1

Symfonieorkesten in het nu

Hoe ziet het huidige Nederlandse aanbod op het gebied van

professionele symfonieorkesten eruit na alle perikelen rondom de cultuurbezuinigingen?

J. E. J. Janssen 2164162

Augustus 2013 – januari 2014 Fontys Hogescholen, Eindhoven Minor Nederlandse Taal & Cultuur Module Begeleide zelfstudie Major IEMES – CO Fontys Hogescholen, Tilburg Begeleider mw. A. Briggen- Keeris

2

Symfonie komt van het Griekse ‘syn’ (samen)

en ‘phone’ (klinken) en betekent dus

‘samen klinken’

3

Management summary De afkomst van het symfonieorkest is te herleiden naar de vijftiende eeuw. Wanneer daarop terug gekeken wordt, lijkt dat meer op een ensemble. Door de jaren heen verschoof de samenstelling enkele keren. In 1850 werd het symfonieorkest samengesteld op de manier die nu gebruikelijk is. Een symfonieorkest heeft een vaste samenstelling. Soms wordt deze vergroot om en bepaald werk te kunnen realiseren. De opstelling heeft twee varianten: de klassieke en de Duitse opstelling. Om professioneel musicus bij een symfonieorkest te zijn dient men een klassieke conservatoriumopleiding te hebben afgerond. Op dit moment zijn er elf professionele symfonieorkesten in Nederland. In 2013 zijn er in totaal elf professionele symfonieorkesten verdeeld over heel Nederland. Bijna alle orkesten bieden een abonnement aan, meestal in de vorm van een serieabonnement waarin concerten al voor de abonnee geselecteerd zijn. Naast de concerten met het klassieke repertoire hebben de meeste orkesten ook een lichter programma waarmee geprobeerd wordt een jongere doelgroep aan te spreken. De prijzen lopen ver uit elkaar. Het ene orkest hanteert hoge prijzen in vergelijking met andere orkesten. Bijna alle orkesten hebben een educatieprogramma waarin aandacht wordt besteed aan alle leeftijdscategorieën. Van kinderen tot jongeren en van studenten tot ouderen. De orkesten hebben allen een website en de meeste orkesten zijn ook aanwezig op social media.

Toen in 2011 de cultuurbezuinigingen aangekondigd werden door de regering stond de hele branche op zijn kop. Ondanks de stakingen in de meest creatieve vormen stond het besluit vast. Er zouden grote veranderingen komen. Er moest 200 miljoen bezuinigd worden, uitgestreken over drie jaar. Dat pakte de overheid op vier manieren aan. Door cultuursubsidies te verlagen of af te schaffen, verhogen van het Btw-tarief (inmiddels al teruggedraaid), de afschaffing WWIK en het inkrimpen van de Publieke Omroep moest de 200 miljoen aan bezuinigingen behaald worden. De Raad voor Cultuur besliste welke organisaties nog in aanmerking kwamen voor rijkssubsidie. Ze beoordeelde dat op een aantal van tevoren afgesproken punten. De overheid stelde een nieuwe basisinfrastructuur voor cultuur samen. Daarin staat uitgelegd voor welke soort organisaties er in de nieuwe cultuurwereld plaats is. De achterliggende gedachte van de overheid is om culturele organisaties aan te sporen om zelfstandig te worden en dus te kunnen bestaan zonder rijkssubsidie. De bezuinigingen op symfonieorkesten leiden tot werkeloosheid bij de musici en de stafleden. Vooral musici kunnen moeilijk aan een baan komen omdat zij zeer gespecialiseerd zijn opgeleid. Nederland verliest daardoor talentvolle musici die een baan zoeken in het buitenland. Elk orkest krijgt minder rijkssubsidie. Sommige orkesten wel minder dan de helft van het bedrag dat ze eerst ontvingen. Dat leidt tot fusies, reorganisaties en zelfs opheffingen. Een uitzondering is het Metropole Orkest. Als zij, door middel van een plan, aan konden tonen dat ze geheel zelfstandig konden worden, kregen zij een eenmalige bijdrage om opnieuw van start te gaan. De resultaten daarvan zijn succesvol, het orkest staat nu op eigen benen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de bezuinigingen leiden tot een welvaartsverlies. Maar liefst een kwart van de jaarlijkse uitvoeringen van podiumkunsten gaat verloren. Uit het interview met het voormalig hoofd van de afdeling Marketing & Communicatie van het Limburgs Symfonie Orkest, is te concluderen dat de fusie tussen Het Brabants Orkest en het Limburgs Orkest moeizaam verloopt. Er is weinig begrip voor de reden van de overheid voor de fusie en het wordt oneerlijk gevonden dat het Limburgs Symfonie Orkest niet dezelfde kans krijgt als het Metropole Orkest.

4

Voorwoord Vorig jaar september ben ik gestart met de minor Nederlandse taal & cultuur. Tijdens mijn major ben ik er namelijk achter gekomen dat schrijven mij goed ligt. Ik hou ervan om mijn gedachtes op papier te zetten. De keuze voor de minor Nederlandse taal & cultuur leek aan te sluiten op mijn passie voor schrijven. Ik streef ernaar om de beste te worden in mijn vak. Ik dacht dat er nog veel te leren viel op dit gebied en ik zag het als een kans om mezelf te ontwikkelen. Bij elkaar genoeg redenen om een overwogen keuze te maken. De variëteit van de keuzevakken wordt afgewisseld met het verplichte vak ‘’Begeleide zelfstudie’’. In dit onderdeel van de minor staat het schrijven van een onderzoeksrapport centraal. Waar je je onderzoek over schrijft mag je zelf bepalen. Enige eis is dat het gerelateerd aan je major moet zijn. Vrij snel wist ik mijn onderwerp ging worden. Gedurende mijn major heb ik alle muziekkeuzevakken met veel plezier gevolgd. Mijn meewerkstage heb ik in de muziekbranche gelopen en mijn hobby is muziek maken. Al zolang ik me kan herinneren ben ik bezig met muziek. Thuis ben ik opgegroeid met Jazz. Mijn vader heeft altijd in een brassband gespeeld en toerde ieder weekend door Europa. Wanneer je in Limburg woont en een instrument wilt leren spelen, ga je bij de plaatselijke fanfare of harmonie. Als meisje van zeven jaar koos ik daar voor de trombone. Daar is de liefde voor klassieke muziek begonnen. Het is vaak overweldigend om een mooie compositie te horen of te spelen in een orkest. Wanneer je er middenin zit en zelf meedoet, kun je kippenvelmomenten niet uitsluiten. Met de jeugdfanfare heb ik mooie tijden beleefd. We zijn zelfs Europees kampioen geworden. Het ligt dus voor de hand om een muziek gerelateerd onderwerp te kiezen. Mijn onderzoeksrapport staat in het teken van symfonieorkesten. Op de volgende bladzijdes krijg je een kijkje in de huidige stand van zaken van deze orkesten. Als laatste wil ik graag mevrouw A. Briggen- Keeris bedanken voor de begeleiding tijdens dit onderzoek. Ook mijn critical friend, Jennifer Geerlings, verdient een bedankje. Julie Janssen Eindhoven, 1 december 2013

5

Inhoud

Management summary blz. 3 Voorwoord blz. 4 1. Inleiding blz. 6 - 8

1.1 Aanleiding 1.2 Probleemstelling

Hoe ziet het huidige Nederlandse aanbod op het gebied van professionele symfonieorkesten eruit na alle perikelen rondom de cultuurbezuinigingen?

1.3 Deelvragen 1.4 Doelstelling

2. Onderzoeksmethoden blz. 9 - 11 2.1 Conceptuele model 2.2 Onderzoeksstrategie 2.3 Onderzoeksmethoden 2.4 Begripsafbakening Literatuuronderzoek blz.12 3. Het symfonieorkest blz. 13 - 15 4. Het aanbod van Nederlandse symfonieorkesten blz. 16 - 18 Wat bieden de professionele symfonieorkesten? 5. De cultuurbezuinigingen op een rijtje blz. 19 - 22 Wat is de achtergrond van de cultuurbezuinigingen? 6. De gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor symfonieorkesten blz. 23 - 26 Wat zijn de gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor de professionele symfonieorkesten? . Conclusie blz. 27 Literatuur blz. 28 - 29 Bijlage 1 De elf Nederlandse symfonieorkesten blz. 1 - 8 Bijlage 2 Interview blz. 1 - 2

