« xU§»izªJ fhz¥gLtjhš ntsh©ik brê¤J
fhz¥gL»wJ.
111
rkbtëfë‹ tif¥ghL: rkbtëfŸ mikªÂU¡F« Ïl«, fhyãiy,
mªãy§fŸ njh‹¿aéj« ngh‹w gy TWfis¡ bfh©L tif¥gL¤jyh«.
1. Áy Ïl§fëš f©l¤Â£L ca®¤j¥gLtjhš fl‰fiu¢ rkbtëfŸ mik»‹wd.
fliy mL¤J fhz¥bgW« rkbtë fl‰fiu¢ rkbtë (Coastal plain) v‹W bga®.
(c«.) ϪÂah k‰W« bj‹ mbkç¡fhéš fhz¥gL«, fl‰fiu¢ rkbtë MF«.
2. xU fhy¤Âš ca®ªÂUªj ãy§fŸ ÁijtjdhY« Úç‹ mç¥ÃdhY« cau«
Fiwªj rkãy§fshf kh‰w¥gL»‹wd. Ϥjifa¢ rkbtëfŸ mç¥Ãdhš V‰g£l
rk ãy§fŸ mšyJ bgå¥bsæ‹fŸ (peneplains) vd¥gL«. (c«.) tl»H¡F irÕça
rkbtë, ËyhªÂ‹ jhœãy«.
3. rçÎ Fiwªj rkãy¥ gF têahf XotU« MWfŸ RkªJ tU« t©lšk©
M‰W¥gLifæY«, btŸs¥ bgU¡F fhy¤ÂY« ÏUfiufis x£oÍ«, mL¤J«
goªJ rkbtëahf cUbtL¡F«. Ï¢rkbtëia t©lšk© rkbtë v‹g®. (c«.)
ÁªJ f§if¢ rktbë, äìÁà rkbtë, tlÓd¢ rkbtë; t©lš k©zhš
mikªj rkbtëfis¥ gythwhf¥ Ãç¡fyh«.
m) blšlh rkbtë
ÏJ M‰¿‹ bjhLthŒ gFÂæš mik»wJ. MW bfh©LtU« t©lšk©
m¥gFÂæš mL¡fL¡fhf¥ gªJ rk ãykh»wJ. ieš, iu‹, ÁªJ, f§if, fhéç
Kjèa MWfë‹ blšlh¡fŸ Ϥjifa¢ rk btëfns MF«.
M) btŸs¢ rkbtë
M‰¿š btŸs« V‰gL«nghJ M‰¿‹ Ú® fiuflªJ ÏUòwK« guλwJ. ÏJ
mo¡fo ãfG«nghJ M‰¿‹ ÏUòwK« goªJ rkbtëahf cUbtL¡»wJ. ÏJnt
btŸs¢ rkbtëahF« (c«.) f§if¢ rkbtë, Ath§nfh rkbtë.
blšlh rkbtë btŸs¢ rkbtë
112
Ï) kiyaot©lš rkbtë
kiyæèUªJ XotU« MWfŸ
jh« bfh©L tªj t©lšk©
bghU£fis kiyao thu¤Âš, rçÎ
ÂObu‹W Fiwtjhš m§F¥
goait¡F«. ÏJ bjhl®ªJ ãfG«nghJ
rkãy« x‹W cUbtL¡»wJ. (vfh.)
ÁªJ - f§if¢ rkbtë.
<) giHa t©lšk© rkbtë
tl ϪÂa¢ rkbtë giHa
t©lšk© gFÂ. tl Ódh rkbtëfŸ,
<uh¡ rkbtëfŸ Kjèad t©lš k©zhš Mdit. Ïit xU fhy¤Âš
kiyaot©lšk© rkbtëahf ÏUªÂU¡fyh«.
4. gåahWfëdhY« gojš ãfG«. Ï¥gojèdhš rkãy« njh‹wyh«.
Ïj‰F¥ gåah‰W¢ rkbtë v‹W bga®. Ï¢rkbtëfS¡F¥ goÎbkhiu‹fŸ v‹W
bga® (c«.) tlmbkç¡fhé‹ tl gF ϛtif¢ rkbtëia¢ nr®ªjnj.
5. fh‰wo t©lš fh‰¿dhš goait¡f¥gL«nghJ nyha° rkbtëfŸ
V‰gL»‹wd. tlnk‰F Ódhéš nyha° rkbtë Áwªj vL¤J¡fh£lhF«.
6. VçfŸ têahŒ XotU« MWfŸ mit bfh©L tU« t©lš k©zhš
m›ntçfŸ go¥goahf ãu¥g¥g£L Vç ö®ªJ rkbtëahf khW« (c«.) fdlhéš
é‹åbg®¡ efU¡F¤ bj‰¡nf cŸs brGikahd bu£ (Red) M‰¿‹ toãy« mfhì°
Vç ö®ªJ mikªj rkãykhF«.
ãy¥gFÂæ‹ bkh¤j¥gu¥Ãš Rkh® 55% rkbtëfshF«. Ϫj¥ gFÂæš k£L«
cyf k¡fŸ bjhifæš 90% thœ»wh®fŸ.
braš
cdJ kht£l¤Âš mikªJŸs kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ ngh‹w
ãy¤njh‰w§fis m¿ªJ bfhŸtj‰F fs¥gaz« nk‰bfh©L m¿¡if
jahç¡f.
4.6.4 ghiwfŸ
ghiwfŸ v‹gd bghU£fŸ gy xU§»izªJ mikªj ÏW¡fkhd Âlkhd
cæçè¡ T£L¥ bghU£fŸ MF«. Ïit _yf§fŸ, mQ¡fshyhdit. rhjhuzkhf¡
kiyao t©lš rkbtë
113
fšè‹ bgça cUt¤ijna ghiw v‹g®. Mdhš ãy mik¥ò Ïaš(Geology) gofš, kzš,
fëk©, k©, bgU« ghiw ngh‹w ÁjéèUªJ, bgU« bghUŸ tiuæyhd bghU£fŸ
všyht‰iwÍ«, `ghiwfŸ’ v‹nw F¿¥g®. Áy ghiwfŸ bgçJ« mšyJ KGtJ« xnu
fåk¤jhš (Mine) M¡f¥g£LŸsd. (c«.) í¥r« ghiw. Áy ghiwfŸ Ïu©L mšyJ
mj‰F mÂfkhd fåk§fis¡ bfh©oU¡»‹wd. (c«.) fU§fš.
ghiwfŸ mt‰¿‹ mik¥ò, njh‰w« Kjèat‰¿‹ mo¥gilæš _‹W
tifahf¥ Ãç¡fyh«. mit Ô¥ghiwfŸ, goÎ¥ghiwfŸ k‰W« kh‰WU¥ ghiwfŸ MF«.
4.7 ãyeL¡f«
bghWik¡F¥ òéia¤jh‹ cjhuz« brhšth®fŸ. mªj òéÍ« Áy neu«
bghWik ÏHªJ éL»wJ v‹gij Ïa‰if¥ nguêÎfŸ ek¡F cz®¤J»‹wd.
kz‰ghiw (Sandstone) gšT£L¥ghiw (Conglomerate)
Ô¥ghiwfŸ
»uhid£ (Granite) Ãôik° (Pumice)
goÎ¥ghiwfŸ
kh‰WU¥ghiwfŸ
ryit¡fš (Marble) fl¥ig¡fš (Slate)
114
ãyeL¡f« v¥nghJ, v§nf tU« v‹W K‹T£ona m¿a ÏJtiu fUéfŸ Ïšiy.
clš eL¡f¤ij kU¤Jt® jL¤J élyh«. Mdhš ãy eL¡f¤ij ahuhY« jL¡f
KoahJ. Mdhš v§bfšyh« mo¡fo ãyeL¡f« V‰gL»wnjh mjid mDgt¤jhš
m¿ªJ mj‰nf‰g¢ R‰W¢ NHiyÍ« thG« f£ol§fisÍ« mik¤J¡ bfhŸtJjh‹
rçahd tê.
4.7.1 ãyeL¡f« - fhuz§fŸ
òéæ‹ m®it ãyeL¡f« v‹»nwh«. j£Lfë‹ ef®ÎfëdhY«, ghiwfë‹
vilædhY« òé¡FŸ Áy Ïl§fëš mG¤j mÂfç¥ò V‰gL»wJ. mG¤j mÂfç¥ò,
ghiwfë‹ jh§F« r¡Âiaél mÂfkhF«nghJ ghiwæš éçrš V‰gL»wJ. m¥nghJ
nrfç¡f¥g£l mG¤j« bgU« M‰wyhf btë¥g£L òém®ΠV‰gL»wJ.
xU F¿¥Ã£l fhy f£l¤Âš j£o‹ Xu¥gFÂfŸ cilgL»‹wd mšyJ ÑnH
jŸs¥gL»‹wd mšyJ nkny ca®»‹wd. ÃçÎ éë«òfëš V‰gL« cªJ r¡ÂahY«,
ÃsÎfëš ghiwfŸ rçÍ«nghJ btë¥gL« M‰wèdhY« cuhÍ« éë«ò¥ gFÂfŸ
cuhŒé‹nghJ btëæL« M‰wèdhY« ãyeL¡f« V‰gL»wJ.
ϪÂa¥ òéæaš MŒÎ¤Jiw¤ (Geological survey of India) bjhl§»a r® jhk°
Xš£ nA« (Sir Thomas Old Ham) 1869 M« M©L ãyeL¡f§fis¥ g‰¿a m¿éaš
ó®tkhd gâia¤ bjhl§»dh®. ãyeL¡f¤Â‹nghJ V‰gL« `Ã’ (P), v° (S) k‰W«
nk‰gu¥ò miyfis Kjèš m¿ªJ brh‹dt® Ït®jh‹. Ïtiuna ãy eL¡f Ïaè‹
jªij v‹W TWt®.
4.7.2 ãyeL¡f« - m¿Í« fUé
ãyeL¡f¤ij K‹T£ona m¿a ÏJtiu fUéfŸ f©l¿a¥gléšiy.
Mdhš ãyeL¡f« V‰g£l ÃwF mj‹ m®it¡ f©l¿Í« fUéjh‹ Ó°nkh »uh~¥
(Seismo graph). Ï¡fUéæš cUthF« tiugl« Ó°nkh »uh« vd¥gL«. ãyeL¡f¤Â‰F
nkš neuoahf cŸs òéæ‹ nk‰gu¥ò¥ gFÂia ãy m®Πika« (Epicentre) v‹W
miH¡»nwh«.
ç¡l® msÎnfhš: ãy eL¡f msit ãiya tiy¥Ã‹dèš cŸs gšntW
ãiya§fëèUªJ bgw¥gL« étu§fë‹ mo¥gilæš ãyeL¡f¤Âš msÎ
fz¡»l¥gL»wJ. Ï«Kiw¡F¥ bga®jh‹ ç¡l® msÎ nfhš MF«. ãy eL¡f§fŸ,
ãyeL¡f¥ f©fhâ¥ò ika§fŸ _ykhf¥ gÂÎ brŒa¥gL»‹wd. ãyeL¡f« ãfG«
nghJ M‰wš, miyfŸ toéš btë¥gL«. ÏJ všyh ÂirfëY« gaâ¡F«. ãy eL¡f
mirthš btë¥gL« bt›ntW tifahd M‰wš miyfŸ bt›ntW tifahd
ntf¤Âš gšntW Âirfëš gaâ¡»wJ. ãy eL¡f M‰wš miyfŸ _‹W tif¥gL«.
ãy eL¡f¤ij¡ f©l¿ªjÎl‹ ãyeL¡f tiugl¤Â‹ _y« mjid cz®ªJ
bfhŸsyh«. miyfë‹ ntWghLfŸ ãyeL¡f tiugl¤Âš _‹W tifahf¡
F¿¡f¥gL»‹wd.
115
`Ã’ miyfŸ (‘p’ waves) mÂfntfkhf¥ gaâ¤J ãyeL¡f¡ fUéia Kjèš
tªjilÍ«. Ïit Ús cªJjš _y« gaâ¡»‹wd. Kjèš fhz¥gL«, tiu nfhLfŸ
“Ô miyfis¡ fh£L»‹wd.
ãyeL¡f¡ fUéia Ïu©lhtjhf tªjilÍ« miyfŸ “v°” miyfŸ
vd¥gL»‹wd. Ïit nkš, Ñœ (m) g¡fth£L cªJjš _y« gh«Ãid¥nghš
gaâ¡»‹wd.
btë¥gu¥ò miyfŸ (Surface waves) ãyeL¡f¡ Féika¤ÂèUªJ óäæ‹
nk‰gu¥Ãid tªjilªJ, ÃwF nkš gu¥Ãnyna gaâ¡»wJ. tiugl¤Âš filÁæš
fhz¥gL« tiunfhLfŸ Ϫj miyfë‹ gÂÎ MF«.
braš
cyf¥ òwtç ãytiu¥gl¤Âš cy»‹ K¡»a ãyeL¡f k©ly§fŸ k‰W«
mt‰¿‹ mikªJŸs ehLfis¡ F¿¡f.
4.7.3 ãyeL¡f« - f©fhâ¡F« Jiw
ϪÂahéš Ñœ¡fhQ« ãyeL¡f¡ f©fhâ¥ò ika§fŸ ãyeL¡f¤ij¡ f©
fhâ¤J tU»‹wd.
m) ϪÂa thåiy Jiw (IMD)
M) ϪÂa¥ òéæaš Jiw (GSI)
Ï) njÁa¥ òéæaš MŒÎ ãiya« (NGRI)
óf«g¤ij¥ bghW¤jtiu ãyeL¡f«, ãy m®Πvd mêé‰nf‰g
miH¡f¥gL»wJ. ç¡l® msÎ nfhèš 2 òŸëfŸ tiu gÂthF« ãy m®ÎfŸ
rhjhuzkhf kåj®fshš czu¥gL»‹wd. 3-5 òŸëfŸ msΟs m®Îfis ãy
116
m®Πvd¡ bfhŸsyh«. ÏJ XusÎ nrj¤ij V‰gL¤J»‹wd. ÏJnt 7 òŸëfS¡F
nkš ÏUªjhš nrj« gykhf ÏU¡F«. 8¡F nkš br‹whš nguêÎ V‰gL«.
4.7.4 ãyeL¡f« - ghJfh¥ò
ãyeL¡f« v‹gJ xU ég¤J ngh‹wJjh‹. xU behoæš mšyJ Áy behofëš
mšyJ xU ãäl¤Âš M£l« KoªJ éL«. Ϫj xU Áy édhofëš eh« ãjhdkhf
nahÁ¤J j¥Ã¡f¤ £läLjš v‹gJ rh¤Âaäšiy. ešyntis; Ïa‰ifænyna Áy
édhofëš k£Lnk ãyeL¡f« KoªJ éL»wJ. mj‰FŸjh‹ Ï›tsÎ nguêÎ,
cæçH¥ò. Ϫj¡ FW»a fhy¤Âš v‹bd‹d ghJfh¥òfis eh« nk‰bfhŸsyh« v‹W
gh®¡fyh«.
ãyeL¡f« V‰gL«nghJ Å£L¡FŸ cWÂahd f£oš, nki# ÏUªjhš mj‰F¡ ÑnH
br‹W mk®ªJ bfhŸs nt©L«.
rikayiw, beU¥ò g‰w¡Toa thŒ¥òŸs Ïlkhf ÏU¥gjhš m§»UªJ cldoahf
btëna¿ él nt©L«.
f£ll§fëèUªJ btëna tªjt®fŸ btë ikjhd§fS¡F¢ br‹W él
nt©L«. ouh‹°~gh®k®, ä‹rhu¤ ö©fŸ, Ãukh©l j©Ù®¤ bjh£o,
f£ll§fŸ, ghy§fŸ Ït‰W¡F¡ Ñœ ã‰f¡TlhJ. kiH tªjhš xJ§f¡Toa
Ïl§fëš óf«g« tªjhš xJ§f¡ TlhJ.
thfd§fëš gaz« brŒJ bfh©oUªjhš thfd¤ij¢ rhiy nahukhf
ãW¤Âél nt©L«.
F¿¥ghf¢ brh¤J Mtz§fŸ, eif, gz« Ït‰iw vL¤J¡ bfh©L j¥Ã¡f
f©o¥ghf Ka‰Á brŒa¡TlhJ. Áy édhofëš el¡F« Ϫj¥ nguêéèUªJ
cæiu¡ fh¥gh‰¿¡ bfhŸs Ka‰Á brŒa nt©L«.
ãy m®it cz®ªjhš bjhiyngÁ _y« e©g®fS¡F«, cwéd®fS¡F«
jftš bjçé¤jš ešyJ.
jåahf¡ f£ll¤Âš Á¡»¡bfh©lhš r¤j« vG¥Ã cjé nf£f nt©L«.
ä‹rhu« jilg£L é£lhš btë¢r¤Â‰fhf beU¥ò¡ F¢Áia¥ g‰w it¡f¡
TlhJ.
4.8 vçkiyfŸ
vçkiyfŸ òéæ‹ ãy¤njh‰w§fëš x‹whF«. òéæ‹ c£òw¤ÂèUªJ
vçkiy¡ FH«ò bto¤J¢ ÁjWt‹ _y« cUth»‹wd. vçkiyfŸ, kiyfŸ ngh‹w
njh‰w¤Âid¡ bfh©lit. vçkiy¡F nuhkhåa bkhêæš `Ô¡flΟ’ v‹W
bgaç£LŸsd®.
117
òéæ‹ moæš Ô¥ghiwfëš mG¤j« V‰gL«bghGJ vçkiyfŸ bto¤J¢
ÁjW«. òéX£oš cŸs ÑwšfS¡»ilna ghiw¡ FH¥ò (kh¡kh) têªnjhL« j‹ikia¡
bfh©lJ. òéæ‹ c£òw¤Âš fhz¥gL« ghiw¡ FH«ò `kh¡kh’ vdΫ, òéæ‹
nk‰òu¤Âš fhz¥gL« ghiw¡ FH«Ã‰F `yhth’ v‹W« bgauhF«. yhth óäæ‹
nk‰òu¤ij milªJ Fëu¤ bjhl§»¡ fodkhd ghiwfshf khW»‹wd.
4.8.1 vçkiy tiffŸ
vçkiy mj‹brašgL« éj¤Âid¡ bfh©L _‹W tiffshf¥ Ãç¡fyh«.
mitahtd brašgL« vçkiy, cw§F« vçkiy, bray‰w vçkiyahF«.
brašgL« vçkiyfŸ: brašgL« vçkiyæ‹ - bto¥ò¢ brašfŸ M©L KGtJ«
ãfœªJ bfh©nlæU¡F«. cy»š 1500¡F« nk‰g£l brašgL« vçkiyfŸ
fhz¥gL»‹wd. nkY« flY¡F moæš 80¡F« nk‰g£l brašgL« vçkiyfŸ
ÏU¥gjhf¡ fz¡»l¥g£LŸsd. cy»nyna äf¥ bgça brašgL« vçkiy AthŒ
Ôéš cŸs `khdhnyhth’ vçkiyahF«. fh¥Ã c‰g¤Â¡F¥ bghU¤jkhd Ïlkhf
ÏU¥gj‰F¡ fhuz« tskhf¡ fhz¥gL« vçkiy k© MF«. Ïj‹ cau«
flšk£l¤Â‰F« nkš 13677 moahF«.
cw§F« vçkiyfŸ: F¿¥Ã£l fhy¤Âš bto¤jË gy M©LfS¡F¢ bray‰w
ãiyæš fhz¥gL«. Ú©l Ïilbtë¡F¥ Ëdnuh mšyJ FW»a Ïilbtë¡F¥
Ëdnuh Û©L« brašgl¤ bjhl§F«. Ï›tifahd vçkiyfŸ Mg¤jhdit MF«.
bray‰w vçkiyfŸ: vçkiy bto¤J¢ Áj¿aË, mj‹ brašghLfŸ KGtJkhf
ã‹WéL«. bjhl®ªJ ãfGtšiy.
cyf vçkiy¥ gutš
118
braš
cyf òwtç ãytiu¥gl¤Âš cy»‹ K¡»a vçkiy¥ gFÂfisÍ«, K¡»a
vçkiyfë‹ bga®fŸ k‰W« mit mikªJŸs ehLfisÍ« F¿¡f.
vçkiyfŸ bto¡»‹w j‹ikfŸ k‰W« mt‰¿‹ tot g©òfŸ M»at‰iw
mo¥gilahf¡ bfh©L vçkiyfis _‹W éjkhf tif¥gL¤jyh«. mit,
1. nfla vçkiyfŸ: vçkiyæ‹ k¤ÂæYŸs Kf£L thæèUªJ yhth
bgUkséš têªJ, éçªJ guλ‹wbghGJ mªj vçkiy F«k£l toit¥ bgW»wJ.
ÏJnt nfla vçkiy v‹W miH¡f¥gL»wJ.
2. fç Á£l¡T«ò vçkiyfŸ: Ïit cUt¤Âš äf¢ Á¿ait. Rkh® 100 Û
Kjš 400 Û£l® tiu cauKŸsit. Ï›tif vçkiyfŸ ghiw¤J©Lfëdhš Md
Kf£LthŒ bfh©lit. Ï›tif vçkiyfŸ mL¤jL¤J¡ T£lkhf fhz¥gL«.
3. gšÁ£l¡T«ò vçkiyfŸ: Ïit òéæ‹ nkšgu¥Ãš Xéa« ngh‹W
f©id¡ ftU»‹w njh‰w¤ij¡ bfh©L, Ôéukhf¢ brašgL»‹w tifia¢
rh®ªjit. Ïit yhth k‰W« ghiwfëdhš kh¿ kh¿ mik¡f¥g£l mL¡Ffis
bfh©lit. Ït‰¿‹ cau« 100 Û Kjš 3500 Û tiu¡ fhz¥gL«.
gšÁ£l¡ T«ò vçkiy
nfla vçkiy fçÁ£l¡ T«ò vçkiy
119
4.8.2 vçkiy bto¥ò - éisÎfŸ
vçkiy bto¥ò ãy¥gu¥Ãš gšntW kh‰w§fisÍ«, k¡fS¡F¥ gy
éisÎfisÍ« V‰gL¤J»‹wd. vçkiy bto¥ò fhuzkhf,
f£ol§fŸ nrjkil»‹wd.
kåj Ïd« mê»wJ.
jhtu§fS¡F mêÎfis c©lh¡F»wJ.
vçkiy bto¥Ã‰F¥ Ë - nkf _£l«, fh‰¿‹ RH‰Á fhuzkhf kiH
bgŒtj‰fhd thŒ¥ÃidÍ« c©lh¡F»wJ.
vçkiy NœªJŸs Ïl§fëš tskhd, brê¥ghd k© cUthFtjhš k¡fŸ
m¥gFÂæš thœ¡if el¤Jtij éU«ò»‹wd®.
4.8.3 vçkiyÍ« fhyãiyÍ«
vçkiy bto¥ghdJ fhyãiyæš gy khWjšfis V‰gL¤J»‹wd.
vçkiyæš ÏUªJ btënaW« thÍ¡fS«, öR¡fS« òé¥gu¥ig bt¥gkila¢
brŒaΫ, mšyJ Fëu it¡fΫ M‰wš cilajhf cŸsJ. Ϫj kh‰w« öR¡fë‹
msit¥ bghW¤J«, tëk©ly¤ij milÍ« neu¤ij¥ bghW¤J« mik»‹wJ.
vçkiyfŸ ÁjW«bghGJ mÂf mséš j©ÙiuÍ«, fh®g‹ il M¡i[ilÍ«
btëæL»‹wd. Ïit tëk©ly¤Âš fy¡F«bghGJ j‰fhèfkhf bt¥gãiyia
ca®¤J»‹wd. j©ÙuhdJ gj§fkhjš _y« kiHia V‰gL¤J»‹wd. Áy
rka§fëš fh®g‹ - il - M¡i[L jhtu§fshš »u»¡f¥gL»‹wJ.
4.9 KoÎiu
Nça¡ FL«g¤Âš cŸs òéahdJ xU jå¥bgU« nfhŸ v‹gij m¿ªnjh«.
Ïj‹ Áw¥ng, mš cŸs cæçd§fS«, mit thH¤ jFªj R‰W¥òw¢ NHYnkahF«.
Mdhš R‰W¥òw¢ NHš j‰bghGJ ts®ªJ tU« k¡fŸ bjhif¥ bgU¡f¤ÂdhY«,
m¿éaš bjhêšE£g¤ÂdhY« Ó®nfL milªJ tUtij eh« midtUnk
cz®»‹nwh«. nkY« Áy mça cæçd§fŸ K‰¿Ykhf mêªnj é£ld. gy mça
cæçd§fS«, Ïa‰if NHšfS« mêªJ bfh©nl tU»‹wd. nkY« Ϫãiy
Úo¤jhš e« òé kåj‹ cæ®thœtj‰F rh¤Âaäšyhj nfhshf kh¿éL«. vdnt
R‰W¥òw¢ Ó®nfLfŸ ãfHh t©z« eh«, e« brašfis br«ikah¡», Ó®nfLfis¤
jL¡F« têKiwfis¥ Ëg‰¿¢ R‰W¥òw¢ Nœãiyia¥ ghJfh¤jš mtÁa«. vdnt
Áw¥ò¥ bg‰w Ϫj¥ òé¡nfhs¤ij eh« ngâfh¤jš äf mtÁa«. m¥bghGJjh‹ eh«
thG« Ϫj¥ òéæš e« tU§fhy rªjÂædiuÍ« thH it¡f KoÍ«.
120
4.10 gh®it üšfŸ
1. Arthur. N. Strahler - Principles of Earth Science, Happer * Row pub. n - London
(1976).
2. Balbir Singh Negi, Physical Geography, SJ Publication (1990).
3. Cain. H.R., Geography, Longman pvt. Ltd. Madras.
4. Das Gupta, A.R. Kapoor A.N - Principles of physical Geography S. Chand &
Co.Ltd., New Delhi.
5. Nigam V.N. (1975), A complete course in certificate Geography, Pijamhar
Publishing company Edu. publisher, New Delhi (1975).
6. Sindhu Basker, óf«g«, Rdhä V‹? v¥go?
7. Stamp, Dudley. L - The Earth’s Crust - A new approach to physical Geography
& Geology - George G. Harrap & co. Ltd.
8. cyf« cUthd fij - Ínufh fšé Ïa¡f«, 34, Ïu¤Âd« bjU, nfhghyòu«,
br‹id - 86.
121
gF M - f‰Ã¤jš KiwfŸ
myF - I
r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹
bghUŸ, tu«ò k‰W« neh¡f§fŸ
m¿Kf«
e«eh£L fšéahs®fS¡F eh« thG« Ï¡fhy« xU rthš ãiwªj fhykhF«.21 « ü‰wh©oš fšéæš khbgU« kWky®¢Á¡ fhz éU«ò»‹nwh«. mj‰fhf ghl¥bghUŸ, k‰W« f‰Ã¤jš Kiwfëš òÂa mQFKiwfisÍ«, c¡ÂfisÍ« ga‹gL¤ÂtU»‹nwh«. r_f m¿éaš ghl¤ÂY« òJikæidÍ«, tèikÍ«, bgUikÍ« fhzKašnth«.
r_f m¿éaš v‹gJ e‹F xU§»iz¡f¥g£l, £läl¥g£l, gšntWJiwfis cŸsl¡»a xU xU§»izªj fšéahF«. mjhtJ khDléaš, mfœMŒéaš, bghUshjhu Ïaš, ãyéaš, tuyhW, r£l«, j¤jt«, muÁaš, cséaš, rka«k‰W« r_féaš, Ït‰nwhL fâj« k‰W« m¿éaš Jiwfëš nj®ªbjL¤jbghU¤jkhd fU¤J¡fisÍ« cŸsl¡»aJ MF«.
- FHªijfis juÎfŸ ãiwªj m¿th®ªj KoÎfis vL¡f it¥gJ«,
- f‰wš, f‰Ã¤jyh»a MÁça® khzt® ciuahlè‹ brašghL, FHªijfis ÁwªjFokfD¡Fça g©ò ey‹fnshL, ca®js¥gL¤J»‹w äf¢Áwªj gâia¢brŒtJ«,
- r_f¥ òçjiyÍ«, r_f¤Âš M‰wiyÍ«, thœ¡ifæš m¿ªJ ga‹gL¤JtJ«MF«.
kh¿tU« Ï¡fhy¢ NHèš eh« xUtiu xUt® rh®ªJ thœtJÏ‹¿aikahjjhF«. Ϥjifa Áw¥ig¡ f‰W¤ jU»‹w r_f m¿éaš ghl¤Â‹
Áw¥ig¥ go¥ngh«.
myF¡TWfŸ
1.1 r_f m¿éaš - bghUŸ
1.2 r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl«
1.3 r_f m¿éaš ghl¤ij f‰Ã¥gj‹ neh¡f§fŸ
1.4 r_f m¿éaš f‰Ã¤jš ãiyfŸ
1.5 r_f m¿éaY« bghUsl¡fK«
1.6 r_f m¿éaè‹ tu«ò
1.7 bjhl¡f¡ fšé ãiyfëš r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹ neh¡f§fŸ.
1.8 kåj ts®¢Á¡F r_f m¿éaè‹ g§F
1.9 gh®it üšfŸ
122
1.1 r_f m¿éaè‹ bghUŸ
r_f m¿éaš g‰¿ gštif khWg£l fU¤J¡fŸ, fšé FG¡fŸ,
kÂ¥Õ£lhs®fŸ k‰W« r_f m¿P®fŸ TW»‹wd®.
kåj‹ rKjha FG¡fëilna X® cW¥Ãd‹ Mth‹. kåjå‹ rKjha
mik¥ò k‰W« ts®¢Áæš r_f m¿éaš ghl« neuoahf bjhl®ò bfh©LŸsJ vd
I¡»a mbkç¡f Ïilãiy fšé¡ FG j‹Dila kWÓ® mik¥ò kÂ¥Õ£oš TW»wJ.
fyªJiuahlš
m¿¡if
r_f m¿éaèš
f‰Ã¤jè‹
neh¡f§fŸ - m¿Î
ts®¢Á, r_f
ts®¢Á, muÁaš
ts®¢Á, njÁa
ts®¢Á
1. üyf¥
ò¤jf§fŸ
étu§fŸ nrç¡F« Ïl«
k ‰ w
Ïl§fŸ
tH§f¥gL«
brŒKiw¥
gæ‰Á
njit¥gL«
jft š fŸ
m y F ¡t .
v © . g Ÿ ë
-
éthj« -
m¿¡if
r_f m¿éaš ghl«
f‰wš kåj
ts®¢Á¡F v›thW
ga‹gL»wJ v‹gij
3 Kjš 8 tF¥ò tiu
cŸs¥
ghl¥gFÂæèUªJ
cjhuz§fŸ T¿
éth¤jš
2. -
fyªJiuahlš
- m¿¡if
njÁa ts®¢Áæš
jåkåjå‹ g§F,
r_f¤Â‹ g§F
3. üyf¥
ò¤jf§fŸ-
brh‰bghêÎ /
ng¢R¥ngh£o
njr K‹nd‰w¤Âš
vdJ g§F
4. üyf¥
ò¤jf§fŸ
-
3 Kjš 8
tF¥ò
tiu cŸs
r_f
m¿éaš
ghl¥
ò¤jf§fŸ
r_f
m¿éaš
f‰Ã¥gj‹
neh¡f«
kåj
ts®¢Á¡F
r_f
m¿éaè‹
g§F
njÁa
ts®¢Áæš
r_f
m¿éaèš
g§F
njÁa
ts®¢Áæš
r_f
m¿éaè‹
g§F
123
r_f m¿éaš ghl« tuyhW, òéæaš, muÁaš éŠPhd«, r_féaš,
bghUshjhu«, el¤ij m¿éaš, r£l«, kndhéaš, kd j¤Jt Ïaš k‰W« kåj j¤Jt
rh°Âu¤Jl‹ bjhl®òbfh©LŸsJ. nkY« ÏJ el¥ò brŒÂfŸ, clš, r_f« k‰W«
g©gh£L NHiy és¡F»wJ.
r_f m¿P®fŸ, m¿éaš ó®tkhd xG¡f« k‰W« r_f kÂ¥òfŸ ahΫ,
eLãiyahd Kiwæš f©o¥ghf r_f ghl¤Âš F¿¥Ãl nt©L« v‹»‹wd®. vdnt
el¤ij m¿éaš 1950 š xG¡f¤Jl‹ Ïiz¤J r_fghl« r_f m¿éaš ghlkhf
K¡»a¤Jt« bg‰wJ.
