Thema: Op zoek naar Het extra de Romeinen gebaar · ondanks de huidige economische omstandigheden...

Ingeborg (58) woont al haar hele leven in

Helmond. Sinds kort heeft haar stad er een

belevenis bij. Zie Ingeborgs uitzicht op de

achterpagina.

Op zoek naar de Romeinen

Thema:beleving

juni 2009 #32

Het extra gebaar

Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkeling

Ken de drijfveren van je klantBeleving is het hoofdthema van deze editievan NAW magazine. Een begrip dat heel breed maar ook heel smal kan worden bezien. Breed omdat we in ons werk alsontwikkelaar integrale woongebieden realiseren die voor de verzameling vangebruikers voor veel vormen van beleving en dus emotie zorgen. Denk hierbij aanbegrippen als verbinden, boeien, woongenot,veiligheid, saamhorigheid, ontmoeting enidentifi catie. Maar beleving is als gezegd ook een smal begrip, omdat je het ook kunt

aanvliegen vanuit de beleving van het individu. Hierbij gaat het omzaken als woninginrichting of de specifi eke architectuur van een woning of zelfs, vooral in deze periode, de tuininrichting.Welke benadering we ook gebruiken van het begrip beleving: het gaat er uiteindelijk om dat we bij de ontwikkeling van woningen,voorzieningen en de openbare ruimte weten wat de drijfveren van onze klanten zijn. In dit nummer van NAW laten we zien dat we daar bij Bouwfonds Ontwikkeling voortdurend mee bezig zijn. Vanmacroniveau als het gaat om de beleving buitenshuis tot microniveau van het uitzicht van bewoners in hun grootstedelijke appartement.Er wordt door marketeers vaak gesproken over de leefstijlbenaderingversus de woonmilieubenadering. Voor ons zijn dit geentegengestelden. Het is juist van belang om de drijfveren van de potentiële gebruiker te matchen met de kennis die we hebben vanreeds bestaande woonmilieus. Op basis daarvan kan dan een optimaalgebied met optimale woonproducten worden ontwikkeld. Daarbij iseen analyse van de wensen en ideeën van de consument net zo belangrijk als de analyse van de beleving van architectuur en stedenbouw in bestaande woonmilieus. Op basis daarvan ontstaan spannende concepten, of zoals wij dat noemen, winnende ideeën.Laat u in deze NAW inspireren door voorbeelden uit onze praktijk. Wij blijven ons verdiepen in onze klanten. Omdat we zien dat we alleen opdie manier echte vooruitgang kunnen realiseren. En omdat we op die manier gebieden ontwikkelen die zorgen voor een optimale balans tussen gebruiks-, belevings- en toekomstwaarde.

Walter de Boer Directievoorzitter Bouwfonds Property Development

colofon

Bouwfonds Ontwikkeling

Contact: Ingrid Bontkes

[email protected]

www.naw.nl

www.bouwfonds.nl

tel. 033 253 92 16

Concept, eindredactie

en productie:

Proof Reputation,

consultancy, concept & creation,

www.proof.nl

Art direction en vormgeving:

potatoPixels (Ritchard Kelliher)

Productiebegeleiding: Printport

NAW magazine wordt gemaakt

in samenwerking met

Bouwfonds Ontwikkeling is onderdeel

van Rabo Vastgoedgroep

NAW magazine is een

kwartaaluitgave van

Beleving buitenshuisWat maakt onze openbare ruimte tot een prettige belevenis, en wat juist niet? Deskundigen geven hun visie.

40 Belevenis-winkelenOnlangs opende een van de meestspectaculaire winkelcentra van Europazijn deuren: MyZeil in Frankfurt. Architec-tonisch én inhoudelijk een belevenis.

Rubriek: Inspiratie4ruimte: Plein als ontmoetingsplek in De Woerd 6onderzoek: De vrouw beslist 7nieuw project: Bergedorf.21 in Hamburg 8nieuws: Met o.a. Oud-IJmuiden, Cadzand-Bad krijgt eindelijk zijn Cavelot en minister Cramer in Diemen 10mijn moment: Jan van ’t Westeinde 12kunst in de openbare ruimte: De grootste BBQ ter wereld

44bijzonder gebouw: De Warande in Wassenaar 46nieuw project: Parc te Werve in Rijswijk 47kunstaanbieding: Foto van Awoiska van der Molen 48doelgroep: Bakker inVathorst 49terug naar: Dierdonk 50column: Joost Zwagerman

Rubriek: Vormgeven aan vooruitgang

Het gebaar vande ontwikkelaarEen dierenweide, een gemeenschapshuis, een ontmoetingspoort. Bijzondere extra'sals gebaar van de ontwikkelaar.

Extra largeWonenBewoners in hoger sferen over hun extra grote woning: “Trots? Ja, dat zijn we wel.”

28 Op het spoor van de RomeinenEen tocht langs de Limes-route, waar innieuwe ontwikkelingsprojecten nog sporenuit de Romeinse tijd te ontdekken zijn.

32

22

Thema: Beleving

inhoud juni 2009 - NAW #32

14

junjununi 2i 2i 2009009909 - - - nawnawnaw #3 #3 #322244 5555555 KwaKwaKwaKwaKwaKwaK aaartartartartartartartartart almalmalmalmalmalmaalmmagaagaagaagaagaagaagazinzinzinzinzinzinzinzinnnz e oe oe oe oe oe ooververververververvee in in in in ininintegtegtegtetegttegtegte ralralralralrallraralale ge ge gge ge ge ge gggebiebiebiebiebebiebiebibiebiedsedsedsedsedsedsedsedsdded ontontonontontontonto ttonon wikwikwikwikwikwikw kkiww kelkelkelkelkelk lkkkelekelelingingingingngingingngginging

Inspiratie ruimte

De Woerd, een dorpsuitbreiding bij de Meern in Utrecht is een nieuwbouwproject. Met de kwaliteit en het comfort die daarbij horen, maar ook met de intimiteit, het groen en de diversiteit van een dorp. Dit plein illustreert dat: het ligt klaar voor spelende kinderen, voor oudere bewoners die op de bankjes genieten van de zon en voor buurtgenoten die hier op zomeravonden eindeloos bijpraten. Niet voor niets won De Woerd, met zijn verschillende typen woningen en zijn zorgvuldige, gevarieerde afwerking, de Rietveldprijs voor het beste en mooiste nieuwbouwproject in de gemeente Utrecht.

juni 2009 - naw #326 7 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkeling

Mannen kijken anders naar een (koop-)woning dan vrouwen. Bovendien neemt in demeeste gevallen de vrouw de uiteindelijkekoopbeslissing. Zou het dan niet logisch zijnde marketingstrategie op vrouwen te richten?

Mannen kijken naar de buitenkant van een huis, vrouwen naar de binnenkant. Mannendenken in harde getallen: in vierkante enkubieke meters. Een vrouw daarentegen wil een woning zien en voelen voordat ze eenbeslissing neemt. Met haar hand over de wanden gaan, de deurklink in de handnemen. De kamers zien waar haar meubelszouden kunnen staan. En aangezien het meestal de vrouw is die uiteindelijk bepaaltwat er voor huis gekocht wordt, kom je er alsverkoper dus niet meer met een plattegrond,een maquette en een mooie folder.

Een echte modelwoningHan Joosten, hoofd afdeling Marktonderzoek van Bouwfonds Ontwikkeling, zou graag zien dat ontwikkelaars meer aandacht aan marketing gaan besteden. Dat hoeft niet altijdheel ingewikkeld te zijn: “Zorg dat vrouweneen rol spelen in de aankleding. Neemvrouwen in je verkoopteam op. Verdiep je in de

dingen die vrouwen belangrijk vinden. Werk zoveel mogelijk met 3D, want 2D is niet meervan deze tijd. Weet dat beeld en sfeerbelangrijker zijn dan tekst. En de beste optie:werk met een echte modelwoning.”De ons omringende landen doen dat al vaak,weet Joosten. “In Engeland verkoopt menappartementen bijna altijd op basis van een tijdelijk gebouwd modelappartement, dat uitgipsblokken is opgetrokken en in een luxeingericht verkoopcentrum staat nabij debouwlocatie. De verkoper schat bijbinnenkomst van de mogelijke koper in wat voor woning deze persoon prettig vindt, en creëert met technische snufjes het ideale appartement. Met diaprojectie worden ramenmet een denkbeeldig uitzicht geprojecteerdop de gipsblokken. Muziek, licht en geur bepalen de verdere sfeer. Inspelen op dezintuigen werkt: Albert Heijn stimuleert de broodverkoop toch ook met de geur van versgebakken brood?”Zelfs proefwonen behoort daar tot demogelijkheden, vertelt hij. En in Duitsland gaat men nog verder. “Daar staat de hijskraan klaar om de mogelijke kopers van een appartement op de zeventiende verdiepingmet container en al op te hijsen naar de

exacte hoogte waar straks hun appartement zal zijn. Dan voel je pas écht wat je koopt. En emotie leidt sneller tot die handtekeningonder het koopcontract.”

Weg met die folderMarketing voor huizenverkoop, al dan niet gericht op vrouwen, is altijd een onder-geschoven kindje geweest in Nederland, zegt Joosten. Gemiddeld besteden ontwikkelaarshier één tot twee procent van het project-budget aan huizenmarketing. In Duitsland ligt dat rond de drie procent; in Engeland zelfs rond de zeven tot negen procent. “Tot nu toe zag de markt hier blijkbaar geen noodzaak. We deelden in feite woningen uit, in plaats van ze te verkopen. Verkoop-marketing is lang een onontgonnen terrein geweest. Jammer, want nu de crisis is uitgebroken, missen we in Nederland de ervaring met goede marketingtechnieken.”Maar een huis als een stenen massa met vier muren verkopen, is verleden tijd, denktJoosten. “We hebben nog een behoorlijke slag te maken in Nederland. Maar onzevoornaamste verkooptechniek - ‘haalt udaar maar een folder’ – mag wat mij betreftin de prullenbak.”

Inspiratie onderzoek

De vrouw beslist‘Een vrouw wil een woning zien en voelen voordat ze een beslissing neemt’

Ooit raasden hier vele treinen, tegenwoordigtuft slechts een paar keer per jaar eenhistorisch locomotiefje voorbij. Op hetvoormalig rangeerterrein Güterbahnhof in de Duitse stad Hamburg ontwikkeltBouwfonds Property Development 155 huurappartementen, 130 koopwoningen en 25 grondgebonden woningen.

Bergedorf.21 is een bijzonder binnenstedelijk project, vindt Mic de Bleyser, ManagerOperations International bij BouwfondsProperty Development. Het succes is te verklaren door de centrale ligging – centraalwonen en toch veel leefruimte hebben – en deopzet: de verhuur en de verkoop verlopen via één loket, het makelaarskantoor. De Bleyser:“We merken dat dit aanslaat. Wie de koopniet rond krijgt, kan altijd nog een woning

huren. Een klant met interesse voorBergedorf.21 kunnen we zo op verschillendemanieren helpen. Bovendien werken we sinds de start samen met de HamburgerSparkasse, een lokale bank die klanten eengunstige fi nanciering biedt. We merken dat met het invallen van de fi nanciële crisis hettoch wel heel makkelijk is om samen te werken met een bank die het project, deprojectpartijen en de voortgang van de bouwgoed kent.”

Industriële sfeerDe 155 huurappartementen zijn verkocht aaneen belegger, de overige woningen –waaronder zogenaamde Stadthäusern met drie of vier woonlagen, een tuin en eendakterras – worden door Bouwfonds zelf op de vrije markt verkocht. Met die mix van koop-

en huurwoningen heeft Bouwfonds een goede ervaring, zegt De Bleyser. “Het feit dat kopers zo zorgvuldig omgaan met hun woning heeft een positieve invloed op de huurders.” Een gemêleerd gezelschap van circa duizend mensen zal straks neerstrijken in Bergedorf, verwacht hij. De eerste bewoner is al bekend:een 58-jarige bibliothecaris. Maar ook gezinnen met kinderen vinden hun weg naar de nieuwe wijk die “wel wat doet denken aande havenkwartieren van Amsterdam en Rotterdam”, aldus De Bleyser. De moderne architectuur zorgt voor een duidelijk eigen identiteit en een ‘spannende wisselwerking’ met aanwezige monumentale panden en industriële bouwwerken uit het verleden.

Meer informatie over het project: www.bergedorf21.de

Hamburg: wonenop een rangeerterrein

g

Inspiratie nieuw project


Inspiratie nieuws

ligere projecten. In het midden van het plan komt een forse waterplas. De markante opzet van Terra Mare vloeit voort uit de opdracht die opdrachtgever en inves-teerder Bouwfonds Ontwikkeling meegaf aan VVKH Architecten uit Leiden: ontwerp ‘iets anders, iets uitdagends, iets gedifferentieerds met dit woonblok’. Kijkend naar de directe omgeving kwam architect Ronald Knappers

daarom met Terra Mare. Met naast de mediterrane sfeer bijvoorbeeld stucwerk als beeldbepalend element, als contrast met het vele metselwerk in de omgeving van het plan. Zo is Terra Mare intiemer en minder robuust dan het kasteel, maar nog steeds herkenbaar als één woon milieu. Samen vormen het kasteel en Terra Mare de markante herken-ningspunten in de wijk De Volgerlanden.

Op 16 april werd het offi ciële startschot gegeven voor de bouw van de vierde buurt in de wijk Westeraam in Elst. Met de bouw van deze Lanenbuurt laten Bouwfonds Ontwikkeling, Vivare Projecten en GEM WesterAam zien dat er tegen de stroom in nog steeds mooie projecten tot stand komen. De Lanenbuurt wordt gerealiseerd in het hart van de Betuwe. Het ontwerp toont veel respect voor de omgeving en beoogt behoud van het dorpse karakter. Opvallend succes van de Lanenbuurt is dat een groot deel van de eengezinswoningen en van de twee-onder-een-kapwoningen al verkocht is, ondanks de actuele druk op de huizenmarkt. De samenwerkende partijen hebben goed geluisterd naar de vraag van de markt en het aanbod hierop afgestemd. De Lanenbuurt bewijst dat er ondanks de huidige economische omstandigheden vraag blijft bestaan naar goede nieuwbouwwoningen. Tegen het tij in bouwen vergt lef maar is wel nodig, omdat anders later mogelijk een woningtekort ontstaat. Kopers stellen een aankoopbeslissing momenteel iets langer uit, maar kopen doen ze nog steeds. Zeker in Elst, waar de belangstelling voor rust en ruimte in een suburbane omgeving boven verwachting is.