6

Inleiding Voor u ligt het onderzoek ‘Symfonieorkesten in het nu’. Tijdens het minor Nederlandse taal & cultuur volgt de student buiten de keuzevakken, één verplicht vak. Deze heet ‘’Begeleide zelfstudie’’. Het vak is, in tegenstelling tot de keuzevakken, uitgestreken over een periode van twee keer zeven collegeweken. In deze tijdsspanne schrijft de student een onderzoek dat gerelateerd is aan zijn major. In dit geval, gerelateerd is aan International Event, Music and Entertainment Studies. Zoals de titel van het vak al luidt is deze opdracht begeleid. De colleges werden gegeven door Annemie Briggen-Keeris. Zij gaf sturing en feedback. In één van de eerste colleges zocht de student één of meerdere critical friend(s). Gedurende de gehele minor periode geeft deze student feedback. Tijdens het bedenken van de probleemstelling , deelvragen en bij het schrijven van het onderzoek steunt de critical friend de student. Vanuit zijn kennis en-/of ervaring bekijkt de critical friend het werk. Hij of zij heeft namelijk een ander perspectief. Zodoende leert men van elkaar. Zoals eerder aangegeven luidt de titel van dit onderzoek ‘Symfonieorkesten in het nu’. De bijhorende ondertitel draagt de naam ‘Hoe ziet het huidige Nederlandse aanbod op het gebied van professionele symfonieorkesten eruit na alle perikelen rondom de cultuurbezuinigingen?’. Deze vraag wordt beantwoordt door middel van vier deelvragen. Ze zijn uitgewerkt met behulp van drie methoden: literatuuronderzoek, analyses en een interview. De triangulatie, ook wel driehoeksmeting genoemd, is toegepast door de kwestie te bekijken vanuit de overheid, de wetenschap en een expert uit de klassieke muzieksector. De resultaten van dit onderzoek zijn relevant voor een aantal doeleinden. Ten eerste voor de directie van de overgebleven symfonieorkesten in Nederland. Het onderzoek geeft een samenvatting weer van alle gebeurtenissen in de sector en geeft een beeld van hoe de sector er op dit moment uitziet. Het geeft antwoord op welke orkesten er nog zijn en hoe zij zich presenteren. Dat is voor de directie van orkesten van belang. Zij moeten namelijk een strategie (communicatie en marketing) bepalen om overeind te kunnen blijven staan. Het onderzoek is voor hun een startpunt om die strategie samen te stellen. Als tweede biedt het onderzoek informatie aan klassieke muziekfans. Er is de laatste tijd in een rap tempo veel gebeurd. Het is dus niet vreemd als ze ergens in het proces de weg zijn kwijt geraakt. Het onderzoek heeft voor deze groep een toegevoegde waarde omdat het een korte samenvatting geeft van alle gebeurtenissen en de stand van zaken op dit moment. Als laatste is het relevant voor de overgebleven werknemers in de klassieke muzieksector. Zowel voor musici als voor de ondersteunende functies (zoals kantoorbanen). De redenen van het belang van dit onderzoek zijn te vergelijken met de redenen voor de klassieke muziekfans. Door de snelle ontwikkelingen is het voor deze groep een middel om nog eens terug te kijken. Eveneens geeft het de resultaten weer van de afgelopen roerige periode waarin zij zich staande moeten hebben houden.

7

1.1 Aanleiding Al een hele tijd is het onrustig in de cultuursector. Musea, theaters, poppodia, orkesten, balletgroepen en andere cultuurvormen hebben het zwaar. De media houdt het Nederlandse volk al tijden dagelijks op de hoogte van de ontwikkelingen op dit gebied. De slechte economische tijd waarin we leven is de grote boosdoener van het gevecht voor het bestaansrecht van culturele uitingen. Vanuit de overheid is besloten rigoureus te bezuinigen op cultuur. Vanaf 2011 is zij zeer kritisch gaan kijken naar subsidieverstrekking. Wie krijgt wel nog de middelen om te blijven bestaan en voor wie houdt het op? Wat worden de nieuwe voorwaarden waaraan voldaan moet worden? Op welke factoren wordt geselecteerd? Omvang, locatie, programma, bezoekersaantallen? Er was veel onduidelijkheid en dat zorgde voor grote onzekerheid bij directies en werknemers in de cultuursector. In hetzelfde jaar werd aangekondigd dat de cultuursector op maar liefst 200 miljoen euro gekort zou worden (Griffioen, I., & Zwennes, E, 2011)1. Stapsgewijs werd het aangepakt. In 2011 30 miljoen euro, in 2012 50 miljoen euro en vanaf 2013 het overige bedrag: 120 miljoen euro. Onherroepelijk hebben deze bedragen aanzienlijke gevolgen voor de sector die grotendeels afhankelijk is van financiële ondersteuning vanuit de overheid. Directie en werknemers, maar ook cultuurliefhebbers hielden in 2011hun hart vast voor wat komen ging. Inmiddels is het 2013 en zijn de gevolgen goed zichtbaar. Organisaties kregen minder subsidie of helemaal geen subsidie meer. Ze hebben moeten inkrimpen of zijn verdwenen. Kijk maar eens naar het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants Orkest. Twee symfonieorkesten die actief waren in het zuiden van Nederland zoals de namen al doen vermoeden. Apart van elkaar kregen zij geen steun meer van de overheid. Wilden ze blijven bestaan, dan moest er noodzakelijk worden gefuseerd. Bij orkesten waarvan de één al meer dan 125 jaar bestaat en de ander 80 jaar bestaat, maakt dat heftige emoties los. Ook bij andere symfonieorkesten in Nederland, zoals misschien wel de bekendste: het Concertgebouw, zijn de gevolgen van de bezuinigingen al zichtbaar. In dit onderzoek wordt gekeken naar de bezuinigen en gevolgen van de cultuurbezuinigingen op symfonieorkesten. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling wordt ook wel de centrale vraag genoemd. Dit is de vraag waar aan het einde van het onderzoek een antwoord op gevonden wordt. Het is ook de vraag waaruit alle deelvragen zijn geformuleerd. Een goede probleemstelling vormen is dus van groot belang om het onderzoek relevant, bruikbaar en valide te maken. Vandaar dat deze met behulp van de SMART-methode geformuleerd is. In dit onderzoek is de probleemstelling: ‘Hoe ziet het huidige Nederlandse aanbod op het gebied van professionele symfonieorkesten eruit na alle

perikelen rondom de cultuurbezuinigingen?’

1 Griffioen, I., & Zwennes, E. (2011). Alle cultuurbezuinigingen in kaart gebracht. Geraadpleegd op 15 november 2013,

http://3voo/r12.vpro.nl/nieuws/2011/juni/alle-cultuurbezuinigingen-in-kaart-gebracht.html

8

1.3 Deelvragen Na het formuleren van de probleemstelling zijn de deelvragen bepaald. De deelvragen zijn een uiteenzetting van de probleemstelling. In dit onderzoek is de vraag opgesplitst in vier deelvragen. Hieronder de opsomming van de deelvragen:

Deelvraag 1: Wat is een symfonieorkest en welke professionele spelers zijn er in deze branche?

Deelvraag 2: Wat bieden de professionele symfonieorkesten?

Deelvraag 3: Wat is de achtergrond van de cultuurbezuinigingen?

Deelvraag 4: Wat zijn de gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor de professionele symfonieorkesten?

1.4 Doelstelling De deelvragen geven ieder een antwoord. Als deze antwoorden gebundeld worden, leiden ze tot het beantwoorden van de probleemstelling. Met het antwoord wordt het doel van het onderzoek behaald. Het doel is namelijk het beantwoorden van de probleemstelling en daarmee erachter komen hoe de sector waarin symfonieorkesten zich bevinden er uitziet op dit moment. Recentelijk is er in die sector veel veranderd. Het opnieuw in kaart brengen van de symfonische wereld is relevant voor directies en werknemers van symfonieorkesten. Naast alle professionals is het onderzoek ook voor de klassieke muziekliefhebber bruikbaar. De doelstelling van dit onderzoek is om de voorgenoemde personen te informeren over de huidige stand van zaken in de symfoniewereld.

9

1. Onderzoeksmethoden Om het juiste antwoord te krijgen op de probleemstelling van dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van een aantal methoden. Het is een combinatie van zorgvuldig uitgekozen methoden die elkaar aanvullen en versterken om tot een goed resultaat te komen. 2.1 Conceptuele model Als eerste is de probleemstelling in delen gehakt en weergegeven in het zogenoemde conceptuele model die hieronder te zien is. Deze tabel maakt duidelijk wat de verwachte relaties zijn omtrent de delen uit de probleemstelling. Daarbij zijn twee mogelijkheden. Een pijl met één pijlpunt en een pijl met twee pijlpunten. Wordt er een pijl met slechts één pijlpunt weergegeven dan duidt dat op een causale relatie, de relatie krijgt een bepaalde richting. De pijl met twee pijlpunten beeld een tweezijdige relatie uit. Het heeft samenhang. Het één is van invloed op het andere.

2.2 Onderzoeksstrategie

De data in dit onderzoek zijn met kwalitatieve methoden verzameld. Hierbij zijn dus nagenoeg geen cijfermatige gegevens gebruikt maar zijn er teksten geanalyseerd, een documentaire geanalyseerd en een interview gehouden. Het grote voordeel van een kwalitatief onderzoek is dat het open en flexibel is. Er kan dus worden ingegaan op de achtergronden van de verzamelde gegevens. Bij een onderzoeksonderwerp als deze is dat nodig. 2.3 Onderzoeksmethoden

Onder kwalitatief onderzoek vallen een aantal methoden, ook wel dataverzamelingsmethoden genoemd. In dit onderzoek worden vier methoden gebruikt om de deelvragen en de probleemstelling te beantwoorden:

literatuuronderzoek;

interviewen;

analyseren van essentiële situaties;

analyseren van een documentaire.

Er is gekozen voor deze vier methoden zodat vanuit meerdere invalshoeken naar het onderwerp wordt gekeken. Dit noemt men triangulatie. Literatuuronderzoek vindt plaats door het raadplegen van goede tekstuele bronnen. Er is voornamelijk gezocht naar wetenschappelijke artikelen over het onderwerp symfonieorkesten en cultuurbezuinigingen. Het onderwerp is echter vrij recent waardoor wetenschappelijke informatie nog niet uitermate groot is.

