Thermisch na-isoleren van de onderkant van begane grondvloeren · overgevoeligheid (Arbouw, 2007)....

A-bladGespoten twee componenten PUR-schuimThermisch na-isoleren van de onderkant van begane grondvloeren

1 | Inleiding 31.1 Inhoud 31.2 Doelstelling 31.3 Scope – derden en andere methoden 31.4 Leeswijzer 3

2 | Na-isoleren met PUR-schuim 4

3 | Blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij het na-isoleren met PUR 53.1 Inleiding 53.2 De samenstelling van PUR-schuim 53.3 GezondheidseffectenvanPUR 53.4 Grenswaarde 63.5 Blootstellingtijdensdewerkzaamheden 7

4 | Maatregelen om blootstelling aan gevaarlijke stoffen te beperken 94.1 Algemeen 94.2 Maatregelen in de ontwerpfase 94.3 Maatregelentijdensdewerkvoorbereiding 94.4 Maatregelentijdensdeuitvoering 10

5 | Overige risico’s 125.1 Risico’s 125.2 Maatregelen 12

6 | Informatie 156.1 Literatuur, websites en richtlijnen 156.2 Adressen 15

Bijlage1 Methode voor het vergelijken van de gezondheidsrisico’s van producten 16

Adressen 17

Pagina 2 | A-blad Gespoten twee componenten PUR-schuim

Inhoud


1 | Inleiding

1.1 InhoudGebouwen kunnen energiezuiniger gemaakt worden door de onderzijde van begane grondvloeren te isoleren met twee componenten polyurethaanschuim (PUR-schuim of PUR). In dit A-blad zijn afspraken opgenomen die werknemers, werkgevers en leveranciers hebben vastgesteld om deze activiteitzoveiligengezondmogelijkuittevoeren.Hiermeeisinvulling gegeven aan de Arbowet en -regelgeving.

In het A-blad wordt ingegaan op de blootstelling aan gevaarlijkestoffendiesamenhangtmethetna-isolerenvande onderzijde van begane grondvloeren met gespoten PUR-schuim. Daarnaast zijn aanvullende maatregelen opgenomen omoverigerisico’steverminderen,zoalsfysiekebelastingenhet werken in een besloten ruimte.

1.2 DoelstellingHetdoelvanditbladisombedrijvenindebouwtehelpenomveiligengezondtewerken.Hetbladisgerichtopbedrijvendiede genoemde werkzaamheden uitvoeren. Daarnaast zijn de afspraken ook relevant voor opdrachtgevers, ontwerpers en fabrikanten.

1.3 Scope – derden en andere methodenHoeweldeveiligheidengezondheidvanderden,buitendescope van dit A-blad vallen, zullen de maatregelen in dit blad ookpositieveeffectenhebbenopdegezondheidvanderden,zoals bewoners.

HetisookmogelijkspouwmurenteisolerenmetPUR-schuim.Deze toepassing valt, net als andere PUR systemen zoals spuitbussen en eencomponenten PUR, buiten de scope van het voorliggend A-blad.

Begane grondvloeren worden zowel met opencellig als metgeslotencelligPURgesprayd.HetA-bladisvoorbeidesystemen van toepassing.

1.4 LeeswijzerInhoofdstuktweevanditA-bladwordteenkortetoelichtinggegeven over het na-isoleren met gespoten PUR-schuim. De gezondheidsrisico’s die samenhangen met blootstelling aan gevaarlijkestoffenwordenbesprokeninhoofdstukdrie.Demaatregelen die genomen kunnen worden om dit risico zoveel mogelijk te voorkomen of beperken, komen in hoofdstuk vieraandeorde.Hoofdstukvijfgaatinopdeoverigerisico’s.Bronnen en relevante adressen staan in het laatste hoofdstuk.


2 | Na-isoleren met PUR-schuim

HETNA-ISOLERENVANPUR-SCHUIMGEBEURTDOORTEAMSVANTWEEPERSONEN.ZIJRIJDENDOORGAANSMETEENBUSMETAANHANGERVANLOCATIENAARLOCATIE.OPLOCATIEFUNGEERTÉÉNPERSOONALSSPRAYERENÉÉNPERSOONALSHELPER.

Tweecomponentengrondstoffenwordenvanuittwee gescheiden vaten verpompt met een PUR-sprayschuimmachine en onder druk gemengd in eenspraypistool.Hetgemengdeproductvormtpolyurethaanhardschuim en wordt in lagen aangebracht.

Tijdenshetopbrengenvandeisolatielaagindekruipruimteligt de sprayer op zijn rug of zij. De helper bevindt zich buiten dekruipruimte.Bijna-isolatiemetPURvankruipruimtesworden de volgende stappen gevolgd:• Controlevandeconditiesindekruipruimte;• Controleeninstellenvanhetspuitsysteem;• Afdichtenvanopeningennaardebeganegrond;• Installerenencontrolerenventilatiesysteem;• Afdichtenopeningkruipruimte(doordemanwacht);• Inschakelenventilatiesysteem;• OpbrengenlagenPUR-schuimdoordespuiter;• Takenvandemanwachttijdenshetopbrengen: o Controlevanveiligheidspuiter; o Controlevanventilatieenspuitsysteem; o Zonodigtegenhoudenvanderden.• Naafloopwordtdekruipruimtenogminimaal15minuten

geventileerd;• Deapparatuurwordtschoongemaakt;• Bij vertrek wordt de kruipruimte zo goed mogelijk

afgesloten;• Natweeuurmogenbewonersterugkomenindewoning.

DitA-bladsteltalseisdatisolatiebedrijveninbezitzijnvaneendooreenerkendecertificatie-instellingverstrektprocescertificaatvoorhetisolerenvanbeganegrondvloerenmet gespoten PUR-schuim. De klant, bewoner en leverancier kunnen er dan vanuit gaan dat het bedrijf werkt conform de relevanterichtlijnen(deURL27-101endeBRL1332ofdeBRL 2131).


