Thema: Strategie van pensioenfonds en werkgever & keuzes inzake toekomstbestendigheid

Over de sprekers

Arnout Korteweg (Uitvoerend bestuurslid De Nationale APF)

• Ervaren manager en adviseur in de pensioensector

• Managing Director Mercer Benelux (tot 2013) • Daarvoor commerciële functies bij Hewitt en Robeco Groep • Lid Raad van Advies PBM

De Nationale APF seminar

Strategie ondernemingen en pensioenfondsen

25 oktober 2017

PwC

Het pensioenstelsel staat onder druk door economische, demografische en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen

Tech Demo grafie

Fisc/Jur Rente /

financiële markten

Trust Arbeid

Individu Overheid

Pensioen stelsel

Terugtredende overheid • Participatiesamenleving

• Financiële risico’s verschuiven naar individu • Bezuiniging i.v.m. houdbare overheidsfinanciën

Populatietrends • Stijgende levensverwachting

• Groei aantal uitkeringsgerechtigden • Krimp in bepaalde sectoren overall • Afname invloed premiebetalingen

• Langer werken

Digitalisering • Snelle technologische ontwikkelingen

bieden mogelijkheden tot laagdrempelig massacontact (gebruik smart phones, social media) en drastische kostenverlaging

• Andere sectoren geven voorbeeld en zetten norm voor pensioensector

• Cyberrisico’s bewaken

Individualiserende samenleving • Eigen keuzes • Kritisch op solidariteit • Diversiteit in uitvoering

Regulering beperkt bewegelijkheid • Inkadering fiscale mogelijkheden • Aanscherping boekhoudregels • Verantwoording en compliance • Versterken van de bestuurlijke

deskundigheid, slagkracht en transparantie

Erosie van vertrouwen • Pensioenstelsel • Pensioenfondsen • Financiële sector / instituties algemeen

Sterk gestegen verplichtingen • Onbekend terrein renteontwikkeling

• Lage rente door QE-politiek en ruime beschikbaarheid kapitaal

• Gevoelig voor volatiliteit financiële markten

• Search for yield

Flexibilisering • Andere arbeidsverhoudingen

• Werkgever kan/wil geen pensioenrisico dragen • Werknemer vraagt om ontzorging

6

PwC

Corporate pensioen strategie

PwC

Pensioenstrategie van ondernemingen

VANDAAG MORGEN

Corporate strategie Focus op lokale pensioenoplossingen

Pensioen strategie Onduidelijke pension governance

Pensioen ondersteunend aan corporate strategie Pensioenen zijn een “bumpy ride”

PwC

Global corporate views on pensions

Bron: PwC Global Pension Survey 2014

75% 83%

91%

71%

56%

6% 90%

Meer dan 75% van de multi-nationals is bezorgd over de

impact van pensioenen op de balans, P&L, cash flow en

management time

Werkgevers overwegen “de-risking” pensioen Werkgevers bezorgd over pensioen

Werkgevers met voorkeur voor DB

Percentage van werkgevers dat gelooft dat zij een belangrijke rol

hebben in de pensioenvoor-zieningen voor werknemers

Maar werkgevers overwegen niet pensioen van de agenda te halen

Trend naar “Nieuw Paternalisme” aanpak van pensioen

Sluiten DB regelingen voor nieuwe mensen

Bevriezen DB opbouw

Promoot overgang van DB naar DC

Werkgevers met voorkeur voor DC

PwC

Pensioenstrategie van ondernemingen

HR Finance Risk management

Niv

eau

Analyse Monitoren

Actual 17%

Standard 15%

Objective 10%

Management dashboard

Actual 8m

Standard 9m

Objective 9m

Actual 90m

Standard 60m

Objective 25m

Actual 6%

Standard 8%

Objective 7%value at risk

Premium Expense

Value at risk Retention

premium expense

retention

2. Toekomstbestendige regeling: Beheer van DC/DB regelingen die de

corporate strategie ondersteunen

1. “Oplossen” van het verleden: Oplossingen voor DB die de corporate

strategie ondersteunen

Doelen, prioriteiten en beleid

Pensioen strategie

Corporate strategie

Uitkeringsniveau

WN’s mobiliteit

Verzorging

Solidariteit WN

Garanties

Flexibiliteit

Laag Hoog Medium

Huidig

Huidig

Huidig

Huidig

Huidig

Huidig

P&L

Vol

atili

teit

EV

Cash

PwC

Pensioenfondsen strategie

PwC

Tijdig inspelen op onzekere veranderingen vergt denken in scenario’s, waarbij klantervaring en kosten efficiëntie ‘no regret moves’ zijn

