Taalontwikkeling op schoolSamenvatting

Dhondt Charlotte

1BaLo

1

1. Taalontwikkeling thuisAlle taalontwikkeling start thuis, bij je ouders. Het belangrijkste moment in de taalontwikkeling is het eerste woordje dat een kind zegt (meestal mama of papa). Nadat een kind zijn/haar eerste woordje heeft gezegd, zullen ouders het gaan stimuleren om langzamerhand meerdere woorden te produceren. Bij ouders onderscheiden we twee taalleerstijlen:

1) De supportive stijl : ouders ondersteunen hun kind door het veel ruimte te geven om initiatief te nemen in een gesprek.

2) Tutorial stijl : ouders die hun kind gaan onderwijzen, dit door in een gesprek veel vragen te stellen en zo het kind te sturen.Nog voordat een kind naar de lagere school gaat, kent het al +/- 3000 woorden.

Al vanaf het begin gaan taal- en denkontwikkeling hand in hand. Door het leren van nieuwe woorden en begrippen, gaan

ook de taal- en cognitieve ontwikkeling samen. Een kind gaat niet zomaar taal gebruiken, het moet denken vooraleer het die taal kan produceren.

Een belangrijk punt in de taalontwikkeling is het ‘zelf doen’. Kinderen leren namelijk taal al doende.

Om het taalverwervingsproces te verklaren, hebben taalkundigen en psychologen drie theorieën gevormd:

A. Imitatietheorie Kinderen imiteren de klanken, woorden en zinnen die ze om zich heen horen. Het is dus belangrijk dat ouders in de beginnende taalontwikkeling zo mooi en duidelijk mogelijk spreken.Voorstanders van deze theorie noemen dit de kern van de taalverwerving.

B. CreatieveconstructietheorieDeze theorie vertelt ons dat kinderen niet enkel imiteren, maar actief en creatief met taal bezig zijn. De aandacht wordt in deze theorie op het kind zelf gericht. Zoals eerder vermeld, leren kinderen al doende. De creatieveconstructietheorie zegt dan ook dat kinderen het best leren wanneer ze een actieve rol spelen in hun eigen leerproces. Kinderen proberen in de taal die ze om zich heen horen de regelmatigheden te ontdekken. Ze bouwen zelf hun kennis stap voor stap op en zullen hierbij eigen creaties maken van de taalregels (hypotheses).

C. InteractietheorieDeze theorie wordt eerder gezien als een verklaringsmodel voor de manier waarop kinderen taal ontwikkelen. Ze zegt ons dat volwassenen het taalverwervingsproces stimuleren. Belangrijk hierbij is dat volwassenen hun taal afstemmen op het niveau

2

van het kind (langzamer spreken, gemakkelijke woorden gebruiken en veel herhalen). Er moeten ook gelegenheden gecreëerd worden zodat kinderen taal kunnen verwerven.(Noticing: kinderen letten op bepaalde nieuwe taalelementen.) Noticing komt voor bij kinderen die merken dat ze bepaalde dingen nog niet kunnen uitdrukken.Tevens is het belangrijk om kinderen feedback te bieden. Ze zullen hun hypotheses uittesten en wanneer die fout zijn, is het leerzaam om hen corrigerende feedback te geven. Door het geven van feedback doet een volwassene aan scaffolding(= steeds een stapje verder gaan om zo tot hogere taalprestaties te komen). Men gaat dus het kind in de ‘zone van naaste ontwikkeling’ onderdompelen. In deze zone kan het kind nog niet zelfstandig uitdrukken wat hij/zij wil, maar met hulp van een volwassene gaat het de volgende keer zeker lukken.

Naast de drie theorieën, zijn er ook enkele factoren voor een succesvolle taalverwerving:

A. Afgestemd taalaanbodHet taalaanbod moet afgestemd worden op de leeftijd van het kind. In gesprekken moeten ouders de juiste toon vinden en de taal vereenvoudigen tot net boven het niveau van het kind (zodat het ook iets bijleert). Door dit correct en altijd toe te passen, zal het kind voldoende grondstoffen krijgen voor de taalverwerving.

B. ProductiegelegenheidKinderen moeten zelf kunnen initiatieven nemen en met taal kunnen experimenteren.Ouders moeten dan ook gelegenheden vormen zodat kinderen de kans krijgen om initiatief te nemen en/of te experimenteren met taal.

