Tentoonstelling 35m³ jonge architectuur

Kurt Van Belle & Patricia Medina

13.10 - 20.11.2005

1

Inleiding

deSingel en het VAi (Vlaams Architectuurinstituut) lanceerden

vanaf augustus 2005 gezamenlijk het initiatief ‘35m3 jonge

architectuur’ dat tot 2008 jaarlijks vijf tentoonstellingen

bundelt. De titel verwijst naar het volume, waarbinnen de

actuele productie of de papieren visie van een nieuwe generatie

architecten gepresenteerd wordt. De zwarte monoliet, die

binnenin afgewerkt is als een ‘white cube’, is in de wandelgangen

van deSingel geplaatst, in dialoog met het spiegelvolume dat

de bibliotheek van de lezingenreeks ‘Curating the Library’ bevat

(zie ook www.curatingthelibrary.be). Beide kamers werden

ontworpen door de Belgische kunstenaar Richard Venlet.

De uitgenodigde architecten worden uitgedaagd creatief om te

springen met de beperkingen van deze tentoonstellingsruimte

en het hoofd te bieden aan de (on)zekerheden die eigen zijn

aan het presenteren van architectuur. Aan de hand van één of

meerdere realisaties, een statement, een theoretische reflectie

of een installatie, portretteren ze hun drijfveren, hun aanpak en

praktijk. Het VAi en deSingel lanceren hiermee een permanent

en vitaal platform, een forum en een prospectieruimte voor de

architectuurgeïnteresseerde.

Moritz Küng / Katrien Vandermarliere

2 3

Introduction

et avec les aléas inhérents à la

présentation de projets architecturaux.

Le but est qu’ils nous fassent part

de leurs motivations, approche et

pratique à travers une ou plusieurs

réalisations, un manifeste, une vision,

une réflexion ou question théorique,

une installation, etc. Par le biais de

cette initiative, le VAi et deSingel

proposent désormais à tous ceux qui

s’intéressent à l’architecture, un canal

d’information, une plate-forme, un

forum et un espace de prospection à

la fois permanents et indispensables.

Moritz Küng / Katrien Vandermarliere

Introduction

basis of one or more built projects,

a statement, a vision, a theoretical

reflection or question, an installation

or whatever they like. The VAi and

deSingel are thereby launching an

ongoing and lively mouthpiece, a

platform, a forum and a place for

prospecting for those interested in

architecture.

Moritz Küng / Katrien Vandermarliere

À l’automne 2005, deSingel et le VAi

(Institut d’Architecture Flamande)

ont donné le coup d’envoi de ‘35m3

architecture jeune’, une initiative

conjointe qui, jusqu’en 2008, réunira

chaque année cinq expositions. Le

titre de cette initiative s’inspire du

conteneur (de 283 x 408 x 303 cm)

dans lequel le spectateur est invité

à découvrir les projets et visions sur

papier d’une nouvelle génération

d’architectes. Ce conteneur aux allures

de monolithe noir à l’extérieur et de

cube blanc à l’intérieur est installé

dans le foyer du théâtre deSingel,

où il engage un dialogue avec une

bibliothèque miroitante qui abrite les

livres d’une série de conférences sur

le thème de ‘Curating the Library’ (cf.

www.curatingthelibrary.be). Ces deux

conteneurs sont l’oeuvre de l’artiste

belge Richard Venlet. Les architectes

invités ont pour défi de composer de

façon créative avec l’environnement

restrictif de cet espace d’exposition

deSingel and the VAi (Flanders

Architecture Institute) launched in

August 2005 the new initiative ‘35m3

young architecture’ which will until

2008 be presenting five exhibitions

every year. The title refers to the room

(283 x 408 x 303 cm) in which a new

generation of architects will show

their actual built designs or visions on

paper. This black monolith, finished

like a white cube inside, is placed in

the corridors of deSingel, in dialogue

with the mirrored container that

holds the collection of the ‘Curating

the Library’ talk series (see www.

curatingthelibrary.be). Both rooms

were designed by the artist Richard

Venlet. The invited architects will

be challenged to respond creatively

to the limitations of this exhibition

space and to cope with the certainties

and uncertainties inherent in the

presentation of architecture. They

will portray their motivations, their

approach and their practice on the

54

Van Belle & Medina - Werk

Een gesprek tussen Leo van den Burg, Kurt Van Belle & Patricia Medina

Opgetekend in Antwerpen, augustus 2005.

onbescheiden naast een ouder gebouw is geplaatst. Maar deze

onbescheidenheid is er juist niet. Wanneer de architectuur van

Van Belle & Medina inderdaad een puur formeel karakter zou

hebben, dan was het ontwerp voor het Garcia Lorca cultureel

centrum in Granada een zwijgende monoliet. Maar deze stilte is

er juist niet. Oppervlakkige formele verkenningen gaan voorbij

aan een diepere laag die in het werk te vinden is. Om die te

kunnen begrijpen moeten twee andere termen geïntroduceerd

worden die deze onderdelen tot leven wekken en die de

eigenlijke kern van het werk van Van Belle & Medina uitmaken en

haar voor eenduidigheid behoeden.

Condities

In de eerste plaats is er de grote wens de wereld - en Europa in

het bijzonder - als een oneindig complex fenomeen te ervaren

en te gebruiken. De internationale achtergrond van het bureau,

met werkervaring in België, Spanje, Zwitserland en Nederland

kan dit slechts ten dele verklaren: alsof de ontwerpen van Van

Belle & Medina gereduceerd zouden kunnen worden tot een mix

van invloeden uit deze landen. Laten de projecten zich in formele

zin in relatief kort bestek verklaren, zij verhullen een bewuste

zoektocht naar complexiteit. Van Belle & Medina ontwerpt

vanuit een besef van de heterogeniteit van de Europese context

alsook van hun eigen kwetsbare positie daarin. Een jong bureau

met een internationale agenda moet op meerdere borden

tegelijk kunnen schaken. Men kan het zich niet veroorloven te

volharden in het beperkte blikveld dat is gevormd door opleiding

en eigen culturele achtergrond. Een scherp oog voor culturele

veelzijdigheid is niet alleen een vereiste om zicht te houden op

de kansen die her en der op het Europese speelveld opduiken,

het is ook een voorwaarde om ontwerpen te kunnen maken die

zowel geloofwaardig blijven in een Vlaamse achtertuin, als in de

binnenstad van Granada. Van Belle & Medina ziet het Europese

krachtenveld als conditionerend voor hun architectuur. Uit het

scala dat de hedendaagse wereld biedt, isoleren zij die condities

die voor een bepaalde context passend of succesvol zijn. Het is

Kurt Van Belle en Patricia Medina zijn de auteurs van een

klein, maar uiterst hecht oeuvre van gebouwontwerpen. Uit

hun werk spreekt een klaarheid van uitgangspunten die een

volgroeide theorie veronderstelt. De vasthoudendheid aan hun

uitgangspunten in elk nieuw project - waarin de argumentatie

geduldig in andere woorden nogmaals wordt uitgelegd - geeft

hun werk urgentie. De uitgangspunten die in hun opus 1, het

Suburban Metamorphosis project in Hengelo zijn geformuleerd

zijn niet inwisselbaar gebleken voor andere ideeën. Integendeel.

Met elk volgend project zijn deze met meer kracht en fantasie

naar voren gebracht.

Op het eerste gezicht lijken de kwaliteiten van de architectuur

van Van Belle & Medina reduceerbaar tot een viertal aspecten:

geometrische precisie, een scherp oog voor de ruimtelijk

potenties van het programma, dienstbaarheid aan de context en

het benadrukken van de huid van het gebouw. Of wij nu kijken

naar een relatief bescheiden project als het RVB Office Building

of naar een complex ontwerp als het House of Arts in Cadiz, deze

kenmerken zijn een constante. Hiermee lijken Van Belle & Medina

in eerste instantie naadloos aan te sluiten bij een trend van no-

nonsense architectuur die zich tegen de jaren negentig retoriek

richt en het architectonische object weer centraal stelt.

Toch kunnen deze formele aspecten de ontwerpen niet volledig

verklaren. Wanneer het bovenstaande maatgevend zou zijn, zou

het RVB Office Building een eenduidig betonnen volume zijn dat

6 7

dit talent om gebruik te maken van de lokale gegevens die de

vitaliteit en diversiteit van hun projecten uitmaakt.

Mysterie

Men raakt in taalkundige moeilijkheden wanneer men zou

proberen deze condities letterlijk te benoemen in een ontwerp

Kurt Van Belle en Patricia Medina. Maar hun werking is duidelijk

merkbaar. De gebouwen van Van Belle & Medina zijn geen

ongenaakbare kristallen. Hun droge vormen, materialen en types

hebben een effect dat uitgesproken zachtaardig en verleidelijk

is. Het Suburban Metamorphosis ontwerp is hiervan misschien

het mooiste voorbeeld. De autonomie van dit ontwerp wordt

acceptabel door het leesbaar en genietbaar maken van de

nevelachtig burgerlijke omgeving. De geometrische precisie en

de (gesuggereerde) materialiteit van het ontwerp zorgen ervoor

dat sluimerende ruimtelijke kwaliteiten ervan weer tot leven

worden gewekt. Ontwerp en context zijn in een onlosmakelijke,

maar onnavolgbare keten van oorzaak en gevolg met elkaar

verbonden, het gebouw blijft achter als een vanzelfsprekend

maar mysterieus object. Deze autonomie, die niet meer te

relateren is aan een bepaald ontwerpuitgangspunt maar die

het gebouw op een meervoudige manier verknoopt met haar

culturele en fysieke omgeving is het hoogste doel. Dit proces is

mysterieus, maar niettemin te zien als een vertaling. Architectuur

is in de ogen van Van Belle & Medina de vertaling van condities

en de architectuur is goed wanneer deze vertaling goed is. Dit

streven naar een bijna ambachtelijke exactheid gaat boven de

wens vernieuwend te zijn. Zij zijn eerst vertalers, dan uitvinders.

Met deze heldere agenda heeft Van Belle & Medina zich in de

afgelopen twee jaar een plaats verworven op het internationale

toneel. Er is maar één doel: bouwen. Theoretische bespiegelingen

of de status van papieren architect zijn geen onderdeel van de

strategie. Dit vergt een compromisloos professionalisme en het

accepteren van de praktijk zoals hij zich voordoet. Voor wie

het talent heeft om deze mechanismen te kunnen bespelen Europan 7. Suburban Metamorphosis, Hengelo, Nederland, 2003

8 9

en genoeg durf heeft om zich met volle kracht in de strijd te

werpen, lijkt de huidige Europese context bijzondere kansen te

bieden. Kansen die alleen maar verzilverd kunnen worden door

constante en geconcentreerde arbeid. Van Belle & Medina is

hiervan een goed voorbeeld. Een interview met deze twee no-

nonsense architecten kan dan eigenlijk ook maar over één thema

gaan: het werk.

Leo van den Burg: Kurt en Patricia, ik wil weten wat de

kernpunten uit jullie ontwerpen zijn, de constante factoren.

Een aspect dat in al jullie ontwerpen terug lijkt te komen is een

sterke geometrische basis. Wat is hiervan de achtergrond?

Kurt Van Belle: Geometrie is altijd aanwezig in onze ontwerpen,

maar het is geen doel op zich. We gebruiken geometrie vaak om

de eerste lijnen uit te zetten op een locatie en om te begrijpen

hoe we ons kunnen verankeren in de context. Aan de andere

kant kan dit geometrische uitgangspunt zich later natuurlijk

verzelfstandigen tot een gebouw, maar in eerste instantie is

geometrie een hulpmiddel om in dialoog te treden met de

context. In het geval van het RVB Office Building was dat zeer

duidelijk. Het ontwerpproces was een maandenlang zoeken naar

iets dat eigenlijk al klaar lag. Uiteindelijk hoefden we slechts de

fysieke context op een intelligente wijze te vertalen. We konden

op deze locatie eigenlijk niets anders doen. We hadden hier geen

gebouw kunnen maken dat deze condities zou verstoren.