Collectief Individueel

‘Mooie groei’ Hoge rente, gezonde

inflatie, sterke economie

Seculiere stagnatie Lage rente, zwakke economie

Opgelucht ademhalen • Collectiviteit wint weer terrein • Trend DC zet niet door • Weinig innovatie, conservatief • Pensioenniveau hoog

Collectiviteit weer in zwang • Inzicht groeit dat lage rente

ook DC raakt • Basispensioeninkomen en omslagstelsel (AOW)

winnen aan belang • Consolidatie

Deelnemer wordt klant • Toename aanbieders en concurrentie • Differentiatie via technologie • Meer keuze en eigen verantwoordelijkheid

Eenvoud troef • Beperkt aantal grote (nationale) aanbieders • Zorgverzekeraar model • Eenvoudig, minder opties • Automatiseren om kosten te verlagen

1 2 4 3

12

PwC

Drie marktthema’s voor ontwikkeling strategie nader uitgediept

Consolidatie en schaalgrootte Effectieve uitvoering Verandervermogen en effectieve governance

De markt van pensioenfondsen consolideert in snel tempo. Deze consolidatie zet naar verwachting door en zorgt voor beweging in de

pensioenfondsenmarkt.

Kleine / kwetsbare pensioenfondsen stoppen. Grote pensioenfondsen

benutten schaalgrootte in het belang van hun deelnemers. Nieuwe

vehikels komen op (APF, PPI).

Ook pensioenuitvoeringsorganisaties consolideren en creëren zo

schaalvoordelen. Dit wordt in de praktijk bereikt bij standaardisering

van regelingen, serviceniveaus en processen, optimale automatisering

Pensioenfondsen hebben hun uitvoering veelal uitbesteed. De

uitvoering van hun missie, visie en strategie wordt daardoor in sterke

mate bepaald door hun uitvoerder en de vorm van de relatie tussen fonds en uitvoerder. Uitvoerders moeten

voldoende effectief en innovatief zijn om deelnemer goede service te

bieden tegen lage kosten. Technologische ontwikkelingen

bieden mogelijkheden.

De eisen aan bestuurders van pensioenfondsen worden snel hoger.

Kennis, competenties, beschikbaarheid en bestuurlijke

slagvaardigheid moeten zijn afgestemd op de verantwoordelijk-heid van het bestuur. Verder moet

het bestuur zorgen voor evenwichtige belangenvertegenwoordiging.

Tenslotte is verandervermogen nodig in een veranderde omgeving.

Omvang, samenstelling, werkwijze en bestuursmodel bepalen de

resultaten.

13

PwC

Besturen komen meer onder druk door toenemende regelgeving en beperkt beschikbare expertise en tijd

Zwaar gereguleerd

CDC karakter

Countervailing power

“Moeite invulling vacatures”

“Complexiteit van bestuurlijke rol”

Verantwoord bestuur

Direct voldoen

Beschikbare tijd

Zoals besproken is de pensioensector, in antwoord op de onzekerheid, onderworpen aan een verscherping van de regulering. Dit kadert de mogelijkheden die het bestuur heeft.

Door het CDC-karakter is verantwoordelijkheid van het bestuur voor pensioenresultaat groot. Zij moeten voldoen aan hun doelstelling om zowel indexatiepotentieel te verhogen en de kans op korten te verlagen.

Het belang van countervailing power ten opzichte van uitvoerders is toegenomen. Gezien de toegenomen complexiteit is dit een uitdaging.

Wettelijke eisen aan bestuurders en toetsing door DNB op kennis, beschikbare tijd en competenties zijn scherp; nadruk op verantwoordelijkheid bestuur

De bestuurdersrol dient per direct na intreding op vol vermogen ingevuld te worden. Hierdoor is een langer voortraject nodig waarin potentiele bestuurders opgeleid worden.