Dertig jaar heeft Cadzand-Bad gewacht op Cavelot, een complete nieuwbouwwijk met 450 in het duinlandschap geïntegreerde recreatiewoningen. In april ondertekende de gemeente Sluis de realisatieovereenkomst met de Cavelot Ontwikkelings-maatschappij, een samen wer-kings verband van Bouwfonds Ontwikkeling en Roompot Vakanties. Daarmee komt een eind aan de jarenlange discussies over de haalbaarheid en uitvoe-ring van de plannen. Natuurrecreatiepark Cavelot

zet Cadzand-Bad op de kaart als een van de aantrekkelijkste bad plaats en van Nederland, daarvan zijn de initiatiefnemers overtuigd. Ook trekt het naar ver wachting meer ondernemers over de streep om te investeren in de bekende Zeeuwse badplaats. De aankoop van een aantrek-kelijke vakantie woning is nog altijd in trek als investering. Dat blijkt ook uit de goedlopende verkopen van Roompot Vakanties in een nieuw park in Duitsland. Vakantiepark Cavelot wordt in vier jaar gerealiseerd.

Markant Terra Mare

Lanenbuurt: tegen de stroom in

Natuurrecreatiepark Cavelot in Cadzandse duinenNa het imposante complex van Kasteel

't Hoofl and krijgt Vinex-wijk De Volgerlanden in Hendrik-Ido-Ambacht er een blikvanger bij: Terra Mare. Op uitdrukkelijk verzoek van opdrachtgever Bouwfonds Ontwikkeling maakte VVKH Architecten uit Leiden er ‘iets anders, iets uitdagends’ van.

Begin 2010 worden in Terra Mare de eerste woningen opgeleverd. Er komen beneden- en bovenwoningen, patiobungalows en eengezinswoningen – allemaal in mediter-rane sferen, met aardetinten, verholen kozijnen, ruime dakoverstekken en Franse balkonhekjes. In Terra Mare worden uiteinde-lijk zo’n 4800 woningen ontwikkeld, verdeeld over een veelvoud van bijzondere, kleinscha-

De Neprom-prijs voor Locatieontwikkeling is dit jaar uitgereikt aan het Amsterdamse project Westerdokseiland. Vijf projecten waren voor deze belangrijke prijs genomineerd. Naast Westerdokseiland waren dat De Markt (Hardenberg), Pieter Vreedeplein (Tilburg), Mosae Forum (Maastricht) en De Dobbelman (Nijmegen). In de Haarlemse Philharmonie maakte juryvoorzitter Ed Nijpels bekend dat Westerdokseiland unaniem door de jury als winnaar is aangewezen. Westerdokseiland, het voormalige rangeerterrein naast het Centraal Station, is in tien jaar tijd omgevormd tot een woonomgeving met een ambitieus programma. In het project nemen naast de gemeente Amsterdam ook de markt-

partijen Bouwfonds Ontwikkeling, Lingotto, Amvest, Ymere, Smits Bouwbe-drijf, Eigen Haard, Kondor Wessels, Nijhuis Bouw, Dageraad en Ontwikke-lingsmaatschappij Apeldoorn deel. En die samenwerking was succesvol. Het juryrapport zegt het zo: ‘Tekenend voor de samenwerking mag zijn dat een tiental marktpartijen (ontwikkelaars en woningcorporaties, verdeeld over drie consortia) elkaar over een periode van ruim tien jaar heeft vastgehouden. Ook zijn nagenoeg alle personen die vanaf het begin de ontwikkeling meemaakten, bij het project betrokken gebleven. Dat zegt iets over commitment, continuïteit en het belang van een ‘collectief geheugen’ bij dit soort ontwikkelingen.’

Onlangs boorde minister Cramer van VROM de eerste bron aan van een bijzonder warmte-koudeopslagsysteem in Diemen. De gemeente Diemen en de ontwikkelcombinatie Bouwfonds Ontwikkeling/Dura Vermeer Vastgoed realiseren daar het project Plantage de Sniep: een duurzame woonwijk, die met 1200 woningen het grootste Nederlandse project in zijn soort is.

Minister Cramer ziet Plantage de Sniep als het goede voorbeeld. Cramer: “Het gebruik van warmte-koudeopslag (WKO) groeit momenteel al met meer dan tien procent per jaar. Als we de groei verdrievoudigen, kunnen we de CO2-uitstoot verminderen met een hoeveelheid die even groot is als die van 600.000 huishoudens. Ik zie warmte-koudeopslag als een doorbraak om de uitstoot van CO2 structureel te verlagen. De Sniep laat zien dat dit goed mogelijk is.” Het WKO-systeem reduceert de CO2-uitstoot met 50% en levert op de langere termijn fi nancieel voor-deel op voor de bewoners door een lagere stijging van de energielasten. Daarbij betekent het extra comfort door vloerver warming en passieve koeling. Er is dan ook veel interesse vanuit potentiële kopers.

Bas van de Griendt, milieumanager bij Bouwfonds Ontwikkeling: “Uit recent onderzoek van Bouwfonds Ontwikkeling blijkt dat consumenten best meer willen betalen voor een energiezuinige nieuwbouwwoning, als kan worden gegarandeerd dat deze investering zich binnen afzien-bare tijd terugverdient. Met de woningen in Plantage de Sniep wordt een goede start gemaakt. We willen dit systeem zeker meer en meer gaan toepassen.” De Taskforce WKO (waar Van de Griendt lid van is) kwam onlangs met aanbe velingen om de groei van WKO te versnellen, omdat het systeem geld en CO2-winst oplevert. Dit rapport werd vandaag offi cieel aan Minister Cramer aangeboden. Het ministerie gaat werk maken van de aanbevelingen uit het rapport. Het rapport ‘Groen licht voor bodemenergie’ is in te zien op www.vrom.nl.

De ontwikkelcombinatie voor het project Plantage de Sniep bestaat uit Bouwfonds Ontwikkeling en Dura Vermeer Vastgoed. Het WKO-systeem wordt gerealiseerd en geëxploiteerd door het consortium DEU: Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling, Eneco Warmte en Unica installatiegroep.

Neprom-prijs voor Westerdokseiland

Doorbraak in Plantage de Sniep

In Oud-IJmuiden herleven vervlogen tijden als daar de nieuwe wijk herrijst met klinkende botennamen van weleer als De Doorbraeck, De Brandaen en De Schollevaer. De gemeente Velsen, Bouwfonds Ontwikkeling, wo-ningcorporatie AWV Eigen Haard en Woningbedrijf Velsen werken gezamenlijk aan de herontwik keling van Oud-IJmuiden. Daar draait alles om modern leven op historische grond tussen mooie oude gebouw en met de haven, het water en de boten op een steen-worp afstand. En het aloude stratenpatroon wordt weer in ere hersteld. Het historische karakter van de klein schalige vissersstad wordt benadrukt door de nieuwe bebouw ing en inrichting. Het woning aanbod is gedifferentieerd en er is veel aandacht voor de inrichting van grote open ruimtes, met veel groen en ruimte voor ontmoetingsplekken. Bovendien krijgen de bewoners weer zicht op het water.Om plaats te maken voor dit moderne wonen op historische gronden worden de woningen aan de Breesaapstraat, de Bik- en Arnoldkade en de Oranje-straat gesloopt. De nieuwbouw omvat ook de plek van het bedrijventerrein waar onder andere de Slijpma-chinefabriek IJmuiden stond. De voorbereidingen van de sloop zijn inmiddels begonnen en in april lagen de eerste bouwplannen ter inzage bij de gemeente Velsen. Oud-huurders, omwonenden en belangstellen-den zagen in mei tijdens een inloopbijeenkomst hoe de toekomstige huur- en koopwoningen van de eerste nieuwbouwfase eruit komen te zien. De herontwikke-ling van het gebied duurt tot 2012.

Moderne historie in Oud-IJmuiden


Inspiratie mijn moment

Moment: start van de dagWaar: een bouwkeet op het Oosterdokseiland, Amsterdam“Om halfzeven stap ik in de auto in mijn woonplaats Etten-Leur. Twee uur later start ik mijn dag in Amsterdam door in te loggen op het MAB-netwerk, mijn mail te checken en wat telefoontjes te plegen. Soms doe ik dat vanuit kantoor, soms vanuit een bouwkeet bij een project. Ook mijn auto – waarin ik veel tijd doorbreng –fungeert als kantoor.”

Moment: overleg met René van Duren, beheerstechnicus van GTIWaar: de technische installatieruimte onder het Oosterdokseiland,Amsterdam“Met René bespreek ik hoe het gaat met de energielevering voor het Oosterdokseiland. Drie gebouwen, waaronder de Centrale Bibliotheek,zijn al in gebruik; andere zijn nog in aanbouw. Omdat de totaleontwikkelings- en realisatieperiode een groot aantal jaren in beslag neemt, moet de energievoorziening daar goed op worden afgestemd. Mijn dagen bestaan grotendeels uit het volgen van door onsingeschakelde installatieadviseurs. Ik toets installatieontwerpen, bekijk kostenramingen en neem deel aan ontwerpteams. Met het ontwerpteam bepalen we gezamenlijk hoe de energievoorziening voor een gebouw eruit komt te zien en hoe de installaties in het gebouw moeten worden ingepast. De interactie tussen de verschillende disciplines maakt deontwerpfase voor mij de meest leuke fase van het project.”

Moment: inspiratiebronWaar: dak van het MAB-kantoor met overzicht op De Kroon aan deWijnhaven, Den Haag“Soms passeer ik met de auto een project waarbij ik betrokken bengeweest. Dan zeg ik met gepaste trots tegen mijn kinderen: ‘Kijk, hierheeft papa aan meegewerkt.’ Dat zijn de mooie momenten. Een bouwproject realiseren blijft iedere keer opnieuw een enormeuitdaging. Uiteraard loopt alles niet altijd gestroomlijnd. Ik vind het belangrijk dat mensen die het werk voor ons uitvoeren gemotiveerd blijven tot het eind van de rit. Door ze bewust te maken van hun deeltaak en het grote effect ervan op de rest van het project, hoop ik dat te doen. Natuurlijk hoef je niet altijd aardig te zijn, je mag best je tanden laten zien. Maar met rust en geduld bereik je meer.”

Moment: nazorg onderhoudWaar: bij TomTom, op het Oosterdokseiland, Amsterdam “Verwarming, koeling, verlichting, krachtstroom, brandbeveiliging,liften: noem het maar op, het behoort allemaal tot mijn werkveld. Ik ben met name betrokken bij de ontwerpfase. Maar in sommige gevallen doe ik ook nacontrole. In principe is dit pand al overgedragenaan de belegger. Maar als er nog klachten zijn over het gebouw aan het einde van de onderhoudstermijn, pakken we die natuurlijk op.”

Van het eerste concept voor een gebiedsontwikkeling tot en met de oplevering van woningen, winkels en kantoren. Daartussen zitten jaren van ideeën, overleg, controle en verbetering. De mensen van Bouwfonds Ontwikkeling en MAB Development houden zich met al die aspecten bezig. Zo ook Jan van ’t Westeinde (46), senior adviseurInstallaties bij MAB Development in Den Haag. Hij laat een paar momenten uit zijn dagelijks werk zien.

fotografi e: Felix Kalkman


Inspiratie kunst in de openbare ruimte

Een immense barbecue waar wel honderdmensen tegelijk aan kunnen eten. Het is eenvan de zestien bijzondere kunstwerken die samen een drie kilometer lange kunstroutevormen in de Amsterdamse Bijlmer.

Open Source Amsterdam is de eerste internationale kunstmanifestatie in de openbare ruimte van Amsterdam.Kunstenaars uit buiten- en binnenlandhebben speciaal voor deze biënnale een locatieuitgezocht op de route tussen NS-station Bijlmer-ArenA en metrostation Kraaiennest. De weidse openbare ruimte en de geschiedenis van de Bijlmer bleken een goed lokkertje, vertelt Helga Lasschuijt. Zij ontwierp hetartistiek plan en is tevens curator van deeerste manifestatie in 2009. “De Bijlmermeer is ooit ontstaan uit de utopie van de ideale,beheersbare, samenleving. De geschiedenis laat keer op keer zien dat de toekomst zich niet langs gebaande paden laat regisseren. DeBijlmermeer is uniek omdat daar culturen uitalle windstreken zijn neergestreken, hunsporen hebben achtergelaten en weer zijn weggetrokken. De kunstobjecten zullen op dezelfde manier neerstrijken en hun sporen achterlaten. Vijf sculpturen blijven staan, derest verdwijnt weer.”

Vreedzaam ritueelHet internationale duo Jennifer Allora enGuillermo Calzadilla ontwierp voor deBijlmer-bewoners een gietijzeren barbecuewaarin het logo van de Verenigde Naties isverwerkt. Dit is een van de vijf kunstwerken

U.N.B.B.Q.Plaats: op de speelplaats tussen de fl ats Kruitberg en Kikkenstein.Bijdrage: Bouwfonds Ontwikkeling, Bouwfonds Cultuurfonds en stadsdeel Amsterdam Zuidoost.Makers: Jennifer Allora & Guillermo Calzadilla.Titel kunstwerk: U.N.B.B.Q.Realisatie: mei 2009.

fotografi e: Agnes Kappert

Jennifer Allora (1974, Philadelphia, VS) en Guillermo Calzadilla (1971, Havana, Cuba) leven en werken in San Juan, Puerto Rico. Ze hebben onlangs een beurs gekregen voor de DAAD, Deutscher Akademischer Austausch dienst, in Berlijn. Hun gezamenlijke werken zijn wereldwijd tentoon gesteld in Walker Art Center, Musee d’Art moderne de la ville de Paris/ARC en het Tate Modern. Solo exposeerden ze o.a. in Haus der Kunst in München, het Stedelijk Museum in Amsterdam, Serpentine Gallery in Londen, Renaissance Society in Chicago en San Francisco Art Institute in San Francisco.

die blijft staan, en is gesponsord doorBouwfonds Ontwikkeling en het Bouwfonds Cultuurfonds. De bewoners kunnen dezebarbecue, met een doorsnede van bijna driemeter, gebruiken wanneer ze dat willen.Lasschuijt: “De U.N.B.B.Q. is een even eenvoudig als sympathiek gebaar waarinverschillende aspecten van de Bijlmer aan de orde komen. De wijk herbergt bewoners uit vele landen en streken die daar als het ware de Verenigde Naties vormen. En ook het idee van de Bijlmer als parkwijk, metveel ruimte voor buitenactiviteiten, wordterin weerspiegeld.”De grootte van de barbecue maakt het mogelijk hem met honderd mensen tegelijk te gebruiken, zodat men elkaar kan leren kennen bij de ‘eeuwenoude activiteit van hetgezamenlijk bereiden en nuttigen van een maaltijd’, zoals het tweetal in een toelichting op het kunstwerk schrijft. Het idee van Alloraen Calzadilla om mensen te verenigen rondeen vreedzaam ritueel als een barbecue kan een mooie bijdrage leveren aan het internationaal georiënteerde Amsterdam- Zuidoost, vindt Lasschuijt.Initiatiefnemers voor deze ongewone maniervan kunst verzamelen, zijn mensen die wonen en/of werken in de Bijlmer, vertelt ze.“Het leuke is dat deze mensen niet uit dekunstwereld komen, maar gewoon van deBijlmer houden. Zij bedachten dit plan,creëerden er een zwaan-kleef-aaneffect mee,wonnen een prijs en zien nu na ruim vier jaar hard werken hun droom in vervulling gaan. Dat is toch prachtig!”