FHªijfë‹ xG¡f ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
1.2 r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl«
r_f m¿éaš k‰W« r_f¥ ghl« Ïu©L« kåj cwÎfŸ g‰¿a ghlkhF«.
Mdhš r_f m¿éaš v‹gJ MuhŒ¢Á, MŒÎ k‰W« Kiwahf kåj cwÎãiyfis
g‰¿ f‰F« ghlkhF«. r_f ghl« vëikahdJ, r_f m¿éaè‹ kW mik¥ng
r_f¥ghl« MF«. r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl« Ïu©L« bghJ ghl¤Âš
bjhl®òilait. r_f m¿éaèš khzt‹ f©l¿ªjt‰iw r_f¥ ghl« bghUªj
brŒ»wJ.
r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl§fŸ ntWghLfŸ
r_f¥ghl«
1. r_f ghl¤Âš ghl¢ RU¡f« cŸsJ.
2. FHªij ika¡fšéia mo¥gilahf¡ bfh©lJ.
3. kåj brašfë‹ brašKiw g‰¿a¥ ghlkhF«.
4. bjhêš rh®ªj m¿it ts®¡»wJ.
5. r_f¥ ghl« vëikahdJ. mÂf égu§fis cŸsl¡»aJ.
rka«
khDléaš
mfœ MŒéaš
bghUshjhu Ïaš
cséaš
r£l«
ãyéaš
muÁaš
tuyhW
r_f m¿éaš
j¤Jt«
124
r_f m¿éaš
1. ÏJ xU eilKiw ghl« g‰¿aJ.
2. ÏJ Fku gUt¡fšéia mo¥gilahf¡ bfh©lJ.
3. ÏJ kåj brašfŸ g‰¿a ghl« MF«.
4. kåj cwÎ ntWghLfëš MŒÎ r«gªjkhdJ.
1.3 r_f m¿éaš ghl¤ij¡ f‰Ã¥gj‹ neh¡f«
1. ϪÂahé‹ ca®ªj ghu«gça, fyh¢rhu, g©ghLfis m¿ªJ bfhŸSjš.
2. R_fkhf ÏizªJ thG« r_f¤Âwid ts®¤jš.
3. kåj kh©ig ts®¤jš.
4. ešy kd¥gh‹ikfis ts®¤jš.
5. M‹Ûf, bghUshjhu, muÁaš be¿fis m¿ªJ bfhŸSjš.
6. éU«g¤j¡f MSik¥ g©òfis ts®¤J¡ bfhŸSjš.
7. v®fhy¤ij¤ £läl cjÎjš.
8. ehL, r_f« bjhl®ghd v©z§fis ts®¤jš.
9. j‹id¢ R‰¿ cŸs Nœãiyfis¥ òçªJ bfhŸSjš.
10. XŒÎ neu§fis Kiwahf¥ ga‹gL¤j cjÎjš.
11. bghJ¢ brh¤Jfis¥ ghJfh¡F« v©z§fis ts®¤jš.
12. bjhiyneh¡F¢ Áªjidia ts®¤jš.
13. njÁa cz®éid ts®¤jš.
14. g‹dh£L cz®éid ts®¤jš.
1.4 r_f m¿éaš f‰Ã¤jšãiyfŸ
1. r_f m¿éaè‹ K¡»a¤Jt«: kåj‹ j‹Dila m¿Î¥ òy¤Âš neuoahf
brašfis ga‹gL¤Jtj‰F cça g©gh£L m¿éid r_f m¿éaš jU»wJ.
2. kåj kd« K®ΠbgWtj‰F kåj rKjha¤Â‹ eilKiw Ïayhf cŸsJ.
3. kåj cwÎfë‹ òÂa c©ikfis¡ f©l¿Í« neh¡f« bfh©LŸsJ.
j‹id R‰¿ÍŸs r_f clš rh®ªj g©ghLfŸ, kåj cwÎfŸ, kÂ¥ò,
eh£l§fŸ k‰W« Âw‹fŸ ngh‹wt‰¿š khzt‹ MHkhf òça brŒtnj r_f m¿éaš
f‰Ã¤jyhF«.
125
1.5 r_f m¿éaY« bghUsl¡fK«
1. cwÎfŸ g‰¿a ghl§fŸ cŸsJ. kåjD¡F« ntW kåjD¡F«, kåjD¡F«
ãWtd¤Â‰F«, kåjD¡F« òé¡F«, kåjD¡F« bghU£fS¡F« cŸs cwÎfŸ
ãiy g‰¿aJ.
2. Ïa‰if m¿éaš k‰W« fiy¥ghl« g‰¿a go¥ghF«.
3. rKjha¤Âš r_f mik¥Ãš el¥ò ãfœÎ g‰¿a fšé¢ ÁªjidahF«.
4. r_f ãWtd§fëš KGikahf gâòçjš rh®ªj fšéahF«.
1.6 r_f m¿éaè‹ tu«ò
r_f m¿éaè‹ tu«ò éçthdJ. guªJ fhz¥gLtJ guªj cyf¤ij
j‹df¤nj bfh©LŸsJ. všiy m‰wJ. Ïj‹ Koit m¿a KoahJ. všiyfis
ã®za« brŒa ÏayhJ. vdnt gštif xG¡f« rh®ªj Fiwªj g£r m¿Î braY¡F
K‹neh¡F tH§F»wJ.
FHªijfë‹ xG¡f ts®¢Áæš r_f m¿éaš g§F
ANTHROPOLOGY
kåj t®¡f
rh°Âu« kåjid
HISTORY
tuyhW giHa
mDgt§fŸ
GEOGRAPHY
òéæaš
ãfœfhy
POLITICS
muÁaš
k¡fsh£Á
SOCIOLOGY
r_f Ïaš r_f
el¤ij
PSYCHOL-
OGY
cséaš
CURRENJT
EVENTS
ãfœfhy
ãfœÎfŸ
ENVIORNMENT
R‰W¢NHš cyf
mséš
kåj rKjha
ts®¢Á
brŒKiw m¿Î m¿éaš m¿Î
thœ¡if¤Âw‹+
MSik
ts®¢Á+ +
kåj r_f EQ¡f«+
MŒÎ
Áªjid+ +
r_
fé
aš
ešbyhG¡f«
FHªijæ‹
xG¡f ts®¢Á
126
braš
r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹ neh¡f§fŸ g‰¿ fyªJiuaho m¿¡if jahç¡f.
r_féaš ghl¤Â‹ guªj Ïl«
1.7 bjhl¡f¡ fšé ãiyfëš r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹ neh¡f§fŸ
1. jdJ Ïšy«, gŸë, njr«, cyf« mid¤ijÍ« òçªJ bfhŸsš.
2. Ïd«, ghš, bkhê, kj« M»at‰¿š midtU« rk« v‹w v©z« ts®¤jš.
3. gšntW Ïd k¡fshš më¡f¥g£l ca®ªj nk«g£l fyh¢rhu¤ij k¤J
ngh‰Wjš.
4. e‹bd¿ k‰W« kÂ¥ò nfh£gh£o‰F kÂ¥ò më¤jš.
5. ekJ ghu«gça g©gh£o‰F« njÁa cz®Î¡F« MjuÎ jUjš.
6. Ra m¿it éç¤jš k‰W« ciH¥Ã‹ j¤Jt« òçªJ bfhŸSjš.
7. Ãw® fU¤J¡F brérhŒ¤jš, rKjha brašfis éçÎgL¤Jjš k‰W« jh‹,
ne®¡bfh©l neh¡F cz®it ts®¤jš.
ÅL, gŸë
cyf«
njr«
khãy«
kht£l«
cŸS® rKjha« cwÎ
127
1.8 kåj ts®¢Á¡F r_f m¿éaè‹ g§F
1.8.1 m¿Kf«
“tuyhW v‹gJ gy rKjha§fëš thœªj, thœªJtU« k¡fŸ thœ¡ifæ‹
gÂntL v‹W«, mit mªjªj fhy f£l§fë‹ muÁaš k‰W« òéæaiy Ëdâahf¡
bfh©lJ” v‹W« TW»‹wd®.
k¡fŸ thœªj Ïl«, fhy« M»at‰iw ikakhf¡ bfh©L, mj‰F K‹ò«
Ëò« cŸs ts®¢Á ãiyfis m¿a r_f m¿éaš thæyhf k¡fŸ rKjha thœéš
V‰g£L tU« kh‰w§fis m¿a Ko»‹wJ. r_f m¿éaš v‹gJ kåj ts®¢Áæ‹
K‹nd‰w« MF«. kåj‹ jh‹ thœªj mšyJ thœªJ tU»‹w Nœãiyæš bg‰w
mDgt§fS« jdJ ts®¢Á¡fhf nk‰bfh©l muÁaš, r_f, bghUshjhu, rka, fiy,
g©ghL k‰W« m¿éaš elto¡iffis¥ g‰¿a jftšfisÍ« më¥gJ r_f m¿éaš
MF«. kåj‹ thœªj, thG« Ïl§fŸ, mt‰¿‹ ãyéaš mik¥òfŸ, flªj fhy
mDgt¤ij mo¥gilahf¡ bfh©l ãfœfhy rKjha mik¥òfŸ, Ó®ÂU¤j§fŸ k‰W«
kåj ts®¢Á¡fhd £l§fis nk‰bfh©LŸs ãiyæidÍ« m¿éaš k‰W« bjhêš
E£g V‰w¤Â‰fhfΫ, k¡fŸ ešthœé‰fhfΫ vL¡f¥gL« elto¡iffisÍ«
Ï¥ghl¤Â‹ thæyhf m¿a Ko»wJ. “rKjha¤Âš brašgL« kåjå‹ ts®¢Á g‰¿
TWtnj” tuyh‰¿‹ neh¡f« v‹W `bg‹Ë«’ v‹w m¿P® TW»‹wh®.
gH§fhy kåj‹ ehnlhoahf¤ Âçªjh‹; Fiffëš thœªjh‹;
nt£ilahodh‹; g¢ir¡ fhŒf¿fŸ, khär« M»at‰iw òÁ¤jh‹; Ïo, ä‹dš, Ô,
òaš, kiH Kjèat‰iw f©L mŠÁdh‹; mt‰¿‹ ga‹fU mt‰iw tz§»dh‹;
gæ® ts®¤jh‹; öŒikahd Ú®, Ïa‰if fh‰Wl‹ Rfkhf thœªjh‹; beU¥ig¡
f©LÃo¤jh‹, mj‹ ga‹ m¿ªjh‹; r¡fu« R‰¿dh‹; ghidfŸ brŒjh‹; Ritahd
czÎ rik¤jh‹; Fifæš thœªjh‹ M‰w§fiuæš tÁ¤jh‹; tskhdt‹ kåj‹;
mt‹ T£lkhf Xçl¤Âš tÁ¤jh‹. Å£o‰F jiyt‹; mjå‹W eh£o‰F
jiytdh»dh‹; muÁaš ÃçÎfŸ, rhÂfŸ, rka§fŸ òÂa f©L Ão¥òfŸ, flš flªj
bjhl®ò kåj thœ¡ifæš khWjšfis¡ bfh©L tªjd. bjhê‰ òu£Á, étrha¥
òu£ÁfŸ k‰W« m¿éaš f©LÃo¥òfŸ ky®ªjd jftš bjhl®ò, ÏaªÂu§fŸ,
thfd§fŸ, ä‹rhu« M»ait k¡fë‹ rKjha thœéš kh‰w§fis c©lh¡»d.
f©l§fS« flšfS« btW« k‰Rt®fshf kh¿, cyfnk »uhkkhf Ï‹W kh¿ é£l
fh£Áia eh« fh©»‹nwh«. fhy« k¡fë‹ ts®¢Á¡F më¤j mDgt¤jhš “ÏJ
KoÍkh?” v‹w édhé‰F “vJΫ KoÍ«”, kåj Ka‰Áædhš vt‰iwÍ« btšyKoÍ«
v‹w všiyia eh« m¿ªJ bfhŸs r_f mwéaš Jiz ㉻‹wJ. muÁaš ,
bghUshjhu, bjhêš E£g cjéfis më¡»‹wJ. x›bthU r_fK«, kh‰w«,
K‹nd‰w«, ts®¢Á M»at‰iw cyfshéa mséš Ã‹g‰¿ tU»‹wJ v‹gš
ÏUntW fU¤JfS¡F Ïläšiy.
128
braš
r_f m¿éaš ghl« f‰wš kåj ts®¢Á¡F v›thW ga‹gL»wJ v‹gij
tuyhW, Foikæaš, òéæaš ghl¥ gFÂfëèUªJ cjhuz§fŸ T¿ éthj«
brŒf.
gy ehLfëš V‰g£l njÁa Ïa¡f§fŸ, RjªÂu¥ nghuh£l§fŸ, gF¤j¿Î,
érhuiz cz®Î, òÂa f©LÃo¥òfŸ, czÎ, cil, ÏU¥Ãl¤ÂèUªJ, kåj
thœ¡if k©Q¡F« é©Q¡F« bjhl®ò bfhŸtJ tiu kåj m¿é‹ ts®¢Á,
eÅd¥ bghU£fë‹ ga‹ghL, òÂa MuhŒ¢ÁfŸ, MuhŒé‹ gydhf K‹nd‰w¥ghijæš
tskhd thœ¡if, fhy« kh¿dhY« khwhj¥ g©ghL« fyh¢rhuK« bfh©l Ïit
mid¤J« kåj ts ts®¢ÁiaÍ« kh£ÁikiaÍ« vL¤Jiu¡»‹wd.
1.8.2 kåj ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
r_f m¿éaš jåkåj ts®¢Á¡F ËtUkhW cjλwJ.
j‹idÍ« j‹id¢rh®ªj r_f¤ijÍ« m¿jš.
R‰W¥òw¢ NHiy m¿ªJ bfhŸSjš.
flªjfhy, ãfœfhy r_f« k‰W« òéæaš NHiy m¿ªJ bfhŸSjš.
r_f¤Âwid ts®¤J¡ bfhŸSjš.
#dehaf g©Ãid m¿jš
r_f¤njhL x‹¿izjš
ϪÂa ghu«gça g©gh£L TWfis¥ Ëg‰Wjš.
M‹Ûf«, bghUshjhu, muÁaš be¿fis m¿jš.
kåj cwÎfis ts®¤J¡ bfhŸSjš.
jh‹ thG« Ïl«, ehL ÛJ njr¥g‰W bfhŸSjš.
KG MSik¥ g©Ãid m¿ªJ bfhŸSjš.
njÁa k‰W« g‹dh£L cz®Îfis ts®¤jš.
nt‰Wikæš x‰Wik ngQjš.
muR¤ £l§fS¡F cWJizahjš.
njr ts§fis¥ guhkç¤jš.
cçik m¿jš k‰W« flik m¿jš.
1.8.3 m¿Î ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
tuyh‰W ãfœ¢ÁfŸ tuyh‰W c©ikfis m¿ªJbfhŸsΫ, Áªjidfis¤
ö©Ltj‰F«, nkY« ÁªÂ¡F« gH¡f¤ij c©lh¡fΫ, fhuz¡ fhça¤ bjhl®òfis
129
m¿aΫ cjλ‹wd. kd¥gæ‰Á, ãidth‰wš, v‹d, V‹, vj‰F, v¥go, gF¤j¿jš
bjhF¤j¿jš Ãç¤j¿jš x¥ÃLf, fhuz¡ fhça¤ bjhl®g¿jš KoÎfis
Ó®ö¡»¥gh®¤jš, c©ika¿jš, myÁ MuhŒjš, nt‰Wikfis m¿jš, òÂad¡
f©LÃo¤jš, f©LÃo¤jij éçth¡fš, ga‹gL¤Jjš, jtWfis¡ fisjš, Û©L«
MŒÎ brŒjš, gHikia m¿ªJ, òÂad òçjš, be¿¢ rh®ªj éÂfis cUth¡Fjš
M»at‰¿‰F cWJiz brŒ»‹wd.
lh¡l® #h‹r‹ v‹gh® tuyhW go¥gJ mÂK¡»akhdJ; m›tuyhW, m¿Î
ts®¢Á¡F v›thW cjλ‹wJ v‹W TW§fhš, Áªjid, E©z¿Î MuhŒjš,
fhuzk¿jš, bt‰¿fukhd m¿éaš f©LÃo¥òfS¡F mo¤jskhf és§Fjš,
m¿ahik Ú§» m¿Î bgWjš M»ad m¿Î cy»š tuyhW V‰gL¤Âa¥ òu£ÁahF«
v‹»wh®. fâj tuyhW, m¿éaš tuyhW, Ïy¡»a«, òéæaš, ehL, k¡fŸ, rka«,
kuòfŸ, fiy, g©ghL, M‹Ûf«, ÁªjidfŸ, j¤Jt«, j®¡f«, Nœãiyæaš, kU¤Jt«,
thdéaš nrhÂléaš, bghUshjhu«, muÁaš, r_f mik¥ò m¿éaš f©LÃo¥òfŸ,
bjhêšE£g« M»a mid¤Jnk kåj m¿Î ts®¢Áæ‹ btë¥ghLfshF«.
1.8.4 r_f ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
khWjš, ts®¢Á v‹gt‰iw cŸsl¡»aJjh‹ r_f m¿éayhF«. rKjha¤Â‹
thG« k¡fë‹ czÎ, cil, gH¡f tH¡f§fŸ, thGäl«, j£g bt¥gãiy, jhtu§fŸ,
ÃuhâfŸ, éy§FfŸ, Ú®ãiyfŸ, Ïa‰if mik¥òfŸ, rka, r_f, Ïy¡»a, E©fiy
ts®¢ÁfŸ, rKjha Áªjidahs®fŸ r_fmik¥òfŸ M»at‰iw Kiwahf MuhŒªJ,
m¿éaš Kiwæš fhy«, Ïl«, bjhl®¢Á, ts®¢Á M»ad mo¥gilæš r_f
ãfœÎfis vL¤J¡TW»‹wJ.
1.8.5 muÁaš m¿Î ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
x›bthU eh£o‹ tuyh‰iwÍ« m¿a mªj eh£o‹ muÁaiy mtÁa« bjçªJ
bfhŸs nt©L«. cjhuzkhf ϪÂah kj¢ rh®g‰w muR vªj kj¤Â‹ bfhŸiffisÍ«
mo¥gilahf¡ bfh©ljšy. RjªÂu« rk¤Jt«, rnfhju¤Jt« v‹w bfhŸiffis
cilaJ. r£l¤Â‹ K‹ midtU« rk«. ϪÂahéš Ãwªj Fokf‹fŸ/FokfŸfŸ
j§fŸ mo¥gil cçikfis mDgé¡fΫ mij ÏHªjhš ÚÂk‹w« _y« Û©L«
bgwΫ thŒ¥ò c©L. ÏJ k¡fshš, k¡fS¡fhf, k¡fshnyna cUth¡f¥g£l
rdehaf¡ FoaurhF«. »uhk«, Cuh£Á k‹w§fŸ, efuh£Á, khefuh£Á, gŠrha¤JfŸ,
ghuhSk‹w«, khãy k‹w§fŸ, brašKiwfŸ, mÂfhu§fŸ, nrhõèr¡ bfhŸiffŸ
M»at‰iw m¿ªJ brašgLtj‰F cjλwJ. th¡Fçik, nj®jš, nj®jš FG¥
gâfŸ, njÁa¡ F¿¡nfhŸfŸ, £l§fŸ M»at‰iw¥ òçªJ brašgl cjλ‹wJ.
rKjha¥ gH¡f§fëš khWjšfŸ, rKjha¢ Óuik¥ò¡F x¤JiH¥ò, x‰WikÍl‹
thœjš, é£L¡ bfhL¤jš, r»¥ò¤ j‹ik, e£ò M»a g©òfŸ ts®tj‰F« tê
brŒ»‹wJ.
130
1.8.6 bghUshjhu ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
thœé‰fhd Mjhu¤ij <£L« têfis m¿ÎW¤J»‹wJ. fhuš kh®¡°
rKjha¤Â‹ K‹nd‰w«, bghUshjhu K‹nd‰w¤ij x£oÍŸsJ v‹W TW»wh®.
ãy§fŸ, tašfŸ, étrha KiwfŸ, bjhê‰rhiyfŸ, thâf«, g©l¥ gçkh‰w«, jftš
bjhl®ò, gâahs®fëš NHš, ntiy gh®¡F« Ïl« Ïit mid¤Jnk bghUshjhu«
äëu fhuz§fŸ MF«.
braš
r_f, muÁaš, bghUshjhu, m¿Î k‰W« jåkåj ts®¢Á¡F r_f m¿éaèš
eh« bgW« és¡f§fŸ ahit? khzt®fŸ IªJ FG¡fshf¥ Ãç¤J,
jiy¥òfS¡F cça gl§fŸ, tç¡nfh£L¥ gl§fŸ, ãy¥gl§fŸ, khÂçfŸ
m£il¥gl és¡f§fSl‹ éth¤J, x›bthU FGΫ j§fŸ fU¤Jfis
gçkh¿ mt‰iw gÂÎbrŒa nt©L«.
ϪÂahéš gŠr¤ij¥ g‰¿¡ TWifæš v£t®£ k‰W« fhu£ tšYd®fŸ
“gŠr« õh#fh‹ fhy¤Âš eh£o‹ bghUshjhu ãiy¡F rhÎkâ mo¤Jé£lJ”
v‹»‹wd®.
1.8.7 njÁa ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F
eh£il¥ g‰¿ m¿a r_f m¿éaš Jiz brŒ»‹wJ. eh£o‹ muÁaš ÃçÎfŸ,
Ïa‰if¥ ÃçÎfŸ, všiyfŸ, eh£o‹ Áw¥ÃašòfŸ, murh§f mik¥ò, cŸeh£L,
btëeh£L¡ bfhŸiffŸ, r_f, muÁaš, bghUshjhu¤ £l§fŸ, brašghLfŸ, muR
m§f§fë‹ brašfŸ, eh£o‹ g©ghL, fyh¢rhu«, ngh¡Ftu¤J, éisbghUŸfŸ,
bjhêšfŸ, ghuhSk‹w«, khãy r£l rigæ‹ gâfŸ, Fokfå‹ / Fokfë‹ mo¥gil
cçikfŸ, flikfŸ, eh£o‹ ghJfh¥ò, Ïa‰if ts§fŸ ghJfh¥ò, R‰W òw¢ Nœãiy
ghJfh¥ò, clšey« Rfhjhu« fh¤jš, njr¥ g¡Â, njr¥ g‰W, nt‰Wikæš x‰Wik,
rnfhju¤Jt«, rk¤Jt«, RjªÂu«, eh£il v® neh¡»ÍŸs njÁa Á‹d§fis¥
ghJfh¤jš, m¿éaš, bjhêš E£g ts®¢Á, jftš bjhl®ò ga‹fŸ, £l§fŸ m¿jš,
nt‰Wikfis kwªJ eh£il¥ ghJfh¡f K‹tUjš r®tnjr kd¥gh‹ik ts®¤jš
M»at‰¿id m¿ªJ c©ikahd Fokfdhf / Fokfshf thH cjé brŒ»‹wJ.
braš
njÁa ts®¢Áæš jåkåj‹ k‰W« r_f¤Â‹ g§F ahJ? fyªJiuahlš brŒf.
cjhuz§fisÍ«, fU¤JfisÍ« g£oaè£L gÂÎ brŒf.
eh£o‹ ghu«gça«, fyh¢rhu«, g©ghL, fiyfŸ M»aitÍ«, ϪÂahé‹
bgUik thŒªj njÁa¢ Á‹d§fS«,ãid΢ Á‹d§fS«, bghJthd Ïa‰if
ts§fS«, njÁa¥ ghlY« k¡fŸ midtçlK« “eh« ϪÂa®, ekJ ϪÂa eh£il fh¥gJ
e«flik” v‹w cz®itÍ« rnfhju¤Jt¤ijÍ« ts®¡»‹wd.
131
jftš bjhl®ò, m¿éaš bjhêš E£g¤Âš ϪÂa ehL K‹nd¿ tU»‹wJ.
ϪÂa rhjidfëš x›bthU ϪÂa¡ FokfD« / FokfS« g§F bgw nt©L«.
ekJ K‹dhŸ FoauR¤ jiyt® ÂU. A.P.J. m¥Jš fyh« mt®fŸ
“x›bthUtU« fdÎ fhQ§fŸ. x›bthU ehS« rhjid òçªJ fdit edth¡fyh«”
v‹W T¿ÍŸsh®.
jåkåjD¡F Ãu¢ridfŸ ÏU¥ÃD« cŸs« jLkhwhkš mt‰iw v®
bfh©L«, cŸs cWÂ¥gh£il ts®¤J¡ bfh©L«, e«khš Ãu¢ridfis Ú¡»
rhjidfŸ òça ÏaY« v‹w x‹iw F¿¡nfhshf¡ bfh©L«, beŠRWÂÍl‹
éê¥òz®Î bfh©lt®fshf thœªJ bt‰¿fis¡ Fé¡f ekJ K‹ndh®fë‹
thœ¡if tuyhnw rh‹whF«. thœf ϪÂah! ts®f rhjidfŸ!
braš
“njr K‹nd‰w¤Âš vdJ g§F” v‹w jiy¥Ãš ngRf, gÂÎ brŒf.
1.9 gh®it üšfŸ
1. Arthur. C. Winning - Teaching the Social Studies in Secondary Schools.
2. Chandhary K.P., Effective Teaching of History in Schools.
3. Ghate, V.D., The Teaching of History, Oxford University press, Bombay (1961).
4. Kohli A.S., Teaching of Social Studies, Anmol publications pvt. Ltd., New Delhi
(1996).
5. Kochhar, S.K., The teaching of Social Studies, Sterling pub. pvt. Ltd. New Delhi
(1984).
6. Nauri. C.C. Hunt - Teaching High School Social Studies.
James, A.. Banks Teaching strategies for the Social Studies.
7. NCERT, New Delhi (1970), Teaching History in Secondary Schools.
8. Ralph C. Crerton, Teaching Social Studies in Elementary Level.
9. Thirugnana Sambhandhan, r_f m¿éaš f‰Ã¡F« KiwfŸ.
10. Venkatasamy, K., tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ.
11. Yajnik. K.S., Teaching of Social Studies in India, Orient Longmens Ltd. Bombay
(1966).
132
myF - II
brašÂ£l«
(PROJECT)
m¿Kf«
brašÂ£l Kiw g‰¿ KGikahf és¡Ftj‰F K‹ò xU Áy jiy¥òfëš
khzt®fis¢ brašÂ£l¤ij nk‰bfhŸs¢ brŒa nt©L«. mt®fŸ brŒj Kiwfëš
cŸs FiwghLfis¥ g‰¿Í«, mit v›thW ÏU¡f nt©L« v‹gjid és¡f gšntW
tšYe®fë‹ fU¤J¡fisÍ«, goãiyfisÍ« és¡f nt©L«.
myF¡ TWfŸ
2.1 brašÂ£lKiwæ‹ neh¡f§fŸ
2.2 brašÂ£l Kiw - goãiyfŸ
2.3 brašÂ£lKiw - MÁçaç‹ g§F
2.4 brašÂ£l Kiwæ‹ K¡»a¤Jt«
2.5 brašÂ£l Kiwæš Áy Ïl®ghLfŸ
2.6 brašÂ£l« - jiy¥òfŸ
2.7 KoÎiu
2.8 gh®it üšfŸ
133
f‰wš f‰Ã¤jèš, f‰Ã¤jš Kiw äf K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. f‰Ã¤jš
Kiwjh‹ f‰wè‹ éisit ã®za« brŒ»wJ. f‰Ã¤jèš gy KiwfŸ
ifahs¥g£lhY«, braš £l Kiw xU Áw¥ò thŒªj Kiwahf¡fUj¥gL»wJ. #h‹
^æ (John Dewey) v‹w m¿P®jh‹ Ïj‰F KGtot« bfhL¤jt®. Mdhš ÏtU¡F
étu§fŸ nrç¡F«
Ï l «tH§f¥gL«
brŒKiw¥
gæ‰Á
njit¥gL«
jft š fŸ
m y F ¡
T W fŸ
t .
v © .k ‰ w
Ïl§fŸg Ÿ ë
brašÂ£l« -
c§fŸ
kht£l¤Â‹
eÅd rhiy¥
ngh¡Ftu¤J
ts®¢Á k‰W«
beçriy
Fiw¡f muR
nk‰bfh©LŸs
elto¡iffŸ
ngh¡Ftu¤J
K‹nd‰w« k‰W«
éisÎfŸ
(nk«ghy§fŸ, eh‹F
tê¥ ghijfŸ, òÂjhf
nghl¥g£l rhiyfŸ,
rhiy v¢rç¡if ä‹
és¡FfŸ, rhiy
Óuik¥ò gâfŸ, k¡fŸ
beçrš, R‰WNHš
Ó®nfLfŸ
brašÂ£l
Kiw -
goãiyfŸ
1. kht£l¤
fhtšJiw¡
f©fhâ¥ghs®
mYtyf«,
kht£l M£Á¤
jiyt®
mYtyf« (m)
»uhk ã®thf
mYtyf«
-
brašÂ£l«
thåiy
m¿¡if - X®
MŒÎ
VnjD« 3
khj§fS¡Fça
brŒÂ¤jhŸfëš tU«
m‹whl thåiy
m¿¡iffis nrfç¤J
bjhF¤jš (bt¥gãiy,
kiH msÎ, <u¥gj«)
braš
£l« -
goãiyfŸ
2. m‹whl
thåiy
m¿¡iffis
brŒÂ¤jhŸ
_y« 3
khj§fS¡F
nrfç¤jš.
-
brašÂ£l«
-nk‰bfhŸs
VJthf cŸs
f‰wš
Âw‹fŸ
g£oaèLjš,
x¥gil¥ò
3 Kjš 8 tF¥ò tiu
cŸs r_f m¿éaš
Âw‹ gFÂæš braš
£l¤Â‰F VJthf
cŸs Âw‹fis
f©l¿jš
3. -f‰Ã¥ò
gæ‰Á¡F
bršifæš
gŸëæš
ghl¥
ò¤jf§fŸ
MŒÎ
brŒjš
f‰wš brašfŸ
134
K‹ng »šng£ç¡ (Kil Patrick) v‹w m¿P® ÏJ F¿¤J¡ F¿¥ÃLifæš ÏJ xU
F¿¡nfhnshL m¿éaš ó®tkhf¢ r_f¢ Nœãiyæš nk‰bfhŸs¥gL»‹w brayhF«
v‹W«, Ï¢ brašÂ£lKiw xU K¡»a« thŒªj f‰wš kÂ¥ò bfh©l x‹W¡F«
nk‰g£l msΤÂw‹fis¡ bfh©ljhF« v‹W« fUJ»‹wh®.
2.1 braš £lKiwæ‹ neh¡f§fŸ
jhnd f‰wš Kiwia nk‰bfhŸs¤ njitahd M®t¤ijÍ«, C¡f¤ijÍ«
njh‰Wé¤jš.
brašghLfŸ _y« Ãu¢ridfisÍ«, fU¤J¡fisÍ« (concepts) òçªJ bfhŸSjš.
c‰Wneh¡fš ÂwidÍ«, f©l¿jš ÂwidÍ« ts®¤jš.
k‰wt®fnshL ÏizªJ, T£lhf¢ brašgL« kd¥gh‹ikia¤ njh‰Wé¤jš.
brašòçjš _ykhf khzt®fë‹ M‰wšfŸ, Âw‹fŸ M»at‰iw
btë¡bfhz®jš.
gšntW mDgt§fis ešy neh¡fKŸs brašghLfŸ _y« bgWjš.
Ϫj¢ braš £lKiwahdJ Ñœ¡f©l bfhŸiffis mo¥gilahf¡
bfh©lJ.
brŒJ f‰wš (Learning by Doing)
thœªJ f‰wš (Learning by Living)
FHªijfŸ x‰WikahfΫ, ÏizªJ« brašgL«nghJ f‰wš éisÎ mÂfkhf
ÏU¡F«.
