Techniek op de pabo · voortgezet onderwijs, lerarenopleidingen, allemaal werden zij betrokken bij...

Techniek op de pabo

Pabo boekje+ 24-12-2007 16:23 Pagina 1

Techniekop de pabo

Eindverslag vtb-project

Techniekimplementatie op de pabo


InhoudVoorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Het begin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Inspiratie (1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Competenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Inspiratie (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Curriculum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Inspiratie (3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Toetsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Sprankelende minor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Kijk over de grens en doe je voordeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Wetenschap en Techniek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Bijlagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

4


Techniek op de pabo 5


6 Voorwoord


Techniek heeft de afgelopen jaren een eigen plekgekregen op de pabo’s in de regio Almere-Amster-dam. Docenten en studenten hebben er hard aangewerkt om dit vorm te geven. Zij wisten zich

gesteund en gestimuleerd door het Programma VTB vanhet Platform Bèta Techniek. Resultaat is dat studenten endocenten een positiever beeld kregen van techniek: tech-niek is eigenlijk overal en niet beperkt tot proefjes in eenlaboratorium.Pabo-studenten krijgen voortaan op de PABO EHvA, deIPABO en de PABO Almere de mogelijkheid om ervaringenop te doen met techniekopdrachten. Wat blijkt? Al doendegroeit hun enthousiasme. Dit is vooral bijzonder, omdatveel vrouwen zich niet aangesproken voelen door technieken op de pabo vooral vrouwelijke studenten zitten. De manier waarop deze pabo’s techniek in het curriculumhebben opgenomen, is kennelijk uitnodigend en inspire-rend. Positief is ook dat techniek vaak geïntegreerd is inandere vakken zoals rekenen/wiskunde en wereldoriënta-tie.

Deze pabo’s zijn voorlopers: de komende jaren zullen deontwikkelingen die in deze uitgave worden beschreven, lan-delijk veel meer aandacht krijgen. De competenties die detrekkers van dit project hebben geformuleerd, zijn immerszo ruim dat iedere pabo – zij het in Groningen of in Maas-tricht – er mee aan de slag kan. En moet. Het ProgrammaVTB stimuleert dat er meer ruimte komt voor techniek in denascholing van zittende leerkrachten en dat basisscholengestimuleerd worden zich meer op techniek te gaan rich-ten. Een aantal zal zich sterker op techniek gaan profileren

en hun curriculum aanpassen, waardoor het onderwijsaantrekkelijker wordt.Interessante en actuele thema’s krijgen steeds meer aan-dacht op de basisschool, zoals nieuwe technologische ont-wikkelingen, maar ook bijvoorbeeld de opwarming van deaarde. Pabo-studenten kunnen hier straks goed mee uit de voeten. Zij profiteren van een brede ontwikkeling van huncompetenties op de opleiding. Het enthousiasme dat zij uit-stralen na hun afstuderen is natuurlijk van invloed op het(techniek)onderwijs aan de kinderen.Inhoudelijk zal ‘techniek’ de komende jaren verbreed wor-den naar ‘(natuur)wetenschap en techniek’. Dit domeinstaat niet los van andere vakken. Belangrijk is juist de ver-binding met taal, rekenen/wiskunde en de zaakvakken.Komt die verbinding onvoldoende tot stand, dan heeftwetenschap en techniek geen toekomst op de basisschool.De toekomstige leerkrachten zijn er klaar voor. De compe-tenties die zij ontwikkelen op de pabo, stellen hen in staatzelf onderzoek uit te voeren, een kritische en weten-schappelijke houding te bevorderen en hun kennis vanwetenschap en techniek te vergroten. Bovenal zal denieuwsgierigheid die wetenschap en techniek bij henoproept, hen later beter in staat stellen de talenten van kin-deren te ontdekken en verder te stimuleren. Hopelijk biedtdit boekje een voorbeeld voor studenten en docenten dieaan de slag gaan met (wetenschap en) techniek. Hiermeekunnen zij de basis leggen van een nieuwe aanpak op depabo en in de onderwijspraktijk: gewoon doen!

Sylvia Peters, Procesmanager professionalisering Programma VTB


Voorwoord


8 Het begin


Techniek op de basisschool, het moet net zo van-zelfsprekend worden als lezen en schrijven. Een vaardigheid die alle kinderen beheersen endie alle volwassenen belangrijk vinden. Omdat

techniek het leren interessanter maakt en omdat kinderenweten dat je niet zonder kan in de huidige maatschappij.Dat is de gedachte achter het programma Verbreding Tech-niek in de Basisschool (vtb). In samenwerking met overheid(ministerie van Onderwijs), technische bedrijfstakken en devakbeweging werd de afgelopen jaren met veel vaart eenNationaal Actieplan 2004-2010 opgezet. Basisscholen,voortgezet onderwijs, lerarenopleidingen, allemaal werdenzij betrokken bij het doel: een attitudeverandering tenopzichte van techniek.

Kerngedachte van vtb is dat techniek als vliegwiel kan fun-geren voor vernieuwing van het basisonderwijs op eenbreed front: inhoudelijk, onderwijskundig en in relatie metde bredere maatschappelijke omgeving. Met techniek kaneen rijke leeromgeving voor kinderen worden gerealiseerd:

motiverend en uitdagend, realistisch en aantrekkelijk engeïntegreerd in de kerndoelen van het basisonderwijs. Doelvan het vtb-programma is nadrukkelijk niet techniek alseen nieuw vak op het rooster te lanceren, maar het juist teintegreren in andere vakken. ‘Waar het om gaat’, aldusJeroen Gommers, po-vo regisseur van Platform Bèta Tech-niek, ‘is een attitudeomslag. Dat je onderwijs op heel veelverschillende manieren kunt geven. Techniek landt pasecht in het basisonderwijs als de leerkrachten het zien zit-ten en het durven gebruiken.’

Jonge lerarenDe komende jaren vindt er een enorme verjongingsoperatieplaats in het basisonderwijs. Een groot aantal leraren gaatmet pensioen tussen 2007 en 2011. Dat betekent voor ver-breding van techniek in het basisonderwijs dat er sterk opaankomende leerkrachten ingezet moet worden.Met deze gedachte in het hoofd zocht een aantal pabo’ssamenwerking met het Programma VTB: het resultaat iseen specifieke pabo-lijn. Verschillende pabo’s worden nu


Het beginOp deze pabo’s is de eerste slag gewonnen

Techniek op de basisschool, heel gewoon. Dat toekomstbeeld komt binnen handbereik. Dankzij het vtb-project

Techniekimplementatie op de Pabo is techniek nu verankerd op de pabo’s in de regio Amsterdam. Hoe meer

studenten straks voor de klas belanden, des te vaker zal techniek ter hand worden genomen op de basisschool.


ondersteund om gerichte aandacht aan techniek te beste-den. In de regio Amsterdam werd in september 2005 hetontwikkelproject Techniekimplementatie Amsterdam-Almere in het leven geroepen: drie pabo’s, de PABO EHvA,de Hogeschool IPABO (met vestigingen in Amsterdam enAlkmaar) en de PABO Almere, besloten samen te werkenom competenties vast te stellen waarover aanstaande leer-

krachten straks moeten beschikken als ze met techniekaan de slag willen. In één moeite door gaven zij het goedevoorbeeld door techniek een structurele plek te geven inhun curriculum. Ook elders hebben pabo’s de afgelopen jaren hard gewerktom techniek een geïntegreerde plek in het curriculum tegeven, zegt landelijk coördinator Lou Slangen van het zoge-noemde pabo-project van VTB. ‘Iedere pabo had zijn eigeninvalshoek. Pabo Edith Stein (Hengelo) focust op verhalendontwerpen en internationaliseren, Roermond op de leraarals onderzoeker. Pabo’s die meededen aan het projectmoesten minstens drieduizend studenten bereiken en zich

10 Het begin

Techniek is prima vliegwiel voor

onderwijsvernieuwing


voor twee jaar committeren. Ze kregen een financiële bij-drage van 70.000 euro, maar ze moesten daar een zelfdebedrag aan co-financiering bij leggen.’ De resultaten moes-ten gratis beschikbaar komen voor andere pabo’s.

OvereenkomstenRené Onclin, docent aan de pabo van de Hogeschool vanAmsterdam en projectleider van het Amsterdams/Almeerse pabo-project: ‘Belangrijkste overeenkomst tus-sen onze pabo’s is dat we alledrie de drive hebben om tech-niek over het voetlicht te krijgen. Maar er zijn zekerverschillen in de uitvoering van het programma. Iederepabo is natuurlijk gebonden aan zijn eigen visie en curricu-

lum, maar dat maakt niet uit: ook scholen verschillenonderling heel sterk. Wat wij in ieder geval willen is ál onzestudenten zo enthousiast maken dat ze techniek in de toe-komst gaan gebruiken als ze voor de klas staan. Hoe deomstandigheden daar ook zijn. De ene school heeft wat les-kisten staan, de andere heeft ruimte over maar geen spul-len. Een derde heeft jaarlijks een projectweek techniek, eneen vierde werkt met thema’s in een handvaardigheidslo-kaal. Op al die scholen moeten onze studenten terecht kun-nen. Ze kunnen ook op een school terechtkomen waar menniks met techniek wil: hoe verpak je het dan zo dat je er tochwat mee kunt in het onderwijs?’Alle drie de pabo’s benadrukken ontwerpend leren enonderzoekend leren. Onclin: ‘We leggen veel bij de studen-ten neer. We willen dat ze op pad gaan, we willen ze uitda-gen, leren probleemoplossend te handelen. De kerndoelenvoor het vak techniek blijven uitgangspunt, natuurlijk,alleen de weg daar naartoe verschilt per school en diewegen zijn heel divers.’

Pabo-studenten zijn veelal vrouwen afkomstig van havo ofmbo, maar er is ook een groeiend aantal studenten dateerst iets anders gedaan heeft. Onclin: ‘Ik heb nu een meubelmaker in deeltijd. Ik hoef hemniks uit te leggen over materiaal of gereedschap, maar welover: hoe organiseer je dat in de klas? Hoe verbind je tech-niek met andere vakken? Dat sluit overigens goed aan bijonze visie: wij staan voor constructivistisch onderwijs. Weproberen de lesstof van verschillende kanten te benaderen,zodat het leren voor verschillende studenten betekenisheeft. Verschillende leerervaringen kunnen elkaar danaanvullen en versterken. Op die manier leert een student


Studenten leren techniek

verbinden met andere vakken

Doelen

De doelen van het project TechniekimplementatieAmsterdam-Almere werden als volgt omschreven:a structurele implementatie van techniek in het curri-

culum van de opleidingen, passend bij uitgangspun-ten en visies van de deelnemende pabo’s, waarbijeen direct verband met de ontwikkelingen in hetbasisonderwijs herkenbaar is.

b opzet kenniskring gericht op kennisgroei.c ontwikkelen van scholingsprogramma techniek

vanuit participatie in regionale steunpunten terbevordering van een positieve houding ten aanzienvan techniek.

d ontwikkeling van een minor techniek of minor-onderdeel techniek.

e uitwisseling van kennis en ervaring met betrekkingtot techniek in primair onderwijs met andere oplei-dingen in Europa, eventueel in samenwerking metandere partners.


zelf om zijn onderwijs later aan zijn doelgroep aan te pas-sen, zonder zijn leerdoel uit het oog te verliezen.’

‘In Almere bepaalt de student het onderwijs in grote matezelf, binnen de gegeven kaders’, zegt Ben Willers, docentaan de jongste pabo van Nederland (2000). ‘Studenten zijn in hoge mate zelf verantwoordelijk voor hunopleiding. De eerstejaars komen nog grotendeels onbe-kwaam en onbewust binnen. Wij besteden veel aandachtaan bewustwording, reflectie. Op een gegeven momentmoet er een klik zijn waarin ze beseffen: ik leer niet vooreen goed cijfer, maar ik leer om mezelf te ontwikkelen. Hetgaat ons bij techniek vooral om de intrinsieke motivatie.Basiskennis volgt als studenten praktische opdrachten uit-voeren voor het domein mens en wereld of lessen techniekontwerpen.’

‘We willen shining eyes zien, kinderen die zich verwonderenover techniek. En omdat bij ons teach as you preach belang-rijk is, willen we ook studenten in die situatie brengen: zijmoeten zich kunnen verwonderen over techniek, het liefstsamen met de leerlingen op pad durven gaan.’ ‘We kunnen zoveel leren van kinderen als ze met techniekbezig zijn.’ Dit besef vormt trouwens een overeenkomsttussen de drie pabo’s. In Almere heeft men ondervonden dat studenten welbehoefte hebben aan basiskennis van techniek. Er wordtmomenteel gewerkt aan een programma van minimum-eisen. Het domein mens en wereld ontwikkelt een eigendigitale toets; voor het assessment van de hoofdfase hante-ren studenten een begrippenlijst in hun portfolio waarvanook technische begrippen deel uitmaken.

Competenties ingekaderdOp de IPABO is het streven naar enthousiasme bij kinderenen studenten hetzelfde; het leren van studenten is er echtermeer ingekaderd dan in Almere. Er wordt competentiege-richt gewerkt, maar er is duidelijk vastgelegd per half jaarhoe studenten aan de competenties kunnen voldoen. Hou-ding, vaardigheden, kennis en inzicht van de didactiek en inbeperkte mate inhoudelijke ‘techniekkennis’ tellen.Docente Edith Louman: ‘Het allerbelangrijkste is kinderenzelf laten ontdekken en onderzoeken, met concrete materi-alen. We willen dat studenten aan de slag durven gaan metkinderen, leerlingen nieuwsgierig maken, vragen oproe-pen. We besteden veel aandacht aan de didactiek van detechniekles in het algemeen en de didactiek van het ont-werpend leren in het bijzonder.’Er worden verschillende practicavormen aangeboden. Stu-denten moeten hun ‘technische’ competenties uiteindelijkbewijzen in een vakdossier. Louman: ‘Voor alles geldt: we willen dat kinderen ervaringopdoen met natuur en techniek, het grijpen, ze hoeven hetnog niet (helemaal) te begrijpen. Als ze later (bijvoorbeeldop de middelbare school) kennis opdoen, kunnen ze datkoppelen aan de ervaringen die ze al eerder hebben gehad.Dit begint al met een peuter die een bal onder water pro-beert te duwen en ervaart dat het mislukt. Hetzelfde kinddat als kleuter in de waterbak experimenteert met voor-werpen die blijven drijven of juist niet. Uiteindelijk krijgt hetop de middelbare school de formele theorie uitgelegd oversoortelijk gewicht en de wet van Archimedes. Het kankennis ophangen aan eerdere ervaringen.’ Daarom is deopbouw van een techniekles volgens Louman ook zobelangrijk, het zogenoemde vijfstappenplan: eerst doen,

12 Het begin

‘We willen shining eyes zien,

kinderen die zich verwonderen’

‘Belangrijkste is leerlingen

zelf laten ontdekken’


zelf ontdekken en onderzoeken, daarna eventueel nog watuitleg en kennis die aansluiten bij wat kinderen hebbengezien of bij vragen die ze hebben.‘We willen studenten vooral meegeven dat ze dingen durvendoen met hun klas.’ Maar niet alleen het proces telt, ook hetresultaat, dus zijn de randvoorwaarden wat explicieteromschreven dan in Almere. Alle studenten volgen bijvoor-beeld een les ‘drijven en zinken’.’Aanstaande leerkrachten hoeven nog niet alles te weten ofte kunnen. Louman: ‘Wij benadrukken vooral dat ze moetenopenstaan voor vragen van hun leerlingen, professioneel opdie vragen leren inspelen en kinderen prikkelen om nieuwevragen te stellen. Om studenten dat mee te geven, moetenze zelf aan de slag. In Amsterdam hebben we een prachtigbètaleerlandschap, een grote practicumruimte waar stu-denten onderzoekend kunnen leren en zelf allerlei practicakunnen doen. Op termijn willen we dat studenten hier zelf-standig aan de slag gaan met onderzoekend leren in bij-voorbeeld een spiegelhoek, een drogistenhoek (zelf tand-pasta en gel et cetera maken), een hoek voor het bouwenvan bruggen met allerlei materialen en een meethoeksamen met de vakgroep rekenen.’