Open Source Amsterdam is nog tot 11 juli te zienen te beleven. De tweejaarlijkse manifestatie zal hierna nog viermaal georganiseerd worden. Zo ontstaat een bijzondere kunstcollectie in deopenbare ruimte: de Straat van Sculpturen. Zie www.opensourceamsterdam.nl .

U.N.B.B.Q

junnjunii 2222iiiiii 0099009 - - nawnawawawn #3 #3#3#3#3# #3 # # 22222141414 15 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkeling

‘Architecten, ontwikkelaars en stedenbouwkundigen moeten leren met oprechte interesse naar de straat te luisteren’ Pim van den Berg

buitenshuisit hBeleving is het hoofdthema van ditNAW kwartaalmagazine. En als er iets een kwestie van beleving is, dan is het wel deopenbare ruimte en de architectuur om ons heen. Hoe belangrijk is die beleving? Hoe worden mensen erdoor beïnvloed? En hoe is de beleving zelf te beïn vloeden? Een verkenning onder deskundigen uit diverse disciplines.

door: Mark van Harreveld fotografi e: Hans van den Heuvel

Pim van den Berg, straatoloog,

op het Stadsplein in Amstelveen.

juni 2009 - naw #3216

Elke dag beleven we de ruimte om ons heen. Onzewoonruimte bijvoorbeeld. Die is de functionaliteit al lang ontstegen en is meer dan alleen een dak boven onshoofd. Hoe we wonen is wie we zijn, wonen bepaaltonze beleving van geluk. Datzelfde geldt voor onze

woonomgeving. Op de invulling en inrichting daarvan hebbenwe echter beduidend minder invloed dan op die van ons eigenhuis. Hoe een stad of buurt eruitziet, wordt immers bepaald doorbeleidsmakers, stedenbouwkundigen, ontwikkelaars en architec-ten. Of dat een goede zaak is, is een klassiek debat. Want wordt erwel genoeg rekening gehouden met hoe we de openbare ruimte en architectuur beleven en willen beleven? En welke invloed deinvulling van ruimte heeft op onze geluksbeleving?

Verkeerde prikkels Dr. Susanne Piët is belevingspsychologe en strategisch adviseur.Volgens haar wordt er bij het inrichten van de openbare ruimtenauwelijks nagedacht over hoe die beleefd wordt of hoe die het gedrag van mensen beïnvloedt. Piët: “Zintuiglijke stimuli vanuit de omgeving bepalen onze beleving, emotie en stemming. Je kunt mensen door het inrichten van een ruimte zich gehaast latenvoelen, verward of juist veilig. Wie een omgeving vorm geeft, heeft een belangrijke verantwoordelijkheid. En daar zijn mensen zich niet van bewust.”Volgens Piët is onze beleving van ruimte weliswaar aan trends onderhevig, maar is er altijd één belangrijke constante: debehoefte aan prikkeling en sensatie enerzijds en veiligheid engeborgenheid anderzijds. “Bij het aanbieden van prikkels zou je ook aan veiligheid moeten denken. Maar die prikkels zijn inbouwprojecten zelden met elkaar in balans.” Illustratief zijn onze treinen metrostations. Piët: “Wie op een station aankomt, is per defi nitie in transit en verwarring. Je zoekt immers een bestem-ming. Maar terwijl een reiziger op dat moment behoefte heeft aan een omgeving die hem orde, rust en veiligheid biedt, wordthij getrakteerd op een lawine van prikkels. De architectuur eninrichting van stations werken verwarring en criminaliteit in dehand, men denkt niet na over welke beleving mensen nodig hebben in welke functie en in welke ruimte.” Een ander voorbeeld is het Leidse ziekenhuis waar de bezoeker een lift treft zonderknoppen: die bevinden zich ergens achter hem, verscholen in eenpilaar. Piët: “Dat is leuk in de Efteling, maar in een ziekenhuis ishet een misvatting. Daar willen mensen duidelijkheid en geenprikkel die bijdraagt aan verwarring.”

De inrichting van een ruimte moet dus ook stroken met de intrinsieke functie ervan. Twee belangrijke functies van ruimte zijn volgens Piët het ervaren van ruimte en het bieden van

ontmoetingsplaatsen. En ook daar scoort Nederland laag: “Openbare ruimte is hier een moeilijk begrip. Nederland heeftbijvoorbeeld een ongeloofl ijk probleem met pleinen. We zijn niet in staat een ruimte een ruimte te laten. Een plein moet je nietalleen kadreren en afschermen met huizen, bankjes of een haag,op een plein moeten mensen kunnen fl aneren, met elkaaroptrekken en in debat gaan. In Nederland heeft men pleinvrees.”

Naar de straat wordt niet geluisterdOok Pim van den Berg verfoeit de Nederlandse pleinen. Van den Berg is straatoloog en leert stedenbouwkundigen, architecten en ontwikkelaars met andere ogen naar de dagelijkse straatwerkelijk-heid kijken. Volgens hem moeten ruimte en architectuur ‘prettig voelen’ en moeten de menselijke verhoudingen er centraal in staan. Wat dat betreft is hij weinig te spreken over de hoogbouw van de Amsterdamse Zuidas, waar volgens hem de menselijke verhoudingen uit het oog verloren zijn. Architectuur heeft volgens Van den Berg een dienende functie: “Architectuur laat je voelen dat je er bent en moet je energie geven.” Terug naar het plein: “Op veel pleinen in Nederland wil je niet lopen: ze zijn te groot en dan ben jete zichtbaar. Op een plein horen bomen en bankjes. Onze openbareruimte heeft ontmoetingsplaatsen nodig in een wereld die steeds verder individualiseert. Mensen willen gesprekken, zet er dus tafels neer. Faciliteer het ontmoeten.” Het probleem is alleen dat er aan de menselijke maat een prijskaartje hangt. “Op maquettesworden bankjes en bomen neergezet, maar als het te duur blijkt,verdwijnen ze net zo hard weer. Een boom kost al gauw 800 tot1000 euro per jaar aan onderhoud. We hebben overal cijfers voor, maar snappen niet wat iets bijzonder maakt.” »

17 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkeling

Dr. Susanne Piët, belevingspsycho-

loge en strategisch adviseur, op het

Station Amsterdam Amstel.

‘Wie op een station aankomt, heeft behoefte aan rust en orde’ Suzanne Piët


‘Wonen heeft alles te maken met emoties’Peter Hoesbergen

Die instrumentele en klinische benadering van architectuur enopenbare ruimte brengt dus veel teweeg in onze beleving: verwar-ring, onveiligheid, afnemend menselijk contact, ongelukkige en verdrietige mensen. Piët en Van den Berg wijten het aan het gebrek aan sociale cohesie tussen ontwerp en omgeving. Een cohesie diesociale veiligheid biedt zou onder meer moeten voortvloeien uit kleinschaligheid in de vorm van ontmoetingsmogelijkheden: een bankje, kleine buurtwinkeltjes, de espressobar of kiosk.

Een andere mentaliteit, een ander curriculumMaar is het dan echt zo moeilijk om te ontwikkelen en ruimten inte richten zodat aan onze basale behoeften voldaan wordt? En wat zou er dan moeten veranderen? Volgens Van den Bergmoeten architecten, ontwikkelaars en stedenbouwkundigen naarbuiten en met oprechte interesse leren luisteren naar de straat ende mensen. Hij pleit voor meer betrokkenheid en afstemming en vindt dat ontwikkelaars meer tegenspel van andere professionalsnodig hebben. Ontwikkeling moet multidisciplinair zijn. “Pas danontstaat een gemeenschappelijke waarde op basis waarvan ontworpen en ingericht moet worden.” Een grote rol daarin zietVan den Berg weggelegd voor de ‘stadsregisseur’, iemand met gevoel voor mensen en lijnen die als een gepassioneerd dirigent de verschillende talenten op elkaar afstemt. Ook Piët bepleit een bredere kijk op bouwen en ontwikkelen: “Psychologie van beleving en perceptie verdient een vaste plek ophet opleidingscurriculum van planologen en architecten. Er isveel onderzoek gedaan naar de invloed van zintuiglijke stimuli opmensen, daar kun je als ontwikkelaar op preluderen. De indivi-duele reactie van de mens op zijn omgeving is namelijk relevant. Ook in commercieel opzicht.”

De vraagzijde roert zichDat beleving ook vanuit het perspectief van de ontwikkelaar inte-ressant is, beaamt Peter Hoesbergen. Hoesbergen is stedenbouw-kundige en hoofd van het Conceptteam van Bouwfonds Ontwik-keling regio Zuid. Volgens hem draait het ontwikkelen van woningen en woongebieden steeds meer om kwaliteit. Dat is niet

alleen doordat de kwantitatieve woningnood opgelost is, maar ook omdat we beter weten wat we willen. Hoesbergen: “Mensen zijn kritischer geworden. Woning en woonmilieu moetenoptimaal aansluiten op iemands individuele wensen, identiteit en manier van leven. Geen middelmaat. Dat wonen alles metemotie te maken heeft, is voor ons de afgelopen jaren heelduidelijk geworden. We ruimen dan ook veel tijd in voor het analyseren van de specifi eke bewonerswensen opdat we de juistepropositie voor de juiste consument vinden. Wie is geïnteresseerdin onze nieuwe buurt? Hoe wonen die mensen nu en vanuitwelke belevingswereld zullen ze beoordelen of die nieuwe woonsfeer bij hun past?” Ook Hoesbergen signaleert dat niet alleen de beleving van de woning steeds belangrijker wordt, maar juist ook hoe mensen met elkaar samenleven en hun straatof buurt beleven. “De klassieke indeling van jong of oud, wel of geen kinderen, biedt te weinig houvast. De behoefte aan controle of juist sociale wisselwerking, privacy en zekerheid of juistdynamiek en levendigheid, introvert of extravert bepalen de sfeer die iemand zoekt.” Ook Hoesbergen erkent het spanningsveld tussen architectuur en woonwensen. “Sommige architecten hebben bijvoorbeeld moeite met grote balkons. Bewoners hebben echter vaak behoefte aan een grote buitenruimte, uitzicht en willen letterlijk met hun neus in de wind staan. Veel architecten stellen zich dienstbaar op naar de uiteindelijke bewoner, maar soms mis je dat en focust de architect voornamelijk op zijn eigen ideaalbeeld. Wanneer een architect van tevoren al precies weet wat hij wil maken, dan laat dat soms weinig ruimte voor andereafwegingen. Als ontwikkelaar moet je die afwegingen goed opeen rijtje hebben: je geeft de architect de ruimte, maar hetconcept, de basisvisie, bewaak je.”

Architect de straat opHet spanningsveld tussen wat architecten bouwen en watmensen willen is een bekend thema voor architect Jurgen van derPloeg van architectenbureau FARO. Volgens hem staat de ont-werpdiscipline te veel met de rug naar de maatschappij: “Archi-tectuur is een inteeltwereld waarin het maken van een icoon het hoogst haalbare lijkt. Een opvallend gebouw haalt immersgemakkelijker de tijdschriften dan een op vakmanschap geba-seerde invulling in een omgeving.” Van der Ploeg waarschuwt voor te veel iconen. Het leidt tot ‘infl atie’ van wat bijzonder is en kan een omgeving ernstig verstoren. “Hooggewaardeerdebuurten hebben een architectonische en stedenbouwkundige samenhang. Neem een grachtengordel. Dat zijn weliswaarindividuele huizen, maar een grote gemene deler houdt de boel bijeen en zorgt voor continuïteit, harmonie en rust. Grijp je in metveel gebouwen die daarmee confl icteren, dan slaat architectuur »

junjunjunjunjunjununununununununnunjunjujunjunununjunjunjjunjunjunununununjunjunjunjunjununjujunjununjuunjunnuunjununnjuj nnjunnj i 2i 2i 2i 2i 2i 22i 2i 2ii 2ii 22ii 2i 22i 2i 2i 2i 2i 2i 2i 2i 2i 2ii 2i 2i 2i 2iii 2i 2i 2ii 22i 2ii 2i 2i i 2i 2i 2i 22i 2009009009009009009009009000090090090909090909090009009090009009000090090090090090090090090090090090000909090090909009009009009009090090090090000900900900900900900090999009900900909090009900909099900900999009009990999009009009009000090000099 ------------------------------- nawnannananawnawnawnawnawnawnawnawnanawaawawawawaawnawawwnawnannanawnananananawnawnanaawaawnawnnannnnnawaaaaawnannnnnannnnnnaawwwnnnaawwwnnawwwwnawawnnanannannannnananannannnnannannnnannanananannannnnnnnnnaaa #3 #3 #3 #3 #3 #3 #3 #3 # #3 #3#3#3 #3 #3##3##3# #3#33#3##33#############33 # #####3222222222222222181818181881818181818181818181811811811188

Peter Hoesbergen, hoofd

van het Conceptteam van

Bouwfonds Ontwikkeling regio

Zuid, op een pleintje nabij de

Ekkerstraat in Eindhoven.

juni 2009 - naw #3220 21222221111112212111212212111111121111111121111111111111111111111111111111111111121111 KKKKKKKKKKKKKKwKwwwKwwaaaaaaaaaKKKKwaaaKKKK aaKKKwaKK aaaaK aaaKwaaaaaaK aaaaaaaaKK aaaKKwwaaaaaKKKwaaaaK aaaaK aaK artartartartartartartartatatartartartartatatartartrtartaatartaartattaataatartrr at almalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmalmaalmalmalmaalmlalmalmalmmalmma malml agagaagagagaggagagaaaaaaaaaagagagaaaaagagagaggaaaaaaagaaaaaagaggaaaaaaaaaaaagaagaaaagagaaaaaaaagaagagagaaaagaggaagggaagaaaaggag zinzizizinzinzinzinzinzinininnnininininzizizinzinzizinzinzizizinziinzizinzizizininzizizizinzinzininnzizinzizinnzizzizizinzizzinzzinzzizzzzzzzzzizinnzinzzizzzzzzziizzziinzziiizziziizz nnz e oe oe oe oe oe oe oe oe oe oe oe oe oe oe oooeee oe verververververververveververerververererveververeveverrvereerrrrrverrrr in in in ini in inin in inin in in ini inin ininininininniinnni tegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegtegegegtegegtetetegtegteggegggttegt gggteetttege ralralralralralralralralralralraralralralralrallllllalalllralralralalralralralrallalrrallalallarrralraaraaa e e e gee ge gee ge ge e e ee ge ge ge ge ge e ee ge ee ge ge gee e gee e e ge gee eee e ge e ge eeeee e ge ge eee ge geee eee ge e eee geeeee ggg ee gggggggebebebebiebiebebebebbeeb edsedsdsontontwikwikw kelkelelingnging

om naar rommeligheid. Veel mensen ervaren Nederland als vol, maar ervaren eigenlijk verrommeling. Met een sterke architec-tuur kun je wel een of twee opvallende gebouwen hebben, maar wees voorzichtig met de hoeveelheid iconen die je achterlaat.”