Patricia Medina: Ik denk dat het eindresultaat meer is dan dat.

Voor mij is het contrast interessant tussen het bestaande huis en

het nieuwe volume. Dit geeft een abstracte, bijna surreële sfeer

in de tuin en wanneer je het huis nadert vanaf de straat. Het

is ook niet zo dat je direct begint met een geometrische vorm.

Voordat je die hebt, heb je al een soort analyse gemaakt van

alle uitgangspunten. Alles gebeurt natuurlijk tegelijkertijd. Je

kunt ook het programma, de stad of de cultuur als uitgangspunt

nemen. Waar de nadruk ligt, hangt af van het project. Sommige

projecten zijn heel erg gegroeid vanuit hun geometrie omdat ze Europan 7. Suburban Metamorphosis, Hengelo, Nederland, 2003

10 11

in fysieke zin beperkt zijn zoals het RVB Office Building of het

Cultureel Centrum Federico Garcia Lorca. Sommige projecten,

zoals dat voor het Teatro Estepona, hebben juist een grote

vrijheid vanwege de stedelijke condities.

KVB: Het is niet altijd nodig om een enorme analyse te maken

voordat je begint met ontwerpen. De geometrie van een ontwerp

is soms het resultaat van een traditionele stedenbouwkundige

analyse, maar soms ook een intuïtieve vertaling. We gebruiken

alle beschikbare parameters, maar niet altijd in een conventionele

volgorde. Een traditionele stedenbouwkundige analyse kan ook

een latere stap zijn. Een ontwerp ontstaat met vallen en opstaan.

Je gaat altijd twee stappen vooruit en één stap achteruit. Je moet

dit proces goed in de hand houden, maar jezelf ook de vrijheid

geven om vreemde condities toe te voegen; of liever gezegd,

condities die niet voor de hand liggen en die een breder blikveld

mogelijk maken of toeval kunnen genereren.

LvdB: Jullie spreken over condities. Wat bedoelen jullie hiermee?

PM: Condities zien wij als een onbeperkte serie bronnen. We zien

deze niet als beperkingen, maar als een positieve inbreng in het

ontwerpproces. Wanneer we over condities spreken, bedoelen

we dus meer dan de fysieke context. Er is het programma, de

wensen van de klant, het budget, maar voor ons is de culturele

context bijvoorbeeld ook heel belangrijk. Deze serie vormt het

uitgangspunt in het ontwerpproces. Je maakt hiermee een soort

compendium, een set conceptuele uitgangspunten. Je begint

onmiddellijk de condities te vertalen. Niet alleen om jezelf in de

context te verankeren, maar ook om tot een gevoel te komen

over wat voor atmosfeer je moet maken, los van het fysieke

object.

KVB: Het maken van atmosfeer is belangrijk. Het Teatro Estepona

is hiervan een goed voorbeeld. Je arriveert op een plek en je

weet dat je een theater moet ontwerpen, dat dit theater op

de bestemde site gebouwd zal worden en je weet ook dat het

een cultureel icoon moet worden. Ter plekke formuleer je de Huis van de Kunsten, Cadiz, Spanje, 2004

12 13

eerste intuïtieve gedachtes over wat voor stedelijke atmosfeer

je wilt bekomen. Gedurende het ontwerpproces ontdek je op

welke manier deze atmosfeer gerealiseerd kan worden en hoe

je het gebouw in de stad kunt integreren op een manier die

de opdrachtgever voor ogen stond. In dit geval vormt de gevel

van het gebouw twee kleine pleinen. Met deze 'plazas', die

voortkomen uit de bestaande morfologie, proberen we eerder

een sfeer te maken dan ruimte. Zij zijn de voortzetting van de

publieke ruimte van de stad en leggen de potenties van de plek

bloot.

PM: Het vertalen van condities is een goede samenvatting van al

deze thema's.

LvdB: Jullie zeiden al dat de culturele context in jullie ontwerpen

belangrijk is. Jullie hebben een ontwerp gemaakt voor het

Cultureel Centrum Federico Garcia Lorca in Granada. Dit project is

één en al culturele context. Hoe is dat in jullie ontwerp te zien?

KVB: De fysieke context was onmiddellijk duidelijk. De nodige

oppervlakte voor het programma was vier of vijf keer groter

dan de footprint van het gebouw. Die bepaalde eigenlijk de

basisgeometrie.

PM: Veel belangrijker was dat het een icoon voor de stad moest

worden. We wisten dat bouwen in Granada tegenwoordig bijna

onmogelijk is. Alles wat je toevoegt, is teveel. De mensen willen

de stad houden zoals hij is. Toch moest een nieuw volume – een

cultureel icoon – worden toegevoegd in een stad waarin elke

straat gevuld is met cultuur.

KVB: We zochten daarom niet naar een Bilbao-effect. Het

gebouw mocht geen icoon worden door spectaculaire

architectonische eigenschappen of door expliciete verwijzingen

naar Lorca of Granada. Hooguit kun je zeggen dat het ontwerp

van het gebouw zich probeert te verhouden tot de toren van de

kathedraal en het Alhambra.

PM: Lorca gebruikte de stad Granada nooit letterlijk in zijn werk,

maar ze was altijd op de achtergrond aanwezig. Huis van de Kunsten, Cadiz, Spanje, 2004

14 15

KVB: Dit wilden we ook bereiken met dit gebouw. Het is een

ontwerp geworden dat getuigt van Lorca's aanwezigheid, dat

zegt: “Lorca was here”. Maar het is geen Lorca-gebouw, het is

een gebouw vóór Lorca. We vertalen Lorca niet letterlijk naar

een gebouw. Het gebouw is een gedenkteken voor de icoon

Lorca. Het verfrist de nagedachtenis aan de persoon. Op deze

bescheiden manier wilden we het gebouw een cultureel icoon

laten zijn.

LvdB: In veel van jullie ontwerpen lijkt de omgang met het

programma niet alleen bedoeld om een goed functionerend

gebouw te maken, maar ook om de geometrische kwaliteiten

van het gebouw aan de binnenzijde leesbaar te maken.

KVB: Het programma is op meerdere manieren direct verbonden

met de ruimtelijke kwaliteiten van een project. Het gaat er niet

alleen om, zo slim mogelijk te zijn met vierkante meters. Als

architecten zijn wij geïnteresseerd in het maken van ruimte en

een belangrijke kwaliteit van ruimte ligt voor mij nog steeds

in haar afmetingen: lengte, breedte, hoogte. Dit is waar het

programma uiteindelijk in vertaald wordt. Uit het programma

probeer je dus vooral de ruimtelijke potentie te destilleren. Deze

wil je begrijpen in zijn generieke ruimtelijke kwaliteiten, maar

ook in zijn atmosfeer. Dat is niet iets wat je mathematisch kan

vertalen in een ontwerp. Je moet ook fictieve vierkante meters

ontwerpen: de ruimte die nodig is om het programma tot leven

te wekken.

PM: In ons ontwerp voor het Casa des Artes in Cadiz ontwierpen

we een ruitvormig grid dat naast het opgegeven programma ook

een aaneengesloten serie patio's bevat. Deze horen niet tot het

programma, maar hebben we vanaf het begin wel zo behandeld.

De patio's brengen licht in het gebouw, ordenen de verschillende

onderdelen ten opzichte van elkaar en zorgen ervoor dat het

gebouw past in zijn stedelijke context. De ruimtelijke potentie

van het programma wordt in onze ogen pas duidelijk door deze

patio's. Een grid is hiervoor een prachtig hulpmiddel. Massa en RVB_Kantoorgebouw, Essen, 2004

16 17

ruimte zijn erin evenwaardig.

KVB: Meer dan het programma zelf, is dus de interpretatie van

het programma belangrijk - of de interpretatie van de wensen

van de klant. Overigens denken we wel dat de ruimtelijke

kwaliteit pas voelbaar wordt wanneer de ruimte wordt gebruikt.

De atmosfeer zal enkel ontstaan wanneer de gebruiker daar is.

LvdB: Wat voor rol speelt de huid van een gebouw hierin?

KVB: In het Casa des Artes reguleren verschillende lagen over

elkaar de lichtinval. Maar de bewerkte façade heeft ook een

zelfstandige kwaliteit. Zij bespeelt de overgang tussen context

en interieur, zonder letterlijk te vertalen wat er binnen of

buiten het gebouw gebeurt. Ons project in Hengelo, Suburban

Metamorphosis, is hiervan ook een mooi voorbeeld. Het gebouw

als geheel is een soort muur met gaten. Met dit ene idee worden

heel verschillende effecten bereikt. Op sommige plekken vormt

de gevel een grootstedelijke rand, op andere is het de omsluiting

van een intiem binnengebied. Op het schaalniveau van de stad

functioneert het als 'landmark', maar vormt ook een akoestische

buffer voor de woningen. Deze meerduidigheid is voor ons

een extra dimensie. Het geeft het ontwerp een raadselachtige

kwaliteit die je niet bereikt door in de gevel letterlijk het

interieur te volgen.

PM: Algemeen vinden we dat de huid van een gebouw steeds

in relatie moet staan met wat er in het gebouw gebeurt. Deze

relatie tussen het interieur en het exterieur verschilt wel sterk

van project tot project. Het streefdoel is uiteindelijk op het

einde van het ontwerpproces deze verwijzingen tussen binnen-

en buitenaanpak te laten verdwijnen in de autonomie van het

project.

LvdB: Samenvattend zou je kunnen zeggen dat er zeer

uiteenlopende inspiratiebronnen zijn voor jullie ontwerpen. Deze

noemen jullie 'condities'. Gedurende het ontwerpproces worden

deze vertaald in een heldere geometrie die de context ondervraagt, RVB_Kantoorgebouw, Essen, 2004

18 19

een plaatsing van het programma die de geometrie ook binnen

leesbaar maakt en een huid die het gebouw autonomie geeft. Maar

het belangrijkste is dat er mysterie en atmosfeer ontstaan. Zouden

jullie kunnen uitleggen hoe jullie van een conceptueel uitgangspunt

tot een concreet gebouw komen?

PM: We proberen minder en minder onze ontwerpen te zien als

vertalingen van één concept. We proberen niet om concepten of

ideeën te materialiseren. Het is veeleer de vertaling van een serie

van ideeën die met elkaar samenwerken, een spel van concepten

en andere, ongrijpbare componenten.

KVB: Het mystieke is de lijm tussen de verschillende concepten,

maar het mysterie zelf kun je niet vangen. We willen beslist niet

proberen om dit uit te leggen. Wanneer je een concept wilt

uitleggen, heb je retoriek nodig. Maar wij zijn geen architecten

van woorden. Een ontwerp van ons moet voor zich spreken. Onze

ambitie is het maken van architecturale objecten die zijn wat ze

zijn: vanzelfsprekende, autonome gebouwen.

PM: De uiteindelijke verklaring van een gebouw is het gebouw

zelf. Je kunt altijd proberen om zo'n uitleg in woorden te geven,

maar dan verliest het gebouw toch een deel van zijn mysterie.

Gebouwen moeten vrij zijn van iedere referentie naar het proces

waarin ze zijn ontworpen of gebouwd. Dat is duidelijk voor ons.

LvdB: Context, programma, geometrie, huid: hier zien we niet de

contouren van een radicaal nieuwe kijk op architectuur.

PM: Hombre, wij vinden niets uit, we vertalen. Het interessante

aan eigentijdse architectuur is niet het ontdekken van nieuwe

vormen, maar het ontdekken van nieuwe condities die

relevant kunnen zijn voor architectuur, nieuwe parameters.

Let wel: goede architectuur op zich heeft niets te maken met

het al dan niet kiezen voor andere parameters dan andere

architecten. Parameters zijn koud, objectief. Hoe je deze vertaalt,

interpreteert of analyseert is voor ons het interessante. Een

verkeerde interpretatie leidt altijd tot een verkeerd resultaat. Cultureel Centrum Federico García Lorca, Granada, Spanje 2004

20 21

Door een goede interpretatie kom je - misschien - tot een goed

resultaat. We willen gewoon goede architectuur maken.