De eisen die gesteld worden aan bestuurders inzake beschikbare tijd maken dat veel potentiele bestuurders afhaken.

14

PwC

Steeds meer pensioenfondsen spelen in op de consolidatieslag en treden op als ‘magneetfonds’

2.000.000 1.000.000 500.000

Er is trend zichtbaar naar “eten of gegeten worden”, gedreven door de behoefte aan schaalgrootte. Opkomst van APF’s versterkt de trend.

Aantal deelnemers

PGB

BPL Pensioen

ABP

BPF Bouw PMT

PME

PFZW

Detail-handel

Fondsen met sterke groeistrategie Traditionele fondsen

15

SBZ

PwC

Consolidatie pensioenfondsen, het aantal pensioenfondsen daalt en verdere daling wordt verwacht in de nabije toekomst

De oorzaken voor consolidatie zijn divers:

• Sterke toename van de regeldruk • Verminderen van handelingsvrijheid • Zwaardere governance-eisen • Hogere (vaste) kosten • Toegenomen risico-besef na

enkele zware financiële crises • Sectorgrenzen vervagen • Pensioenregelingen worden

meer uniform • Trend naar individueel DC

Het aantal pensioenfondsen daalt al jaren, verdere daling wordt verwacht (nu 268, waarvan 45 in liquidatieproces. Daling betreft vooral ondernemingspensioenfondsen, maar ook veel kleinere en middelgrote BPF-en stoppen. Liquiderende fondsen gaan naar verzekeraars (veelal kleinere fondsen), APF-en en BPF-en. Verzekeraars bieden garanties, maar zijn relatief duur en hebben imagoprobleem. BPF-en bieden voortzetting pensioenfondssituatie; verschil in dekkingsgraden is vaak een probleem

0

100

200

300

400

500

600

700

800

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Beroepspensioenfondsen Ondernemingspensioenfondsen

Bedrijfstakpensioenfondsen niet verplicht Bedrijfstakpensioenfondsen verplicht

16

Het APF is in opkomst, het marktaandeel zou nog sterk moeten kunnen groeien!

Presentatie Arnout Korteweg

Algemeen • Introductie De Nationale APF • Onderscheidende kenmerken • Governance/ Belanghebbendenorgaan

Praktijk

• Inrichting kringen/ CDC regelingen • Vermogensbeheer • Deelnemers communicatie

Transitie

• Verantwoordelijkheden en aanpak • Selectie proces

Onderwerpen

Algemeen

Bestuur De Nationale APF

20

Margreet Teunissen Voorzitter (niet uitvoerend)

Mirja Constandse (uitvoerend)

Roeland Van Vledder (niet uitvoerend)

Henk de Bruijne (uitvoerend)

Erwin Bosman (niet uitvoerend)

Arnout Korteweg (uitvoerend)

• Voorzitter Pensioenfonds IBM Nederland

• Lid Bestuur Pensioenfonds voor de Architectenbureaus

• Lid RvT BPF Schilders • Voormalig Lid RvB ASR

Nederland

• Actuaris • Voormalig Directeur Beleid &

Actuariaat MN Services • Voormalig bestuurslid

Actuarieel Genootschap • Commissaris ABN AMRO

Captive N.V.

• Voorzitter Pensioenfonds Openbare Bibliotheken

• Voorzitter RvC Rijnbrink Groep • Voorzitter RvT IrisZorg • Lid RvT Maastro Clinic • CEO Muziekweb.nl

• Professioneel pensioenfonds bestuurder

• Ruim 25 jaar ervaring in senior management posities bij ING Investment Management in zowel Nederland als buitenland (Europa en Azië)

• CFA-charterholder en voormalig bestuurslid CFA Society Netherlands en Czech Republic

• Actuaris • Voorzitter Pensioenfonds voor

Personeelsdiensten (StiPP) • Voorzitter Pensioenfonds

Groothandel Bloemen & Planten

• Ervaren manager en adviseur in de pensioensector

• Managing Director Mercer Benelux (tot 2013)

• Commerciële management functies bij Hewitt en Robeco Groep

• Lid Raad van Advies PBM

Bestuursmodel De Nationale APF

21

Slagvaardig governancemodel

Audit commissie

Pensioen commissie

Audit extern

Directeur Bestuursbureau (UB’er)