Van der Ploeg erkent dat beleving geen harde wetenschap is voor architecten en dat de afstand tussen professional en leek vaak groot is. “De Nederlandse woningbouw is in handen van profes-sionals. Architecten zitten met ontwikkelaars aan tafel, maarzelden met bewoners. Bovendien leeft het vooroordeel dat de leekgeen smaak heeft.” Hoe dan toch zo veel mogelijk in te spelen op beleving? “Je probeert je in te leven in een locatie en je put uit geslaagde voorbeelden uit het verleden. Bouw je een dorpse nieuwbouwwijk, dan analyseer je dorpen en zoek je de positieve kenmerken waarbij mensen een dorpse associatie krijgen. Veeldorpen hebben een heldere structuur waarbinnen een genuan-ceerde rommeligheid is ontstaan. Die kenmerken probeer je op een eigentijdse manier te vertalen naar een locatie.”Dat het metier te veel naar binnen gekeerd is, wijt Van der Ploeg deels aan de opleidingen: “Op de opleidingen wordt het kunste-naarschap hoger ingeschaald dan de ambachtsman. Ik vind dat een architect voor een groot deel een ambachtsman moet zijn endat kunstenaarschap op subtiele en selectieve wijze ingevuld moet worden. De architect moet dienstbaar zijn aan de maat-schappij, de omgeving en de bewoner. Maar daarbij wel waken voor een cultuur van ‘u vraagt, wij draaien’. Dienstbaarheid en verantwoordelijkheid. Daar moet meer aandacht voor komen. Bouw je voor een eigen ego of ga je daar bescheiden mee om?” «

In het Vughtse Stadhouders park speelt emotie zeker een rol: veel Vughtenaren kennen het voormalige kazerne terrein van vroeger of zijn er zelf in dienst geweest. Nu is het voor het publiek toe gankelijk. Bouwfonds Ontwikkeling gaat er 240 eigentijdse en moderne woningen realiseren. De planopzet van het Stadhouders park is bijzonder. De bestaande bomen van de gemeente moeten blijven staan, dus worden de woningen ertussen geplaatst. Het resultaat zal een ‘open-baar landschaps park’ zijn met vrijstaande woningen, appartementen en patio bungalows, tussen woningen, hoekwoningen en twee-onder-eenkapwoningen. Om te kijken in hoeverre het concept aanslaat en om zoveel mogelijk de woonwensen mee te nemen in de vervolmaking, bracht Bouwfonds met een enquête de woon voor keuren van potentiële bewoners in kaart. Marketing manager Jessie Wagenaar van Bouwfonds Ontwikkeling regio Zuid licht toe: “In deze opzet hebben de woningen geen tuin en stap je zo van je balkon of terras het park in. Hoewel we eigenlijk hadden verwacht dat mensen meer gesteld zouden zijn op hun privacy, geeft ruim tachtig procent van de ondervraagden aan geen problemen met die parkachtige opzet te hebben. De directe nabijheid van rust, ruimte en natuur is voor hen een belangrijke overweging. Deze groep prefereert de rijwoningen, patiobungalows en apparte-menten en heeft geen moeite met eigen tijdse architectuur met bijzondere vormen. De ondervraagden met een voorkeur voor een twee-onder-eenkapwoning hebben daarentegen een meer traditionele insteek. Ze vinden het lastig om zich het wonen in een parkachtige omgeving voor te stellen of willen gewoon een eigen tuin. We hadden verwacht dat veel oudere deelnemers die nu een tweekapper hebben, liever naar een gelijkvloerse patiobungalow of een apparte ment zouden willen ver-huizen, maar dat is niet zo. Waarschijnlijk is dit omdat senioren al een wooncarrière achter de rug hebben en precies weten wat ze willen. Een andere woning voldoet dan al niet meer. De studie heeft aange toond dat het heel lastig is om een uitspraak te doen over wat bewoners precies willen. Mensen blijken geen uitgesproken voorkeur te hebben voor traditionele architectuur, maar evenmin voor moderne architectuur. We verwacht ten daar een iets eenduidiger lijn in, maar blijkbaar verschillen smaken gewoon. We dachten dat mensen een sterke voorkeur zouden hebben voor jaren 30-woningen omdat Vught toch een heel traditionele markt met veel baksteen bouw is. Maar onze woningen, die een wat meer moderne signatuur hebben, spreken de mensen erg aan. We zijn dan ook heel blij met het resultaat: smaken zijn toch meer gediversifi eerd. Ik denk dat dat wijst op de behoefte aan vernieuwing.”

Vernieuwend ontwikkelen met oog voor woonwensen: het Stadhouderspark

‘Wees voorzichtig met de hoeveelheid iconen die je achterlaat’ Jurgen van der Ploeg

Jurgen van der Ploeg, architect bij

architectenbureau FARO, op het

Oude Drosteterrein in Haarlem.


XXLwonenEcht groot wonen, hoog boven de wereld. Alleen het uitzicht is dan aleen belevenis, maar ook binnen genieten de bewoners van de ruimte in hun door Bouwfonds Ontwikkeling gerealiseerde appartement.

door: Hans Ouwerkerk fotografi e: Peter van Breukelen

Parkhaven, Parkvilla, Utrecht.

De tweede Katendrechtse

Haven, Neptunus, Rotterdam.

De Sfi nxen, Huizen.


“Trots?” Hans Fanger proeft het woord even en hoeft over een antwoord op de vraag niet lang na te denken. “Ja, we zijnwel trots op dit appartement. De grootte, de rust en natuurlijk het wonen op hetwater geven daarnaast ook een onbe-schrijfelijk gevoel.” Samen met zijn vrouwDiana en twee dochters woont hij in een van de in totaal vijf Sfi nxen in Huizen.Deze prestigieuze appartementencom-plexen staan letterlijk in het Gooimeer. De vijf complexen, ontwikkeld doorBouwfonds Ontwikkeling en ontworpendoor Neutelings Riedijk Architects, zien eruit als zilverkleurige poortwachters. Architectonisch gezien echte blikvangersdie ook regelmatig in commercials en zelfs televisieseries te zien zijn geweest.

Fanger: “Een paar seizoenen geleden nog in de serie ‘Gooische Vrouwen’.”Elk appartementencomplex telt veer-tien woningen, variërend van twee- tot zeskamer appartementen, en beschikt overeen parkeerkelder. Acht appartementenhebben via de grote raampartijen uitzichtover het water terwijl de resterende zes op de aangrenzende boulevard uitkijken. Hetappartement van de familie Fanger bevindtzich pal boven het water en meet 200 vierkante meter. “Erg ruim ja, maar dat is heerlijk. Wat mij verder het meeste aantrektis de wetenschap dat je in het water woont. Je moet een brug van vijftien meter over om in het complex te komen. Als je dan na een drukke dag thuiskomt en de weidsheidziet, dan is dat echt genieten.”

Een sterrenkijker heeft een prominenteplek in de kamer. Fanger: “Dat hebben veelbewoners hier. Je ziet door de aanwezig-heid van de ecologische natuurzone heelveel bijzondere watervogels. En met zo’n kijker kun je die van dichtbij bekijken.” Hij geeft toe dat zijn twee tienerdochters niet zo van de vogels zijn. “Zij houden weer meer van het terras van 45 vierkante meter. Bijna de helft zo groot als dewoonkamer”, voegt hij eraan toe. Dat hetgezin in de Sfi nxen woont is eigenlijkbijzonder. “Wij behoren eigenlijk niet tot de doelgroep. Hier in het gebouw woont nog één gezin, maar dan heb je het wel gehad.Het is een gemêleerd gezelschap, zoweljong als wat ouder. Heel gezellig. Net één grote familie onder één dak.”

Wonen in De Sfi nxen, Huizen:

‘Iedereen heeft hier een sterrenkijker’“Van dit uitzicht genieten wij nog steedsiedere dag. Het verveelt nooit.” Piet deKoning wijst uit zijn raam naar de NieuweMaas die onder hem meandert in hethavenlandschap van Rotterdam. “Je kijkt dehele Nieuwe Maas af en kunt zelfs Schie-dam zien liggen. Hierom zijn mijn vrouwElly en ik vijf jaar geleden van Capelle aan den IJssel naar Katendrecht verhuisd.”Het echtpaar De Koning-Blok woont sindsdien op de tweede verdieping van hetappartementencomplex Neptunus inRotterdam. Het gebouw is onderdeel van het binnenstedelijke project 2e Katen-drechtse Haven, dat door Bouwfonds Ontwikkeling is ontwikkeld. In totaal teltdit gebouw en het ernaast gelegen complex Poseidon twintig verdiepingen. Vanwege

de uitkragingen aan voor- en achterzijde bestaan de onderste drie verdiepingen elk uit één woning. Neptunus telt vanaf de vierde verdieping drie appartementen per laag. De woningen in Poseidon zijn met twee appartementen per laag nog even neteen slag groter. Beide appartementenge-bouwen vormden bij de oplevering in 2004de kroon op een ingrijpend transformatie-traject. Immers, Katendrecht was rond deeeuwwisseling niets meer of minder daneen oude vervallen wijk op een buitendijksschiereiland tussen de Maas- en Rijnhaven. Met een uitgekiend project van stadswo-ningen en appartementen werd dezealoude havenwijk met succes nieuw leven ingeblazen. Zeker met de appartementen werd daarbij gemikt op de bovenkant van

de markt. Het betekende tegelijkertijd datzeker de eerste bewoners in de nieuwbouween zekere mate van pioniersgeest moesten hebben. De Koning lachend: “Een beetje wel ja. Maar we hadden er van begin af aan toch ook vertrouwen in. En uiteindelijk ishet een prima woonomgeving geworden.”Het appartement telt 3 kamers en meet 120 vierkante meter. Het ontwerp is vanDKV Architecten. “Wat natuurlijk opvalt,” zegt De Koning, “is, door de schuinevoorgevel, de scherpe hoek van zestiggraden in de woonkamer. Het is watpuzzelen om het in te delen, maar het geeft het huis iets eigens. Het is een heelbijzondere vorm van architectuur waarnog steeds veel mensen naar komen kijken. En daar zijn we best trots op.”

Wonen in Neptunus, Rotterdam:

‘Het uitzicht is fenomenaal’


Licht, ruim, luxe en privacy. Het zijn deze vier woorden die Anne Cruiming regelma-tig in de mond neemt als hij zijn apparte-ment in de Utrechtse Dichterswijk be-schrijft. Sinds juni vorig jaar woont de binnenhuisadviseur samen met zijn partner Arjan Alferink, accountmanager bij KPN, ineen zogenoemde Parkvilla. Deze kleinscha-lige appartementencomplexen staan in het middengebied van de nieuwbouwwijk Parkhaven, een ontwikkeling van Bouw-fonds ASR. Op het voormalige veilingterreingrenzend aan het Jaarbeurscomplex is in de afgelopen zeven jaar een stedelijk woonge-bied gerealiseerd. Stedelijk, omdat denadruk van de in totaal 950 woningen die

Parkhaven na zijn voltooiing straks telt ligtop appartementen. Slechts 88 grondgebon-den woningen hebben in het allereerstebegin het imago van een nieuwe centrum-stedelijke woonwijk inhoud gegeven.“Wij hebben hier veel appartementen bekeken,” vertelt Cruiming, “maar uiteindelijk kozen we voor dit 120 vierkan-te meter grote appartement. Waarom? Omdat het een open keuken heeft. Daar hebben we een kookeiland ingezet zodat we tijdens het koken ook contact houden met vrienden die komen eten.” Lachend:“Zo mis je niets van de gesprekken. En metfeestjes fungeert het als een bar, en dat is ook lekker handig.” Cruiming noemt het

genieten in het ruime appartement. “Datdoen we vooral ook van het dakterras op het zuiden. Dat is via een wenteltrap op ons balkon te bereiken. Met z’n vijftigvierkante meter is het bijna net zo grootals onze woonkamer. We zitten helemaal vrij en kunnen er heerlijk loungen. Wehouden er ook van om buiten te zijn.”De Parkvilla’s, in totaal telt het middenge-bied 23 appartementen, zijn ontworpen doorde Belgische architect Bob van Reeth. Cruiming: “Het is met de dakoverstekkenecht een jarendertigstijl maar met een luxe afwerking. En de gebouwen staan natuurlijk mooi in de prachtig aangelegde gemeen-schappelijke tuinen.”

Wonen in Parkvilla, Utrecht:

‘Kookeiland fungeert als bar’

Grote appartementen, in deze tijd?“Het zal iedereen duidelijk zijn dat de huidige marktsituatie niet geweldig is voor de appartementenmarkt, die normaal toch al lastig is”, zegt Hans Slappendel, projectdirecteur Bouwfonds Ontwikkeling regio Midden. “Ik zou over nieuwe projecten met appartementen in de prijscategorie van 750.000 euro nu dan ook goed nadenken.”Toch is Slappendel ook weer niet al te pessimistisch. “In Parkhaven in Utrecht gaan we aan het einde van dit jaar met tachtig appartementen in verkoop. Deze zitten weliswaar niet aan de top van de markt, maar zijn met gemiddeld 150 vierkante meter vloeroppervlak toch ook zeker niet de goedkoopste.” Het aantal appartementen wordt overigens wel gefaseerd op de markt gebracht. Een aanpak die, aldus de projectdirecteur, kenmerkend is als het gaat om het ontwikkelen van appartementen. “Het is zeker geen gemakkelijke markt. En natuurlijk is er ook een groot verschil of we het hebben over een complex midden in de stad of op een uitleglocatie.” De gemiddelde Nederlander is volgens Slappendel meer in voor het huis met een tuin. “Daarnaast kopen mensen ook een woning met in het achterhoofd dat ze die ook een keer willen verkopen. En bij appartementen gaat dat meestal toch wat langzamer.” Dit alles neemt volgens Slappendel niet weg dat er best markt is voor kwalitatief goede en duurdere appartementen. “De doelgroep bestaat vaak uit stedelingen, tweeverdieners die dicht bij voorzieningen willen wonen. Ook zijn appartementen redelijk populair bij vijftigplussers. Zeker wanneer je combinaties maakt met gemaksservices zoals boodschappendienst, was- en strijkservice.”De plek waar de appartementen worden gerealiseerd is essentieel. Slappendel: “Dat kan midden in de stad zijn, dicht bij alle voorzieningen. Maar het kunnen ook heel goed woningen zijn in of aan de rand van een bos. De kwaliteit van de omgeving is een belangrijke factor.” Vervolgens speelt de kwaliteit van het gebouw en het appartement zelf een rol. “Bij kopers van appartementen in het duurdere segment gaat het om zaken als het afwerkingsniveau en de plattegrond. Zijn er voldoende kamers, één of twee badkamers, hoe loopt de verkeersruimte, biedt dit appartement mij wat ik wil hebben? En de derde factor is de architectuur. Spreekt het jasje je aan? Maar dit speelt een minder voorname rol bij kopers van een appartement dan bij kopers van een eengezinswoning die een woning kiezen om de uitstraling. Het gaat bij kopers van een appartement naast locatie dus vooral om de inhoud.”