3 | Hoofdstuk

3.1 InleidingBijna-isolatiedoorgespotenPUR-schuimisblootstellingaangevaarlijkestoffenrelevant.Hetgaatdaarbijomdeuitgangsproductenenomstoffendietijdenshetprocesontstaan. Paragraaf 3.2 gaat in op de samenstelling en op descheikundigeaspectenvandezegevaarlijkestoffen.Vervolgensbeschrijftparagraaf3.3demogelijkeeffectenentenslottegeeftdelaatsteparagraafeenoverzichtvanwatbekendisoverdeblootstellingtijdensdeverschillendeactiviteiten.

3.2 De samenstelling van PUR-schuimPolyurethaan wordt in de bouw veelvuldig toepast als isolatiemiddel,vulmiddelenmontageschuim.Eenspecifieketoepassingbetreftna-isolerenvandeonderzijdevandebeganegrondvloermetgespotenisolatieschuim.

Bij deze toepassing ontstaat PUR-schuim doordat twee componentenmetelkaarreageren;polyolen(A-component)reageren met diisocyanaten (B-component) tot polyurethaan. Diisocyanaatwordtaltijdineenkleineovermaat(ongeveer5procent)toegevoegd.NareactiemethetA-componentkanernog vrij diisocyanaat in het product aanwezig zijn. Dit reageert vervolgens met het vocht uit de ruimte tot koolstofdioxide en amines.

BinnendezetoepassingbevatdeB-component(inNederland)altijdMDI(difenylmethaandiisocyanaat,CAS-nummer101-68-8).MDIheefttweeisocyanaat-groepen.Eenisocyanaatgroepbestaatuiteenstikstof-(N),eenkoolstof-(C)eneenzuurstofatoom(O).

Puur MDI (pure MDI) is bij kamertemperatuur een vaste stof. Bij deze toepassingen wordt een vloeibare vorm van MDI gebruikt: polymeer MDI (polymeric MDI) of kortweg pMDI. Als in dit A-blad gesproken wordt over MDI wordt eigenlijk pMDI bedoeld.

Figuur 3.1 Structuurformule MDI (NCvB, 2019)

Afhankelijkvanhetgewensteeindproduct,kunnenverschillendebestanddelen toegevoegd worden aan het polyol (A-component) zoals;katalysatoren(amines),schuimmiddeleneneventueelvlamvertragers. De samenstelling van het polyol is in de loop der jarenveranderd(RIVM,2016).AanhetPUR-schuimwordtookeen chemisch of fysisch blaasmiddel toegevoegd.

Destoffendievrijkomentijdensennahetsamenvoegenvan de A- en B-component zijn zeer divers. In het algemeen blijktuitdeonderzoekenvanRPSenTNOdathetgaatomdiisocyanaten,vluchtigeorganischecomponenten,aminesenkoolstofdioxide.

MomenteelwordtinNederlandvoornamelijkgewerktmetgeslotencellig PUR-schuim, maar opencellig PUR-schuim is in opkomst. Dit product is in andere landen, waaronder de VerenigdeStaten,veelgebruikt.Zoalsdenamenalaangevenis de uiteindelijke structuur van het schuim bij beide productenverschillend.DeeersteindicatievemetingenwijzenuitdatbijbeidesoortenPUR-schuimdezelfdesoortenstoffenvrijkomen.FysischeblaasmiddelenwordenbijopencelligPUR-schuimniettoegevoegd.Omdatookhetopbrengenopeenzelfde wijze plaatsvindt, gelden de afspraken uit dit A-blad vooralsnog zowel voor het na-isoleren met opencellig en met geslotencellig PUR-schuim.

3.3 Gezondheidseffecten van PURBijhetbeoordelenvandeliteratuurovergezondheidseffecten,zijn de volgende punten van belang:• Bij PUR-schuim wordt gewerkt met MDI. Literatuur over

anderediisocyanaten,zoalsTDIenHDI,zijndaaromnietvan toepassing.

• IndeVerenigdeStatenenCanadawordtveelgewerktmetopencelligPUR-schuim.InNederlandtotvoorkortalleen met geslotencellig PUR-schuim. In literatuur wordt meestal niet vermeld om welk soort PUR-schuim het gaat.OpbasisvanindicatiefonderzoekdoorRPSiservooralsnog van uitgegaan dat ongeveer dezelfde emissies vrijkomen.

• De gebruikte componenten in de polyol (A-component) verschillenperPUR-schuim.Erisweinigterugtevindeninliteratuur over de exacte componenten. Bovendien zijn de toegepaste componenten in de loop der jaren gewijzigd. InditA-bladwordtdaaromnaargroepenstoffengekeken(Vluchtigeorganischestoffen,amines)ennietnaarspecifiekecomponenten.

MDIDiisocyanaten kunnen door de huid en via inademing opgenomen worden door het lichaam (Gezondheidsraad, 2018).Blootstellingkanleidentotirritatievandehuidenvan de slijmvliezen van de ogen, het maagdarmkanaal en deluchtwegen.Daarnaastzijnisocyanatensensibiliserend;blootstelling van de luchtwegen en/of van de huid kan leiden tot een allergie. Dit wil zeggen dat iemand overgevoelig kan wordenvoordiisocyanaten;zelfsgeringeblootstellingkandanleidentoternstigegezondheidseffecten(NCvB,2019).Sensibilisatiekanontstaannaregelmatigeblootstellingaanlageconcentratiesisocyanaten,maarooknaeeneenmaligehogeblootstelling(Gezondheidsraad,2018).

DegezondheidsraadheeftinhaaradviesrapporteenoverzichtopgenomenvanrelevanteHealth-zinnen.Dezezijnintabel3.1overgenomen(Gezondheidsraad,2018).

KatalysatorenDe katalysatoren (amines) die toegepast worden en die vrijkomen tijdenshetsprayenzijnzeerdiversenwijzigenindeloopdertijd.Erisweinigopenbareinformatieoverdesamenstellingvanenblootstellingaankatalysatoren.(RIVM,2016).

In het algemeen kan gezegd worden dat blootstelling aan sommige katalysatoren (amines) kunnen leiden tot overgevoeligheid(Arbouw,2007).