2.2 brašÂ£l Kiw - goãiyfŸ
braš £l¤ij nk‰bfhŸS«nghJ Ñœ¡f©l goãiyfis¥ Ëg‰w nt©L«.
Nœãiyia¤ njh‰Wé¤jš
nj®ªbjL¤jY« fU¤JU jUjY«
£läLjš
nk‰bfhŸSjš
kÂ¥ÃLjš
gÂÎ brŒjš
Nœãiyia¤ njh‰Wé¤jš: brašÂ£l« xU njitæ‹ mo¥gilæš
nk‰bfhŸs¥gl nt©L«. ÏJ xU F¿¡nfhisÍ«, K¡»a¤Jt¤ijÍ« bfh©oU¡f
nt©L«. MÁça®, m‹whl K¡»akhd gy f‰wš brašghLfSl‹ bjhl®òila
135
brŒÂfis¤ bjçé¤J¡ fyªJiuahlš brŒa nt©L«. mJ mt®fë‹ Áªjidia¤
ö©Ltjhf ÏU¡f nt©L«.
nj®ªbjL¤jY« K‹bkhêjY« (Choosing and Proposing): Ϫj¥ goãiyæš
nk‰bfhŸs nt©oa brašghLfŸ Ñœf©l Kiwfëš mika nt©L«.
gŸë¢ brašghLfŸ, c©ikahd ãfœÎfSl‹ bjhl®òilajhfΫ, gŸë
thœ¡if¡F k£Lkšyhkš, r_f thœ¡if¡F¥ ga‹gL« tifæY« mika
nt©L«.
x›bthU brašgh£ilÍ«, khzt®fŸ mtut® tF¥Ã‰F V‰gΫ,
F¿¡nfhŸfS¡F V‰gΫ nj®ªbjL¡f nt©L«.
brašghLfis¤ nj®ªbjL¥gš MÁça® M®t« C£o mj‰fhd NHiy V‰gL¤Â
k£Lnk bfhL¡f nt©L«. khzt®fŸjh‹ braš £l¤ij¤ bjçÎ brŒa
nt©L« vd kdéaš m¿P® »šng£ç¡ TW»wh®.
brašÂ£l¤ij¤ bjçÎ brŒÍ«nghJ kdš bfhŸsnt©oait:
jFªj rh‹Wfis¡ bfh©oU¡f nt©L«.
F¿¤j fhy¤Âš brŒJ Ko¡f¥gl nt©L«.
brŒJ Ko¡f¡ Toajhf ÏU¡f nt©L« (Feasibility).
nkY« braš £l¤ÂDila neh¡f« òçªJ bfhŸ»w tifæš és¡fkhf ÏU¤jš
mtÁa«.
£läLjš (Planning): vªj xU braY¡F« £läLjš äfΫ mtÁakhdJ.
MÁça® ϧF khztD¡F têfh£oahf ÏUªJ brašgl nt©L«. £läLjèš,
njit¥gL« fhy«, bghU£fŸ, gz« k‰W« bryéd§fŸ k‰W« ga‹fŸ ngh‹wit Ïl«
bg‰¿U¡f nt©L«.
brašgL¤Jjš (Execution) : braš £l« bjçÎ brŒa¥g£L £l«
tiua¥g£l ÃwF MÁça®, khzt‹ mªj¤ £l tiu¥go brašgl têfh£l nt©L«.
brašgL¤Jjšjh‹ brašÂ£l¤Âš äfΫ K¡»akhdJ k£Lä‹¿ äf Ú©l
gFÂahfΫ ÏU¡F«. Ϫãiyæš MÁça® äf¡ ftdkhf khzt® brašghLfis c‰W
neh¡» fhyK«, bghUS« éiuakhfhkY« F¿¤j ntf¤Âš brašglΫ têtF¡f
nt©L«.
kÂ¥ÕL (Evaluation): braš £l« eilbg‰W¡ bfh©oU¡F«nghnj MÁçaU«
khztU« jå¤jåahf mjDila j‹ikia K‹nd‰w¤ij MuhŒªJ mj‰nf‰g¤
jkJ elto¡iffis¢ rç¥gL¤Â¡bfhŸtJ mtÁa«. braš £l¤ÂDila¥ ngh¡if,
£lä£l¥go el¡»wjh vd x¥Ã£L¥ gh®¡f nt©L«. Ï¢braš khzt®fsJ M®t«,
Âwik, kd¥gh‹ik M»at‰iw¤ bjëÎgL¤Â mj‹ K¡»a¤Jt¤ij és¡F«.
136
gÂÎ brŒjš (Recording) : braš £l¤ÂDila x›bthU goia¥g‰¿a
jftšfS« gÂÎ brŒa¥g£oU¡f nt©L«. fU¤JU, £l«, fyªJiuahlš étu«,
x›bthUtU¡F« më¡f¥g£l ntiyfŸ ngh‹wit mtÁa« ÏU¡f nt©L«.
Ïj‰fhf¢ br‹w Ïl§fŸ, ga‹gL¤Âa bghU£fŸ ngh‹witÍ« gÂÎ brŒa¥gl
nt©L«.
2.3 brašÂ£l Kiw
MÁçaç‹ g§F (Role of the Teacher)
MÁça® têfh£oahfΫ, e©gdhfΫ, ešy MnyhrfuhfΫ ÏU¡f nt©L«.
mt®fsJ Ïl®¥ghLfis m›t¥nghJ clåUªJ fisa nt©L«.
khzt®fŸ FGéš x‹whfΫ, mikÂahfΫ brašgl it¡f nt©L«.
khzt®fŸ jtW brŒahkš clåUªJ têfh£l nt©L«.
x›bthU khztD« j‹Dila g§if mš jtwhkš V‰W el¤j nt©L«
v‹gjid cWÂ brŒa nt©L«.
MÁçaç‹ braš £l¤ij khzt®fŸ nk‰bfhŸ»‹wnghJ #dehaf Kiwia¡
fil¥Ão¡f nt©L«.
2.4 braš £l Kiwæ‹ K¡»a¤Jt« (Merits of the Project Method)
braš £l«, cséaš mo¥gilæš brašgL¤J»‹w xU f‰wš ãfœÎ.
khzt®fS¡F c©ikahd mDgt§fis bfhL¡»‹wJ.
x‰Wikæ‹ K¡»a¤Jt¤ij x›bthUtU¡F« cz®¤J»wJ. M®t«
mo¥gilahf mik»wJ.
gy Âw‹fŸ, eh£l§fŸ, g©òfŸ bfh©lt®fŸ ÏizªJ xU braiy nk‰bfhŸs
thŒ¥ò cŸsJ.
ÏJ f‰wèš RjªÂukhf <Lgl têtF¡»‹wd.
ÏJ gšntW bjhl®òila ghl§fis, brŒÂfis f‰W¡bfhŸs cjλwJ.
MÁça®fS¡F« khzt®fS¡F« ešy Ïz¡f¤ij¤ njh‰Wé¡»wJ.
khzt®fS¡FŸ j‹ kÂ¥igÍ«, j‹d«Ã¡ifiaÍ« ts®¡»wJ.
M¡f¤Âw‹ ts®¢Á¡F cjλwJ.
2.5 brašÂ£l Kiwæš Áy Ïl®¥ghLfŸ (Limitations of the Project Method)
1. mÂf neuK«, gzK« brythF«
2. MÁçaç‹ ntiy¥gS mÂfç¡F«.
3. gŸë¢ brašghLfŸ jilgL«.
4. všnyhU« rkg§bfL¤J¡ f‰F« ãiy ÏU¡fhJ.
5. všyh¥ ghl myFfS¡F« Ï«Kiwia¥ ga‹gL¤j ÏayhJ.
137
2.6 brašÂ£l« - jiy¥òfŸ
r_f m¿éaèš, ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs jiy¥òfis¥ nghy khzt®fS¡F¢
braš £l§fis¤ bjçÎ brŒJ bfhL¡fyh«.
1. Nça¡ FL«g«
2. RdhäÍ« mj‹ éisÎfS«
3. gUt¡fh‰WfS« mit fhy ãiyæ‹ nkš njh‰Wé¡F« jh¡f§fS«.
4. bjhê‰rhiyfŸ (étrha« rh®ªj / fåts« rh®ªj k‰W« mªjªj¥ gF¡F
jFªjh‰ nghš)
5. tuyh‰W¢ Áw¥Ãl§fŸ.
6. R‰Wyh¤ jy§fŸ.
7. ϪÂahéš M§»nya® M£Áæ‹ jh¡f«
8. jftš bjhl®ò / jftš bjhêš E£g K‹nd‰w¤Âš ϪÂah
9. ÁªJ rkbtë ehfçf«.
10. gšyt®fS« f£ol¡ fiyÍ«
11. k¡fë‹ r_f, bghUshjhu ãiy g‰¿a òŸë étu§fŸ nrfç¤jš.
12. k¤Âa, khãy muRfŸ k‰W« cŸsh£Á mik¥òfŸ brašgL« Kiw.
13. khÂçfŸ nrfç¤jš (cyf ehLfë‹ mŠrš jiyfŸ, bfhofŸ, ehza§fŸ k‰W«
k© tiffŸ, ghiwfŸ, ÏiyfŸ ngh‹wit)
2.7 KoÎiu
brašÂ£l ntiyfS¡F é¤ÂLgt® MÁçanu Mth®. vdnt ghl§fis¡
f‰Ã¡F« bghGJ«, go¤j ghl¥gFÂfis kÂ¥ÕL brŒÍ« ãiyæY« brašÂ£l§fis
bjçÎ brŒtJ MÁçaç‹ K¡»a gâahF«. mnjnghš khzt®fŸ braš £l¤ij
Ko¤j Ëd® mt®fë‹ braiy¥ g‰¿a ghuh£LjšfisÍ«, C¡Fé¥igÍ«,
MÁça®fŸ ju nt©oaJ äfΫ mtÁa«. Ï›thW mikÍ« bghGJjh‹ braš
£lKiw bt‰¿ÍlD« Áw¥ghfΫ mikÍ«.
brašÂ£l Kiw xU m¿éaš ó®tkhd f‰wš f‰Ã¤jš KiwahF«. tuyh‰W
ãfœÎfisÍ«, e« R‰W¥òw¤Âš V‰gL« Ïa‰if kh‰w§fisÍ« f©Q‰W, mit e«
m‹whl thœéš v¤jifa bjhl®ò bfh©LŸsd v‹gijÍ« khzh¡f® m¿ªJ bfhŸs
brašÂ£l Kiw xU gadë¡F« Kiwahf cŸsJ. vdnt fhyK«, bryΫ TodhY«,
mDgt¡ fšéia¤jutšy Ï«Kiwia khzh¡f®¡F m¿Kf¥gL¤Â brašgL¤JtJ
Ï‹¿aikahjJ.
138
vdnt khzt®fë‹ f‰wš ntf¤Â‰nf‰g bfhL¡f¥gL« brašghLfëš
x‹whl brašÂ£l« xU Áw¥ghd f‰Ã¤jš mQFKiw v‹gij¡ f©nlh«. Ϥjifa
m¿Î¥ ó®tkhd brašghLfŸ k£Lnk khzt®fë‹ Âwikia btë¡bfhz®tj‰F«,
Áwªj kÂ¥Õ£o‰F« cjλ‹wJ. Ï«Kiwæš bfhL¡f¥gL« FG¢brašghLfŸ
khzt®fëilna R_fkhf cwit ts®¡»‹wJ. brašÂ£l§fŸ c©ikahd
mDgt§fis khzt®fS¡F¡ bfhL¥gjhš, xU ãiyahd¡ f‰wiy mt®fŸ
bgW»‹wd®. Ï›thW jh§fŸ f‰wij m‹whl thœéš ga‹gL¤J« ÂwidÍ«
bgW»‹wd®.
2.8 gh®it üšfŸ
1. Dash B.N. & Dr. I.V. Radhakrishna Murthy, Methods of Teaching Social Studies
Neelkamal publications pvt. Ltd., New Delhi (2005).
2. Kohli. V.K., How to teach science, Vivek publishers, India (1998).
3. Salim Basha S.A. & Digumarti Bhaskara Rao, Methods of Teaching Geography -
Discovery publishing House, New Delhi (2004).
4. ÂUPhdr«gªj®, tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ, 2005.
5. ÂUPhdr«gªj®, r_f m¿éaš f‰Ã¡F« KiwfŸ Tamil Nadu Text Book
Society, Chennai.
6. Venkataswamy. K, tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ.
167
3.3.4 ãy tiugl§fŸ, òé khÂç, ãy¥gl¥ ò¤jf« ntWghLfŸ
mo¥gil¡
TWfŸãy tiu¥gl« (Map)
òé cU©il khÂç
(Globe)
ãy¥gl¥ ò¤jf« (Atlas)
msit bgça msitæY«
Á¿a msitæY«
tiua¡ Toait
òéæ‹ c©ikahd
ãy¤njh‰w¤ij
ÃuÂgè¥git
tiu¥gl§fis RU¡»¤
(Drawn to Small Scale)
jahç¡f¥g£lit.
mik¥ò ÏU gçkhz mik¥ò K¥gçkhz mik¥ò ÏUgçkhz mik¥ò
étu« F¿¥Ã£l Ãunjr
tiu¥gl§fS«,
mj‰Fça és¡f§fŸ
k£Lnk
F¿¡f¥g£oU¡F«.
òéæ‹ xU gFÂia
g‰¿nah, f©l¤ij
g‰¿nah, eh£il¥
g‰¿nah, rçahd
mséš és¡f§fis
m¿a KoÍ«.
tiu¥gl és¡f§fSl‹
bghUsl¡f«, mfuhÂ, òŸë
étu§fŸ g‰¿a
és¡f§fS«
bfhL¡f¥g£L ÏU¡F«.
tot« rkjs mik¥Ãid
bfh©lit
nfhs tot« (íahŒL)
x¤jit
rkjs mik¥Ãid¡
bfh©lit
ga‹ fšé¢ brašghLfëš
f‰Ã¤jY¡F
cWJizahf cŸsd.
nfhs tot« (íahŒL)
x¤jitahf
ÏU¤jyhš, òé tot«
g‰¿a c©ik m¿Î
»il¡»‹wJ.
jhnd¡ f‰wY¡F
cWJizahf cŸsd.
139
myF - III
òé khÂç, ãytiu¥gl« k‰W« ãytiu¥gl¥ò¤jf« go¤j¿jš
m¿Kf«
r_f m¿éaš f‰Ã¤jèš Jiz¡ fUéfë‹ g§F K¡»a¤Jt« thŒªj
x‹whF«. j‰nghija f‰wš mQF Kiwæš, braš tê¡f‰wš Áw¥ghdjhf brašg£L
tU»‹wJ. braš tê¡f‰wš vD« f‰wš NHèš khzt®fS¡F njit¥gL« f‰wš
fUéfshf eh« gy f‰wš m£ilfisÍ«, khÂçfisÍ«, fšé bjhêš E£g¡
fUéfisÍ« ga‹gL¤J»nwh«. Ïš äfΫ mo¥gilahf njit¥gL« fUéfshf
òékhÂçÍ«, ãytiu¥gl§fS«, ãytiu¥gl¥ ò¤jfK« ga‹gL¤j¥g£L tU»wJ. r_f
m¿éaš, f‰wš - f‰Ã¤jèš Ïit _‹W« K¡»a _‹W ö©fshf és§F»wJ.
Ϫj my»š Ïit _‹iwÍ« v›thW go¤j¿jš v‹gij g‰¿ éçthf¡ fh©ngh«.
myF¡TWfŸ
3.1 òé khÂçia go¤j¿jš
3.1.1 m£r¡nfhLfŸ
3.1.2 K¡»a m£r¡nfhLfŸ
3.1.3 m£r¡nfhLfS«, fhyãiyÍ«
3.1.4 Ô®¡f¡nfhLfŸ
3.1.5 Ô®¡f¡nfhLfS«, neuK«
3.1.6 K¡»a¤ Ô®¡f¡nfhLfŸ
3.1.7 m£r¡nfhLfŸ, Ô®¡f¡nfhLfë‹ K¡»a¤Jt«
3.1.8 òé khÂçÍ«, brašghLfS«
3.2 ãytiu¥gl« go¤j¿jš
3.2.1 ãytiu¥gl§fŸ bghUŸ k‰W« ga‹ghL
3.2.1.1 bghUŸ
3.2.1.2 ga‹ghL
3.2.2 ãytiu¥gl¤Â‹ mo¥gil¡ TWfŸ
3.2.2.1 ãytiu¥gl¤ jiy¥ò
3.2.2.2 ÂirfŸ
140
141
142
3.1 òé khÂçia¥ go¤j¿jš (Globe Reading)
òéæaš ghl¡fU¤J¡fŸ mid¤J« e« m‹whl thœÎl‹ K‰¿Y« bjhl®ò
bfh©lit. òydhfhj fU¤J¡fŸ (Abstract Concepts) gyt‰iwÍ« khzh¡f®fŸ m¿a¢
brŒtj‰F¥ “òé khÂç” xU gaDŸs Jiz¡fUéahf mik»wJ. òéæ‹ “òétot«”.
òéæ‹ rhŒt¢R, òé j‹id¤jhnd RHYtjhš V‰gL« gfèuÎ, Nçaid¢ R‰Wjyhš
V‰gL« gUtfhy§fŸ, fhyãiy k©ly§fŸ ngh‹w fU¤J¡fis és¡f “òékhÂç”
Ï‹¿aikahj mo¥gil¡ fUéahf¥ ga‹gL»wJ .vdnt òékhÂçæ‹ TWfŸ g‰¿Í«,
mt‰¿‹ _y« f‰Ã¡f¡ Toa òéæaš fU¤J¡fis¥ g‰¿Í« eh« m¿ªJ bfhŸtJ
mtÁa«.
òéia é©btëæèUªJ gh®¡F«nghJ mJ xU Úyt©z K¤J ngh‹W
njh‰wkë¡»wJ. òéæ‹ KG¤njh‰w¤ijÍ« gh®¡f Kotšiy. òéæš fhz¥gL«
flšfŸ, f©l§fŸ, ãy¤njh‰w§fŸ mid¤J« KGikahf e«khš gh®¡f
ÏayhéoD«, mt‰¿‹ njh‰w§fis KGikahfΫ JšèakhfΫ F¿¥Ã£l mséY«
(Scale) fz¡»£L¥ òé ngh‹w khÂç cUéš jahç¡f¥gL« “òékhÂç” (Globe) _y«
òéæ‹ tot«, 23½0 rhŒÎ, m¢R, JUt§fŸ ngh‹wt‰iwÍ« m¿ªJ bfhŸs Ko»wJ.
Ï‹iwa “cyfkakhjš” v‹w bghUshjhu¡ bfhŸif (Globalization) e« midtç‹
thœéY« fyªJŸs ãiyæš x›bthUtU« cyf ehLfisÍ«, mj‹ ÏU¥Ãl§fisÍ«
m¿ªJ bfhŸsš mtÁakh»wJ.
Kj‹ Kjyhf¥ òé khÂç 150 BC Ïš ÁÁèah (j‰nghJ JU¡») it¢ nr®ªj
»nu£° (Creates) v‹gtuhš mik¡f¥g£lJ. äf¥gHikahd 150 BC æš jahç¡f¥g£l
òé khÂçahdJ Ï‹W« Ϥjhè eh£oš cŸs ne¥Ãš° (Naples) mU§fh£Áaf¤Âš
it¡f¥g£LŸsJ. Fnsh¥ (Globe) v‹w brhš “»nshg°” (Globez) v‹w Ïy¤Ô‹ bkhê¢
brhšèèUªJ tªjJ.
òé nfhs totkhf ÏU¥gjhš mj‹nkš cŸs xU Ïl¤ij¡ F¿¥Ã£L¢
brhštJ äfΫ fodkhd x‹W. m›thW F¿¥Ãl nt©Lkhdhš Ïu©L nk‰nfhŸ
fh£L« £lt£lkhd òŸëfŸ (Reference point) njit¥gL»wJ. Ïj‰fhf¤jh‹
òéæaš tšYe®fŸ, òé khÂçæ‹ nkš bj‰F tl¡fhfΫ, nk‰F »H¡fhfΫ,
f‰gid¡ nfhLfis tiuªJŸsd®. mitfŸ Ô®¡f¡nfhLfŸ k‰W« m£r¡nfhLfŸ
vd miH¡f¥gL»‹wd.
braš
cyif¢ R‰wyh« th§f!
cyf muÁaš ãytiu¥gl« vL¤J¡ bfhŸf. xU bg‹Áyhš ÑnH bfhL¤JŸs
F¿¥òfshš Ïl¤ij m¿ªJ nfho£L tiuf.
143
1. ϪÂahé‹ jiyefU¡F bršf.
2. Ϫj Ïl¤ÂèUªJ ÔÎ vdΫ, äf¢Á¿a f©l« vdΫ miH¡f¥gL« xU
eh£o‰F bršf.
3. Ϫj eh£oèUªJ gÁá bgU§flš têahf _‹W g¡f« ÓdhthY« xU g¡f«
uZahthY« NH¥g£LŸs eh£o‰F bršf.
4. m§»UªJ rñ mnuÃahé‹ jiyefu¤Â‰F bršf.
5. m§»UªJ m£yh©o¡ bgU§flš têna bj‹ mbkç¡f¡ f©l¤Âš mnkrh‹
fhLfŸ cŸs eh£o‰F bršf.
6. m§»UªJ gdhkh fhšthŒ têna br‹W mbkç¡fhé‹ nk‰F¡
fl‰fiunahu¤Âš cŸs kiy¤bjhlU¡F bršf.
7. m«kiyæèUªJ, mªeh£o‹ jiyefU¡F bršf.
8. m§»UªJ m£yh©o¡ flš têna ÏuéY« Nça‹ c¡F« eh£o‰F bršf.
9. m§»UªJ Kjèš Nça‹ c¡F« eh£o‰F bršf.
10. m§»UªJ ϪÂahé‹ jiyefU¡F¢ bršf. v‹d? gaz« Ïånj ÏUªjjh?
3.1.1 m£r¡nfhLfŸ (Latitudes)
vªj xU t£l totkhd bghUS« 3600 fis¡ bfh©oU¡F«. mJnghy¤jh‹
nfhstotkhd (Spherical) òéÍ« 3600 fis¡ bfh©oU¡»wJ. òéæ‹ ika¥
òŸëæèUªJ mj‹ bjhLnfh£o‰F¡ nfhLfŸ gl¤Âš fh£l¥g£lthW
tiua¥g£LŸsd. ÏitfŸ m£r¡nfhLfŸ MF«. òé eL¡nfh£o‰F tl¡»š 90
nfhLfshfΫ, bj‰»š 90 nfhLfshfΫ tiua¥g£LŸsJ. òé eL¡nfhL jh‹ äf
Úskhd R‰Wt£l¡nfhlhF«. ÏJjh‹ òéia Ïu©L rkghf§fshf¥ Ãç¡»wJ. òé
eL¡nfh£o‰F tl¡»š cŸs gF tl miu¡nfhs« vdΫ, bj‰»š cŸs gF bj‹
miu¡nfhs« vdΫ miH¡f¥gL»wJ.
144
Ϫj m£r¡nfhLfŸ nk‰F¡ »H¡fhf¥ òéeL¡nfh£o‰F Ïizahf
tiua¥g£oU¡»wJ. vdnt Ïit ÏiznfhLfŸ (parallels) vd miH¡f¥gL»wJ. Ïit
òé eL¡nfh£oèUªJ tl¡F neh¡»Í«, bj‰F neh¡»Í« bršY«nghJ R‰wséš
FiwªJ bfh©nl brš»wJ. nkY« 900t k‰W« 900bj m£r¡nfhLfŸ TL
òŸëfëšjh‹ F¿¡f¥gL»wJ. xU m£r¡nfh£o‰F« mj‰F mL¤j m£r¡nfh£o‰F«
cŸs öu« 112».Û. MF«. m£r¡ nfhLfë‹ v©â¡if bkh¤j« 181 MF«.
3.1.2 K¡»a m£r¡nfhLfŸ
òéeL¡nfhL K¡»akhd m£r¡nfhL mšyJ Kj‹ik m£r¡nfhlhF«. òéæ‹
m¢R ÏjDila js¤Â‰F¢ (Plane) 23½0 rhŒthf cŸsJ.
tl m®¤j nfhs¤Â‹ 23½0 tl m£r¡nfhL flf nuif (Topic of Cancer) vdΫ,
bj‹ m®¤jnfhs¤Â‹ 23½0 bj‹ m£r¡nfhL kfunuif (Tropic of capricorn) vdΫ
miH¡f¥gL»wJ. Ϫj Ïu©L nfh£o‰F«, Ïil¥g£LŸs gF mad k©ly« (Tropi-
cal Region) vd¡ F¿¡f¥gL»wJ.
tl m®¤jnfhs¤Â‹ 66½0 tl m£r¡nfhL M®o¡ t£l« (Arctic circle) vdΫ,
bj‹ m®¤jnfhs¤Âš 66½0 bj‹ m£r¡nfhL m©lh®o¡ t£l« (Antartic circle) vdΫ
miH¡f¥gL»wJ. Ϫj Ïu©L nfhLfS¡F« Ïil¥g£l gF bt¥g k©ly¥ gFÂ
(Temperate Zone) vdΫ miH¡f¥gL»wJ.
tl m®¤jnfhs¤Âš M®o¡ t£l¤Â‰F« 66½0 tl JUt¤Â‰F« (North Pole -
900N) Ïil¥g£l gFÂÍ« bj‹ m®¤jnfhs¤Â‹ m©lh®o¡ t£l¤Â‰F« (66½0 bj‹)
bj‹ JUt¤Â‰F« (South Pole - 900S) Ïil¥g£l gFÂÍ« fL« Fë® Ãunjr§fŸ (Frigid
Zones) vd miH¡f¥gL»‹wd.
3.1.3 m£r¡nfhLfS« fhyãiyÍ« (Latitudes and Climate)
braš
òéæ‹ bt¥g k©ly«, äjbt¥g k©ly« k‰W« JUt k©ly§fëš cŸs
ehLfis¥ g£oaè£L x¥gil¥ò jahç¡f.
òé nfhstotkhf ÏU¥gjhš Nça¡f®fë‹ bt¥g¥gL¤J« Âwid¥ òé
eL¡nfh£oèUªJ JUt¤ij neh¡»¢ bršy¢ bršy FiwªJ bfh©nl ngh»wJ.
br§F¤J f®fŸ (Vertical Rays) äf FW»a öu« br‹W òéæ‹ ÛJ òé eL¡nfh£L¥
gFÂæš éGtjhš bt¥g« mÂfkhfΫ, mÂèUªJ tl¡»Y« bj‰»Y« bršy¢ bršy
Nça¡ f®fŸ rhŒthf (Oblique Rays) éGtjhY« fl¡F« öu« mÂfkhf ÏU¥gjhY«,
mÂf¥ gu¥Ã‹ÛJ éGtjdhY« bt¥g« Fiwthf ÏU¡»wJ. ruhrçahf¥
òéeL¡nfh£oš bt¥g« mÂfkhfΫ, JUt¤ij neh¡»¢ bršy¢ bršy FiwªJ
bfh©nl bršY«.
145
3.1.4 Ô®¡f¡ nfhLfŸ
òé¡ nfhs¤Â‹ nkš tiua¥g£LŸs tl JUt¤ÂèUªJ bj‹JUt¤Â‰F¢
bršY« ne® nfhLfŸ Ô®¡f¡ nfhLfŸ vd miH¡f¥gL»wJ. ÏitfŸ m£r¡nfhLfŸ
nghš Ïiz¡nfhLfŸ (Parallels ) mšy. ÏitfŸ ÏU JUt§fëY« rªÂ¤J¡
bfhŸtnjhL ÏitfŸ xnu ÚsKilait. vdnt Ïš »ß‹Å¢ Ô®¡f¡ nfh£il
Kj‹ik¤ Ô®¡f¡nfhlhf¤ nj®ªbjL¤JŸsd®. ϧF¤jh‹ uhaš thåaš MŒÎ¡Tl«
mikªJŸsJ. (Royal Astronomical Observatory System). Ïjid¢ Áw¥Ã¡f Ï¡»ß‹é¢
nkš bršY« Ô®¡f¡nfh£il¤ bjçÎ brŒjd®.
x›bthU Ô®¡f¡nfhL« òé eL¡nfh£il¢ br§nfhz¤Âš bt£o¢ brš»wJ.
Ït‰¿¡FŸs Ïilbtë òé eL¡nfh£oš mÂfkhfΫ JUt¤ij neh¡»¢ bršy¢
bršy FiwªJ ÏWÂæš JUt¤Âš rªÂ¤J bfhŸ»‹wd. xU t£l¤Âš 3600 Ô®¡f¡
nfhLfŸ tiua¥g£LŸsd. »ß‹Å¢ Ô®¡f¡nfh£o‰F¡ »H¡»š cŸs Ô®¡f¡nfhLfŸ
»H¡F Ô®¡f¡ nfhLfŸ vdΫ nk‰»š cŸs Ô®¡f¡nfhLfŸ nk‰F¤ Ô®¡f¡ nfhLfŸ
vdΫ miH¡f¥gL»wJ. Ô®¡f¡ nfhLfŸ v©â¡if 360 MF«.
3.1.5 Ô®¡f¡nfhLfS« neuK« (Longitude and time)
braš
ϪÂahé‹ neu« khiy 5 kâ våš g§fshnjr¤Â‹ (900 ») £l neu« v‹d?
ϪÂahé‹ neu« khiy 3 kâ våš gh»°jhå‹ (650) £l neu« v‹d?
00 Ô®¡f¡ nfh£oš (GMT) Nça‹ c¢rãiyæš ÃufhÁ¡F« bghGJ gfš 12 kâ
vd¤ £läl¥gL»wJ. vdnt ϧF e©gfš 12 kâ våš ÏªÂahéš v‹d
neu« v‹gij¡ f©LÃo:-
òé j‹id¤jhnd j‹Dila m¢Áš R‰¿¡bfhŸs 24 kâ neu« M»wJ.
Ïjid xU ehŸ vd miH¡»nwh«. vdnt òé¡nfhs¤Â‹ nkš tiua¥g£LŸs 360
nfhLfŸ vL¤J¡ bfhŸS« neu« 24 kâ vdyh«. Mf 150 Ô®¡fnfhLfŸ fl¡f 1 kâ
neuK« 10 fl¡f 4 ãäl§fS« M»wJ. Ïjid¡ Ñœ¡f©lthW fz¡»lyh«.
146
xUKiw R‰w : 24 kâ neu«
òé nk‰»èUªJ »H¡fhf¢ R‰Wtjhš neu« »H¡F neh¡»¢ bršy¢ bršy
mÂfç¡»wJ. (x›bthU Ô®¡f¡ nfh£o‰F« 4 ãäl§fŸ) mnjnghy nk‰F neh¡»¢
bršy¢ bršy neu« Fiw»wJ. (x›bthU Ô®¡f¡ nfh£o‰F« 4 ãäl§fŸ) »ç‹Å¢
Ô®¡f¡ nfh£oš (Greenwich Meridian) mšyJ Kj‹ik Ô®¡f¡ nfh£oš (Prime Meridian)
ãyΫ neu« »ß‹Å¢ ruhrç neu« (Greenwich Mean Time) vd miH¡f¥gL»wJ. Ϫj
neu¤ij it¤J cy»š cŸs k‰w Ïl§fë‹ neu¤ij vëš fz¡»£L¡
bfhŸsyh«.
braš
VnjD« 20 ehLfë‹ Â£lÔ®¡fnfhL, nfhLfis¡ f©LÃo¤J, mj‹ m£r,
Ô®¡f¥ gutšfis x¥gil¥ghf vGJf.
3.1.6 K¡»a¤ Ô®¡f¡nfhLfŸ
»ß‹é¢ Ô®¡f¡nfhL äf K¡»akhd Ô®¡f¡nfhlhF«. Ïjid ikakhf
it¤J¤jh‹ k‰w Ïl§fë‹ neu« fz¡»l¥gL»wJ. Ïnj nghš 180 MtJ Ô®¡f¡nfhL
“r®tnjr nj¡ nfhL” (International Date Line) vd miH¡f¥gL»wJ.