‘Het gaat om de plek en de inhoud’ Hans Slappendel, Bouwfonds Ontwikkeling

XX

L

uni 2009 29 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkeling9 - naw #32jun28

Katwijk-

Brittenburg

rittenburg Valkenburg

Va

VeVelsen

Leiden-Roomburg

ijn

Alphen aan de Rijn

Zwam

merdam

ZwBodegravenn

UtrechtVechten

Wijk bij Duurstede

RijswijkM

aurikKesterenRandwijk

DrielArnhem-M

einerswijk

ers

Duiven-Loowaard

uiven-Loow

Herwen-de Bijland

Rossumssu

Woerden

erdVleuten-de Meern

Vleu

e dus op het oude top! Niet doorlopen: nu sta je der in de grond. Het Romeinse fort. Dat ligt hieronder et

gewoon op eenblijft toch wel een sensatie dat je ger de Romeinsecastellum staat. Hier liepen vroeger se

rg kijktsoldaten!” Archeloog Tom Hazenberghts in alle enthousiast rond, terwijl de mensen ons links en rechtm van haast passeren. We staan naast de kerk in het centrum

Limes-Woerden, een van de stadjes die deel uitmaken van de Liderland. route – de noordelijke grens van het Romeinse Rijk in Nede

viaDeze ‘route van de Romeinen’ begint bij Katwijk en voert vuur-plaatsen als Alphen aan den Rijn, Leidsche Rijn, Wijk bij Duu

maal stede en Arnhem naar de Duitse grens en verder door, heleml zultot aan Regensburg in Duitsland. Langs het Nederlandse deel

htbareje geen grote Romeinse theaters of andere spectaculaire, zichtn sporen van het Romeinse leven aantreffen. Het meeste zit in

Nederland onder de grond. Al hebben de houten Romeinseeuws schepen die hier zijn aangetroffen internationaal wel het nieu

gehaald. Net als de vondst van een prachtig bronzen masker.edenis Hazenberg: “Onze situatie is bijzonder. De Romeinse geschied

zijnis vrijwel onzichtbaar. Maar door de hoge grondwaterstand ziErde meeste resten uitzonderlijk goed geconserveerd gebleven. E

valt hier dus veel te ontdekken!”

Prachtige versieringenHazenberg laat ter illustratie foto’s zien van vondsten langs de Limes-route. Daarbij horen de prachtigste versieringen van

zegelringen (gemmen genoemd, met daarin fi jntjes gegraveerdepaarden of leeuwen), maar ook mantelspelden (fi bulae), onderde-len van helmen, talloze munten en gebruiksvoorwerpen zoalsaardewerken potten en glas. Daarnaast zijn er uiteraard structu-ren en sporen aangetroffen, die inzicht geven in het leven van deRomeinen. Dat kan variëren van een basisstructuur van een Romeins badhuis tot de net niet verloren gegane resten van eenfort of een grafveld. Een deel van deze vondsten is terug te zien in musea, verteltHazenberg, die met zijn bureau Hazenberg Archeologie langs de hele Limes actief is. Ook vormen ze de basis voor verder (weten-schappelijk) onderzoek. Steeds vaker wordt er een visualisatie van een belangrijke vondst gemaakt op de plek zelf: in de vorm van een herdenkingsmonument of herinneringsplaat. Of er wordtvoor iets groters gekozen, zoals het complete archeologisch park v

at straks in de Utrechtse nieuwbouwlocatie Leidsche Rijn gaat daerrijzen. Het pad dat destijds naar het fort op deze plek leidde,ve

ligt er al, zo laat Hazenberg zien. Het loopt langs de oude structu-ligtren van een Romeinse badhuis dat al in de jaren 40 is ontdekt. “Zo rengaat die historie toch leven.”

Fort onder de grondDat die historie ook als inspiratie kan dienen bij gebiedsontwik-keling is te zien aan diverse projecten van Bouwfonds. In Alphenaan den Rijn bijvoorbeeld, waar MAB Developmen in samen-werking met de gemeente het nieuwe stadshart Rijnplein heeft

Het heeft iets speciaals als je weet dat in je wijk vroeger een Romeins fort stond of dat er eger Romeinse legioenen hebben gemarcheerd. Opgravingen of moderne verwijzingen naar degen geschiedenis krijgen steeds vaker een eigen plek in gebiedsontwikkeling. Volg de Limes-ebiedroute, langs de grens van het Romeinse Rijk, en ontdek de zichtbare sporen van het verleden.route, langs de grens van he de z

Op het spoorvan de Romeinendoor: Annemarie de Haas

‘De appartements-gebouwen hebben Romeinse namen als Aventijn en Castellum’

»

CASASTRA

M

CASTEL

LUM

MOED

VERM

OEDEL

IJK

TELL

U

CASTEL

LUM

Nijmegen-Trajanusplein

plein

Nijm

nCuijkk

Nijmegen-Hunerberg/Kops Plateau

au

erb

ROME

j30 31 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkelingjunjujunjunjunjujunjunjuj i 2i 2i 2i 2i 200900900900090009 - - nawnawnaww #3 #3#322

Romeinse uitstraling: veel mediterrane kleuren, gebogen ramen en deuren en kolommen aan de gevel. Ook bij de realisatie van hetVeilingpark in het centrum van Wijk bij Duurstede zijn vondstengedaan, onder meer van gebruiksvoorwerpen en skeletten, waarnaer een tentoonstelling in het gemeentehuis is georganiseerd.

Dwars door het gebouwWie goed oplet op een tocht langs de Limes-route kan ook in het ontwerp van een gebied wel verwijzingen naar het Romeinseverleden aantreffen. Zo loopt er tussen een woningblok vanBouwfonds in de wijk Veldhuizen (onderdeel van de Utrechtse nieuwbouwwijk Leidsche Rijn) opeens een weg. Dit is het oude Romeinse tracé, zo bleek destijds tijdens het archeologische onderzoek van archeoloog Erik Graafstal. Bouwfonds heeft erdaarom voor gekozen om de bebouwing niet door te laten lopen,zoals aanvankelijk was gepland. De weg deelt het gebouw intweeën. In het midden van de weg ligt ook grind, zo laat Hazen-berg nu zien. “De Romeinen gebruikten grind of schelpen alswegverharding. Bij het ontwerp hoorden bovendien greppels aan beide zijden. In deze nieuwe weg zie je dat terug: er zijn tweeaparte banen van steen gemaakt die weggreppels symboliseren.”

De Gamma van toenIets verderop in de wijk de Balije (ook Leidsche Rijn) is in 2003 eenbelangrijke vondst gedaan van een schip (De Meern 1). Dit wordtnu in Lelystad geconserveerd en bestudeerd. Aan een replicawordt gewerkt in een openbare bouwplaats in de wijk, zodat hettastbaar is voor bewoners. Later zijn overigens nog vijf andere schepen in de wijk aangetroffen (De Meern 2 t/m 6). Het gaat om gezonken schepen. Toen de Romeinen zich rond 300 na Christus terugtrokken uitNederland, raakte de Limes in verval. De forten en wachttorens werden door de nieuwe bewoners van het gebied ook min of meer leeggetrokken, vanwege het nuttige bouwmateriaal. Hazenberg: “Die forten waren een soort Gamma’s: je kon er alleskrijgen! Van daar dat we zo blij zijn als we nog ergens eenoriginele stenen fortmuur aantreffen. Daar kunnen we zoveel informatie uit halen!” «

gerealiseerd. Tijdens het archeologisch onderzoek voorafgaandaan de bouw zijn de resten van een Romeins fort aangetroffen.Het fort en het oude kampdorp bleken goed geconserveerd en bevatten dus veel informatie over de bouw en het dagelijksgebruik. Voorwerpen die aan het Rijnplein zijn gevonden zijn deels in lokale musea terug te zien. De basis van het fort zelf ligtnog in de grond. “Daar kiezen wij archeologen het liefste voor:dan blijft het immers behouden.” Wie nu op het Rijnplein komt, ziet de historie nog wel terug. De appartementengebouwenhebben Romeinse namen als Aventijn en Castellum. En op hetappartementen- en winkelcomplex Palazzo staan Romeinse beelden te pronken. “Dit is een van de manieren waarop archeolo-gische ontdekkingen een anker in de tijd kunnen zijn”, aldusHazenberg. “Dat is belangrijk, want dan krijgt zo’n vondst ook betekenis voor bewoners.”

Verplicht onderzoekDat de interesse voor de archeologische historie groot is, blijkt vaak bij de start van het onderzoek al, vertelt de archeoloog. Veelopgravingen vinden plaats onder grote publieke belangstelling.“We hebben zelfs een soort platform waarop kijkers kunnenstaan.” Elke ontwikkelaar in Nederland is wettelijk verplicht dit (voor)onderzoek te laten doen. Uiteraard is er bekend welkegebieden archeologisch interessant zijn. Voor een eerste inventa-risatie worden grondboringen gedaan. Daarnaast worden ermeestal proefsleuven gemaakt. “Daarmee kunnen we goed op desporen van een oude gracht komen of van een grafveld.”Bij het project De Geer 2 in Wijk bij Duurstede, waar Bouwfonds Ontwikkeling 240 woningen realiseert, worden op ditmoment proefsleuven gemaakt. Van het eerdere bouwproject (DeGeer 1) is bekend dat er interessante Romeinse resten zijn gevonden.In het plan voor De Geer 1 en 2 is daarom bewust gekozen voor een

‘Zo krijgt zo’n archeo logische vondst ook betekenis voor bewoners’

De Limes-routeDe Limes (Latijn voor ‘grens’ en ‘pad’) is de noordelijke grens van het voormalige Romeinse Rijk, die van Katwijk langs de Oude Rijn naar Arnhem liep en vervolgens naar Duitsland. Deze grensstreek werd vanaf circa 47 voor Chr. tot circa 300 na Chr. door de Romeinen bezet. Er stond een serie van twintig forten langs de zuidzijde van deze Oude Rijn, die vooral als verdedigingswerk fungeerden. Na mislukte veldtochten tegen de Germanen trokken de troepen zich in de forten terug, wachtend op de vijand die nooit kwam. In elk fort waren zo’n 500 Romeinen gelegerd. De forten en de dorpen die erbuiten ontstonden werden bevoorraad via het water. Er vond transport plaats van graan en bouwmateriaal (voornamelijk uit België en Duitsland). Vandaar dat er in Nederland zoveel schepen zijn opgegraven. De meeste forten, of resten ervan, zijn inmiddels ontdekt. Alleen het fort Britten bij Katwijk niet. Dat is mogelijk door veranderingen van de zeespiegel compleet in zee verdwenen. Of ligt het onder de duinen? Kortom, er valt nog veel te ontdekken langs de Limes-route. Vandaar dat er een fi etsroute is uitgezet, van Katwijk naar Regensburg, die de Limes zo goed mogelijk volgt. Routeboekje en kaarten zijn onder andere te bestellen via www.fi etsvakantiewinkel.nl.

Links: dwars door een woningblok in de wijk Veldhuizen in Leidsche Rijn loopt de oude

Romeinse weg. Linksboven: verwijzingen naar de Romeinse tijd in De Geer bij Wijk bij

Duurstede. Rechtsboven: een bronzen voorhoofdsband gevonden bij De Woerd in Leidsche

Rijn. Rechts: op het winkelcomplex Palazzo in Alphen aan den Rijn staan beelden geïnspireerd

op het Romeinse fort dat hier is gevonden.

Hoe houdt een ontwikkelaar rekening met de historie?Als er een belangrijke vondst wordt gedaan bij het archeologisch vooronderzoek in een gebied zijn er twee mogelijkheden, vertelt Tjakko Smit, projectdirecteur Bouwfonds Ontwikkeling regio Midden. “Of je graaft het op en je doet er iets mee en gaat dan pas bouwen. Of je besluit om niet meer verder op te graven en er rekening mee te houden bij de bouw.” In beide gevallen bepaalt de betreffende gemeente – als bevoegd gezag – welke stappen er genomen worden.Is er besloten om op te graven, dan wordt er meestal naar de vondsten verwezen in de bouw (via het materiaal of het ontwerp) of middels een herdenkingsplaat op de plek van de vondst. Zo zijn bij het Bouwfonds-project De Woerd onder meer een Romeinse voorhoofdshelmband gevonden en diverse munten. Op de plek van de waterput, waar de vondsten zijn gedaan, maakt Hazenberg Archeologie nu een markering waarop de ontdekkingen worden weergegeven. “En van de munten hebben we replica‘s gemaakt, die aan alle nieuwe bewoners zijn gegeven. Zodat ze weten: ik woon op een historische plek.”Wordt ervoor gekozen om niet op te graven, dan heeft dat invloed op de verdere bouw. Dan komt er bijvoor beeld een park of de fundering wordt aangepast. Dat speelt in de wijk Loovelden in Huissen, waar Bouwfonds 1200 woningen realiseert. Hier zijn enkele belangrijke vondsten gedaan rond het oude Romeinse wegtracé. De grond wordt nu opgehoogd voordat er wordt overgegaan tot bouw. “Alleen waar de kabels en het riool diep de grond in gaan, worden nog opgravingen gedaan. Maar de rest van het gebied wordt verder niet verstoord”, aldus Smit.

foto

: Wal

ter

Plan

ije


Dick Boekhout, seniorontwikkelingsmanager bijBouwfonds Ontwikkelingregio Midden:“In het verleden concentreerde de ontwik-keling van nieuwe stadswijken zichvooral op wonen. Tegenwoordig is datanders: leefbaarheid en beleving komen steeds meer centraal te staan. Dat betekent dat je je daar als ontwikkelaar terdege van bewust moet zijn. Bij het opzetten van het masterplan voorVathorst is hiermee al vanaf de start in 1998 rekening gehouden, omdat menbesefte welke maatschappelijke functie een woonomgeving kan en moet vervul-len. Voor de sociale samenhang is het belangrijk dat mensen in een wijk zichonderling verbonden gaan voelen, dat zeelkaar ontmoeten. Zo is in 2007 – al vrij snel na de oplevering van de eerste woningen – cultuurhuis De Kamersgeopend, een particulier initiatief mede gefi nancierd door het Ontwikkelingsbe-drijf Vathorst waarvan Bouwfonds Ontwikkeling een van de private partnersis. In De Kamers zijn letterlijk verschil-lende kamers, waar bewoners terechtkun-nen voor allerlei uiteenlopende activitei-

ten: een eetkamer, een fi lmkamer, een muziekkamer, een leeskamer en een kinderkamer. Elke kamer heeft een eigensfeer en functie. De kern van het gebouwis de huiskamer, compleet met zitkuil en open haard. Hier hoeft niets, dit is echteen hangplek voor de buurt, gastvrij envoor iedereen. Wat zo mooi is aan DeKamers, is dat er veel ruimte is voor eigeninitiatief. Daarmee is het centrum echt van grote waarde in zo’n nieuwe wijk. Ja, ik denk dat de bewoners hiermee een fantastische ontmoetingsplaats hebben gekregen. Hoe belangrijk dat is, zie je in een andere Amersfoortse nieuwbouw-wijk, Kattenbroek. Hier was oorspronkelijkniets aan maatschappelijke functies, maarinmiddels zijn die er naar ons voorbeeldtoch gekomen. Mensen willen nu eenmaalmeer dan alleen wonen.”