MeerwaardeDe samenwerking tussen de pabo’s hebben de deelnemerszeker als een verrijking ervaren. Uitwisseling van ideeën enprogramma’s is geen alledaagse routine, maar resulteerdevoor allen in een frisse kijk op de eigen opleiding. Luisterenen met elkaar praten over techniek bleek een zinvollemanier om van elkaar te leren. Door het project werden debetrokkenen – meer dan gewoonlijk – gedwongen na tedenken over het vak techniek binnen de eigen opleiding.

Hoe overtuig ik mijn collega’s van het belang van dit vak?Wat was de stand van zaken bij het startpunt van het projecten waar staan we nu; waar moet nog aan gewerkt worden?Nuttige vragen die onder andere hebben bijgedragen aanverdere professionalisering van de betrokkenen ten aanzienvan het vak techniek. �


Uitwisseling van ideeën

resulteerde in frisse kijk

Kerndoelen natuur en techniek op de basisschool

40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veelvoorkomende planten en dieren onderscheiden enbenoemen en leren hoe ze functioneren in hunleefomgeving.

41 De leerlingen leren over de bouw van planten, die-ren en mensen en over de vorm en functie van hunonderdelen.

42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materia-len en natuurkundige verschijnselen, zoals licht,geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en tempe-ratuur.

43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kuntbeschrijven met behulp van temperatuur, neerslagen wind.

44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen om-geving relaties te leggen tussen de werking, devorm en het materiaalgebruik.

45 De leerlingen leren oplossingen voor technischeproblemen te ontwerpen, deze uit te voeren en teevalueren.

46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde tenopzichte van de zon, seizoenen en dag en nachtveroorzaakt.

Bron: kerndoelenboekje ministerie OCW


14 Inspiratie (1)


‘Ik was goed in slopen,’ zegt Mark Kempers, ‘ookonbedoeld, maar repareren ho maar. Omdat iknogal behulpzaam ben, heb ik zo veel dingen stukgemaakt. In de loop der tijd heb ik nee leren zeg-

gen als mensen mij om hulp vroegen in technische zaken.Sorry, dit valt buiten mijn straatje.’ ‘Maar ik heb ook geleerd wat ik wél kan. Een kast van Ikea inelkaar zetten gaat niet, ik houd altijd een plank of schroe-ven over, maar zelf een kastje maken vind ik nu hartstikkeleuk.’ Kempers is groepsleerkracht en, sinds het schooljaar2007/2008, techniekcoördinator op basisschool De Tamboe-rijn in Amsterdam. Hij studeerde in 2006 af aan de PABOEHvA, waar hij tot de eerste lichting behoorde die techniekin het vakkenpakket had. Op verzoek van zijn stageschoolrondde hij zijn studie af met het maken van een kast metacht techniekkisten.

Draagvlak‘Ik kon destijds kiezen voor mijn lio-product: iets met taal ofiets met techniek. Aangezien taal niet mijn sterkste kant is,

koos ik het laatste. Het werkte. Ik zag in de praktijk hoe leukkinderen het vonden. Het is weer eens iets anders en hetkan niet mislukken, omdat je een techniekles aan hetniveau van de kinderen kunt aanpassen. Zo hebben ze altijdsucces: het is tastbaar en direct. Keersommen zijn ‘voorlater’, dat is ongrijpbaar voor ze, maar een lampje lerenindraaien, daar hebben ze hun hele leven iets aan en ze zienmeteen resultaat.’

Als coördinator techniek moet Kempers de komende driejaar zíjn vak een plek weten te geven op De Tamboerijn.Implementatie wordt gesteund door het vtb-programma,met een subsidie over drie jaar van in totaal 12.000 euro.Kempers zet het eerste jaar vooral in op het creëren vandraagvlak. ‘Mijn leskisten staan al een tijdje stof te happen


Inspiratie (1)Mark Kempers, techniekcoördinator op De Tamboerijn

‘Ik ben eigenlijk heel a-technisch’. Hij was goed in slopen en beschouwde zichzelf niet als technisch.

Op de pabo leerde hij wat hij wel kan: techniekles geven bijvoorbeeld. Mark Kempers praat er over met passie.

Zijn doel: alle leerlingen (en collega’s) aan de slag.

Met techniek kun je heel goed

differentiëren in de klas


in de gang. Collega’s willen wel, maar hebben geen tijd of –naar eigen zeggen – geen verstand van techniek. Nu ik zelfgroep 8 heb, begrijp ik dat tijdsargument wel: je moet diekinderen toch klaarstomen voor de Cito-toets. Maar vaakstaan leerkrachten ook niet te springen. Ze kunnen hun les-sen ondertussen dromen, ze schrijven de dagtaak op hetbord en draaien het filmpje weer af. De klas vindt dat fijn,want ze hebben een ervaren meester, en de leerkrachthoeft bijna niets voor te bereiden. Maar met techniek erbijwordt dat een ander verhaal. Ik denk dat leerkrachten diezeggen: ‘We willen wel, maar we zijn niet zo technisch’,eigenlijk iets anders bedoelen. Het is een van de eerste din-gen die mensen roepen als ze ergens geen zin in hebben eniets niet waardevol genoeg vinden. Ik zie het als een vormvan weerstand.’Die houding doorbreken is Kempers’ prioriteit. ‘Ik kan welin een paar weken een plan schrijven: zo doen we het in deonderbouw en zo in de middenbouw et cetera, maar datwerkt niet. Mensen moeten inspraak hebben en moeten ervanaf het begin bij betrokken zijn.’ ‘Het is volgens mij handiger om techniek zo aan te reikendat mensen het gevoel hebben dat het hun eígen idee is omtechniek te integreren in het algemeen beleid. Iedereenmoet zijn ei kwijt kunnen en mijn taak is het hoofddoel over-zichtelijk te houden. Ik denk dat we dan over drie jaar in allegroepen aan de slag zijn.’

KlassenassistentAls student zat Kempers in de zogenoemde Kenniskringtechniek, een soort denktank met deelnemers van de driepabo’s uit het project Techniekimplementatie op de Pabo.‘De bedoeling was ‘technische’ competenties te benoemen

waarover een aankomende leerkracht moet beschikken.Vraag is dan natuurlijk wat voor checklist je maakt: kun jeeen schroef in een stuk hout draaien of een lamp indraaien?Of houd je het algemeen? Ik ben er blij mee dat het uitein-delijk heeft geresulteerd in een vrij algemene lijst. Datschept ruimte voor leerkrachten om er hun eigen ding meete doen.’ En dat is goed voor ieders betrokkenheid.

Als het draagvlak straks op De Tamboerijn is gegarandeerd,moet er overigens nog een hobbel worden genomen: welkematerialen ga je aanschaffen? Kempers: ‘De bedrijfjes dieiets technisch aanbieden schieten als paddenstoelen degrond uit, nu techniek zo hot is. Het is moeilijk door debomen het bos nog te zien. Ik vermoed dat er bij ons geenprachtige, maar dure techniekkastelen komen. Misschiendat we zelf iets gaan ontwikkelen, zodat het meer eigenwordt.’ Om leerkrachten te ontzien, zou Kempers op ter-mijn graag onderwijsassistenten inzetten. ‘In plaats van datze wegbezuinigd worden, kunnen ze toch veel beter elkedag een paar groepjes van vier tot zes kinderen meenemenom met techniekkisten te werken. Een assistent kan zorgendat het materiaal niet door de gang vliegt, hij kan leerlingenbegeleiden en hij ontlast tegelijkertijd de leerkracht. Zokunnen alle leerlingen écht wekelijks aan de slag.’ �

16 Inspiratie (1)

Zeggen: ‘ik ben a-technisch’

is een vorm van weerstand

Eerst draagvlak en dan pas

aan de slag


Ga je alles benoemen wat een leerkracht vantechniek moet weten of houd je de criteria watlosser? Moet een juf alle onderdelen van eenfiets kunnen benoemen? Is het niet net zo

belangrijk dat ze kinderen aan het denken kan zetten overtechniek? De PABO EHvA, de Hogeschool IPABO en dePABO Almere hebben in het kader van het vtb-project Tech-niekimplementatie op de Pabo getracht competenties tebenoemen waarover aanstaande leerkrachten moetenbeschikken als het om techniek gaat. Een geheel van ‘tech-nische’ vaardigheden, kennis en houding.

SBL-competentiesUitgangspunt voor het ontwikkelingstraject waren de zevenstartcompetenties die door de beroepsgroep zelf (StichtingBeroepskwaliteit Leraren, voortaan SBL) zijn geformu-leerd. Iedereen kent ze inmiddels wel: leraren moeteninterpersoonlijk competent zijn, pedagogisch, vakdidac-tisch en organisatorisch competent, ze moeten goed kun-nen omgaan met collega’s en anderen en ze moeten goed

kunnen reflecteren op hun eigen functioneren (bronwww.lerarenweb.nl).Het uitwerken van de SBL-competenties was een complexproces waarbij voortdurend is overlegd met het veld. Tweezogenoemde kenniskringen (een met vertegenwoordigersuit het basis- en voortgezet onderwijs en de onderwijsbege-leiding en een met studenten en docenten van de pabo) fun-geerden als denktank. Er is veel gesproken over wat erallemaal komt kijken bij het geven van technieklessen. Hoedoe je dat met kinderen, hoe wek je hun interesse? Hoe gaje om met onzekerheid, hoe organiseer je een technieklesen hoe pak je dat didactisch aan? Welke vakkennis envaardigheden moet je zelf hebben? Concreet, hoe organi-seer je bijvoorbeeld excursies en dergelijke samen metbedrijven, etcetera et cetera.


CompetentiesVereiste ‘technische’ vaardigheden, kennis en houding nu benoemd

Techniek. De ene pabo vindt het belangrijk dat een leerkracht er over nadenkt, op de andere geldt praktische

kennis als prioriteit. Kortom, wat moet een aankomende leerkracht eigenlijk met techniek? Welke kennis,

vaardigheden en houding worden van hem gevraagd?

Studenten leren omgaan met

onzekerheid in hun les


18 Competenties


ConsensusUiteindelijk is er een competentielijst geboren. Hoewel hetgeen afvinklijstje is geworden, spreekt er een duidelijkeconsensus uit over een aantal zaken. Wie techniek op debasisschool wil integreren, moet bijvoorbeeld aandachtbesteden aan een onderzoekende houding bij leerkrachtenen leerlingen en aan samenwerkend leren. Hij moet zoveel mogelijk aansluiten bij de belevingswereldvan kinderen. Ook ontdekkend onderzoeken en techniekinbedden in de manier van werken van een school zijn vanbelang. Ten slotte vonden alle deelnemers aan de kennis-kringen de relatie met de buitenwereld van belang: samen-werken met bedrijven en organisaties in de omgeving vande school is een vaardigheid die de competentielijst ge-haald heeft. De lijst is specifiek (‘een student kan kinderenlaten samenwerken aan techniekactiviteiten’), maar beslistniet knellend (‘een student kan verschillende practicum-vormen uitvoeren’).

PraktischRené Onclin was namens de PABO EHvA betrokken bij hethele proces. Hij heeft er alle vertrouwen in dat de compe-tentielijst een nuttig instrument zal blijken te zijn: ‘Juist deafstemming met het veld in de kenniskringen zal het dra-gend vlak helpen creëren waarover techniek de komendejaren de andere pabo’s kan binnenlopen. Niets is erger dandat mensen gaan denken dat er weer iets geparachuteerdis van boven hun hoofden.’ Dat draagvlak vervult Edith Lou-man, die namens de Hogeschool IPABO nauw betrokkenwas bij het ontwerpen van de competenties, met trots.Deze lijst is niet voor de bureaulade, is haar voorspelling.‘Onze competenties geven heel praktisch en redelijk con-

creet aan wat er speelt als je met techniek bezig wilt zijn inhet basisonderwijs. Er is aandacht voor interactieve compe-tenties: ‘een student kan kinderen laten samenwerken aantechnische activiteiten’ en ook voor pedagogische: kinderenstimuleren. Maar het weerspiegelt ook goed de eisen waar-aan leerkrachten in de praktijk moeten voldoen als ze suc-cesvol willen zijn op dit gebied, bijvoorbeeld ‘een studentkan verschillende practicumvormen uitvoeren’. Niet knel-lend inderdaad, maar wel héél praktisch.’

De meeste leken associëren techniek met bepaalde han-digheidjes – kun je een zaag hanteren of een schroef in eenplank draaien – maar dat is niet wat in de competentiestechniek voor leerkrachten het zwaarste telt. De deelne-mers aan de kenniskringen waren het namelijk over éénding zéér eens: het is niet nodig een techneut te zijn omtechniek te kunnen integreren op de basisschool. Zoals een van de deelnemers zei: ‘Voor leerlingen ben je aldeskundig als je een fietsband kunt plakken.’ Met anderewoorden, een leerkracht moet net iets meer weten dan eenleerling uit groep 8.Technisch competent zijn is ook goed om je heen kijken.René Onclin: ‘Kijk eens wat je al doet als leerkracht. In elkekleuterklas is bijvoorbeeld een bouwhoek. Daar moet jeleerlingen niet zomaar loslaten en ze hun goddelijke ganglaten gaan. Ga er maar eens tussen zitten en vertel een ver-haal, over een prinses in een toren, en laat ze die torenmaar eens bouwen. Met een balkon, want anders kan dieprinses niet gered worden. En vraag dan: hoe heb je datgemaakt en waarom werkte dat? Voor je het weet, voer jeeen technisch gesprek. Ook die vaardigheid telt. Als kinde-ren ouder worden, laat je ze hun uitleg opschrijven, laat zealles maar benoemen. Praat er over met leerlingen, dat istaal, maar het is óók een technische competentie. Waaromblijft dat balkon met een plankje links wel hangen en metdat plankje rechts niet? Spelenderwijs doen kinderen zonieuwe kennis op. Doordat je je eigen expertise aan hun uit-


Kinderen leren ook van

een technisch gesprek


leg toevoegt, breng je die kinderen op een hoger niveau. Datis een competentie die niets te maken heeft met handvaar-digheid, maar alles met techniek.’