10

Echter, er zijn een aantal goede wetenschappelijke bronnen gevonden die de juiste hoeveelheid informatie hebben en actueel zijn. Naast de academische informatie zijn er ook krantenartikelen en andere waardevolle tekstuele bronnen gevonden die passend zijn voor dit onderzoek. De informatie uit deze bronnen is terug te vinden in alle hoofdstukken. Als tweede methode voor dit onderzoek wordt er een interview met een expert, op het gebied van symfonieorkesten, gehouden. In dit geval is gekozen voor het voormalig hoofd van de afdeling Communicatie & Marketing, dhr. G. Geluk, van het Limburgs Symfonie Orkest. Recentelijk is het orkest door cultuurbezuinigingen gedwongen gefuseerd met Het Brabants Orkest. Met veertig jaar ervaring en vakkennis is dhr. G. Geluk een waardevolle bron voor dit onderzoek. Het interview is verwerkt in hoofdstuk 6 en geeft gedeeltelijk antwoord op de deelvraag ‘Wat zijn de gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor de professionele symfonieorkesten?’. De derde methode die gebruikt wordt, is het analyseren van essentiële situaties. De hele situatie, van aankondiging van de bezuinigingen tot aan de gevolgen, heeft stapsgewijs plaatsgevonden. Het één volgde het ander op. Daardoor is het mogelijk om het onderwerp in fases op te delen. Iedere fase is als het ware een situatie. Omdat het onderwerp van dit onderzoek zich duidelijk stapsgewijs heeft opgevolgd is het analyseren van essentiële situaties gebruikt in elk hoofdstuk met uitzondering van hoofdstuk 3. De laatste methode is het analyseren van een documentaire. Kort geleden maakte Gideon Levy, presentator van het AVRO- programma ‘LEVY: Iedereen gaat het voelen’, een documentaire-achtige serie over de gevolgen van bezuinigingen. Iedere week vond een uitzending plaats over een bepaalde bedrijfssector die te maken kreeg met bezuinigingen. Eén aflevering uit de documentaire reeks was geheel gewijd aan de fusie tussen het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants orkest. Gideon Levy interviewt orkestleden en andere medewerkers. Daarnaast zijn de ontwikkelingen en de directe gevolgen van de fusie te zien. Deze informatie is verwerkt in hoofdstuk 6 en beantwoordt een gedeelte van de deelvraag ‘Wat zijn de gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor de professionele symfonieorkesten?’. 2.4 Begripsafbakening

Huidig: Dit moment, van nu. In dit onderzoek betekent ‘huidig’ november 2013. Nederland: Een land in het noordwesten van Europa, grenzend aan Duitsland en België met als officiële naam 'Koninkrijk der Nederlanden'. Aanbod: Komt van het woord ‘aanbieden’, dat betekent: iets geven tegen betaling of iets geven zonder iets terug te verwachten. ‘Aanbod’ kun je vervolgens omschrijven als ‘De hoeveelheid goederen en diensten die worden aangeboden op een bepaalde markt met verschillende prijzen.’ In dit onderzoek is de markt ‘professionele symfonieorkesten.’ Professioneel: Beroepsmatig en vakkundig. Symfonieorkesten: Ensemble bestaande uit strijkorkest, houten en koperen blaasinstrumenten, alsmede slagwerk. Het is een groot orkest dat doorgaans klassieke muziek ten gehore brengt (bijvoorbeeld symfonieën of opera`s).

11

In dit onderzoek horen de bovenstaande twee begrippen ‘professionele symfonieorkesten’ bij elkaar. De definitie van professionele symfonieorkesten: beroepsmatig ensemble bestaande uit strijkorkest, houten en koperen blaasinstrumenten, alsmede slagwerk. Perikelen: Lastige problemen. Cultuurbezuinigingen: Dit woord is een samenstelling van twee woorden: cultuur en bezuinigingen. Cultuur: Alles wat door de samenleving wordt voortgebracht (in tegenstelling tot natuur). Kunstuiting, kunst en/of wetenschap, inclusief o.a. literatuur, architectuur, schilderijen, theater. Bezuinigen: Een politieke maatregel die politici nemen omdat er een te grote staatsschuld of een te groot begrotingstekort zou zijn. Bezuinigingen leiden deels tot besparingen. Ministeries bezuinigen over het algemeen wanneer uitgaven de opbrengsten dreigen te overtreffen. Cultuurbezuinigingen: Een politieke maatregel om te besparen op kunst en/of wetenschap. Cultuursector: De cultuursector is dat deel van de maatschappij, waar de kunst en cultuur wordt geproduceerd, gepresenteerd, gepubliceerd, geconsumeerd en geconserveerd. De cultuursector wordt door de Raad van Cultuur ingedeeld in een vijftiental sectoren: amateurkunst en cultuureducatie, archieven, architectuur en stedenbouw, beeldende kunst en vormgeving, dans, film, landschapsarchitectuur, letteren en bibliotheken, media, monumenten en archeologie, musea, muziek en muziektheater, en theater. Volgens de klassieke economie is de cultuursector een sector naast de economische sectoren (landbouw, industrie en dienstverlening). De cultuursector wordt in de theorie en praktijk op meerdere wijzen onderverdeeld:

de genoemde verdeling in een vijftiental sectoren;

de hoge kunst en lage kunst;

de gesubsidieerde en de ongesubsidieerde cultuursector. Alle definities van bovenstaande begrippen zijn afkomstig van www.encyclo.nl

12

Literatuur –

onderzoek

13

2. Het symfonieorkest In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de eerste deelvraag ‘Wat is een symfonieorkest en welke professionele spelers zijn er in deze branche?’. Een symfonieorkest is een beroepsmatig ensemble bestaande uit strijk, houten en koperen blaasinstrumenten, alsmede slagwerk (Muziekbus, 2013) 2. Het is een groot orkest dat doorgaans klassieke muziek ten gehore brengt. Daarbij kan er gedacht worden aan symfonieën en opera’s. Geschiedenis Ergens in de vijftiende eeuw, in de barokperiode, is de oorsprong van het symfonieorkest te herleiden (Muziekbus, 2013) 3. Het had nog niet helemaal de vorm zoals men het nu kent, het was meer te vergelijken met een ensemble. Het had de volgende instrumenten: viool, altviool, cello, contrabas, fluit, hobo, fagot, trompet, hoorn en klavecimbel (soort piano). Pas in de zeventiende eeuw, in de klassieke tijd, nam het orkest vormen aan die lijken op de huidige vorm. Het orkest werd toen uitgebreid. De strijkersgroep werd twee keer zo groot en er kwamen klarinetten, trombones en slagwerk bij. In de romantische periode, rond 1850, vond er weer een verdubbeling van de strijkersgroep plaats. Ook andere instrumentgroepen werden uitgebreid. Er kwamen zelfs nieuwe instrumenten bij: harp, bas hout- en koperinstrumenten en het slagwerk werd flink aangevuld. Veel later werd de piano toegevoegd aan het symfonieorkest. Echter, deze heeft geen vaste plaats in het orkest. Hij wordt alleen gebruikt als solo-instrument. Aantal musici In een gemiddeld professioneel symfonieorkest spelen 80 musici. De professionele Nederlandse symfonieorkesten variëren van 40 tot 110 musici. philharmonie zuidnederland is op dit moment het grootste orkest met 110 spelende musici. Het Residentie Orkest uit Den Haag is één van de kleinere orkesten met 74 vaste musici. Samenstelling De samenstelling van een symfonieorkest is als volgt (Muziekbus, 2013)4:

strijkers: 16 -30 violen, 8 – 12 altviolen, 8 – 12 cello’s, 5 – 8 contrabassen;

harp en piano.;

houtblazers: 2 dwarsfluiten, 1 piccolo, 2 hobo’s, 1 althobo, 2 klarinetten, 1 basklarinet, 2 fagotten en 1 contrafagot;

koperblazers: 2 -6 hoorns, 2 -5 trompetten, 2 trombones, 1 bastrombone, tuba;

percussie.