KVB: Architectuur voor vandaag, werkend met de condities van

vandaag.

LvdB: Wanneer de vertaling van de condities de kern is, dan is

goede architectuur voor jullie dus ook passende architectuur.

PM: Contrast kan ook passend zijn. In Hengelo maakten we met

'Suburban Metamorphosis' een groot contrast en dit contrast

was deel van een goede vertaling. We wilden de schaal van de

stad ter discussie stellen. Soms is het nodig om iets ongepast te

maken om een goede oplossing te bereiken. We zijn nog steeds

overtuigd dat het echt nodig was om op deze plek de schaal van

de gebouwen te veranderen. Een gebouw hoeft niet altijd op een

stille manier te passen.

LvdB: Een bekend idee is dat een architect pas succesvol kan

zijn wanneer hij de banale condities van de bouwpraktijk niet

alleen accepteert, maar zelfs omarmt. Dit in tegenstelling tot het

romantische idee van de architect als maestro. Ik ben benieuwd

naar jullie verhouding tot de bouwpraktijk. Accepteren jullie de

beperkingen van de bouwpraktijk als noodzakelijk kwaad of

hebben jullie haar ook nodig als inspiratiebron?

KVB: Wij willen onze praktijk niet beperken tot de studeerkamer.

Ik wil alles over het bouwproces weten, maar het is niet nodig

om alles op voorhand te weten. Door niet alles te weten heb je

bewegingsruimte en meer mogelijkheden om oplossingen te

vinden. Het is goed veel te weten, maar het is ook goed om niet

alles te weten. De balans tussen kennis en intuïtie verschuift

gedurende het proces. Tijdens de eerste ontmoetingen met een

klant, heb je bijna geen kennis, maar moet je heel belangrijke

beslissingen maken. Alles speelt zich af op een abstract niveau.

Dit lijkt een beperking, maar je kunt er ook je voordeel mee

doen. Verderop in het proces, verandert deze balans. De architect Cultureel Centrum Federico García Lorca, Granada, Spanje 2004

22 23

vertaalt de kennis die hij opdoet gedurende het proces op een

creatieve manier.

LvdB: Veroorloven jullie jezelf naïef te zijn?

PM: Het ontwerp voor Hengelo was erg naïef. We namen een

groot risico. De eerste keer dat de opdrachtgever het ontwerp

zag, zei hij: “Vergeet het, dit doen we nooit.” Als we niet naïef

waren geweest, hadden we het echter nooit op die manier

gedaan en hadden we niet gewonnen. Het is bovendien een

kwestie van tijd. Die heb je niet. Daarom zijn prijsvragen zo

verfrissend. Je kent de plekken niet, je kent de context niet, je

weet eigenlijk van niets. Met dat gegeven kun je gaan spelen.

Teveel kennis beperkt je creativiteit.

KVB: Naïviteit werkte in Hengelo omdat we vreemdelingen

waren. Een lokale architect zou teveel geweten hebben. Naïviteit

heeft ook te maken met recht op je doel af gaan, de essentie. Je

kunt het naïviteit noemen, of niet-kennis.

PM: Er drijven veel ongrijpbare dingen rond in het

ontwerpproces. Daar onbevangen tegenover staan maakt het

interessant. Het zijn dingen die je niet kunt uitleggen. Je kunt ze

niet omvatten, maar je kunt ze voelen, ze bestaan.

KVB: Het ongrijpbare is de verklaring voor Van Belle & Medina.

LvdB: Nu hebben jullie niet alleen te maken met de bouwpraktijk,

maar spelen jullie ook een rol in het culturele leven. Hoe stellen

jullie hierin je prioriteiten?

PM: Tegenwoordig krijg je als jong bureau de grootste en meest

interessante projecten door het winnen van prijsvragen. En je

hebt meer kans om een prijsvraag te winnen wanneer het een

besloten prijsvraag is, dus wanneer je het moet opnemen tegen

slechts vijf of zes teams in plaats van tegen tweehonderd. Hoe

bekender je bent, hoe meer kans je hebt om uitgenodigd te

worden voor besloten prijsvragen. Daarom zijn publicaties of

tentoonstellingen bijvoorbeeld erg belangrijk. Het is informatie. Theater Estepona, Malaga, Spanje 2005

24 25

Hoe meer informatie er over je ronddrijft, hoe meer kansen je

hebt om bekend te raken bij de mensen die dit soort dingen

organiseren. Bekendheid geeft je de luxe om selectiever te zijn.

Maar het kost veel energie. Soms merk je hoeveel tijd kruipt in

andere dingen dan architectuur en vraag je je af of het de moeite

wel waard is. Maar uiteindelijk zijn we er toch van overtuigd dat

alles wat we doen betekenis heeft. Om iets te worden moet je

geloven in wat je doet en die houding moet je hebben vanaf het

begin. Het is een mentaliteit die je jezelf eigen moet maken.

LvdB: In jullie werk lijken kunstenaars een belangrijke rol te

spelen. Jullie gebruiken referenties uit de beeldende kunst en

zoeken samenwerking met kunstenaars. Waarom?

PM: De omstandigheden waarin kunstenaars en architecten

werken zijn compleet verschillend. Kunst kan nooit architectuur

zijn en architectuur nooit kunst. Ze kunnen alleen complementair

zijn als je ze conceptueel gebruikt. Wij willen kunstwerken

niet gebruiken als fysieke objecten, maar in hun conceptuele

betekenis, om de ziel van een project te versterken. Een goed

voorbeeld hiervan is het project van Olafur Eliasson voor de

Documenta in Kassel. Dit is een belangrijke inspiratie voor ons

geweest voor het RVB Office Building.

KVB: De steen van Eliasson voegt aan het slot in Kassel een

conceptueel thema toe: de mystificatie van de schaal. Het is een

cryptische manier om iets over toevoegen te zeggen, zoals we dat

ook in het RVB-gebouw wilden bereiken. Het ding is nog steeds

zichzelf, maar tegelijkertijd zoveel meer dan dat. Het zou ook een

mens kunnen zijn dat een gebouw binnenkijkt. Kunst zit in de

sfeer van het mystieke. Dat moet je niet opvatten als een grap.

Kunst is voor ons een belangrijk onderdeel van het ontwerpen.

Het ondersteunt het project en voegt een extra dimensie toe, het

maakt zelfs nieuwe dimensies mogelijk die niet te realiseren zijn

met architectuur. Kunst ondersteunt aspecten van architectuur

die je zelf niet kunt realiseren. Architectuur kan nooit volledig

conceptueel zijn. Kunstenaars hebben een manier van denken die Theater Estepona, Malaga, Spanje 2005

26 27

wij niet hebben.

PM: Wij zijn geconditioneerd om op een bepaalde manier te

denken en te analyseren, maar het samenwerken met een

persoon die getraind is om te leven met andere condities kan erg

interessant zijn. Het werken met kunstenaars, net zoals met elke

andere discipline, is een samenwerking. Het is niet de bedoeling

om kunstenaars uit te nodigen om te reageren op een ontwerp

van ons. We willen samenwerken om tot een gemeenschappelijke

conclusie te komen.

LvdB: Kunnen jullie iets vertellen over jullie opleiding, jullie

manier van werken en wat daaraan de laatste jaren is veranderd?

Zijn er ook dingen die jullie nu niet meer zouden doen?

PM: Ik heb gestudeerd in Sevilla, wat een erg conservatieve

opleiding is – in ieder geval toen ik daar was. Het belangrijkste

uitgangspunt in het ontwerponderwijs was om je ontwerp

te baseren op een analyse van de locatie: de essentie van de

fysieke context en haar historische ontwikkeling. Toen ik naar

Nederland kwam, was dat verhaal over. Het was voor mij een

grote ontdekking dat architectuur meer kan zijn dan het zoeken

naar historische verbanden. In Zwitserland kwamen daar nog

andere aspecten bij. Bijvoorbeeld wat het betekent om te streven

naar 100% architectuur. Zwitserse architecten worden niet zo erg

beïnvloed door externe factoren. Ze geven niet op in hun zoeken

naar architectuur. Ze zijn niet zwak, ze zijn taai. Dat vind ik iets

om trots op te zijn. Ze gooien de handdoek niet halverwege het

proces in de ring. Ze volharden in het streven om precies dat

te maken wat ze willen. Je voelt de architectonische energie;

de pure energie. Iets wat ik in deze ontwikkeling in ieder geval

achter me heb gelaten is het idee dat een project begint met

een idee of concept en dat het uiteindelijke ontwerp dan de

realisering van dit idee moet zijn. Een project van ons wordt niet

gegenereerd door één enkel concept.

KVB: Tijdens mijn verblijf in Nederland waren de schaal van de

projecten en het denken het meest interessant. Dat heeft niets Tentoonstelling 35m3, Antwerpen, 2005

28 29

te maken met de typisch Nederlandse manier van werken met

programma's, concepten en varianten. Het heeft te maken met

professionaliteit en mentaliteit: hoe organiseer je een bureau

om in één jaar te kunnen groeien van niets naar grote projecten.

In België word je opgeleid om zelfstandig te werken met

particuliere opdrachtgevers. Ik denk echter dat zo'n kleinschalige

mentaliteit je niet echt vooruit helpt. Je moet beginnen met een

professionele mentaliteit. Ik ontken hiermee de basis van mijn

opleiding niet, maar ik zie wel een evolutie. Dat is belangrijk.

LvdB: Jullie zijn gewend om dingen achter te laten: thuis,

mensen, ideeën, jezelf misschien. Jullie hebben moeten weggaan

om te kunnen komen tot jullie doel. Het lijkt een eeuwige vlucht

naar voren. Hebben jullie dit weggaan nodig?

PM: Het zou een beetje te dramatisch zijn wanneer ik het idee

had altijd weg te gaan. Iedere keer dat ik ben weggegaan,

kon ik een ervaring toevoegen als persoon en als architect.

Ik denk liever dat ik al die plekken heb opgenomen in mijn

ervaring en dat ik ze altijd kan gebruiken als referentiepunten.

We zijn wereldburgers. Ik denk graag dat ik zowel in Spanje

als hier in België leef, hoewel de betekenis van Antwerpen

eerder strategisch is dan emotioneel. Een deel van ons werk is

in Nederland, we wonen dicht bij de luchthaven en kunnen in

een paar uur in Spanje zijn. Kurt heeft in België in een bureau

gewerkt en we geven les op verschillende scholen die in een kring

rond Antwerpen liggen. Naast onze huidige contacten proberen

we onze relaties te onderhouden met alle plaatsen waar we

eerder gewerkt hebben.

KVB: Ik ga niet weg. Ik ren vooruit en passeer de plekken waar ik

wezen moet.

Tentoonstelling 35m3, Antwerpen, 2005

30 31

Van Belle & Medina - Travail

Une conversation entre Leo van den

Burg, Kurt Van Belle & Patricia Medina

Enregistrée à Anvers, Août 2005.

Kurt Van Belle et Patricia Medina

sont les architectes d’une œuvre

prometteuse, d’une grande

authenticité. Leurs projets reflètent

clairement leur démarche – une

démarche qui suppose l’échafaudage

préalable d’une théorie mûrement

réfléchie. C’est dans cette fidélité

à leurs principes fondateurs, dont

l’argumentation est à chaque nouveau

projet patiemment traduite en d’autres

mots, que réside tout l’intérêt de

leur œuvre. Les principes tels que

formulés dans leur opus 1, le projet

Suburban Metamorphosis à Hengelo,

se sont avérés ‘irréversibles’ puisqu’ils

reviennent dans chaque projet, où ils

sont déclinés avec toujours de plus

force et d’imagination.

