deVerdieping ZATERDAG 6 JULI 2013 Trouw6

A ls je in de bloedhitte voor degrot staat, zie je in de verte deDode Zee glinsteren in hetzonlicht. Eenmaal in de grotbeland je in een andere we-reld: die van duisternis, stofen zand. Het stinkt er een

beetje en het enige dat je nog hoort is het hogegepiep van vleermuizen.In dergelijke grotten, vlakbij de nederzetting

Qumran, verborgen joodse vluchtelingen – tijd-genoten van Jezus – honderden boekrollenvoor de Romeinen. De meterslange aan elkaargenaaide lappen leer – dicht beschreven inGrieks, Aramees of Hebreeuws – werden in lin-nen gewikkeld en in aardewerken kruiken ge-stopt. Het droge klimaat in de grotten voor-kwam dat vocht en beestjes de rollen vernie-tigden.Toen ze zo’n tweeduizend jaar later – in de ja-

ren veertig en vijftig van de vorige eeuw – te-voorschijn kwamen, zorgden ze voor een on-gekende opwinding: de wereld van Jezus kwamin één klap heel dichtbij.De vondst van de boekrollen klinkt als een

sprookje. Herdersjongens vonden in 1947 bijtoeval de ingang van de eerste grot. Ze nameneen paar leren rollen mee naar hun bedoeïe-nentent, waar ze de rollen in de zon ophingen.Na een maand zochten ze in het nabijgelegenBethlehem naar een koper. Schoenmaker Kan-do zag er wel wat in en kocht er vier, de anti-quair Faidi Salahi nam de andere drie.Toen wetenschappers lucht kregen van deze

schatten, stortten zij zich massaal op hetberggebied bij Qumran. Maar ook de bedoeïe-nen roken hun kans, want de rollen leverdengoede prijzen op. In een ware wedloop zochtende twee partijen naar nieuwe grotten metschatten. Elf grotten met rollen werden

gevonden. Bijna duizend manuscripten. Debedoeïenen wonnen overtuigend. De gewiek-ste handelaar Kando werd er een rijk mandoor.

ComplottheorieënDe inhoud van de Dode-Zeerollen zorgde voornog meer opwinding. Want de teksten stam-den uit de derde eeuw voor Christus tot en metde eerste eeuw na Christus. Eindelijk waren er

geschreven bronnen uit de tijd van hetontstaan van het christendom. Eindelijk eenkans om de Bijbel te toetsen. En er was zoveelmateriaal! Jarenlang studeerde een teamwetenschappers op de rollen. Maar er kwamslechts mondjesmaat iets naar buiten. Redenvoor allerlei complottheorieën, zoals dat hetVaticaan de inhoud geheim zou willen houden.Het bleek uiteindelijk onmacht en geen on-

wil. In 1990 werd eindelijk een nieuwe hoofd-uitgever aangesteld, waarna de inhoud van derollen binnen 20 jaar tijd openbaar werd. Nualle teksten sinds enkele jaren beschikbaar zijnen vertaald, kan het echte onderzoek begin-nen. Wie schreven deze teksten, wie lazen zeen wat vertellen ze ons over het jodendom ende oorsprong van het christendom?Een belangrijke rol voor dit onderzoek is weg-

gelegd voor de Rijksuniversiteit Groningen.Daar werd in 1961 het Qumran Instituut opge-richt. Minstens zo belangrijk was dat Neder-land bereid was om – omgerekend - bijna 1 mil-joen euro te betalen voor de publicatierechtenvoor alles dat in Grot 11 was gevonden. Grot 11heet daarom the Dutch Cave.Mladen Popovic – de energieke en charisma-

tische directeur van het Qumran Instituut, diehet idee voor een tentoonstelling in Nederland

bedacht – negeert de bordjes Verboden Toe-gang en beklimt de weg naar Grot 11 als eenberggeit. Even later wijst hij vanaf de ruïnesvan de nederzetting Qumran moeiteloos deopeningen van de andere grotten aan. Hier kanhij eindeloos vertellen over wat de rollen prijs-geven over de mensen die hier hebben geleefd.Maar ook over de raadsels die er nog steeds be-staan.Popovic: “De Dode Zeerollen bieden een in-

kijkje in de joodse denkwereld van vóór de Bij-bel definitief werd vastgesteld. Tot aan dezeontdekking hadden we uit die tijd alleen deteksten van één historicus, Flavius Josephus,en het Nieuwe Testament. De Dode Zeerollenwerpen nieuw licht op de oorsprong en samen-stelling van de Oud-testamentische Bijbel en la-ten zien dat het geloof in de tijd van Jezus veelgedifferentieerder was dan het Nieuwe Testa-ment ons doet geloven.”