2 Muziekbus. (2013). Symfonieorkest. Geraadpleegd op 26 november 2013,

http://www.muziekbus.nl/muziek/symfonieorkest.html 3 Muziekbus. (2013). Symfonieokest. Geraadpleegd op 26 november 2013,

http://www.muziekbus.nl/muziek/symfonieorkest.html 4 Muziekbus. (2013). Symfonieorkest. Geraadpleegd op 26 november 2013,

http://www.muziekbus.nl/muziek/symfonieorkest.html

14

Opstelling Een symfonieorkest, professioneel of vanuit de amateurhoek, heeft een vaste opstelling. Als eerste wordt de dirigent genoemd. Hij is als het ware de baas van het orkest en bepaalt dus hoe een werk gespeeld wordt. De dirigent staat prominent in het midden, helemaal vooraan. Hij staat met de rug naar de zaal op een verhoging zodat hij voor ieder orkestlid goed te zien is. Voor hem staat een standaard met daarop zijn directiepartituur (het boekwerk waar de partij van ieder instrument in staat). Enkele dirigenten prefereren om zonder partituren te dirigeren met als reden zich beter te kunnen richten op de musici. De meeste dirigenten leiden hun orkest met een dirigeerstok, die in jargon ‘baton’ heet en is ontstaan vanuit het principe dat het zijn arm zou verlengen. Er zijn echter dirigenten die alleen met hun handen dirigeren. Meestal beargumenteren ze die keuze vanuit het perspectief ‘’de vrijheid om hun vorm van kunst te uiten’’. Met zijn rechterhand slaat de dirigent de maat en bepaalt daarmee het tempo van het muziekwerk. Zijn linkerhand gebruikt hij om de expressie, toebehorend aan het karakter van het werk, uit te drukken. Daaronder wordt bijvoorbeeld de dynamiek verstaan. Ook het aanhalen van instrumentengroepen valt hieronder. Toch wordt de expressie van een werk ook met de rechterhand verduidelijkt. Hij kan namelijk scherpe vormen met de baton uitbeelden, dat betekent dat het krachtig en met pit moet klinken. Anderzijds kan de dirigent ervoor kiezen ronde vormen te maken. Daarmee doelt hij op een vloeiende klank. Iedere dirigent heeft zijn eigen stijl. Bekende dirigenten, zoals de jonge Gustavo Dudamel, springen er vaak uit door het tonen van heftige expressies. Het is niet voor niks een beroep dat valt onder de sector kunst. Dirigenten zijn creatieve personen die denken en handelen vanuit emotie. Aan de linkerkant van het podium zitten de eerste violen. Zij staan onder leiding van de concertmeester. Deze persoon is de vertegenwoordiger voor de musici. Voor aanvang van een concert neemt de concertmeester de leiding bij het afstemmen van de instrumenten. Naast de eerste violen zitten de groep tweede violen. De groep altviolen sluit daarop aan. Zij zitten dus in het midden, vooraan. De instrumenten die de halve cirkel compleet maakt zijn de cello’s. Daarachter neemt het grootste strijkinstrument, de contrabas, zijn plaats in. In de volgende rij, achter de eerste rij, zitten de fluiten en piccolo. Zij zitten achter de altviolen. De hobo en de althobo schuiven naast de fluiten aan. Achter deze groep bevinden zich de klarinetten gevolgd door de basklarinet, de fagot en de contrafagot. Weer een plaats naar achter vindt men de koperblazers met aan de linkerkant de hoorns en aan de rechterkant de trompetten, trombones en de tuba. Helemaal achter staat het slagwerk. Tot slot staat de piano en de harp aan de linkerzijkant. Zie figuur 1 voor de opstelling van een symfonieorkest. (Residentie Orkest, 2013). Figuur 1. De klassieke opstelling van een symfonieorkest.

Overgenomen van Musici (2013), van Residentie Orkest http://www.residentieorkest.nl/index.php?pageID=16

15

Duitse opstelling Behalve deze meest voorkomende opstelling is er ook nog een andere, veel oudere opstelling, die men ´Duitse opstelling´ noemt. Daarbij staan de contrabassen achteraan en worden de tweede violen op de plaats gezet waar bij de vorige opstelling de celli plaatsnamen. Dat houdt in dat de tweede violen aan het uiteinde van de eerste rij zitten. Waarom bestaat deze opstelling? Bij bepaalde muziekwerken komt bij deze opstelling de muziek beter tot uiting. Het geluid van de contrabassen wordt hier egaler verdeeld over het hele orkest. Ook de variatie tussen de eerste en de tweede viool is duidelijker aanwezig. De Duitse opstelling was een hele tijd amper te zien bij orkesten. Intussen wordt hij weer vaker gebruikt. De Wiener Philharmoniker (wereldberoemd symfonieorkest uit Wenen) houdt vast aan zijn traditie en speelt altijd in de Duitse opstelling (Large, N. l., 2005)5. Professionele orkesten Zoals in de begripsafbakening al wordt uitgelegd wordt met professioneel ‘beroepsmatig en vakkundig’ bedoeld. Om bij een symfonieorkest te spelen is een klassieke conservatoriumopleiding dan ook een vereiste. Om daadwerkelijk te spelen bij een symfonieorkest wordt, wanneer er een vacature vrij komt, een auditie gehouden. Een deskundige jury bepaalt vervolgens wie het beste is en wordt aangenomen bij het orkest. Het eerste professionele symfonieorkest in Nederland werd in 1814 geformeerd onder de naam Cecilia Orkest. Daaropvolgend ontstond in 1883 het Maastrichts Stedelijk Orkest, dat later de naam Limburgs Symfonie Orkest kreeg. In 1888 volgde Nederlands bekendste orkest: het Concertgebouworkest. Later werd in 1904 het Residentie Orkest in Den Haag en het Rotterdams Philharmonisch Orkest (1918) opgericht. Hieronder staat een opsomming van de elf symfonieorkesten die er op dit moment zijn in Nederland:

1. Koninklijk Concertgebouworkest - Amsterdam 2. Radio Filharmonie Orkest - Hilversum 3. Metropole Orkest - Hilversum 4. Het Nederlands Philharmonisch Orkest (waaronder het Nederlands Kamerorkest ook behoort) -

Amsterdam 5. Holland Symfonia - Amsterdam 6. Rotterdams Philharmonisch Orkest - Rotterdam 7. Residentie Orkest - Den Haag 8. Nederlands Symfonieorkest (Orkest van het Oosten) - Enschede 9. philharmonie zuidnederland - Maastricht/Eindhoven 10. Het Gelders Orkest - Arnhem 11. Noord Nederlands Orkest - Groningen

Concreet De afkomst van het symfonieorkest is te herleiden naar de vijftiende eeuw. Wanneer daarop terug gekeken wordt, lijkt dat meer op een ensemble. Door de jaren heen verschoof de samenstelling enkele keren. In 1850 werd het symfonieorkest samengesteld op de manier die nu gebruikelijk is. Een symfonieorkest heeft een vaste samenstelling. Soms wordt deze vergroot om en bepaald werk te kunnen realiseren. De opstelling heeft twee varianten: de klassieke en de Duitse opstelling. Om professioneel musicus bij een symfonieorkest te zijn dient men een klassieke conservatoriumopleiding afgerond te hebben. Op dit moment zijn er elf professionele symfonieorkesten in Nederland.

5 Large, N. l. (2005). De immer onvolmaakte opstelling. Geraadpleegd op 27 november 2013,

http://www.sympag.nl/archief/opstelling.html

16

3. Het aanbod van Nederlandse symfonieorkesten In dit hoofdstuk wordt er antwoord gegeven op de deelvraag die als volgt luidt: ‘Wat bieden de professionele symfonieorkesten?’. In dit hoofdstuk is van ieder orkest een samenvatting gemaakt. In bijlage 1 is een grotere hoeveelheid informatie over de orkesten te vinden. Er zijn elf symfonieorkesten in Nederland, verdeelt over het land. In het voorgaande hoofdstuk werden deze al benoemd. In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op hoe deze orkesten zich presenteren. Kortom wat hebben zij te bieden?

1. Koninklijk Concertgebouworkest Het eerste orkest is het Koninklijk Concertgebouworkest die haar basis heeft in onze hoofdstad. In 1888 is het bekendste orkest van Nederland opgericht. Het heeft een eigen gebouw, Het Concertgebouw, gevestigd in Amsterdam- Zuid. Het orkest geeft jaarlijks tachtig concerten. Niet alleen thuishaven Amsterdam maar ook de wereldwijde podia zijn aan het Concertgebouworkest toevertrouwd. Parijs, Brussel, Londen en Frankfurt zijn steden die het orkest regelmatig bezoekt. Jaarlijks trekt het Concertgebouworkest 250.000 concertbezoekers. Daar zijn niet te tv- en radio-uitzendingen bij gerekend. Regelmatig werkt het orkest namelijk samen met de AVRO. Met deze media bereiken ze nog eens een veelvoud aan kijkers en luisteraars. Het Concertgebouworkest heeft in de loop der jaren veel opnames gemaakt. Talrijke opnames daarvan zijn in de prijzen gevallen, nationaal en internationaal. Het Concertgebouworkest is het enige orkest in Nederland met zijn eigen label, RCO Live genaamd. Recentelijk is RCO Universe door het orkest geïntroduceerd. Het is een app voor Apple’s iPhone en iPad. Hierop zijn concertregistraties van hoge kwaliteit te beluisteren.

2. Radio Filharmonie Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest is net na de oorlog, in 1945, opgericht door Albert van Raalte. Het is gevestigd in Hilversum. Het gebouw met de naam Muziekcentrum van de Omroep is de thuisbasis van het Radio Filharmonisch Orkest. In het gebouw zijn ook gevestigd: het Metropole Orkest, het Groot Omroepkoor en de Muziekbibliotheek van de Omroep. In 2005 zijn, door culturele bezuinigingen, maar liefst drie orkesten uit Hilversum gefuseerd: het Radio Filharmonisch Orkest, het Radio Symfonie Orkest en het Radio Kamerorkest. Ze zijn samen verder gegaan onder de naam Radio Filharmonisch Orkest. Het orkest lever zijn diensten aan de Nederlandse Publieke Omroep. Ze zijn dan ook te horen en te zien in programma’s van de NTR zoals ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert. De concerten die het orkest geven worden meestal rechtstreeks uitgezonden bij zenders de Publieke Omroepen. Het Radio Filharmonie Orkest onderscheidt zich door regelmatig wereldpremières en ´eerste uitvoering in Nederland´ te spelen. In augustus 2012 is Markus Stenz benoemd tot chef-dirigent van het orkest.