Vluchtige organische componentenOokvoorvluchtigeorganischecomponenten(VOS)geldtdatuiteenlopendesoortenkunnenvrijkomentijdenshetsprayen.BlootstellingaanVOSkanopkortetermijnleidentotgedragseffecten,bedwelmingsverschijnselenenirritatievan huid en slijmvliezen. Bij langdurige blootstelling kan eennegatiefeffectoptredenoporganenenhetcentraalzenuwstelsel. Dit kan blijvende schade geven op de motoriek, hetwaarnemingsvermogen,deintelligentieenhetgeheugen.Eenvandebekendstegevolgenvanblootstellingaanvluchtige

organischestoffenisdeschildersziekteofOrganoPsychoSyndroom.

Uitgereageerd PUR-schuimVoorzoverbekendheeftuitgereageerdPUR-schuimgeennegatievegezondheidseffecten.VoornietgoeduitgehardPUR-schuimgeldendemogelijkeeffectendiehierbovenbijdelossecomponenten zijn genoemd.

3.4 GrenswaardeMDIErisgeenwettelijkegrenswaardevoorMDI.Dithoudtindat een bedrijf of de branche zelf een bedrijfsgrenswaarde moet opstellen. De bedrijfsgrenswaarde die in dit A-blad wordt geadviseerd, kan als stand der wetenschap worden gezien.Eenindividueelbedrijfkanervoorkiezenomeenanderegrenswaardeaantehouden,mitsditgemotiveerdenwetenschappelijk onderbouwd wordt.

In2018heeftdegezondheidsraad(GR)eenadviesgegevenvoor een publieke grenswaarde. De overheid gaat dit advies in overlegmetdeSociaalEconomischeRaadverwerken.Hierkaneenwettelijkegrenswaardeuitvoortkomen.

De advieswaarde van de gezondheidsraad gaat niet over de afzonderlijkediisocyanaten(zoalsHDI,MDI,TDI,etcetera),maarheeftbetrekkingopdehoeveelheidNCO-groepen(Stikstof(N),Koolstof(C)enZuurstof(O)).DiisocyanatenbevattenaltijdtweeNCO-groepen.Voordeberoepsmatigeblootstellingaandi-entriisocyanatenheeftdegezondheidsraadeengezondheidskundigeadvieswaardeopgesteldvan0,1µgNCO/m³,alsgemiddeldeconcentratieovereenachturigewerkdag.Ditkomtongeveerovereenmet0,3µgMDI/m³(zieooktabel3.2).Bijdezeconcentratiehebbenwerkendentenopzichtevandealgemenebevolking 1 procent extra risico op het ontwikkelen van een allergie, ten gevolge van blootstelling aan isocyanaten.


Tabel 3.1 Overzicht gevaarsclassificatie en gevaarszinnen MDI

Soort effect EU-classificatie Health-zin MDI Betekenis H-zin in woorden

Irritatie Huidirritatie2Oogirritatie2

H315H319

Veroorzaakthuidirritatie.Veroorzaakternstigeoogirritatie.

Acute toxiciteit STOTSE3STOTRE2 H335

H335H373

Kanirritatievandeluchtwegenveroorzaken.Kanschadeaanorganenveroorzakendoorlangdurigeof herhaalde blootstelling.

Sensibilisatie Huidsensibiliatie1Sensibilisatieluchtwegen1

H317H334

Kaneenallergischehuidreactieveroorzaken.Kanbijinademingallergie-ofastmasymptomenofademhalingsmoeilijkheden veroorzaken.

Carcinogeniteit Kankerverwekkend2 H351 Verdachtvanhetveroorzakenvankanker.

STOT SE: Specifieke Doelorgaan Toxiciteit na eenmalige blootstellingSTOT RE: Specifieke Doelorgaan Toxiciteit na herhaalde blootstelling

De werkgevers en werknemers adviseren in dit A-blad een bedrijfsgrenswaarde voor een achturige blootstelling aan MDI van0,3µg/m³.HiervoorishetadviesvandeGezondheidsraadovergenomen.

De bovengenoemde grenswaarde geldt voor werknemers. Deze grenswaarde gaat uit van een achturige werkdag, vijf dagen per week een arbeidsleven lang.DeGezondheidsraadgeeftdi-entriisocyanatenookeenH-notatie:kanopgenomenwordendoordehuid.

Overige componentenPURschuim bevat naast di-isocyanaten ook andere componenten, zoals katalysatoren en oplosmiddelen. Desamenstellingvandezeproductenwijzigtregelmatig.Erisdaaromvoorgekozenomgeenwettelijkeofbedrijfsgrenswaarden op te nemen voor deze componenten.

3.5 Blootstelling tijdens de werkzaamhedenVoorbereidingDe beide componenten worden aangeleverd in gesloten vaten.Hetverpompennaarhetmengpistoolvindtplaatsmet een pompsysteem dat in de dop-opening is geplaatst. Bij het vervangen van de vaten, wordt het pompsysteem uit het legevatgehaaldeninhetvollevatgeplaatst.Hierbijkunnendruppels op de huid en op het vat vallen, waardoor directe en indirecte blootstelling door huidcontact kan optreden. Door hand-mondcontact en vervuiling van eten/drinken kan product ingeslikt worden.

Door de gesloten verpakkingen en de pompsystemen vindt uitdamping niet plaats, tenzij geknoeid wordt bij het in- en uitbrengen van de pompsystemen.

SpraywerkzaamhedenTijdens de spraywerkzaamheden zelf, treedt blootstelling op aan de losse componenten (isocyanaat en poly-ol) en aan stoffendieontstaantijdensdereactie.ErzijninhetverledenmetingenuitgevoerddoorRPS(2014)envanTNO(2013).RecentzijnmetingenuitgevoerddoorRPSineenlabotoriumsituatie(circa25m³)meteenventilatievoudvan30m³peruur.JeroenSmallenbergvanRPSheeftdemeetresultatenmondeling toegelicht. Deze zijn nog niet gepubliceerd (mondelingemededelingJeroenSmallenberg,2019).