Paula Kleisen, coördinatorvan De Kamers:“Als je hier binnenloopt, voel je je welkom.Er wordt altijd wel iets lekkers klaarge-maakt in de keuken. Er staat een gastheer om je te begroeten. Je krijgt vanzelf hetgevoel dat er iets leuks gaande is, waar jegraag bij wilt zijn.”

junjujunununnnnnnnnnnnnnnunj nnnnnjunnnnnnnnnnnnnnnnnnnj nnnnjunnni 2i i 222220090090090090090009000009000000000000 - - - -- nananawnawnawawnawawnawawwa #3 #3#3#3#3#3#3#3# 222323232

Cultuurhuis De Kamersin Vathorst, Amersfoort‘Dit is echt een hangplek voor de buurt, gastvrij en voor iedereen’

Bewoners hebben behoefte aan ontmoetingspunten, plekken waar

speciale gebeurtenissen plaatsvinden. Om daaraan tegemoet te komen,

doet Bouwfonds Ontwikkeling in haar gebiedsontwikkeling vaak iets

extra’s, in de vorm van een gebouw of een plek met een bijzondere

functie, waardoor de sociale cohesie wordt bevorderd. Vier voorbeelden

uit de praktijk van zo’n extra ‘gebaar’.

door: Annemiek de Gierfotografi e: Agnes Kappert

Goed voor de bewoners, goed voor de wijk, goed voor de ontwikkelaars

juni 2009 - naw #3234 35355 KwaKwartartartaalmalmlmagaagaagazinzine oe oe verver inintegtegtegralralrale gee gebiebiebiedsedsedsontonto wikwikwikkelkkelingingg

Regiodirecteur van Bouwfonds Ontwikkeling regio Noord-OostPatrick Jansen, toentertijdontwikkelingsmanager:“In 1994 was de oplevering van de eerste woningen in Stadshagen. Een paar jaar daarna zijn we al begonnen met de aanlegvan de dierenweide. We – daarmee bedoel ik Bouwfonds en de vier andere ontwikke-laars die zich met de woningbouw bezig-hielden – hadden geld beschikbaar en wilden daarmee iets doen voor de wijk. Onseerste idee was kunst. Maar vanuit de buurt zelf was een initiatiefgroep ontstaandie zich sterk maakte voor een dierenweide. Die is er dus gekomen, aan de rand van dewijk vlak bij het Zwarte Water. Er staat eenhouten gebouw met dierenverblijven, mededoor ons ontwikkeld, dat met zijn natuur-lijke uitstraling heel mooi past in de groeneomgeving. Er zijn allerlei kinderboerderij-dieren, zoals schapen, kippen en konijnen,en er is een speeltuin. De buurtbewonersbeheren de weide. In hun vrije tijd verzor-gen zij de dieren en onderhouden de

gebouwen. Kinderen mogen helpen bij de zorg voor de dieren. Ook worden er regelma-tig activiteiten georganiseerd voor kinde-ren, waardoor de dierenweide inmiddelseen belangrijke sociale functie vervult. In mijn optiek is het heel belangrijk om als gebiedsontwikkelaar bij te dragen aan de leefbaarheid en het woonplezier in wijken. In Stadshagen zijn we bijvoorbeeld ookhoofdsponsor van de voetbalvereniging. Natuurlijk kijk je bij dit soort zaken welaltijd naar je (fi nanciële) mogelijkheden. Woningen blijven onze corebusiness, maarwe beseffen ook dat een wijk veel meer isdan een verzameling muren. Bovendien,het is helemaal niet verkeerd om waar we geld verdienen, ook iets terug te doen.”

Kinderopvang ’t Ukkie, Zwolle:“Als het mooi weer is, pakken we debolderkar en gaan we met de kinderennaar de dierenweide. Geitjes, konijntjes, ze vinden het allemaal prachtig. En ook het speeltuintje is in trek!”

‘Als ontwikkelaar willen we bijdragen aan de leefbaar heid in wijken’

Dierenweide in Stadshagen, Zwolle

37 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkelingjunjuni 2i 2009009 - nawnaw #32366

Jacqueline Klomp, projectmanagerbij gemeente Helmond:“Het centrum van Brandevoort, De Veste, is gebouwd in de stijl van een negentiende-eeuws Brabants vestingstadje. Het straat-beeld wordt bepaald door herenhuizen,grachten en poorten. Op het centrale plein staat sinds 2003 een klassieke gietijzeren markthal die doet denken aan Parijs of Londen, geïnitieerd door de gemeente. We zochten naar een punt waar mensen kunnen samenkomen. Vroeger zou dat een kerk geweest zijn, maar tegenwoordig isdaar toch minder vraag naar. Zodoende ontstond het idee voor deze hal, die echt heel bijzonder is. Overdag kun je er doorheenfi etsen, hij biedt een schuilplaats als het regent en kinderen kunnen eronder spelen. Regelmatig zijn er activiteiten, zoals boekenmarkten en concerten. In de toekomst komt er wellicht ook een weke-lijkse warenmarkt in de hal. Alleen stellenwe dat nog even uit om de omliggende

winkels eerst de kans te geven zich totgezonde bedrijven te ontwikkelen. Natuur-lijk is het bouwen van een hal als deze nietgoedkoop. Maar als de gebiedsontwikke-laars investeren in een klassieke bouwstijl, kun je als gemeente natuurlijk niet achter-blijven. Ook het station Helmond Brande-voort is om die reden een gebouw met allure.De mensen die hier wonen zijn erg trots op hun wijk. Er is een grote behoefte aan het organiseren van festiviteiten. Het is vaakbest ingewikkeld om in een nieuwbouw-wijk sociale cohesie te krijgen, daarbij is dehal dus een onmisbaar element. Hij biedtruimte aan goede initiatieven en geeft debewoners een thuisgevoel.”

José Vaviers, bewoner Brandevoort:“De markthal staat hier nu een paar jaar enhet is er zeker gezelliger van geworden. Als er iets te doen is en je hebt zin, dan ga je er heel gemakkelijk heen. Het is ook altijd druk in de hal, het is een echte trekpleister.”

‘De ontwikkelaars investeerden in een klassieke bouwstijl, dus kon de gemeente niet achterblijven’

Markthal in Brandevoort, Helmond

juni 2009 - naw #3238 3939 KwaK rtaalmagazine overr inintegtegrale ge gggggg gggggggggggggggggggggggggggggggggggggebebebbebbiiiiieebbbiiiiebeebbbiiebeebebbiebbebbebee iiebebbbiebieeeebiiiiieee ieeebbiieeebbieebbiebeeebbbebeebebiiiieebbieeebbieeebeeeebebbieebeeebbeeee ieeeb eedeeeededdddsdsdsdsdsdsdsdsdsdddssdddddsdsdsseddddssddsddsdsddsedddssdsdsddsdsdssdddssssdssssssddse sontontonontontontnonnnontontntontontontonnnonnntontontontnnontntntoonnonntoononoonontontontnontoononnnontoonoonntontoonontontooontonnntnnnntontnnnnontontooonttoonttoonnntoontnntntnnoonnoon wikkeling

Tjakko Smit, directeur projectenbij Bouwfonds Ontwikkeling regio Midden: “Op de plek waar Parkhaven in Utrechtverrijst, was vroeger een veilinghavenwaar groente en fruit werden aangeleverd om te worden verhandeld. Het oudeveilingkantoor staat er nog en wordt gebruikt als crèche en sportschool. Ook al is de haven gedeeltelijk gedempt, de sfeerblijft er bijzonder. Daarvan hebben wegebruik gemaakt bij de ontwikkeling van Parkhaven. Langs de kade zijn oude havenelementen teruggebracht, zoals zandtrechters en een historische kraan. Samen met de gemeente en de initiatief-groep Historische Haven hebben we geregeld dat hier nu zo’n dertien histori-sche schepen hun ligplaats hebben. Er is een loods gebouwd met bergruimte voor de bewoners van de schepen, en een havenpost waarin een wijkinformatiecen-trum en een kwaliteitsrestaurant zijn gevestigd. Ook is er een ligplaats voor hetUtrechts Statenjacht, een replica van een

schip uit de 17de eeuw. Al deze dingensamen geven de wijk identiteit, zorgenvoor levendigheid en gezelligheid. De uitstraling is zo sterk dat ook mensen van buiten Parkhaven afkomen op de winkelsen horeca. Dat brengt veel dynamiek engeeft bovendien bekendheid aan de wijk. Natuurlijk is zoiets voor de bewoners leuk, het is prettig wonen in een buurt die leeft.We merken dan ook dat Parkhaven populair is; de huizen worden goedverkocht en de prijzen zijn zelfs gestegenvorig jaar. Dat laat overigens direct zienwaarom dit soort bijzondere ontwikkelin-gen ook voor Bouwfonds interessant is, wezijn tenslotte een commercieel bedrijf. Investeren in identiteit levert uiteindelijk economisch rendement op.”

Alex en Charo van Hout, bewonersParkhaven:“We wonen hier in een groene, dorpsach-tige setting. En het grote voordeel is: je bentin een mum van tijd in de binnenstad. Binnen tien minuten sta je onder de Dom.”

‘Investeren in identiteit levert ook economisch rendement op’

Historische haven in Parkhaven, Utrecht

41 Kwartaalmagazine over integrale gebiedsontwikkelingjunjjujunjujunjunjunjununjjunjujjjunjunjunjunununjunjununjununjunjunjunjunjunjunjunnnnjunjunjunnnjunnnnjunnnnjunnnnununjunnnunununjjjjjjjjjunjjjjjjuuujjjjjjjjjjjjjjjjjjjjj iiii 2iii i 2i 2i 22222i 2iiii 2i 2iiiiii 2ii i 2i 2i 2i 2iiii 2ii 2i 2i 2i 2iiiii 2iii 2iiii 2ii 2iiiiii 2ii 2iii 2i 2i 2iii 2iii 2i 222i 2ii 22i 2222i 2ii 22iiiii 2222iii 22222iiiii 2i 22222222i 2iiiiii 22222222i 2i 222222222i 2i 2i 22iii 2i 22iii 22iii 2200900900900000000000000000000000000090900909999000000000000000000009000000000000000090000000000000000900000000000000090000000000000000999900000000000009000000000999000000090000000000 90000090000000009000000000000000090000090 9900000000099999 ---- - - - -- --------- nawnawnawnawnawnawawawawwawaaawwaawaawnawawaaaaaaaaawawaawwawawawa #3 #3#3#3#3## #3#3#3#33333#3##3#33#3#3#3#33#333#3333333333333333333333#3#333333333#333333333333333333333333333#33333333222222222222222222222222222222222222222222222222224040404040404404404040404040004040000040404000004040440000044400044004000444

Winkelenals beleving

door: Karl Bijsterveld fotografi e: PalaisQuartier GmbH und Co/Kg

Het is het meest spraakmakende winkelcentrum van Duitsland: MyZeil in Frankfurt. In de eerste twee weken na de opening op 26 februari jl. bezochten al meer dan een miljoen bezoekers dit door MAB Development ontwikkelde megaproject. Spectaculaire architectuur, zorgvuldig gekozen winkels, culinaire hoogstandjes, een health spa en een speelparadijs zorgen voor een unieke winkel-experience.

‘Elk van de acht verdiepingen vormt een wereld op zichzelf’

Een forse trechter in een glazen pui zuigt het winkelendpubliek naar binnen. Over het complex is een spectacu-lair golvend glazen dak gedrapeerd, dat als een tornado het gebouw binnenkomt en voor veel daglicht zorgt. Het zijn slechts een paar van de opvallende kenmerken van

MyZeil. Het winkelcentrum is het eerste opgeleverde deel van hetbijna een miljard euro kostende project PalaisQuartier. Aan deandere onderdelen van dit project, de bouw van een hotel, een kantoortoren en de herbouw van het stadspaleis Thurn und Taxis, wordt de laatste hand gelegd.Jacques Sinke, directeur International Retail bij MAB Development, is van meet af aan betrokken bij het project. “We kregen in 2001van de gemeente de opdracht om aan de Zeil, een van Europa’s belangrijkste winkelstraten, een geheel nieuw gebied te maken.Het ging om een plek waar decennialang een betonnen molochvan Deutsche Telekom stond. De gemeente wilde na de sloop vandit gebouw nieuwe centrumfuncties toevoegen, zoals winkelen enhoreca. En tussen de Zeil en de Grosse Eschenheimer Strasse moesteen nieuwe verbinding komen. Een opdracht die we als een geweldige uitdaging zagen.”

MAB trok voor het project de Italiaanse architect MassimilianoFuksas aan, die eerder ook voor de Twin Tower in Wenen tekende. Sinke: “De prijs voor deze toplocatie maakte het noodzakelijk om een optimale bebouwing na te streven. Fuksas wist ondanks dieeis een ontwerp met veel licht en ruimte te creëren.” Wie MyZeil bezoekt, zal dat onmiddellijk beamen. Het verticaal ontworpen complex telt zes verdiepingen en is doorsneden metvides en ‘piazza’s’ waar bezoekers elkaar kunnen ontmoeten. Eenindrukwekkend lange roltrap, met 47 meter de langste vanEuropa, brengt het winkelend publiek in amper twee minuten van de begane grond naar de vierde verdieping. Sinke: “Je kuntMyZeil dus vanaf twee startpunten gaan ontdekken: vanaf de begane grond en vanaf de vierde etage.”

Nieuwe winkeldimensieBehalve de architectuur valt ook het zorgvuldig samengestelde winkelaanbod op. Voor een aantal winkels is het zelfs hun eerstevestiging in Duitsland, zoals voor de Amerikaanse keten ColumbiaSportswear Company. Sinke: “Voorafgaand aan de programmeringhebben we de bestaande detailhandelstructuur zorgvuldig onder- »

MyZeil in Frankfurt

juni 2009 - naw #3242

zocht. Het centrum van Frankfurt bestond uit twee winkelzones: deexclusieve Goethestraat en de Zeil met meer doorsneewinkels. MetMyZeil willen we een brug slaan tussen deze twee werelden. Niet techic, maar ook niet te mainstream. Een niveau daartussenin, eennieuwe dimensie.” De winkels zijn zo gegroepeerd dat elk van de acht verdiepingeneen wereld op zichzelf vormt. De begane grond bijvoorbeeld, die de naam ‘Walk of Young Fashion’ meekreeg, mikt op modegevoe-lige jongeren. Er zijn vestigingen van winkelketens als Fossil, s.Oliver en Accessorize. De ‘International Place’ op de eerste verdieping is de plek met internationale modelabels als Pepe Jeans, G-Star Raw en Replay. Sports & Leisure op de tweede etagehuisvest winkels als Marlboro Classics, The North Face en PeakPerformance. De grootste trekkers van MyZeil zijn echter multi-mediaconcern Saturn, dat met 8000 vierkante meter de gehele derde etage beslaat, en kledingconcern Anson’s.