3. Metropole Orkest In 1945, wanneer de oorlog bijna voorbij is, wordt het Metropole Orkest opgericht. De Nederlandse regering en het koningshuis besluiten dat er een orkest moet worden geformeerd dat hoop en entertainment biedt aan het volk. In het begin kwamen de musici van het Metropole Orkest vanuit heel Europa om samen een nieuw geluid te vormen. Al snel groeide het orkest tot een volledig formaat met een groot strijk- en bigbandselectie. In 2011 kwam een flinke tegenvaller voor het Metropole Orkest. De financiering vanuit het omroepbudget wordt stopgezet en vanaf 2012 staan het orkest er alleen voor. Nu kan worden geconcludeerd dat het zich goed staande heeft kunnen houden. Het orkest zorgt nu voor haar

17

eigen inkomsten. Inmiddels deelt het Metropole Orkest een gebouw (Muziekcentrum van de Omroep) met het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor. Daarbij heeft iedereen zijn eigen repetitieruimtes en opnamestudio tot zijn beschikking. In het verleden trad het Metropole Orkest op met sterren van wereldniveau. Ze stonden bijvoorbeeld op het podium met Ella Fitzgerald, Bono en Steve Vai. Tevens begeleidt het orkest artiesten zoals Within Temtation, The Opposites, Trijntje Oosterhuis en Alain Clark. Het orkest staat bekend om shows met een hoge entertainmentwaarde. Dat maakt het Metropole Orkest het grootste professionele pop-jazz- en symfonieorkest ter wereld.

4. Het Nederlands Philharmonisch Orkest Het was 1985 toen musici van drie bestaande orkesten in Amsterdam hun kwaliteiten en ervaringen bundelde en samen het nieuwe Nederlands Philharmonisch Orkest oprichtte. Intussen heeft het orkest een goede reputatie opgebouwd in de nationale en internationale muziekwereld. Sinds de oprichting verzorgt het Nederlands Philharmonisch Orkest en het Nederlands Kamerorkest de producties van De Nederlandse Opera die alleen gespeeld worden in het Muziektheater Amsterdam. Door de grote capaciteit, het orkest telt 130 musici, kan het orkest veelomvattende projecten aan. Daardoor wordt het orkest regelmatig uitgenodigd in het buitenland. In 2009 toerde het orkest door Duitsland en deed daar de belangrijkste podia aan.

5. Holland Symfonia Het Nationale Ballet en het Nederlands Dans Theater hebben een eigen orkest: Holland Symfonia. Het orkest is constant bezig met het bedenken van nieuwe concertformules. Daarmee willen het een breed publiek bereiken. Holland Symfonia bestaat uit 45 musici die vast in dienst zijn en onder leiding staan van chef-dirigent Matthew Rowe. Amsterdam is de thuishaven gezien de repetitiezaal in de MuzyQ studio’s en de voorstellingen in het Muziektheater Amsterdam. Jaarlijks trekt Holland Symfonia meer dan 100.00 bezoekers.

6. Rotterdams Philharmonisch Orkest Het Rotterdams Philharmonisch presenteert zich als een modern orkest met het temperament van thuishaven Rotterdam. Het onderscheidt zich door de gedurfde manier waarop het orkest het publiek benadert. Dat maakt het orkest geliefd bij de inwoners van de stad. Dikwijls wordt klassieke muziek gecombineerd met andere vormen van kunst zoals beeldende kunst, film of dans. Het orkest staat onder leiding van chef-dirigent Yannick Nézet-Séguin.

7. Residentie Orkest Het Residentie Orkest uit Den Haag en opgericht door Henri Viotta bestaat al meer dan 100 jaar. Het eerste concert vond plaats in 1904 en sindsdien heeft het zich ontwikkeld als gewild symfonieorkest. Thuisbasis is de Dr Anton Philipszaal.

8. Nederlands Symfonieorkest (Orkest van het Oosten) Het Nederlands Symfonieorkest heeft als thuisbasis het Nationaal Muziekkwartier in Enschede. Het orkest is opgericht in de jarig dertig van de vorige eeuw. In 1954 werd het orkest geheel professioneel en kreeg toen de naam Overijssels Philharmonisch Orkest. Al in 1983 vond er een bezuinigingsronde plaats. Het orkest werd gedwongen samen te gaan met Opera Forum en noemde zich Forum Filharmonisch. Vervolgens werd het orkest opgeheven maar ging met 40 musici minder door als Orkest van het Oosten. Nu is Orkest van het Oosten de ondertitel van het Nederlands Symfonieorkest dat onder leiding staat van chef-dirigent Jan Willem de Vriend.

9. philharmonie zuidnederland Dit orkest is het jongste orkest van Nederland. Het bestaat namelijk vanaf april 2013. Het is ontstaan door een gedwongen fusie tussen het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants Orkest. Het eerste seizoen voor de nieuwe orkest is net van start gegaan en met een grootse bezetting (110 musici) is het in staat om

18

imposante meesterwerken ten gehore te brengen. Het is het grootste regionale orkest en daarmee in staat om zich, wanneer nodig, op te splitsen in meerdere kleinere kamerorkesten.

10. Het Gelders Orkest Het Gelders Orkest heeft 85 musici en de stad Arnhem is de standplaats. In 1889 is het allemaal begonnen met de Arnhemsche Orkest Vereeniging. In 1949 maakt het orkest de overstap naar zijn huidige naam. In het seizoen 2013 - 2014 staat het orkest onder leiding van chef -dirigent Antonello Manacorda. Het orkest vindt het belangrijk de mensen te raken met live klassieke muziek. Jaarlijks bereiken ze 400.000 personen met innovatieve muzikale projecten.

11. Noord Nederlands Orkest Vorig seizoen bestond dit orkest uit Groningen 150 jaar. Dat werd uitbundig gevierd met speciale concerten. Daarbij heeft het orkest zich ook gericht op een bredere doelgroep.Het orkest staat onder leiding van chef-dirigent Stefan Asbury. In 1989 fuseerde het Noordelijk Filharmonisch Orkest met het Frysk Orkest en vormde samen het nieuwe Noord Nederlands Orkest. Concreet In 2013 zijn er in totaal elf professionele symfonieorkesten verdeeld over heel Nederland. Bij bijna alle orkesten is het mogelijk om een abonnement te nemen, meestal in de vorm van een serieabonnement waarin concerten al voor de abonnee geselecteerd zijn. Naast de concerten met het klassieke repertoire hebben de meeste orkesten ook een lichter programma waarmee geprobeerd wordt een jongere doelgroep aan te spreken. De prijzen lopen ver uit elkaar. Het ene orkest hanteert hoge prijzen in vergelijking met andere orkesten. Ook hebben bijna alle orkesten een educatieprogramma waarin aandacht wordt besteed aan alle leeftijdscategorieën. Van kinderen tot jongeren en van studenten tot ouderen. De orkesten hebben allen een website en de meeste orkesten gaan mee met de tijd door ook online aanwezig te zijn op social media.

19

4. De cultuurbezuinigingen op een rijtje

In hoofdstuk 4 wordt antwoord gegeven op de derde deelvraag ‘Wat is de achtergrond van de

cultuurbezuinigingen?’.

In 2010 kondigde de regering de bezuinigingen aan voor de cultuursector. Flinke bezuinigingen die de hele branche op zijn kop zette. Het was zelfs de vraag of organisaties nog wel konden blijven bestaan. Het verlenen van subsidies werd vanuit Den Haag, door de Raad van Cultuur, opnieuw bekeken. De minister kondigde aan dat subsidies zouden verminderden of helemaal zouden worden opgeheven. Dat zorgde voor heel wat commotie bij cultuurbedrijven. Stakingen waren het gevolg. Er werd gestaakt met gejoel en herrie. Alles werd uit de kast gehaald. BN’ers werden opgetrommeld en er werd gestaakt in alle mogelijke kunstvormen. Onder meer met dans, muziek, toneel werd geprobeerd de ideeën uit Den Haag tegen te houden. Echter het besluit stond muurvast. De regering zette de plannen door. ‘Wat nu?’ vroegen vele zich af? De sector die zo hard de steun van de overheid nodig heeft moet genoegen nemen met minder. Eén ding dat vaststond: er stond een roerige tijd aan te komen voor de hele cultuurbranche. Een terugblik Het is niet de eerste keer dat de symfonieorkestenwereld een flinke klap krijgt. In de jaren tachtig maakte Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, Til Gardeniers, in eigen woorden kenbaar dat de betekenis van orkesten gedaald was. Daarmee gaf zij het teken dat er veel ging veranderen. In de nota ‘Orkestenbestel 1981’nam zij de subsidiering van symfonieorkesten toentertijd onder de loep (Janssen, P., 2007)6. Er kwamen harde conclusies uit. Zo zou onder meer de programmering risicoloos zijn. Til Gardeniers kondigde bezuinigingen aan. Ook stelde ze voor om orkesten te laten werken met deeltijdcontracten voor de musici. In 1982 kwam er meer duidelijk over de slachtoffers die gingen vallen door de bezuinigingen. Vooral de regionale orkesten werden de pineut. Later volgde André van der Louw, Til Gardeniers als minister van Cultuur, op. Hij had nog ingrijpendere plannen voor de Nederlandse orkesten. Hij kondigde de opheffingen aan van Het Gewestelijk Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest. Dat laatste orkest overleefde de bezuinigingen omdat provincie Limburg de subsidie voor het orkest uit eigen zak ging betalen. De overheidssubsidie voor het Limburgs Symfonie Orkest werd wel stop gezet. Het Gewestelijk Orkest had minder geluk. Voor dat orkest was het einde verhaal. Het kon volgens de overheid niet meer voldoen aan educatieve taken en bevordering van de amateuristische muziekwereld. De kwaliteit van dit orkest werd in twijfel getrokken door het toenmalige ministerie van Cultuur. In 1984 werd het Gewestelijk Orkest opgeheven (Janssen, P., 2007)7. De volgende stappen werden gezet in het eerste kabinet van Ruud Lubbers. Symfonieorkesten behoorde nu in de portefeuille van minister Eelco Brinkman. Hij richtte de Landelijke Werkgroep Orkestenbestel op. Deze groep bleek schokkende plannen te hebben. In de praktijk kregen de regionale orkesten weer de hardste klappen. Het Overijssels Filharmonisch Orkest en Opera Forum werd gedwongen te fuseren. Achteraf bleek dit een tijdelijke oplossing van de overheid want een jaar later kwam er een grote reorganisatie waarbij het orkest de nieuwe naam Forum Filharmonisch kreeg. Het orkest is inmiddels weer opgesplitst in twee gezelschappen: Orkest van het Oosten en de Nationale Reisopera.