La clé de voûte de l’œuvre

architecturale de Van Belle & Medina

semble, au premier abord, consister

en une grande rigueur géométrique,

un parfait discernement des

possibilités d’organisation des espaces,

l’exploitation de l’environnement et la

mise en valeur de la peau du bâtiment.

Ces caractéristiques s’inscrivent en

filigrane de toutes leurs œuvres, des

plus modestes comme le RVB Office

Building aux plus complexes comme

infiniment complexe, telle est leur

ambition. L’expérience internationale de

Van Belle & Medina, qui ont déjà signé

des projets en Belgique, en Espagne,

en Suisse et aux Pays-Bas, ne peut

apporter qu’une explication partielle :

ce serait comme si leurs projets se

réduisaient à un mélange d’influences

de ces divers pays. Même si au niveau

de leur forme ces projets se passent

de grands discours, ils trahissent une

recherche délibérée de complexité.

Van Belle & Medina se nourrissent de

l’hétérogénéité du contexte européen

et de leur propre vulnérabilité au sein

de ce contexte ; deux aspects dont

ils sont parfaitement conscients. Un

jeune bureau d’architectes avec un

agenda international doit pouvoir

jouer sur plusieurs tableaux à la fois.

Il ne peut se permettre de piétiner

dans ce champ de vision, somme

toute relativement restreint que l’on

se forge à partir d’une formation et

de son propre bagage culturel. Pour

pouvoir saisir les opportunités qui se

présentent sur la scène européenne,

il faut avant tout être attentif à la

diversité culturelle. Cette condition

est également indispensable pour

être à même de concevoir des projets

qui soient crédibles à la fois dans une

arrière-cour flamande et dans le centre

historique de Grenade. Pour Van Belle &

Medina, le champ de tension européen

est un moteur qui conditionne leur

la House of Arts à Cadix. Dans cette

optique, Van Belle & Medina s’inscrivent

parmi les partisans d’une architecture

no-nonsense qui partent en guerre

contre la rhétorique des années quatre-

vingt-dix et placent à nouveau d’objet

architectonique au centre de leur

discours.

Ces aspects morphologiques

ne suffisent toutefois pas à tout

expliquer. Si l’on devait se baser

uniquement sur eux, le RVB Office

Building se résumerait à un volume

en béton univoque qui se dresse

ostentatoirement à côté d’un immeuble

plus ancien. Or, cette ostentation

n’est justement pas d’application. Si

l’architecture de Van Belle & Medina

avait effectivement un caractère

purement morphologique, le centre

culturel Garcia Lorca qu’ils ont réalisé à

Grenade serait un monolithe muet. Ce

qui n’est absolument pas le cas. Toute

étude superficielle des formes passe à

côté de toute une série de significations

sous-jacentes. Pour comprendre cela,

il faut introduire deux autres notions

qui matérialisent ces aspects et qui, en

plus d’être le nerf de l’œuvre de Van

Belle & Medina, la préservent de cette

univocité.

Conditions

Vivre et exploiter les ressources du

monde en général – et de l’Europe en

particulier – en tant que phénomène

architecture. Parmi les innombrables

possibilités qu’offre le monde actuel, ils

distillent les conditions qui conviennent

à chaque projet et sont susceptibles de

contribuer à son succès. C’est ce don de

composition avec la donne locale qui

confère à leurs projets toute leur vitalité

et couleur.

Mystère

Les mots manquent à qui tente de

décrire clairement ces conditions

dans l’œuvre de Kurt Van Belle et

Patricia Medina. Leurs effets sont

pourtant parfaitement tangibles. Les

bâtiments de Van Belle & Medina ne

sont pas des cristaux de glace. Bien

que rigoureux, leurs formes, matériaux

et concepts respirent la douceur et

ont quelque chose de séduisant.

Suburban Metamorphosis en est un

bel exemple. L’autonomie de ce projet

est rendue acceptable par l’effet

bénéfique qu’il a sur la grisaille de

l’architecture bourgeoise environnante.

Sa ponctualité géométrique et sa

matérialité (suggérée) ont en effet

pour atout de faire resurgir comme

par miracle les qualités spatiales de ce

quartier auxquelles on ne faisait plus

attention depuis longtemps. Le lien de

cause à effet qui existe entre le projet

et le contexte les rend indissociables.

Le bâtiment en revanche est un objet

orphelin qui, en dépit de son évidence,

n’en demeure pas moins mystérieux.

32 33

Cette autonomie, qui ne peut plus être

mise en rapport avec une quelconque

prémisse mais qui établit un lien

multiple entre le bâtiment et son

environnement culturel et physique,

est l’ultime objectif. Ce processus

est mystérieux, mais néanmoins

assimilable à une transposition. Pour

Van Belle & Medina, l’architecture

est la transposition d’une série de

conditions et c’est de la qualité de cette

transposition que dépend la qualité de

l’architecture. Chez eux, ce souci de

perfection artisanale l’emporte sur la

volonté d’innovation. Ils sont plus des

interprètes que des inventeurs.

Avec cette démarche transparente,

Van Belle & Medina se sont taillés

depuis deux ans une place sur la scène

internationale. Ils n’ont cependant

qu’une ambition : construire. Les

grands discours théoriques et le

statut d’architectes contemplatifs ne

les intéressent pas. Ce choix exige

un professionnalisme entier et une

acceptation de la pratique telle qu’elle

se présente. C’est vrai que pour ceux

qui ont le talent de composer avec ces

mécanismes et l’audace de se lancer

dans l’arène, le paysage européen

offre actuellement des opportunités

inégalées. Des opportunités dont on

ne peut cependant tirer profit qu’au

prix d’un travail sans relâche et d’une

grande vigilance. Comme Van Belle &

Medina. Une interview avec ces deux

architectes-artisans ne peut donc

tourner qu’autour d’un seul sujet : le

travail.

Leo van den Burg: Kurt et Patricia,

j’aimerais savoir quelles sont les

lignes de force et les grandes

constantes de votre démarche

architecturale. Un aspect récurrent

qui traverse vos œuvres comme

un fil rouge est l’énorme précision

géométrique. À quoi tient-elle?

Kurt Van Belle: C’est vrai que cette

géométrie est au rendez-vous de tous

nos projets, mais elle n’est pas un but

en soi. Nous nous en servons souvent

pour faire une première ébauche sur

place et comprendre comment nous

pouvons appréhender le contexte.

Plus tard, cette géométrie peut bien

entendu s’affranchir, mais elle est avant

tout un outil qui nous permet d’engager

un dialogue avec l’environnement.

Prenez le RVB Office Building... Pendant

des mois, nous avons cherché quelque

chose qui, en fait, était déjà là et ne

demandait qu’à être saisi. L’unique

chose qu’il nous restait à faire était

de transposer de façon judicieuse

l’environnement physique. C’est le site

qui a dicté notre approche, car il aurait

été inconcevable d’y ériger un bâtiment

qui en perturbe les conditions.

Patricia Medina: Mais le résultat

définitif est plus que cela. Ce qui

est intéressant, à mon sens, c’est le

contraste entre la maison existante et

le nouveau volume. Cette cohabitation

peu banale crée une ambiance

abstraite, presque surréelle, tant côté

jardin que côté rue. En plus, une forme

géométrique ne vous vient pas comme

ça. Elle est le résultat d’une étude

préalable de l’ensemble des conditions

primaires. Tout se tient évidemment.

Vous pouvez également prendre pour

point de départ le programme, la ville

ou la culture. L’emplacement de l’accent

dépend du projet. Certains projets sont

principalement basés sur leur géométrie

du fait qu’ils sont physiquement limités.

C’est par exemple le cas du RVB Office

Building et du centre culturel Federico

Garcia Lorca. D’autres, comme le Teatro

Estepona, ont une grande liberté qui,

elle aussi, est dictée par les conditions

environnementales.

KVB: Cette étude préalable ne doit

pas être forcément très approfondie.

La géométrie d’un projet est tantôt

le résultat d’une étude urbanistique

traditionnelle, tantôt une simple

transposition intuitive. Nous usons de

toutes les techniques à disposition,

mais pas nécessairement dans l’ordre

chronologique habituel. L’étude

urbanistique peut aussi être menée à

un stade ultérieur. L’élaboration d’un

projet est un tâtonnement : deux pas

en avant, un en arrière. Il faut avoir

cette technique bien en main, mais vous

pouvez aussi vous permettre d’ajouter

d’autres conditions moins évidentes,

qui ouvrent de nouveaux horizons ou

génèrent des aléas.

LvdB: Vous parlez constamment

de conditions. Qu’entendez-vous

exactement par là?

PM: Ces conditions sont source

d’innombrables possibilités. Plutôt

que d’entraver nos mouvements, elles

nous sont d’un énorme apport lors de

l’élaboration d’un projet. Lorsque nous

parlons des conditions, nous ne parlons

pas uniquement du contexte physique,

mais aussi du programme, des

exigences du clients, du budget... sans

oublier le contexte culturel qui est aussi

très important pour nous. Cette série

de facteurs constitue la pierre angulaire

du projet. Vous en faites une sorte de

compendium, de cahier des charges

conceptuel, et vous commencez

immédiatement à les transposer. Non

seulement pour vous plonger dans

le contexte, mais aussi pour ‘humer’

l’ambiance que vous devez créer,

indépendamment de l’objet physique.

KVB: L’ambiance est un aspect très

important. Le Teatro Estepona en est

un bel exemple. Vous débarquez sur un

site. Vous savez que vous êtes appelé à

concevoir un théâtre et que ce théâtre

est appelé à être érigé sur ce site. Vous

34 35

savez aussi que ce théâtre doit être

une icône culturelle. Vous consignez

sur place vos premières idées intuitives.

Durant la phase d’élaboration, vous

découvrez comment vous pouvez

créer cette atmosphère et intégrer le

bâtiment dans la ville, en respect des

exigences du maître de l’ouvrage. Dans

notre exemple, le parvis du théâtre est

décliné sous la forme de deux petites

places. Ces plazas, qui résultent de

la morphologie du site existant, sont

plus destinées à créer une atmosphère

qu’un espace. Elles s’inscrivent dans la

prolongation de l’espace public de la

ville et mettent en valeur les possibilités

du site.

PM: En transposant ces conditions,

nous obtenons un résumé parfait de

tous ces thèmes.

LvdB: Vous venez de dire que le

contexte culturel occupe une place

importante dans vos projets. Dans

le cas du centre culturel Federico

Garcia Lorca de Granada, ce

contexte est impérieux. Comment

l’avez-vous transposé dans votre

projet ?

KVB: Le contexte physique s’est

immédiatement imposé à nous. Le

programme demandait une superficie

quatre à cinq fois plus grande que celle

du bâtiment. Cette équation a dicté la

géométrie de départ.

PM: Mais ce centre culturel devait aussi

et surtout devenir un phare dans la ville.

Un véritable parcours du combattant

quand on sait à quel point il est difficile

de nos jours d’obtenir un permis de

bâtir à Grenade. Chaque ajout en est un

de trop. Les habitants veulent préserver

leur ville telle qu’elle est. Et pourtant,

nous n’avions pas d’autre choix. Le défi

a donc consisté à greffer, d’une façon

harmonieuse, un nouveau volume dans

cette ville où la culture est présente à

chaque coin de rue.

KVB: Nous n’avons donc pas recherché

l’effet Bilbao. L’effet de phare ne

pouvait pas résulter d’une architecture

spectaculaire ni de références trop

explicites à Lorca ou Grenade. Le

bâtiment pouvait tout au plus tenter

de donner la réplique à la tour de la

cathédrale et à l’Alhambra.

PM: Lorca n’a jamais fait vraiment fait

allusion à Grenade dans ses œuvres. Il

n’empêche qu’elle y est omniprésente,

en filigrane.

KVB: Nous avons recherché ce même

effet. Le bâtiment aujourd’hui en place

trahit la présence de Lorca. Il dit :

"Lorca was here", mais ce n’est pas un

bâtiment dédié à Lorca. Ce projet est

une traduction libre de Lorca. Il est un

bâtiment en souvenir de l’icône Lorca.