IndoorspeelparadijsMaar MyZeil is meer dan een zorgvuldig samengesteld aanbod vanwinkels. Michael Flesch, managing director MAB DevelopmentDuitsland: “Uniek is de combinatie met andere voorzieningen. Op de vierde etage bevindt zich de Gastro-Boulevard, met naast een bar en snackeiland ook een keur aan restaurants. Je kunt erbijvoorbeeld Spaans, Japans of Mexicaans eten.” De restaurantsworden gerund door lokale ondernemers en niet door internatio-nale ketens. Flesch: “Dat geeft de Gastro-Boulevard een exclusief karakter. Het is geen foodcourt van dertien in een dozijn.”

Vlak onder het glazen dak bevindt zich fi tnessclub Fitness First,compleet met zwembad. Hier kan de bezoeker genieten van eenschitterend uitzicht over de skyline van Frankfurt. Bijzonder is ook het indoorspeelparadijs voor kinderen, verdeeld over twee etages met een totale oppervlakte van ruim 1000 vierkantemeter. Flesch: “Het is de ideale plek voor kinderen van wie deouders even alleen willen winkelen.”

Klein wonderDat MyZeil bij de opening al voor 95 procent was verhuurd, demeest aantrekkelijke plekken voor 485 euro per vierkante meter, mag in deze tijden van economische crisis een klein wonder heten. Volgens Sinke en Flesch bevestigt dit juist het vertrouwen dat winkeliers in MyZeil hebben. Sinke: “Ze beseffen dat MyZeil veel meer is dan een ‘gewoon’ winkelcentrum. Het is een echte bestemming, een aangenaam verblijfsgebied waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en ook heel goed kunnen winkelen.”Het verzorgingsgebied van MyZeil is overigens groot. Frankfurt telt ruim 650.000 inwoners en dagelijks stromen er nog eens 300.000mensen de stad in om er te werken. De Rijn-Main-regio telt in totaal ruim 5,5 miljoen inwoners en is bijzonder koopkrachtig.MyZeil mag dan opgeleverd zijn, ook het komende jaar wordt nog spannend. Sinke: “In 2010 is het totale PalaisQuartier opgeleverd. Daarna zal blijken of het gebied ook duurzaam verankert is in hetcentrum en in de stad. Dat is uiteindelijk waar het om draait. Depraktijk zal het leren, maar ik heb vertrouwen in het resultaat. Destart is in elk geval zeer goed geslaagd!” «

Projectgegevens MyZeil / PalaisQuartier

Ontwikkelaar: MAB Development en Meyer Bergman.

Architect: Massimiliano Fuksas (winkelcentrum), KSP Engel

und Zimmermann Architekten (kantoor en hotel).

Oppervlakte MyZeil: 77.000 m2.Oppervlakte dak MyZeil: 13.000 m2.

Geschat aantal werknemers MyZeil: 1000 werknemers.

Lengte roltrap: 47 meter (langste van Europa).

Totale oppervlakte PalaisQuartier: 226.000 m2.

Totale kosten PalaisQuartier: 950 miljoen euro.

Aantal ondergrondse parkeerplaatsen: 1390 plaatsen

(verdeeld over vier lagen).

Vlak onder het glazen dak

bevindt zich een fi tnessclub,

compleet met zwembad

VORMGEVEN AAN VOORUITGANG

tekst: Raquel Mourik en Dieuwertje van de Moosdijk

Van de eerste eigen woning voor een starter tot een modern complex voor wonen, werken en recreëren:

gebiedsontwikkeling geeft vorm aan onze ruimte, nu en in de toekomst. In deze rubriek de resultaten.

Bijzonder gebouw: De Warande in WassenaarNieuw opgeleverd: Parc te Werve in Rijswijk

De kunstaanbieding: Foto van Awoiska van der MolenDoelgroep: Bakker in Vathorst

Terugblik: Dierdonk in HelmondEn ook: Joost Zwagerman over het mooie uitzicht


De Engelse stijl van

Vormgeven aan vooruitgang bijzonder gebouw fotografi e: Agnes Kappert

Zeker tien jaar lang bood het gebied aan de doorgaande wegvan Den Haag naar Leiden in Wassenaar een troostelozeaanblik. De locatie, tegenwoordig bekend als De Warande, was bebouwd met een fors aantal dichtgespijkerde rijwoningen, een voormalig theehuis, garageboxen en een

pompstation. Het gebied was al in handen van een projectontwik-kelaar, die er een mega-woonmall wilde bouwen. Het grote plan verdween in de ijskast toen deze ontwikkelaar failliet ging. Degemeente Wassenaar is er niet rouwig om, want men had al geengoed gevoel bij het plan. Wassenaar gaat in gesprek met de curator en schrijft een prijsvraag uit. ProjectontwikkelaarSchouten & De Jong legt een plan neer en vraagt Rabo VastgoedGroep als fi nancier en Bouwfonds Ontwikkeling medeontwikke-laar te worden. Het plan wordt in 2005 verder uitgewerkt. In De Warande worden 18 rijwoningen, een tweekapper, een theehuis en 28 appartementen in twee complexen gebouwd. Eind 2006 ishet project in de verkoop gegaan.

Half miljoen extraOnlangs werd appartementencomplex Kerckehorst opgeleverd. Grote broer Raaphorst is later dit jaar aan de beurt. Ontwikkelings-manager Arthur Gerritsen bij Bouwfonds Ontwikkeling regioZuid-West vertelt wat er bijzonder is aan deze gebouwen: “Debouwstijl van de omgeving diende voor beide complexen als voorbeeld. Langs de Rijksstraatweg staan veel grote herenhuizen. Ze stammen uit de jaren twintig en veel zijn gebouwd in deEngelse stijl. In Kerckehorst komt dat terug in het prominentetrappenhuis, de hoge dakkap met grote overstekken en de klassieke raamverdeling. Er is bepaald niet bezuinigd op de details. Debalkonhekwerken, de daklijstomtimmering en het metselwerk zijnklassiek en rijk in detail. Het is een statig gebouw. De vergelijkingmet een Engelse kostschool is wel goed op zijn plaats.Kerckehorst heeft drie appartementen per verdieping. Hetcomplex staat in een groene omgeving. Bewoners op de begane grond hebben een royaal terras. Op de hogere verdiepingen zijn balkons gebouwd die naar het zuiden kijken. Om de geluidsover-last van de autoweg te beperken heeft Rijkswaterstaat, tijdens deplanuitwerking, een geluidsmuur gebouwd. Gek genoeg hield diebij De Warande op. Daarom hebben wij die muur zelf maardoorgetrokken. Aan de achterzijde ligt een begraafplaats, diewerd afgeschermd door een betonnen schutting. De begraaf-plaats is een mooie plek met veel groen en rust, maar die schut-ting was lelijk en totaal vervallen. In plaats daarvan hebben weeen stijlvolle bakstenen muur geplaatst van tweehonderd meter lang. Nog vóór De Warande in de verkoop ging, hadden we zo al een half miljoen euro extra geïnvesteerd. Maar gezien deverkoopresultaten is dat een goede keus geweest.”

Onlangs werd de eerste fase opgeleverd van De Warande inWassenaar. Appartementengebouw Kerckehorst oogt als een victoriaanse Engelse kostschool: statig en rijk aan details.

ProjectinformatieNaam: De Warande,

appartmentencomplex Kerckehorst.

Type woningen: 12 appartementen over vier

woonlagen, gemiddeld 140 m2 woonoppervlak.

Locatie: Rijksstraatweg ter hoogte van Wassenaar-

Kerkehout.Opdrachtgevers:

Bouwfonds Ontwikkeling en Schouten & De Jong.

Architect: Nowotny Architecten uit Delft.

Prijzen: tussen de € 265.000,- en € 640.000,- voor het

penthouse.Opvallend: de zandgrond was ideaal voor de bouw,

daarom is Kerckehorst gebouwd zonder heipalen. Extra: onder het complex is

een parkeergarage ingericht die doorloopt tot voorbij de

woningen die verderop staan.

Kerckehorst


Naam: Parc te Werve.Waar: Tussen het Rijswijkse Bos en Landgoed Te Werve in Rijswijk.Wat: Het project bestaat uit 24 twee-on-der-een-kapwoningen. BouwfondsOntwikkeling ontwikkelde dit plan samenmet Provast. Parc te Werve werd in 2008 opgeleverd. Karakter: Dankzij de economische bloei verschenen er aan het eind van de negentiende eeuw luxueuze villa’s aan de rand van Den Haag en op verschillendeplaatsen in Rijswijk. Deze rijke glorie vanweleer diende als inspiratiebron bij hetwoningontwerp van Parc te Werve. Dearchitectuur geeft de woning bijzondere charme. Samen met de klassieke gevels, royale oversteken, imposante gemetseldeschoorstenen, dakterrassen, keramische dakpannen en fraaie details geeft dit eenweldadig woongenot. In de woning vind je onder meer trappen van Amerikaans essenhout, houten binnenkozijnen, twee badruimten, een alarminstallatie en eencomplete Siematic-keuken.Parc te Werve ligt bijzonder, in de landgoe-derenzone aan de Van Vredenburchweg, in het zuidelijke deel van Rijswijk en temidden van Landgoed Te Werve en het Rijswijkse Bos. Het bos en het landgoedzijn het verlengstuk van de ‘voortuin’ van

de bewoners. De erfafscheidingen bestaanuit brede hagen langs de voor- en zijtui-nen. Langs de achtertuinen zijn sierhek-werken geplaatst met pergola-elementen met een begroeiing van blauwe regen.Geschiedenis: Parc te Werve is een plek die geschiedenis ademt. Een obelisk in hetRijswijkse Bos herinnert aan Huis ter Nieuburch. Dit paleis werd halverwege dezeventiende eeuw door prins Frederik Hen-drik gebouwd. Het Rijswijkse Bos is relatief jong. Het werd na 1945 opnieuw aange-plant, nadat het bos in de Tweede Wereld-oorlog bijna was leeggeroofd, omdat menhet hout nodig had om te stoken.En dan is er nog het voormalige zwembadDe Wervel dat precies op deze plek was gevestigd. De bouw van de enorme betonnen kolos in de jaren zestig stuitte opveel weerstand. Het werd nooit het succesdat de gemeente ervan verwachtte. Het zwembad zou olympische afmetingenkrijgen, maar werd door een rekenfout twee centimeter te kort. Precies de dikte van het matje voor de tijdregistratie. Delaatste jaren stond het leeg.Architect: Inbo Architecten Rijswijk.Totale kosten: circa 14 miljoen euro inclusief btw.De woningen: gemiddeld v.o.n. € 675.000,-.Bijzonder: Theo van der Plas, ontwikke-

lingsmanager bij Bouwfonds Ontwikkelingregio Zuid-West: “Het plan was binnen veertien dagen uitverkocht. Misschien hadhet meer voor de hand gelegen om op dezeplek villa’s te realiseren, maar wij hebben er juist voor gekozen om meer aantallen neer te zetten zodat meer gezinnen van dezeprachtige plek kunnen genieten. Qua sfeeren uitstraling past het plan naadloos in delandgoederenzone.Dat er op deze plek een zwembad stond, was niet direct een probleem. Dat zat hemmeer in de betonnen kolos, waarin zichbovendien een trafo bevond waarop ook een verzorgingshuis was aangesloten. Insamenwerking met de nutsbedrijven en desloper is die trafo ontmanteld en binnen het plangebied direct weer aangesloten. Verder hebben we met de eigenaar van Landgoed Te Werve, de gemeente en hethoogheemraadschap een aantal gesprek-ken gevoerd over het water. We wilden het plan afzomen met water. Het boezemwateren het polderwater in dit gebied moestentechnisch gezien gescheiden blijven. Voor Landgoed te Werve was het belangrijk dathun terrein niet zomaar toegankelijk was voor de eerste de beste wandelaar. Daar zijn we uitgekomen. Het terrein is nog steeds bereikbaar, echter alleen voor leden van het Zuid-Hollands Landschap.”

Parc te Werve is een kleinschalig woonpark met 24 royale twee-onder-een-kapwoningen. Het wordt omsloten doorhet Rijswijkse Bos en Landgoed Te Werve. De tweekapperszijn bijzonder karaktervol en harmoniëren met de be-staande voorname woningen en de omgeving.

glorie van weleerParc te Werve:

Vormgeven aan vooruitgang nieuw project Vormgeven aan vooruitgang kunstaanbieding

Avonden en nachten loopt zeAAalleen over straat. Op zoek naar anonieme plekken, op AAzoek naar locaties om te fotograferen. Gemiddeld eens AA

per avond tijdens een fotoreis vindt ze zo’n plek. Soms is het een gebouw, soms natuur. Maar altijd is er dat stoïcijnse: de plek houdt zich stand te midden van de vluchtigheidvan alledag, is zo sterk dat hij al het oppervlakkige weerstaat. Hij is er gewoon.Fotografe Awoiska van der Molen over-peinst wat ze zojuist vertelt over haarwerk. Is dit wel wat ze wil zeggen? Foto’skomen op tafel ter illustratie. Een metafoor wordt erbij gehaald: de mo-nad-nock. Het

type berg dat ontstaat doordat al hetmateriaal eromheen verdwijnt na een langdurig proces van erosie. Alleen hethardste gesteente blijft over. Het illus-treert de onderwerpen waar ze naar zoekt.De nachtelijke looptochten zijn een grotebron van inspiratie. “Ik maak me los van alles wat me afl eidt. Het fotograferen in denacht is soms spannend, maar meestalzoek ik verlaten plekken op waar juist de rust heerst en niet de dreiging. Ik voel deeenzaamheid en tegelijkertijd geluk. In denacht ben ik in de juiste geestestoestandom de onderwerpen in al hun intensiteitte ervaren.” Van der Molen fotografeert opfi lm, niet digitaal. Op een statief, en bijna

altijd in het donker. Het eigenhandigafdrukken van de zwart-witfotowerken in de donkere kamer is een belangrijk onderdeel van haar werkproces, de afzondering en concentratie die er zijn tijdens het fotograferen, zetten zich voortin de doka. Als ze terugkijkt op de eerstevijf jaren na haar afstuderen is ze blij dat haar zoektocht veel verhelderd heeft voor haarzelf. “Ik kom steeds beter dichter bij de kern van dat wat ik wil verbeelden.” Gaatze de komende jaren op zoek naar ietsanders dan de mo-nad-nock? “Oh nee, hetis nog lang niet af. Tot ik de kern heb gevonden van mijn fotografi sche zoek-tocht ga ik door.”

FEITEN OVER HET KUNSTWERK Titel: zonder titel Jaar: 2007 Formaat:circa 30 x 35 cm Oplage: 30genummerde en gesigneerdeexemplaren Techniek: zilver gelatine print Prijs: € 195,- (inclusief btw, exclusief € 7,25 verzendkosten)Bestellen: via www.naw.nl

Kunstaanbieding voor NAW-lezersExclusief voor de lezers van NAW magazine bieden Bouwfonds Ontwikkeling en Bouwfonds Kunststichting dit bijzondere werk aan van de Nederlandse fotografe Awoiska van der Molen. U kunt het bestellen via www.naw.nl.