6 Janssen, P. (2007). De regionale orkesten in Nederland, de zin en onzin van de reorganisaties (jaargang 40). Rekkem/

Raamsdonksveer: Stichting Ons Erfdeel, blz. 660. 7 Janssen, P. (2007). De regionale orkesten in Nederland, de zin en onzin van de reorganisaties (jaargang 40). Rekkem/

Raamsdonksveer: Stichting Ons Erfdeel, blz. 661.

20

Ook het Utrechts Symfonie Orkest, het Amsterdams Philharmonisch Orkest en het Nederlands Kamerorkest kreeg het zwaar te verduren. Zij fuseerde samen tot het Nederlands Philharmonisch Orkest dat tot op heden nog bestaat (Janssen, P., 2007)8. In het begin van de jaren negentig wordt een tweede poging ondervonden om het Limburgs Symfonie Orkest op te heffen. Echter door protesten vanuit de provincie, de achterban en de orkesten zelf werd het plan niet doorgezet. In de cultuurnota 2001 - 2007 wordt gesteld dat er niet meer op orkesten bezuinigd kan worden zonder dat orkesten opgeheven zouden moeten worden. De handrem wordt gezet op bezuinigingen bij symfonieorkesten. In deze periode hebben de orkesten de tijd gehad om weer adem te komen (Janssen, P., 2007)9. 2011 Drie jaar was het redelijk rustig rondom de symfonieorkesten. In juni 2011 kwam daar verandering in. Staatssecretaris van Cultuur, Halbe Zijlstra, maakte toen bekend wat de nieuwe cultuurbezuinigingen inhielden. 200 miljoen was het bedrag, uitgestreken over drie jaar, dat ervoor zorgde dat opnieuw de cultuursector zwaar getroffen werd. Er werd vaart achter gezet want al in hetzelfde jaar moesten er de eerste 30 miljoen bezuinigd worden. Een jaar later, in 2012, werd de volgende 50 miljoen bezuinigd. In 2013 krijgt de sector de grootste klap doordat de overheid bezuinigd met het overgebleven bedrag, 120 miljoen (Griffioen, I., & Zwennes, E.,2011)10. Om tot dat totaal bedrag te komen wordt er bezuinigd op vier verschillende manieren (Beroepskunstenaar, 2013). 11:

1. Cultuursubsidies Er wordt bezuinigd op subsidies, cultuurfondsen en programmakosten, oplopend tot 200 miljoen

structureel in 2015. De kunstbegroting wordt hierdoor gehalveerd.

2. Verhoging BTW-tarief (ingevoerd en alweer teruggedraaid) Het btw-tarief voor podiumkunsten en kunstaankopen is in 2011 verhoogd van 6 naar 19%. Hierdoor werden kaartjes voor concerten, voorstellingen en kunstaankopen duurder. Inmiddels is dit besluit teruggedraaid: per 1 juli 2012 is de btw weer terug naar 6%.

3. Afschaffing WWIK De Wet Werk en Inkomen Kunstenaars is afgeschaft per 1 januari 2012. Er gold een overgangsregeling tot 1 juli 2012.

4. Omroep Er wordt 200 miljoen structureel bezuinigd op de publieke omroep, de themakanalen en het muziekcentrum voor de omroep. In het nieuwe regeerakkoord van 29 oktober 2012 is een extra bezuiniging van 100 miljoen aangekondigd. Hierdoor dreigt het Mediafonds per 2017 te worden

opgeheven. Vanaf 1 januari 2013 is er een nieuwe mediawet van kracht. Als de kwaliteit achteruit blijkt te gaan verdwijnt er een publiek net.

8 Janssen, P. (2007). De regionale orkesten in Nederland, de zin en onzin van de reorganisaties (jaargang 40). Rekkem/

Raamsdonksveer: Stichting Ons Erfdeel, blz. 662. 9 Janssen, P. (2007). De regionale orkesten in Nederland, de zin en onzin van de reorganisaties (jaargang 40). Rekkem/

Raamsdonksveer: Stichting Ons Erfdeel, blz. 655, 656, 658 t/m 663 en 667. 10 Griffioen, I., & Zwennes, E. (2011). Alle cultuurbezuinigingen in kaart gebracht. Geraadpleegd op 11 december 2013,

http://3voor12.vpro.nl/nieuws/2011/juni/alle-cultuurbezuinigingen-in-kaart-gebracht.html 11

Beroepskunstenaar. (2013). Hoe zit het met de bezuinigingen op kunst en cultuur? Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.beroepkunstenaar.nl/erfgoed/nieuws/titel/hoe-zit-het-met-de-bezuinigingen-op-kunst-en-cultuur/

21

Staatssecretaris van Cultuur Halbe Zijlstra wordt geadviseerd door de Raad voor Cultuur. De voorzitter van deze groep is Joop Daalmeijer. Het advies dat in 2012 samengesteld is door de Raad voor Cultuur heet ‘Slagen in Cultuur’. Hierin staan aanbevelingen (voor de jaartallen 2012 t/m 2016) op het gebied van subsidieaanvragen. 118 organisaties deden voor 2012 een subsidieaanvraag. De raad beoordeelde de aanvragen op de volgende punten (Bockma, H., & Lier, van H., 2012). 12:

publieksbereik; (inter-)nationaal belang; educatie; geografische spreiding; kwaliteit.

Vanuit deze criteria besloot de Raad voor Cultuur of de aanvraag werd aanvaard of afgewezen. 73 aanvragen werden positief beantwoord, 21 daarvan moeten volgens de raad eerst aan één of meerdere voorwaarden voldoen. 45 aanvragen zijn afgewezen. Voor de nieuwe basisinfrastructuur heeft de overheid 310 miljoen tot de beschikking. Wat is de zogenoemde basisinfrastructuur? Dat is het totale aantal aan culturele organisaties waarvan de overheid denkt dat deze in Nederland zouden moeten bestaan. Dit systeem wordt ingevoerd vanaf 1 januari 2013 en ziet er als volgt uit (Bockma, H., 2011). 13:

zeven orkesten: waarvan vier volwaardige symfonieorkesten in de regio's Noord, Oost, Zuid en het gebied Rotterdam-Den Haag, één internationaal toporkest, één begeleidingsorkest voor de opera en één ensemble voor de begeleiding van dans;

eén grootschalig operagezelschap van internationale statuur en één operaproductie met (beperkte) reistaak;

acht theater- en jeugdgezelschappen verspreidt over het land; eén podiumkunsten festival van internationale statuur; vier dansgezelschappen: twee grote gezelschappen van internationale statuur (waarvan één

balletgezelschap en één gezelschap voor moderne dans), één gezelschap met jeugddanstaak en één ander dansgezelschap;

zes presentatie-instellingen voor beeldende kunst en 50 plaatsen voor toptalent; twee internationale filmfestivals en één festival voor actueel vernieuwend aanbod van de

Nederlandse film;

drie ondersteunende lettereninstellingen; vier 'sectorinstituten' (film, creatieve industrie, cultuureducatie/amateurkunst en bibliotheken);

drie bovensectorale instellingen (internationaal cultuurbeleid, onderzoek en statistiek en digitalisering erfgoed);

vijf fondsen: Fonds Podiumkunsten en Cultuurparticipatie, Mondriaan Fonds voor beeldende kunst en erfgoed, Nederlands Fonds voor de film, Nederlands Letterenfonds, Fonds voor de Creatieve Industrie;

de subsidie aan het Nationaal Historisch Museum stopt. Het Nationaal Openluchtmuseum wordt in staat gesteld om de Nederlandse geschiedenis digitaal en - in samenwerking met het Rijksmuseum - fysiek te presenteren;

12 Bockma, H., & Lier, van H. (2012). Bezuinigingen raken de kern van het culturele bestel; 45 afwijzingen subsidie. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/9824/De-zoektocht-naar-miljarden/article/detail/3258571/2012/05/21/Bezuinigingen-raken-de-kern-van-het-culturele-bestel-45-afwijzingen-subsidie.dhtml 13

Bockma, H. (2011). De belangrijkste cultuurbezuinigingen op een rij. Geraadpleegd op december 2013, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/article/detail/2444081/2011/06/10/De-belangrijkste-cultuurbezuinigingen-op-een-rij.dhtml

22

musea die de norm van 17,5 % eigen inkomsten niet halen, krijgen dan slechts subsidie voor het behoud en beheer van hun collectie en niet meer voor publieksfuncties. Dit geldt in ieder geval voor museum Meermanno in Den Haag en het Boerhaave Museum in Leiden;

deze musea moeten op zoek naar nieuwe financieringsbronnen of samenwerkingspartners. Bij de meeste musea wordt bezuinigd op hun wetenschappelijke activiteiten. Een aantal musea wordt in staat gesteld zich te ontwikkelen tot topinstituut, onder meer op de gebieden kunsthistorische documentatie en immaterieel erfgoed en volkscultuur (Bockma. H., 2011). 14.