TijdenshetaanbrengenblijktdatdeconcentratieMDI(isocyanaat) in de kruipruimte waar de sprayer werkt boven detoenmaliggehanteerdegrenswaardenvan50µg/m³kankomen(TNO,2013enRPS,2014).BuitendekruipruimteisookMDIgemeten.Ditbetrofslechtgeventileerdekruipruimten.Uit de onderzoeken blijkt niet tot welke afstand vanaf het kruipruimte-luik de MDI meetbaar was. Beide onderzoeken laten wel zien dat blootstelling buiten de kruipruimte binnen tweeuurbij6vande7metingenlagerisdan50µg/m³.BijhetTNOonderzoekwasdeblootstellingindedriebemetenwoningennaeenuurlagerdan50µg/m³.OokderecentemetingenvanRPSlatenziendatMDIbinnentweeuurnaaanbrengen van het PUR-schuim niet meer meetbaar is in de ruimte waar het is aangebracht (mondelinge mededeling JeroenSmallenberg,2019).

DehoogstedoorTNOgemetenwaardenvandeblaasmiddelenin de woonruimten van de gemeten woningen liggen ver onderdegezondheidskundigelimietwaarden(TNO,2013).Welstelt RPS vast dat de blaasmiddelen langer blijven rondzweven dananderecomponenten.OokRPSvondinhaaronderzoekalleenconcentratiesdieveronderdelimietwaardenlag.Erisniet gemeten in de kruipruimten en dichter bij het kruipluik (RPS,2014).

ZowelbijTNOalsbijRPSlagendegevondenconcentratieskatalysatoren(amines)veronderdelimietwaarden(TNO,2013enRPS,2014).Belangrijkisdatdezecomponentensensibiliserendzijn.Dezesensibilisatietreedtmogelijkalopbijconcentratiesonderdelimietwaarden.DerecentemetingenvanRPStonenaandatdeconcentratieaminesintweeuurtijdaanzienlijkvermindert,maarnogsteedsmeetbaaris(mondelingemededelingJeroenSmallenberg,2019).Inhetrecenteonderzoekzijnookvluchtigeorganischestoffengemeten.Dezeblijkenvrijtekomen.Hetgaatdaarbijomdestoffenmetminderdan16koolstofatomen.Dezezijnooknatwee uur nog meetbaar.

Blootstelling aan isocyanataen: Vloeistof op het vat door knoeien tijdens het in- en uitbrengen van de pompsystemen. Dit is een gevaarlijke en ongewenste situatie.

Pagina7| A-blad Gespoten twee componenten PUR-schuim

Tabel 3.2 Gezondheidskundige advieswaarde voor MDI opgesteld door de gezondheidsraad

Soort grenswaarde Hoogte grenswaarde in µg/m³ Opgesteld door OpmerkingAdvieswaarde gezondheidsraad 0,3µgMDI/m³ Gezondheidsraad Werknemers–TGG8uur

TijdensderecentemetingeniséénmaalgemetenbijopencelligPUR-schuim.ErbleekgeenverschiltezijntussenopencelligengeslotenPUR-schuimindeconcentratieVOCnatwee uur.

Eriseennietgerapporteerdemetinggedaannaarkooldioxide(CO2)tijdensdemetingenin2014.DaaruitbleekdatdeconcentratieCO2opvallendhoogwas(mondelingemededelingJeroenSmallenberg,2019).

Schoonmaken en reinigen van gereedschapBij het schoonmaken en reinigen van het gereedschap is er kans op inademing en huidcontact met organisch(e) oplosmiddel(en). In tabel 3.3 zijn de hierboven genoemde blootstellingsmomenten samengevat.


Tabel 3.3 Samenvatting van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij de verschillende activiteiten

Uitvoeringstaak Inademing Huidcontact Inslikken

Vervangenvatengrondstof Verwaarloosbaar(bijgebruikvangesloten dosseersystemen)

Mogelijk huidcontact met losse componenten

Hand-mondcontactmogelijkmetlosse componenten

Spraywerkzaamheden - helper MDI:Netbuitenkruipruimteisblootstelling aan MDI mogelijk

n.v.t. n.v.t.

Spraywerkzaamheden – sprayer MDI: blootstelling boven grenswaarde mogelijk

Mogelijk blootstelling aan uitgereageerd product

Hand-mondcontactmogelijkmetuitgereageerd(nietreactief)product

Blaasmiddelen: nauwelijks blootstelling

Katalysatoren:meetbaarnatweeuur

VOS:meetbaarnatweeuur

CO2:mogelijkaanwezig.

Schoonmaken Oplosmiddelenmogelijkgebruikt. Oplosmiddelenmogelijkgebruikt.


4 | Maatregelen om blootstelling aan gevaarlijke stoffen te beperken

4.1 AlgemeenIn dit hoofdstuk worden maatregelen benoemd die volgens de huidige stand der techniek en wetenschap de blootstelling aan gevaarlijkestoffenbeperken.Demaatregelenzijnweergegevenper bouwfase. Daarbij worden drie bouwfases onderscheiden: het ontwerp, de werkvoorbereiding en de uitvoering.

Bij het nemen van maatregelen moet gestreefd worden naar een zo hoog mogelijke maatregel, uitgaande van de arbeidshygiënischestrategie.DezewordtookwelhetSTOPprincipe genoemd. • S=Substitutie(vervangen)• T = Technische maatregelen • O=Organisatorischemaatregelen• P = Persoonlijke beschermingsmiddelen

Ermaggekozenwordenvooreenlageremaatregelalshetniet redelijk is hogere maatregelen toe te passen. Dit wordt het redelijkerwijsprincipe genoemd. Dit geldt niet voor kankerverwekkendeenmutagenestoffen.

4.2 Maatregelen in de ontwerpfaseHetbouwwerkbehoortzodanigtezijnontworpendathetop een veilige en gezonde manier kan worden gebouwd, onderhoudenengesloopt.Ditiseenverplichtingvoordeopdrachtgever en de ontwerper op grond van het Arbobesluit, afdeling 5: Bouwproces.

Bij de hoogste trap van de arbeidshygiënische strategie (BronaanpakofSubstitutieinSTOPtermen)speeltdeontwerpendepartijeencrucialerol.

Substitutie• Erzijndiversemanierenomteisoleren.Hetbedrijf

houdtbijhetadviesvanhettoetepassenisolatiemiddelrekening met kwaliteitsaspecten en met de veiligheid en gezondheidvandemedewerkers.Ongezondeenonveiligeoptieswordennietaangeboden.