Il jette un nouvel éclairage sur son

souvenir, mais un éclairage tamisé.

LvdB: Dans de nombreux projets,

on a l’impression qu’au-delà de

l’aspect fonctionnel, vous vous

attachez à rendre visibles les

qualités géométriques à l’intérieur

du bâtiment.

KVB: Les différents aspects du

programme sont directement liés

aux qualités spatiales du projet. Il ne

s’agit pas uniquement de composer

le plus judicieusement possible avec

un nombre de mètres carrés. En tant

qu’architectes, nous voulons créer un

espace et jusqu’à preuve du contraire,

la qualité de cet espace réside, selon

moi, dans ses dimensions : longueur,

largeur et hauteur. Tel est le langage

dans lequel le programme doit être

traduit en définitive. Nous essayons

donc surtout d’en distiller toutes les

possibilités, non seulement en termes

d’organisation de l’espace, mais aussi

d’atmosphère. Et cette atmosphère ne

se laisse pas traduire à coup de formules

mathématiques. Il faut par conséquent

créer également une surface fictive qui

vous permette de donner une âme au

programme.

PM: Dans notre projet pour la Casa des

Artes à Cadix, nous avons réalisé une

grille faites de losanges qui, au-delà du

programme imposé, étaient destinés à

accueillir une série de patios. Bien que

ne faisant pas partie du programme,

nous les y avons inscrits dès le départ.

Ces patios sont sources de lumière,

ils font office de traits d’union entre

les différents espaces et contribuent à

l’intégration du bâtiment dans le tissu

urbain en ce sens qu’ils font écho à

l’architecture locale. En plus, ils nous

ont permis de mieux discerner les

possibilités spatiales du programme.

Pour ce genre d’exercice, la grille est

un merveilleux outil à travers lequel les

masses et les espaces s’imposent dans

une même mesure.

KVB: Ce qui compte, ce n’est donc pas

seulement le programme proprement

dit, mais aussi son interprétation – ou

l’interprétation des exigences du

client. Nous estimons d’ailleurs que

la qualité spatiale ne devient tangible

qu’au moment où l’espace est occupé.

Cette ambiance ne se déploiera qu’au

contact de l’utilisateur.

LvdB: Quel est le rôle de la peau du

bâtiment dans tout cela ?

KVB: Dans la Casa des Artes, la

lumière extérieure est filtrée par

plusieurs feuilles superposées. La

façade ouvragée a également un rôle

autonome: elle est une interface entre

l’intérieur et l’extérieur du bâtiment,

sans qu’elle ne reflète pour autant ce

qui s’y passe. Notre projet Suburban

Metamorphosis à Hengelo est un

autre exemple. L’enceinte est trouée

comme un gruyère. Cette trouvaille

crée à elle seule une multitude d’effets.

36 37

À certains endroits, cette enceinte

semble s’ouvrir sur la ville, tandis qu’à

d’autres, elle semble se dresser comme

un rempart destiné à isoler du monde

un site qui revendique son intimité.

Elle est un repère à l’échelle urbaine,

mais sert à la fois d’écran insonorisant

à l’échelle locale. Cette ambiguïté nous

offre une dimension supplémentaire.

Une dimension mystérieuse que nous

n’aurions pas pu obtenir avec une

enceinte qui fait entièrement écho à ce

qu’elle cache.

LvdB: Je résume: vos projets

s’inspirent d’une série d’aspects

très diversifiés que vous réunissez

sous le dénominateur commun

de ‘conditions’. Durant la phase

d’élaboration du projet, vous

traduisez ces conditions dans un

langage géométrique transparent

qui questionne l’environnement

et dressez un programme qui rend

cette géométrie lisible également

à l’intérieur du bâtiment, confère

à la peau de bâtiment toute

son autonomie et, surtout, crée

une atmosphère, de préférence

mystérieuse. Mais pourriez-vous

nous expliquer comment, d’un

point de départ conceptuel, vous en

arrivez au bâtiment concret ?

PM: Nous tentons de plus en plus

de faire en sorte que nos projets ne

soient pas la traduction d’un seul et

même concept. Nous ne tentons pas

de matérialiser nos concepts ou idées,

mais de traduire une série d’idées

qui agissent entre elles, un mélange

de concepts et d’autres éléments,

insaisissables.

KVB: La dimension mystique est le

ciment qui unit les divers concepts, mais

le mystère en soi est insaisissable. Notre

but n’est certainement pas d’expliquer

tout cela. Nous sommes des architectes

et non pas des rhétoriciens. Un projet

doit, à nos yeux, être capable de

s’expliquer tout seul. Notre ambition est

de réaliser des objets architecturaux qui

sont ce qu’ils sont: des bâtiments qui

respirent l’évidence et revendiquent leur

autonomie.

PM: L’explication d’un bâtiment est le

bâtiment en soi. Certes, vous pouvez

tenter de fournir une explication

rhétorique, mais elle nuira au mystère

du bâtiment. Pour nous, il n’y a pas

de doute : un bâtiment doit être libre

de toute référence à sa gestation ou

naissance.

LvdB: Contexte, programme,

géométrie, peau : tout cela ne trahit

pas un regard réellement nouveau

sur l’architecture...

PM: Hombre, nous ne sommes pas

des inventeurs. Nous sommes des

interprètes. Le côté passionnant

de l’architecture contemporaine

ne réside pas dans la découverte

de nouvelles formes, mais de

nouvelles conditions qui peuvent être

pertinentes pour l’architecture, de

nouveaux paramètres. Attention :

une architecture digne de ce nom

n’a, en soi, rien à voir avec le fait

d’opter ou non pour des paramètres

autres que ceux adoptés par d’autres

architectes. Un paramètre est une

notion mathématique objective.

Comment le traduire, l’interpréter ou

l’analyser, voilà ce qui nous intéresse.

Une interprétation erronée se solde

toujours par un mauvais résultat.

Une bonne interprétation se traduira

– peut-être – par un bon résultat. Nous

nous contentons de faire de la ‘bonne’

architecture.

KVB: Une architecture au service

du monde actuel, fondée sur des

conditions actuelles.

LvdB: Si ce qui prime est la

traduction des conditions, j’en

déduis que pour vous, une bonne

architecture est aussi synonyme

d’architecture congruente.

PM: Un contraste aussi peut être

congruent. À Hengelo, nous avons joué

la carte du contraste et ce contraste

s’inscrivait dans le cadre d’une bonne

traduction. Nous voulions remettre

en question l’échelle de la ville. Il faut

parfois faire quelque chose d’incongru

pour trouver une solution. Nous

sommes toujours convaincus de la

nécessité de modifier l’échelle des

bâtiments de ce site. Congruent ne rime

pas forcément avec effacé.

LvdB: On entend souvent dire

qu’un architecte ne réussit que

lorsqu’il accepte, voire embrasse,

les conditions banales de la

pratique de la construction. Cette

théorie va à l’encontre de l’image

romantique que l’on se fait du

grand ‘maître architecte’. Comment

est-ce que vous composez avec

cette pratique ? Acceptez-vous

ses restrictions comme un mal

nécessaire ou vous laissez-vous

inspirer par elle ?

KVB: Nous ne voulons pas travailler

dans une tour d’ivoire. Je veux tout

savoir de cette pratique, mais pas

nécessairement à l’avance. Une

ignorance partielle de ses rouages

offre une plus grande liberté de

manœuvre et plus de possibilités pour

trouver des solutions. Être au courant

est une bonne chose, mais il est aussi

parfois bon de ne pas tout savoir. La

part d’acquis et d’intuition varie en

fonction de l’état d’avancement du

projet. Lors des premières entrevues

avec le client, vous êtes appelé à

prendre des décisions importantes

38 39

alors que vous ne disposez que d’un

minimum d’informations. Tout se joue

dans l’abstrait. Un handicap dont on

peut cependant tirer profit. Plus tard,

ce rapport acquis/intuition change.

L’architecte traduit de façon créative les

informations qu’il a recueillies pendant

le processus d’élaboration du projet.

LvdB: Vous permettez-vous une

certaine naïveté ?

PM: Le projet d’Hengelo était très naïf.

Nous avons pris de gros risques. La

première fois que le maître de l’ouvrage

a vu le projet, il s’est écrié : "Ça ?

Jamais !". Si nous n’avions pas été

naïfs, nous ne nous y serions jamais pris

ainsi et nous n’aurions jamais gagné.

En plus, il y a le temps qui joue. Vous

n’avez que très peu de temps. D’où le

caractère rafraîchissant des questions

du concours. Vous ne connaissez ni

l’endroit ni le contexte. Bref, vous ne

savez de rien. Et ce rien vous donne des

ailes. Trop d’informations nuisent à la

créativité.

KVB: Notre naïveté a fonctionné

parce que nous ne connaissions pas

Hengelo. Un architecte local aurait

été trop familiarisé avec le contexte.

Être naïf, c’est aussi aller droit au but,

à l’essentiel. Vous pouvez appeler

cela de la naïveté ou de la non-

connaissance.

PM: L’élaboration d’un projet est

jalonnée d’éléments insaisissables avec

lesquels il faut pouvoir composer d’une

façon spontanée. Ce sont des choses

que l’on ne peut expliquer. Il n’y a pas

moyen de les cerner, mais on peut les

sentir. Elles existent.

KVB: L’insaisissable, telle est

l’explication de Van Belle & Medina.

LvdB: Au-delà de la pratique, vous

avez un rôle dans la vie culturelle.

Quelles sont vos priorités ?

PM: Pour vous voir adjuger un projet

intéressant et de grande envergure,

vous avez de nos jours, en tant que

jeune bureau d’architectes, intérêt

à participer à des concours. De

préférence des concours à participation

limitée, car vous avez logiquement plus

de chances de gagner face à cinq ou six

concurrents que deux cents. Plus vous

êtes connu, plus vous aurez de chances

d’être invité à participer à ce genre de

concours. D’où l’intérêt de publier et

d’exposer. Plus il y a d’informations

qui circulent à votre sujet, plus vous

avez de chances d’être repéré par les

personnes qui organisent ces concours.

La notoriété vous permet en outre

d’être plus sélectif. Mais cela demande

beaucoup d’énergie. Quand vous voyez

le temps que vous y consacrez au

détriment de la création proprement

dite, vous vous demandez parfois si le

jeu en vaut vraiment la chandelle. Mais

finalement, nous sommes convaincus

que tout ce que nous faisons a un sens.

Pour se tailler une place, il faut croire en

ce qu’on fait et ce, dès le départ. C’est

une mentalité qu’il faut faire sienne.

LvdB: Vos projets foisonnent de

références aux arts plastiques.

Vous cherchez à collaborer avec des

artistes. Pourquoi l’art occupe-t-il

une place si importante dans votre

œuvre ?

PM: Les conditions dans lesquelles un

artiste et un architecte travaillent sont

totalement différentes. L’art ne sera

jamais de l’architecture et l’architecture

ne sera jamais de l’art. Ces deux

disciplines ne peuvent se compléter

qu’à l’échelle conceptuelle. Quand

nous avons recours à des œuvres

d’art, ce n’est pas pour en exploiter la

dimension physique, mais la dimension

conceptuelle qui renforce l’âme du

projet. L’œuvre qu’Olafur Eliasson a

réalisée pour la Documenta de Cassel

en est un bel exemple. Elle nous été

d’une grande inspiration pour le RVB

Office Building.

KVB: La pierre d’Eliasson ajoute une

dimension conceptuelle au château de

Cassel : la mystification de l’échelle.

C’est une façon cryptique de donner un

commentaire sur la notion d’ajout. Nous

avons voulu faire la même chose avec

l’immeuble RVB. L’objet est à la fois

lui-même et beaucoup plus. Il pourrait

être par exemple un être humain qui

regarde à l’intérieur d’un bâtiment.