Ϫj 180 Ô®¡f¡nfhL 00 Ô®¡f¡ nfh£o‰F v®¥òwkhf gRá bgU§flè‹
k¤Âæš mikªJŸsJ. Ϫj¢ r®tnjr nj¡nfhL m§F mikªJŸs ÔÎfS¡nf‰g,
»H¡fhfΫ, nk‰fhfΫ tisªJ fl‰gu¥Ãš bršY»wJ. nk‰»èUªJ tªJ r®tnjr
nj¡ nfh£il¡ flªJ »H¡fhf tªjhš xU ehŸ TL«. mnjnghy¡ »H¡»èUªJ
nk‰fhf¢ br‹W Ï¡nfh£il¡ flªjhš xU ehŸ ÏH¥ò V‰gL»wJ.
xU Ô®¡f¡nfhL vL¤J¡bfhŸS« neu« = (m)24 x 60
360=
24kâ
360
1440
360= 4 ãäl§fŸ.
r®tnjr nj¡ nfhL
147
3.1.7 m£r¡nfhLfŸ, Ô®¡f¡nfhLfë‹ K¡»a¤Jt«
òéæ‹ nkš cŸs Ïl§fis¡ F¿¥Ã£L¡ Tw Ϫj Ïu©L nfhLfS«
ga‹gL»‹wd.
òé, nfhs totkhf ÏU¥gjhY«, j‹id¤jhnd R‰WtjhY« neu« Ïl¤Â‰F
Ïl« khWgL»wJ. Ïl§fS¡F Ïilna cŸs neu ntWgh£il¡ fz¡»l¤
Ô®¡f¡nfhLfŸ ga‹gL»‹wd.
m£r¡nfhLfë‹ ÏU¥Ãl¤ij it¤J, òéæ‹ bt¥g k©ly§fŸ Ãç¤J¡
fh£l¥gL»‹wd.
3.1.8 òé khÂçÍ« brašghLfS« (Globe and Activities)
1. ÏuÎ gfš njh‹Wtij és¡Fjš. (òé khÂç k‰W« lh®¢ és¡if it¤J¥
òéæ‹ RH‰Á k‰W« ÏuÎ gfš njh‹Wtij és¡Fjš. nki#æ‹ÛJ òé
khÂçia it¤J, mj‹ g¡fth£oèUªJ lh®¢ és¡if xëu¢ brŒJ v‹d
ãfœ»‹wJ v‹gij m¿jš.)
2. m£r¡nfhLfŸ - Ô®¡f¡nfhLfŸ - j‹ik - ntWghLfŸ - r®tnjr m£r¡
nfhLfis Ô®¡f¡ nfhLfisÍ« mo¥gilahf it¤J v›thW Xçl¤Â‹
ÏU¥Ãl¤ij m¿ayh« v‹gij és¡Fjš. r®tnjr nj¡ nfhL- mj‹
K¡»a¤Jt¤ij m¿jš - òéæ‹ nkš ãy«, Ú® ngh‹wt‰¿‹ gutš k‰W«
ntWghLfŸ g‰¿ és¡Fjš.
3. òéæ‹ tot« k‰W« m¢R 23½0 nfhz¤Âš rhŒthf cŸsJ v‹gijÍ« òé
nk‰»èUªJ »H¡fhf¢ R‰W»wJ v‹gijÍ« òé khÂçia ifahš RH‰¿¡ fh£o
és¡Fjš.
4. bt¥g k©ly§fS« . m£r¡ nfhLfS« - bjhl®ò gL¤Â és¡Fjš.
5. K¡»a m£r, Ô®¡f¡ nfhLfŸ, mit flªJ bršY« f©l§fŸ, ehLfŸ, efu§fŸ
ngh‹wt‰iw és¡Fjš.
6. bgU§flšfŸ, flšfŸ, MWfŸ, tisFlh¡fŸ ngh‹wt‰¿‹ mikél«,
K¡»a¤Jt¤ij és¡Fjš.
7. K¡»a kiyfŸ, Õlóä, ghiytd§fŸ, rkbtëfŸ ngh‹wt‰¿‹ mikél¤ij
és¡Fjš.
8. neu ntWghLfis m¿a Ô®¡f¡ nfhLfis¥ ga‹gL¤Â és¡Fjš.
9. flšfŸ, bgU§flšfŸ M»aitfëš fh£l¥g£LŸs Úy ãw¤Â‹ (Intensity of the
colour) ntWghLfS« mt‰¿‰fhd fhuz§fisÍ« m¿ªJ bfhŸSjš.
148
10. ÔÎ, Ôgf‰g« ngh‹wt‰¿‹ tot« mikél« ngh‹wt‰iw és¡Fjš.
11. Ú® Ïiz¥òfŸ (Straits) ãy Ïiz¥òfŸ (Insthmus ) ngh‹wt‰¿‹ j‹ik,
mikél«, K¡»a¤Jt« ngh‹wt‰iw és¡Fjš.
3.2 ãytiu¥gl« go¤j¿jš
R‰W¥òw¢ Nœãiy kåjå‹ thœ¡if Kiwia ã®zæ¡»wJ. R‰W¥òw¢
Nœãiyæš òéæ‹ Ïa‰if k‰W« fyh¢rhu¡ TWfŸ cŸsl§»ÍŸsJ. Ïa‰if k‰W«
fyh¢rhu¡ TWfŸ xU Nœãiy¡F« k‰bwhU Nœãiy¡F« Ïilna khWg£L
fhz¥gL»wJ. khWg£l Nœãiyahš k¡fëilna khWg£l thœ¡if KiwfS«
fhz¥gL»wJ. Ï«khWg£l thœ¡if Kiw¡fhd fhuz§fis m¿ªJ bfhŸsΫ, jh‹
thG« Nœãiyæš »il¡F« ts§fis K‰¿Y« m¿ªJ bfh©L mt‰¿‹ _y« j«
thœ¡ifia nk«gL¤Â¡ bfhŸsΫ òéæaš fU¤J¡fŸ ga‹gL»‹wd. Ï¥òéæaš
fU¤J¡fis cŸsl¡» “ãy tiu¥gl§fŸ” tiua¥gL»‹wd.
Ïit òéæaš f‰wš f‰Ã¤jY¡F¥ bgçJ« Jizò绋wd. vdnt
ãytiu¥gl§fŸ bghUŸ, j‹ik, mt‰¿èUªJ bgw¥gL« jftšfŸ k‰W« jftšfis
bgW« Kiw g‰¿ khzt MÁça®fS«, khzt®fS« m¿ªJ bfhŸtJ äfΫ
mtÁakh»wJ.
braš
cyf ãytiu¥gl¤ij¥ ga‹gL¤Â Ñœf©l Ïl§fŸ ϪÂahéèUªJ vªj
Âiræš cŸsd v‹gij m¿f.
1. Ódh 8. #¥gh‹
2. Ïy§if 9. M¥Ãç¡f f©l«
3. t§fhs éçFlh 10. Vuš flš
4. gÁá bgU§flš 11. myh°fh
5. gh¡jh¤ efu« 12. bgŒfhš Vç
6. k¤Âa¤ jiu¡flš 13. ôuš kiy¤bjhl®
7. Ϫnjhndîah 14. ieš MW
3.2.1 ãytiu¥gl§fŸ - bghUŸ k‰W« ga‹ghL
3.2.1.1 bghUŸ
ãytiu¥gl« (Map) vD« brhš nk¥gh (Mappa) vd¥gL« y¤Ô‹ bkhêæèUªJ
bgw¥g£l xU brhšyhF«. `nk¥gh’ v‹w brhšY¡F `nkiræ‹ ÛJ éç¡f¥g£l Jâ’
v‹gJ bghUshF«. vdnt ãytiu¥gl« v‹gJ òé tot (Geoid) nk‰gu¥ig éç¤jJ
ngh‹w gu¥Ãš òéæ‹ TWfis étç¥gj‰fhf¤ jhënyh mšyJ Jâænyh
149
tiua¥gL« tiu¥gl« vd¥ bghUŸ bgw¥gL»wJ. ãytiu¥gl¤Âš òéæ‹ TWfshd
ãy¥gFÂfŸ k‰W« Ú®¥gFÂfŸ mid¤J« tiua¥g£oU¡F«.
3.2.1.2 ga‹ghL
éiuªJ bgUF« jftš bjhêšE£g¡ fhykhd Ï‹W jftšfë‹ msΫ
bjhl®ªJ bgU»¡bfh©nl brš»‹wd. mid¤J¤ jftšfS¡F« mo¥gil
étu§fshf mikÍ« òéæ‹ ts Mjhu§fŸ v‹gJ òéæYŸs Ïa‰if ts§fshd
ãy«, Ú®, ghiwfŸ, fåk ts§fŸ, bt¥g«, kiH, fh‰W, k© Ïa‰if¤ jhtu§fŸ,
éy§FfŸ ngh‹witahF«. nk‰f©l ts Mjhu§fŸ g‰¿a jftš k£LkšyhJ,
ts§fis mo¥gilahf¡ bfh©l étrha«, bjhêšfŸ, bjhêš ika§fŸ,
ngh¡Ftu¤J, k¡fŸ bjhif, k¡fsl®¤Â ngh‹w gšntW jiy¥òfŸ rh®ªj
ãytiugl§fS« bt›ntW gaDŸs jftšfis¤ jªJ bfh©nlÍŸsd. Ï‹W cy»‹
ÏU Ïl§fS¡F ÏilnaÍŸs öu«, neu« k‰W« Âir ngh‹wt‰iw m¿ªJ
bfhŸtj‰F« äf vëikahd fUéahf és§FtJ« ãytiu¥gl§fnsahF«. e«
m‹whl thœ¡if¡F Ï‹¿aikahj jftš Clf§fSŸ (Media) x‹whf és§F«
ãytiu¥gl¤Â‹ mtÁa¤ijÍ« mÂyl§»ÍŸs étu§fis¥ go¤j¿ªJ bfhŸS«
ÂwidÍ« gŸë khzt®fS¡»ilna cz®¤Â¡ f‰Ã¥gJ mtÁa«.
kåj thœ¡if¡F v©z‰w jftšfŸ njit¥gL»‹wd. Ï‹iwa jftš
bjhêšE£g« K‹nd¿ÍŸsjhš cy»‹ gšntW ehLfë‹ jftšfŸ gy
ehLfS¡»ilna gçkh¿¡ bfhŸs¥gL»‹wd. ϤjftšfS¡F _yfhuzkhf cŸs
òé¡TWfë‹ gutš, òé ts§fë‹ gutš g‰¿a F¿¥òfis m¥gona ãytiu¥gl¤Âš
Á¤jç¡f ÏayhJ. vdnt fhy§fhykhf Kiw¡ F¿pLfis¥ ga‹gL¤Â
ãytiu¥gl§fŸ jahç¡f¥gL»‹wd.
braš
fyªJiuahlš: ãytiu¥gl§fë‹ K¡»a¤Jt« k‰W« ãy tiugl§fŸ
ga‹gL¤j¥gL« JiwfŸ g‰¿¡ fyªJiuahLf.
ãy tiu¥gl§fŸ Rkh® 2500 M©LfS¡F K‹dnu ÏUªjd v‹gj‰F
tuyh‰W¢ rh‹WfŸ cŸsd. ãy tiu¥gl¡ fiyæš »nu¡f®fë‹ rhjid
ghuh£l¤j¡fJ. ãy tiu¥gl§fŸ òéianah mšyJ òéæ‹ xU gFÂianah Kiw¡
F¿pLfis¥ ga‹gL¤Â xU F¿¥Ã£l msitæš tiua¥gL« tiu¥gl§fŸ v‹gij
m¿nth«. Ϥjifa ãy tiu¥gl§fŸ k‰W« és¡f¥gl§fŸ (Diagrams) tiuÍ« `fiyÍ«,
m¿éaYnk’ `ãy tiu¥gl E©fiy’ (Cartography) vd miH¡f¥gL»wJ.
ekJ eh£oš ãy tiu¥gl§fŸ ahΫ ϪÂa msthŒÎ¤ Jiwæduhš (Survey of
India) cUth¡f¥gL»‹wd. všyh ãy tiu¥gl§fSnk òéæ‹ mid¤J¥ gFÂfisÍ«
r®nt brŒj Ëdnu cUth¡f¥gL»‹wd. nkY« òé¥gu¥Ãš òÂa njh‰w§fŸ
150
V‰gL«nghJ«, òé¥gu¥Ã‹ kh‰w§fis¡ fhQ« bghGJ« m¥gFÂfis e‹F r®nt
brŒj Ëdnu ÂU«gΫ tiua¥gL»‹wd. vdnt ãy tiu¥gl§fŸ m›t¥nghJ òÂa
jftšfSl‹ òJ¥Ã¡f¥gL»‹wd.
cjhuzkhf or«g® 2005 M« M©oš V‰g£l Rdhäahš gh¡f¥g£l
flnyhu§fŸ Áy tiu¥gl§fëš fh©Ã¡f¥gL»‹wd.
K‹bgšyh« ãy tiu¥gl§fŸ tiutJ fodkhfΫ, neu« vL¤J¡
bfhŸtjhfΫ ÏUªjJ. Ï‹W bjhêš E£g K‹nd‰w¤ÂdhY« bra‰if¡ nfhŸfŸ
_y« bgw¥gL« th‹btë ãH‰gl§fëdhY« bjhiy cz®jš Kiw (Remote Sensing)
k‰W« òéæaš jftš mik¥ò Kiw (Geographical Information System - GIS) ngh‹w
bjhêš E£g§fëdhY« ãytiu¥gl§fis cUth¡FtJ vëjh¡f¥gL»wJ.
`bjhiy cz®jš’ (Remote sensing) v‹gJ òéæYŸs ts§fis¡ f©l¿Í«
xU òJikahd m¿éaš KiwahF«. kåj‹ òéæYŸs xU bghUis¥ g‰¿nah mšyJ
gu¥ig¥ g‰¿nah mšyJ xU ãfœ¢Áia¥ g‰¿nah étu§fis¢ nrfç¡f mªj
Ïl¤Â‰nf neuoahf¢ bršyhkš bjhiyÍz®Î fUé _y« bgw¥gL« m¿éaš Kiw
‘bjhiy cz®jš’ MF«. Ï«Kiw _y« kåj®fshš br‹W mila¡ Toa Ïl§fŸ
k£Lä‹¿, mila Koahj gy Ïl§fëš fhz¥gL« ts§fisÍ«, étu§fisÍ«
f©l¿a Ko»wJ. th‹btë ãH‰gl§fS« (Aerial photographs) “bjhiy cz®jš” Ñœ
tU« òŸë étu§fns MF«. Ïit òéia¥ g‰¿a Ïa‰if, fyh¢rhu¥ òŸë
étu§fis (m) jftšfis ÏU têfëš jU»wJ.
muÁ‹ gšntW £l§fis¤ Ô£lΫ, brašgL¤jΫ gšntW JiwfëY«
bjhiy cz®jš òŸë étu§fŸ ga‹gL»‹wd.
òéia¥ g‰¿a Ïa‰if, fyh¢rhu òŸë étu§fis (m) jftšfis ÏU
têfëš bgwyh«. x‹W th}®Âfis nkilahf¡ bfh©L bgw¥gL« fU¥ò, btŸis
k‰W« t©z ãH‰gl§fns Ï¥òŸë étu§fŸ; k‰bwh‹W Jiz¡ nfhŸfis
nkilahf¡ bfh©L mj‹ _y« bgw¥gL« òŸë étu§fŸ. fU¥ò, btŸis étu§fŸ,
nghè t©z Ïiz¥nghéa«, fâå¡nf‰w ehlh¡fŸ f¢Ájkhd t£L (Compact Disc)
ngh‹w E£gkhd fUéfŸ, ä‹fhªj miyfŸ _y« bgw¥gL« m®Îfis¥ òŸë
étu§fshf ek¡F¤ jU»‹wd.
nkY« `òéæaš jftš mik¥ò’ (Geographic Information System - GIS)
v‹gJ òéæaš jftšfisÍ« òé¥gu¥ò rh®òila òŸë étu§fisÍ« mj‰Fça
jftšfisÍ« nrfç¤J, bjhF¤J, ghFgL¤Â¥ ga‹gL¤J« tifæš fâåæš
cUth¡f¥g£l xU bk‹bghUŸ bjhF¥ò (Software) MF«. vL¤J¡fh£lhf ãy¤njh‰w«,
Ú®ts«, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ, fåts« ngh‹w jftšfis¤ JšèakhfΫ vëjhf¡
fh£L« tifæš V‰gL¤j¥g£l bk‹bghUŸ bjhF¥ng òéæaš jftš mik¥ghF«.
ts nkyh©ikæš (Resource Management) Ï›tik¥ò bgçJ« K¡»a¤Jt« bgW»wJ.
151
Ïl« rh®ªj òŸë étu§fŸ, Ïjid¡ ifahS« bjhêš E£g« ngh‹wt‰iw
Mjhukhf¡ bfh©lnj Ï›tik¥ò. fâå cjéÍldhd ntiy¥ghnl Ïj‰F K¡»a
ts®¢ÁahF«. fâåæid mo¥gilahf¡ bfh©L Ï›tik¥ò brašgLtÂdhš,
v©z‰w òŸë étu§fis Ïš nrä¡f KoÍ«. v®fhy¤Âš nt©oat‰iw k£L«
vëš bg‰W¡ bfhŸs KoÍ«. òÂa jftšfis K‹d® cŸs jftšfëš nk‰bghUªj¢
brŒJ nt©oa jftšfis¥ bgw KoÍ«. x›bthU fhyf£l¤ÂY« fhz¥gL« jhtu,
Ú®¥gutš jftšfis¥ ghJfh¤J nt©oathW¤ ÂU¥g¥bg‰W¡ bfhŸs ÏJ V‰wjhf
cŸsJ.
3.2.2 ãytiu¥gl¤Â‹ mo¥gil¡ TWfŸ
ãy tiu¥gl§fŸ c©ikahd òéiaÍ«, òéæaš TWfisÍ« ÃuÂgè¡F«
äf¢ RU§»a gltot§fŸ våD« äf¥bgça cy»‹ mid¤J¡ TWfisÍ« äf¢Á¿a
tiu¥gl§fëš és¡f¥gL»‹wd. vdnt ãytiu¥gl§fis¤ jahç¡F« bghGJ
F¿¥Ã£l msitfŸ, F¿¥òfŸ, Kiw¡F¿pLfŸ ngh‹wit ga‹gL¤j¥gL»‹wd.
“ãytiu¥gl§fis¥ go¤j¿jš v‹gJ (map reading) mt‰¿‹ mo¥gil¡
TWfshd 1. jiy¥òfŸ, 2. Âir, 3. msit. 4. öu«, 5. m£r¡nfhLfŸ / Ô®¡f¡nfhLfŸ,
6. t©z§fŸ, 7. Kiw¡ F¿pLfŸ ngh‹wt‰¿‹ _y« òéia¥ g‰¿a étu§fis
m¿Í« brašKiwahF«.” vdnt tiu¥gl§fëš ga‹gL¤j¥gL« TWfis e‹F
m¿ªj xU khztdhš, ãytiu¥ gl§fis¥ go¤J étu§fis¥ òçªJ bfhŸs ÏaY«.
vdnt Ϫj mo¥gil¡ TWfŸ x›bth‹iw¥ g‰¿Í« éçthf¤ bjçªJ bfhŸtJ
mtÁa«.
braš
cyf« k‰W« ϪÂa Ïa‰ifaik¥ò ãytiu¥gl§fëš, Ú fhQ« mo¥gil¡
TWfis¤ jå¤jåna g£oaèLf.
3.2.2.1 ãytiu¥gl¤ jiy¥ò (Title of the Map)
x›bthU ãytiu¥gl¤Â‰F« xU jiy¥ò bfhL¡f¥g£oU¡F«. cjhuzkhf
cyf« - Ïa‰ifaik¥ò, ϪÂah - Ïa‰ifaik¥ò. ãytiu¥gl¤ij¥ go¤j¿jèš
K¡»akhdjhf m¿a nt©oaJ mªãytiu¥ gl¤Â‹ jiy¥ig¥ go¤J, Ë mj‹
ÏU¥Ãl¤ij¥ òéæš m¿ªJ bfhŸtjhF«. cjhuzkhf¤ jäœehL Ïa‰ifaik¥ò
tiu¥gl¤ij¥ go¤j¿a, jäœeh£o‹ mik¥Ãl¤ij ϪÂa tiu¥gl¤Âš Kjèš gh®¡f
nt©L«. Ë tiu¥gl¤Âš bfhL¡f¥g£LŸs jiy¥Ã‹ Ñœ cŸs jftšfS«,
étu§fS« jiy¥Ã‰nf‰g ÏU¥gij m¿a nt©L«.
cjhuzkhf¤ jäœehL Ïa‰ifaik¥ò tiu¥gl¤Âš »H¡F¤ bjhl®¢Á
kiyfŸ, »H¡F¡ fl‰fiu¢ rkbtë ngh‹witfŸ ÏU¥gij¡ fhzyh«.
152
3.2.2.2 ÂirfŸ (Directions)
ãytiu¥gl§fëš ÂirfŸ, xU nfh£L toéš tiuaW¡f¥g£LŸsd. Ïit
gšntW òŸëfë‹ nfhz ãiyia bghJthd Mjhu Âiria mo¥gilahf¡ bfh©L,
fh©Ã¡f¥gL»‹wd. tl¡if¡ F¿¡F« Mjhu Âir¡nfhL (Base Direction) v‹w
F¿p£lhš ãytiu¥gl¤Â‹ tyJ nk‰òw¤Âš F¿¡f¥gL«. Ï›thW F¿¥Ã£oUªjhš
ãytiu¥gl¤Â‹ nkšgF tlÂir¥gF vd¡ fU¤Âš bfhŸs nt©L«. Ïj‹
mo¥gilæš tl¡F, bj‰F, »H¡F, nk‰F vd eh‹F K¡»a mo¥gil¤ Âirfis¡
Twyh«. mo¥gil ÂirfS¡F Ïilna nfhz mo¥gilæš Ïil¥g£l ÂirfS«
F¿¡f¥gL»‹wd.
tl¡F, bj‰F, »H¡F, nk‰F M»a eh‹F ÂirfS« mo¥gil¤ ÂirfshF«.
Ïil¥g£l ÂirfŸ tl¡»‰F«, »H¡»‰F« Ïilna tl»H¡F vdΫ, bj‰»‰F«
»H¡»‰F« Ïilna bj‹»H¡F vdΫ, tl¡»‰F« nk‰»‰F« Ïilna tlnk‰F
vdΫ, bj‰»‰F«, nk‰»‰F« Ïilna bj‹nk‰F vdΫ F¿¡f¥gL»‹wd.
braš
I. cyf«, Ïa‰ifaik¥ò k‰W« muÁaš ãytiu¥gl¤Â‹ Jiz¡ bfh©L ÑnH
bfhL¤JŸs FG¢ brh‰fë‹ tiffis¡ f©l¿f.
1. tl¡F, bj‰F, »H¡F ...........................................
2. gRá, m£yh©o¡, M®¡o¡ ...........................................
3. MÁah, bj‹ mbkç¡fh, m©lh®ofh...........................................
4. Ïy§if, klfh°f®, »ß‹yhªJ...........................................
5. igfhš, <ç, é¡nlhçah...........................................
6. ôuš, uh¡», m£y° ...........................................
7. ãôšè, ÃŒí§, bfŒnuh ...........................................
t
Âi rfŸ
153
8. ieš, mnkrh‹, äÁÁà ...........................................
9. fh°Ãa‹, t§fhs éçFlh, fßÃa‹ ...........................................
10. ÃnuÁèa‹, Fnuhîah, nfdç ...........................................
11. eªjnjé, »ëkŠrhnuh, vtbu°£ ...........................................
12. nfhÃ, fsAhç, rAhuh ...........................................
3.2.2.3 ãytiu¥gl msit (Map Scale)
òé äf¥ bgçaJ. mjid mnj mséš tiua ÏayhJ. Ïjdhš òéianah
mšyJ òéæ‹ xU gFÂianah fh©Ã¡f, xU F¿¥Ã£l msΡF ãytiugl§fŸ
tiua¥gL»‹wd. Ï¥gl§fns ãytiu¥gl§fŸ MF«. òéæ‹ msÎ äf¥bgçajhf
ÏU¥gjhš mjid étu§fS¡F«, ÏU¥Ãl¤Â‰F« V‰w é»j¥go ãy¥gl msitia
ã®zæ¤J tiu»‹wd®.
ãytiu¥gl¤Âš ÏU òŸëfS¡F Ïilna cŸs öu¤Â‰F«, òé¥gu¥Ã‹ nkš
mit F¿¡F« Ïl§fS¡F« Ïilna cŸs öu¤Â‰F« cŸs é»jnk `msit’
vd¥gL«.
vL¤J¡fh£lhf ãy¥gu¥Ãš Ïu©L Ïl§fS¡F Ïilna cŸs öu« 1».Û.
våš, ãytiu¥gl¤Âš mnj Ïl§fS¡F Ïilna cŸs öu« 1 br.Û. v‹nwh 2. br.Û.
v‹nwh tiua¥g£oU¡F« 1 br.Û. våš ãytiu¥gl¤Â‹ msit 1:100000 vd¡
F¿¡f¥g£oU¡F«.
3.2.2.4 ãytiu¥gl msitfis¡ F¿¥ÃL« KiwfŸ (Ways of showing
Map scale)
ãytiu¥gl§fëš msitfŸ _‹W Kiwfëš F¿¥Ãl¥gLtij¡ fhzyh«.
mit;
(i) brhšè£L msit (By a statement)
Ϫj Kiwæš, ãytiu¥gl§fëš msitahdJ brhšyhš
étç¡f¥g£oU¡F«. (v.fh) 1 br.Û¡F 1 ».Û vd¡ F¿¥Ã£oUªjhš, ãytiu¥gl¤Âš
cŸs 1br.Û. v‹gJ òé¥gu¥Ãš 1 ».Û. -I F¿¥gjhF«. Ï«Kiwæš khzt®fŸ
msitia vëš òçªJ bfhŸsyh«.
(ii) ÃuÂËd Kiw (By a Representative Fraction)
ÃuÂËd Kiwæš msitæ‹ é»j¤ij xU Ëdkhf¡ F¿¥Ãlyh«. Ïš
bjhFÂÍ« gFÂÍ« xnu msΤ £l¤Âš F¿¥ÃLjš nt©L«. Ï«Kiwæš bjhFÂ
v¥bghGJ« x‹whfΫ, gF mj‰F¤ j¡fthW« ÏU¤jš nt©L«. ϧnf `x‹W’ v‹w
154
bjhF ãytiu¥gl¤Âš öu¤ijÍ« gFÂæš F¿¥Ãl¥g£LŸsJ òé¥gu¥Ãš
öu¤ijÍ« F¿¡F«.
(v.fh) 1 / 100000 (m) 1: 1000000 v‹W vGJjš Ïš ãytiu¥gl¤ öu myF
br.Û. våš, òé¥gu¥ÃY« mit br‹o Û£l®fŸ MF«.
(iii) ne® nfh£lsit (By a linear graphical scale)
nfhLfë‹ _y« msitfis ãytiu gl§fëš bjçé¡F« Kiwia
ne®nfh£lsit v‹g®. Ïš »il¡nfhL x‹W tiuªJ mjid Kj‹ik¥
ÃçÎfshfΫ (primary divisions) Kjš Kj‹ik¥ Ãçit Ïu©lh« ju¥ ÃçÎfshfΫ
(Secondary division) tiuªJ msitfis¥ Ãç¤J¡fh£lyh«. vL¤J¡fh£lhf, Kj‹ik¥
ÃçÎfŸ ».Û£l®fshf ÏUªjhš, Ïu©lh« ju¥ ÃçÎfŸ Û£l®fëš
bfhL¡f¥g£oU¡F«.
3.2.2.5 ãytiu¥gl§fëš öu¤ij ms¤jš (Measurement of Distance on
Maps)
ãytiu¥gl§fŸ xU F¿¥Ã£l msitæš tiua¥gL»‹wd v‹gij¡
f©nlh«. Ϫj msitia mo¥gilahf¡ bfh©L ãytiu¥gl§fëš ÏU F¿¥Ã£l
òŸëfS¡F ÏilnaÍŸs öu¤ij¡ f©l¿ayh«. cjhuzkhf ÏU¥ò¥ghijæš
Ús¤ij¡ f©l¿a tiugl¤ÂYŸs ÏU¥ò¥ ghijæ‹ Ús¤ij msªJ, tiu¥gl
msitahš bgU¡»dhš c©ikahd Ús¤ij f©l¿ayh«. ÏU Ïl§fS¡F
ÏilnaÍŸs ãy¥gu¥ò rkkhf Ïšyhkš nkL gŸs§fSl‹ ÏU¡F«nghJ«,
ãy¥gu¥Ã‰F V‰wthW tisªJ, beëªJ br‹whnyh msÎnfhyhš mt‰¿‹ Ús¤ij
ms¡f ÏayhJ.
vdnt ãytiu¥gl§fëš ÏU Ïl§fS¡F Ïilnaahd öu¤ij ms¡f
ËtU« KiwfŸ ifahs¥gL»‹wd. mit;
(i) üiy¡ bfh©L ms¤jš (by thread)
(ii) Ãç¡F« fUéia¡ bfh©L ms¤jš (by Divider)
(iii) öukhåia¡ bfh©L ms¤jš (by Rotometere)
155
braš
jäœehL - MWfŸ ãytiu¥gl¤Âš fhéç M‰¿‹ Ús¤ij üiy¡ bfh©L
msªJ ãytiu¥gl¤Â‹ msitnahL x¥Ã£L m¿f.
3.2.2.6 m£r¡ nfhLfŸ k‰W« Ô®¡f¡ nfhLfŸ
òéæ‹ ÛJ »H¡F nk‰fhf tiua¥g£l f‰gid¡ nfhLfns m£r¡ nfhLfŸ
MF«. m£r¡ nfhLfis it¤J X® Ïl¤Â‹ fhyãiyia vëjhf eh« Twyh«.
mnjnghš tl¡F bj‰fhf tiua¥g£l f‰gid¡ nfhLfns Ô®¡f¡nfhLfŸ v‹W
miH¡f¥gL»‹wd. Ô®¡f¡nfhLfis mo¥gilahf it¤J X® Ïl¤Â‹ neu¤ij¤
Jšèakhf eh« fz¡»lyh«. nkY« Ϫj Ïu©L nfhLfisÍ« it¤J X® Ïl¤Â‹
ÏU¥Ãl¤ij m¿ayh«. m£r¡ nfhLfŸ, Ô®¡f¡nfhLfŸ, j‹ik k‰W« K¡»a¡
nfhLfŸ g‰¿a étu§fis¥ òé khÂç¥ ghl¤Âš eh« V‰fdnt m¿ªJŸnsh«. vdnt
m£r¡nfhLfŸ k‰W« Ô®¡f¡nfhLfŸ g‰¿a m¿Î xU ãytiu¥gl¤ij go¤j¿jY¡F¥
bgçJ« Jizò绋wJ.
braš
ϪÂah 80t - 370t m£r« Kjš 680» - 970 » Ô®¡f« tiu guéÍŸsJ. Ïnjnghš
ekJ m©il ehLfë‹ m£r Ô®¡f¡ nfhLfë‹ gutšfis¡ f©l¿f.