Niet uitvoerend bestuur

Uitvoerend bestuur

Bestuurssecretariaat Communicatie Pensioenen Vermogens-beheer

Finance & Control

Compliance officer

Risk manager

Beleggings-advies commissie

Accountant

Certificerend actuaris

Adviserend actuaris Collectiviteitskringen

Vergadering van Belanghebbendenorganen

Belanghebbendenorgaan per kring

Bestuur en commissies

Mirja Constandse • Directeur Bestuursbureau

• Pensioenregelingen • Pensioencommunicatie

• Actuariaat • Interne organisatie

Henk de Bruijne • Finance & Control • Vermogensbeheer

Arnout Korteweg • Uitbesteding en ICT

• Risicobeheer • Klachten, bezwaren en

hardheidsgevallen • Compliance

• Sales / Marketing en Relatiemanagement

• Algemene communicatie

Taakverdeling Uitvoerend Bestuur Bestuursbureau

Voorzitter: Henk de Bruijne Lid: Ruud Hommes Lid: Hartwig Liersch

• BO van 6 leden • Voorzitter BO’s vormen

Centraal Belanghebbenden overleg

Belanghebbenden orgaan (BO)

Beleggingsadviescommissie (BAC)

Voorzitter: Mirja Constandse Lid: Jacqueline Verhulst Lid: Arnout Korteweg

Pensioencommissie

Directeur Mirja Constandse

Bestuurssecretaris

Matthijs Swarts

Risk Manager Ronald Sijsenaar

Compliance Ellen Hoving

22

Belanghebbendenorgaan

23

• Belanghebbendenorgaan (BO) – Aantal leden: maximaal 6, paritair (Eigen, Verkozen of evt. Externe leden) – Invloed op beleggingsbeleid via bestuur of beleggingsadviescommissie – Rapportages voor BO op het gebied van pensioenuitvoering, vermogensbeheer,

risk management en reguliere financiële rapportages.

• Rechten van het Belanghebbendenorgaan (reglement en statuten) – Wettelijke rechten:

• Goedkeuringsrechten • Adviesrechten

– Bovenwettelijke rechten

• Vergadering van Belanghebbendenorganen (voorzitters) van de kringen • De Nationale APF faciliteert studiedagen ten behoeve van kennisontwikkeling

Directe Betrokkenheid

24

Dit betekent voor Cargill:

• Een toekomstbestendige en betrouwbare partner

• Toegewijd bestuur met korte

communicatielijnen en duidelijke informatiedeling

• Flexibele uitvoering voor pensioenfondsen en werkgevers

• Best in class beleggingen, voor een beter pensioenresultaat

Solide uitvoering

Zekerheid van

continuïteit

Krachtig bestuur

De Nationale biedt een sterk en solide fundament met uitbesteding aan AZL en NN Investment Partners. Dit biedt een compleet en flexibel aanbod pensioenregelingen voor de deelnemers, in combinatie met een best in class vermogensbeheer.

Mensen maken het verschil. Ervaren bestuursleden zijn fulltime werkzaam voor uw deelnemers; persoonlijk, betrokken, transparant, kostenbewust en oplossingsgericht.

Waarom De Nationale APF voor uw deelnemers?

De oprichtende partijen zijn al decennialang gecommitteerd aan de Nederlandse pensioensector. Dit commitment, in combinatie met de sterke groei van De Nationale APF geeft de zekerheid van continuïteit.

Onderscheidend vermogen De Nationale APF

De Nationale APF Partnership

bij het bieden van oplossingen voor werkgever,

pensioenfonds en haar deelnemers Flexibiliteit

Onafhankelijke governance

Open architectuur vermogensbeheer

Ervaring

Alle soorten pensioenregelingen

mogelijk

Modern slagvaardig bestuursmodel

Transparante, betrouwbare, solide oplossingen

Onafhankelijke selectie fondsmanagers

Inrichting kringen

Inrichting kringen

27

• 4 multi cliënt kringen o 1 dekkingsgraad o 1 beleggingsbeleid o 1 indexatiebeleid