4.3 Maatregelen tijdens de werkvoorbereiding

Ookbijdewerkvoorbereidingkunnenkeuzesgemaaktwordendieinvloedhebbenopdeveiligheidengezondheid.Hetgaatdan bijvoorbeeld over de aanschaf van materialen, maar ook over het plannen van personeel.

Substitutie• Voordereinigingvandemachine-onderdelen

wordtgekozenvooreenproductdatvolgensCLPisgeclassificeerdals‘vrijvanetikettering’(geengevaarssymbool). Als dit niet mogelijk is, wordt gekozen vooreenmiddelmetzominmogelijkschadelijkeeffecten.

N.B.Voorhetvergelijkenvanproductenkangebruikgemaakt worden van de methode beschreven in bijlage 1.

Technische maatregelen• Producten worden in goed afgesloten vaten vervoerd.• Hetvoertuigwaarmeeproductenvervoerdworden,is

voorzienvanventilatie.

Organisatorische maatregelen• Alle relevante risico’s worden vooraf in kaart gebracht.

Hierondervaltonderanderedeaanwezigheidvanasbest.• Deze werkzaamheden worden alleen uitgevoerd door

isolatiebedrijvenmeteendooreenerkendecertificatie-instellingverstrektprocescertificaatvoorhetisolerenvanbegane grondvloeren met gespoten PUR-schuim conform derelevanterichtlijnen(deURL27-101endeBRL1332ofde BRL 2131).

• Alleenwerknemersmeteengecertificeerdeopleiding(conform de hierboven genoemde richtlijnen) mogen dit werk doen.

• Jeugdigen(<18jaar)werkennietmetisocyanaten.• Erzijngoedesanitairevoorzieningen(stromend,warm

water en toilet) beschikbaar voor de sprayer en de helper.• In de ruimte die bestemd is voor de opslag, het bereiden

en/ofnuttigenvanetenendrinkenwordengeenstoffenopgeslagen.

• Erwordtnietovernachtinderuimtewaaropslagvanstoffenplaatsvindtofwaaropanderewijzeblootstellingaangevaarlijkestoffenkanplaatsvinden.

• Voorhetschoonmakenvandehandenwordteen(huid)reinigingsmiddel verstrekt.

• Bedrijvenzorgenvoorperiodiekeinstructieaandewerknemers over:

o Instructiesoverzorgvuldigomkledenbijpauzesennasprayen,zodatallecontactmetbesmettekledingenbeschermingsmiddelen voorkomen wordt.

Persoonlijke beschermingsmiddelen• Desprayerwerktmetonafhankelijkeademlucht.Het

gezichtsstuk is een volgelaatsmasker of een goed sluitende kap.

• Wanneerdehelperdekruipruimtebetreedt,draagthijeveneensonafhankelijkeadembescherming(volgelaatsmasker of kap).

• Wanneergebruikgemaaktwordtvannauwsluitendemaskertypes,danwordtjaarlijksefittestuitgevoerd.

• Hetaanzuigfiltervandecompressor(datgebruiktwordtvooronafhankelijkeademlucht)wordtvolgensopgavevande leverancier periodiek vervangen.

• Erwordtvoorlichtingeninstructiegegevenover het schoonmaken en bewaren van de ademhalingsbeschermingsmiddelen.

4.4 Maatregelen tijdens de uitvoeringTijdens de uitvoering zijn technische en organisatorische maatregelen mogelijk die ervoor zorgen dat sprayer, helper en omstanders voldoende beschermd zijn.

Technische maatregelen• Luchtlekkage bij het kruipluik bij de afzuiging met de

ventilatorslangwordtvoorkomen.• Dekruipruimtewordttijdensspraywerkzaamheden

geventileerd.Voorafgaandaanhetwerkwordenventilatieopeningengemaakt(NEN3253;eennormvoorbescherming van hout voor gebouwen, voorkomen van houtrot/schimmels).Middelseenafzuigventilatorviaeenslangophetkruipluikwordteenventilatievoudvan30keerperuurgerealiseerd.Hiermeewordtbedoelddathetvolumevanderuimtedertigkeerineenuurververstwordt.

• Bij het plaatsen van de slang (buiten de kruipruimte) wordtrekeninggehoudenmetafstandenwindrichting.Hetdoelisomervoortezorgendatdehelperenomstanders zo min mogelijk uitgeblazen lucht inademen.

Organisatorische maatregelen• De bewoners verlaten conform het Bouwbesluit het huis

tot twee uur na het sprayen.• Voorafgaandaanhetspraywerkwordtdekruipruimte

geïnspecteerd op de aanwezigheid van bouwpuin, obstakels, rioolgassen en/of lekkende (gas)leidingen, niet-afgeschermde elektrische kabels, spuitasbest, schimmel, betonrot,houtrotengrondwater.Hierbijwordtiniedergevaleenmetingverrichtnaarhetzuurstofgehalteenhetexplosiegevaar(LEL-meter).Dezewerkzaamheidwordtverricht door een persoon met ademhalingsbescherming aangesloten op perslucht.

• Bij de start van het werk wordt ter controle van de kwaliteit van het materiaal en de machine een proefshot in zak gemaakt. Dit wordt buiten de woning uitgevoerd. Bij ongecontroleerde uitstroom wordt de machine stopgezet. De sprayer draagt hierbij dezelfde bescherming alstijdenshetaanbrengenvansprayindekruipruimte(onafhankelijkeademlucht).Mensenzonderbeschermingmogen hierbij niet aanwezig zijn.

Maak het proefshot in de buitenlucht.

• Schoonmaken van de apparatuur wordt buiten de woning uitgevoerd.

• Afval (waaronder proefzak, gebruikte doeken, gebruikte handschoenen,gebruiktefilters,etcetera)wordtinafgesloten vat bewaard en in hetzelfde vat meegenomen indebus.Dezebusmoetvoorzienzijnvanventilatie.

• Dehelperkomtnormaaltijdenshetspraywerknietindekruipruimte,maarblijftwelindebuurt,zodatcontactmetde sprayer mogelijk is.

• Direct contact met vers sprayschuim wordt vermeden.• Indebuurtvangevaarlijkestoffenwordtnietgegeten,

gedronken of gerookt (niet in ruimten waar producten worden opgeslagen, niet in huizen waarvan de kelder wordt gesprayd, et cetera).