3.2.2.7 t©z§fŸ (Colours)
ãytiu¥gl§fëš òéæ‹ gšntW Ïa‰if ãy¤njh‰w§fis midtU«
vëš m¿ªJ bfhŸs gy t©z§fŸ _y« F¿¥ÃL»‹wd®. Ï›t©z§fis
ãytiu¥gl§fŸ cUthd fhy« Kjš ϪehŸ tiu r®tnjr mséš, ga‹gL¤j¥g£L
tU»‹wd. vdnt Ït‰iw khzt®fŸ cz®ªJ bfh©lhšjh‹, ãy¤njh‰w§fis
vëš f©l¿ªJ tif¥gL¤j ÏaY«. ãytiu¥ gl§fëš flš k‰W«
ãy¤njh‰w§fS¡fhf¥ ga‹gL¤j¥gL« t©z§fshtd:
1. flš k‰W« Ú® ãiyfŸ - Úy ãw«
2. kiy - gG¥ò ãw«
3. rkbtë - g¢ir ãw«
4. Õlóä - kŠrŸ ãw«
3.2.2.8 Kiw¡ F¿pLfŸ (Signs & Symbols)
Kiw¡F¿pLfŸ, ãytiu¥gl§fis¤ jahç¡F«bghGJ mš ga‹gL¤j¥
gL»‹wd. Ï¡F¿pLfis m¿ªjhšjh‹ ãytiu¥gl§fëèUªJ étu§fis¥ go¤J
m¿a KoÍ«. Ïj‰bfd¤ jåahf xU bkhê c©L. Ïš F¿pLfŸ, vG¤J¡fŸ,
156
nfhLfŸ, všiy¡ nfhLfŸ, msitfŸ ngh‹wit cŸsd. Ïij¤ jéu,
ãytiu¥gl§fëš cau«, fhyãiy, Ïa‰if¤ jhtu«, k¡fŸ bjhif¥ gutš, MWfŸ,
ÏU¥ò¥ ghijfŸ rhiyfŸ ngh‹w F¿pLfS«, nfhLfS«, ãw¡fyitfS«
ga‹gL¤j¥gL»‹wd. Áy mo¥gil Kiw¡ F¿pLfis¡ ÑœbfhL¤J m£ltizæš
fhzyh«.fšnghl¥glhj rhiyt©o¥ghijmf‹w ÏuæšghijÛ£l® ÏuæšghijÏuæš ãiya«
fl¡F« ghij
Ïuæšghij Fif
fiu
ghy¤Jl‹ Toa ghij
fiu¥ghy«
k© miz
FoæU¥ò
k¡fs‰w FoæU¥ò
nfhéš
gŸëthrš
M‰W¡fiu (6Û MH«)
rkcau¡ nfhLfŸ
K¡nfhz ãiya«
k£l¡ F¿fŸ
Ru§f«
thiHku«
_§»š
gid
CÁæiy¡ fhLfŸ
òš
ngh®¡fs«
MÂthÁfŸ gFÂ
ä‹rhu ãiya« (Circuit House) C.H
157
rJ¥ò ãy«
cilg£l gFÂ
ò¤jkj nfhéš
giHa f£ol§fŸ
g‹dh£L všiy¡nfhL
khãy všiy¡nfhL
kht£l všiy¡nfhL
jhYfh všiy¡nfhL
fh£L všiy¡nfhL
t‰whj Únuhil
gUtfhy Únuhil
Xj¥ bgU¡FŸs Únuhil
ÔÎfS« ghiwfS« cŸs eÂ
ÚnuhilÍŸs eÂ¥gLif
tw©l eÂ¥gLif
fhšthŒ
Vç - t‰whj, tw©l
»zW - fiuÍl‹, fiua‰w
ikšfš cŸs fš guéa rhiy
njÁa beLŠrhiy
khjh nfhéš
òif¥ngh¡»
ÏLfhL
fy§fiu és¡f«
nfh£il
jªÂ¡ f«Ã
jghš ãiya« (Post Office)
fšyiw
C‰W
jªÂ ãiya« (Telegraph Office)
ÃuahâfŸ khëif (Dark or Traveller’s Bungalow)
fhtš ãiya« (Police Station)
Kfh« Ïl« (Camping Ground)
ékhd ãiya«
xJ¡f¥g£l fhL (Reserved Forest)
ghJfh¡f¥g£l fhL (Protected Forest)
. .
R.F.
P.F.
158
braš
F¿pLfis¥ ga‹gL¤Â c§fŸ ãWtd¤Â‹ mUnfÍŸs Ú®ãiyfŸ, étrha
éisÎ bghU£fŸ, bjhê‰rhiyfŸ, rhiyfŸ, ÏU¥ò¥ ghijfŸ, FoæU¥òfŸ
ngh‹wt‰iw cŸsl¡»a xU tiu¥gl« jahç¡f.
3.2.2.9 ãytiu¥gl§fë‹ tiffŸ
ãytiu¥gl§fŸ ek¡F¤ njitahd mo¥gil étu§fis¡ bfh©oUªjhY«
mid¤J ãytiu¥gl§fS« xnu khÂçahf ÏU¥gšiy. x›bthU ãytiu¥glK« xU
Áw¥ghd jiy¥òfis¢ rh®ªj jftšfis¤ jh§» ã‰F«. jftšfë‹ mo¥gilæš
ãytiu¥gl§fŸ gy tiffshf¥ Ãç¡f¥gL»‹wd.
(I) muR rh®ªj ãytiugl§fŸ
muR ãWtd§fŸ _y« ϪÂa r®nt Jiwæduhš ãy§fë‹ òŸë étu§fŸ
nrfç¡f¥g£L tiua¥gL« ãytiu¥gl§fŸ muR rh®ªj ãytiu¥gl§fŸ
vd¥gL»‹wd. Ïit muR m§Ñfhu« bg‰wit. Ï›tif ãytiu¥gl§fŸ gšntW
tifahd ãytiu¥gl§fS¡F mo¥gilahf mik»‹wd.
(a) ãy msit ãytiu¥gl§fŸ (Topographic Maps)
F¿¥Ã£l ãy¥gu¥Ãš xU F¿¥Ã£l mséš tiua¥gL« ãytiu¥gl§fns ãy
msit ãytiu¥gl§fŸ vd¥gL«. Ïit ÏuhQt¤JiwæY« tUthŒ¤ JiwæY«
ga‹gL¤j¥gL»‹wd.
(b) ãy¥ga‹ghL ãytiu¥gl§fŸ (Land use Maps)
òéæ‹ nk‰gu¥ÃYŸs ãy¤njh‰w mik¥ò, Ïl¤Â‹ cau«, Ïl¤Â‹ ga‹ghL
ngh‹w mo¥gilæš Ïit tiua¥gL»‹wd. Ïj‹ _y« ãy¥ga‹gh£L étu§fis
vëš bgwyh«. jå¥g£nlhç‹ brh¤J étu§fis m¿a Ïit bgçJ« ga‹gL»wJ.
nkY« muÁ‹ tçéÂ¥ò¡ bfhŸiffis mkšgL¤Jtj‰F« Ïit bgçJ«
njit¥gL»wJ.
(II) (a) Ïa‰ifaik¥ò ãytiu¥gl§fŸ (Physical Maps)
cy»‹ K¡»a Ïa‰ifaik¥òfshd kiyfë‹ cau«, kiyæ‹ äf ca®ªj
Áfu§fŸ, gå¥gu¥ò, Õlóä, rkbtë flšgu¥òfŸ ngh‹wt‰¿‹ gutiy
tiuaW¡f¥g£l t©z§fSl‹ bjçé¡»‹wd. (vL¤J¡fh£lhf) ‘rk MH¡nfhLfŸ’
bfh©L flyo ãy¤ njh‰w§fis m¿a flš MH ãytiu¥gl§fŸ (Bathymetric Maps)
cjλ‹wd. mnjnghy `thåiy k‰W« fhyãiy’ ãytiu¥gl§fŸ (Weather & Climatic
maps) Xçl¤Â‹ Âdrç thåiyiaÍ« fhyãiyiaÍ« fh©Ã¡f ga‹gL»‹wd.
thåiy ãytiu¥gl§fŸ xU ehS¡Fça ruhrç thåiyia és¡F»‹wd.
gšyh©LfS¡F¡ F¿¥ghf K¥gJ M©LfS¡fhd thåiy ãytiu¥gl§fëèUªJ
fhyãiy ãytiu¥gl§fŸ jahç¡f¥gL»‹wd. Ïit gy eh£fS¡fhd thåiyæ‹
159
ruhrçia és¡F»‹wd. Ϥjifa ãytiu¥gl§fŸ thåiy MŒÎ¤ Jiwæduhš
(Meteorological Department) jahç¡f¥gL»‹wd.
Ïnjngh‹W Ïa‰if¤jhtu§fŸ, tdéy§FfŸ, k© tiffŸ Ït‰¿‹
gutšfis¡ F¿¡F« ãytiu¥gl§fS« Ït‰¿š ml§F«.
II (b) fyh¢rhu ãytiu¥gl§fŸ
Ïit k¡fë‹ fyh¢rhu« k‰W« g©gh£L¡ TWfisÍ« mt‰¿‹
gutšfisÍ« bjçé¡»‹wd. k¡fë‹ fyh¢rhu¡ FGkh®fŸ (Cultural Realms ),
Ïd¥gutš (Racial distribution), K¡»a bkhêfŸ ngh‹wt‰iw étç¡»‹wJ.
fyh¢rhu ãytiu¥gl§fëš bghUshjhu ãytiu¥gl§fS« (Economic maps)
ml§F«. Ït‰¿š k¡fŸ bjhif¡ TWfshd k¡fsl®¤Â, taJ, k¡fŸ bjhif¥ gutš,
ghèd«, brŒ bjhêšfŸ, jå eg® tUkhd«, thœ¡if¤ ju« ngh‹w étu§fŸ
cŸsl§F«. nkY« ãytiu¥gl§fis mo¥gilahf¡ bfh©L bgça msitÍl‹
cŸS® gl§fŸ, k‰W« xU bghUë‹ gutš gl§fŸ, bghUshjhu és¡f¥gl§fŸ
ngh‹wit tiua¥gL»‹wd. Á¿a msit ãytiu¥gl§fns k¡fë‹ fyh¢rhu¡
FGk§fŸ (Cultural Realms), Ïd¥gutš (Racial distribution), K¡»a bkhêfŸ ngh‹wt‰iw
étç¡»‹wd.
ãy¥ga‹gh£L ãytiu¥gl§fŸ, muÁaš ÃçÎfŸ k‰W« všiyfŸ bfh©l
muÁaš ãytiu¥gl§fŸ ngh‹witÍ« fyh¢rhu ãytiu¥gl§fshF«.
3.2.3 ãytiu¥gl« tiuÍ« Âw‹ (Map Drawing Skill)
ãytiu¥gl¤ij¥ gh®¤J jftšfŸ m¿Í« Âw‹ nghynt, khzt®fëilna
ts®¡f nt©oa k‰bwhU K¡»a¤ Âw‹ cŸS® ãytiu¥gl« tiujš, “òwtç
ãytiu¥gl§fëš étu§fis¥ F¿¤jš” k‰W« “t©z« Ô£Ljš” MF«. Ïš
bjhl¡f ãiyæš cŸs khzt®fS¡F cŸS® ãytiu¥gl« tiuÍ« Âwid ts®¤jš
nt©L«. Ïš Kjš f£lkhf¥ gŸë tshf k‰W« cŸS® tiu¥gl§fis cça
msitæš tiua¢ brŒÍ« Âw‹ts®¡f nt©L«. khzt‹ jdJ tF¥giwiaÍ«,
mš jh‹ cŸs Ïl¤ijÍ« tiu¥glkhf tiuayh«. mL¤jjhf¥ gŸëæ‹ R‰W¢Rt®
gFÂia x£oa Ïl¤ijÍ« k‰W« gŸë cŸs cŸS® R‰W¥òw« glK« jahç¥gš
khzt®fS¡F¥ gæ‰Á më¤jš nt©L«. Ïj‰F MÁça®, gŸë¡ f£ol¤ÂèUªJ
R‰W¥òw¤Âš fhz¥gL« òéæaš mik¥ig khzt®fŸ c‰W neh¡», òéæaš
TWfis milahs« fhQ« ifæš xU òwtç ãytiu¥gl¤ij¡ bfhL¡f nt©L«.
khzt®fis MÁça® gŸë¡F btëna miH¤J¢ br‹W ãytiu¥gl¤Âš cŸs
gFÂia¢ R‰¿¡ fh©Ã¤J têæš gh®¡F« Ïa‰ifaik¥ò ÅLfŸ, filfŸ, ngUªJ
ãiya«, rhiyæ‹ bga®, éisah£L ikjhd«, nfhéš, Vç, jghš ãiya«
ngh‹wt‰iw¥ gl¤Âš F¿¡f¢ brŒa nt©L«. Ï›thW F¿¡F« bghGJ mt®fŸ
Âir, Kiw¡F¿pLfŸ ngh‹wt‰¿š ftd« brY¤j nt©L«.
160
Ïjid¤ bjhl®ªJ khzt®fS¡F ÏU tifahd ãytiu¥gl« tiuÍ« Âwid
ts®¡fyh«. mit
(i) òwtç ãytiu¥gl¤Âš t©z« Ô£o tiujš.
(ii) `go’ vL¤J Ë tiujš k‰W« étu§fis¡ F¿¤jš. ϪÂah - ÕlóäfŸ
k‰W« rkbtëfŸ.
(iii) V‰fdnt cŸs ãytiu¥gl¤ij msitæš bgçajhfnth mšyJ
Á¿ajhfnth (Reduction Enlargement) kh‰Wjš.
Ï›thW ãytiu¥gl§fis kh‰w« brŒJ bghGJ toéaš Kiwæš (Geometric
Method) Ï›tiu¥gl§fis¢ Á¿ajhfnth mšyJ bgçajhfnth kh‰w§fis¢
brŒayh«. Ïj‰F x¤j rJu Kiw bgçJ« ga‹gL»‹wJ. guªj ãy¥gu¥òfis
Ï«Kiwæ‹ _y« bgçjh¡fΫ, Á¿jh¡fΫ brŒayh«; Ï«Kiw¡F, Kjèš,
bfhL¡f¥g£LŸs ãytiu¥gl¤ij xnu msΟs rJu§fshš Md xU r£l¤jhš
Ãç¤J¡ bfhŸs nt©L«.
vL¤J¡fh£lhf 1:100 v‹w msitæYŸs ãytiu¥gl¤ij 1br.Û. v‹w g¡f
msit bfh©l rJu§fshf¥ Ãç¤J¡ bfhŸs nt©L«. Ï›thW Ãç¤jË mš
v¤jid rJu§fŸ FW¡»Y«, beL¡»Y« cŸsd v‹gij¡ fz¡»£L¡ bfhŸs
nt©L«. ÚŸth£oš 15 rJu§fS« g¡fth£oš 10 rJu§fS« Ïš ÏU¡F«. Ϫj
ãytiu¥gl¤ij¥ bgçjh¡f nt©L« v‹whš, tiuªj 1 br.Û. msΟs rJu§fisél
bgçjhd 2 br.Û. g¡f msit bfh©l rJu§fshf Ústh¡»š 15-«, g¡fth£oš 10-«
tiuªJ bfh©L ãytiu¥gl étu§fis tiua nt©L«. 1:100 v‹w msit
ãytiu¥gl¤Âš cŸs Kjš ÁW rJu¤Â‹ étu§fis¤ j‰nghJ 1:50 v‹w msit¡F
kh‰¿a òé¥gl¤Â‹ ÛJ tiuªJŸs 2 br.Û. g¡f msit bfh©l Kjš rJu¤Â‹ ÛJ
F¿¡f nt©L«.
Ïnj ngh‹W ãytiu¥gl¤ij¢ Á¿jh¡f nt©L« v‹whš 1/2 br.Û. g¡f
msit bfh©l ÁW rJu§fshf Ústh¡»š 7 1/2 br.Û Ús¤Â‰F«, g¡fth£oš 5 br.Û.
mfy¤Â‰F« tiuªJ bfhŸs nt©L«. Ϫj msit Ï¥nghJ 1:200 MF«. v¤jid
Kiw Á¿jh¡f nt©L« v‹w fz¡F¥go x¤j rJu§fë‹ g¡f msit ehèš xU
ãytiu¥gl§fis bgçjh¡Fjš
161
g§fhf¡ Fiw¡f nt©L«. msitia kh‰¿a Ë, mo¥gil ãytiu¥gl¤ÂYŸs
K¡»a étu§fisÍ«, òwtçiaÍ« Á¿jh¡»a ãytiu¥gl¤Âš ftdkhf¡ F¿¡f
nt©L«.
3.2.4 f‰wš - f‰Ã¤jèš ãytiu¥gl§fŸ
ãytiu¥gl¤ij gh®¤J jftšfŸ m¿Í« ÂwidÍ«, ãytiu¥gl§fis tiuÍ«
ÂwidÍ« khzt®fŸ bgW»‹w mnj neu¤Âš MÁça®fŸ f‰wš - f‰Ã¤jš ãfœéš
vªbjªj ãiyfëš ãytiu¥gl§fis¥ ga‹gL¤j nt©L« v‹w m¿it ts®¤jš
nt©L«. brašKiwæš f‰wË bghGJ kÂ¥Õ£ofshd ãytiu¥gl§fŸ f‰wš -
f‰Ã¤jèš ÏU ãiyfëš ga‹gL¤j¥gL»‹wd. mitahtd:
(i) f‰wè‹ bghGJ
(ii) kÂ¥Õ£o‹ bghGJ
ãiy - f‰wè‹ bghGJ
ãytiu¥gl§fëš ghl¤bjhl®ghd Ïl§fis¢ R£o¡fh£Ljš.
xU eh£o‹ všiyia¡ f©l¿jš
muÁaš ÃçÎfis m¿jš
tuyh‰W¥ nguuRfë‹ všiyia¡ f©l¿jš.
Xçl¤Â‹ Ïa‰ifaik¥ò, fhyãiy, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ ngh‹wt‰iw m¿jš.
k‰w fyh¢rhu¥ g©òfisÍ« mj‹ TWfisÍ« (ntsh©ik, bjhê‰rhiy, k¡fŸ
bjhif, ngh¡Ftu¤J ngh‹wit) g‰¿a gutiy m¿jš.
k¡fŸ bjhif, bghUshjhu ãiy.
ãiy 2 - kÂ¥Õ£o‹ bghGJ
f‰wš milÎfis kÂ¥Ãlš.
jhnd f‰wš fUéahf¥ ga‹glš.
Ra kÂ¥Õ£L¡ fUéahf¥ ga‹glš.
vdnt f‰wš - f‰Ã¤jèš ãytiu¥gl§fis¥ gh®¤J jftšfŸ m¿tš
khzt®fS¡F¡ Ñœ¡f©l brŒKiw¥ gæ‰Áfis¡ bfhL¤J ãiwÎ brŒayh«.
kht£l¤ij¢ R‰¿ÍŸs m©il kht£l§fis¡ f©l¿jš.
kht£l¤ jiyefç‹ bga®, kht£l¤ÂYŸs t£l§fë‹ bga®fis¡ f©l¿jš.
kht£l MWfŸ, kiyfŸ, bga®fis¡ f©l¿ªJ kht£l¥ òwtç ãytiu¥gl¤Âš
milahs« fh£Ljš.
khãy ãytiu¥gl¤Âš jdJ kht£l¤ij milahs« f©l¿jš.
khãy¤Â‹ všiynahu¡ flšfë‹ bga®fis¡ f©l¿jš.
162
khãy¤Â‹ K¡»a Ïa‰ifaik¥òfis (kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ, MWfŸ)
f©l¿jš.
ϪÂa ãytiu¥gl¤Âš muÁaš ÃçÎ - khãy§fŸ milahs« fhQjš.
jkJ kht£l¤Â‹ bghUshjhu ts®¢Á, ts®¢Áfë‹ têfŸ ngh‹wt‰iw czu¢
brŒjš.
ekJ khãy¤Â‹ m©il khãy§fë‹ bga®fis¡ f©l¿jš.
ϪÂa Ïa‰ifaik¥ò ãytiu¥gl¤Âš M‰W rkbtëfŸ, fl‰fiu¢ rkbtëfŸ,
kiyfŸ, ÕlóäfŸ, MWfŸ ngh‹wt‰iw¡ f©l¿jš.
ϪÂahé‹ K¡»a efu§fŸ, ÏU¥ò¥ ghijfŸ rhiy têfŸ M»at‰iw¡
f©l¿jš.
Ï›tif¥ gæ‰ÁfSl‹ khzt®fS¡F cŸS® ãytiu¥gl« tiujY¡fhd
gæ‰ÁiaÍ« më¤jš nt©L«. Ïjid¤ bjhl®ªJ òwtç ãytiu¥gl¤Âš Ïl§fis¡
F¿¤jš, t©z« Ô£Ljš ngh‹w gæ‰ÁfisÍ« më¡f nt©L«. Ïit khzt®fë‹
ãytiu¥gl¤ Âwid ts®¡fΫ, gil¥gh‰wš Âwid ts®¡fΫ f‰wiy ãiy ãW¤Â¡
bfhŸsΫ, Ra kÂ¥ÕL brŒJ bfhŸsΫ cWJizahf és§F«.
braš
3 M« tF¥ò Kjš 5 M« tF¥ò tiu cŸs K¡»a ãytiu¥gl§fis¥ gâkid
mik¤J tiuªJ f©fh£Á mik¡f.
Ï›thW ãytiu¥gl§fis tiuÍ« ÂwD«, ãytiu¥gl§fis¥ gh®¤J¤
jftšfis m¿Í« ÂwD« xU khztD¡F¡ »il¡f¥bg‰whšjh‹, mtål«
ãytiu¥gl étu§fë‹ fhuz fhça¤ bjhl®ò, Ïiz¤J¥ gh®¤jš, KoÎfis myÁ
MuhŒjš ngh‹w Âw‹fŸ btë¥gL«. ϤÂwå‹ _y« khzt‹ ãytiu¥gl§fëš
jå¤jåna m¿Í« òéæ‹ TWfis k¡fë‹ fyh¢rhu, bghUshjhu k‰W« r_f¡
TWfnshL bjhl®ògL¤Â m‹whl thœéš ga‹gL¤j KoÍ«.
r_f m¿éaš f‰wš - f‰Ã¤jèš ãytiu¥gl§fŸ K¡»akhdbjhU f‰wš
fUéahf¤ Âfœ»‹wJ. fšé¤Jiwia¤ jéu ntWg£l gyJiwfëY« Ïj‹
K¡»a¤Jt« bgçJ« j‰nghJ ngh‰w¥g£L tU»‹wJ. x›bthU JiwÍ« neuoahfnth,
kiwKfkhfnth òénahL bjhl®ò bfh©LŸsjhš òéæ‹ gy mik¥òfis és¡f¥
ga‹gL« ãytiu¥gl§fS« mªjªj¤ JiwfnshL beU§»a¤ bjhl®ò bfh©l
rhjdkhf¤ Âfœ»‹wd. vdnt ãytiu¥gl§fis¥ gh®¤J¥ go¤J¤ jftšfis
m¿Í«Âw‹ khzt®fŸ k£Lä‹¿ midtUnk ts®¤J¡ bfhŸs nt©oa x‹whf¤
Âfœ»‹wJ. e‹F jahç¡f¥g£l ãytiu¥gl§fŸ gy üW g¡f§fŸ bfh©l
ò¤jf§fisél gy üW fU¤J¡fis clnd ju¡Toajhf ÏU¥gjhš eh« midtU«
ϤÂwid ts®¤J¡ bfhŸSjš äfΫ mtÁakhF«.
163
3.3 ãy¥gl¥ ò¤jf« - go¤j¿jš (Atlas reading)
3.3.1 m¿Kf«
j« tF¥ÃYŸs khzh¡f®fis IªJ FG¡fshf¥ Ãç¤j Mwh« tF¥ò MÁça®
x›bthU FGé‰F« xU édhéid édédh®. ËtU« édh¡fis ãy¥gl
ò¤jf¤Âš cŸs njr¥ gl§fŸ _y« jFªj gÂiy miukâ neu¤Â‰FŸ vGj¥
gâ¤jh®.
MÁçaç‹ édh¡fshtd:
1. tlmiu¡nfhs¤Âš cŸs f©l§fŸ k‰W« bgU« flšfë‹ bga®fis¥
g£oaèLf.
2. y©låš gfš 12 kâahf ÏU¡F« bghGJ, kJiuæš v¤jid kâahf
ÏU¡F«? v‹W fz¡»Lf.
3. M°Ânuèah f©l« xU Ôth? Ôgf‰gkh? V‹ m›thW miH¡f¥gL»wJ vd¡
TWf.
4. k§fS®, bg§fS® Ï›éu©L C®fS« vªbjªj m£r¤ÂY«, vªbjªj¤
Ô®¡f¤ÂY« mikªJŸsd vd¡ F¿¥ÃLf.
5. óä Nçaid¢ R‰Wtjhš V‰gL« éiséid ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂYŸsthW gl«
tiuªJ és¡Ff.
khzh¡f®fS« cl‹ j«äläUªj ãy¥gl¥ ò¤f¤Âid¥ Ãç¤jthW FG¡fëš
mk®ªJ kdk»œÎl‹ édhé‰fhd éilfis¡ f©l¿ªJ MÁçaç‹ ghuh£il¥
bg‰wd®. Ë x›bthU FGédU« mid¤J khzt®fS¡F« jkJ éilfis¡
f©l¿ªj éj« g‰¿ vL¤J¡ T¿d®.
Ï›tF¥giw¢ NHš £lä£l têfh£LjyhY«, khzt®fë‹ Áªjidia¤
ö©L« édh¡fshY« v¥nghJ« j«äl« it¤JŸs ãy¥gl¥ ò¤jf¤ JizahY«,
khzt®fŸ FG <Lgh£Ll‹ édh¡fS¡fhd éilfis¤ jhnk f©l¿a KoªjJ.
vdnt r_f m¿éaš f‰wšf‰Ã¤jš brašghLfS¡F ãy¥gl¥ ò¤jf« bgçJ« Jiz
òç»wJ v‹gijÍ« ãy¥gl¥ ò¤jf¤ij¥ go¤j¿Í« Kiwia khzh¡f®fS¡F
és¡»dhš, x›bthU khztD«, kåjD«, R‰W¥òw¤Â‰»ilnaÍŸs bjhl®òfisÍ«
jh« r_f¤Âš Ëg‰w nt©oa be¿KiwfisÍ« f‰W m¿ªJ bfhŸS« Âw‹ bgw
KoÍ« v‹gij cWÂahf¡ Twyh«.
neh¡f§fŸ
1. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ bghUëid m¿ªJ bfhŸSjš.
2. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ mik¥Ãid¥ òçªJ bfhŸSjš.
3. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ étu§fis m¿ªJ bfhŸs¢ brŒjš.
164
ãy¥gl¥ ò¤jf« v‹whš v‹d?
braš
ϪÂahéš fl‰fiuia všiyfshf¡ bfh©l khãy§fë‹ bga®fisÍ«, ãy¥
gFÂia všiyfshf¡ bfh©l khãy§fë‹ bga®fisÍ« g£oaèLf.
cy»š cŸs f©l§fë‹ k‰W« ehLfë‹ Ïa‰if, j£gbt¥g«, kiHasÎ,
k©tif, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ, muÁaš ÃçÎfŸ, k‰W« bghUshjhu« g‰¿a
és¡f§fis¤ bjçªJ bfhŸtj‰F¥ gy têKiwfŸ ÏU¥ÃD«, Jšèakhf vëš
ga‹gL¤j cjΫ fUé (Tool) ãy¥gl¥ ò¤jf« v‹gJ eh« m¿ªjnj.
“nfhs tot¤Âid¡ bfh©l òéia KGtJkhfnth mšyJ òéæ‹ xU
gFÂianah xU rkjs¥ gu¥Ãš Á¿a mséš tiuaW¡f¥g£l F¿pLfëdhš
cUth¡f¥gL« ãy¥gl§fë‹ bjhF¥ng ãy¥gl¥ ò¤jf«” v‹»nwh«.
3.3.2 ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ mik¥ò
ãy¥gl¥ ò¤jf« ãy¥gl§fis¥ ngh‹nwh òé cU©il khÂç ngh‹nwh
mšyhkš, ò¤jf toéš mik¡f¥g£LŸsJ. x›bthU g¡f¤ÂY«, x›bthU éjkhd
tiugl§fŸ cŸsd. Ï›tiu¥gl§fŸ xU eh£o‹ tot¤ijÍ«, mªeh£o‹
mik¥igÍ« és¡Ftjhf mikÍ«. Ï›tiu¥gl§fŸ xU F¿¥Ã£l mséš
tiua¥g£oU¡F«. cjhuzkhf 1:100000 v‹W tiu¥gl¤Â‹ ÑnH F¿¡f¥g£oUªjhš
nk¥Ãš xU br.Û. v‹gJ ãy¤Âš 100000 br.Û. ¡F¢ rkkhdJ. mšyJ 1 »nyhÛ£lU¡F¢
rkkhdJ v‹W bghUshF«. Ϫj msit¡F¡ ÑnH k‰bwhU msitÍ« tiu¥gl¤Âš
F¿¡f¥g£oU¡F«. Ϫãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš nk‰f©l msitæš cŸs ãy¥gFÂæš
1000 ».Û£l® cŸs étu§fis 1. br.Û. ¡F¡ bfhL¡f¥g£LŸsJ.
ãytiu¥gl¤Âš tiu¥gl§fŸ tiuaW¡f¥g£l KiwF¿pLfshš,
F¿¥Ãl¥g£l étu§fŸ fh£l¥g£oU¡F«. tiuaW¡f¥g£l F¿pLfŸ v‹gJ
têtêahf K‰fhy¤ÂèUªJ Ïa‰if, bghUshjhu« k‰W« fyh¢rhu mik¥òfS¡F
tH§f¥gL« milahs¡ F¿pLfŸ MF«. Ï¡F¿pLfns bghJthf ãytiu¥gl§fëY«
(Map), ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂY« (Atlas ), òé cU©il khÂçæY« xnu khÂçahf
mik¡f¥g£oU¡F«.
cjhuzkhf¡ flèid¡ fh£Ltj‰F Úy ãw¤ij¡ fh£L« F¿pnl njr¥
gl¤ÂY«, òé cU©il khÂçæY«, ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂY« fh£l¥g£oU¡F«. fyh¢rhu
mik¥ghd Úskhd nfhLfŸ (nfh£L¡ F¿pL) rhiyfis¡ fh£Ltj‰F¡ F¿pLfshf
ÏU¥gijÍ« fhzyh«.
ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ x›bthU g¡fK« xU jiy¥ò cilaJ. cjhuzkhf MÁah
- Ïa‰if mik¥ò, MÁah - muÁaš, bj‹»H¡F MÁah - Ôgf‰g«, bj‹ MÁah -
muÁaš ÃçÎfŸ ngh‹W cyf¤ij¥ g‰¿a étu§fS« x›bthU jiy¥Ã‹ ÑG«
bjëthf tiua¥g£LŸsd. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs x›bthU tiugl¤ÂY«,
njr¥gl¤ÂY«, òé cU©il khÂçæY« tiua¥g£LŸs m£r§fS«, Ô®¡f§fis¥
nghš tiua¥g£LŸsd.
165
3.3.3 ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš ml§»ÍŸs étu§fŸ:
ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš ml§»ÍŸs étu§fis eh‹F gFÂfshf¥ Ãç¡fyh«.
mitahtd:
1. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs òŸë étu§fŸ,
2. òé g‰¿a bghJ étu§fŸ.
3. cyf«, cy»š cŸs f©l§fŸ, f©l§fëš cŸs ehLfŸ, bgU§flš ÁW
flšfŸ mik¥òfŸ, flyo ãy¤njh‰w§fŸ.