• 1 DC kring

• Single cliënt kringen • Flexibiliteit

o Iedere werkgever eigen kenmerken pensioenregeling

o DB/CDC/DC mogelijk

Inrichting Multi Cliënt kringen

Kringen hebben een eigen dekkingsgraad

Kring A Kring B Kring C Kring D

Dekkingsgraad Laag Midden Midden Hoog

• Dekkingsgraad is dynamisch

• Toetreders passen aan richting actuele dekkingsgraad

• Geen ingroei kringen: wij introduceren pragmatisch nieuwe multi cliënt kringen

29

Inrichting Multi Cliënt kringen Hoe berekenen wij de premie

4

Sterftegrondslagen • Meest recente AG Prognosetafel • Ervaringssterfte specifiek voor werkgever

Premieberekening op basis van pensioenregeling werkgever

Rente • DNB-rentetermijnstructuur jaar

voorafgaand, òf • Verwacht rendement

Solvabiliteitsopslag conform strategische beleggingsmix

Kosten • Vast bedrag per actieve deelnemer • Opslag ter vorming van kostenvoorziening • 0,2% van premie als opslag

weerstandsvermogen

Opslagen afhankelijk populatie conform premie herverzekeraar • Risicopremie overlijden • Risicopremie premievrijstelling

1

2

3

5

6

Vermogensbeheer

• Strategisch adviseur van APF bestuur en Belanghebbendenorgaan – Strategic Asset Allocatie Advies – Dynamische Asset Allocatie op basis van middellange termijn visie en risico-houding

• Matching portefeuille - Portfolio constructie en beheer

– Dagelijks beheer, cash management, transities – Beheer risico-management portefeuilles – LDI (staatsobligaties, cash, swaps, inflatie-obligaties) – Valuta-afdekking – Duurzaamheidsbeleid verwerkt in het gehele beleggingsproces – In eigen kring op maat vorm te geven

• Return portefeuille - Manager selectie en monitoring

– Geen gedwongen winkelnering: Altis Investment Management, onafhankelijke dochter van NN IP, waarborgt kwaliteit vermogensbeheerders door onafhankelijke monitoring

– Team van 20 fte, ruim € 50 mld geadviseerd vermogen sterke inkoopkracht

Hoe richten wij vermogensbeheer in? Fiduciair beheer door NN Investment Partners

31

Altis- Managerselectie

32

• Unieke holdings-based aanpak • Glazen Huis principe richting klanten / transparantie

1 2 3 4

Total List Work List Long List Short List

50 – 300 Mgrs 10 – 50 Mgrs 4 – 10 Mgrs 2 – 4 Mgrs

Fase

Aantal

Analyse

Bronnen

• Markt overzicht • Beheerd vermogen • Lengte van track record • Analyse van kwaliteit track

record

• Databases / Internet • Prospects / Klanten • Consultants • Managers • Conferenties

• Analyse v.d. investeerbaarheid

• Analyse track record m.b.v. Factor Model

• Analyse huidige posities

• Presentaties • Factsheets • Performance data • Holdings data

• Attributie • Consistentie v.d. posities • Historische ESG Analyse • Beoordeling v.d. Altis RFP • Bezoek / call manager • Onderhandelen condities • Manager scorecard maken

• Managers • Sustainanalytics • Altis RFP & ESG RFP • Historische posities

• Manager voorstel • Interne presentatie • Informeren v.d. managers • Finale goedkeuring • Approval Committee

Beleggingsbeleid Multi Client kringen

33

Kring A Kring B Kring C Kring D

Matching Portefeuille 50% 50% 60% 45%

Nominale matching 35% 35% 42% 31,5%

Bedrijfsobligaties 15% 15% 18% 13,5%

Return Portefeuille 50% 50% 40% 55%

Aandelen Wereldwijd 26,50% 26,50% 20% 29,75%

Aandelen Opkomende Markten 2,5% 2,5% 2,0% 2,75%

Obligaties Opkomende Markten 7,5% 7,5% 6,0% 8,25%

High Yield 7,5% 7,5% 6,0% 8,25%

Vastgoed 6,0% 6,0% 6,0% 6,0%

Afdekking Renterisico 65% 65% 65% 60%

Afdekking Valutarisico USD, GBP, JPY 100%

Deelnemers Communicatie

Communicatie

• De communicatie -onderdelen binnen De Nationale APF: – Wettelijk verplichte documentatie