C. FeedbackZoals eerder vermeld is feedback voor kinderen in het beginnend stadium van taalontwikkeling van cruciaal belang. Op basis van aanwijzingen over de juistheid van hun hypotheses kunnen ze deze bijstellen of gebruiken.

Door deze drie factoren tegelijk en regelmatig te gebruiken, is het mogelijk voor kinderen om taal te leren.

3

2. Taalontwikkeling in de klas

Een ideale leerkracht is naast lesgever ook taalontwikkelaar. Leerinhouden in de les aanbieden, maar ook voortdurende een actief sturende rol hebben in de taalontwikkeling.Een belangrijke aanpak van schooltaal is om zoveel mogelijk context te creëren. Dit kan door preteaching (moeilijke woorden vooraf behandelen) of door scaffolding (kinderen steun bieden om zo tot hogere taalprestaties te komen).

Een vergelijking tussen de situatie van leerkrachten en ouders:

A. Schooltaal is verschillend van de taal die thuis gebruikt wordtKinderen moeten zich aanpassen aan het verschil tussen schooltaal en de taal die thuis gehanteerd wordt. Op school spreekt men over andere onderwerpen, heeft men andere bedoelingen en wordt er in een andere context gesproken.Schooltaal heeft voor kinderen een hoge cognitieve belasting, ze moeten meer denken om iets uit te drukken of te begrijpen. Het is formeel, precies, bondig en wordt gekenmerkt door veel moeilijke niet-alledaagse woorden. Voor veel kinderen is schooltaal bijna onbegrijpelijk doordat er te veel cognitieve belasting is en te weinig contextuele ondersteuning.

Voor anderstalige kinderen is de kloof tussen schooltaal en de moedertaal soms nog groter omdat de moedertaal geen Nederlands is.

Omvang passieve woordenschat (Vermeer, 2005)Kinderen 4jaar 6jaar 8jaar 10jaar 12jaarNederlands 3000 4500 6000 11000 17000Turks/Marokkaans

1000 2600 4200 6000 10000

Anderstalige kinderen lopen al snel een achterstand op als men niet direct ingrijpt om hun taalontwikkeling te verbeteren.

B. Een leerkracht krijgt te maken met een grote groep kinderen, ouders enkel met hun eigen kinderen

Thuis is het gemakkelijk om met het gezin een gesprek te voeren, waarbij het kind veel aan het woord is en dus veel taal leert.

4

Op school zit men met grotere groepen, waardoor het moeilijker is om een gesprek te hebben waarbij elk kind aan bod komt. De gemiddelde spreektijd en het aantal spreekbeurten per kind liggen op school relatief laag.Er zijn veel kinderen die door het weinig aan bod komen, na enige tijd ook minder moeite zullen doen om aan bod te komen. We hebben ook andere kinderen. Deze tweede categorie kinderen zal er alles aan doen om hun zegje te kunnen doen. Zelfs een ander zijn beurt afnemen, deze kinderen worden beurtdiefjes genoemd. Een erger geval van kinderen die een ander het woord niet gunnen, wordt met de term beurthaaien benoemd.

C. Een leerkracht moet rekening houden met het lesprogrammaOp school mogen kinderen niet zomaar kletsen, ze moeten leren. Leerkrachten hangen ook grotendeels vast aan het drukke lesprogramma. Schooltaal wordt uitgebreid, er worden verschillende thema’s aangekaart, ook ongebruikelijke thema’s. De drie belangrijkste aandachtspunten voor taalontwikkelende interactie in de klas zijn:

1) Organiseer je lessen zodat leerlingen veel kunnen praten2) Voer echte gesprekken3) Wees bij alle lessen alert op de taalontwikkelingskansen die zich voordoen,

ook bij niet-taallessen

5

3. Drie taalgroeimiddelen A. Taalaanbod

Leerlingen voorzien van de taal die ze nodig hebben voor hun taalontwikkeling.Taalaanbod is het eerste taalgroeimiddel en vormt de voedingsbodem voor de taalgroei. Eenmaal dit wiel van taalaanbod draait, staan taalruimte en feedback centraal. Een rijk taalaanbod is een voorwaarde voor taalproductie. Taalaanbod moet taalinput worden.Onder taalaanbod vinden we de 3B’s terug:

1) Betrokkenheid Het onderwerp moet leerlingen interesseren. Kinderen moeten openstaan voor een onderwerp, anders zullen ze er geen aandacht voor hebben en zal het taalaanbod geen nut hebben. De actiepunten voor betrokkenheid zijn:- Breng betrokkenheid tot stand

(dit kan door een uitdagende opdracht)- Houd betrokkenheid vast

Bij kinderen is het belangrijk om zoveel mogelijk visuele ondersteuning te hebben, zodat de betrokkenheid blijft. Daarnaast kan je als leerkracht de aandacht vasthouden door meedenkvragen te stellen. Andere middelen die een leerkracht kan gebruiken zijn: een verrassende intonatie, zachter of luider spreken, een origineel voorbeeld, humor en een strategische opstelling van de klas.

- Herstel betrokkenheid

2) Begrijpelijkheid Leerlingen moeten het taalaanbod verstaan.De actiepunten van begrijpelijkheid zijn:- Stem je taalaanbod af op het niveau van de leerlingen - Benadruk belangrijke delen uit de informatie - Bied contexten aan Als leerkracht/ouder moet je de taal aanpassen aan het taalontwikkelingsniveau van het kind. Mogelijke aanpassingen zijn: langzamer spreken, moeilijke woorden weglaten/vervangen, herhalen, een gemakkelijkere zinsconstructie gebruiken…

3) Boven niveau Leerlingen moeten op taalgebied een stukje verder komen.Zoals hierboven vermeld, moet taalaanbod begrijpelijk zijn. Boven niveau wil zeggen dat de spreker gekende woorden zal vermengen met nieuwe woorden om zo de taalontwikkeling te bevorderen. De actiepunten van boven niveau zijn:- Bied nieuwe woorden aan

Om nieuwe woorden aan te bieden kan een leerkracht gebruik maken van de drie ‘uitjes’: uitbreiden, uitleggen, uitbeelden. De betekenis van de nieuwe woorden moet zo kort en bondig mogelijk worden overgedragen.

6

Bij het aanleren van nieuwe woorden onderscheiden we twee soorten situaties:

Creëer-je-kanssituatiesHierbij gaat de leerkracht vooraf gekozen woorden in het taalaanbod meenemen.

Pak-je-kanssituatiesDe leerkracht moet reageren op woorden die op dat moment aan bod komen. Deze woorden komen mogelijks van de kinderen.

- Bied functiewoorden aan in zinnen Functiewoorden: wat, waarom, om te, omdat, want…

- Laat geleidelijk contextuele ondersteuning achterwege Leerkrachten moeten werken naar een gedecontextualiseerd taalgebruik. Hierbij gebruiken kinderen woorden in puur verbale contexten, los van de zichtbare werkelijkheid.

B. TaalruimteLeerlingen de gelegenheid bieden om taal te produceren en om met taal te experimenteren.Taalruimte is het tweede groeimiddel en is samengesteld uit twee componenten:

1) Beurtruimte Er moet aan kinderen beurtruimte gegeven worden om ze te stimuleren tot taalproductie.Daarnaast moeten minder taalvaardige leerlingen ruimte krijgen om aan bod te komen en taal op te nemen.

2) Onderwerpsruimte De leerkracht moet inbreng van leerlingen samen met hen uitbouwen, medeleerlingen stimuleren om op het onderwerp in te gaan.

C. FeedbackLeerlingen reacties bieden op hun taaluitingen waardoor ze deze kunnen verbeteren, uitbreiden en verfijnen. Een kind moet in de zone van naaste ontwikkeling hulp krijgen van buitenaf. De leerkracht moet samen met de kinderen op zoek gaan naar een manier om de boodschap helder te krijgen (= betekenisonderhandeling). Naast het verbeteren moet er bij feedback ook ruimte zijn voor bevestiging. Het is belangrijk om een kind te laten weten wanneer hij goed bezig is.

7

begrijpelijkheidbetrokkenheidboven niveau

beurtruimteonderwerps-

ruimte

verbeterenhelpen

verhelderenhertalen

bevestigen

TAALAANBOD TAALRUIMTE FEEDBACK