Plaats de uitblaas unit zo ver mogelijk van de helper en omstanders.


Niet eten en drinken in de buurt van producten en werkzaamheden. Hier wordt met de koffie mogelijk ook isocyanaat ingeslikt.

• Erzijnalleenmensenaanwezig,dieerookechtmoetenzijn(geenonnodigeblootstelling).Erwordteenmarkering(gevarenlint) aangebracht om mensen op een afstand te houden, zodat zij zo min mogelijk de afgezogen lucht inademen.

Persoonlijke beschermingsmiddelen• Tijdens proefspuiten, sprayen en schoonmaakwerk wordt

gebruikgemaaktvanonafhankelijkeadembescherming:eengoed sluitende kap of volgelaatsmasker met toevoer van verse lucht via slangen. Dit geldt ook voor het betreden van de kruipruimte tot twee uur na het aanbrengen.

• De compressor is zo geplaatst dat deze schone lucht aanzuigt.• Voorelkgebruikwordthetmaskergecontroleerdop

uitwendige beschadigingen.• Tijdens alle werkzaamheden waarbij contact mogelijk is

met de losse producten (voor vermenging), wordt gewerkt met geschikte, chemicaliënbestendige handschoenen. DeinformatieopdeveiligheidsinformatiebladenvanhetA-envanhetB-component(paragraaf8)bepaaltwelkehandschoen nodig is.

• Tijdens het sprayen worden huid en handen blootgesteld aan de nog niet uitgereageerde losse componenten en aaneventuelereactieproducten(vluchtigeorganischestoffenenamines).Erwordtgebruikgemaaktvaneenwegwerpoveralldiebeschermingbiedttegennevel(EN14605:2005+A1:2009type4)envoorzienisvaneenantistatischecoating(EN1149-5ElectrostaticProperties).

• Omdegezichtshuidzoveelmogelijktebedekkenwordtgebruik gemaakt van een volgelaatsmasker of een gezichtsbedekkende kap.

• Ooktijdenshetaanbrengenvandespraywordenchemicaliënbestendige handschoenen gebruikt conform paragraaf8en/of16vanhetveiligheidsinformatieblad.

• Met vloeistof vervuilde kleding wordt direct vervangen. • Kledingwordtvoorgebruikgecontroleerdop

beschadiging. Beschadigde kleding wordt direct vervangen en separaat opgeslagen in de afgesloten afvalton.

• De helper beschikt voor calamiteiten en voor kortdurend verblijf in de kruipruimte over dezelfde bescherming als de sprayer.

Een sprayer met gezichtsbedekkende kap en verse luchttoevoer.

Noodvoorzieningen• Eriseenvoorzieningaanwezigwaarmeedeogenminimaal

15minutengespoeldkunnenworden.Wanneerditlosseoogspoelflessenzijn,danzijnditerminimaaltwee.

Arbeidsgezondheidskundig onderzoek• Werknemersdiedezewerkzaamhedenuitvoeren,krijgen

eenPeriodiekArbeidsgezondheidskundigOnderzoek(ofPeriodiekMedischOnderzoek)aangeboden.Hierinwordtonderzochtofereffectenzichtbaarzijn(huid/longen)diemogelijk samenhangen met blootstelling aan isocyanaten. Hiervoorwordteenuitgebreideanamneseafgenomen,aangevuldmetlongfunctietesten.Ditonderzoekwordtperiodiek aangeboden, omdat juist het verloop in bepaaldeparametersinformatieverschaftoverhetontstaan van klachten.

N.B.MedewerkersdievallenonderdebouwcaokrijgenautomatischeenuitnodigingvoorhetPeriodiekArbeidsgezond-heidskundigOnderzoek.Hierinzijneenanamneseeneenlongfunctietestopgenomen.DefrequentievanhetPAGOisafhankelijkvandefunctieendeleeftijdvandemedewerker.

• DewerkgeverstimuleertmedewerkersactiefomdeeltenemenaanhetPAGOenfaciliteertditonderanderedoorde planning waar nodig aan te passen.


Tabel 5.1 Werk- en hersteltijden voor de verschillende werkhoogtesHoogte kruipruimte AfspraakLagerdan100centimeter Maximaal 4 uur per dag in werken

Hogerdan60centimeter Na75minutenminstens15minutenherstelpauzebuitendekruipruimtenemen

Lagerdan60centimeter Naiederuurminstens15minutenherstelpauzebuitendekruipruimtenemen

50centimeter Minimum hoogte voor na-isoleren met gespoten PUR in bestaande bouw

Lagerdan50centimeter Eenanderewerkmethodetoepassenofdekruipruimteuitdiepen

Deze afspraken zijn in de maatregelen verwerkt (paragraaf 5.2).


5 | Overige risico’s

5.1 Risico’sNaastblootstellingaangevaarlijkestoffen,brengthetna-isoleren van vloeren met PUR-schuim ook andere risico’s met zich mee. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste risico’s genoemd.

Fysieke belastingFysiekisditwerkbelastendeninspannend.Deruimteonderde vloer is krap en voorzien van obstakels zoals tussenmuren, leidingen en puin. Bij het opbrengen van het schuim, wordt langdurigoprugofzijgewerkt,waarbijmetéénhandhet spraypistool bewogen wordt, terwijl de andere arm ondersteuning biedt.

DereactietussendeA-endeB-componentvanhetPUR-schuim is exotherm. Dit houdt in dat er warmte bij vrijkomt. HetPUR-schuimiswarmendetemperatuurindekleineruimte loopt daardoor hoog op. Daar komt bij dat de sprayer werktinvolledigeuitrustig:wegwerpoverall,handschoenen,veiligheidsschoenen, volgelaatsmasker of een volledig afgesloten verse luchtkap.

HetopbrengenvanPUR-schuimindekruipruimteisdoordezeaspectenfysiekbelastend.Erissprakevanongunstigehoudingen,statischearmbelasting,warmenenergetischbelastend werk.

Debouw-eninfrasectorheeftafsprakengemaaktoverhetaanbrengenvanisolatieonderdebeganegrondvloeralshetgaat om de hoogte van de kruipruimte. Deze zijn in tabel 5.1 weergegeven.