PsalmenZo zijn er in de grotten verschillende versiesvan Bijbelboeken aangetroffen. Soms zijn zeverschillend van omvang, soms zit er uitleg bij.De Psalmenrol die in the Dutch cave is aange-troffen hanteert een andere volgorde van psal-men en heeft meerdere psalmen toegevoegd.Behalve vele Genesis-rollen is er ook een Gene-sis Apocryphon aangetroffen dat Genesis ver-telt vanuit het perspectief van Lamech, Noachen Abraham.Andere rollen buigen zich over de vraag wie

Een tijdmachineZe zijn donkerbruin, stuk en onleesbaar. En toch gaat er een bijzondere aantrekkingskracht uit van deDode Zeerollen, omdat ze ons direct verbinden met de tijd en de plaats van het ontstaan van hetchristendom. Vanaf volgende week zijn ze te zien in het Drents Museum in Assen.TEKST Sandra Kooke

1 Halfedelsteen met ingesneden beeldvan de stadsgodin Tyche ofAmazone

2 Aardewerken bord, kom, beker,vaas, kannen, kookpot envoorraadkruik

3 Fragment met tekts uit deMessiaanse apocalyps

4 Boekrolkruiken en deksels

5 Halfedelsteen met ingesnedenbeeld van de zonnegod Sol of Helios

6 Fragment met tekst uit de Pesjerpsalmen

7 Kralenkettingen van glas, barnsteenen halfedelstenen

8 Boekrolkruiken en deksels

Complottheorie: het Vaticaan zou de inhoud vande Dode Zeerollen geheim willen houden

1

2

3

4

deVerdiepingZATERDAG 6 JULI 2013Trouw 7

Unieke rollen, van metaal, bij de vindplaats (links). De grot waar veel Dode Zeerollen zijn gevonden (rechts).

de drie mannen waren die Abraham bezochtenof welke zonde er in Sodom en Gomorra werdgepleegd. Er zitten ook andersoortige tekstenbij: leefregels, poëzie, magische teksten, astro-logie, kalenderwetenschap.Maar wie waren dan die mensen die de rollen

beschreven en wie legden ze in de grotten tentijde van de Opstand, rond 70 na Christus?Al vrij vroeg na de ontdekking van de rollen

beweerden wetenschappers dat in Qumran eensekte van Essenenmoest hebben gewoond. Dathet een sekte was, concludeerden ze uit de veleleefregels die in de gevonden rollen voorko-men. Er was sprake van een Leraar der Gerech-tigheid, een Regel der Gemeenschap en eigencommentaren op Oud-Testamentische Bijbel-boeken. Flavius Josephus beschreef de Essenen.Deze twee feitjes werden eenvoudig bij elkaaropgeteld. Nu de teksten allemaal ontcijferdzijn, komt er een gedifferentieerder beeld naarboven.Popovic denkt dat in Qumran geleerde men-

sen leefden, die zich specifiek met religieuzezaken bezighielden en de teksten bestudeer-den. In het complex zijn inktpotjes aangetrof-fen en een soort lange tafels waarop de rollenmisschien werden gelezen. Ook opmerkelijk isdat veel van de gevonden boekrollen bij Qum-

ran veel minder mooi en duur waren dan boek-rollen die in andere gebieden zijn gevonden.Het waren geen pronkstukken, maar gebruiks-voorwerpen. Popovic: “Ik denk niet dat Qum-ran een afgesloten kloostergemeenschap was.Er werd ook handel gedreven, ze leefden nietgeïsoleerd. Misschien was het het centrum vaneen landelijke beweging waar mensen hun rol-len in veiligheid brachten vanwege de Opstand.Aan iedere hypothese hierover zitten nog ha-ken en ogen.”

ZwerftochtenVeel onderzoekers hoopten dat de boekrollenaanwijzingen zouden geven over het bestaanvan Jezus en tijdgenoten als Petrus, Pontius Pi-latus of Johannes de Doper. Eerdere studies we-zen wel in die richting, maar nu alle tekstenbeschikbaar zijn, is de conclusie van weten-schappers dat die aanwijzingen er niet zijn. Jo-hannes de Doper zat wel 20, 30 km van Qum-ran vandaan. Popovic: “Het is misschien goedvoorstelbaar dat hij bij een van zijn zwerftoch-ten door de woestijn bij Qumran langs is ge-weest.”Hoewel de boekrollen het bestaan van Jezus

niet bevestigen, passen de teksten op de rollenwel bij de Bijbelverhalen over Jezus. Ze geven