De opstellers van de competentielijst benadrukken dat zijvooral richtinggevend bedoeld is. Onclin: ‘Het gaat ons in deeerste plaats om houding en handelen van de leerkracht.We hebben daarom vooral gedragsindicatoren omschreven.Het was ook niet zinvol om alles nauwgezet vast te leggen:de deelnemende pabo’s verschilden zoveel van elkaar. Elkepabo gaat op zijn eigen manier met die competenties om. Inhet begin hebben we wel met die verschillen geworsteld:

hoe lossen we dat op? We moeten het toch eens kunnenworden over éénsluidende criteria, een consensus over eenprogramma? Maar Almere werkt met vrije prestaties enkernkwaliteiten en voert vooral gesprekken om een enander te toetsen. Op de IPABO is alles wat een student moetdoen nauwgezet omschreven, en wij zitten er op de EHvAeen beetje tussenin. Dat strijk je niet zomaar glad.’

Vrije keuze‘Uiteindelijk hebben we ons gerealiseerd dat die verschillenjuist goed zijn: ook de basisscholen in onze omgeving ver-schillen enorm van elkaar. Door de competenties ruim teformuleren, laten we ademruimte vrij voor de pabo’s en uit-eindelijk dus ook voor de scholen waar onze studententerecht komen. De competentielijst geeft een richting aan,maar leerkrachten in het veld hebben nog steeds een keuzehoe ze techniek willen oppakken.’ �

20 Competenties

Competenties wijzen richting,

leerkracht kiest de weg


‘Kinderen vinden het geweldig om met tech-niek bezig te zijn. Vorig jaar heb ik groep 5een vragenlijst laten invullen over meervou-dige intelligentie. De leerlingen moesten

aangeven of ze van muziek hielden, van techniek, van sport,et cetera. Wat bleek, heel veel kinderen hadden iets mettechniek. Het interesseert ze echt en ze zijn er wel degelijkmee bezig. Die nieuwsgierigheid kun je gebruiken als leer-kracht.’Anouk Jonker studeerde juli 2007 af aan de IPABO in Alk-maar. Ze doet nu een specialisatie leer- en gedragsproble-men en werkt als invaller op haar oude stageschool DeBoomladder in Heerhugowaard. ‘Kinderen leren op ver-schillende manieren. Werken volgens de principes vanmeervoudige intelligentie doet daar een beroep op. Hetbasisonderwijs is over het algemeen erg gericht op taal enrekenen. Dat is goed, maar er zijn zoveel meer manierenom kinderen iets bij te brengen: techniek is er daar zekereen van. Het is een gemiste kans als je daar geen gebruikvan maakt.’

Meer samenhangJonker deed de vakminor techniek. Ze moest een drempelover voor ze techniek durfde te gebruiken op haar stage-school. ‘Ik was er een beetje huiverig voor, het was niet mijnsterkste kant, ik wist er weinig van. Maar juist daaromdacht ik: daar moet ik iets aan doen. Nu kan ik nog allehulpbronnen op de pabo inroepen. Als ik straks zelf voor deklas sta, kan dat niet meer.’Omdat De Boomladder een vtb-school is, werd Jonker ver-zocht in het kader van haar stage te onderzoeken in hoe-verre het aanbod in de methoden De Grote Reis(wereldoriëntatie), Moet je doen (tekenen en handvaardig-heid) en Maak het maar (techniek) geïntegreerd kondenworden wat betreft techniek. ‘De bedoeling was meersamenhang te creëren en zo tijd te winnen om meer met


Inspiratie (2)Anouk Jonker, leerkracht op De Boomladder

‘Kinderen leren op verschillende manieren. Ieder mens heeft verschillende intelligenties. Daar kun je in het

onderwijs gebruik van maken. Techniek is een van de ingangen.’ Dat is de overtuiging van Anouk Jonker, leer-

kracht op obs De Boomladder in Heerhugowaard.

Techniek doet beroep op

meervoudige intelligentie


22 Inspiratie (2)


techniek te doen.’ Jonker maakte een selectie voor de groe-pen 4, 5 en 6 en herschikte het materiaal rond een aantalthema’s, zoals afval en beweging.‘In groep 4 ben ik begonnen met introductie van techniekdoor middel van spelletjes, bijvoorbeeld ‘doe alles af en uitwat met techniek te maken heeft’. Brillen, beugels, haar-spelden en schoenen belandden op een hoop. Maar op eengegeven moment stopten de leerlingen, want ze realiseer-den zich opeens dat ze in hun blootje zouden eindigen. Alles heeft met techniek te maken, tot en met je onder-broek. Ik heb ook een discussie laten voeren: waar denk jeaan bij techniek? Heeft brood er nu wel of niet mee temaken? Er ontstond een leuk gesprek over wat techniek nueigenlijk is.’

KlassemanagementJonker zette de leerlingen aan het werk. ‘Ik heb bewegendekerstkaarten met ze gemaakt en een bewegende Sinter-klaas of pietje op een dak met het krukasprincipe, zeg maarzoals een fietstrapper werkt (door aan het hendeltje tedraaien springt de piet op het dak). Het was een idee dat ikhad opgedaan tijdens een vtb-middag.’ ‘Ik had natuurlijk wel het geluk dat mijn stagementor ook inde klas aanwezig was en kon helpen. Als groepsleerkrachtzou ik nu een ouder vragen te assisteren of een circuit orga-niseren met kleinere groepjes leerlingen. Soms assisterenandere leerkrachten trouwens: op woensdagochtend bij-voorbeeld, als de onderbouw al naar huis is, komen colle-ga’s van die groepen helpen met handvaardigheid entechniek in de bovenbouw.’ ‘Gewoon omdat ze zien hoeveel plezier leerlingen er aanbeleven en hoeveel ze ervan leren. Ze krijgen er natuurlijk

ook voor betaald… Die pietjes op dat dak: de kinderenwaren zó trots op het resultaat. Dat gevoel namen ze meenaar huis. Ouders die ik nooit in de klas zag, kwamenopeens de volgende ochtend kijken. Het had veel meerimpact dan gewoon een beetje knutselen.’

Een ondersteunende rol bij het ontwikkelen van techniek opDe Boomladder speelt de schoolleiding. Jonk: ‘Er is forma-tie, dat scheelt. Ik heb bijvoorbeeld veel gehad aan de tech-niekcoördinator op school. Zij gaf mij steeds een duwtje inde rug, ze heeft me meegenomen naar de vtb-middagen ennaar een Vonk-dag (vereniging voor techniek in het basis-onderwijs). Daar heb ik veel leuke en nuttige ideeën opge-daan. Ook zijn er techniekkasten aangeschaft waar deleerlingen erg blij mee zijn. De techniekcoördinator heefteen abonnement op het tijdschrift de Tondeldoos waar veellesideeën in staan. Maar vooral: zij krijgt de mogelijkheidom cursussen te doen en studiedagen te volgen. Er wordtdan gewoon voor vervanging gezorgd. Dat is nodig om men-sen niet te remmen in hun ontwikkeling. En het straalt uitnaar de school: soms neemt die coördinator iemand meenaar zo’n dag of ze vertelt er over tijdens vergaderingen.’Voor Jonker is het duidelijk: ‘De drempel die ik ervoer ommet techniek aan de slag te gaan, is verdwenen. Nu ik klaarben met mijn opleiding, durf ik een techniekles te geven.Het geeft me veel voldoening.’ �


Van brood tot onderbroek,

alles is (ook) techniek

Steun schoolleiding

essentieel voor succes


24 Curriculum


Op de PABO EHvA is men niet bang voor een flinkeportie basiskennis: studenten krijgen zoveel mo-gelijk materiaal een keer in handen en hebbenalle gereedschap minstens een keer uitgepro-

beerd. In Almere kiezen studenten voor zogenoemde pres-taties en zijn er – facultatief – ondersteunende colleges. Deopleiding is reflectiever ingesteld: er wordt over techniekgepraat. Hoeveel een student precies met zijn handen doet,ligt niet vast. Er wordt gewerkt aan een programma vanminimumeisen. De IPABO zit een beetje tussen beide in.

Hands onOp de PABO EHvA volgen alle eerstejaars studenten eenmodule techniek bestaande uit zes colleges waarin aan-dacht wordt besteed aan materiaalkennis, gereedschaps-kennis en vakdidactiek. René Onclin: ‘Techniek maakt bijons deel uit van het cluster wereldoriëntatie. We proberenstudenten – en straks hun leerlingen – allereerst aan hetdenken te zetten over techniek. Dat het dicht bij huis is, nietmoeilijk en overal aanwezig. In de tweedejaars module ziteen stuk filosoferen over techniek. Maar we benadrukkenook dat in een goede techniekles een hands-on deel moet

zitten, leerlingen moeten met hun handen werken. Voortheorie is op de basisschool weinig tijd en je moet er vanuitgaan dat er geen spullen zijn. Ik zeg altijd tegen mijn stu-denten: je moet met een stapel A-4-tjes al aan de slag kun-nen en je moet in staat zijn techniek aan veel vakken teverbinden.’ Overigens beschikt de PABO EHvA over eenstate of the art technieklokaal in Amsterdam, waar alle stu-denten een aantal modules doorbrengen.‘Handen uit de mouwen is voor onze studenten heel belang-rijk. Vergelijk het met muziekles: als je niet een paar keerhebt staan galmen op de pabo, doe je dat in de klas zekerniet. Zo is het ook met techniek, je moet het eens gedaanhebben. Ook de simpele dingen: een van mijn eerste lessenis altijd spaghettitorens met spekjes bouwen. Wat is desterkste vorm? Hoe maak je verbindingen? Studenten lerenvragen stellen om de lessen te structureren. Ze kunnenimmers niet een pak spaghetti op tafel gooien en zeggen:


CurriculumGevarieerd lesaanbod op pabo’s: hands on en brains on

Techniek is niet meer weg te denken uit het curriculum van de drie deelnemende pabo’s.

Maar er zijn verschillen. Scholen verschillen nu eenmaal, gelukkig doen pabo’s dat ook.

‘Je moet met een stapel A-4-tjes

al aan de slag kunnen’


toe maar jongens. Nee, ‘wie maakt de hoogste toren’ – zemoeten een opdracht leren beperken, vormgeven. Huneerste ervaringen doen studenten bij mij in het lokaal op.En dat proberen ze vervolgens in hun eigen klas uit. Dankomen ze vanzelf aan de volgende vraag: hoe organiseer ikeen techniekles in de groep? Langzamerhand groeit er zoonderwijs.’

KeuzesOnclin gebruikt techniek ook om aan te sluiten bij de leef-wereld van zijn studenten: ‘Ze willen praktische oplossin-gen voor een succesvolle stage: hoe krijg ik mijn leerlingenaan het werk en hoe houd ik ze aan het werk? Met techniekkrijgen ze een klas enthousiast.’In het tweede jaar ontwerpen studenten twee lessen waareen combi gemaakt wordt van verschillende vakken. Tech-niek is dan een van de opties. In het derde jaar ontwikkeltde student een onderwijsproduct. Dat kan een leskist zijn ofeen serie lessen.In de bijbehorende colleges wordt uitgebreid aandachtbesteed aan de betekenis van techniek. Niet iedereen staater bij stil dat technische producten meestal een antwoordzijn op een behoefte van mensen: alle techniek ismensen(denk)werk. En heeft consequenties (denk aan degsm en de constante bereikbaarheid die er het gevolg vanis: zegen of vloek?). Leerstijlen, de rol van de leerkracht,verschillende onderwijsconcepten en technische activitei-ten passeren de revue.Onclin: ‘In Amsterdam werken we vanuit een constructi-vistische visie: studenten moeten onder andere leren in eencomplexe situatie hun eigen onderwijs vorm te geven. In degrote stad zitten nu eenmaal veel verschillende kinderen in

een klas, met diverse achtergronden en niveaus en daarmoet een leraar zijn onderwijs op kunnen afstemmen.’‘Het moet een tweede natuur worden dat een leerkrachtnadenkt hoe hij of zij iets brengt. Ik weet nog heel goed toenik zelf voor de klas stond: ik wist precies hoe ik het wildehebben, ik had het helemaal in mijn hoofd. Maar in de prak-tijk zijn er altijd kinderen die het niet zo oppikken. Dat ligtniet aan die kinderen, dat ligt aan mij. Ik heb er niet in voor-zien dat ze op een andere manier leren. Ik moet improvise-ren of nog beter: het probleem voorkomen door mijn lesstofop verschillende manieren aan te bieden. Ook voor techniekgeldt: welke leerstijlen zijn er, welke keuzes kun je makenals leerkracht?’

Onderzoekend lerenTechniek is op de Amsterdamse IPABO geïntegreerd in hetvak natuur en techniek. Studenten werken in de eerste tweejaar van de opleiding aan de major aan vier zogenoemdeberoepstaken, elk van een half jaar. Natuur en techniek is onderdeel van twee beroepstaken: derol van de leerkracht en het werken binnen en buiten deklas. Toetsing vindt plaats door middel van het vakdossier.Concreet krijgen studenten twaalf bijeenkomsten natuur entechniek in het eerste jaar, en nog eens tien in het tweedejaar. De onderwerpen variëren van herfst, het eigen lichaamen magneten tot elektriciteit en het weer en weerinstru-menten. Daarnaast kunnen studenten workshops kiezen,zoals de workshop BTA, verzorgd door gepensioneerden inde techniek. Er zijn ideeën om een dergelijke workshop inde toekomst te laten uitgroeien tot een techniek meerdaag-se, samen met de vakgroepen aardrijkskunde en rekenen.In het eerste jaar zijn de meeste practica gesloten, studen-

26 Curriculum

Welke leerstijlen zijn er,

welke keuzes kun je maken?

Praktische oplossingen

voor succesvolle stage


ten leren een techniekles te geven. In het tweede jaar ligt denadruk meer op onderzoeken en gaan studenten vaker inopen practica aan de slag. Ze experimenteren met materia-len om de kenmerkende eigenschappen te achterhalen.Docent Edith Louman: ‘Een voorbeeld? Een aardappelzinkt, maar als je de oppervlakte vergroot met kurken,satéprikkers of piepschuim, blijft hij drijven. We stimulerenstudenten om zelf dingen uit te proberen, allerlei materia-len eraan te hangen en te kijken wat er gebeurt. Je ziet datde ene student dat veel makkelijker doet dan de andere. Ditis ook leerzaam voor studenten.’