Besloten ruimteEenkruipruimteiseenbeslotenruimte.Devluchtwegenzijnbeperkt,voortbewegenislastigdoordebeperktebewegingsruimte,erisweinigverlichtingenerkunnenstoffenvrijkomen (zie 3.1) die door het verdringen van lucht, kunnen leidentotverstikkingsgevaar.Ookbrand-enexplosiegevaariseen belangrijk gevaar bij besloten ruimten. Beschadigd, slecht onderhouden materieel of onoordeelkundig gebruik kan leiden tot ongecontroleerd vrijkomen van onder druk staand schuim.

GeluidZowelhetmengpistoolalsdecompressorzijnbronnenvanschadelijk geluid.

5.2 MaatregelenIn hoofdstuk 4 zijn meerdere maatregelen genoemd die niet alleendeblootstellingaangevaarlijkestoffenvermindert,maarookandererisico’skleinermaakt.Hieronderwordennogenkeleaanvullendemaatregelengenoemd.Ookhieris onderscheid gemaakt in bouwfase en in soort maatregel (arbeidshygiënischestrategieofSTOP).

5.2.1 Maatregelen tijdens de werkvoorbereidingOokbijdewerkvoorbereidingkunnenkeuzesgemaaktwordendieinvloedhebbenopdeveiligheidengezondheid.Hetgaatdan bijvoorbeeld over de aanschaf van materialen, maar ook over het plannen van personeel.


Substitutie• Zorginoverlegmetdeopdrachtgevervoorvoldoende

begaanbaarheid van kruipruimtes (aanwezigheid puin, schone, droge ondergrond).

• Eenopdrachtwordtaangenomenalsderuimtevoorisolatieopalleplaatsenminimaal50cmhoogis.Gestreefdwordtnaareenhoogtevanminimaal60centimeter.Beneden50centimeterwordteenandereisolatiemethodetoegepast of wordt de kruipruimte eerst uitgediept.

Technische maatregelen• Zorgvooreengeluidgedemptecompressoren

spraypistool.• Erwordtvolgensdevoorschriftenvoornauwe,geleidende

ruimten,gewerktmet50voltwisselspanningof120volt gelijkspanning met behulp van een scheidingstrafo diebuitendekruipruimtewordtopgesteld.230Voltapparatuurwordtniettoegepast.

• Bij het mangat staat een lamp die in geval van nood gebruikt kan worden om de kruipruimte in te schijnen. Tevens verlicht de lamp de uitgang voor de sprayer.

• Voorhetspraywerkwordtgezorgdvoor: o Hetegaliserenvandebodemvandekruipruimteen

het vrijmaken van obstakels. o Hetaanleggenvanwerkgeulenenhetverzorgen

van een droge ondergrond (drainage). Indien er grondwater staat in de kruipruimte wordt dit vooraf verwijderd bijvoorbeeld met een perslucht dompelpomp.

o Hetinkaartbrengenvaneventueledoorgangennaarcompartimenten.

o Voldoendetoegankelijkheid(indekruipruimteendedoorgangen).

o Communicatiemiddelenvoorcommunicatievansprayer naar helper, bijvoorbeeld door middel van eendraadlozezenderenontvangereneenakoestischenoptischsignaal.Indiengebruikgemaaktwordtvaneenakoestischsignaal,wordtervoorgezorgddatdezehoorbaar is.

Organisatorische maatregelen• Alle relevante risico’s worden vooraf in kaart gebracht.

Hieronderbevaltonderanderedeaanwezigheidvanasbest.

• Jeugdigen(<18jaar)werkennietineenbeslotenruimte.• Bij de planning wordt ervoor gezorgd dat een ploeg

bestaatuittweevakvolwassensprayers(zodattaakroulatiemogelijk is). Als dit niet mogelijk is, wordt de werkdag beperkt, zodat per persoon maximaal een halve dag

(4 uur) wordt gesprayd.• Werknemerskrijgenvoorlichtingeninstructieoverhetop

een juiste wijze uitvoeren van de werkzaamheden.

• B ij de planning wordt ervoor gezorgd dat er geen taalbarrièreis.BeidewerknemersmoetenNederlands,EngelsofDuitsbeheersen.

Persoonlijke beschermingsmiddelen• Erwordtgehoorbeschermingterbeschikkinggesteld

met een minimale dempingswaarde van 15 dB(A). Otoplastiekenhebbendevoorkeurinverbandmet dempingswaarde en comfort. Gehoorkappen zijn moeilijk te combineren met het gebruik van ademhalingsbescherming. Bij de keuze van een gehoorbeschermingsmiddel wordt erop gelet dat communicatieenwaarschuwennogsteedsmogelijkis.

• Depasvormvanotoplastiekenwordtminimaaljaarlijksgecontroleerd(EN352).

• Erwordtvoorlichtingeninstructieingeplandover het schoonmaken en bewaren van de gehoorbeschermingsmiddelen.

5.2.2 Maatregelen tijdens de uitvoeringTijdens de uitvoering zijn technische en organisatorische maatregelen mogelijk die ervoor zorgen dat sprayer, helper en omstanders voldoende beschermd zijn.

Technische maatregelen• Doordeafsluitingvanhetkruipluikmiddelseen

transparant(flexibel)kunststofblijfteenzichtmogelijkheiden is het eenvoudig te verwijderen in geval van een vluchtsituatie.Erwordtgezorgddathetnietmogelijkisom in het luik te vallen, bijvoorbeeld door een hek.

• De scheidingstransformator staat buiten de kruipruimte opgesteld.

• De compressor wordt zo ver mogelijk van de werkplek af geplaatst.

• Stroomvoedingskabels worden periodiek geïnspecteerd op beschadigingen.

Organisatorische maatregelen• Depauzetijdenzijnafhankelijkvandehoogtevande

kruipruimte: o Minimaal15minutenpauzena60minutenwerkalsde

hoogtelagerisdan60cm. o Minimaal15minutenpauzena75minutenwerkalsde

hoogtehogerisdan60cm. o Bijhittezijnerextra(drink)pauzes.• De taken van sprayer en helper worden binnen een

werkdagafgewisseld(taakroulatie).