4. mfuh (Index) M»ait éçthf bfhL¡f¥g£LŸsd.
mªjªj eh£oš cgnahf¥gL¤j¥gL« ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš mªj ehLfS¡Fça
étu§fŸ K‹åiy¥gL¤j¥gL«. cjhuzkhf
eh« ga‹gL¤J« ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš e« ehlhd ϪÂahé‹ khãy§fŸ,
kht£l§fŸ, jiyefu§fŸ ngh‹wt‰¿‹ òŸë étu§fŸ K‹åiy¥gL¤j¥g£LŸsd.
khãy§fë‹ gu¥gsÎ mt‰¿‹ k¡fŸ bjhif, k¡fŸ ml®¤Â x›bthU khãy¤ÂY«
cŸs kht£l§fë‹ v©â¡if, fšéa¿Î é»j« bfhL¡f¥g£oU¡»‹wd. ÏJ jéu
ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs njr¥gl§fëš ga‹gL¤ÂÍŸs tiuaW¡f¥g£l Kiw
F¿pLfŸ g‰¿a és¡f« F¿¥òiuahf Ïl« bg‰WŸsd. Áy ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš gy
eh£o‹ bga®fëš, j‰fhy¤Âš kh‰w¥g£l òÂa bga®fŸ x¥Ã£l és¡fK«
ju¥g£LŸsd.
nk‰f©l òŸë étu§fŸ ahΫ khzt®fS«, MÁça®fS«, k‰w JiwædU«
jh« thG« Ïl¤ijÍ«, kht£l¤ijÍ«, khãy¤ijÍ« k‰w kht£l§fSl‹,
khãy§fSl‹ Kiwna x¥Ã£L czu KoÍ«. Ïjid mo¥gilahf¡ bfh©L kåj
thœ¡if Kiw, ntWg£l fyh¢rhu«, ntWg£l éis bghU£fŸ, k‰W« thœ¡if¤ju«
ngh‹w étu§fis¤ bjçªJ bfhŸtj‰F Ï¥òŸë étu§fns ga‹gL¤j¥gL»‹wd.
ϪÂa¥ òŸë étu§fis¤ jéu, jäœeh£o‹ rÛg fhy¥ òŸë étu§fshd
kht£l thçahd gu¥gsÎ, k¡fŸ bjhif, k¡fŸ ml®¤Â, fšé m¿Î é»j«, R‰Wyh¤
jy§fŸ ngh‹witÍ« F¿¥Ãl¥g£LŸsd.
òéæaš òŸë étu§fshd òéæ‹ gu¥gsÎ, ãy¥gu¥ò, Ú®¥gu¥ò, ók¤Âa nuif,
Ô®¡f nuif, t£l¢ R‰wsÎ, òéæ‹ vil, Úskhd eÂfŸ, K¡»a cŸeh£L Ú®ãiyfŸ,
caukhd Ú® Åœ¢ÁfŸ, K¡»a¥ bgU§flšfŸ k‰W« flšfŸ, K¡»a miz¡f£LfŸ,
caukhd Áfu§fŸ, K¡»a ãy¥gu¥gsÎ g‰¿Í« Jšèakhf¡ bfhL¡f¥g£LŸsd.
é©btë k©ly étu§fŸ gçkhz¥ (True Dimension ) gl§fshf étu
m£ltizÍl‹ és¡f¥g£LŸsd. Nça k©ly¤Âš x›bthU nfhS«
NçaåläUªJ mikªJŸs öu« mj‹ RH‰Á neu«, bt¥gãiy, nfhŸfë‹ ml®¤Â,
f©LÃo¡f¥g£l Jiz¡ nfhŸfëd v©â¡if M»aitÍ« és¡f¥g£LŸsd.
166
Ïij¤ jéu »ufz§fŸ V‰gL« éj§fŸ, gUt fhy§fshd nfhil, Fë®,
trªj«, ÏiyÍ® fhy«, rkgfš ÏuÎ eh£fŸ, ÏuÎ gfš V‰gLjš, rªÂuå‹ gšntW
njh‰w§fŸ M»adt‰iw¥ g‰¿Í« glés¡f¤Jl‹ bfhL¡f¥g£LŸsd.
x›bthU ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂY« ekJ khãykhd jäœeh£o‹ Ïa‰if mik¥ò,
muÁaš ÃçÎfŸ, kiHasÎ, bt¥gãiy, òé mik¥ò, jhJ¥ bghU£fŸ, k©, Ú®, r¡Â
ts§fŸ ngh‹wit és¡fkhd cça F¿pLfSl‹ òçÍ« tifæš és¡f¥g£LŸsd.
ÏJngh‹W ϪÂah, MÁah, bj‹»H¡F MÁah, M¥Ãç¡fh, tl mbkç¡fh,
bj‹ mbkç¡fh, M°Ânuèah, xÁahåah ngh‹wt‰¿‰F« és¡f« ju¥g£LŸsd.
x›bthU jiy¥ÃYŸs ãy¥gl¤Jl‹ jiy¥ig¢ rh®ªj òŸë étu§fS¡F
V‰wh‰nghš ÏUgçkhz és¡f¥gl§fS« (g£il és¡f¥gl«, t£l gF¥ò gl§fŸ)
bfhL¡f¥g£LŸsd.
Ï›és¡f¥gl§fë‹ _y« eh£o‹ gšntW bghU£fë‹ bghUshjhu c‰g¤Â
ãiyæid¤ bjçªJ bfhŸs KoÍ«. x›bthU M©oY« cŸs c‰g¤Â¥ bgU¡f¤Âid
m¿ªJ mj‰fhd K‹nd‰w elto¡ifÍ« vL¡f KoÍ«. Ïl¤Â‹ mikél¤ij m¿ªJ
bfhŸs¤ Jizahf ÏU¡F« mfuhÂ, ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ ÏWÂæš
bfhL¡f¥g£LŸsd. mš cy»š cŸs Ïl§fë‹ bga®fŸ `mfu’ tçiræš
bfhL¡f¥g£LŸsd. x›bthU Ïl¤Â‰F« mªj¥ bga®, F¿¥Ãl¥g£LŸs g¡f¤Â‹ v©
M»ait bjëthf (jo¤j v©zhf) bfhL¡f¥g£LŸsd. Áy Ïl§fis¤ jéu,
v‹id Ïl§fS¡F« m£r nuifÍ«, Ô®¡f nuifÍ« bfhL¡f¥g£LŸd. Ïj‹ _y«
m›él§fë‹ mikél¤ij vëš f©LÃo¡f Ko»wJ. cjhuz«.
kJiu 15 9054’ 21 7806’»
K«ig 14 19021 72048’»
braš
Ñœ¡fhQ« efu§fë‹ m£r, Ô®¡f nuifæ‹ kÂ¥ig ãy¥gl¥ ò¤jf cjéÍl‹
f©LÃo¡fΫ.
efu§fŸ m£r§fŸ / Ô®¡f§fŸ
1. òJblšè -
2. nfhšf¤jh -
3. br‹id -
4. bg§fq® -
Ïš kJiu efu« 15 MtJ g¡f¤Âš F¿¡f¥g£LŸsJ v‹gijÍ« Ϫefu«
9054’ tl¡F m£r nuifÍ« 7806’ »H¡F Ô®¡f nuifÍ« rªÂ¡F« Ïl¤Âš mikªJŸsJ
v‹gijÍ« m¿é¡»wJ. Ïj‹ _y« cy»š cŸs ehLfŸ, efu§fë‹ ÏU¥Ãl¤ij
khzt®fŸ vëš m¿ªJ bfhŸs KoÍ«.
nkY« ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs tiugl¤Âš m£r nuifæ‹ kÂ¥òfŸ tyJ
if k‰W« ÏlJ if Xu¥ gFÂæš F¿¥Ãl¥g£LŸsd. Ô®¡f nuifæ‹ kÂ¥òfŸ nkš
gF k‰W« Ñœ¥ gF F¿¡f¥g£LŸsd.
167
168
3.3.5 m‹whl kåj¢ brašghLfëš ãy tiu¥gl«, òé cU©il
khÂç, ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ ga‹fŸ
ãytiu¥gl§fŸ (Maps)
r_f m¿éaèš ãytiu¥gl§fŸ (Map) K¡»akhdbjhU rhjdkhf¤
Âfœ»‹wJ. òéæaš jéu ntWg£l gy JiwfëY« tiu¥gl§fë‹ K¡»a¤Jt«
bgçJ« j‰nghJ ngh‰w¥g£L tU»‹wJ. m‹whl ãfœéš x›bthU JiwÍ«
neuoahfnth kiwKfkhfnth, òénahL bjhl®ò bfh©LŸsjhš òéæ‹ gy
mik¥òfis és¡f¥ ga‹gL« ãy tiu¥gl§fSl‹ m›éašfS¡fhd bjhl®ò«
j鮡f Koahjjh»wJ. ehfçfkhd thœ¡if¡F xU K¡»akhd fUéahf
és§F»‹wJ.
M£Áahs®fS¡F¢ Áw¥ghd cWJizahfΫ, gaz« brŒnth®fS¡F xU
têfh£oahfΫ Âfœ»‹wd.
btëeh£oèUªJ ϪÂahΡF tU»wt®fŸ R‰Wyh ts®¢Á¡ fHf¤Âl«
br‹W R‰Wyh nk«gh£L Ïl§fis¡ f©Lfë¡f ãy tiu¥gl§fis¡ bfh©L
ga‹bgWjiy¡ Twyh«.
Xçl¤ij¥ g‰¿a mikél¤ij¤ bjëthf¥ òçªJ bfhŸs¥ ga‹gL»‹wd.
mikél¤ij¥ g‰¿¤ bjçªJ bfhŸs nt©L« v‹whš m›él¤Âš òéæaš mo¥gil
rh®ªj ÏU¥Ãl« bjëthf ÏU¡f nt©L«. Kjyhtjhf m£r nuif, Ô®¡f nuif
ÏU¥Ãl«, k‰bwh‹W mU»YŸs k‰w gFÂfSl‹ Md bjhl®ò M»a Ï›éu©ilÍ«
it¤J¤jh‹ Xçl¤Â‹ mikél¤ij¤ bjçªJ bfhŸsyh«. Ï›éu©Lnk ãy
tiu¥gl§fëš bjëthf tiuaW¡f¥g£oU¡F«. Mifahš kJiu mšyJ K«ig
mikél¤ij m¥gFÂæ‹ jy¥gl§fis¡ bfh©L ÏUªj Ïl¤ÂèUªJ m¿ªJ
bfhŸs KoÍ«.
kiH¥ bghêÎ, bt¥gãiy, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ, Ïa‰if ts§fŸ g‰¿a
fU¤J¡fis és¡F»‹wd.
t£lhu¥ òéæaš g‰¿a fU¤J¡fisÍ« m¿a Ko»‹wJ.
bghUshjhu, thâf¥ òéæaiy¥ g‰¿¤ bjçªJ bfhŸs khzt®fS¡F
cWJizahf cŸsJ.
MÁça®fS¡F«, khzt®fS¡F¥ òf£l nt©oa fU¤J¡fis vëš
òf£Ltj‰F« K¡»a rhjdkhf¤ Âfœ»‹wd.
ãy tiugl§fŸ ò¤jf¤njhL ÏizªJ fU¤J¡fis btë¥gL¤J»‹wd.
f¥gš khYäfS¡F têfh£oahf¤ Âfœ»‹wJ.
169
ékhd X£ofS¡F¤ Âirfis m¿ªJ bfhŸtj‰F¥ ga‹gL»‹wJ.
xU eh£o‹ všiy¡ nfhLfis tiuaW¥gJ«, ãytiu¥gl§fns. ehLfëš
všiyfis m¿ªJ bfhŸs ÏuhQt¤ÂdU¡F¥ bgçJ« ga‹gL»‹wJ.
efu ts®¢Á¡F« £läLjY¡F«, bgh¿æaš tšYe®fS¡F«, rhiyfŸ,
Ïuæšnt, ä‹ Ïiz¥òfŸ, mizfŸ, njÁa¥ ó§fh¡fŸ mik¥gj‰F«,
ãytiu¥gl§fŸ ga‹gL»‹wd.
ãw§fë‹ mo¥gilæš, F¿pLfë‹ KiwæY«, c‰g¤Â¥ Ãunjr§fŸ, étrha¥
Ãunjr§fŸ, k¡fŸ ml®¤Â M»at‰iw m¿ªJ bfhŸsΫ Ko»‹wJ.
Ï‹iwa¢ NHèš Xçl¤ij¥ g‰¿a MuhŒ¢Á¡F Mjhukhf¤ Âfœ»‹wd.
ãH‰gl ãy¥gl§fŸ (Photo maps) _ykhf¢ br‹wila Koahj Ïl§fis
MuhŒ¢Á¡F c£gL¤jΫ KoÍ«.
të k©ly¤Âš V‰gl¡ Toa öŒik¡ nfLfisÍ«, bt¥g k©ly¤Âš V‰gl¡
Toa éisÎfisÍ« ãytiu¥gl§fë‹ _y« m¿a Ko»‹wJ.
òé cU©il khÂç (Globe)
òéia K¥gçkhz tot¤Jl‹ fh£Ltnj òé khÂçahF«. ÏJ òéæ‹
tot¤ijÍ«, Ú® k‰W« ãy¥gu¥òfisÍ« mj‹ é»j§fisÍ« fh£L« és¡fkhd khÂç
v‹nw TwKoÍ«.
Jiz¡ nfhŸfë‹ _y« j‰nghJ ey« bgW« ãH‰gl§fŸ òéæ‹ njh‰w¤ij¡
nfhskhf¡ fh£L»‹wJ. òéia¥ g‰¿a ãH‰gl§fŸ nfhskhf¡ fh£L»‹wdnt jéu,
òéæš cŸst®fŸ Ïj‹ njh‰w¤ij¡ fhz ÏayhJ. jk¡bfd¤ jåbahU
cUt¤Âid mjhtJ òéæil¥ gFÂfëš r‰W¥ gU¤J«, JUt¥ gFÂfëš j£ilahd
mik¥igÍ« bg‰¿U¥gjhš òéæ‹ cUt«, íahŒL (Geoid) v‹W miH¡f¥gL»‹wJ.
òé khÂçæ‹ _y« ehfçf ts®¢Á njh‹¿a Ïl§fŸ, bjhêš k‰W« ntsh©
òu£ÁfŸ V‰g£l Ïl§fŸ, M§»nya® M£Á guéa Ïl§fŸ M»at‰iwÍ« milahs«
fh£o¡ f‰Ã¡fyh«.
nkY« m‹whl tF¥ò ãfœÎfëš
- f©l§fë‹ òéæaš mikél«
- òéæ‹ tot«
- ÏuÎ gfš V‰gLjš.
flšfŸ / ehLfŸ bga®fŸ
Mœflè‹ mikél«
170
òéæ‹ rhŒÎ (23.50)
tisFlh, éçFlh
fzthŒ, ÔÎfŸ, Ôgf‰g§fŸ
ãy¤ njh‰w§fŸ
fhyãiy, Áfu§fŸ
r®tnjr nj¡ nfhL
neu k©ly«
R‰Wjš / ty« tUjš - óä j‹id¤jhnd R‰Wjš, Nçaid ty« tUjš.
ãy¥gl¥ ò¤jf« (Atlas)
Rt® tiugl§fS¡F mL¤jgoahf tF¥giw¢ brašghLfS¡F tuyhW k‰W«
òéæaš f‰Ã¤jY¡F ãy¥gl¥ò¤jf« äfΫ mtÁakh»‹wJ.
khzt®fë‹ éisah£LKiwæš Ïl§fë‹ mikél§fis¡
f©LÃo¥gj‰F mfuh gF cWJiz ò绋wJ.
ãy¥gl« ò¤jf« òé g‰¿a fU¤J¡fis m¿a jhnd f‰wY¡F« têtF¡F«.
ãy¥gl¥ ò¤jf« ehL, efu§fŸ, k¡fŸ bjhif, fšéa¿Î M»a òŸë
étu§fisÍ«, MWfŸ, ڮŜ¢Á, Áfu§fŸ, flšfŸ, ÔÎfŸ cŸë£l òŸë
étu§fisÍ« m¿ªJ bfhŸtš M®t¤ij V‰gL¤J»‹wJ.
Ïa‰if mik¥ò, fhyãiy, flš Únuh£l§fŸ, k©tif, Ú®¥ghrd«, kiHasÎ,
cŸë£l étu§fŸ bghU¤jkhd t©z§fëš bfhL¡f¥g£oU¥gjhš khzt®fŸ
Ït‰¿‹ ntWghLfis vëjhf¥ òçªJ bfhŸs Ko»‹wJ.
F¿¥Ãl¥g£LŸs étu§fis vëš f©l¿a trÂahf¡ F¿pLfŸ Ïl«
bg‰¿U¥gjhY« mj‹ mik¥Ãid¤ bjçªJ bfhŸs Ko»‹wJ. (c.«) ntsh©ik g‰¿a
étu§fis m¿a czÎ¥gæ®, tâf¥gæ® v‹W Ãç¤J m¿a éisÍ« gæ®fŸ
F¿pLfshfΫ Ïl« bg‰WŸsd.
3.4 KoÎiu
r_f m¿éaš f‰wš f‰Ã¤jš Jiz¡ fUéfëš K¡»a _‹W¤ ö©fshf
cŸs òé khÂç, ãytiugl§fŸ k‰W« ãy¥gl¥ ò¤jf« Ï«_‹¿‹ Áw¥g«r§fSnk
mij¥ ga‹gL¤J« éj¤Âšjh‹ cŸsJ. vdnt khzt MÁça®fsh»a Ú§fŸ
Âw‹fS¡F V‰wthW vªbjªj Ïl¤Âš ga‹gL¤jyh« v‹gij MœªJ ÁªÂ¤J
Kiwahf¥ ga‹gL¤JjèY«, go¤j¿jèY« c§fŸ Âwid ts®¤jš nt©L«.
171
r_f m¿éaš f‰Ã¤jèš gšntW Jiz¡fUéfŸ ga‹g£lhY« Ϫj _‹W¤
Jiz¡fUéfŸ k£Lnk mo¥gil¡ fUéfshf¤ Âfœ»‹wJ. Ïit ghl¥bghUëš
és¡fkhd m¿it¥ bgwΫ, m¿Î¥ó®tkhd mDgt¤ij¥ bgwΫ têtif¢
brŒ»‹wJ. Ï«_‹W Jiz¡fUéfisÍ« go¤j¿Í« Âwid X® MÁça® bgWtj‹
_y« k£Lnk, f‰wš - f‰Ã¤jèš v›thW Ït‰iw¥ ga‹gL¤jyh« v‹w ÂwidÍ«
bgwKoͫ.
3.5 gh®it üšfŸ
1. George philips, Teaching of Geography in Secondary Schools.
2. Long. M., Handbook for Geography Teacher.
3. Marchant. E.C., Teaching of Geography at School Level.
4. Monkhouse F.J. & Wilkinson, H.R. Maps and Diagrams, B.I. Publication, New Delhi
(1980).
5. Sethurakkayee. S, òé¥gléaš -X® m¿Kf«, r©Kf« gÂ¥gf«, kJiu.
6. UNESCO, Handbook of suggestions on the teaching of Geography.
7. Zamir Alvi, A Text book of Practical Geography, Vikas pub. pvt. Ltd. New Delhi (1998).
8. Zoe. A. Thralls, Teaching of Geography, Eurasia Pub. House, Pvt. Ltd., New Delhi, 1969.
9. Internet.
172
myF - IV
fU¤ju§f«
(SEMINAR)
m¿Kf«
F¿¥Ã£l Jiw bjhl®ghd £l§fŸ, bfhŸiffŸ, brašKiwfŸ g‰¿ Ï‹iwa
njit¡nf‰g jiy¥ig¤ nj®ªbjL¤jš, nj®ªbjL¤j¤ jiy¥Ãš tšYe®fë‹
têfh£lnyhL f£LiufŸ jahç¤jš mšyJ MŒÎ brŒJ KoÎ fhzš mt‰iw¥
bgU§FGéš (fU¤ju§»š) g»®ªJ bfhŸSjš, g»®ªJ bfh©l¢ brŒÂfis
éthÂ¥gj‹ _y« g§nf‰ghs®fë‹ m¿Î¤ÂwidÍ« braš ÂwidÍ« ts®¤jš,
m§‡d« éth¤j¡ fU¤J¡fis¤ bjhF¤J üyh¡» v®fhy¥ ga‹gh£o‰F cjÎjš
v‹D« goãiyfŸ bfh©lJ, fU¤ju§f« MF«. fU¤ju§if¥ ga‹gL¤Â fšéæ‹
ju¤ij nk«gL¤j KoÍ«.
myF¡ TWfŸ
4.1 fU¤ju§»‹ neh¡f§fŸ
4.2 fU¤ju§»‹ bghUŸ
4.3 fU¤ju§»‹ j‹ik
4.4 fU¤ju§F - el¤J« Kiw
4.5 fU¤ju§f« - goãiyfŸ
4.6 fU¤ju§f jiy¥òfŸ
4.7 KoÎiu
4.8 gh®it üšfŸ
173
4.1 fU¤ju§»‹ neh¡f§fŸ fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ r_f¤ij¤ bjhl®ò gL¤Jtjhf ÏU¡f nt©L«.
fU¤ju§f« v‹gJ r_f kh‰w¤ij V‰gL¤J« Kiw v‹gjhš, midtU«éU¥g¤Jl‹ g§nf‰F« tifæY«, bfhL¡f¥gL« fU¤J¡fŸ midtU« V‰W¡bfhŸS« tifæY«, thœ¡ifia eilKiw¥gL¤J« tifæY« mikjš
mtÁa«.
f‰wš brašfŸétu§fŸ nrç¡F« Ïl«
k ‰ w
Ïl§fŸ
tH§f¥gL«
brŒKiw¥
gæ‰Á
njit¥gL«
jft š fŸ
m y F ¡
T W fŸ
t .
v © . g Ÿ ë
fU¤ju§f« - Ú
éU«ò« ϪÂa
RjªÂu¥
nghuh£l Åu®
nj®ªbjL¤j jiyt®
g‰¿a Ra étu§fŸ,
M‰¿a mU«gâfŸ,
jiytç‹
jå¤j‹ik, jiyt®
_y« jh‹ bg‰w
e‹kÂ¥ò ngh‹wit
g‰¿a étu§fŸ
k‰W« òif¥gl§fŸ
fU¤ju§F
-
goãiyfŸ
1. üyf§fëš
cŸs
ò¤jf§fŸ
k‰W«
Ïiza
js«
-
fU¤ju§f«
jiy¥òfŸ
g£oaèLjš 6 Kjš 8 tF¥ò tiu
cŸs r_f m¿éaš
Âw‹ gFÂæš
fU¤ju§f« Kiw
_y« f‰Ã¡f
VJthd Âw‹fis¡
f©l¿jš.
3. -f‰Ã¥ò¥
gæ‰Á¡F
bršifæš
gŸëæš ghl¥
ò¤jf§fis
MŒÎ brŒjš
fU¤ju§f« -
bjhl¡f
fšéia
nk«gL¤Jtš
khzt
MÁçauh»a
c§fë‹ g§F
bjhl¡f¡ fšéæ‹
Ï‹iwa ãiy
bjhl¡f fšéæš
j‰bghGJ
fhz¥gL«
Ãu¢ridfŸ,
m¥Ãu¢idfS¡F
ԮΠfh©gš
c§fë‹ gâ
k‰W« g§F
fU¤ju§F
-
goãiyfŸ
2. -f‰Ã¥ò¥
gæ‰Áæ‹
bghGJ
khzt®fŸ,
MÁça®fŸ
k‰W« jiyik
MÁçaUl‹
fyªJiuaho
fU¤ju§»‰fhd
jftšfis¤
Âu£Ljš
174
fU¤ju§f« x›bthU ãiyæY« bt‰¿fukhf mikÍ« t©z« £läLjš
nt©L«.
fU¤ju§if jiyik V‰W el¤Jgt® fU¤ju§F¡ F¿¤J bjëthf m¿Î
bg‰¿U¡f nt©L«.
x›bthU fU¤ju§F mk®éY« jiy¥ò F¿¤j¡ fU¤J¡fis¤ bjëthd
Kiwæš btë¥gL¤j nt©L«.
x›bthU mk®éY« g§nf‰ghs®fŸ M®t¤Jl‹ fU¤J¥ gçkh‰w¤Âš <Lgl
nt©L«.
fšéahs®fŸ, MÁça® gæ‰We®fŸ, MÁça®fë‹ ò¤jh¡f c¤ÂfisÍ«,
gçnrhjidfisÍ« bgU§FGéš g»®ªJ bfhŸs thŒ¥gë¡f nt©L«.
g»®ªJ bfh©l fU¤Jfis eilKiw¥gL¤J« tifæš bghJik¥gL¤Jjš
nt©L«.
fU¤ju§F Koéš filÁahf vL¡f¥g£l Koé‹go bjhl®gâ V‰gL¤J«
tifæš fU¤ju§f f£Liuæ‹ bjhF¥ò btëæl¥gl nt©L«.
4.2 fU¤ju§»‹ bghUŸ
MŒÎ¥gâ mšyJ ca®fšéæš <LgL« khzt®fS¡F m§Ñfç¡f¥g£l
jiy¥Ãš tšYe®fë‹ têfh£lnyhL fU¤J¡fis btë¥gL¤jΫ, éth¤J
Ó®gL¤jΫ jU« thŒ¥ng fU¤ju§f« MF«.
éçÎiu Kiwæš tF¥giw eilbgWtj‰F¥ gÂyhf, FGéthj Kiwæš
eilbgW«.
Áw¥ghd ghl¥gFÂfëš Áw¥ò¡ ftd« brY¤Â f‰gj‰fhf totik¡f¥g£lJ.
F¿¥Ã£l jiy¥Ãyhd fU¤J¥ gçkh‰w¤Â‰fhd T£l«.
MŒÎ khzt® k‰W« ca®fšé Kiw¡Fça¡ f‰Ã¥ò Kiw.
tšYe® xUt® jiyikæš khzt®fŸ xU jiy¥Ãš éth¡f¡ TLtJ.
xU Áynuh, xU FGédnuh xU F¿¥Ã£l jiy¥Ãš gšntW üšfëèUªJ
jftšfis¢ nrfç¤J, MŒÎ brŒJ bg‰w KoÎfis, f£Liuahf¤ jahç¤J
g»®ªJ bfhŸtJ.
fU¤ju§f¡ f£Liufis¤ jahç¤J¡ fU¤J¡fis g»®ªJ bfhŸs¢ brŒtjhš
xUt® jh‹ bg‰w mDgt§fis¥ g»®ªJ bfhŸs thŒ¥ò ju¥gL»wJ. Ïj‹_y«
j‹ Jiwia¢ rh®ªj cldhs®fë‹ Âw‹fis ts®¡f Ko»wJ.
175
fU¤ju§»š fU¤J¡fis¡ f£Liufsh¡» thÁ¥gj‹ _y« F¿¥Ã£l jiy¥Ãš
brŒÂfis MHkhf¡ f‰W¡ bfhŸs thŒ¥gë¡»wJ.
gšfiy¡fHf§fëš, fyªjhŒÎ mšyJ MŒÎ mo¥gilæš eilbgW« xUtif
f‰Ã¥ò Kiwjh‹ fU¤ju§f« MF«. “ÏJ tšYe®fë‹ têfh£lèš
xG§F¥gL¤j¥g£l Kiwæš eilbgW«” vd¡ fU¤ju§f« F¿¤J `M¡°ngh®L
mfuhÂ’ F¿¥ÃL»wJ.
4.3 fU¤ju§»‹j‹ik
fU¤ju§f mik¥ghsç‹ Â£lälè‹ go eilbgW«.
xU F¿¥Ã£l jiy¥ò bjhl®ghf el¤j¥gL«.
Fiwªj v©â¡if¡ bfh©lt®fŸ g§nf‰f nt©L«. mÂfg£r« ÏUgJ ng®
fyªJ bfhŸsyh«.
thu« xUKiwnah, njit¡nf‰gnth el¤j¥gLtJ.
Ïš g§nf‰W f£Liu më¡f K‹gÂÎ brŒJ f£LiuiaÍ« mD¥g nt©L«.
g§nf‰ghs®fŸ mD¥Ãa f£Liufëš fU¤ju§f¡ FG nj®Î brŒj f£LiufŸ
bfh©l MŒÎ¢ RU¡f« üš toéš g§nf‰ghs®fS¡F fU¤ju§»‹ nghJ
ju¥gL«.
nj®Î brŒa¥g£l f£Liufns go¡f¥g£L éth¡f¥gL«.
éth¡f¥g£l fU¤J¡fis¡ f£Liufëš nr®¤J Óuik¤J üšfŸ fU¤ju§f«
rh®Ãš btëæl¥gL«.
fU¤ju§»‹ _y« m¡F¿¥Ã£l jiy¥Ãš g§nf‰ghs®fS¡F Mœªj bjëÎ
V‰gL«.
Ïš éçÎiu Kiwia él fU¤J¥gçkh‰w« Áw¥ghf eilbgW«.
khzt®fS¡F gaDŸs tifæš jiy¥ig¤ nj®ªbjL¡f¥gl nt©L«.
4.4 fU¤ju§F el¤J« Kiw / fU¤ju§f mik¥ghs®fë‹ bghW¥òfŸ
jiy¥ig¤ nj®ªbjL¤jš
ãfœ¢Á¡F £lälš
fU¤ju§f¤ jiy¥ò bjhl®ghd tiuΤ jahç¤jë¤jš.
f£Liuahs®fis C¡Fé¤J fU¤ju§»š g§nf‰f¢ brŒjš.
f£Liuia khzt®fns go¤Âl têtif brŒÂlš.
176
F¿¥Ã£l jiy¥ò bjhl®ghf Tw¥gL« fU¤Jfis M®tKl‹ nf£lš k‰W«
C¡fkë¤jš.
f£Liu bjhl®ghd édh¡fŸ bjhF¡f f£LiuahsU¡F« g§nf‰ghs®fS¡F«
Ïilna fU¤J¥ gçkh‰w« V‰gl¢ brŒjš.
tšYe®fŸ, f£Liuahs®fŸ, g§nf‰ghs®fë‹ T£L Ka‰Áahš Áw¥ghd m¿Î
bgWjš
g§nf‰ghsU¡F Mœªj m¿Î »il¡f cjÎjš.
v®fhy¥ ga‹gh£o‰F cjΫ tifæš f£Liufis¤ bjhF¤J üyhf
btëælš.
4.5 fU¤ju§if el¤JtÂYŸs goãiyfŸ
1. K‹jahç¥ò
2. fU¤ju§if eilKiw¥gL¤Jjš.
3. ÛŸgh®it k‰W« kÂ¥Ãlš.
1. jahç¥ò
fU¤ju§if totik¤jš: fU¤ju§F el¤Jtj‹ neh¡f«, k¡fnshL g»®ªJ
bfhŸséU¡F« brŒÂfŸ, fU¤ju§»‹ _y« g§nf‰ghs®fŸ bgW« ga‹fŸ
M»at‰¿‹ mo¥gilæš fU¤ju§if totik¡f nt©L«.
ãfœ¢Á F¿¤J £läLjš: fU¤ju§if el¤Jtj‹ F¿¡nfhŸ, fU¤ju§if
el¤Jtjhš fšé nk«gh£L¡F¡ »il¡F« ga‹fŸ, g§nf‰ghsU¡F¡ »il¡F«
ga‹fŸ, fU¤ju§»‹ F¿¡nfhŸ, neh¡f§fŸ, c¤ÂfŸ M»at‰¿‰F« fšé¤Jiw¡F«
cŸs bjhl®ò, fU¤ju§»š fyªJ bfh©L f£Liufis¤ jUtjhY«, fU¤ju§»š
fyªJ bfh©L éthÂ¥gjhY«, g§nf‰ghs®fS«, f£Liuahs®fS« fšé F¿¤J¡
f‰W¡bfhŸS« òÂa jftšfŸ, fU¤ju§F el¤j £lä£LŸs eh£fŸ, x›bthU
mk®itÍ« el¤jéU¡F« Kiw M»adt‰iw £läLjš mtÁa«.
fU¤ju§f mik¥ghs® gh®itahs®fël« V‰gL¤j éU«ò« f‰wš
éisÎfisÍ«, mt‰iw eilKiw¥gL¤j ifahséU¡F« c¤ÂfŸ M»at‰iwÍ«
£läl nt©L«.
bgU«ghY« fU¤ju§»š fyªJbfhŸs M®t« fh£Lgt®fŸ ah®? v‹gijÍ«
mt®fŸ m›thW M®t« fh£Ltj‰fhd fhuz«, fU¤ju§»‹ _y« V‰gL¤j éU«ò«
éisÎfŸ M»at‰¿‹ mo¥gilæš fU¤ju§f jfty¿¡ifia¤ jahç¡f nt©L«.
jfty¿¡ifæš fU¤ju§f« eilbgw ÏU¡F« ehŸ, neu«, Ïl« M»at‰nwhL
g§nf‰ghs®fë‹ M®t¤ij¤ ö©L« tifæš fU¤ju§f¤ jiy¥ò«, jiy¥ò F¿¤j
jftšfS« Ïl« bgw nt©L«.