Uit deze opsomming blijkt dat productie voor ondersteuning gaat. De overheid bezuinigd het meest op sectorinstituten en tussenpersonen. De bedoeling is dat culturele organisaties als ondernemer gaan denken en daardoor gaan zorgen voor hun eigen inkomsten. De overheid heeft daar zelfs een richtlijn voor gemaakt. 17,5% moeten culturele instellingen aan eigen inkomsten verwerven, bij podiumkunsten en festivals bedraagt dit 21,5% (Beroepskunstenaar, 2013) 15. Het Metropole Orkest kreeg al te maken met ondernemerschap maar de overheid wil deze ondernemingsplannen ook toepassen op andere culturele organisaties. De overheid noemt dat ‘ het stimuleren om eigen inkomsten te verwerven’. Dat kan volgens hen op drie manieren (Rijksoverheid, 2013)16:

1. Publieksinkomsten (bijvoorbeeld uit kaartverkoop). 2. Inkomsten uit particuliere fondsen (bijvoorbeeld Prins Bernard Cultuur Fonds). 3. Andere eigen inkomsten (bijvoorbeeld sponsoring, particuliere giften, verkoop van producten).

Concreet Toen in 2011 de cultuurbezuinigingen aangekondigd werden door de regering stond de hele branche op zijn kop. Ondanks de stakingen in de meest creatieve vormen stond het besluit vast. Er zouden grote veranderingen komen. Er moest 200 miljoen bezuinigd worden, uitgestreken over drie jaar. Dat pakte de overheid op vier manieren aan. Door cultuursubsidies te verlagen of af te schaffen, verhogen van het Btw-tarief (is alweer teruggedraaid), de afschaffing WWIK, inkrimpen van de Publieke Omroep moest de 200 miljoen behaald worden. De Raad voor Cultuur besliste welke organisaties nog in aanmerking kwamen voor rijkssubsidie. Ze beoordeelde dat op een aantal van tevoren afgesproken punten. De overheid stelde een nieuwe basisinfrastructuur voor cultuur samen. Daarin staat uitgelegd voor welke soort organisaties er in de nieuwe cultuurwereld plaats is. De achterliggende gedachte van de overheid is om culturele organisaties aan te sporen om zelfstandig te worden en dus te kunnen bestaan zonder rijkssubsidie.

14

Gehele opsomming: Bockma. H. (2011). De belangrijkste cultuurbezuinigingen op een rij. Geraadpleegd op december 2013, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/article/detail/2444081/2011/06/10/De-belangrijkste-cultuurbezuinigingen-op-een-rij.dhtml 15

Beroepskunstenaar. (2013). Hoe zit het met de bezuinigingen op kunst en cultuur? Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.beroepkunstenaar.nl/erfgoed/nieuws/titel/hoe-zit-het-met-de-bezuinigingen-op-kunst-en-cultuur/ 16

Rijksoverheid. (2013). Kunst en Cultuur. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kunst-en-cultuur/ondernemerschap-kunst-en-cultuur

23

5. De gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor symfonieorkesten

In het laatste hoofdstuk wordt er antwoord gegeven op de vierde deelvraag ‘Wat zijn de gevolgen van de

cultuurbezuinigingen voor de professionele symfonieorkesten?’.

De cultuurbezuinigingen voor professionele symfonieorkesten zijn, zoals eerder gezegd, van grote omvang. Er zijn orkesten opgeheven en er hebben fusies plaatsgevonden. Dit leidt tot werkeloosheid bij musici en stafleden. Sommige maken de stap naar het buitenland, voornamelijk is het aangrenzende Duitsland is geliefd. Een gevolg is dat Nederland talentvolle musici met een Nederlandse nationaliteit verliest. En dan is het maar de vraag of deze musici ooit nog terugkomen. Voor musici is het vinden van een nieuwe baan in dezelfde sector in Nederland bijna onmogelijk geworden. Ze zijn zeer gespecialiseerd zijn opgeleid. Hun hele leven heeft in het teken gestaan van muziek. Al van jongs af aan hebben ze al hun tijd gestoken om een professioneel te worden. In principe is dat te vergelijken met een carrière van een topsporter. Wanneer musici een plekje veroveren in een symfonie orkest blijven ze meestal de rest van hun carrière bij het orkest. De meeste zijn dus al meer dan 10, 20, 30 jaar of nog langer aan het orkest verbonden. Enkele musici zijn bereidt om zich te laten omscholen om weer kans te krijgen op een baan. Dat is terug te zien in de documentaire die Gideon Levy in 2013 maakte over cultuurbezuinigingen in de symfonieorkestenwereld. Hierin komen een aantal musici aan het woord die vertellen hoe ze de toekomst tegemoet zien. Raymond Crutzen, hoboïst van het inmiddels gefuseerde Limburgs Symfonie Orkest, vertelt dat het onmogelijk is om nog aan een baan te komen als hoboïst in een Nederlands orkest en dat hij zich daarom laat omscholen tot schoenmaker. Een aangrijpend verhaal want Gideon Levy laat een gebroken Raymond Crutzen zien die de laatste weken van zijn muzikale carrière geveld wordt door hartklachten. Hij kan de spanning niet meer aan en is gedwongen zijn carrière acuut te beëindigen. Levy slaagt erin om te laten zien wat de fusie tussen het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants Orkest doet met alle met de betrokken partijen. De nadruk bij de bezuinigingen op symfonieorkesten ligt met name op het regionale vlak. Orkesten in de randstad worden het meest ontzien in vergelijking met de regionale orkesten zoals het Limburgs Symfonie Orkest, Het Brabants Orkest en Het Gelders Orkest. Het Gelders Orkest moest in eerste instantie fuseren met een ander orkest. Maar door akkoord te gaan met 3,5 miljoen euro per jaar, voorheen was dat 6,5 miljoen, kunnen zij een fusie voorkomen. Ook de Nationale Reisopera moet genoegen nemen met veel minder. Zij ontvingen eerst 8,5 miljoen op jaarbasis en vallen nu terug naar 3,5 miljoen (Raad voor Cultuur, 2013) 17. De overheid wil 4 miljoen besparen door Het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie Orkest te fuseren (Raad voor Cultuur, 2013)18. Met ingang van het seizoen 2013 – 2014 is deze fusie helemaal rond en is het orkest getransformeerd tot philharmonie zuidnederland, het grootste orkest van Nederland (Onderwater. L., 2012) 19.

17

Raad voor Cultuur. (2013). Slagen in cultuur, culturele basisinfrastructuur 2013-2016. Geraadpleegd op 17 december 2013, http://www.cultuur.nl/adviezen/sectoroverstijgend/slagen-in-cultuur-culturele-basisinfrastructuur-2013-2016/item66 18

Raad voor Cultuur. (2013). Advies philharmonie zuidnederland. Geraadpleegd op 17 december 2013, http://www.cultuur.nl/adviezen/podiumkunsten/advies-philharmonie-zuidnederland/item68