Terugkerend onderdeel is bootjes maken van aluminium-folie. Wie maakt het beste bootje? Alle studenten krijgeneen A4-tje folie en gaan aan de slag met vorm, gewicht,

drijfvermogen en oppervlakte. Er is geen sprake van hetnadoen van vooropgezette proefjes; studenten worden uit-genodigd zelf vormen van onderzoekend leren te verzinnen.Bijvoorbeeld wat gebeurt er als ik twee batterijen gebruik inplaats van één? Studenten genieten veel vrijheid in de wijzevan experimenteren, maar moeten achteraf aan elkaarkunnen uitleggen wat ze waarom gedaan hebben. Louman:‘Je moet het begrepen hebben om iets te kunnen uitleggenaan anderen.’

In het derde en vierde jaar doen alle studenten op de IPABOvier minors: een minor leeftijd, twee vakminoren en de LIO(stage). In de minor leeftijd (in twee specialisaties: hetjonge en het oudere kind) moeten ze pedagogiek, Neder-lands en rekenen combineren met een vierde vak. In totaal



hebben tot nu toe zo’n zeventig studenten natuur en tech-niek als vierde vak gevolgd. Een deel van hen heeft zich optechniek gericht. Studenten maken een onderwijsontwerpvoor een periode van vijf weken en voeren dit ook uit. Voor-afgaand aan hun ontwerp hebben ze in hun stageklas bij-voorbeeld kennis en belangstelling van de leerlingenonderzocht, of hun onderzoeksvaardigheden. Louman: ‘Uitdeze gesprekjes of enquêtes komt vaak naar voren dat leer-lingen graag iets met techniek willen en zelf proefjes willendoen. Daar kunnen studenten dan mee aan de slag.’Louman: ‘In de minor leeftijd staat vooral adaptief onder-wijs centraal. Bouwstenen zijn verdieping in en oefenen metde basisbehoeften van kinderen, het gereedschap van deleraar en kenmerken van het pedagogisch klimaat: interac-tie, uitdaging et cetera. Het zijn allemaal doelen die in delessen natuur en techniek goed te bereiken zijn. Met namede mogelijkheden voor interactie en de uitdaging die je kin-deren kunt bieden in een techniekles, noemen studentenvaak als pluspunt.’ Binnen bepaalde kaders kunnen stu-denten hun eigen product maken en uitproberen, meestalin overleg met hun stagementor. Zo heeft een student hetafgelopen jaar met zijn leerlingen een ontwerp gemaaktvoor een vakantiepark: kinderen hebben zelf een ontwerpgemaakt en uitgevoerd, een maquette met huisjes, kassaen ijssalon, verlichting, een folder. En als afsluiting een pre-sentatie voor de hele school en de ouders.

Vakminor techniekDe vakminor techniek op de IPABO trekt een toenemendaantal studenten. Louman: ‘We hebben al lang een minornatuur en techniek. Daar was altijd wel wat belangstellingvoor, maar nauwelijks voor techniek. We merken dat hetverandert en dat steeds meer studenten de afgelopen jarenvoor techniek gekozen hebben.’ Zo’n vijftien studentenkozen deze minor techniek in studiejaar 2006/2007. Daar-naast waren er tien studenten die de minor onderzoekendleren kozen, ook een nieuwe loot aan de opleidingsstam.

Integratie van techniek in deze minor is een optie.Een student van de IPABO heeft in het kader van haar minoronderzoekend leren de digitale techniektoets van het Citouitgeprobeerd in groep 6, 7 en 8 van haar stageschool. Zeliet kinderen de toets online maken en heeft vervolgensgeanalyseerd welke onderwerpen en vragen goed scoordenen welke niet. Tevens heeft ze de scores van de kinderenvergeleken met hun prestaties op rekenen en taal en deverschillen tussen groepen geanalyseerd. Het bleek dat inalle groepen de vragen over het onderwerp besturingenslecht waren gemaakt. Op basis van deze scores heeft zijenkele technieklessen gegeven in groep 6 (haar stageklas).Tijdens de lio-stage is ze daar mee verder gegaan. Opeensvielen de scores mee. Wat bleek? Op deze school was voor

Opleiden in de school

PABO Almere, IPABO en PABO EHvA doen alledrie meeaan de landelijke pilot Opleiden in de School. Basis-scholen nemen een deel van de opleiding van de stu-denten over en krijgen in ruil daarvoor meerstudenten; hun leerkrachten worden zelf ook begeleiddoor de pabo. Voor Almere is een van de speerpuntenin de opleidingsscholen techniek te implementeren.Ben Willers van de PABO Almere: ‘Door de extra man-kracht is dat voor basisscholen een enorme inhoude-lijke impuls. Er is veel belangstelling.’De PABO EHvA heeft in het kader van het traject Oplei-den in de School onder meer verbindingen gelegd metde Nederlandse Montessorivereniging, de Neder-landse Dalton Vereniging en OGO (OntwikkelingsGe-richt Onderwijs). In samenspraak met dezeverenigingen zijn specifieke opleidingsscholen gestartwaarin techniek ook een belangrijk aspect zal zijn.

28 Curriculum


haar komst nog helemaal niets aan techniek gedaan.Voor elke minor moeten studenten heel concreet actie-onderzoek doen in hun stageschool. Louman: ‘Het begintmeestal met een enquête of een (filosofisch) gesprek om teinventariseren hoe de leerlingen tegen techniek aankijken,wat ze denken dat het is, wat ze zouden willen doen. Vervol-gens proberen studenten materialen of lessen uit in deklas, analyseren of het werkt of niet en waarom, en ontwik-kelen ze alternatieve werkvormen. Maar het kan ook zijndat ze onderzoeken hoe een school het beste met bedrijvenkan samenwerken of hoe techniekactiviteiten gecombi-neerd kunnen worden met omgevingsonderwijs.’Studenten moeten hun oplossing altijd uitproberen, het isgeen papieren exercitie. Ze houden ook vaak een enquêteonder collega’s om in kaart te brengen hoe zij tegen tech-niek aankijken, wat ze al doen, wat ze ‘nodig hebben’.

Louman: ‘In het begin was het doen van onderzoek enormwennen, want (aanstaande) leerkrachten zijn over het alge-meen niet gewend op die manier naar hun vak en naar hetlesgeven te kijken. Het zijn meer doeners. Maar inmiddelszijn er waarnemingsformulieren ontwikkeld en houden stu-denten interviews met leerkrachten en leerlingen. Ze kijkenkortom bewuster naar de doelen en resultaten van hunhandelen. Ook voor scholen is dat overigens wennen. Somsdenkt een school een literatuuronderzoek bij een student tekunnen neerleggen, maar dat is voor ons onvoldoende vooreen minor. Wij eisen van onze studenten dat zij met de mou-wen opgestroopt en met spullen in de klas minstens drieverschillende activiteiten doen met hun leerlingen.’

KijkwijzerIn Almere staat onderzoekend leren centraal. ‘Het domeinmens en wereld (inclusief levensbeschouwelijke vormingen techniek) maakt elf procent van het curriculum uit’, zegtBen Willers, ‘en voor onze vakken gaat het enthousiasme-ren gelijk op met het verwerven van kennis. Maar er is min-der nadruk op basiskennis. Het wekken van de interessevan de student en het ontwikkelen van vaardigheden staatvoorop. Wij werken vanuit een competentiegericht curricu-lum. Door middel van werken hoorcolleges, practica enopdrachten brengen wij studenten in aanraking met onzevakken. Door deze uit te voeren gaan ze zich in de stof ver-diepen en ontwikkelen zo hun competenties, vaardighedenen kennis.’ Een verplichte opdracht in het eerste jaar is het maken vaneen zogenoemde kijkwijzer. Studenten lichten hun stage-school door, hoe worden mens-wereldvakken gegeven, endus ook: wat doen ze aan techniek? Studenten moeten dat


Actie-onderzoek tijdens stage

vereist in minorstudie


vergelijken met hoe ze die vakken zelf vroeger hebbengehad op school en hoe ze het zouden willen hebben. Hetresultaat moeten ze verwerken in een driedimensionaalobject. De resultaten zijn prachtig, zegt Willers. Kijkdozen,beeldhouwwerken, mobiles, allemaal techniek. De materi-aalkeuze is vrij.Tevens voeren alle eerstejaars in groepen van drie eenzogenoemde StOOM-opdracht uit (StOOM staat voor Stu-dent Onderwijs Ondersteunend Materiaal). Ze ontwerpensamen een model inclusief docentenhandleiding, achter-grondinformatie en didactische verantwoording dat op hunstageschool gebruikt kan worden. Het is mogelijk een tech-nisch model te kiezen. Dezelfde eerstejaars doen tijdenseen veldwerkweek in Baarn mee aan workshops omgeving-sonderwijs; vier van de tien workshops zijn technisch.In het tweede jaar staat het ontwerpen en uitvoeren vanonderwijs in PABO Almere centraal. Voor de vakken in hetdomein mens en wereld maken de studenten een completelessenserie en een volledig project dat deels ook uitgevoerdmoet zijn op de stageschool. Techniek krijgt hierin een pleknaast de andere vakken mens en wereld. Studenten moetende projecten uiteindelijk aan medestudenten presenteren.Kennisdeling is het doel.

Op de PABO EHvA is techniek geïntegreerd in het domeinwereldoriëntatie, maar zijn er wel colleges basiskennistechniek. In Almere is techniek een impliciet onderdeel vanhet domein mens en wereld. Werkcolleges techniek zijn ervanaf het derde jaar facultatief. Studenten moeten tussen-tijds en aan het eind van hun hoofdfase kunnen bewijzen datze het vak techniek ‘beheersen’. Docenten houden in perio-dieke gesprekken bij of de studenten zichzelf voldoende

kritisch beoordelen en of zij zich voldoende breed hebbenontwikkeld. Dit om te voorkomen dat pas in het vierde jaarblijkt dat ze bijvoorbeeld techniek onvoldoende beheersenen er niets aan gedaan hebben. Een lastige procedure isinmiddels gebleken. ‘Studenten hebben behoefte aan meerbasiskennis. We proberen dat nu in het derde jaar te stop-pen, maar het blijft facultatief,’ aldus Ben Willers.

‘Kennis is bij ons geen doel, maar een middel. Zoeken naarkennis is een bepaalde ontwikkeling aangaan. We willen datstudenten uiteindelijk met alles in aanraking zijn gekomen,van levensbeschouwing tot techniek. Maar we respecterendat de een daar nu eenmaal meer affiniteit mee heeft dande ander. We willen gelegenheid geven tot differentiatie:een deeltijdstudent met een technische opleiding kan zichbeter bezig houden met bijvoorbeeld geschiedenis. Tijdensde assessment dient iedere student wel aan te tonenbekwaam te zijn, vakinhoudelijk en vakdidactisch, ook voortechniek.’ Studenten kunnen ter voorbereiding van deassessment een begrippenlijst hanteren waarvan ook tech-nische begrippen deel uitmaken.

SloopautoPièces de resistance in het Almeerse curriculum zijn deprestaties, een soort opdrachten. Per periode werken stu-denten samen, in het eerste jaar aan twee, en in het tweedeen derde jaar aan minimaal één prestatie naar keuze. Ookhet vak techniek biedt prestaties aan. De opdrachten kun-nen zijn uitgeschreven door de opleiding, een stageschool,het VTB of bedrijven. Met toestemming van een vakdocentmag een student ook zelf een prestatie formuleren. Eendergelijke prestatie wordt afgesloten met een presentatie inde studentengroep (tutorgroep) en een gesprek. Met deprestatie moeten wel lessen zijn gegeven op de stage-school. Technische prestaties hoeven niets met moertjesen schroefjes van doen te hebben. Willers: ‘Een aantaltweedejaars heeft onlangs bijvoorbeeld een techniek canon

30 Curriculum

Kennis is geen doel, maar

een middel in Almere


gepresenteerd. Een historische catalogus van het vuurmaken circa 7000 voor Christus tot en met de geboorte vande MP3 speler in 1998. Ook dat is techniek.’

Een traditionelere prestatie voor de eerstejaars is de sloop-fiets. Willers: ‘Haal bij de sloop een fiets en neem die meenaar de stageschool. Knap hem op met (een deel van) deklas en verkoop hem, deel de winst met je medestudentenof doe iets leuks in de klas van de centen. Dat sluit aan bijonze visie op onderwijs. Relevant, praktisch, nieuw onder-wijs zoals dat ook door Alex van Emst (voormalig directeurvan het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum en voormanvan het nieuwe leren, red.) wordt gepropageerd. Techniekleent zich daar bij uitstek voor.’Dit jaar wordt het onderwijs voor het domein mens en

wereld voor de derdejaars voor het eerst deels thematischaangeboden, incluis techniek. Willers: ‘Er is een Chineesspreekwoord dat zegt: ‘ik hoor, ik vergeet, ik zie en ik ont-houd, ik doe en ik begrijp.’ Op die manier proberen we onsonderwijs zinvol in te richten. Thematisch en handelingsge-richt. We hebben onlangs een ziekenhuisafdeling ingericht,compleet met een patiënt in een ziekenhuisbed, en we heb-ben alle vakdocenten gevraagd hun colleges naar de vormvan dat ziekenhuis te richten. Recepten schrijven (taal),pilletjes en poeiers maken (rekenen), wenskaarten maken,pillendoosjes ontwerpen (techniek) en een ziekenhuisjeinrichten voor kinderen. Elke basisschool heeft een dok-tershoek; we denken dat dit aansluit bij de praktijk en onzestudenten in staat stelt tot ontwikkelingsgericht en beteke-nisvol onderwijs.’ �



32 Inspiratie (3)


Wat heb jij met techniek, Nathalie? Ze lacht:‘Tegenwoordig een heleboel!’ Nathalie Spoel-stra studeerde vorig jaar af aan de PABOAlmere. Net als veel van haar medestudenten

was ze a-technisch. In het derde jaar bezocht ze – ‘zomaaromdat ik nieuwsgierig was’ – eens een techniekcollegewaar ze meteen haar handen moest laten wapperen. Ze was verkocht: ‘Je wilt gewoon die soldeerbout in je han-den hebben tijdens zo’n les.’ Die ervaring – de drang om hetzelf te doen – bleek later goed aan te sluiten bij de pro-bleemstelling voor haar afstudeeronderzoek. Op verzoek van haar stageschool onderzocht Spoelstra oftechniek een geschikt hulpmiddel is voor samenwerkend ofcoöperatief leren.De Meander in Lelystad – waar Spoelstra nu fulltime werktals groepsleerkracht – is een daltonschool èn een vtb-school. ‘Die vtb-subsidie werkte vorig jaar als vliegwiel: ermoest nu serieus onderzocht worden of techniek pastbinnen het dalton-onderwijs. Als alle leerlingen – net als iktijdens college – die soldeerbout zelf willen vasthouden,komt van samenwerkend leren – een van de pijlers van hetdalton-onderwijs – misschien wel weinig terecht.’