– Werkgeversportal

– Werknemersportal

35

• Modern, eenvoudig en gebruiksvriendelijk

– Eenvoudig alle wijzigingen doorgeven

– Digitaal nota’s inzien

• Geavanceerde pensioenplanner – Maakt gebruik van Nibud – Koppeling met Pensioenregister

• Portal in Nederlands en Engels beschikbaar

• Communicatie met werknemers digitaal, papier blijft mogelijk

Digitale deelnemerscommunicatie

36

Transitie

Aansluiting op hoofdlijnen

38

• Verzoek aansluiting • Analyse regeling(en) • Uitvoeringstoets Bestuursbesluit voor volgende fase

• Opstellen overeenkomsten en reglementen

• Communicatieplan • Risk assessment Bestuursbesluit voor volgende fase

• Implementatie regeling(en)

Totale doorlooptijd mede afhankelijk van snelheid van besluitvorming (o.a. DNB)

Transitie en projectorganisatie Ondersteuning- verantwoordelijkheden

39

Stuurgroep Transitie • UB De Nationale APF (Vz) • UB De Nationale APF (Vb) • Bestuurder(s)/ directeur

Pensioenfonds en Werkgever

Ondersteuning • Adviseurs/actuaris PF • Adviseurs werkgever

• Adviseurs De Nationale APF • Fondsmanager APF

Projectgroep Overeenkomsten en reglementen • UB De Nationale APF (vz) • Bestuurder/dir PF • Bestuurssecretaris De Nationale APF

Projectgroep Communicatie • Projectleider De Nationale APF (vz) • Bestuurder/dir PF • Communicatie adviseur De

Nationale APF

Projectgroep Pensioenadministratie • Projectleider De Nationale APF (vz) • Bestuurder/dir PF • Projectleider AZL

Projectgroep Transitie Vermogensbeheer

• UB De Nationale APF (vz) • Bestuurder/dir PF

• Projectleider NN IP • Vertegenwoordiger

vermogensbeheerder PF

Hoofdthema’s in Selectie proces

• Governance (bestuur/ BO) • Vermogensbeheer • Administratieve Uitvoering (PA) • Aansluiting bij Kringen (Single vs. Multi) • Kosten (efficiencies) • Contracting • Continuïteit (ervaring/garanties) • Transitie

Contracting De Nationale APF

Type overeenkomsten of reglementen: • CWOO • Pensioenreglement(en) • Uitvoeringovereenkomst (werkgever) • Uitvoeringsreglement (pensioenfonds) • SLA afspraken • Reglement BO • ‘Sleutels worden overgedragen’

De Nationale APF: Vertrouwen en Persoonlijk

42

Margreet Teunissen Voorzitter (niet uitvoerend)

Mirja Constandse (uitvoerend)

Roeland Van Vledder (niet uitvoerend)

Henk de Bruijne (uitvoerend)

Erwin Bosman (niet uitvoerend)

Arnout Korteweg (uitvoerend)

• Voorzitter Pensioenfonds IBM Nederland

• Lid Bestuur Pensioenfonds voor de Architectenbureaus

• Lid RvT BPF Schilders • Voormalig Lid RvB ASR

Nederland

• Actuaris • Voormalig Directeur Beleid &

Actuariaat MN Services • Voormalig bestuurslid

Actuarieel Genootschap • Commissaris ABN AMRO

Captive N.V.

• Voorzitter Pensioenfonds Openbare Bibliotheken

• Voorzitter RvC Rijnbrink Groep • Voorzitter RvT IrisZorg • Lid RvT Maastro Clinic • CEO Muziekweb.nl

• Professioneel pensioenfonds bestuurder

• Ruim 25 jaar ervaring in senior management posities bij ING Investment Management in zowel Nederland als buitenland (Europa en Azië)

• CFA-charterholder en voormalig bestuurslid CFA Society Netherlands en Czech Republic

• Actuaris • Voorzitter Pensioenfonds voor

Personeelsdiensten (StiPP) • Voorzitter Pensioenfonds

Groothandel Bloemen & Planten

• Ervaren manager en adviseur in de pensioensector

• Managing Director Mercer Benelux (tot 2013)

• Commerciële management functies bij Hewitt en Robeco Groep

• Lid Raad van Advies PBM