Zoeken naar demo-nad-nock

Awoiska van der Molen (Groningen, 1972) volgde haar opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving Minerva in Groningen (fotografi e), waarna ze de post graduate volgde aan AKV/St. Joost in Breda (fotografi e). Sinds 2003 werkt ze als zelfstandig fotograaf en exposeert ze in binnen- en buitenland. Voor meer informatie: www.awoiska.nl.


Vormgeven aan vooruitgang doelgroep: ondernemer

Bakker Wilfried van de Kletersteeg laat zijn klanten niet graag wachten. In Vathorst (Amersfoort) opende hij daarom een winkel volgens een nieuw concept: de servicewinkel. Wie snel boodschappen wil doen, kan zelf brood pakken en direct naar de kassa. Voor wie geholpen wil worden, is er daardoor meer tijd en ruimte.

Wie: Wilfried van de Kletersteeg (41).Beroep: bakker.Waar: De bakkerij van Wilfried staat in Hooglanderveen. Zijn producten verkoopt hij in de winkels in Hooglanderveen enVathorst (Amersfoort).

Vathorst: “Als een andere bakker zich in Vathorst zou vestigen, zoudat ten koste gaan van de omzet van mijn vestiging in Hooglan-derveen. De nieuwe wijk grenst per slot van rekening aan Hoog-landerveen. Daarom wilde ik zelf een winkel in Vathorst openen. We hebben de winkel volgens een nieuw concept ingericht. Iknoem het semizelfbediening, maar de offi ciële naam is service-winkel. Het grote verschil met de traditionele bakkerswinkel is dat je niet hoeft te wachten tot je een keer je bestelling kunt doen. De klanten kunnen vrijwel alles zelf pakken.”

Inrichting: “De winkel in Vathorst is moderner dan die in Hooglan-

derveen. Dat heeft te maken met de klantenkring, die is in Vathorst wat jonger. Ik heb het pand van de tekening gekocht. Ik hoef geen mooie winkel, ik wil een winkel die goed verkoopt. Ik heb vooralgekeken naar het kostenplaatje. De inrichting is gebaseerd op hetconcept. Dat gaat allemaal over zichtlijnen. Wat moet je waar neerzetten om er zoveel mogelijk van te verkopen? Mijn vrouw heeftde stijl bepaald, zij is interieurarchitect. De winkel in Vathorst isrobuust en tegelijk helder, fris en overzichtelijk.”

Speciaal in Vathorst: “In de winkelruimte kan ik eigenlijk nietiets specifi eks noemen. Een sterk punt van onze winkel is dat jeoveral producten ziet, waar je ook kijkt. Maar het allersterkst istoch het personeel. Zonder goed personeel loopt je winkel niet.”

Fijnste plek: “De servicebalie is een mooie plek omdat je vanaf daar de hele winkel kunt overzien. De balie geeft bovendien eenbeetje extra veiligheid.”

Over tien jaar: “...werk ik nog steeds volgens dit concept. Dit is het concept van de toekomst. Een winkel waarin mensen op hunbeurt moeten wachten, is niet meer van deze tijd. Wie weet heb ikdan wel meer winkels. We blijven zeker focussen op kwaliteit en inspelen op wensen van klanten; daar ligt onze kracht, nu en inde toekomst.”

Zoete broodjesin Vathorst

fotografi e: Maarten Noordijk

DierdonkTerug naar

Vormgeven aan vooruitgang terugblik

Het plan toen: “Dierdonk is voor Bouwfonds de aanzet geweest tot het conceptueleontwikkelen. We wilden de verschillen binnen de wijk

niet te groot te maken, wat gevolgen heeftvoor de kavelindeling. Een huis van zes tonplaats je niet tegenover sociale woning-bouw. Bouwfonds wilde dus al meepraten in de fase van het structuurplan of de stedenbouw en de programmering. Tot dan toe volgden alle fases in het ontwik-kelingsproces van nieuwbouwwijken op elkaar. In onze werkwijze werden de verschillende fases en aspecten parallelgeschakeld. De keuzes die we maaktenwaren gebaseerd op een integrale markt-visie, zoals de keuze voor ‘bewezen’architectuur. Wat verder opvalt, is dewegenstructuur. We kozen niet voor het rechte en hoekige stedenbouwkundige plan, maar voor gebogen lijnen. Daardoor verandert je gezichtsveld steeds als je door de wijk rijdt.”

De realiteit nu“Mede dankzij dit project is het imago vanHelmond opgepoetst. Het is ook niet voor niets dat Bouwfonds is gevraagd voor het totale planconcept voor Brandevoort, de nieuwste wijk in Helmond met 7000 woningen. Dierdonk oogt nog altijd als een consistent geheel. Het is ruim van opzettussen veel groen en kwalitatief hoogwaar-dig. Er wonen veel gezinnen. De huizenprij-zen hebben een enorme vlucht genomen.Het leuke is dat niet alleen het imago vanHelmond erop vooruit is gegaan, maar ookdat van Bouwfonds regio Zuid.”

Bij een gebiedsontwikkeling ontstaan de plannen en ontwerpen lang voordat de bewoners gesetteld zijn. Interessant om nog eens te gaan kijken: wat is er van de plannen terechtgekomen? Louis Jansma keert na vijftien jaar terug naar de wijk Dierdonk in Helmond.

Louis Jansma, nu directeur Bouwfonds Property Development België,

was vijftien jaar geleden medeverantwoordelijk voor de ontwikke-

ling van Dierdonk. Deze wijk bezorgde Helmond een beter imago en

bracht bovendien een nieuwe manier van werken met zich mee.

1994 2009

foto

: Pet

er v

an B

reu

kele

n

juni 2009 - naw #3250

InzichtWanneer verdwijnt de waardering voor het ‘mooie uitzicht’ uit je leven? En op welke leeftijd hervind je die waardering weer? Ik heb vrij lang in mijn leven gedacht dat ik het makkelijk zonder de vrolijke beleving van een landschap of de waardering voor een ‘mooi uitzicht’ kon stellen. In glossy’s trof ik weleens artikelen aan over schrijvers en hun werkkamer. Met name Franse en Engelse schrijvers hebben opmerkelijk vaak ‘a room with a view’: een kraakheldere of juist rommelige werkkamer – maar altijd met een, vond ik, redelijk inwisselbaar uitzicht over glooiende heuvels, graanvelden, landerijen, heuvels of rustieke vlakten.

De blijheid van die schrijvers met hun uitzicht vond ik altijd getuigen van een hardnekkige vorm van aanstelleritis. Schreef dat uitzicht dan mee aan het beoogde meesterwerk? Bepaalde het uitzicht de alinea’s? Droeg dat uitzicht bij aan de plotlijn en ontknoping en de opbouw van de karakters? Die spottende vragen hoorde ik mezelf weleens stellen in gezelschap van mensen die net als ik echte ‘stadsratten’ waren: de zelfverklaarde bohemiens die het niet kon schelen als ze vanuit hun werkkamer op een blinde muur of met garages en bedrijfsruimtes volge-stampte binnenplaatsen uitkeken.

Maar onlangs schrok ik een beetje toen ik een verhaal van mijzelf teruglas uit een boek dat in 2001 is verschenen: ‘100 uitzichten op Amsterdam’, met verhalen die letterlijk vanuit de werkkamer waren geschreven, onder andere door collega’s als Thomas Rosenboom, Hella Haasse en A.F.Th. van der Heijden. Met terugwerkende kracht vond ik mijn verhaal in dat boekje enorm deprimerend. En misschien wás ik destijds wel gedeprimeerd, en misschien kwam dat wel door het uitzicht dat ik had vanuit mijn toenmalige werkkamer in de Amsterdamse wijk De Pijp.Dit schreef ik destijds: ‘Als ik binnen zit, kijk ik liever niet naar buiten. Wie geen luxafl ex heeft, kijkt bij elkaar het bestek van de eettafel. Verder zie ik: dakwerk van zink, beteerde platen, zieltogende plukjes gras rondom gebarsten regenpijpen, bemost golfkarton, rokende afvoerpijpen, drie fi etswrakken en een aantal scheefgezakte achterbalkons.’

Tja. Dat was niet met liefde geschreven, dat is duidelijk. Mijn conclusie: ‘Ik denk niet dat iemand het me kwalijk neemt wanneer ik er de voorkeur aan geef om de gordijnen dicht te houden. Wie in De Pijp woont of werkt, doet niet aan uitzicht.’ Inmiddels ben ik alweer een aantal jaar weg uit die werkkamer

‘ Ik heb het mooie uitzicht weer in mijn leven toegelaten’

en heb ik, in diezelfde wijk, een werkplek met een íétsje prettiger uitzicht. Maar destijds was ik er heilig van overtuigd dat het soort schrijver dat ik graag wilde zijn het absoluut zonder mooi uitzicht kon stellen – want schrijvers zoals ikzelf haalden alles, echt alles uit hun rijke verbeelding en dito zielenleven. Alleen de blik naar binnen telt mee, wat je ziet als je naar buiten kijkt is alleen maar visuele ruis en kon mij dus gestolen worden. Dacht ik toen.

Daar ben ik dus van teruggekomen. Ik meldde al in eerdere columns dat ik vaak mijn houten huisje in de polder opzoek. Sinds ik nu en dan dat huisje bewoon, ben ik anders gaan kijken, anders gaan leven, en zelfs: anders gaan schríjven. Niemand anders die het ziet, vermoed ik, maar zelf vind ik dat mijn zinnen meer kleur hebben gekregen. De zinnen staan er opgewekter, energieker, fi tter en meer ontspannen bij.

Is dat inbeelding? Wíl ik dit denken? Wil ik alleen maar dat de mooie omgeving rondom mijn houten huisje ook mijn zinnen mooier maakt? Laat het zo zijn. Wat toch écht waar is, is dat ‘het mooie uizicht’ mij opnieuw heeft verleid nadat ik er jarenlang op uit was gekeken. Ik stap het houten huisje uit, begroet de bomen en het grasland en de lucht, zuig de longen vol met lucht (jaja, ik leef daar als in een popliedje van het Drentse bandje Skik van weleer), en echt, na een tochtje op de fi ets door het polderland en over de Westfriesedijk, is het alsof thuis in het houten huisje allerlei zinnen me als vanzelf uit de pen vloeien, en altijd zijn het vrolijke, blakende, glunderende zinnen, zelfs als ik een kritisch artikel of een regelrechte polemiek schrijf. En dat allemaal door zoiets eenvoudigs: ik heb het mooie uitzicht weer in mijn leven toegelaten. Sinds een tijdje durf ik het toe te geven: het uitzicht is wel degelijk van invloed op de inzichten.

fotografi e: Peter BoerVormgeven aan vooruitgang column

Joost Zwagerman

www.naw.nl

Adressen kantoren Bouwfonds Ontwikkeling

Profi el:Bouwfonds OntwikkelingProfi el:

Vormgeven aan vooruitgang

HoofdkantoorWesterdorpsstraat 663871 AZ HoevelakenPostbus 153870 DA Hoevelakentel. 033 253 97 00fax 033 253 96 85e [email protected]

Regio Noord-OostGrote Voort 2218041 BK ZwollePostbus 100548000 GB Zwolletel. 038 425 44 40fax 038 425 44 41e ontwikkeling.zwolle@ bouwfonds.nl

Regio MiddenDe Brand 303823 LK AmersfoortPostbus 13800 AA Amersfoorttel. 033 453 41 11fax 033 453 41 90e ontwikkeling.amersfoort@ bouwfonds.nl

Regio Noord-WestLeidsevaart 5902014 HT HaarlemPostbus 43762003 EJ Haarlemtel. 023 530 66 03fax 023 536 63 94e ontwikkeling.haarlem@ bouwfonds.nl

Regio Zuid-WestPoortweg 4B2612 PA DelftPostbus 752600 AB Delfttel. 015 268 08 08fax 015 262 33 63e ontwikkeling.delft@ bouwfonds.nl

Regio Zuid Kronehoefstraat 725622 AC EindhovenPostbus 65405600 HM Eindhoventel. 040 265 98 59fax 040 246 40 40e ontwikkeling.eindhoven@ bouwfonds.nl

Als een van de grootste gebiedsontwikke-laars van Europa is Bouwfonds Ontwik-keling al meer dan 60 jaar actief om vooruitgang daar te realiseren waar hettelt: de woon- en leefomgeving. In Ned-erland leveren we, met gemiddeld 7.000 nieuwe woningen per jaar, een belangri-jke bijdrage aan de ruimtelijke kwaliteitvan ons land. Inmiddels heeft BouwfondsOntwikkeling meer dan 250.000 wonin-gen in Nederland gerealiseerd.

In ons doen en denken staat het creëren

van vooruitgang voor zoveel mogelijk betrokken partijen centraal. Om dit te bereiken nemen we steeds vaker het ini-tiatief. Voortdurend zoeken we partners en partijen om samenwerkingsverban-den mee aan te gaan. Hiermee realiseren we in een vroegtijdig stadium nieuwe kansen en een betere, geïntegreerdeaanpak van projecten. We investeren op kleine schaal in hoogwaardige in-novaties en passen bewezen innovaties op grote schaal toe. Energiezuinig enduurzaamheid zijn hierbij kernbegrip-

pen. Dankzij samenwerking met delokale Rabobanken kunnen wij boven-dien daadkrachtig inspelen op speci-fi eke, lokale omstandigheden. Het profi jt hiervan is zichtbaar in de kwaliteit vande gebiedsontwikkeling.

Bouwfonds Ontwikkeling maaktbeloftes waar. We hebben langjarigekennis van complexe gebiedsontwik-kelingen in huis en zijn onderdeel vanRabo Vastgoedgroep. Dit geeft ons de fi nanciële slagkracht en lange adem die

Als kind woonde Ingeborg de Goede (58)in het ‘oude’ Helmond. Een jaar of vijf geleden kwam ze met haar gezin naar denieuwe wijk Brandevoort, De Veste. ‘We wonen hier ruimer, de huizen zijn beter en het is een nieuw bouwwijk natuurlijk. Tochmis ik de Helmondse gezelligheid niet.Hier op het plein is het net of je in een

oud stadje bent. En ik ben heel blij met deze mooie smeedijzeren markthal op hetplein. Die geeft extra veel sfeer. Als er een evenement is, lopen wij er altijd wel even naartoe. En dan ontmoeten we daar veel buurt genoten. Ik kan me er nu al opverheugen dat er straks ook elke weekeen markt in de hal wordt gehouden.’

Het uitzicht

fotografi e: Hans van den Heuvel

Thema: Op zoek naar Het extra de Romeinen gebaar · ondanks de huidige economische omstandigheden...

Documents

Transcript of Thema: Op zoek naar Het extra de Romeinen gebaar · ondanks de huidige economische omstandigheden...