6 | Informatie

6.1 Literatuur, websites en richtlijnen

LiteratuurArbouw,Healtheffectsofconstructionmaterialsandproducts.Amsterdam.Arbouw,publicatie07-100,februari2007.Gezondheidsraad,Di-andtriisocyanates,health-basedrecommendationonoccupationalexposurelimits.DenHaag.Gezondheidsraad,publicatie2018/20,2018.

NCvB,NederlandsCentrumvoorBeroepsziekten,Factsheet–Ziekdoorisocyanaten,NCvB,CoronelInstituutvoorArbeidenGezondheid,AmsterdamUCM,30-01-2019.

RIVM,IsolatiematerialenenGezondheid,eenverkenning.RIVMbriefrapport2016-0132,RijksinstituutvoorVolksgezondheidenMilieu,Bilthoven,2016.

RPS,SprayedPURfoamemissionsfromcrawlspaces,25-02-2014,RPSreportSFE,Delft.

TNO,Evaluatievangezondheidsrisico’svoorbewonersopbasisvanresultatenvanmetingeninwoningentijdensendirectnaaanbrengenvanSPF-vloerisolatie,21-8-2013,TNO2013R11049,Zeist.

Relevante websitesEPA:https://www.epa.gov/saferchoice/potential-chemical-exposures-spray-polyurethane-foamRIVM:https://www.rivm.nl/binnenmilieu/pur-schuim

RichtlijnenVoorna-isolerenvanvloerendoormiddelvangespotenPUR-schuimzijndevolgendeuitvoerings-enbeoordelingsrichtlijnenrelevantdeURL27-101endeBRL1332ofdeBRL2131.


Bijlage 1 | Methode voor het vergelijken van de gezondheidsrisico’s van producten

Heteneproductheeftanderemogelijkegezondheidseffectendanhetandere.Omvasttestellenwelkproducthetminstschadelijkis,kangebruikgemaaktwordenvandeHealth-zinnen(H-zinnen)dieweergegevenzijnophetetiketvanhetproductofophetmeegeleverdeveiligheidsinformatieblad.

IndezebijlagewordteenindicatievemethodebeschrevenwaarmeeverschillendeH-zinnenmetelkaarvergelekenkunnen worden. Deze is gebaseerd op de gevaarsindeling diedeBritsearbeidsinspectie(HSE)heeftgemaakt.BijdezeindelingisEhetmeestschadelijkenAhetminstschadelijk.GeenH-zinisvanzelfsprekendhetbest.

Stappen:1. ZetalleH-zinnenvaneenproductopeenrij.2. ZoekbijelkeH-zindebijbehorendegevaarsgroepin

wonderstaand tabel. 3. Dehoogstegevaarsgroep(dichtstbijE)isdegevaarsgroep

van het product.4. Vergelijkdegevaarsgroepvanverschillendeproductenmet

elkaar en kies voor een de minst schadelijke gevaarsgroep (A is het laagst).

Gevaarsgroep H-zin Betekenis H-zin

- - Geen H-zinnenA H2** H-zinnenmetgevaarsaspectenalsontvlambaar

A H4** H-zinnenmetmilieu-aspecten

A H304 Kandodelijkzijnalsdestofbijinslikkenindeluchtwegenterechtkomt

A H315 Veroorzaakthuidirritatie

A H319 Veroorzaakternstigeoogirritatie

A H336 Kanslaperigheidofduizeligheidveroorzaken

B H302 Schadelijk bij inslikken

B H312 Schadelijk bij contact met de huid

B H332 Schadelijk bij inademing

B H371 Kanschadeaanorganenveroorzaken

C H301 Giftigbijinslikken

C H311 Giftigbijcontactmetdehuid

C H314 Veroorzaakternstigebrandwonden

C H317 Kaneenallergischehuidreactieveroorzaken

C H318 Veroorzaakternstigoogletsel

C H331 Giftigbijinademing

C H335 Kanirritatievandeluchtwegenveroorzaken

C H370 Veroorzaaktschadeaanorganen

C H373 Kanschadeaanorganenveroorzakenbijlangdurigeofherhaaldeblootstelling

D H300 Dodelijk bij inslikken

D H310 Dodelijk bij contact met de huid

D H330 Dodelijk bij inademing

D H351 Verdachtvanhetveroorzakenvankanker

D H360 Kandevruchtbaarheidofhetongeborenkindschaden

D H361 Kanmogelijksdevruchtbaarheidofhetongeborenkindschaden

D H362 Kanschadelijkzijnviadeborstvoeding

D H372 Veroorzaaktschadeaanorganen

E H334 Kanbijinademingallergie-ofastmasymptomenofademhalingsmoeilijkhedenveroorzaken

E H340 Kangenetischeschadeveroorzaken

E H341 Verdachtvanhetveroorzakenvangenetischeschade

E H350 Kankankerveroorzaken

Adressen

Postbus85,[email protected]



Klompenmakerstraat15,[email protected]

Postbus2525,3500GMUtrechtT0307511500/[email protected]

Postbus340,2700AHZoetermeerT0793252252info@bouwendnederland.nlwww.bouwendnederland.nl

Eerstedrukin2020.Aandetotstandkomingvandezepublicatieisdegrootstmogelijke zorg besteed. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend.

Wijzijnkennis-enadviescentrumVolandis.Webouwenaaneengezondeenbloeiendebouw-eninfrasector.Waarinmensenveiligwerken.Plezierhoudeninhunwerk.Enoptijdvooruitkijken.Datisgoedvooriedereen:werknemer,werkgeverénopdrachtgever.Wantgezondeengemotiveerdemensenhalendebesteresultaten.Wedagenjeuithierzélfactiefmeeaandeslagtegaan.Weethoejebezigbent.Enwaarjenaartoewerkt.Merkhetzelf:bewustwerkenwérkt.

Volandisiseenorganisatievan:

Volandis Ceintuurbaan2-100a3847LGHarderwijk

Postbus853840ABHarderwijk

0341-499299 [email protected]

Thermisch na-isoleren van de onderkant van begane grondvloeren · overgevoeligheid (Arbouw, 2007)....

Documents

Transcript of Thermisch na-isoleren van de onderkant van begane grondvloeren · overgevoeligheid (Arbouw, 2007)....