Differentiëren‘Samenwerken doe je niet zomaar, daar heb je bepaaldevaardigheden voor nodig die in het dalton-onderwijs hoog inhet vaandel staan.’ ‘Ik heb me gebaseerd op de vijf basiskenmerken vansamenwerkend leren van Johnson & Johnson: positievewederzijdse afhankelijkheid, individuele verantwoordelijk-heid, directe interactie, sociale vaardigheden en evaluatievan het groepsproces. Ik heb vervolgens voor groep 6 eenserie van tien lessen ontworpen over een dierentuin. Tech-niek fungeert daarin als hulpmiddel om leerlingen dezevaardigheden aan te leren.’ ‘Voorafgaand aan en na afloop van de lessen heb ik devaardigheden gemeten. En eerlijk gezegd was ik zelf ver-baasd dat de vooruitgang na afloop zo duidelijk zichtbaarwas. De kinderen hadden leerdoelen gehaald die ik in eer-ste instantie niet aan techniek gekoppeld zou hebben.’


Inspiratie (3)Nathalie Spoelstra, voorzitter techniekcommissie op De Meander

Techniek is een goed hulpmiddel voor samenwerkend leren. Dat concludeert Nathalie Spoelstra na een

onderzoek op daltonschool De Meander in Lelystad.

Samenwerkend leren

met soldeerbout in de hand


‘Er zat in het hele project een oplopend niveau van samen-werking. De kinderen begonnen in groepjes van twee, maaraan het eind werd de samenwerking complex: verschil-lende grotere groepjes waren van elkaar afhankelijk voor devoortgang. Het werkte perfect en de kinderen waren ergenthousiast.’‘Techniek komt aan de wensen van verschillende kinderentegemoet: denkers en doeners. Bijna iedereen voelt zichbetrokken, ieder op zijn eigen manier. Met name in de laat-ste fase van het project kregen de kinderen steeds meerkeuzevrijheid en zag je verschillen tussen leerlingen toene-men en benut worden: de denkers die wilden ontwerpen entekenen, en de doeners die het allemaal wilden maken,móesten met elkaar samenwerken om tot een product tekomen. Dat vergde goede communicatie: ze moesten zich-zelf leren uitdrukken, hun plannen uitleggen, beargumen-teren, soms op elkaar wachten, problemen oplossen.’Het organiseren van de lessen ging Spoelstra gemakkelijkaf. ‘Ik had wel loopregels in de klas ingesteld, en kinderengoed uitgelegd waar materialen lagen, dat was niet zo’nprobleem. Het doorwisselen van de kinderen, zorgen datiedereen aan de beurt komt, was lastiger. In het beginmoest ik dat echt regelen, maar op een gegeven momentging ook dat vanzelf.’

DoorpakkenNu gebleken is dat techniek past binnen dalton-onderwijs,is de tweede stap gezet op De Meander. Er is een techniek-commissie gevormd die zich buigt over integratie van tech-niek in andere lessen. Spoelstra is voorzitter. ‘Onze schoolhad al een jaar techniektorens in huis, maar die werdenweinig gebruikt. We hebben nu in samenwerking met twee

andere scholen een uitleensysteem afgesproken, zodat detorens intensiever gebruikt kunnen worden. Bovendienonderzoeken we momenteel welke onderdelen van de tech-niektorens passen bij onze methode voor wereldoriëntatieDe Grote Reis. Voor de kleuters maken we pictogrammen enwerkkaarten bij de techniektorens, zodat ze straks zelf-standig aan de slag kunnen. Een aantal dozen, gemaaktdoor andere pabo-stagiaires, is ook in de kieskast gezet ingroep 1 en 2, voor het keuzewerk.’

De commissie werkt aan bewustwording bij collega’s.Spoelstra gaat enkele techniekdemonstraties geven. ‘Inspi-ratie daarvoor heb ik opgedaan bij de vtb-bijeenkomsten.Veel collega’s vonden het niks in het begin. Ik weet nu dathet niet zoveel tijd kost, maar inderdaad, je moet er welover nadenken hoe je techniek aanbiedt. Dat kost toch tijden daar zien mensen tegenop. Het beste is daarom hetmateriaal “panklaar” aan leerkrachten aan te bieden. Weleveren bijvoorbeeld per klas de leskaarten bij de techniek-torens en we merken dat ze nu veel vaker uitgeleend wor-den. Dat schept overigens weer een nieuwe uitdaging. Wiebeheert de torens? Al die schroefjes en dingetjes moetennageteld en bijgevuld. Het makkelijkste zou zijn als leer-krachten dat zelf doen na gebruik, maar dat werkt niet. Nudoen wij die controle als techniekcommissie, maar webezinnen ons op andere oplossingen.’ �

34 Inspiratie (3)

Samen werken aan product

vergt goede communicatie

Leskaarten bij techniektorens

bevorderen het gebruik


Digitale toetsing is de toekomst, zelfs voor tech-niek. In het hele land leveren pabo-docentenmomenteel hun vragen in voor een landelijkevoortgangstoets: een toets op het eindniveau

van de opleiding die periodiek wordt afgenomen bij alle stu-denten. Eerst op papier, maar straks digitaal. Het gaat omkennis die alle studenten paraat moeten hebben om goed tekunnen functioneren in hun beroep. Aan het project doentientallen pabo’s mee. Momenteel wordt een dergelijketoets nog schriftelijk afgenomen. Binnenkort moet er eendatabank beschikbaar zijn met duizenden methode-onaf-hankelijke vragen voor de zaakvakken aardrijkskunde,geschiedenis, natuur, verkeer en voor het eerst ook tech-niek. Resultaat van het vtb-project is dat die plek tussen deandere vakken niet meer ter discussie staat.Ontwikkeling van de toetsenbank is echter een langdurig,arbeidsintensief proces. Tientallen docenten zijn eerstgeschoold in het maken van vragen, deze worden nu perregio verzameld en er worden redacties opgezet; het Cito iser bij betrokken. Dankbaar wordt gebruik gemaakt van de


ToetsingTechniek straks onderdeel van (bijna) landelijke instaptoets

Toetsing van techniek is nog vooral een papieren fenomeen op de pabo. Winst is wel dat techniek inmiddels net

zo normaal is als aardrijkskunde en geschiedenis. Dat er een hands on gedeelte in zit, is in de toetsen echter

niet zichtbaar.

Instaptoets

Het is bijna zover, net als voor rekenen en taal komt ervoor het domein mens en wereld een instaptoets. Nietvoor iedereen overigens, want deze entree is niet vanoverheidswege verplicht. De entreetoets is een initiatiefvan elf hogescholen, te weten Saxion in Deventer, de Ka-tholieke Pabo in Zwolle, Iselinge, Driestar, ChristelijkeHogeschool Nederland, Hogeschool Zeeland, Hoge-school van Amsterdam, IPABO, INHOLLAND, HaagseHogeschool, Fontys Eindhoven. Getoetst worden de do-meinen aardrijkskunde, geschiedenis en natuuronder-wijs incluis techniek. De afspraak is dat alle eerstejaarsvan de betrokken pabo’s de toets (maximaal drie keer)mogen maken. De resultaten worden door het Cito ver-werkt. De consequenties die de hogescholen aan de uit-slag verbinden, verschillen. Momenteel wordt er al meteen proefversie gewerkt.


36 Toetsing


ervaringen die zijn opgedaan met de landelijke pabo-toet-sen rekenen en taal. Hamvraag bij het samenstellen van dedatabank is natuurlijk: wat behoort tot de basiskennis vaneen aanstaand leerkracht? In de redactieraden wordt daarmomenteel nog druk over gediscussieerd. De vraagstellingvan de techniekvragen zal overigens vrij algemeen zijn,omdat de inhoud van het curriculum voor dit vak per pabonu eenmaal verschilt. Richtlijn zijn wel de kerndoelen dienatuurlijk voor alle opleidingen bindend zijn.

PrestatiesPABO Almere doet het anders. Ben Willers:‘Wij denken datonze manier van werken niet getoetst kan worden via lan-delijke toetsen zoals die waar nu aan wordt gewerkt. Wijontwikkelen daarom een eigen diagnostische toets vooralle vakken in het domein mens en wereld.’Door de opleiding heen toetst Almere onder meer metbehulp van prestaties, opdrachten waarin studenten theo-rie en praktijk met elkaar moeten verbinden. Prestatiesworden afgesloten met een presentatie. Hierin moet onderandere aandacht worden besteed aan vaardigheden eninzichten die de student heeft opgedaan en de vakinhoude-lijke ontwikkeling die hij heeft doorgemaakt. Studentenmaken minimaal tien prestaties tijdens hun opleiding. Zehòeven niets met techniek van doen te hebben, maar tij-dens de assessments dient de student een voldoende sprei-ding van onderwerp en vakgebied zichtbaar te maken.Een aantal prestaties wordt door de pabo aangereikt of doorhet VTB. Scoren in bedrijven is er zo een: doel is dat een stu-dent met groep 8 naar een bedrijf gaat en daar een rondlei-ding en een vragenlijst voor maakt. Liever heeft Almere dateen student zelf een opdracht verzint of in samenwerking

met een stageschool of het bedrijfsleven tot een prestatiekomt. Willers: ‘Dat is veel uitdagender. We hebben bijvoor-beeld een aantal studenten gehad dat een onderzoek deednaar techniekbeleving bij meisjes, in het kader van de tech-niekweek in Technocentrum Flevoland. Opdracht en uitvoe-ring worden zo door de studenten als zinvol ervaren.’Basiskennis van techniek als zodanig wordt niet getoetst inAlmere. Studenten moeten wel aan de hand van een gede-tailleerd portfolio laten zien dat zij zich in alle vakgebiedenbekwaamd hebben en voor ieder vak beschikken overbasisvaardigheden. PABO Almere geeft inmiddels zelf aandat er in de kennisverwerving voor een vak als techniek ver-beteringen wenselijk zijn en er een hiaat in de opleiding zit.Een andere complicerende factor is dat prestaties groeps-gewijs worden gemaakt. Het is dan niet altijd gemakkelijkom individueel te toetsen: wie heeft wat precies gedaan?

ToetshuisOp de PABO EHvA wordt momenteel een ‘toetshuis’ ontwik-keld dat in 2010 klaar moet zijn. Toetsing in de hele oplei-ding is tegen het licht gehouden en wordt gemoderniseerd.In het nieuwe model is onder andere sprake van een (lande-lijke) voortgangstoets die de basiskennis van de aanstaandeleerkracht controleert, curriculum onafhankelijke examensen uitbreiding van toetsing in en met de beroepspraktijk.Het gaat dan met name om het toetsen van beroepscompe-tenties: competent gedrag kan immers alleen geobser-veerd worden in de praktijk en valt nauwelijks te bevragenin een overhoring. Vertrekpunt voor de toetsing zijn dezeven competenties of eindkwalificaties die zijn ontwikkelddoor de Stichting Beroepskwaliteit Leraren en anderonderwijspersoneel. Techniek zal in alle toetsing eenonderdeel vormen.Resultaat van het pabo-project is vooralsnog dat techniekwordt meegenomen in een multiple choice tentamen dat deeerstejaars op de PABO EHvA wordt afgenomen. Hierinworden de vakken techniek, natuurkunde en biologie


Toetsing in Almere: prestaties

en portfolio


gecombineerd. Tweedejaars maken een stageopdracht bijwijze van afsluitingstoets. Hier komt de verbinding van toet-sing met de beroepspraktijk al tot uiting. Derdejaars makeneen product waarin twee deelvakken van wereldoriëntatieworden gecombineerd (een techniekkist over elektriciteitbijvoorbeeld): biologie, natuurkunde, techniek, verkeer/sociaal redzaam gedrag. Vaak worden de ideeën voor der-gelijke producten aangedragen door de stagescholen. Gunstig voor beide partijen: de student weet waarvoor zijwerkt – het eindresultaat vindt vanzelf zijn weg naar depraktijk – en de school trekt voordeel uit de samenwerkingmet het hbo.Op een aantal Amsterdamse scholen staan inmiddels les-

kisten die door studenten van de PABO EHvA zijn samenge-steld. Ook hebben studenten bestaande leskisten voorzienvan pedagogisch-didactische handleidingen waardoor zegecombineerd kunnen worden met bestaande methodenvoor wereldoriëntatie als De Grote Reis.

VakmapOp de IPABO houden studenten voor alle vakken een zoge-noemde vakmap bij, ook voor natuur en techniek. Dit is eensoort verslag, voorzien van ‘bewijzen’ waarmee studentenmoeten aantonen dat ze vakspecifieke competenties bezit-ten. Ze beschrijven hoe ze gewerkt hebben aan de vakspe-cifieke competenties, of het ging, wat ze al kunnen en watze moeite kostte. In deze mappen zitten ook de stageformu-lieren waarin staat welke lessen aan welke groepen zijngegeven. Ook moet de student duidelijk laten zien hoe hijzich inhoudelijk heeft voorbereid op zijn stagelessen en hijmoet achteraf reflecteren of die kennis voldoende was. Hijmoet zijn voldoende kennis als het ware staven.Edith Louman: ‘We doen veel practica, maar de vraag is water blijft hangen bij de studenten. Onze ervaring is dat kennissnel verdampt. We overwegen nu of we als onderdeel vanons vakdossier een kennistoetsje zullen opnemen overonderwerpen die in de practica aan de orde zijn geweest.Als studenten iets moeten leren voor zo’n kennistoets,hopen we dat ze gerichter een practicum volgen en kennisbeter opnemen.’ Een stok achter de deur om het lerendwingender te maken, kortom.

De resultaten van de twee minors op de IPABO worden indi-vidueel beoordeeld, op basis van een schriftelijk verslagen/of een evaluatiegesprek. �

38 Toetsing

Toetshuis in aanbouw

in Amsterdam klaar in 2010


Veel docenten zijn gemotiveerd om met techniekaan de slag te gaan, omdat de leerlingen er zoveelplezier aan beleven. Vooral kinderen die moeitehebben met taal en rekenen bijvoorbeeld, blijken

opeens op technisch vlak de ene na de andere succeserva-ring te hebben. Heel belangrijk voor hun zelfvertrouwen envoor een positief toekomstbeeld. Maar ook kinderen die watmeer aankunnen, vinden een uitdaging in techniek. Cogni-tief zwakkere kinderen genieten er van als het elektrischcircuit dat ze hebben gemaakt, werkt; slimmeriken vinden

het heel leuk om te weten waarom het werkt, hoe het werkt.Ook met techniek is het heel goed mogelijk om te differenti-ëren in een groep.