L’art baigne dans le mysticisme. Et cette

dimension mystique n’est pas appelée à

être gérée comme une plaisanterie. L’art

occupe une place importante dans nos

projets. Il les étayent et leur confère une

dimension supplémentaire. L’art permet

même de créer de nouvelles dimensions

que l’architecture est incapable de

générer. L’art comble les lacunes de

l’architecture. L’architecture ne peut

jamais être totalement conceptuelle. Les

artistes ont une façon de penser que

nous n’avons pas.

PM: Nous avons été conditionnés à

penser et analyser les choses d’une

certaine façon. D’où l’intérêt de

travailler avec des personnes qui

ont appris à composer avec d’autres

conditions. Nous avons avec les artistes

le même type de collaboration qu’avec

les autres corps de métier. Le but n’est

pas de les inviter à commenter ce que

nous faisons. Le but est de conjuguer

nos efforts.

LvdB: Parlez-nous de votre

formation, de la façon dont vous

travaillez et dont vous avez évolué

ces dernières années. Y a-t-il par

exemple des choses que vous ne

feriez plus aujourd’hui ?

PM: J’ai fait mes études à Séville où

40 41

j’ai eu une formation très conservative.

J’y ai appris que tout projet doit être

avant tout basé sur une étude du site :

l’essence de l’environnement physique

et son historique. Quand j’ai débarqué

aux Pays-Bas, j’ai entendu un tout autre

son de cloche. J’ai découvert, à mon

grand étonnement, que l’architecture

ne se résume pas uniquement à la

recherche de rapports historiques.

En Suisse, j’ai découvert encore deux

autres aspects, dont l’intérêt de faire

de ‘l’architecture pour l’architecture’.

Les architectes suisses ne se laissent pas

facilement influencer par les facteurs

extérieurs. En plus, ils ne laissent jamais

tomber les bras : ils s’accrochent, ils

sont coriaces. À mon sens, une qualité

dont ils peuvent être fiers. Ils ne jettent

jamais l’éponge en cours de route.

Ils s’acharnent à réaliser exactement

ce qu’ils ont en tête. Vous ressentez

l’énergie architectonique : de l’énergie

à l’état pur. Ce à quoi j’ai en tout cas

renoncé au fil des ans, c’est à l’idée

qu’un projet jaillit d’une idée ou d’un

concept et que le projet doit en être la

concrétisation. Nos projets ne jaillissent

pas d’un seul concept, mais d’un

ensemble de concepts.

KVB: Je suis parti aux Pays-Bas,

mais pas dans le but d’y être initié à

l’architecture de Koolhaas. Ce qui

m’intéresse le plus dans l’architecture,

c’est l’échelle des projets et l’approche

conceptuelle. Si je suis allé aux Pays-Bas,

ce n’est pas pour la façon typique dont

les hollandais gèrent leurs programmes,

concepts et variantes. C’est pour des

raisons de professionnalisme et de

mentalité : comment organiser un

bureau pour pouvoir, en l’espace d’un

an, accéder à des projets de grande

envergure ? En Belgique, on vous

apprend à vous acquitter seul de projets

destinés à des particuliers. Je crains

que cette mentalité ‘étriquée’ ne vous

soit pas d’une grande utilité. Vous

devez, dès le départ, faire preuve de

professionnalisme. Ce n’est pas que je

renie ce que ma formation m’a apporté,

mais je constate heureusement une

évolution.

LvdB: Vous êtes habitués à

abandonner certaines choses :

votre foyer, des idées, certaines

personnes, y compris vous-

mêmes peut-être... C’est comme

si vous deviez toujours partir

pour atteindre votre but. Avez-

vous réellement besoin de cette

éternelle fuite en avant ?

PM: Ce n’est pas que je veuille

constamment partir, au risque de

briser certains liens. Mais chaque fois

que je pars, je m’enrichis. Au niveau

personnel et en tant qu’architecte. Je

préfère penser au fait que tous ces

endroits ajoutent à mon expérience

et qu’ils peuvent me servir à tout

moment de références. Nous sommes

des citoyens du monde. J’aime flirter

avec l’idée que je vis en Espagne et

en Belgique, même si Anvers revêt

à mes yeux une importance plus

stratégique qu’émotionnelle. Une

partie de nos projets ont été réalisés

aux Pays-Bas, nous habitons à deux

pas d’un aéroport d’où nous pouvons

nous rendre en Espagne en l’espace

de quelques heures, Kurt a travaillé

dans un bureau en Belgique et nous

faisons cours dans différentes écoles

aux abords d’Anvers. Au-delà de

nos contrats actuels, nous tentons

d’entretenir nos relations avec tous

ceux avec qui nous avons travaillé en

Belgique ou ailleurs.

KVB : Je ne pars pas. Je vais tout

simplement de l’avant, en m’arrêtant là

où je dois être.

42 43

Van Belle & Medina - Work

A conversation between Leo van den

Burg, Kurt Van Belle & Patricia Medina

Recorded in Antwerp, August 2005.

Kurt van Belle and Patricia Medina

are the creators of a small but

extremely cohesive series of building

designs. Their work expresses clarity

of principle that presupposes a fully-

formed theory. Their adherence to

their principles in each new project

– in which the argumentation

is patiently explained anew in

different words – gives their work

a certain urgency. The principles

formulated in their Opus 1, the

Suburban Metamorphosis project in

Hengelo, have turned out not to be

interchangeable with other ideas. On

the contrary. In each successive project

they are put forward with greater

force and imagination.

At first sight it seems that the

qualities of Van Belle and Medina’s

architecture might be reduced to

four aspects: geometric precision, a

keen eye for the spatial potential of

each programme, subservience to

the context, and the accentuation of

the skin of the building. Whether we

consider a relatively modest project

such as the RVB Office Building or a

complex design such as that for the

House of Arts in Cadiz, these features

remain a constant. In this respect,

Van Belle & Medina appear at first to

be a seamless part of a trend of no-

nonsense architecture that sets itself

against the rhetoric of the nineties

and gives the architectural object the

central position once again.

Yet these formal aspects cannot

entirely explain the designs. If the

above-mentioned were representative,

the RVB Office Building would be an

unambiguous concrete volume placed

roughly alongside an older building.

But there is no such impertinence. If

Van Belle & Medina’s architecture did

indeed was so purely formal in nature,

the design for the Garcia Lorca cultural

centre in Granada would have been a

silent monolith. But there is no such

silence. Superficial formal explorations

go beyond a deeper layer that is to be

found in the work. In order to be of

to understand it to other terms have

to be introduced that bring these

components to life and which form

the actual core of these architects’

work and guarded from unambiguity.

Conditions

In the first place there is the major

wish to experience and use the world

– and Europe in particular – as an

infinitely complex phenomenon. The

firm’s international background, with

work experience in Belgium, Spain,

Switzerland and the Netherlands,

can only partly explain this: as if

Van Belle & Medina’s designs could

be reduced to a blend of influences

from these countries. Whereas the

projects can in the formal sense be

explained fairly briefly, they veil a

deliberate quest for complexity. Van

Belle & Medina design on the basis

of an awareness of the heterogeneity

of the European context, as well as

their own vulnerable position within

it. A young firm with an international

agenda should be able to play in

several games at the same time. One

cannot allow oneself to persist in

the limited horizon formed by one’s

training and cultural background. A

keen eye for cultural diversity is not

only a requirement if one is to remain

aware of the opportunities that crop

up here and there in the European

region, it is also a prerequisite for the

ability to create designs that remain

credible both in a Flemish back garden

and in Granada city centre. Van Belle

& Medina see the European force

field as setting the conditions for

their architecture. From the range

presented by the contemporary world,

they isolate those conditions that are

suited to or successful in a particular

context. It is this talent for making

use of the local givens that forms the

vitality and diversity of their projects.

Mystery

If one were to try naming these

conditions literally in any design by

Van Belle & Medina, one would find

oneself in linguistic difficulties. But

their effect is clear to see. These

buildings are not unapproachable

crystals. Their dry forms, materials

and types have an effect that

is emphatically benevolent and

seductive. The design for Suburban

Metamorphosis is perhaps the finest

example of this. The autonomy of

this design is made acceptable by

making the nebulous conventional

surroundings readable and enjoyable.

The geometric precision and

suggested materiality of the design see

to it that its dormant spatial qualities

are brought back to life. Design and

context are inseparably linked in an

unparalleled chain of cause and effect,

and the building remains as a natural

but mysterious object. This autonomy,

which can no longer be related to a

particular design principle but which in

more than one way ties the building to

its cultural and physical surroundings,

is the ultimate aim. This process is

mysterious, but can nevertheless be

seen as a translation. In Van Belle &

Medina’s view, architecture is the

translation of conditions and it is good

when the translation is good. This

pursuit of an almost craftsmanlike

exactness takes precedence over

the desire to be innovative. They are

translators first, inventors second.

44 45

With this clear agenda, Van Belle &

Medina have in the last two years

acquired a position in the international

arena. There is just one goal: to

build. Theoretical reflections and the

status of architect-on-paper form no

part of their strategy. This requires

an uncompromising professionalism

and the acceptance of the practice

as it occurs. The present European

situation appears to offer exceptional

opportunities for those with the talent

to play with these mechanisms and

enough nerve to throw themselves

into the fight with all their might.

These are opportunities that can

only be capitalised upon by constant

and concentrated work. Van Belle &

Medina are a good example of this.

So an interview with these two no-

nonsense architects can actually only

be about one thing: work.

Leo van den Burg: Kurt and

Patricia, I want to know what

the essential elements of your

designs are, the constant factors.

One thing that seems to recur

in all your designs is a strong

geometrical basis. Why is that?

Kurt Van Belle: There is always

geometry in our designs, but it is

not an end in itself. We often use

geometry to mark out the initial lines

on a site and to understand how we

can anchor our work in the setting. On

the other hand this geometric starting

point may of course later take on an

independent existence as a building,

but in the first place it is a tool with

which one can enter into dialogue with

the context. Sometimes you have to

add a volume, sometimes you don’t.

In the case of the RVB Office Building

it was quite clear. The design process

comprised months of searching for

something that was already there. In

the end all we had to do was make an

intelligent translation of the physical

setting. In fact on this site we had

no other choice since the spatial

conditions were absolutely clear. We

would not have been able to build

anything there that disrupted these

conditions.

Patricia Medina: I think the result is

more than just that. I find the contrast

between the existing house and the

new volume very interesting. It creates

an abstract, almost surreal atmosphere

in the garden and when you approach

the house from the street.

Nor is it the case that one starts

immediately with a geometric form.

Before you get that far, you have

already done a sort of analysis of the

initial situation. Of course everything

happens at the same time. You can

use the programme, the city or the

culture as a point of departure too.

Where you place the accent depends

on the project. Some projects grow

very much out of their geometry

because they are physically restricted

like the RVB Office Building and the

Federico Garcia Lorca Cultural Centre.

And some projects, conversely, offer

great freedom as a result of the urban

conditions, such as that for Teatro

Estepona.

KVB: It is not always necessary to

do an extensive analysis before you

start designing. The geometry of

a design is sometimes the result of

traditional urban planning analysis,

but sometimes it is an intuitive

translation too. We use every available

technique, but not always in the

conventional order. A traditional

urban planning analysis may also be

a later step in the process. A design

arises out of a process of trial and

error. One always moves two steps

forward and one step back. One has

to keep this process on a tight rein,

but also allow yourself the freedom to

add extraneous conditions; or rather,

conditions that are not self-evident,

and which make a broader view

possible and are able to generate

chance events.

LvdB: You talk about conditions.

What do you mean exactly?

PM: We see conditions as an

unlimited series of sources. We do

not see them as restrictions, but as

positive contributions to the design

process. So when we talk about

conditions, we mean more than

the physical setting. There is the

programme, the client’s wishes and

the budget; but there is also the

cultural context, which we consider

very important too. This entire series

of factors forms the starting point

of the design process. In this way

you make a sort of compendium of

them, a set of conceptual principles.