177
fU¤ju§f¤ jfty¿¡if jghš _ynkh, ä‹ mŠrš _ynkh, mšyJ neçnyh
g§nf‰ghsU¡F cça neu¤Âš ju¥gl nt©L«.
g§nf‰ghs®fŸ f£LiufŸ jahç¤J mD¥òtj‰F nghJkhd fhy« më¡f¥gl
nt©L«.
mD¥g¥g£l f£Liufis fU¤ju§F el¤Jgt®fŸ JiwtšYe®fis¡
bfh©L MŒÎ brŒJ nj®ªbjL¡f nt©L«.
nj®ªbjL¡f¥g£l f£Liuahs®fS¡F fU¤ju§f« eilbgW« ehŸ k‰W« Ãw
jftšfŸ F¿¤J Kiwahf brŒÂ mD¥g nt©L«. fU¤ju§F F¿¤J midtU« ngR«
tifæš brŒÂfŸ midtU¡F« »il¡f¢ brŒa nt©L«. Ïit g§nf‰ghs®fël«
fU¤ju§»š g§nf‰f nt©L« v‹w M®t¤ij¤ ö©L«.
2. fU¤ju§if el¤J« Kiw
m¿Kf«: m¿Kf« e‹F £lä£ljhfΫ, eilKiw¥gL¤Jtj‰nf‰w Ïašò
bfh©ljhfΫ mika nt©L«. jiy¥ig m¿Kf¥gL¤Jjš, mk®ÎfS¡fhd £l«
F¿¤j¤ jftyë¤jš, tunt‰wš, mk®Îfë‹ neh¡f§fŸ M»ad Ïl« bgw nt©L«.
f‰wY¡fhd ö©lš: fU¤ju§f ãfœ¢ÁfŸ g§nf‰ghs®fis x›bthU
ãfœéY« jhnk kdKtªJ <Lgh£nlhL, g§nf‰f¤ ö©L« tifæš mik¡f¥gl
nt©L«.
f‰wš: k¡fnshL g»®ªJ bfhŸs éU«ò« brŒÂ, k¡fŸ f‰W¡ bfhŸs
nt©Lbkd éU«ò« brŒÂ, mt‰iw mt®fŸ m¿ªJ bfhŸs ifahséU¡F« c¤ÂfŸ
M»adnt ãfœ¢Á mik¥gj‹ mo¥gil MF«. fU¤ju§f« v‹gj‹ és¡f«,
fyªJiuahlš k‰W« MuhŒjš, go¥goahf¤ £lä£l f‰wš ãfœtj‰fhd T£l«,
fU¤ju§»š Tw¥gL« brŒÂfŸ, nf£gt®fŸ j§fis Ï¡F¿¥Ã£l jiy¥Ãš Tw¥gL«
brŒÂfS¡nf‰g kh‰¿¡ bfhŸtjhŒ mika nt©L«.
T£l¤Â‹ Ïa¡Feuhf ÏUªJ bgW« mDgt«, jiy¥ò k‰W« mJ bjhl®ghd
f‰Ã¤jš k‰W« MŒÎ bjhl®ghf nf£f¥gL« édh¡fŸ M»ad ešy kh‰w¤ijÍ«
f‰wš xUik¥gh£ilÍ« V‰gL¤J«. fU¤ju§f mik¥ghsç‹ gâ xU r£l¤ij, xU
btë tiuit, £l¤ij mik¤J¡ bfhL¥gjhF«.
fU¤ju§f mik¥ghsç‹ gâ fU¤ju§»id äf¢Óça Kiwæš vL¤J¢
br‹W mjid KGik¥ bgw¢ brŒjny MF«.
f‰wš btë¥ghLfŸ: g§nf‰ghs®fël« Áy édh¡fŸ édÎtj‹
_ykhfΫ xU brašghL jªJ jiy¥ò¡F beU¡fkhf éth¤jš, fyªJiuahLjš
_ykhfΫ f‰wiy btë¥gL¤j thŒ¥gë¡f nt©L«. Ïit, mk®Î F¿¤j c§fŸ
Ïy¡»id br‹wila Koªjjh? vd kÂ¥Ãl cjΫ. Û©L« xUKiw éth¡f¥g£l
K¡»a brŒÂfis vL¤J¡ TWtj‹ _y« bg‰w m¿it ãiy¡f it¡f KoÍ«.
178
3. Fiwãiw neh¡F k‰W« kÂ¥ÕL
fU¤ju§f« eilbg‰w Kiw, fU¤ju§»š g§nf‰ghs®fë‹ mQFKiw,
ã®zæ¤ÂUªj f‰wš Ïy¡Ffëš ãiwnt‰w¥g£lit, fU¤ju§f jiy¥Ã‰F V‰g
elªj ãfœÎfŸ, Âir ÂU¥Ãa ãfœÎfŸ, vj®ghuhj ãfœÎfŸ M»adt‰iw¡ fU¤Âš
bfh©L fU¤ju§f« F¿¤J kÂ¥Ãl nt©L«. ÏJ v®fhy¤Âš eilbgwéU¡F«
fU¤Âu§»id nk«g£l Kiwæš el¤j cjé òçÍ«. v®fhy¤Âš fU¤ju§f
mik¥ghs® fU¤ju§if el¤Âa Ë j‹id¤jhnd nf£L¡ bfhŸs nt©oa
édh¡fŸ.
fU¤ju§»‰F nj®ªbjL¡f¥g£l jiy¥ò bghU¤jkhdjh? Ïšiyah? mJ vªj
msé‰F r_f¥gaDilajhfΫ fšé¥ gaDŸsjhfΫ ÏUªjJ?
fU¤ju§»‰F K‹djhf ngh£oUªj £l« nghJkhdjh?
mk®ÎfŸ F¿¤j £l« äf¢ rçahf mikªÂUªjjh?
fU¤J¡fis¡ TWjš éth¤jš Ïu©o‰Fäilna rkãiy fhz¥g£ljh?
midtU« fU¤ju§Ffëš g§nf‰wduh?
òÂa m¿éid¥ bgw ahnuD« cjédhuh?
fU¤ju§f¤ jiy¥ig nghJkhd mséš m¿Kf« brŒnjdh?
Kjš brašghL g§nf‰ghs®fis jiy¥nghL brašgl cjéajh?
mk®Îfë‹ K¡»a jftšfŸ VnjDK©lh?
Ït‰iw mL¤jKiw Ï‹D« kh‰w« ãiwªjjhf v¥go¤ju ÏaY«?
Ï›édh¡fŸ fU¤ju§Ffis el¤Jtš fU¤ju§f mik¥ghsU¡F ÏUªj
bghW¥ig¢ rçtu¢ brašgL¤Âaij cWÂ¥gL¤j cjΫ. fU¤ju§F Koªj Ëd®
g§nf‰ghs® btë¥gL¤J« fU¤J¡fns fU¤ju§»‹ bt‰¿ia vL¤Jiu¡F«.
ãfœÎfis kÂ¥ÃLtj‰nfJthd £lä£l édhãuiy¥ ga‹gL¤Â
jftšfis¢ nrfç¤J« kÂ¥Ãlyh«.
fU¤ju§if £lä£l ehëèUªJ el¤Â Ko¤j filÁ ãäl« tiu elªj
ãfœÎfis¡ bfh©L m¿¡if vGJ«nghJ Áw¥ghd kÂ¥Õlhf ÏJ mikÍ«.
fU¤ju§»‹ K‹nd‰w« rh®ghf £lälY¡F«, eilKiw¥gL¤Jtj‰F« »il¤JŸs
jftšfŸ, gçªJiufŸ brŒa cjΫ.
4.6 fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ
bjhl¡f¥gŸë rh®ªj fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ
1. MÁça® xU jiyt®
2. tF¥giwæš MÁça® khzt® ÏiléidfŸ
3. tF¥giwæš f‰wš ãfG« éj«
179
4. gŸëÍ« rKjha¥g§nf‰ò«
5. gŸë nkyh©ik
6. gŸëfëš e‹bd¿¡fšé
7. kÂ¥Õ£L c¤ÂfŸ
8. Jiz¡fUé jahç¤jY« ga‹gL¤JjY«
9. ey¡fšé
10. khzt®fŸ Ïilã‰wš, k‰W« Ú¡f« V‹?
11. Ïz¡fkhd f‰F« NHš.
12. bjhl¡f¡ fšéæ‹ ju¤ij ca®¤Jjš.
13. khzt®fë‹ ts®¢Áia¥ gh¡F« r_f bghUshjhu¡ fhuâfŸ.
14. g©gh£L¡ fšé.
15. gŸë¡F khzt®fis xG§fhf tUif ju¢ brŒÍ« KiwfŸ.
16. gŸëæš ju« ca®ªj MnyhridfŸ.
MÁça® fšé rh®ªj fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ
1. gâK‹ gæ‰Á - ju« nk«gl
2. gâæil¥gæ‰Á - ešy ga‹ju
3. f‰wš f‰Ã¤jš bjhl®ghd MŒÎfŸ
4. f‰wš f‰Ã¤jèš òÂa c¤ÂfŸ, f©LÃo¥òfŸ.
4.7 KoÎiu
fU¤ju§fK« xU tif éthj« MF«. nkY« MÁça®fŸ j§fŸ m¿éid
nk«gL¤Â¡ bfhŸs, R‰Wt£lhu¤Âš V‰ghL brŒa¥gL« fU¤ju§Ffëš jtwhJ g§F
bfhŸs nt©L«. bgU» tU« bjhêš E£g¤Â‰F V‰g, fšéæ‹ ju« cau ÏJ ngh‹w
fU¤ju§Ffëš g§F bfhŸSjš äfΫ mtÁakh»wJ.
4.8 gh®it üšfŸ
1. Methods and Techniques of Teaching - Sonali Publication.
2. ÂUPhd r«gªj®, tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ.
3. Ïiza js«
1. http://timelives.ws
2. en.wikipedia.org/wiki/seminar
3. unionplus.educationplanner.com.
4. https://gsrep.dhs.gov.
5. www.cbs.curtin.edu.an
6. www.aeispeakers.com.
7. www.newi.ac.uk.
180
myF - V
fs¥gaz«
(FIELD TRIP)
m¿Kf«
gaz« v‹whny kåj®fS¡F bgU« k»œit¤ ju¡ToaJ. kåj‹ j‹
Ïy¡if mila brašgL« brašfëš x‹W gaz« MF«. thœ¡if-glF v‹whš
gaz« mš Únuhil ngh‹wJ. gaz¤Â‹ nghJ kåj‹ òÂa mDgt§fŸ bgw
thŒ¥òŸsJ. gaz¤Â‹ F¿¡nfhŸfŸ FL«g¤Â‰F« gŸë¡F« khWg£lit. gŸë¥
gaz« f‰wiy Áw¥gila¢ brŒÍ«. Ï¥ghl¤Âš fs¥ gaz« v‹gj‹ bghUŸ, gŸë¥
gaz¤Â‹ neh¡f§fŸ, gaz¤ij £lälš, brašgL¤Jjš, brašéisÎ Twš,
ga‹fŸ g‰¿ éçthf Muha cŸnsh«.
myF¡ TWfŸ
5.1 fs¥gaz« - Ïy¡FfŸ
5.2 fs¥gaz« - bghUŸ
5.3. fs¥gaz« - K¡»a¤Jt«
5.4 fs¥gaz gh®it Ïl§fŸ
5.5 fs¥gaz¤nj®é‹ Áw¥g«r§fŸ
5.6 fs¥gaz« - tiffŸ
5.7 fs¥gaz« V‰ghL brŒjš.
5.8 bjhl®gâ
5.9 KoÎiu
5.10 gh®it üšfŸ
181
182
kåj thœ¡ifna xU gaz thœ¡ifahF«. tuyh‰W Ïl§fis gh®itæLjš
v‹gJ kåjD¡F xU Kjšju mDgtkhF«. fs¥gaz« tuyhW ghl« f‰Ã¥gš
K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. FHªijfŸ c‰Wneh¡»Í«, gy nfŸéfŸ nf£L«, gh®¤jt‰iw
ãidÎ T®jš _ykhf r_f, Ïa‰if NHiy¥ g‰¿ m¤ÂahtÁakhd brŒÂfŸ k‰W«
brŒKiw mDgt§fis¥ bgW»‹wd®. ÏJ f‰wš gaz« (Study tour ) v‹W«
miH¡f¥gL»wJ.
5.1 fs¥gaz¤Â‹ Ïy¡FfŸ
1. fs¥gaz« k»œÎW¡ f‰wY¡F mo¥gilahf¤ Âfœ»‹wJ.
2. rKjha ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤Jjš.
3. ò¤jf m¿itél neuo c‰W neh¡fè‹ ga‹fis m¿jš.
4. tuyh‰W¥ ghl« f‰f M®t« bgWjš.
5. Ïa‰ifahf mikªJŸs tuyh‰W¢ Áw¥ò ä¡f Ïl§fisÍ«, eilbg‰w
ãfœÎfisÍ« neuoahf f©l¿jš.
6. khzt‹ t©z« Ô£Ljš, Á‰g§fŸ, f£ol¡fiy k‰W« Xéa§fis neçšf©L
kÂ¥ò bfhŸSjš.
7. òéæaš ãybtë¤njh‰w§fis gh®itæLjš.
M»ait fs¥gaz¤Â‹ K¡»a Ïy¡FfŸ MF«.
5.2 fs¥gaz« bghUŸ
fs¥gaz« v‹gJ ÁWbjhiy¥gaz¤ij¡ F¿¡F«. gaz« v‹whny R‰¿¤
Âçjš v‹w v©z« tU«. gaz« KoªjJ« cŸs¤Âš k»œ¢Á jU«. R‰¿¤ Âçjš
v‹gJ Ëd® R‰Wyh (Excursions) vd¥g£lJ. fs¥gaz« kåj‰F k»œÎ ju¡ToaJ.
nkY« xU bghGJ ngh¡fhfΫ, neuo mDgt m¿it ju tšyjhfΫ mik»wJ.
5.3 fs¥gaz« - K¡»a¤Jt«
1. fs¥gaz« cŸs¤Â‰F«, clY¡F« k»œ¢Áia më¡F«.
2. fs¥gaz¤Â‹ _y« khzt®fŸ tuyh‰W c©ikfisÍ« fhy§fisÍ«,
Ïl§fisÍ« bjëthf vëjhf czuyh«.
2. Ïa‰if¢ NHnyhL neuo¤ bjhl®ò k‰W« mDgt« V‰gL»wJ.
3. khzt‹ eh‹ go¤nj‹ v‹gijél eh‹ gh®¤nj‹ v‹w f‰wèš mDgt« cŸsJ.
4. MÁça® - khzt® k‰W« khzt® - khzt® ešYwit ts®¡F«.
5. ntWghL m‰w ãiy, T£LwÎ kd¥gh‹ik, Ñœ¥goÍ« j‹ik, kwÂæyh¥
gÂtiyæš gÂÍ« Âw‹ äF«.
183
5.4 fs¥gaz gh®it Ïl§fŸ
1. br‹id - bghU£fh£Á rhiy, khefuh£Á brayf«, mU§fh£Áaf«,
cæ®fh£Á rhiy, nfhsu§f«, fl‰fiu.
2. ÂU¢Á - fçfhy‹ fšyiz, K¡bfh«ò, kiy¡nfh£il, $u§f«.
3. kfhgèòu« - x‰iw¡fš gŠrgh©lt® Ïuj§fŸ, fl‰fiu nfhéšfŸ.
4. jŠrhñ® - ÃufÔ°tu® Mya«, ru°t kAhš, üyf«.
5. kJiu - ÂUkiy eha¡f® kAhš, Ûdh£Á m«k‹ nfhéš.
6. brŠÁ - brŠÁ¡nfh£il.
7. Ïuhnk°tu« - Ïuhkehjrhä nfhéš k‰W« Ãw.
8. F‰why« - mUéfŸ, kiy¡fh£ÁfŸ, nfhéšfŸ.
9. f‹åahFkç - K¡flš r§fä¡F« Ïl«, ÂUtŸSt® Áiy, éntfhdªj®
ghiw.
10. òJ¡nfh£il - Á¤j‹dthrš Xéa§fŸ.
nkY« cŸS® ts§fis äFÂahf fs¥ gaz thæyhf gh®itælš (c.jh)
»uhäa bjhêšfŸ, muR mYtyf§fŸ, Foir¤ bjhêšfŸ, iféid¥ bghU£fŸ,
bjhê‰rhiyfŸ, kU¤JtkidfŸ, nfhéšfŸ, ó§fh¡fŸ, miz¡f£L¡fŸ Kjèad.
5.5 fs¥gaz¤ nj®é‹ Áw¥g«r§fŸ
1. tF¥giwæš fyªJiuahlš brŒj ghl¤jiy¥Ã‰F V‰g bjhl®òilajhf gaz«
ÏU¡f nt©L«.
2. tF¥giw f‰wš mDgt¤ij él ghl r«gªjkhf neuo mDgt« jUtjhf mikjš.
3. fs¥gaz« £läL«nghJ äf¡ Fiwªj öu gaz¤ijna nj®ªbjL¤jš.
4. bg‰nwh®fŸ k‰W« jiyik MÁça® KG x¥òjnyhL gaz« brašglš.
5. mÂf gz¢ bryÎ ÏšyhÂU¤jš.
5.6 fs¥gaz« - tiffŸ
1. cŸq® gŸë gaz«
2. rKjha¥ gaz«
3. R‰Wyh
4. f‰gid gaz«
5. gŸë¡FŸ gh®it
6. jå¥ gaz« Kjèad
184
5.7 fs¥gaz« V‰ghL brŒjš
KGikahd fs¥gaz¤Â‹ goãiyfŸ ËtUkhW.
1. rçahd Ïl¤ij nj®Î brŒjš, 2. fs¥gaz Áw¥ò Ïy¡Ffis tiuaW¤jš,
3. gaz¤Â‹ nghJ clD¡Fl‹ ãfG« ãfœÎfis £lälš, 4. K‹ mDk bgWjš,
5. gaz¢ bryÎfis tiuaW¤jš, 6. gaz¤Âdhš mÂfg£r ga‹fis¥ bgw
khzt®fis jah® brŒjš, 7. ne®¤Âahdjhf fs¥ gaz« ÏU¤jš, 8. bjhl® gâ
brašfŸ bjhF¤jš ngh‹witahF«.
fs¥gaz« rçtu £läl¥gléšiy våš neu«, gz« bryÎ äFtnjhL
FH¥g« Koéš ÏU¡F«. tF¥ò MÁça® nk‰gh®itæš khzt®fŸ midtU«
x‰Wikahf brašgl £lä£oU¤jš mtÁa«.
£lälY« brašgL¤JjY«
fs¥gaz« òw¥gLtj‰F K‹ghfnt khzt®fŸ FG¡fshf¥ Ãç¡f¥g£oU¤jš
nt©L«.
khzt®fS¡F Jizahf MÁça® ãaä¡f¥g£oU¤jš nt©L«.
brštj‰F thfd tr V‰ghL brŒjš.
gh®it Ïl¤Âš j§F« trÂfŸ V‰ghL K‹ghfnt brŒÂU¤jš.
xU ÁW rªnjf¤Â‰F« ÏläšyhJ £l« Ô£lg£oU¤jš.
gh®it Ïl§fŸ g‰¿ égu§fis khzt®fS¡F më¤jš.
gh®itæ‹nghnj khzt®fŸ j¡f F¿¥ò¡fis vL¤J bfhŸSkhW TWjš.
tF¥ò khzt®fŸ FG¡fshf ÃçªJ g‰gy bghW¥òfis bg‰W fs¥gâÍl‹
bjhl®òilajhf ÏU¤jš nt©L«. gaz Ïl§fë‹ gl§fŸ k‰W« ngh£nlh efš
nrfç¤J it¤jš nt©L«. jiyik khzt‹ f£lis¡F khzt® x‰Wikahf gâªJ
brašgLjš mtÁa« MF«. fs¥gaz« Kiwahf £lä£L brašgL¤Âdhš tuyhW
f‰Ã¤jš e« gŸëfëš ešèz¡f òu£Áia År¢ brŒÍ« v‹gš Iaäšiy.
5.8 bjhl® gâ
x›bthU khztD« fs¥gaz« g‰¿a Mtz« jah® brŒjš nt©L«.
mid¤J khzt®fŸ m¿¡ifæidÍ« x‹W nr®¤J xUik¥gL¤Â MÁça®
fU¤ju§f«, FG fyªJiuahlš k‰W« édho édh ãfœÎfŸ ãfœ¤Jth®. Ëd® Ïj‹
thæyhf bg‰w m¿Î brašghLfis bjhF¥gh®. Ï¡fU¤J¡fŸ Ëd® és¡f¥
gl§fshfΫ, tiugl§fshfΫ, ngh£nlh efš toéš gŸë M©L ky®fëš Ïl«
bgWjš nt©L«.
185
5.9 KoÎiu
Ϥjifa brašKiw mDgt§fisÍ«, Ïåa ãidÎfisÍ« më¡F«
fs¥gazkhdJ f‰wš f‰Ã¤jèš xU K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. r_f m¿éaš v‹gJ
xU r_f¤ijnah, Ïa‰if¢ NHiynah cŸsl¡»ajhš mjid mDgt ßÂahf gh®¤J
cz®jš k‰W« m¿jš v‹gJ äfΫ bghUªjj¡f¡ Toad. ÏJ xU jukhd neuo
mDgt¤ij neh¡fkhf¡ bfh©lJ. Ϫneuo mDgt¤Âdhš òçahj¡ fod¥
ghl¥gFÂfS« Tl vëa¥ ghl¥gFÂfshf khzt®fS¡F mik»‹wJ. Ïš
khzt®fŸ x›bthUtUnk M¡fK«, C¡fK« bgW»‹wd®. nkY« mt®fëilna xU
Ïz¡fkhd NHY«, x‰WikÍ« ts®¡f têtif¢ brŒ»‹wJ. MÁça® - khzt® cwÎ
Kiw nk«g£L, Ïåikahd¡ f‰wY¡F têtF¡»‹wJ. nkY« khzt®fëilna
`c‰Wneh¡», f©l¿Í« Âw‹’ ts®¡F« xU Clfkhf¡ `fs¥gaz§fŸ’ mik»‹wd.
fs¥gaz¤Â‹ bt‰¿na, mj‹ bjhl®gâahd fs¥gaz m¿¡ifæšjh‹ cŸsJ.
Ïj‹go khzt®fŸ jh§fŸ fs¥gaz¤Âš c‰Wneh¡»¡ f©l¿ªjij
ghl¥bghUnshL¤ bjhl®ògL¤Â jFªj Mjhu§fnshL«, òif¥gl§fnshL«
m¿¡ifia¢ rk®Ã¤J ãiyahd¡ f‰wš mDgt¤ij¥ bgW»‹wd®. vdnt MÁça®fŸ
f‰wš Âw‹ gF¡nf‰wthW fs¥gaz¤ij mik¤jš mtÁakh»wJ.
5.10 gh®it üšfŸ
1. Ghate. V.D., The Teaching of History, Oxford Univ. Press. Bombay (1961).
2. Ghose. K.D., Creative Teaching of History.
3. Kochhar. S.K. The Teaching of Social Studies, Sterling Publisher pvt. Ltd. New Delhi,
(1984).
4. Kohli. A.S. Teaching of Social Studies, Anmol pub. pvt. Ltd. New Delhi, (1996).
5. Salim Basha, S.A. & Digumarti Bhaskara Rao, Methods of teaching Geography.
6. Teaching of History in primary schools, NCERT, New Delhi (1970).
7. Yajnik. K.S. Teaching of Social Studies in India, Orient Longmans Ltd. Bombay (1966).
186
myF - VI
braš tê¡ f‰wš Kiw
(ACTIVITY BASED LEARNING)
m¿Kf«
`eh«’ v›tsÎ f‰Ã¤njh« v‹gJ K¡»akšy. f‰Ã¤jèš v›tsÎ
khzt®fis¢ br‹wilªjJ v‹gJjh‹ K¡»a«.
f‰Ã¤jš KiwfŸ ehS¡F ehŸ ts®¢Á bg‰W tU»‹wd. MÁça® ika¡
fšé, FHªij ika¡fšé, k»œÎW fšé, Ï‹W, braštê¡ fšé. jäœeh£oš
bgU«gh©ikahd bjhl¡f¥ gŸëfëš gštF¥ò f‰Ã¤jš NHny cŸsJ. x‹W¡F
nk‰g£l tF¥òfis X® MÁça® ifahS« nghJ«, mid¤J tF¥òfisÍ« X® MÁça®
ifahS«nghJ«, mid¤J FHªijfëlK« KG f‰wiy cUth¡»l braš tê¡f‰wš
cjλwJ. khzt®fŸ “`f‰nw‹ v‹W brhšYtijél mDgt¤ij¥ bg‰nw‹` v‹W
TWtJ jh‹ c©ikahd fšéahF«” vd #h‹^æ TW»wh®.
khzt®fŸ jukhd fšé bgwΫ, mtut® ntf¤Âš jilæ‹¿¡ f‰fΫ, jhnd
f‰wš, FGthf mk®ªJ f‰fΫ, rf khzt® cjénahL f‰wš KGikahf eilbgwΫ
x‹W Kjš eh‹F tF¥òfŸ tiu braštê¡ f‰wš jäHf¤Âš mid¤J bjhl¡f¥
gŸëfëY« eilKiw¥gL¤j¥g£LŸsJ. r_f m¿éaš f‰Ã¤jèš Ïjid ifahS«
têKiwfis¤ bjçªJ bfhŸnth«.
myF¡TWfŸ
6.1 braštê¡ f‰wèš mQFKiwfŸ
6.2 tF¥ò ã®thf«
6.3 FG m£ilfS«, FG¡fS«
6.4 r_éaš (3 k‰W« 4 tF¥òfŸ)
6.5 fhyãiy m¿jš
6.6 Mnuh¡»a r¡fu«
6.7 Âdrç brašghLfŸ
6.8 kåj clš
6.9 KoÎiu
6.10 gh®it üšfŸ
187
braštê¡f‰wš Kiwia m¿ªJ bfhŸs
1. f‰wš braš m£ilfŸ
2. Vâ¥gofŸ
3. FG mik¡F« Kiw
4. tF¥giw ã®thf«
F¿¤J bjçªJ bfhŸs nt©L«.
étu§fŸ nrç¡F« Ïl«
k ‰ w
Ïl§fŸ
tH§f¥gL«
brŒKiw¥
gæ‰Á
njit¥gL«
jft š fŸ
m y F ¡
T W fŸ
t .
v © . g Ÿ ë
x¥gil¥ò -
braštê¡
f‰wš tF¥ò
ã®thf¤Â‹
Áw¥ò
Ïltr ќk£l
fU«gyiffŸ
f«Ã¥gªjš
m£ilfis¥
ghJfh¤jš
braš
tê¡f‰wš
- tF¥ò
ã®thf«
1. f‰Ã¥ò¥
gæ‰Áæ‹
bghGJ
gŸëæèUªJ
Ïj‰fhd
jftšfis
nrfç¡f
nt©L«
-
f‰wš
m£ilfŸ -
x¥gil¥ò
1. FG¡fŸ
mik¡f¥gL«
mo¥gil¡ TWfŸ
2. F¿pLfS«
mt‰¿‹
és¡f§fS«
braštê¡
f‰wš
FG¡fS«
F¿pLfS«
2. -f‰Ã¥ò¥
gæ‰Áæ‹
bghGJ
gŸëæèUªJ
Ïj‰fhd
jftšfis¢
nrfç¡f
nt©L«
F¿pLfS«
mt‰¿‹
és¡fK«
f‰wš
m£ilfŸ
10 f‰wš
m£ilfŸ
III = 5
IV = 5
- x¥gil¥ò
f‰wš m£ilfŸ
(K¡»a F¿pLfŸ
cŸs tuyhW)
3. f‰Ã¥ò¥
gæ‰Áæ‹
bghGJ
gŸëæèUªJ
Ïj‰fhd
jftšfis
nrfç¡f
nt©L«
-
f‰wš brašfŸ
188
6.1 braštê¡f‰wèš mQFKiwfŸ
1. j‰nghJ eilKiwæš cŸs ghl¤Â£l¤Âš v›éj kh‰wK« Ïšiy.
2. Âw‹ gFÂfŸ / Âw‹fŸ ÁW ÁW c£gFÂfshf¥ Ãç¡f¥g£L mitfŸ f‰wš
gofshf mik¡f¥g£LŸsJ.
3. x›bthU f‰wš gofS¡F« gytif f‰wš brašghLfŸ mik¡f¥g£LŸsJ.
4. mid¤J f‰wš gofS« r§»ènghš Ïiz¤J¡ fh£l¥g£LŸsJ. Ïj‰F f‰wš
Vâ¥go v‹W bga®. x›bthU ghl¤Â‰F« jå¤jåahf f‰wš Vâ¥go
mik¡f¥g£LŸsJ.
5. x›bthU f‰wš goæY« ËtUkhW brašghLfŸ mik¡f nt©L«.
(i). Âw‹ ts®¢Á¡fhd bjhl¡fãiy brašghLfŸ
(ii). m¿Kf¥gL¤j¥g£l ÂwD¡fhd tYñ£lš brašghLfŸ
(iii). Ït‰iw rh®ªj gæ‰Á brašghLfŸ
(iv). kÂ¥Õ£L brašghLfŸ
(v). FiwÚ¡F¢ brašghLfŸ
(vi). ts« bgU¡F¢ brašghLfŸ
(vii). Âw‹fŸ rh®ªj f‰wš m£ilfŸ
(viii). gštF¥ò f‰Ã¤jš Kiw¡nf‰g f‰Ã¡f cjΫ FG m£ilfŸ
(ix). FHªijë‹ milÎfis¥ gÂÎ brŒa ÂwdilÎ g£oaš.
6.2 tF¥ò ã®thf«
braštê¡f‰wš tF¥òfŸ rhjhuz tF¥òfisél r‰W TLjš ftd¤Jl‹
mik¡f nt©L«.
m. Ïl«: tF¥giwæš khzt®fŸ RjªÂukhf brašgl nghÂa Ïl« nt©L«.
khzt®fŸ MÁça®fŸ c£fhu ghŒfŸ nghJkhdjhf ÏU¡f nt©L«. vdnt
ku¥gyiffŸ, eh‰fhèfŸ, nkirfŸ ngh‹wt‰iw m¥òw¥gL¤j nt©L«.
M. Ñœk£l fU«gyiffŸ: tF¥giw Rt®fëš khzt®fŸ ga‹gL¤J«
cau¤Â‰F fU«gyif mik¡f nt©L«. Ï¡fU«gyifæš vGÂ¥gHf, x›bthU
khztU¡F« F¿¥Ã£l msÎ Ïl« xJ¡f¥gl nt©L«. khzt®fS¡F xJ¡f¥g£l
Ïl§fëš mªjªj khzt®fŸ mk®ªJ ghl§fisÍ« gæ‰ÁfisÍ« vGÂ¥gHFt®.
MÁça® xU FGéš ftd« brY¤J« nghJ k‰w FGéš cŸs khzt®fŸ Fiwªj
cau fU«gyifia¥ ga‹gL¤jyh«.
189
Ï. f«Ã¥gªjš: tF¥giwæDŸ MÁçaç‹ jiyæš j£lhj cau¤Â‰F
bkšèa¡ f«Ãfis¡ bfh©L gªjš x‹W mik¡f nt©L«. Ï¡f«Ã¥gªjèš
khzt®fë‹ gil¥òfis, t®z« Ô£o tiuªjt‰iw, nrfç¤J mitfis mtut®
bga®fSl‹ bjh§f él nt©L«. òÂa gil¥òfŸ cUth¡F«nghJ giHa gil¥òfis
mf‰¿¥ ghJfh¥ghf it¡f nt©L«.