Voor wie zich wil profileren als leerkracht wetenschap entechniek, wordt onder de paraplu van het project Technie-kimplementatie op de Pabo een minor techniek ontwikkelddie augustus 2008 van start gaat op de pabo’s in Amster-dam. Studenten in de laatste fase van hun studie hebbentoegang tot de minor. Voor de studie staan 30 ECTS ofweleen studielast van krap 840 uur. Serious business.

Shiny eyesDe minor focust vooral op ontdekkend en onderzoekendleren van kinderen. Hoe kan een leerkracht leerlingen prik-


Succeservaring belangrijk

voor zelfvertrouwen leerling

Sprankelendeminor

Leerkracht samen met kinderen op onderzoek uit

Sprankelen, het woord valt regelmatig als het over kinderen en techniek gaat. Kinderen zijn van nature nieuws-

gierig en gericht op het oplossen van problemen. Waar kan dat beter gestimuleerd en benut worden dan op de

basisschool? De nieuwe minor techniek leert studenten juist dat te doen.


40 Sprankelende minor


kelen om – samen – op onderzoek uit te gaan? Hoe kan zijhun vragen zo bijstellen dat ze kunnen dienen als hapklareonderzoeksvragen en er vervolgens ook bijpassende werk-vormen voor verzinnen? De bedoeling is natuurlijk shinyeyes te creëren, het enthousiasme waar iedere leerkrachthet uiteindelijk voor doet. Maar er is meer. Want techniek isniet alleen maar leuk, er moet ook geleerd worden. Er isveel aandacht voor didactiek en pedagogiek. De minors ver-schillen in de invulling van details per pabo.

Op de IPABO is al ervaring met minoren techniek: eenminor leeftijd (verplicht voor alle studenten; techniek kangeïntegreerd worden) en een vakminor techniek. Voorbeelden van onderzoeksvragen die binnen de vakminortechniek in de afgelopen twee studiejaren aan de ordewaren, zijn bijvoorbeeld: Hoe kunnen door de school aan-geschafte materialen in mijn stageklas optimaal wordengebruikt? Hoe kan ik technieklessen in de methode verbe-teren (De Grote Reis)?

Breed paletOp de PABO EHvA is er veel aandacht voor een brede kennisvan techniekactiviteiten, materialen en werkvormen. Deleerkracht moet immers in de praktijk vanuit zijn voorken-nis leerlingen (onmerkbaar) zo kunnen regisseren dat ereen zinnige, leerzame activiteit ontstaat. Er wordt veel tijdbesteed aan planning en organisatie, vakintegratie, toet-sing en inbedding in de schoolorganisatie. Actie-onderzoekvormt de andere hoofdmoot van de minor. De student gaatde diepte in: in overleg met de betrokken (stage)schoolwordt ook hier een onderzoeksvraag geformuleerd – hoekan ik met een bedrijf samenwerken bijvoorbeeld? Wat is

de beste manier om de plaatselijke fietsenmaker bij mijnschool te betrekken?

Studenten in een dergelijke minorfase zijn interessant voorscholen omdat deze hun vragen serieus kunnen latenonderzoeken door student en begeleider. Wat is de besteweg, wat kan er anders, en hoe moet dat dan? Ook aan hetontwikkelen van leerlijnen en lesmateriaal is behoefte bijscholen. Maar om de minor voldoende af te sluiten, moeteen en ander wel uitgeprobeerd worden in de praktijk. Studenten proberen diverse techniekactiviteiten uit (welkepast het beste bij deze school?) of onderzoeken bijvoor-beeld hoe je het beste kunt omgaan met verschillen tijdenseen les aardrijkskunde/techniek? �


PABO EHvA: veel aandacht

voor werkvormen en materiaal


42 Over de grens kijken


Technische geletterdheid is internationaal vaak netzo vanzelfsprekend als kunnen lezen en schrijven.Met name in de Angelsaksische landen is scienceand technology al lang een onderdeel van het cur-

riculum voor groepen 1 tot en met 8. Er worden specialebudgetten voor vrijgemaakt. In sommige landen is ook alervaren dat du moment dat die fondsen minder worden, deresultaten langzaam wegebben.

Science and technologyIn Engeland leed techniek de afgelopen tien jaar onder dehernieuwde aandacht voor rekenen en taal. Geldstromenwerden verlegd richting deze zogenoemde basisvaardighe-den. Het was vrijwel onmiddellijk zichtbaar in de cijfersvoor science and technology. Een ervaring waar Nederland

veel van kan leren, volgens sommigen: een initiële investe-ring in techniek is niet genoeg. Blijvende aandacht (en bud-getten) om techniek in het onderwijs daadwerkelijk eenplaats te geven en te laten behouden, is nodig om effectente doen beklijven.Techniek wekt bij sommigen nare associaties met ouder-wetse industrie. In een multiculturele grootstedelijkeomgeving als Amsterdam wonen veel k(leink)inderen vanvoormalige gastarbeiders. Waarschijnlijk denken zij bijtechniek in eerste instantie vooral aan (smerige) overalls,mensen aan de lopende band, saai werk. En misschien ookwel aan arbeidsongeschiktheid en ontslag. De erfenis vangrote Amsterdamse bedrijven als ADM, NDSM en Stork isnog niet vergeten, de ‘blauwe boord’ bij migrantenkinderenweinig populair.


Kijk over de grens en doe je voordeel

Nederland kan veel leren van het buitenland

Aandacht voor techniek in het onderwijs is in Nederland relatief nieuw. Internationaal is het techniekonderwijs

al veel verder. In Europees verband valt er veel te halen door aansluiting bij het Pollen Project. Het Amstel

Instituut en de EHvA hebben de eerste stappen gezet.


Onvoldoende wordt beseft dat techniek tegenwoordig net zogoed een witte boorden-beroep is. De moderne industrieheeft juist veel met high tech en ict te maken en heeftbehoefte aan technisch hooggeschoolde mensen. In 2007meldden de media dat een grote werkgever als Shell perjaar zo’n 1.500 bèta-mensen in dienst neemt. Nederlandersvormen nog maar tien procent van deze instroom, voorheenwas dat het driedubbele. Het zijn dit soort cijfers die depabo-lijn van het vtb-programma urgentie verlenen. Debasis voor een nieuw élan voor ict en techniek wordt op debasisschool gelegd. Aanstaande leerkrachten kunnen eencultuuromslag helpen creëren.

La main à la pâteGelukkig hoeft het wiel niet opnieuw uitgevonden te wordenom techniek succesvol te maken in het onderwijs. In hetkader van het pabo-project hebben vertegenwoordigers vande Nederlandse pabo’s in het buitenland hun licht opgesto-ken. René Onclin (PABO EHvA) en Edith Louman (IPABO)bezochten in 2006 een conferentie van ETEN, het Europesenetwerk van (leraren)opleiders, in Portugal. Vooral de infor-mele contacten leverden nuttige feedback op over techniekgood practices elders.

Ook een uitwisseling met Vlaamse collega’s in november2006 was inspirerend. Hier werd onder andere TOS 21gepresenteerd, Techniek op School voor de 21e eeuw.Conclusie na internationale vergelijking is wel, dat Enge-land en Frankrijk het verst zijn met een alomvattende visieop techniekonderwijs. In Frankrijk kwam de aandacht voortechniek wat later dan in Engeland, maar heeft de regeringer vervolgens wel veel in geïnvesteerd. Het Franse La main

à la pâte-project (de hand in het deeg/de hand die kneedt) iseen groot succes. Het is een initiatief van professor GeorgesCharpak, winnaar van de Nobelprijs voor Natuurkunde in1992, en de Franse Academie voor Wetenschappen. La mainà la pâte stelt de leerling centraal en gaat uit van zijnnieuwsgierigheid naar de wereld om hem of haar heen. Hetbiedt onder meer materialen voor een vernieuwing van hetonderwijs natuur en techniek die – mits vertaald – primabruikbaar zijn in de Nederlandse situatie(www.inrp.fr/lamap).Charpak deed zijn inspiratie op in Chicago, waar weten-schap en techniek volgens hem met succes op achter-standsscholen onderwezen worden. In de Verenigde Statenis science een verplicht onderdeel op het lesplan.

Educatief territoriumIn Europa zijn er genoeg initiatieven zoals La main à la pâte,kiemen als het ware die kunnen resulteren in de groei vantechniek in het onderwijs. Het Pollen-project, genoemdnaar de pollen die over het land wegstuiven in de lente, pro-beert zoveel mogelijk van die initiatieven in Europees ver-band te bundelen. Pollen, seed cities for Science verbindtprojecten in tot nu toe twaalf Europese landen, waar hetprojecten ondersteunt in een even groot aantal steden, dezogenoemde seedcities. Met een Pollen seedcity wordt een‘educatief territorium’ bedoeld waar technisch onderwijseen kans krijgt met behulp van de hele gemeenschap: edu-catieve partners, industrie en bedrijfsleven, gemeente,musea en culturele centra, particulieren. Gedachte is dathet onderwijs gebruik moet maken van alle kennis die er inde samenleving aanwezig is. De school als spin in het webvan techniek. Pollen voorziet in internationale uitwisselingvan materiaal uit de diverse seedcities. Verbindend elementin alle Pollen-projecten is onderzoekend leren en een handson aanpak. Pollen biedt tevens trainingen voor leerkrach-ten, continue advies, een web platform en een Europeesnetwerk voor begeleiding en ontwikkeling.

44 Over de grens kijken

Pollen biedt internationale

uitwisseling van kennis


Alle Pollen-partners hebben een eigen invalshoek. SaintEtienne (Frankrijk) bijvoorbeeld focust op betrokkenheidvan actieve wetenschappers bij de basisschool. Het helpt

leerkrachten met handleidingen, materialen en daadwer-kelijk handelen in de klas. Stockholm (Zweden) is gericht opde overdracht van kennis die kinderen in het basisonderwijshebben opgedaan naar het voortgezet onderwijs. Het idee isdat docenten juist daar meer weten van natuur en techniek,terwijl ze er minder mee doen. Jammer, vinden de Zweden,die leerlingen willen wel!

Amstel InstituutIn Amsterdam hebben het Amstel Instituut van de Univer-siteit van Amsterdam en de PABO EHvA samen het initiatiefgenomen om zich aan te sluiten bij het Pollen-programma.Invalshoek is hier vooral het bevorderen van onderzoekendleren in wetenschap en techniek met behulp van ict in debasisschool. In plaats van werken uit het boek, wil PollenAmsterdam dat leerlingen zelf aan de slag gaan. Kern vanhet toekomstige programma is het LOOL-project dat is ont-wikkeld door het Amstel Instituut met steun van VTB (LOOLstaat voor Leren onderzoekend en ontwerpend leren) . In2005-2006 liep een pilot op dertien scholen voor de groepen3, 4, 5 en 6. Onderwerpen die aan de orde kwamen, warengroei en ontwikkeling, stuiteren, drijven en zinken, en hetweer. Belangrijkste doelstelling van LOOL is het ontwikke-len en stimuleren van een kritische en onderzoekende hou-ding bij de kinderen. Zij spelen tijdens het project dat zeonderzoekers en ontwerpers zijn, de leerkracht faciliteert,motiveert en begeleidt. Binnen Pollen zullen naast uitbrei-ding van LOOL twee nieuwe activiteiten ontwikkeld worden,rond spiegels en schaduwen, en zal een inventarisatiegemaakt worden van bestaande techniekactiviteiten. �


ETEN

ETEN is een netwerk voor hogescholen en universiteitendie zich bezighouden met het opleiden van leraren. Hetonderscheidt zich doordat naast het uitwisselen vanexpertise ook het tot stand brengen van studenten- endocentenmobiliteit centraal staat. Leden treffen elkaarop jaarlijkse conferenties in een van dertien themagroe-pen: Thematic Interest Group (TIG).De ETEN-conferentie 2007 vond plaats aan de EscolaSuperior de Educacao do Instituto Politechnico do Portoin Portugal. Onderdeel was een themagroep technologyteaching & learning, waar leden uit Zweden, Finland, Tur-kije, Denemarken en Nederland aan deelnamen. De pre-sentaties waren divers: techniek en taal, wetenschap entechniek in projecten, wetenschap en techniek in debasisschool. Gemene deler was de overtuiging bij allendat techniekonderwijs veel kan toevoegen aan hetbestaande onderwijsmodel. Kinderen uitdagen tot acti-viteiten en verwonderen was een belangrijke rode draad.De presentatie van Zweden liet zien hoe technische acti-viteiten kunnen leiden tot taalverwerving. De stadMalmö heeft te maken met veel allochtone leerlingendie geen Zweeds spreken. In het gepresenteerde projectwerkten pabo-studenten samen met deze jongeren aaneen voorstelling op basis van een eenvoudig prenten-boek. In de voorstelling werden door hen zelf gemaaktetechnische ontwerpen gebruikt. Door een evaluatie waarbij pictogrammen werdengebruikt, konden de leerlingen na afloop hun ervaringenweergeven.

Buitenlandse good practices

blijken nuttige feedback


46 Wetenschap en techniek


Onderdeel van het vtb-programma, specifiek ge-richt op professionalisering van leerkrachten inhet basisonderwijs, is VTB-PRO. Expliciet doelvan VTB-PRO is om vijfduizend leraren en een

even groot aantal aankomende leraren te scholen in weten-schap en techniek in het basisonderwijs. Streven is tevensvijfhonderd stagekoppels te vormen, waarbij pabo-studen-ten samen met universitaire en hbo-studenten bèta zoge-noemde schoolontwikkelopdrachten uitvoeren. In gewoonNederlands: les- en onderzoeksmateriaal. Uitvoering van het programma VTB-PRO komt in handenvan vijf of zes Kenniscentra Wetenschap en Techniek en eenaantal pabo’s. De Kenniscentra worden verantwoordelijkvoor kennisontwikkeling, het leeraanbod en de versprei-ding. De pabo’s worden gehouden aan afspraken over de

hoeveelheid zittende leerkrachten en studenten die zij gaanopleiden.

Ict en nieuwe mediaVoor de regio NoordWest-Nederland is aan de PABO EHvAgevraagd een dergelijk Kenniscentrum op te zetten: het Ex-pertisecentrum Wetenschap en Techniek Noord-Holland.Belangrijkste slag die het Expertisecentrum moet maken ismisschien wel die in de beeldvorming: onzin dat bètaweten-schappen, ict en techniek moeilijk zijn, te abstract en te in-gewikkeld. Iedereen kan zien dat techniek juist iets van al-ledag is, aanwezig in ieders leven, een uitdaging voornieuwsgierige mensen met een onderzoekende geest. Vooral die instelling, onderzoekend en positief ten aanzienvan wetenschap en techniek, is essentieel. VTB PRO is ervan


Wetenschap en techniek

Samenwerking met universiteiten veelbelovend

Het Expertisecentrum Nederlands of het Freudenthal Instituut behoeven in Nederland nauwelijks introductie.