You immediately start to translate

the conditions. Not only to anchor

yourself in the context, but also to

arrive at a kind of feeling for the type

of atmosphere you have to create,

independently of the physical object.

KVB: The creation of atmosphere is

important. The Teatro Estepona is a

good example of this. You arrive at

a place and you know you have to

design a theatre, that it will be built

in this particular position, and you

also know that it has to become a

cultural icon. You formulate on the

spot your initial intuitive ideas about

the sort of urban atmosphere you

want to achieve. In the course of the

design process you discover the way

this atmosphere can be created and

how you can integrate the building

into the city in the way the client had

in mind. In this case the building’s

facade forms two small squares. With

46 47

these two ‘plazas’, which emerge from

the existing morphology, we tried

to create an atmosphere rather than

space. They are the extension of the

public space of the city and expose

the potency of the place.

PM: The ‘translation of conditions’

is a good way to summarise all these

topics. We interpret our work as the

translation of conditions.

LvdB: You have already said that

the cultural context is important

to your designs. You did a design

for the Federico Garcia Lorca

Cultural Centre in Granada. That

project is nothing but cultural

context. In what way can that be

seen in your design?

KVB: The physical setting was

immediately clear. The area necessary

for the programme was four or

five times larger than the building’s

footprint. That is what actually

determined the basic geometry.

PM: Much more important was the

fact that it had to become an icon for

the town. We knew that nowadays

it is almost impossible to build in

Granada. Anything you add is surplus

to requirements. The people want to

keep the town as it is. Nevertheless, a

new volume, a cultural icon, had to be

added to a town whose every street is

already full of culture.

KVB: So we were not seeking to

achieve a Bilbao effect. The building

was not to become an icon for its

spectacular architectural qualities or

by means of explicit references to

Lorca or Granada. One can at most

say the design of the building is an

attempt to relate to the cathedral

tower and the Alhambra.

PM: Lorca never used the city of

Granada literally in his work, but it

was always there in the background.

KVB: We wanted to achieve that in

the building too. It turned out to be a

design that indicates Lorca’s presence,

and says, ‘Lorca was here’. But it is

not a Lorca building, it is a building

for Lorca. The building is not a direct

translation of Lorca. The building is a

memorial to Lorca the icon. It revives

the memory of the person. It was in

this modest way that we wanted to

make the building a cultural icon.

LvdB: In many of your designs the

way of handling the programme

seems intended not only to create

a building that functions well,

but mainly to make its geometric

qualities visible on the inside too.

KVB: The programme is directly linked

to the spatial qualities of a project in

several ways. It is not only a matter

of dealing as cleverly as possible

with the square metres. As architects

we are interested in making space,

and in my view one of the most

important qualities of space still lies

in its dimensions: length, breadth

and height. In the end it is into this

that the programme is translated.

So what you try to distil out of the

programme is above all the spatial

potency. The intention is to grasp its

generic spatial properties, but also its

atmosphere. But you can’t translate

it mathematically into a design. You

have to design notional square metres

too: the space necessary to bring the

programme to life.

PM: In our plan for the Casa des Artes

in Cadiz we designed a diamond-

shaped grid that contains a series of

linked patios in addition to the given

programme. They are not part of the

programme, but that is the way we

did it from the start. The patios allow

light into the building, organise the

various parts with regard to each

other and see to it that the building

fits into its urban context. In our view,

the spatial strength of the programme

is only made clear because of these

patios. For this sort of thing a grid is

a marvellous tool. It makes mass and

space equal.

KVB: So the interpretation of the

programme, or the interpretation of

the client’s wishes, is more important

than the programme itself. For that

matter, we think that spatial quality

only becomes tangible when the space

is used. We do not deliver packaged

atmosphere. Not at all. That will only

appear when the user is there.

LvdB: What part does the skin of a

building play in this?

KVB: At the Casa des Artes several

superimposed layers regulate the

incidence of light. But the adapted

facade has an independent quality

too. It plays on the transition from

setting to interior, without literally

translating what goes on inside or

outside the building. Another good

example of this is our project in

Hengelo, Suburban Metamorphosis.

As a whole, the building is a sort of

wall with holes in it. A wide range of

effects can be achieved with this one

idea. In some places the facade forms

a metropolitan edge, while in others

it is the enclosure of an intimate inner

area. On the scale level of the town

it functions as a ‘landmark’, but it

also acts as an acoustic buffer for the

houses. We see this ambiguity as an

extra dimension. It gives the design

a puzzling quality that you cannot

achieve by following the interior

literally in the facade.

PM: In general we think that the

surface of a building should always

be linked to what happens inside the

building. The link between interior

48 49

and exterior is different in any case.

In fact, the goal is to make these links

disappear at the end of the process,

making the result self-evident.

LvdB: To summarise, one might

say that you have a very wide

range of sources of inspiration

for your designs. Which you

call ‘conditions’. In the course

of the design process they are

translated into a clear geometry

that questions the context, a

positioning of the programme that

also makes the geometry visible

on the inside too, and a skin that

gives the building autonomy.

But the most important thing is

that mystery and atmosphere are

created. Can you explain how you

evolve from a conceptual starting

point to an actual building?

PM: We increasingly try not to see

our designs as translations of a

single concept. We do not try to give

material form to concepts or ideas. It

is rather the translation of a series of

ideas that work together. It is a game

with concepts and other intangible

components.

KVB: The mystical element is the

glue that binds the various concepts

together, but you cannot capture

the mystery itself. We definitely do

not want to try to explain this. If you

want to explain a concept, you need

rhetoric. But we are not architects of

words. Any one of our designs should

have the power to explain itself. Our

ambition is to make architectural

objects which are what they are: self-

evident, autonomous buildings.

PM: The ultimate explanation of a

building is the building itself. You

can always try to give some kind of

explanation in words, but then the

building loses part of its mystery.

Buildings should be free of any sort of

reference to the process in which they

were designed or built. This is very

clear to us.

LvdB: Context, programme,

geometry, skin: these are not the

elements of a radical new view of

architecture.

PM: Hombre, we do not invent, we

translate. The interesting thing about

contemporary architecture is not

the discovery of new forms, but the

discovery of new conditions that may

be relevant to architecture, or new

parameters. But remember, good

architecture in itself has nothing to

do with opting or not to use different

parameters from other architects.

Parameters are cold and objective.

We are not interested in the way one

translates, interprets or analyses them.

An incorrect interpretation always

leads to an incorrect result. With a

good interpretation you may arrive

at a good result. We simply want to

make good architecture.

KVB: Architecture for the present,

working with today’s conditions.

LvdB: If the heart of the thing is

a translation of the conditions,

then I suppose you see good

architecture as appropriate

architecture too?

PM: Contrast can be appropriate

too. In ‘Suburban Metamorphosis’ in

Hengelo we created a great contrast,

and it was part of a good translation.

We wanted to bring up the scale of

the town for discussion. Sometimes

it’s necessary to make something

inappropriate to achieve a good result.

We are still convinced that it was really

necessary to change the scale of the

buildings in this location. A building

does not always have to fit in quietly.

LvdB: It is a common notion that

an architect can only be successful

when he not only accepts the

banal conditions of building

practice, but even embraces them.

This contrasts with the romantic

idea of the architect as a maestro.

I am curious about the way you

relate to building practice. Do you

accept the restrictions of building

practice as a necessary evil, or

do you need it as a source of

inspiration too?

KVB: We don’t want to limit our

practice to the study. I want to know

everything about the building process,

but it is not necessary to know

everything in advance. Not knowing

everything gives you more elbow

room and more possibilities for finding

solutions. It’s a good thing to know

a lot, but it is also good not to know

everything. The balance between

knowledge and intuition is constantly

shifting throughout the process. At

your first meetings with the client you

have hardly any knowledge but you

still have to make important decisions.

Everything takes place at an abstract

level. It seems like a limitation, but you

can also make an advantage of it. This

balance changes later in the process.

The architect creatively translates the

knowledge he gains in the course of

the process.

LvdB: Do you allow yourselves a

degree of naivety?

PM: The design for Hengelo was

extremely naive. We took a serious

risk. The first time the client saw the

design he said, forget it, it’s out of the

question. However, if we hadn’t been

naive, we would never have done it

50 51

that way and we would never have

won.

It is also a question of time. You don’t

have any. That’s why competitions

are so refreshing. You don’t know the

places, you don’t know the context,

you don’t actually know anything.

That’s something you can play with.

Too much knowledge limits your

creativity.

KVB: Naivety worked in Hengelo

because we were foreigners. A local

architect would have known too

much. Naivety also has something to

do with going straight for your target,

the essence. You can call it naivety or

non-knowledge.

PM: There are so many intangible

things floating around in the design

process. It’s interesting to keep an

open mind towards them all. They are

things you can’t explain. You can’t

grasp them, but you can feel them,

they do exist.

KV: Intangibility is the explanation for

Van Belle & Medina.

LvdB: You are now not only

involved in building practice, but

also play a part in cultural life.

How do you set your priorities

there?

PM: These days, a young firm gets the

biggest and most interesting projects

by winning competitions. And you

have more chance of winning when it

is a limited competition, when you are

only competing with five or six teams

instead of two hundred. The better

known you are, the more chance you

have of being invited to take part

in limited competitions. That is why

publications and exhibitions are so

important. It is information. The more

information about you there is floating

around, the more chance you have of

becoming known to the sort of people

who organise that kind of thing. Being

well known gives you the luxury of

being more selective. But it takes a lot

of energy. Sometimes you notice how

much time is taken up by things other

than architecture, and you wonder

whether it’s all worth it. But in the end

we are nevertheless convinced that

everything we do has some meaning.

In order to become someone you

have to believe in what you do, and

you have to have this attitude from

the start. It’s a mentality you have to

acquire.

LvdB: Artists seem to play an

important part in your work.

You use references to the plastic

arts and seek to collaborate with

artists. Why?

PM: The circumstances in which

artists and architects work are

completely different. Art can never

be architecture and architecture

can never be art. They can only be

complementary when you use them

conceptually. We do not want to

use works of art as physical objects

but for their conceptual meaning, to

enhance the soul of a project. A good

example is Olafur Eliasson’s project for

Documenta in Kassel. That was a great

inspiration to us when doing the RVB

Office Building.

KVB: Eliasson’s stone adds a

conceptual theme to the castle at

Kassel: the mystification of scale. It

is a typical way of saying something

about making an addition, in the same

way as we wanted to achieve in the

RVB building. The thing is still itself,

but the same time it is so much more

than that. It might also be a person

looking into a building. Art lies in the

mystical sphere. Don’t take that as

a joke. We see art as an important

part of designing. It underpins the

project and adds an extra dimension,

and even makes new dimensions

possible that cannot be achieved with

architecture. Art underpins aspects of

architecture that you cannot yourself

achieve. Architecture can never be

fully conceptual. Artists have an extra

way of thinking that we do not.

PM: We are conditioned to think

and to analyse in a particular way,

but working with the person who is

trained to live with other conditions

can be extremely interesting. Working

with artists, as with any other

discipline, is cooperation. It is not the

intention to invite artists to respond

to one of our designs. We want to

cooperate with them to arrive at a

common conclusion.

LvdB: Can you tell me something

about your training, the way you

work and the ways it has changed

in recent years? And are there any

things you would no longer do?

PM: I studied in Seville, which is very

conservative, at least when I was

there. The most important principle

in design education was to base your

design on an analysis of the location:

the essence of the physical setting and

its historical development. As soon as

I came to the Netherlands that story

was completely finished. It was a great

discovery to find that architecture can

be more than looking for historical

links. Even more aspects were

added in Switzerland. For example,

what it means to aspire to 100%

architecture. Swiss architects are

not so heavily influenced by external

factors. They do not give up in their

search for architecture. They are not

weak, they’re tough. I think that’s

something to be proud of. They don’t

throw in the towel halfway through

the process. They persist in their

52 53

endeavours to make exactly what they

want to. You can feel the architectural

energy; the pure energy. One thing I

have certainly left behind me in the

course of this development is the idea

that the project starts with the notion

or concept and that the ultimate

design should be the realisation of

that concept. None of our projects are

generated by a single concept.