een maatschappelijke context.Popovic: “In de rollen gaat het veel over het

Einde der Tijden, als het Kwaad verslagenwordt en de uitverkorenen overleven. Het Pa-radijs zal er weer zijn en een nieuw Jeruzalem.Allemaal dingen die we kennen uit Openba-ring. Men rekende erop dat de voorspellingenhierover van profeten als Jesaja en Daniël ieder

moment uit konden komen. Vandaar ook dater veel messias-achtige figuren rondliepen. Eris voor mij dan ook geen reden om eraan tetwijfelen dat Jezus een historische figuur is die

echt heeft bestaan. In Lucas 4 leest Jezus in detempel voor uit een boekrol van Jesaja: ‘DeGeest van de Heer rust op mij, want hij heeftmij gezalfd.’ Dat is typerend voor hoe men indie tijd de voorspellingen op zichzelf betrok.Dat soort gedachten tref je ook bij de Dode Zee-rollen aan: in deze tijd zouden de profetieënuitkomen.“Maar ook het fenomeen van de opstanding

uit de dood wordt al in teksten uit de tweedeeeuw voor Christus genoemd. Terwijl we altijddachten dat die gedachte pas bij Jezus, dus inhet Nieuwe Testament, ontstond. Jezus zegt inMattheüs 11: ‘blinden zullen weer zien en ver-lamden weer lopen…. doven kunnen weer ho-ren, doden worden opgewekt….’ Men dacht al-tijd dat de laatste toevoeging over de dodeneen unieke toevoeging was van het Nieuwe Tes-tament. Maar we komen dit nu tegen in andereteksten op Dode Zeerollen. Het hoorde dus bijde joodse traditie.”Popovic weet nog dat hij voor het eerst met

een stukje van een Dode Zeerol voor zich aaneen tafel zat. “Het was tijdens mijn promotie-onderzoek. Ik ging naar het laboratorium in Je-ruzalem waar de rollen geconserveerd en be-waard worden. Daar kreeg ik een glasplaat meteen stukje tekst te zien. Dat gaf een historischesensatie. De Dode Zeerollen zijn als het wareeen tijdmachine. Je gaat tweeduizend jaar te-rug in de tijd en kunt je plotseling voorstellenhoe de mensen die het schreven dachten envoelden.”

Over het dagelijkslevenen rituelen

Het Drents Museum laat in totaal zes-tien boekrollen zien, acht gedurendede eerste helft van de tentoonstel-ling, daarna de andere acht. Hoewelde rollen oorspronkelijk meters langwaren, zijn ze sinds ze werden ver-stopt in de grotten in kleine delen –variërend van een paar meter tot eenpaar centimeter – uiteengevallen. InAssen zullen twee lappen van bijnaeen meter te zien zijn, de zogenoem-de Leviticusrol en een deel van dePsalmenrol, beide afkomstig uit de‘Dutch cave’. De overige fragmentenzijn kleiner. De teksten zullen wordenvertaald en uitgelegd.De tentoonstelling gaat vooral overde menselijke betrokkenheid bij derollen: hoe was het dagelijks leven inhet Dode Zeegebied, wat voor ritue-len hadden de joden, hoe was de in-richting van het huis, hoe werd er be-graven enzovoorts. Talloze voorwer-pen laten dat concreet zien. Vervol-gens ligt de focus op de periode vanhet verbergen van de rollen: de Op-stand. Er zijn objecten die de vluchtvoor de Romeinen in beeld brengen,zoals manden waarin de schedels vande overleden vluchtelingen werdenverzameld, maar ook alledaagsevoorwerpen als munten. Er komt zelfseen brok steen van de in 70 na Chris-tus verwoeste Tempel van Jeruzalem.Ook de vondst van de boekrollen van-af 1947 komt in beeld, middels foto’s,de kruiken waarin de rollen werdenbewaard en andere attributen. Ver-volgens komt de conservering en hetonderzoek van de rollen aan de orde.Tot slot ligt de focus op de drie gods-diensten die in het gebied zijn ont-staan – jodendom, christendom, is-lam – en de betekenis van de DodeZeerollen voor het geloof.

Tentoonstelling

De tentoonstelling ‘De Dode Zeerol-len‘ is van 9 juli tot en met 5 januari2014 te zien in het Drents Museum teAssen. De tentoonstelling kwam totstand in nauwe samenwerking methet Qumram Instituut en the IsraelAntiquities Authority.Info: www.drentsmuseum.nlBij de tentoonstelling verschijnt hetboek ‘De Dode Zeerollen, nieuw lichtop de schatten van Qumram’ waarineen groot deel van de huidige kennisover de Dode Zeerollen op een toe-gankelijke manier is gebundeld.Uitgeverij Wbooks.

Onderzoek naar de Dode Zeerollen in de jaren vijftig (links). Microscopisch onderzoek van een fragment (rechts).

5

6

7

8