Zo moet het straks ook gaan met de Kenniscentra Wetenschap en Techniek. Zij zullen het basisonderwijs met

raad en daad bijstaan bij het implementeren van wetenschap en techniek in de school van alledag.


overtuigd dat juist kinderen uit zichzelf nieuwsgierig zijnnaar de wereld om hen heen en dat hun enthousiasme moetworden gestimuleerd, op school en daarbuiten. Een attitude-verandering bij de onderwijsaanbieders kortom, is het doel.Opmerkelijk aan het Expertisecentrum is de nadruk op icten nieuwe media. Het merendeel van de vtb-scholen richtzich op min of meer conventionele techniek. Noord-Hollandkiest voor een andere invalshoek. In de regio wordt doorverschillende partijen aandacht gevraagd voor beroepsper-spectieven en scholing in ict en nieuwe media. Aansluitenbij deze initiatieven kan een belangrijke impuls opleverenvoor het onderwijs. De gedachte is dat ict en nieuwe medialeerlingen een rijkere leeromgeving kunnen bieden(gaming, internetgebruik, I-pod’s). Met name het AmstelInstituut van de Universiteit van Amsterdam ontwikkelt veelproducten op dit gebied die ook landelijk en internationaalde aandacht trekken. Juist van de verbinding tussen univer-siteit en school, nieuwe wetenschappelijke inzichten en deactuele onderwijspraktijk, wordt een belangrijke meer-waarde verwacht.

Samenvattend zullen de activiteiten van het Expertisecen-trum zich richten op vier gebieden:• Samenwerking tot stand brengen tussen instellingen in

de regio (pabo’s, basisscholen en kennisinstellingen) omzo een attitudeverandering tot stand te brengen;

• Gerichte en specifieke aandacht voor ict en nieuwe mediabinnen het domein wetenschap en techniek stimuleren.Hiervoor zal worden aangesloten bij activiteiten die wor-den ontwikkeld in het kader van het Regionaal Arrange-ment Onderwijs ICT en Nieuwe Media. Belangrijkstepartners hierin zijn het Regionaal Technocentrum

Amsterdam, INHolland, IPABO, Nemo en het AmstelInstituut.

• Het ondersteunen van de pabo’s in de regio om leer-krachten en studenten te scholen, alsmede koppels tevormen. In totaal zou het Expertisecentrum duizend leer-krachten, duizend studenten en honderd stagekoppelsmoeten bereiken, een vijfde van het landelijke totaalstreven.

• Het motiveren van meer studenten met een bèta-achter-grond om leraar basisonderwijs te worden.

Trek de karBehalve scholing van zittende en aanstaande leerkrachtenzal het Expertisecentrum ook experts opleiden die opbasisscholen als ‘trekker’ kunnen fungeren. Zij hebbenmeer kennis van techniek en didactiek dan hun collega’s enkunnen als techniekcoördinator, -ontwikkelaar of opleiderscholen helpen met daadwerkelijke implementatie opmaat. Dit wiel hoeft het Expertisecentrum niet opnieuw uitte vinden: in opdracht van VTB heeft SLO, in samenwerkingmet diverse partners, al een post hbo-cursus onderwijs-kundig coördinator techniek ontwikkeld die op verschil-lende pabo’s wordt aangeboden.Er zal ook daadwerkelijk lesmateriaal worden ontwikkeld.Voor de pabo gaat het dan vooral om het delen van kennisdie de afgelopen jaren in de regio is opgebouwd. Alle stu-denten krijgen binnen hun major een basispakket techniek.Wie dat wenst, kan zich verder specialiseren binnen eenminor techniek, op een academische opleidingsschoolwetenschap en techniek of door een stagekoppel te vormenmet een bèta-student. Een vertaling naar de praktijk vanhet basisonderwijs wordt gemaakt. Nieuw is dat niet alleengekeken zal worden naar schoolcurriculum, maar ook naarbuitenschools leren in dagarrangementen. Uitgangspunt isde didactiek van het onderzoekend en ontwerpend leren inhet basisonderwijs zoals dat ontwikkeld is door het AmstelInstituut en Nemo (project LOOL).

48 Wetenschap en techniek

Dalton, montessori en ogo

doen mee aan kenniscentrum


In 2005/2006 werd LOOL uitgevoerd op dertien scholen, hetresulteerde in lesmodules voor de groepen 3 en 4, en groe-pen 5 en 6. LOOL doet een beroep op de natuurlijke wijzevan leren van jonge leerlingen: zij worden geconfronteerdmet een probleem en uitgenodigd over oplossingen na tedenken (ontwerpen), vervolgens mogen ze aan de slag(hands on) om te onderzoeken of hun oplossingen ook echtwerken. Ook zogenoemde bèta-ambassadeurs zullen hun steentjebijdragen aan het techniekonderwijs: in navolging van bèta-studenten van de Universiteit van Amsterdam zullen nu ookpabo-studenten ingezet worden om medestudenten teenthousiasmeren voor bètavakken en lesmateriaal te ont-wikkelen voor de basisschool.

Academische opleidingsschoolTen slotte zal aandacht worden besteed aan onderzoek enzullen er academische opleidingsscholen wetenschap entechniek worden benoemd. Zij moeten als wegbereider fun-geren voor andere scholen in de regio. Dankzij de samen-werking van pabo en universiteit kan het techniekonderwijsop deze basisscholen een extra impuls krijgen. De schooldie studenten deels in huis opleidt, krijgt ook faciliteiten omimplementatie van techniek te bevorderen. Voor het onder-zoek is voorzien in een lectoraat onderzoekend en ontwer-pend leren binnen onderwijsvernieuwing.Wie alle plannen van het Kenniscentrum op een rijtje zet,beseft: er valt een wereld te winnen voor techniek. Om eenen ander daadwerkelijk vorm te geven is een brede samen-werking opgezet: behalve PABO Almere en IPABO doen ookde School of Education mee, het Amstel Instituut van deUniversiteit van Amsterdam, Nemo en Artis, een aantalregionale verenigingen voor Montessori, Ontwikkelingsge-richt en Dalton onderwijs, een tiental scholen en schoolbe-sturen en regionale samenwerkingsverbanden alsAmsterdam Platform Arbeidsmarkt. Streven is dat hetExpertisecentrum in 2008 operationeel is. �

Techniek op de pabo

Nascholing op maat

In het kader van het VTB PRO-programma worden voorde regio Noord-Holland nascholingscursussen aanleerkrachten aangeboden op door VTB gecertificeerdepabo’s. Focus is in eerste instantie een positieve atti-tude ten aanzien van wetenschap en techniek, omdathet leren daarmee begint. Wie niet van lezen houdt, zalniet gauw een boek pakken. Het ontwikkelen van inte-resse en plezier, zelfvertrouwen en enthousiasmestaat daarom voorop. Maar er zal ook uitgebreid worden stilgestaan bij zoietsals het economische, historische en maatschappelijkebelang van wetenschap en techniek. Actief wordtgetracht vooroordelen weg te nemen als zou techniekmoeilijk, ‘iets voor mannen’ of te ingewikkeld voor kin-deren zijn. Er is oog voor verschillen tussen jongens enmeisjes, voor samenwerking tussen primair en voort-gezet onderwijs, en voor relaties met bedrijfsleven en(technische) hogescholen.

Behalve aan een positieve houding ten opzichte vantechniek zal tijdens de cursussen ook veel aan weten-schap en techniek worden gedaan, letterlijk. Cursisten moeten de handen uit de mouwen steken.Het scholingsaanbod wordt divers – standaard, school-gericht op maat of een combinatie van beide – maaraltijd zeer praktisch. Programmaonderdelen zullenworden verzorgd door partners als het Amstel Instituutvan de Universiteit van Amsterdam en SciencecenterNemo. In details varieert het aanbod per pabo.Het scholingsaanbod dat door VTB PRO gesubsidieerdwordt, omvat twaalf dagdelen, is vraaggestuurd engaat uit van leren in netwerken. Meer informatie, zie www.vtbpro.nl

49


50 Bijlagen Competenties techniek Deel 1 – Competenties techniek vervolg


Competenties techniek deel 1SBL Competenties voor de hoofdfase

1 1.1 Student kan samenwerking en overleg bevorderen bijtechniekactiviteiten 1.2 Student kan bevorderen dat kinderen elkaar helpen

2 2.1 Student biedt een veilige leeromgeving en werkt metleerlingen bewust aan de ontwikkeling van zelfvertrou-wen in technische vaardigheden

3 3.1 Student kan aansluiten bij de belevingswereld van deleerlingen, de eigen inbreng van kinderen bevorderen enkan daarbij passende activiteiten uitvoeren3.2 Student kan kinderen uitdagen om zich te verwonde-ren over techniek in hun belevingswereld3.3 Student kan kinderen zicht geven op techniek in hetdagelijks leven

3 3.4 Student kan techniek voor kinderen begrijpelijk over-brengen3.5 Student kan kinderen ontdekkend/onderzoekend enontwerpend laten leren en daarbij het cyclisch modelhanteren3.6 Student kan oplossend denken en handelen bij kinde-ren bevorderen 3.7 Student kan kinderen helpen om zelfredzaam te zijnals het om technisch handelen gaat, passens bij hun leef-tijd en activiteiten

3 3.8 Student kan activiteiten uitvoeren waarbij techniekgeïntegreerd is met een ander vak3.9 Student kan activiteiten uitvoeren die passen bij deomgeving van de school

3 Student zelf3.10 Student kan kennis over voorwerpen, apparaten,


BijlagenInhoud

Competenties techniek deel 1 –51– Competenties techniek vervolg deel 2 –52– Toelichting competenties –52–

Uitwerking Dublin-descriptoren Pabo Pilot Techniekimplementatie op de Pabo:

Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren techniek niveau eind hoofdfase –54–

Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren niveau eind opleiding zonder minor techniek –56–

Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren niveau eind opleiding met minor techniek –58–


processen + technische principes naar zich toehalen3.11 Student kan bepaalde gereedschappen en materia-len gebruiken en zelf dingen onderzoeken en maken3.12 Student kan een gezonde belangstelling voor tech-niek laten zien3.13 Student kan enthousiasme en daadkracht voor tech-niekactiviteiten laten zien3.14 Student staat open voor het enthousiasme, denieuwsgierigheid en verwondering, en de leergierigheidvan de kinderen

4 4.1 Student kan techniek-activiteiten organiseren (voor-bereiden, uitvoeren)4.2 Student kan veiligheid garanderen

Competenties techniek vervolg deel 2SBL Competenties voor de minorfase

1 1.1 Student kan samenwerking en overleg bevorderen bijtechniekactiviteiten 1.2 Student kan bevorderen dat kinderen elkaar helpen

2 2.1 Student biedt een veilige leeromgeving en werkt metleerlingen bewust aan de ontwikkeling van zelfvertrou-wen in technische vaardigheden2.2 Student kan kinderen met verschillende technischeinteresses en technische vaardigheden begeleiden (o.a.meisjes en jongens)

2 3.1 Student kan aansluiten bij de belevingswereld van deleerlingen en de eigen inbreng van kinderen bevorderenen kan daarbij passende activiteiten uitvoeren3.2 Student kan kinderen uitdagen om zich te verwonde-ren over techniek in hun belevingswereld3.3 Student kan kinderen zicht geven op de rol van tech-niek in het dagelijks leven/in de maatschappij/de werelden in de toekomst van de kinderen (opleiding en werk) enkan dit met hen bespreken

3 3.4 Student kan techniek voor kinderen begrijpelijk over-brengen

3.5 Student kan kinderen ontdekkend/onderzoekend enontwerpend laten leren en daarbij het cyclisch modelhanteren3.6 Student kan kinderen ontdekkend/onderzoekend enontwerpend laten leren en daarbij het cyclisch modelhanteren3.7 Student kan oplossend denken en handelen bij kinde-ren bevorderen 3.8 Student kan kinderen helpen om zelfredzaam te zijnals het om technisch handelen gaat, passend bij hunleeftijd en activiteiten3.9 Student kan door observatie zicht krijgen op de aan-pak van leerlingen

3 3.10 Student kan beoordelen of een kind ‘een techneut is‘(affiniteit met techniek heeft, aanleg, belangstelling) enkan een kind stimuleren om deze affiniteit te ontwikkelen

3 3.11 Student kan de leerlijnen van techniek voor zijnbasisschool beoordelen en uitwerken voor zijn eigen(school)praktijk en kan daarbij passende activiteiten zoe-ken en ontwikkelen; en kan een oordeel vormen overmethodes3.12 Student kan de integratie van techniek en anderevakken bevorderen en activiteiten zoeken en ontwikkelen3.13 Student kan activiteiten zoeken en ontwikkelen in/passend bij de omgeving van de school en de bedrijven enandere instellingen in de buurt

3 Student zelf3.14 Student kan kennis over voorwerpen, apparaten,processen + technische principes naar zich toehalen3.15 Student kan bepaalde gereedschappen en materia-len gebruiken en zelf dingen onderzoeken en maken3.16 Student kan een gezonde belangstelling voor tech-niek laten zien3.17 Student kan enthousiasme en daadkracht voor tech-niekactiviteiten laten zien3.18 Student is zich bewust van het feit dat techniek een

52 Bijlagen Competenties techniek deel 1 – Competenties techniek vervolg deel 2 – Toelichting competenties



rol speelt in het dagelijks leven en in de toekomst van dekinderen in zijn klas3.19 Student staat open voor het enthousiasme, denieuwsgierigheid en verwondering, en de leergierigheidvan de kinderen

4 4.1 Student kan techniek-activiteiten organiseren (voor-bereiden, uitvoeren)4.2 Student kan veiligheid garanderen4.3 Student kan techniekmaterialen beoordelen, inschool halen en beheren4.4 Student kan techniekexcursies en gastlessen organi-seren

5 5.1 Student kan techniek inbedden in de visie en demanier van werken en passend bij het team, en een bij-drage leveren aan de invoering/verbetering van techniekbinnen zijn eigen (school)praktijk5.2 Student kan collega’s motiveren en ondersteunenmet de invoering en uitbouw van techniekonderwijs(mogelijkheden laten zien, drempel verlagen, enthou-siasmeren)

6 6.1 Student kan samenwerking met relevante bedrijven,organisaties en personen opzetten en onderhouden t.b.v.gastlessen, excursies, het leveren van materiaal e.d.6.2 Student kan ouders bij techniek-activiteiten betrek-ken6.3 Student kan in een netwerk techniek-ervaringen uit-wisselen met andere scholen

Toelichting competentiesDe competenties zijn tot stand gekomen op basis vangesprekken met een kenniskring van studenten en eenkenniskring van het werkveld. Dat heeft er toe geleid dathet een praktische concrete uitwerking van de competen-ties is. We hebben de competenties in twee groepen (tweeniveau’s) verdeeld:• Deel 1 is bedoeld voor alle studenten en moet aan het

eind van de hoofdfase bereikt zijn.

• Deel 2 is bedoeld voor de studenten die zich in de minor-fase verdiepen in techniek en daardoor een specialistworden. Deze competenties moeten aan het eind vandeze minor bereikt zijn.