KVB: During my stay in the

Netherlands, what I found most

interesting was the scale of the

projects and the thinking. That has

nothing to do with the typically Dutch

way of working with programmes,

concepts and variants. It has to do

with professionalism and the right

mentality: how do you organise a

firm so as to be able to grow from

nothing to large-scale projects in

a single year? In Belgium you are

trained to work independently with

private clients. However, I don’t think

you should start with that sort of

small-scale mentality. You have to

start with a professional mentality. I

am not thereby rejecting the basis of

my training, but I do see an evolution.

That’s important.

LvdB: You’re used to leaving

things behind: home, people,

ideas, perhaps even yourselves.

You had to leave things to

achieve your aims. It seems like

fleeing eternally forward. Is this

something you need?

PM: It would be a little too dramatic

if I had the idea of always going

away. Every time I have gone away

I have had an additional experience

as a person and as an architect. I

prefer to think that I absorbed all

those places into my experience

and that I can always use them as

points of reference. We are citizens

of the world. I like to think that I live

both in Spain and here in Belgium,

although the significance of Antwerp

is strategic rather than emotional. Part

of our work is in the Netherlands, and

we live close to the airport and can

be in Spain in just a few hours; Kurt

has worked in a firm in Belgium and

we teach at several schools in a circle

around Antwerp. In addition to our

present contacts we try to maintain

relationships with all the places where

we have previously worked.

KVB: We have no need to sell our

souls. I’m not going away. I run

forwards and pass the places where I

have to be.

54 55

35m³ Installatie / Installation / InstallationVan Belle & Medina

118 illustraties, digitale prints, elk 10,5 x 7,4 cmingebouwd, om 7° schuin plafond, sigma kleur 3010-y

illustraties:

VB&M_001 Europan 7. Suburban Metamorphosis, Hengelo, Nl, 2003 (24 kaarten)VB&M_002 WORK IN PROGRESS. WORKING PROCESS, Tentoonstelling ‘Now, between past and future, Europan 7’, Nederlands Architectuurinstituut, Rotterdam, (NL) 2003 (7 kaarten)VB&M_003 Huis van de Kunsten, Cadiz, (E), 2004 (20 kaarten) VB&M_006 RVB_Kantoorgebouw, Essen, (B), 2004 (26 kaarten)VB&M_007 Cultureel Centrum Federico García Lorca, Granada, (E), 2004 (17 kaarten)VB&M_008 Theater Estepona, Malaga, (E), 2005 (24 kaarten)

Biografie / Biographie / Biography

Van Belle & Medina is opgericht in 2004 door Kurt van Belle en Patricia Medina Prieto.

Kurt Van Belle (°Kapellen, 1975) studeerde aan het Henry van de Velde-Instituut, Antwerpen. Vervolgens werkte hij bij Claus en Kaan Architecten Amsterdam en sinds 2003 als free lance voor Christian Kieckens Architects Brussel. In 2004 was hij gastdocent aan de Academie voor Bouwkunst in Maastricht en sinds 2005 is hij gastdocent aan de TU Delft. Patricia Medina Prieto (°Malaga / E, 1975) studeerde aan de E.T.S.A.S. -Escuela Técnica Superior de Arquitectura Sevilla en aan de TU Eindhoven Faculteit voor Bouwkunde en Architectuur, Eindhoven. Sinds 2001 is zij bestuurslid van de Internationale Architectuur Workshop, Malaga van de Orde van Architecten Malaga, Spanje. Zij werkte bij Claus en Kaan Architecten in Rotterdam en bij Herzog & de Meuron in Basel.

Van Belle & Medina est fondé en 2004 par Kurt van Belle et Patricia Medina Prieto.

Kurt Van Belle (°Kapellen, 1975) est diplômé de l’Institut Henry van de Velde d’Anvers. À l’issue de ses études, il part pour les Pays-Bas, où il travaillera pour le bureau Claus en Kaan Architecten à Amsterdam. Depuis 2003, il signe des projets en tant qu’architecte freelance pour le bureau d’architectes bruxellois Christian Kieckens. En 2004, il est invité à enseigner à l’Academie voor Bouwkunst de Maastricht et depuis 2005 il est chargé de cours invité à la TU Delft. Patricia Medina Prieto (°Malaga / E, 1975) a étudié l’architecture à l’E.T.S.A.S. - Escuela Técnica Superior de Arquitectura Sevilla et à la TU Eindhoven. Depuis 2001, elle fait partie de la direction de l’Atelier international d’architecture de Malaga organisé par l’Ordre des architectes de Malaga (Espagne). Elle a travaillé chez Claus en Kaan Architecten à Rotterdam et chez Herzog & de Meuron à Bâle.

Van Belle & Medina is founded in 2004 by Kurt van Belle and Patricia Medina Prieto.

Kurt Van Belle (°Kapellen, 1975) studied at the Henry van de Velde Institute in Antwerp. Then he worked for Claus en Kaan Architects in Amsterdam and has been a freelance co-operator since 2003 for Christian Kieckens Architecten in Brussels. In 2004 he was a guest lecturer at the Academie voor Bouwkunst in Maastricht and since 2005 he is a guest lecturer at the Delft University of Technology.Patricia Medina Prieto (°Malaga / E, 1975) studied at the E.T.S.A.S. - Escuela Técnica Superior de Arquitectura Sevilla and at the faculty for design and architecture of the Eindhoven University of Technology. Since 2001 she is a member of the board of the International Workshop of Architecture of the Association of Architects, Malaga, Spain. She worked for Claus en Kaan Architects in Rotterdam and for Herzog & de Meuron in Basel.

56 57

Projecten / Projets / Projects

2002-04 000_ Villa DVB, Antwerpen2003 001_ Europan 7. Suburban Metamorphosis; wedstrijd, eerste prijs, Hengelo, Nederland 2003 002_ Work in progress. Working Progress, tentoonstelling ‘Now, between past and future, Europan 7’, Nederlands Architectuurinstituut, Rotterdam2004 003_ Huis van de Kunsten, wedstrijd, Cadiz, Spanjevanaf 2004 004_ Woningbouwproject_O Kwadraat_Fase 3, Hengelo, Nederlandvanaf 2004 005_ Nota van Uitgangspunten_O Kwadraat, Hengelo, Nederlandvanaf 2004 006_ RVB_Kantoorgebouw, Essen, Belgie 2004 007_ Cultureel Centrum Federico García Lorca, wedstrijd, Granada, Spanje2005 008_Theater Estepona, wedstrijd, Malaga, Spanjevanaf 2005 009_Stedenbouwkundige plan_O Kwadraat_Fase 2, Hengelo, Nederland vanaf 2005 010_Van Belle & Medina Architects bvba _Kantoorruimte, Antwerpen2005 012_35m³ Van Belle & Medina, tentoonstelling, deSingel, internationaal kunstcentrum & VAi, Antwerpen

Solotentoonstellingen / Exposition solo / Solo exhibitions

2005 35m³ Van Belle & Medina, deSingel internationaal kunstcentrum, Antwerpen

Groepstentoonstellingen / Expositions collectives / Group exhibitions

2005 Admirable Libertad, Federico García Lorca Cultural Centre, Colegio Oficial de Arquitectos, Granada, Spanje ; Centro Cultural Conde Duque, Madrid, Spanje (cat.)2005 Composiciones de una Gráfica Articulada, Casa de las Artes, Sala de Exposiciones de la Sede Colegial, Colegio de Arquitectos de Cádiz, Cadiz, Spanje2004 Now, between past and future, Europan 7, Work in progress, working progress. Suburban Metamorphosis, NAi Nederlands Architectuurinstituut, Rotterdam; Athinais Cultural Centre, Athene; El Croquis Architecture Gallery, Madrid; Colegio Oficial de Arquitectos, Malaga, Spanje2004 Spanish Europan Results, Mies van der Rohe Pavilion, Barcelona 2004 Hengelo, mooi van lelijkheid...? Suburban Metamorphosis, Stadhuis Hengelo, Hengelo, Nederland

Artikels en publicaties / Articles et publications / Reviews and publications

2005 Techniques et Architecture, september 2005, nr. 4792005 a+u, Architecture and Urbanism, nr. 415, Tokio, Japan, p 44-72005 Admirable Libertad , Fundation Federico García Lorca, Federico García Lorca Cultural Centre 32005 Admirable Libertad , Fundation Federico García Lorca, Federico García Lorca Cultural Centre2005 a+u, Architecture and Urbanism, no. 415/2005, Tokio, Japan, p 44-732004 Europan 7. Europan Netherlands, NAi Uitgevers / Publishers. Rotterdam, p 52-612004 de Architect, Februari 2004, p122004 Arquitectos 171, Consejo Superior de Arquitectos de España, no 04/3, 2004, p 802004 Arquitectura Viva, no. 94-95/2004, p 212004 Europan Europe, uitgegeven door Europan. La Grand Arche-Pilier Nord, Parijs

Prijzen / Prix / Awards 2003 Europan 7. Suburban Metamorphosis, wedstrijd, eerste prijs, Hengelo, Nederland

Contact / Contact / Contact

Van Belle & MedinaMarkgravelei 152, 2018 Antwerpen / T +32 3 234 02 87office@vanbellemedina.com / www.vanbellemedina.com

Auteurs / Auteurs / Authors

Leo van den Burg is architect en stedenbouwkundige. Hij is verbonden aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft als docent en onderzoeker.

Leo van den Burg est architecte et urbaniste. Il est attaché à la faculté d’architecture de la Technische Universiteit Delft en tant que professeur et chercheur.

Leo van den Burg is an architect and an urban designer. He is connected to the design faculty of the Delft University of Technology as a lecturer and as a researcher.

Colofon / Colophon / Imprint

Deze publicatie verschijnt naar aanleiding van de tentoonstelling ‘35m³ Van Belle & Medina’, van 13 oktober tot en met 20 november 2005 in deSingel internationaal kunstcentrum, Antwerpen.

Cette publication paraît dans le cadre de l’exposition ‘35m³ Van Belle & Medina’, du 13 octobre au 20 novembre 2005 au centre d’art international deSingel à Anvers.

This publication appears on the occasion of ‘35m³ Van Belle & Medina’, exhibition held at deSingel international arts centre, Antwerp, from the 13th of October to the 20th of November 2005.

Uitgever / Editeur / Publisher

deSingel internationaal kunstcentrum, Antwerpen & VAi, Vlaams Architectuurinstituut, AntwerpenAlgemeen directeur deSingel / Directeur général / General director: Jerry AertsDirecteur VAi / directeur / director: Katrien VandermarliereProgramma tentoonstellingen / Programme des expositions / Exhibition programmer: Moritz KüngProgramma 35m³ / Programme 35m³ / Exhibition program 35m³: Roeland Dudal, Moritz Küng, Katrien Vandermarliere Teksten / Textes / Writers: Leo van den Burg, Moritz Küng, Katrien VandermarliereVertaling / Traduction / Translation: Gregory Ball (E) / Michèle Tys (FR)Eindredactie / Rédaction / Editor: Roeland DudalIllustraties / Illustrations / Illustrations: Van Belle & MedinaRealisatie tentoonstelling, vormgeving / Réalisation de l’exposition, mise en page / Exhibition production, design: deSingelDruk / Impression / Printer: Fotogravure GodefroitOplage / Tirage / No. of copies: 500

© 2005 deSingel

© 2005 VAi

© Van Belle & Medina

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een

geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke

andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Tous droits réservés. Aucune partie de cette publication ne peut être reproduite, mise en mémoire

dans un fichier de données automatisé ou rendue publique par impression, par photocopie ou par

quelque procédé que ce soit, sans l’autorisation préalable de l’éditeur.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or

by any means, electronic or mechanical, including photocopy, recording or any other information

storage and retrieval system, without prior permission in writing from the publisher.

58

60