<. m£ilfis¥ ghJfh¤jš: f‰wš m£ilfis mt‰¿‹ F¿pLfS¡F V‰g
jå¤jå bg£ofëš (Tray) it¤Âlš nt©L«. x›bthU bg£oæ‹ K‹òwK« mš
it¡f¥gL« m£ilæ‹ F¿pLfis (Logo) bgça mséš x£l nt©L«. khzt®fŸ
F¿pLfis¥ gh®¤J mš cŸs m£ilfis bjçÎ brŒt®.
x›bthU bg£oæY« eh‹F tF¥òfS¡fhd rk¡ F¿p£L (Same Logo)
m£ilfŸ mL¡» it¡f¥g£oU¡F«. khzt®fŸ Vâ¥goæš j‹ ãiyfis F¿pL
gh®¤J m£ilfis nj®Î brŒa nt©L«.
m£ilæš éë«ò t®z§fis¥ ga‹gL¤Â khzt®fŸ mªj m£il vªj
tF¥Ã‰F cçaJ vd Ô®khå¡f nt©L«.
t F ¥ ò t ® z «
KjštF¥ò fUŠÁt¥ò
Ïu©lh« tF¥ò g¢ir
_‹wh« tF¥ò Úy«
eh‹fh« tF¥ò kŠrŸ
6.3 FG m£ilfS«, FG¡fS«
Kj‹Kjèš gŸëæš nr®¡f¥gL« khzt®fŸ mid¤J¥ ghl§fëY« Kjš
FGéš jh‹ mkunt©L«. ϧF x›bthU ghl¤Â‹ mo¥gil¤ j‹ikfŸ
és¡f¥gL«. Ï¡FG khzt®fis Vâ¥go Kiwæš f‰¿l jah®gL¤J«.
Ï¡FGéšjh‹ cgfuz¥bg£o cŸsJ. Ïš mid¤J¡ F¿pLfS« ml§»a
glm£ilfŸ cŸsJ. khzt®fŸ F¿pLfis òçªJbfhŸs gæ‰Á më¡f nt©L«.
6.3.1 FG m£ilfŸ
bghJthf braštê¡f‰wèš MW FG¡fŸ cŸsd. Ϫj MW FG¡fS¡F«
MW m£ilfŸ c©L. Ϫj m£ilfis FGm£ilfŸ v‹g®. x›bthU m£ilæY«
m¡FGéš Ïl«bgW« mid¤J F¿pLfë‹ gl§fS«, FG v©Q«
m¢Ál¥g£oU¡F«.
Kjš Ïu©L FG¡fŸ KGtJ« MÁça® rh®ªjit. _‹whtJ FG Á¿J
MÁça® rh®ªjJ. eh‹fhtJ FG rf khzt® cjéÍl‹ brašgL¤j nt©oaJ.
IªjhtJ FG rf khzt® Á¿J cjéÍl‹ brašgL¤j nt©L«. MwhtJ FG jhnd
f‰wš FGthF«. Ïš jhnd f‰wš k‰W« kÂ¥Õ£L brašghLfS« cŸsd.
190
Áy thu§fŸ khzt®fŸ x‹whf ÏUªJ Nœãiyæaš mo¥gilfis bjçªj
Ëdnu FG¥Ãç¤jiy brašgL¤j nt©L«.
6.3.2 FG¥Ãç¤jè‹ mtÁa«
f‰wš f‰Ã¤jèš V‰gL« Rikfis¡ Fiw¡fΫ, fhyéua¤ij¤ j鮡fΫ,
khzt®fŸ vëš òçªJ bfhŸs Jizòçtj‰F« FG¥ Ãç¤jš mtÁa«.
ghl¡F¿pLfŸ Áy MÁça®fŸ cjéæ‹¿ òçªJ bfhŸs ÏayhJ. k‰W« Áy, rf
khzt®fë‹ JizÍl‹ òçªJ bfhŸS« gFÂahf cŸsd. Áy¥gFÂfŸ, ahUila
cjéÍ« Ïšyhkš jhnd f‰W¡ bfhŸs¡ Toa gFÂfshf cŸsd. Ï¥ghl¥ gFÂfis
mt‰¿‹ j‹ik¡nf‰g Ãç¤bjL¤J xnu j‹ikÍiladt‰iw všyh« xnu bjhF¥Ãš
nr®¤J FG¡fŸ cUth¡f¥gl nt©L«.
6.3.3 khzt®fŸ FGéš brŒa¥gl nt©oa mik¥ò
Kjèš khzt®fS¡F Vâ¥goæ‹ mik¥òfis és¡fnt©L«. x›bthU
goãiyæY« cŸs F¿pLfS¡Fça brašghLfis mnj tçiræš brŒJ Ko¡f Kay
nt©L«. xU F¿p£oid brašgL¤J« nghJ m¡F¿pL MW FG m£ilfëš vªj¡
FGéš cŸsJ v‹gij¡ f©l¿ªJ m¡FGé‰F m«khzt‹ bršy nt©L«. Mu«g
ãiyæš khzt®fŸ rçahd FGé‰F bršy MÁçaU« rf khztU« cjél nt©L«.
bjhl®ªJ gæ‰Á nk‰bfhŸS« nghJ khzt®fŸ Vâ¥gofëš cŸs F¿pLfis¥
gh®¤J mL¤J jh§fŸ bršy nt©oa FGéid bjçªJ bfhŸs nt©L«.
6.3.4 m£ilfis vL¤jY«, it¤jY«
Vâ¥goia¥ gh®¤J jh‹ f‰fnt©oa m£ilia khzt®fŸ bjçªJ
bfhŸt®. khzt®fŸ K‹ò go¤J Ko¤j m£ilfisÍ«, Ïå go¡f nt©oa
m£ilfisÍ« bjçªJ it¤ÂU¡f nt©L«. F¿pLfS«, v©fS« rçahf bjçªj
Ëdnu m£il¥ bg£ofëš ÏUªJ rçahd m£ilfis vL¤Âl ÏaY«. m£ilia
vL¤jJ« mj‰Fça FGé‰F br‹W Kiwahf¡ f‰wJ«, Û©L« vL¤j Ïl¤Âš tçir
v©go m£ilfis it¤ÂlΫ khzt®fS¡F¥ gæ‰Á më¤Âl nt©L«.
6.3.5 FG éisah£LfŸ
Vâ¥gofëš gy FG éisah£L¡fS«, bgh«kyh£l« ngh‹w brašghLfS«
bfhL¡f¥g£oU¡F«. Ï¢brašghLfis mid¤J khzt®fisÍ« x‹whf¡ T£o
brašgL¤jyh«. Ï¢brašghLfŸ KoªjJ« khzt®fŸ mtut® FG¡fS¡F br‹¿l
nt©L«.
6.3.6 fhyãiy m£ltiz
Ï¢brašgh£il khzt®fŸ FG¡fshf¤jh‹ brŒant©L«. khzt®fŸ
tF¥giwia é£L btëna br‹W fhyãiyia¡ fhz nt©L«. ÂdK« fhiy, khiy
ÏU ntisfëY« F¿¤jš nt©L«.
191
6.3.7 khzt®fŸ milÎ m£ltiz
xU KG fh»j¤Âš »ilk£l¤Âš F¿pLfS«, nkèUªJ ÑHhf tçir v©Q«
khzt®fë‹ bga®fS« bfhL¡f¥g£oU¡F«. xU F¿p£oš cŸs brašgh£il vªj
ehëš bjhl§» vªj ehëš Ko¤jš vd¡ F¿¡f nt©L«.
khzt® milΤ bjhF¥ò m£ltizæš khzt®fŸ bga®fS«, F¿pLfS«
30 ÁW f£l§fshf¥ Ãç¡f¥g£oU¡F«. x›bthU Á¿a f£l¤ÂY« xU ikšfšèš
cŸs m¡F¿p£il Ko¤J m«khzt‹ vL¤J¡ bfh©l eh£fis¡ F¿¡f
nt©L«.
ϤbjhF¥ò m£ltiz khzt®fŸ xU Âwid Ko¡f vL¤J¡ bfh©l
eh£fis m¿aΫ, mt®fë‹ m¿Î¤Âwid msélΫ cjΫ.
6.4 r_féaš (3 & 4 tF¥òfŸ)
6.4.1 FG¥ Ãç¤jš
r_féaèš IªJ FG¡fshf khzt®fŸ Ãç¡f¥gLt®. Ïš Kjš Ïu©L
FG¡fS« MÁçaiu KGtJ« rh®ªj FG¡fŸ v‹W«, _‹whtJ FG Á¿J MÁçaiu¢
rh®ªj FG v‹W«, eh‹fhtJ FG Á¿J rf khzt®fis rh®ªj¡ FGthfΫ, IªjhtJ
FG KGtJ« Ra¢ rh®ò FGthfΫ Ãç¡f¥gl nt©L«.
6.4.2 FG¡fS« F¿pLfS«
r_féaèš IªJ FG¡fŸ cŸsd. Kjš FGéš thŒ, bkGFt®¤Â, Myku«
M»a _‹W F¿pLfŸ cŸsd. Ïu©lhtJ FGéš mfš és¡F, fhkh£Á és¡F,
F¤Jés¡F M»a _‹W F¿pLfŸ cŸsd. _‹whtJ FGéš bgh«kyh£l«,
bg£nuhkh¡° és¡F, Á«å és¡F, vW«ò« ój¡f©zhoÍ« M»a eh‹F F¿pLfŸ
cŸsd. eh‹fhtJ FGéš uhªjšés¡F, bjU és¡F, bg‹Áš, ghl¥ò¤jf« M»a
eh‹F F¿pLfŸ cŸsd. IªjhtJ FGéš lh®¢ és¡F, F©L gšò M»a Ïu©L
F¿pLfŸ cŸsd.
6.4.3 F¿pLfS« mt‰¿‹ és¡fK«
bghJthd F¿pLfŸ
1. thŒ (ghlš)
Ï¡F¿plhdJ Âwid mo¥gilahf¡ bfh©l ghlšfis¡ F¿¡F«.
Vâ¥goæš (0+7) v£L ikš fšèš k£Lnk Ï¡F¿pL tU«. ghliy uhf¤Jl‹ f‰W¡
bfhL¤jhš khzt®fë‹ f‰wš <LghL mÂfç¡F«. kdš ãiy¤J ã‰F«.
192
2. Myku« (éisah£L)
éisah£il¡ F¿¡F« Ï¡F¿pL Âwid¢ rh®ªnj cŸsJ. éisah£il
khzt®fŸ FGthf MÁça® K‹åiyæš éisahl nt©L«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš
(0+9) 10 MtJ ikšfšèš tU»wJ.
3. bgh«kyh£l«
Âiu¡F¥ Ëdhš xëæ‹ cjéahš bgh«ikfis Mlit¡F« M£lnk
bgh«kyh£l«. g©ila¡ fhy¤ÂèUªJ òuhz¡fijfisÍ«, Åu Ôu rç¤Âu¡
fijfisÍ« ghkuU« òçÍ« tifæš Ï¡fiy ga‹gL¤j¥g£LŸsJ. Ïš gy tiffŸ
cŸsd. äUf§fë‹ njhèš ÏUªJ vL¡f¥gL« r›éid cyuit¤J, gj¥gL¤Â
fij¡F V‰w gl§fŸ tiuªJ t©z§fŸ Ô£o Ϫj cUt§fë‹ ãHš tot§fis
Âiuæš fh£LtJ bgh«kyh£l¤Â‹ xU tifahF«.
m£il¤ JâfŸ, be»ê (Ãsh°o¡) Kjèa bghU£fshš cUt bgh«ikfis
brŒJ mt‰iw¡ F¢Áfëš bghU¤Â Âiu¡F¥ Ëdhš fh£o fijfis és¡FtJ,
j‰nghJ eh« ekJ ghl¥gFÂæš ga‹gL¤j¥gL« tifahF«. Vâ¥goæš 2MtJ ikš
fšèš Ï¡F¿pL tU»wJ.
4. bg‹Áš
Ï¡F¿pL cUt§fis tiuaΫ, òŸëfis Ïiz¤J t©z« Ô£lΫ,
tiu¥gl¤Âš t©z« Ô£o Ïl§fis¡ f©l¿aΫ cjλwJ. khzt®fë‹
f‰gidÍ« if¤ÂwidÍ« ts®¡f¡ Toa tifæš ÏJ mik¡f¥g£LŸsJ. khzt®fŸ
gæ‰Á V£oš F¿¥Ã£l bg‹Áš Á‹d¤Âš Ï¥gæ‰Áæid brŒa nt©L«. Ï¡F¿pL
Vâ¥goæš (0+14) 15 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
5. ghl¥ò¤jf«
bfhL¡f¥g£LŸs ghl¥ò¤jf¤Âš g¡f v©fis¡ bfh©L ghl¥ gæ‰Áæid
brŒa nt©L«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
6. vW«ò«, ój¡f©zhoÍ«
fs¥gaz¤ij¡ F¿¡F« Ï¡F¿pL Âwid¢ rh®ªnj mik¡f¥g£LŸsJ.
ghl¥gFÂæš m¿ªJ bfh©l fU¤J¡fis neuoahf mDgé¤J cz®ªJ bfh©L
jftšfis Âu£l Ï¡fs¥ gaz« cjΫ tifæš mika nt©L«. Ï¡F¿pL
Vâ¥goæš 5MtJ ikš fšèš tU»wJ.
193
r_féaš F¿pLfŸ
7. mfš és¡F (fij)
fij nf£f M®t« Ïšyhj FHªijfns Ïšiy vdyh«. vdnt vëa fijæ‹
thæyhf Âw‹ és¡f¥g£LŸsJ. fijahdJ V‰w Ïw¡f¤Jl‹ khzt®fë‹
M®t¤ij¤ ö©L« tifæš cænuh£lkhf brhšy nt©L«. Ë fij m£ilfis
khzt®fŸ thÁ¡fΫ bfhL¡fyh«. Ïjdhš thÁ¥ò¤Âw‹ gæ‰Á V‰gL»wJ.
Ï¡F¿pL Vâ¥goæš (0+7) 8 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
8. bkGFt®¤Â (ciuahlš)
xUtU¡bfhUt® j« fU¤Jfis ciuahlè‹ thæyhf és¡f KoÍ«.
ciuahlš _ykhf ftå¤jš, ngRjš ngh‹w Âw‹fŸ ts®»‹wd. Âwid¢ rh®ªj
ciuahlš cŸsJ. ÏU khzt®fŸ, ciuahlš m£ilfis it¤J, thÁ¤J, ciuahl
nt©L«. ÏJ MÁça® nk‰gh®itæ‹ Ñœ eilbgw nt©L«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš
(0+9) 10 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
9. F¤Jés¡F (glK« édhΫ)
ghl¤Â‹ ghl¥bghUis khzt®fŸ e‹F czu¡Toa F¿plhf F¤J és¡F
mik»wJ. Ïš Âwid¢ rh®ªj gl§fŸ, nfŸéfŸ v‹w ÏU gFÂfŸ c©L. všyh
khzt®fS« éthj¤Âš g§F bgw thŒ¥gë¡f nt©L«. MÁça®fŸ vëa
édh¡fisÍ« nf£fyh«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
10. fhkh£Á és¡F (go¤J¥ gh®)
khzt®fS¡F ghl¥bghUis Û©L« tèÍW¤j Ï¥gF mikªJŸsJ. nkY«
thÁ¤jèš khzt®fŸ gæ‰Á bgw Ï¡F¿pL cjλwJ. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš
14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
11. Ïuhªjš és¡F (v‹ Ïåa ϪÂah)
e« jhŒ ÂU eh£o‹ muÁayik¥ò, Ïa‰if ts§fŸ, bghUshjhu ts®¢Á,
k¡fŸbjhif, fšé ts®¢Á, ntsh©ik, éisah£L, ngh¡Ftu¤J ngh‹w mid¤J
Jiwfis¥ g‰¿a K¡»a Áy jftšfŸ nj‹ Jë nghy tH§f¥g£LŸs gF v‹ Ïåa
ϪÂahthF«. ÏJ ghl¥gF k£L« mšyhkš nk‰bfh©L Áy jftšfŸ
khzt®fS¡F bghJ m¿it ts®¡F« tifæš brŒÂfshf tH§f¥g£LŸsd.
Ï¡F¿pL Vâ¥goæš (0+14) 15 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
12. bg£nuhkh¡° és¡F (ehlf«)
fU¤J¡fis ehlf tH¡»š tH§Ftš cŸs e‹ikfŸ eh« m¿ªj x‹whF«.
m›tifæny khzt®fis¡ bfh©L ghl¥gFÂia ehlfkhf ãfœ¤j¥gL« nghJ
194
mid¤J khzt®fS« g§F bgW»wh®fŸ. eo¥ò, ng¢R, nf£lš, c‰W neh¡fš ngh‹w
mid¤J Âw‹fS« xU§nf tsu thŒ¥gë¡f¥gL»wJ. jhnd g§nf‰W, éy§FfŸ,
gwitfŸ ngh‹W ntl« V‰W eo¥gjhš k»œÎW f‰wš ϧF eilbgW»wJ. Ï¡F¿pL
Vâ¥goæš 2 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
13. Á«å és¡F (éšY¥gh£L)
e«Kila ghu«gça »uhäa¡ fiyfëš x‹whd éšY¥gh£L kd‰F
Ïåikahd, vëikahd fiyfëš x‹whF«. fodkhd fU¤J¡fisÍ« Tl äf
ÏyFthf m¿ªJ bfhŸs¢ brŒtJ éšY¥gh£lhF«. m›t©znk Âwid khzt®fŸ
Ï¡F¿p£o‹ _y« m¿ªJ bfhŸ»‹wd®. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš xnu xU ikš fšèš
tU»wJ.
14. bjU és¡F (nrfç¤jš)
khzt®fŸ jftšfis, bghU£fis¤ Âu£o tUjny nrfç¤jš MF«. Âwid¢
rh®ªj jftšfisÍ« bghU£fisÍ« nrfç¤J tªJ mj‰bfd bfhL¡f¥g£LŸs
bjhF¥ò VLfëš jftšfis vGÂÍ«, gl§fis x£oÍ«, it¡f nt©L«. Ïj‹ _y«
khzt®fS¡F ghl¥gFÂ mšyhkš bghJ éõa§fëš neuo mDgt« »il¡»‹wJ.
Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
15. lh®¢ és¡F (kÂ¥ÕL)
x›bthU ikš fšèY« khzt®fë‹ Âwdilit¡ f©l¿Í« gFÂahf
Ï¡F¿pL mikªJŸsJ. Ïj‹ _y« khzt®fŸ j§fë‹ ju¤ij m¿tnjhL
k£Läšyhkš mL¤j ikš fšiy Jt¡f j§fis¤ jah®gL¤Â¡ bfhŸ»‹wd®.
Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
16. F©L gšò (nj®Î m£il)
Ï¡F¿pL nj®Îfis¡ F¿¡F«. fhyh©L, miuah©L, KGM©L v‹W
_‹W nj®Î ãiyfis¡ F¿¡F« tifæš ÏJ cŸsJ. ÏJnt filÁ F¿pL MF«.
nj®Î m£ilfëš khzt®fŸ bgW« kÂ¥bg©fis¥ bghW¤J khzt®fë‹ nj®¢Á
mikÍ«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 3 MtJ ikš fšèš tU»wJ.
6.5 fhyãiy m¿jš
6.5.1 Nça‹, nkf¤Âš gh kiwªj Nça‹
Ï¡F¿pL fhyãiy¡ F¿plhF«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš fh£l¥glhé£lhY«
ÂdK« brašglnt©oa F¿plhF«. khzt®fŸ FG¡fshf mšyJ jåahf
Ï¡F¿p£o‹ brašghLfis¢ brŒa nt©L«. Ïš gÂbdh‹W fhyãiy¡
F¿pLfS«, fhy¤Â‰nf‰w m£ilfis¡ F¿¡F« xU F¿p£ilÍ«, Mf bkh¤j« 12
gl§fis¡ bfh©l F¿pLfis cŸsl¡»ad. x›bthU glK« xU és¡f¤ij
bfh©ljhF«.
195
v © fhyãiy ghl« és¡f«
1. Nça‹ mÂf btæš
2. nkf¤Âš gh kiwªj Nça‹ Rkhuhd btæš
3. nkf« kªjhu«
4. kiHÍ« FilÍ« Á¿jsÎ kiH
5. ÅL« kiHÍ« mÂf msÎ kiH
6. ä‹dY« kiHÍ« Ïoä‹dYl‹ kiH
7. thdéš thåš thdéš njh‹Wjš
8. gw¡F« g£l« Á¿jsÎ fh‰W
9. ku§fS« rhŒªj ku§fS« ku§fis rhŒ¡F« msÎ fh‰W (òaš)
10. RU£oa f«gs« äjkhd Fë®
11. beU¥ò
12. MilfŸ
gåa‹ nfhilfhy Mil (gU¤Â)
fL§Fë® fhy Mil (f«gë)
f΋ Ïju (gU¤Â, g£L)
»HikfŸ f h i y e©gfš khiy
§fŸ
br›thŒ
òj‹
éahH‹
btŸë
rå
PhæW
6.5.2 m£ltizia¥ ga‹gL¤J« Kiw: thu¤Â‹ VG eh£fëY« Ϫj
m£ltizia ãu¥g nt©L«. éLKiw eh£fëš khzt®fël« bghW¥ig¡ bfhL¤J
é£lhš, mt®fŸ njitahd jftšfSl‹ gŸë¡F tUth®fŸ. gŸëæš
m£ltizia¥ ó®¤Â brŒayh«.
196
Ï›t£lizia gŸëæš ÂdK« ãu¥g nt©L«. fhiy, e©gfš k‰W« khiy
gŸëéL« neu¤Âš khzt®fshš brŒa¥gl nt©L«. vªj ehëš, vªj neu¤Âš
v¤jifa fhyãiy cŸsnjh mij¡ F¿¡F« gl¤Âid m¡f£l¤Âš tiuant©L«.
(v.fh.) §fŸ, e©gfš Nça‹ bjçahj msé‰F nkf_£lkhf ÏUªjhš
_‹whtJ gl¤Âš cŸs nkf_£l¤ij¡ fh£L« gl¤Âid §fŸ e©gfY¡F cça
f£l¤Âš ãu¥gyh«.
khzt®fŸ FGthf brašg£L m£ltizia ãu¥g nt©L«. xU F¿¥Ã£l
neu¤Âš fh‰W ÅÁ¡ bfh©oUªjhš mJ v¤jifa fh‰W? äjkhd fh‰wh? mšyJ
ku§fis ntUl‹ rhŒ¡F« msé‰F¥ gykhd fh‰wh? v‹W khzt®fŸ éth¤J
KobtL¤J m£ltizia ãu¥g nt©L«.
khj« xU Kiw fhyãiy F¿¤J MÁçaU« khzt®fS« éth¡f nt©L«.
m«khj¤Âš v‹W, v¥bghGJ mÂf kiH bgŒjJ? v¥bghGJ mÂf msÎ fh‰W ÅÁaJ?
v¤jid ehŸ äj bt¥gkhf ÏUªjJ? ngh‹w édh¡fS¡F khzt®fŸ fhyãiy
m£ltizia¥ gh®¤J gš bjçé¡f nt©L«.
F¿¥Ã£l khj¤Âš é‰gid¡F tU« gH§fŸ ahit? ó¡fŸ ahit? fhŒfŸ
ahit? ngh‹w édh¡fisÍ« nf£fyh«. F¿¥Ã£l fhy¤Âš mâa nt©oa MilfŸ
g‰¿Í« éth¡fyh«.
6.6 Mnuh¡»a r¡fu«
Ïš xnu xU m£ilk£L« fofhu mik¥ÃšÏU¡F«. ÏJ Nœãiyæaèš
Vâæš fh£l¥glhé£lhY« ÂdK« ga‹gL¤j nt©oa brašghlhF«.
fofhu mik¥Ãš xU t£l¤Â‰FŸ x‹gJ gl§fŸ tiua¥g£oU¡F«. x›bthU
glK« xU clš ey¢ brašgh£il¡ F¿¡F«. Ïš x›bthU gl¤ijÍ« bjhL«
tifæš KŸ x‹W mik¡f¥g£oU¡F«.
gl§fŸ és¡f§fŸ
jiyKo v©bzŒ¤ njŒ¤J jiythç R¤jkhf ÏU¡fnt©L«.
_¡F _¡F R¤jkhfΫ Ú® toahkY« ÏU¡f nt©L«.
gš gš ÂdK« Jy¡f¥g£L, öŒikahf fh¡f¥glnt©L«. gš
Jy¡fhkš czÎ c©z¡TlhJ.
Kf« fGÎjš cliy öŒikahf it¤J¡ bfhŸs nt©L«. bk‹ikahd
nrh¥Ãdhš cliy¡ fGédhš, clèš goªJŸs c¥ò¡fŸ Ú§»
clèèUªJ njita‰w thrid tuhkš fh¡fyh«.
197
fê¥giw fhiy - khiy ÏU ntisfëš ky« fê¡F« gH¡f« V‰glnt©L«.
ky« fê¡f fê¥giwia¤jh‹ ga‹gL¤j nt©L«. f©l f©l
Ïl§fëš ky« fê¥gJ Rfhjhu Ó®nf£il V‰gL¤J«.
J«Kjš J«K«nghJ«, ÏUK«nghJ« if¤J©lhš Kf¤ij _o¡bfhŸs
nt©L«. m›thW brŒahé£lhš J«K«nghJ mšyJ ÏUK«nghJ
_¡F k‰W« thæ‹ têahf btënaW« Ú® k‰W« fh‰W k‰wt®fë‹
ÛJ mšyJ czÎ¥bghU£fŸ ÛJ gl VJthF«. Ïjdhš nehŒ
»UäfŸ gutyh«.
iféušfŸ ef§fŸ R¤jkhf ÏU¡f nt©L«. msé‰F mÂfkhf tsU«
ef¤Âid bt£oél nt©L«. ef¤ÂšmG¡F nruhkš gh®¤J¡
bfhŸs nt©L«.
khzt®fŸ ÂdK« R¤jkhfΫ, Mnuh¡»akhfΫ tu nt©L«. VjhtJ
FiwÍl‹ tªjhš mij mt® k£L« m¿ªJ ãt®¤Â brŒJ bfhŸs Ï¡F¿pL cjΫ.
(v.fh.)tF¥Ãš xU khzt‹ rçahf jiythç¡bfh©L tuéšiy v‹whš,
MÁça® mid¤J khzt®fisÍ« f©iz _l¢ brhšy nt©L«. Mnuh¡»a
r¡fu¤Â‹ KŸ R‰W»wJ v‹W T¿é£L jiy thuhkš cŸs khztid k£L« bjh£L
Mnuh¡»a r¡fu¤Â‹ KŸ ã‰F« Ïl¤ij¡ fh£l nt©L«. Mnuh¡»a r¡fu¤Â‹
KŸjiy¥gFÂia fh£o¡ bfh©oU¡F«. R£o¡fh£l¥g£l khzt‹ clnd
jiythç¡bfhŸs nt©L«. m«khzt‹ Û©L« mtål¤Â‰F tªj Ë mid¤J
khzt®fS« f©fis¤ Âw¡f nt©L«. ÏJ nghy MÁça®, ftå¤j Fiwfis
khzt®fS¡F jå¤jåahf R£o¡fh£o ÂU¤j nt©L«. Ëd® bghJthf, jh‹
ftå¤j Fiwfis, khzt®fS¡F¤ bjçé¤J, m¡Fiwfis v›thW Ú¡f nt©L«
v‹gJ g‰¿Í« khzt®fS¡F nfŸé gš _y« bjça¥gL¤j nt©L«.
6.7 Âdrç brašghLfŸ: (ò®)
6.7.1 nfhê TÎjš - vGJjš: gÂbdhU gl§fŸ bfh©l Ϫj brašghLfŸ jh§»a
m£il Vâ¥goæš tuhkš ÏUªjhY« midtU« m¿ªÂU¡f nt©oabjh‹whF«.
Ï¢brašghLfë‹ tçiria khzt®fŸ m¿a nt©L«. Ï¥gÂbdhU brašghLfS«
jå¤jå m£ilfëš tiua¥g£oU¡F«. Ït‰iw Féayhf khzt®fël«
bfhL¡fnt©L«. mt®fŸ vªj brašgh£o‰F¥ Ëd® vªj brašghL tunt©L«
v‹gij éth¤J tçirahf mL¡f nt©L«. m£ilfis ÁªÂ¤J mL¡f
nt©oæU¥gjhš Ïjid “Âdrç ò®” v‹W miH¡fyh«. Ï¢brašghLfis kh‰¿
kh‰¿ brŒjhš v‹dthF« v‹gij khzt®fSl‹ MÁça® éth¡f nt©L«.
rçahd tçiræš mL¡»a Ë khzt®fis¤ j§fŸ m‹whl brašghLfis Ïj‹
tçirfëš mL¡f C¡f¥gL¤j nt©L«.
198
1. nfhê TÎjš
2. khzt®fŸ vGJjš
3. fêtiw bršYjš
4. gš njŒ¤jš
5. Fë¤jš
6. rh¥ÃLjš
7. gŸë bršyš
8. éisahLjš
9. Fë¤jš
10. ghl« go¤jš
11. rh¥ÃLjš
12. ö¡f«
kåj clš
“kåj clš” F¿pL Vâ¥goæš tuéšiy v‹whY« mid¤J khzt®fS«
m¿ªÂU¡f nt©oa F¿plhF«. Ïš xU Ãsh°o¡ mšyJ m£ilæš kåj cUt«
bt£l¥g£oU¡F«. bt£l¥g£l ghf§fŸ jå¤jåahf ÏU¡F«. khzt®¡F
clYW¥òfë‹ bga®fis m¿ªJ bfhŸsΫ, mt‰iw cça Ïl§fëš bghU¤jΫ
njitahd Âwid Ï¡F¿pL _y« bgW»wh®fŸ. nkY« khzt®fŸ j§fS¡FŸnsna
cUt¤ÂèUªJ vL¡f¥g£l clYW¥ig fh£o bga® nf£gj‰F« mt‰iw cça
Ïl§fëš bghU¤Â éisahLtj‰F« K‰gLt®.
r_féaèš ga‹gL¤j¥g£LŸs F¿pLfŸ
3-« tF¥ò k‰W« 4-« tF¥ò
t .v© . cUt« cUt¤Â‹ bga® bršghL III IV
1. thŒ ghlš 8 9
2. mfš fij 8 6
3. F¤J és¡F glK«, édhΫ 14 15
4. bkGFt®¤Â ciuahlš 9 9
5. fhkh£Á és¡F go¤J¥gh® 14 15
6. Myku« éisah£L 10 16
7. Ïuhªjš és¡F v‹ Ïåa ϪÂah 15 15
8. bgh«kyh£l« bgh«kyh£l« 2 2
199
6.9 KoÎiu
braštê¡ f‰wšKiw f‰Ã¤jèš òÂa Ka‰Á. gštF¥ò¡ f‰Ã¤jš äFªj
jäHf¤Âš jukhd fšéia cUth¡F« £l«. mid¤J khzt®fŸ j« ju« cz®ªJ
éiuthf, KGikahf¡ f‰W¡ bfhŸs cjλwJ. FHªijfŸ jhnk Ka‹W f‰gjhš
j‹d«Ã¡if ts®»wJ. khzt®fŸ éU«ò»‹w mid¤J f‰Ã¤jš KiwfS«
Ϥ£l¤Âš mikªJŸsd. khzt®fë‹ gil¥gh‰wš, T®ªJ neh¡F« Âw‹ ts®¢Á¥
bgW»wJ. braštê¡f‰wiy KGikahf òçªJ ga‹gL¤Jnth«. fšyhikia Ïšyhik
M¡Fnth«.
6.10 gh®it üšfŸ
midtU¡F« fšé Ïa¡ff« (SSA) - braš tê¡ f‰wš - ifnaL.
9. bg£nuhkh¡° és¡F ehlf« 2 2
10. Á«å és¡F éšY¥gh£L 1 2
11. bg‹Áš tiujš,
t©zäLjš 15 20
12. ghl¥ò¤jf« ghl¥gæ‰Á 14 15
13. vW«ò« ój¡f©zhoÍ« fs¥gaz« 4 7
14. bjUés¡F nrfç¤jš 4 15
15. myhÎÔ‹ m‰òjés¡F brašghLfŸ - 17
16. nkir és¡F brŒJ¥gh® - 10
17. lh®¢ iy£ kÂ¥ÕL 14 15
18. F©L gšò nj®Î m£il 3 3