De techniekcompetenties zijn ondergebracht in de SBL-competenties (eerste kolom)

1 Interpersoonlijk competent2 Pedagogisch competent3 Vakdidactisch competent4 Organisatorisch competent5 Competent in omgaan met collega’s6 Competent in omgaan met anderen7 Competent in reflecteren

Voor een toelichting op de competenties: zie www.lerarenweb.nl


Uitwerking Dublin-descriptoren Pabo Pilot Techniekimplementatie op de Pabo

Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren techniek niveau eind hoofdfase

SBL-competenties/Dublin-descriptore 1 Interpersoonlijk 2 Pedagogisch 3 Vakinhoudelijk en didactisch

a Kennis en inzicht St. heeft actuele kennis van en St. heeft actuele kennis van en St. heeft in beperkte mate,inzicht in de manieren om inzicht in de manieren om door de vakdocenten samenwerken en helpen te het zelfvertrouwen (in aangereikte, actuele kennis bevorderen technische vaardigheden) van en inzichten in de inhoud

van kinderen te bevorderen en didactiek van techniekactiviteiten.

b Toepassen kennis en inzicht St. bevordert bewust samen- St. bevordert bewust St. voert bestaandewerking en overleg bij het zelfvertrouwen in techniekactiviteiten uit entechniekactiviteiten en bevordert technische vaardigheden ontwerpt in beperkte matedat kinderen elkaar helpen en oplossend vermogen zelf techniekactiviteiten,

passend bij zijn stageklasen de gebruikte methode.St. zorgt daarbij voorde veiligheid.

c Oordeelsvorming St. evalueert zijn eigen St. evalueert zijn eigen St. evalueert zijn techniekles a.d.h.v.handelen a.d.h.v. kriteria handelen a.d.h.v. kriteria lesdoelen die hij vooraf gesteld heeftdie hij vooraf gesteld heeft die hij vooraf gesteld heeft

d Communicatie St. bespreekt de keuze vooren de gang van zaken bij zijntechniekles met de mentor en/ of vakdocent

e Leervaardigheden St. maakt een sterktezwakteanalysevan zijn competenties op hetgebied van het uitvoeren vantechniekactiviteiten en stelt vastwelke verbeteracties hij nodig heeft

54 Bijlagen Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren techniek niveau eind hoofdfase


4 Organisatorisch 5 Samenwerken met collega’s 6 Samenwerken met de omgeving 7 Reflectie en ontwikkeling

St. heeft in beperkte mate, St. heeft actuele kennis van/ door de vakdocenten aangereikte, inzicht in de mogelijkhedenactuele kennis van en inzichten van het gebruik van de in een aantal organisatievormen schoolomgeving bijen de veiligheid van de door hem techniekactiviteiten uit te voeren techniekactviteiten

St. voert techniekactiviteiten met St. voert incidenteelmaterialen uit, in verschillende techniekactiviteiten ingeschikte organisatievormen of gerelateerd aan

de schoolomgeving uit.

St. evalueert zijn techniekles a.d.h.v. lesdoelen en/ of kriteria die hij voorafgesteld heeft

St. bespreekt de keuze voor de organisatievormen en de veiligheiden de gang van zaken met zijn mentor en /of vakdocent

St. maakt een sterktezwakteanalysevan zijn competenties op hetgebied van het uitvoeren vantechniekactiviteiten en stelt vast welke verbeteracties hij nodig heeft


Toelichting bij matrixIn de bovenste rij staan de zeven SBL-competenties aangegeven. In de linker-kolom staan de vijf Dublin-descriptoren aangegeven. In een aantal gevallenhebben we de bovenomschreven inhoudelijke interpretaties verwerkt in dematrix. We hebben ons in de formulering moeten beperken vanwege beschik-bare ruimte. Om alle misverstanden te voorkomen, willen we benadrukkendat het in het brede spectrum van beroepssituaties gaat om integratie tusseninhouden van cellen.


Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren niveau eind opleiding zonder minor techniek

SBL-competenties/Dublin-descriptoren 1 Interpersoonlijk 2 Pedagogisch 3 Vakinhoudelijk en didactisch

a Kennis en inzicht St. heeft in ruime mate St. heeft in ruime mate St. haalt, in ruime mate, actueleactuele kennis van en actuele kennis van en kennis van en inzichten ininzicht in de manieren inzichten in het adaptief inhoud, didactiek, leerlijnen enom samenwerken en begeleiden van kinderen uitdagende leeromgevingen vanhelpen te bevorderen de door hem uit te voeren

techniekactiviteiten uit voorgeschreven vakliteratuur en vaktijdschriften, passend bij de eigen situatie en de eigen methode.

b Toepassen kennis en inzicht St. hanteert een bewuste St. hanteert een bewuste St. ontwerpt en voert minimaal aanpak waarmee hij de aanpak,waarmee hij kinderen één techniekactiviteit/ -project/kinderen laat samenwerken met verschillende technische -thema/ zelfstandig werken uit, en elkaar laat helpen (ook) bij affiniteiten en vaardigheden, in een uitdagende leeromgeving, techniekactiviteiten stimuleert passend binnen de leerlijn voor

zijn stagegroep.St. bevordert het oplossend denken en handelen van de kinderen.

c Oordeelsvorming St. maakt een diagnose St. maakt een diagnose St.maakt een diagnose van zijnvan de manier waarop hij van de manier waarop hij techniekactiviteiten a.d.h.v.kinderen met elkaar laat kinderen met verschillende lesdoelen en kriteria uitsamenwerken en elkaar technische affiniteiten en vakliteratuur en brengtlaat helpen a.d.h.v. kriteria vaardigheden stimuleert verbeteringen t.a.v. inhoud ofuit (vak)literatuur en maakt a.d.h.v. kriteria uit didactiek aan, in relatie tot deeen verbeterde aanpak (vak)literatuur en maakt een leerlijn voor zijn jaargroep en

verbeterde aanpak de uitdagende leeromgeving

d Communicatie St. verantwoordt de keuzevoor techniekactiviteitenmet zijn mentor.

e Leervaardigheden St. reflecteert op hettoepassen van de vakinhouden vakdidactiek, gerelateerdaan de actuele kennis en inzichten die hij heeft, en steltzijn handelen bij indien nodig

56 Bijlagen Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren niveau eind opleiding zonder minor techniek



St. weet, in ruime mate, actuele St. kent enkele personen, kennis van en inzichten in met instellingen of bedrijvenbetrekking tot organisatievormen in de schoolomgeving en heeft en de veiligheid van de door hem actuele kennis van / inzichtenuit te voeren techniekactiviteiten in de mogelijkheden van hetuit voorgeschreven vakliteratuur inzetten van dergelijke personen bij en vaktijdschriften te halen, techniekactiviteiten op de stageschoolpassend bij de eigen situatieen de eigen methode.

St. voert techniekactiviteiten met St. werkt incidenteel samen met materialen uit, en kiest daarbij personen/ instellingen in debewust voor verschillende schoolomgeving bij techniekactiviteitengeschikte organisatievormen.St. zorgt daarbij voorde veiligheid.

St. maakt een diagnose van zijntechniekactiviteiten a.d.h.v.kriteria uit vakliteratuur en brengt verbeteringen in de organisatie of veiligheid aan

St. verantwoordt de keuze St. overlegt in team-/ voor de organisatievormen bouwvergaderingen overen de veiligheid met het techniekonderwijs opzijn mentor. de stageschool, bv.

bij het ontwikkelen van een project of thema, de keuze vaneen methode

St. reflecteert op het toepassenvan de vakinhoud en vakdidactiek,gerelateerd aan de actuelekennis en inzichten die hij heeft,en stelt zijn handelen bij indien nodig



Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren niveau eind opleiding met minor techniek

SBL-competenties/Dublin-descriptoren 1 Interpersoonlijk 2 Pedagogisch 3 Vakinhoudelijk en didactisch

a Kennis en inzicht St. heeft in ruime mate St. heeft in ruime mate St. haalt, in ruime mate, actuele actuele kennis van en actuele kennis en kennis van/ inzichten in de inhoud,inzicht in de manieren inzichten van adaptief didactiek, leerlijnen en uitdagendeom samenwerken en begeleiden van kinderen leeromgevingen m.b.t. techniekhelpen te bevorderen op techniekgebied uit vakliteratuur en vaktijdschriften,

die hij zelf uitzoekt; hij volgt minimaal één externe studiedag op techniekgebied.St. stelt zich op de hoogte van actuele projecten in binnen- enbuitenland;

b Toepassen kennis en inzicht St. hanteert een bewuste St. hanteert een bewuste aanpak, St. ontwerpt en voert meerdere aanpak waarmee hij de waarmee hij alle kinderen met samenhangende techniekactiviteiten kinderen laat samenwerken verschillende affiniteiten en uit in een –project of -thema (of en elkaar laat helpen bij vaardigheden op techniekgebied binnen het zelfstandig werken), intechniekactiviteiten begeleidt en verder helpt in een uitdagende leeromgeving,

hun ontwikkeling passend bij de leerlijn voor zijnstage-groepen bij de school.St. werkt de leerlijnen voor techniek-onderwijs binnen zijn school uit ,passend bij de aanwezige methodeen bij de schoolSt. bevordert het oplossend denkenen handelen van alle kinderen.

c Oordeelsvorming St. voert actie-onderzoek uit en St. voert actie-onderzoek St. voert actie-onderzoek uit en ontwerpt op basis van de uit en ontwerpt op basis van ontwerpt op basis van de resultatenresultaten verbeteringen t.a.v. de resultaten verbeteringen verbeteringen t.a.v. de inhoud, de manier waarop hij kinderen t.a.v. de manier waarop hij didactiek,uitdagende leeromgeving met elkaar laat samenwerken kinderen met verschillende van techniekactiviteiten, en de keuze en elkaar laat helpen bij technische affiniteiten en van activiteiten binnen de leerlijnentechniekactiviteiten vaardigheden begeleidt

d Communicatie St. legt uit en verantwoordt de keuze voor de techniekactiviteiten binnenhet project of thema, en voor de uitwerking van de leerlijnen aande mentor en andere collega’s

e Leervaardigheden St. reflecteert regelmatig op het St. reflecteert regelmatig op St. reflecteert op hettoepassen van de vakinhoud en het toepassen van de vakinhoud het samenwerken met collega’s vakdidactiek, gerelateerd aan de en vakdidactiek, gerelateerd aan vanuit zijn voortrekkersrol en actuele kennis en inzichten die de actuele kennis en inzichten stelt zijn handelen bij indien nodighij heeft, ook vanuit het actie- die hij heeft, ook vanuit het onderzoek, en stelt zijn actieonderzoek, en stelt zijn handelen bij indien nodig handelen bij indien nodig

58 Bijlagen Koppeling SBL-competenties en Dublin-descriptoren niveau eind opleiding met minor techniek




St. haalt, in ruime mate, actuele St. heeft actuele kennis St. is in staat om zelf kennis van/ inzichten in alle van en inzichten in m.b.t. actuele kennis teorganisatievormen en de de invoering van techniek verwerven over relevanteveiligheid van techniekactiviteiten op de basisschool. organisaties (in de m.b.t. techniek uit vakliteratuur schoolomgeving en landelijk) en vaktijdschriften, die hij zelf die een bijdrage kunnen uitzoekt.; hij stelt zich op de leveren aan het techniek- hoogte van actuele projecten onderwijs op zijn school in binnen- en buitenland; hij volgt minimaal één externestudiedag op techniekgebied

St. voert techniekactiviteiten in St. levert in samenwerking met St. werkt structureel samen alle mogelijke organisatievormen anderen een bijdrage aan de met personen, instellingen of uit, en voert minimaal één invoering van techniek, passend bedrijven in de schoolomgeving activiteit buiten de schooldeur uit bij de manier van werken op bij zijn techniekonderwijs.en/of samen met andere de stageschool. St. legt en onderhoudt contacten personen, instellingen of St. inspireert en motiveert t.b.v. de hele stageschool.bedrijven uit. collega’s en draagt kennis en

inzichten m.b.t. alle aspecten van techniekonderwijs

St. voert actie-onderzoek St. maakt een diagnose van St. maakt een diagnose uit en ontwerpt op basis van de schoolpraktijk en doet van de samenwerkingspraktijk de resultaten verbeteringen voorstellen ter verbetering, en doet voorstellen voor de t.a.v. de organisatie van passend bij de manier van samenwerking met personen, techniekactiviteiten werken binnen de school instelingen en bedrijven in

(inhoud en houding collega’s). de schoolomgeving

St. legt uit en verantwoordt St. presenteert en verantwoordt de St. bespreekt de visie en de keuze voor de visie en manier van werken m.b.t. manier van werken m.b.t. organisatievormen aan techniekonderwijs, de keuze voor techniekonderwijs met derden, de mentor en andere collega’s een methode en materialen, de m.n. ouders, personen en

uitwerking van leerlijnen aan de bedrijven waarmee wordt collega’s, minimaal van het bouw- samengewerkt en collega-team, bij voorkeur voor het hele team. scholen in een netwerk.

St. reflecteert op het samenwerken met personenbuiten de stageschool vanuitzijn rol als vertegenwoordiger van de school en stelt zijn handelen bij indien nodig


Colofon

Uitgave: Expertisecentrum Wetenschap & Techniek Noord-Holland in samenwerking met Programma VTB, PABO EHvA,PABO Almere en Hogeschool IPABOp/a Rene Onclin Gebouw KroonStateH.J.E. Wenckebachweg 144-148 1096 AR AmsterdamPostbus 1025 1000 BA AmsterdamTelefoon 020 599 56 [email protected] www.hva.nl

Hogeschool IPABO Amsterdam Edith LoumanJan Tooropstraat 136 1061 AD AmsterdamTelefoon 020 613 70 79 [email protected] www.hs-ipabo.edu

PABO Almere Ben Willers Landdroststraat 2 1315 RG AlmereTelefoon 036 548 83 55 [email protected] [email protected]

(Eind)redactie: Monique Marreveld, [email protected]: Allard de Witte (pag. 5, 8, 14, 22, 32, 36, 46, 50) Jos Poeder (pag. 6, 18, 24, 27, 40, 42) Pabo Almere (pag. 10, 20, 29,31, 38)Vormgeving: Studio Casper Klaasse, AmsterdamDruk: A-D Druk, Zeist

Auteursrechten voorbehouden. Gebruik van de inhoud van dezepublicatie is toegestaan mits de bron nadrukkelijk wordt vermeld.

ISBN 978-90-812745-1-7, Techniek op de pabo, Gewoon doen

Januari 2008


Techniek op de pabo · voortgezet onderwijs, lerarenopleidingen, allemaal werden zij betrokken bij...

Documents

Transcript of Techniek op de pabo · voortgezet onderwijs, lerarenopleidingen, allemaal werden zij betrokken bij...