24

Ook het Radio Filharmonisch Orkest en het Metropole Orkest incasseerde de afgelopen tijd een hoop. Het Radio Filharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie zijn in de zomer van 2012 samen gegaan onder de naam Radio Filharmonisch Orkest. Door aan die naam vast te houden bleef de goede reputatie van het orkest op internationaal gebied bestaan. Door de fusie zijn er 80 musici gedwongen of met een vergoeding vertrokken (Radio Filharmonisch Orkest, 2013)20. Het Metropole Orkest kon in aanmerking komen voor een eenmalige bijdrage mits zij met een plan kwamen waarin stond op welke manier ze zelfstandig konden worden. Daar is het orkest mee akkoord gegaan en inmiddels is zij volledig zelfstandig en krijgt het geen financiële steun meer van de overheid (Radio Filharmonisch Orkest, 2013) 21. Dit principe spreekt meerdere deskundigen aan. Jeff Gaspersz, hoogleraar innovatie aan Neyenrode Business Universiteit vertelt in een interview dat gepubliceerd is in het boek De toekomst van het orkestbedrijf, dat orkesten anders moeten gaan denken. Orkesten moeten afstappen van de pushstrategie, ook wel oude marketing genoemd, (mijn product is zo goed, dat moet je zeker kopen) en over moeten gaan naar de pullstrategie (ik heb gehoord dat jou product zo goed is, vertel me er meer over). Met de pullstrategie zoekt een bedrijf namelijk naar mogelijkheden. Dat biedt gouden kansen volgens Jeff Gaspersz. Hij oppert dat orkesten net zoals organisaties in het bedrijfsleven moeten gaan denken (Drie, M. van., 2011). 22. Holland Symfonia, ook wel bekend van het AVRO programma Maestro, is gekrompen. Van de voorheen 10 miljoen per jaar aan rijkssubsidie, bleef nog maar 3,5 miljoen over. Dat betekent dat ook hier musici en stafleden het orkest moeten verlaten. Maar liefst 90 personeelsleden (17 stafleden, 73 musici) staan daardoor op straat. Het nieuwe orkest heeft plaats voor 45 vaste musici en wordt het orkest van Het Nationale Ballet en het Nederlands Dans Theater (Avro, 2012) 23. En dan het Concertgebouworkest, dat wel eens het predicaat ‘beste orkest ter wereld’ krijgt. Het orkest dat door nationale en internationale musici ‘het hoogst haalbare, het ultieme’ wordt genoemd. Ook zij moeten inleveren. Weliswaar het minst van iedereen, maar een half miljoen minder op jaarbasis betekent ook voor dit orkest dat er dingen gaan veranderen. Peter Steinmann, hoornist bij het Concertgebouworkest, vertelt in een interview met Dagblad de Limburger dat hij zich ernstige zorgen maakt over de cultuurbezuinigingen (Flier, M., 2013) 24. Er hangt volgens hem dan ook geen juichstemming in Nederlands’ bekendste orkest. Dhr. Steinmann vertelt dat er vooral gelet moet worden op het Nederlands talent, dat zij de kans krijgen om vanuit een conservatoriumopleiding door te kunnen stromen naar een Nederlands orkest. Eerder werd al geschreven dat Nederlands talent naar het buitenland vertrekt om baan te krijgen. Vervolgens verliest Nederland haar talenten. Peter Steinmann wilt in het interview dus hetzelfde duidelijk maken als eerder genoemd werd in het begin van dit hoofdstuk. Een wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er door de bezuinigingen in de culturele sector er een kwart van de jaarlijkse uitvoeringen van podiumkunsten verloren gaat. Er kan dan gesproken worden over een welvaartsverlies (Marlet. G. & Ponds. R. & Poort. J., 2011)25. De cijfers die in dit hoofdstuk genoemd zijn

19 Onderwater. L. (2012). Behoud symfonieorkesten voor de regio. Geraadpleegd op 11 december 2013,

http://www.binnenlandsbestuur.nl/Symphonieorkesten 20

Radio Filharmonisch Orkest. (2013). Een pijnlijk proces van reorganisatie. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.radiofilharmonischorkest.nl/mco_page/detail/22336 21

Radio Filharmonisch Orkest. (2013). Een pijnlijk proces van reorganisatie. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.radiofilharmonischorkest.nl/mco_page/detail/22336 22

Drie, M. van. (2011). De toekomst van het orkestbedrijf. Almelo: blz. 29, 30. 23

Avro. (2012). Holland Symfonia. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://avro.nl/maestro/nieuws/hollandsymfonia.aspx 24

Flier, M. (2013). Aan de muzikale wereldtop. Dagblad de Limburger: blz. b12, b13. 25

Marlet. G. & Ponds. R. & Poort. J. (2011). Kassa of kaalslag? De maatschappelijke gevolgen van bezuinigen op kunst en cultuur. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://dare.uva.nl/document/485905

25

onderbouwen het verlies. Het is de vraag of de schade die kort geleden door de overheid bij symfonieorkesten en andere culturele organisaties aangericht is, ooit hersteld kan worden. Jeff Gaspersz, die al eerder genoemd werd, vertelt hij dat bewezen is dat muziek mensen blij maakt omdat het gelukshormoon dopamine vrij komt in de hersenen wanneer er naar muziek geluisterd wordt. Muziek zorgt er ook voor dat mensen geraakt worden en dat het spelen van een muziekinstrument zelfvertrouwen geeft. Met het bezuinigen op orkesten en dus ook op de educatie die symfonieorkesten bieden, vervalt de rol van het symfonieorkest hierin en komen vooral minder kinderen in aanraking met klassieke muziek. Volgens hem is het echter heel belangrijk dat kinderen op jonge leeftijd de kans krijgen opgevoed te worden met klassieke muziek. Ook Leo Pot, voormalig interim-directeur bij Muziek Centrum Nederland, bevestigd dat (Drie, M. van., 2011) 26. Hij vind het belangrijk dat symfonische orkesten blijven bestaan maar hij vindt niet dat het de verantwoordelijkheid van de overheid is om orkesten in stand te houden, ook niet als het om een vorm van educatie gaat. Volgens Jeff Gaspersz kunnen orkesten alleen een bestaansrecht hebben als zij investeren door middel van zich te verweven in de behoefte van muzikale beleving (Drie, M. van., 2011) 27. Waar verschillende deskundige in het boek De toekomst van het orkestbedrijf voor waarschuwen is dat symfonieorkesten vervagen en uiteindelijk verdwijnen in een museum als de orkesten niets doen met de nieuwe inrichting van cultuur. Symfonieorkesten wachten volgens Rob Streevelaar te lang met veranderen en gaan nog niet mee met de nieuwe consumentenbehoeften. Veranderen orkesten hun beleid niet na de cultuurbezuinigingen dan voorspelt Leo Pot een dalende lijn met steeds minder symfonieorkesten in Nederland (Drie, M. van., 2011) 28. Interview Om erachter te komen hoe een medewerker van een symfonieorkest in het hele bezuinigingstraject staat is er voor dit onderzoek een interview gehouden met het voormalig hoofd van de afdeling Marketing & Communicatie van het Limburgs Symfonie Orkest, Dhr. G. Geluk. De vragenlijst en de antwoorden zijn in de bijlage te vinden. Een korte samenvatting staat hieronder. Dhr. Geluk is veertig jaar werkzaam bij het Limburgs Symfonie Orkest. In het begin was hij verantwoordelijk voor de sponsering, later werd hij hoofd van de afdeling Marketing & Communicatie. Hij vertelde dat het orkest al eerder problemen heeft gehad omtrent opheffing. Toen de overheid in 2011 besloot de fusie tussen het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants Orkest door te zetten wist hij dat er een moeilijke tijd zou komen. Zolang dat het kon heeft het orkest geprobeerd de fusie tegen te gaan. Het orkest wilde zich niet zomaar gewonnen geven. Uiteindelijk hebben ze de strijd verloren. Dhr. Geluk had graag de kans gekregen om het orkest zelfstandig te laten worden, bestaan zonder rijkssubsidie. Hij vindt het treurig dat het orkest daar geen kans voor heeft gehad. Hij is geen voorstander van de fusie omdat er ontslagen gaan vallen. Toch doet hij er alles aan om het tot een succes te maken. Hij vind het niet eerlijk dat een orkest van meer dan 100 jaar wordt opgeheven en denkt dat de overheid zich niet realiseert dat het orkest door dit besluit nooit meer zal terugkomen. Dhr. Geluk vind het moeilijk om te begrijpen waarom de regering de fusie heeft doorgezet. Hij zegt dat de orkesten los van elkaar heel anders zijn. De overheid staat volgens hem niet open voor andere plannen waarbij beide orkesten kunnen blijven bestaan. De sfeer tussen Brabantse en Limburgse medewerkers is nog niet goed. Ze hebben allebei hun eigen denkwijze. Nu dat gevormd moet worden tot één denkwijze, leidt dat tot problemen. Hij legt de oorzaak bij de dwang van de fusie.

26

Drie, M. van. (2011). De toekomst van het orkestbedrijf. Almelo: blz. 60. 27

Drie, M. van. (2011). De toekomst van het orkestbedrijf. Almelo: blz. 31. 28

Drie, M. van. (2011). De toekomst van het orkestbedrijf. Almelo: blz. 75

26

De toekomst voor het orkest ziet hij gematigd positief. Zijn afdeling heeft hard gewerkt om het orkest klaar te maken voor het nieuwe seizoen. Dhr. Geluk geeft aan op te stappen maar wenst het orkest een het beste voor de toekomst toe. Concreet De bezuinigingen op symfonieorkesten leiden tot werkeloosheid bij de musici en de stafleden. Vooral musici kunnen moeilijk aan een baan komen omdat zij zeer gespecialiseerd zijn opgeleid. Nederland verliest daardoor talentvolle musici die een baan zoeken in het buitenland. Elk orkest krijgt minder rijkssubsidie. Sommige orkesten wel minder dan de helft van het bedrag dat ze eerst ontvingen. Dat leidt tot fusies, reorganisaties en zelfs opheffingen. Een uitzondering is het Metropole Orkest. Als zij, door middel van een plan, aan konden tonen dat ze geheel zelfstandig konden worden, kregen zij een eenmalige bijdrage om opnieuw van start te gaan. De resultaten daarvan zijn succesvol, het orkest staat nu op eigen benen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de bezuinigingen leiden tot een welvaartsverlies. Maar liefst een kwart van de jaarlijkse uitvoeringen van podiumkunsten gaat verloren. Uit het interview met het voormalig hoofd van de afdeling Marketing & Communicatie van het Limburgs Symfonie Orkest, is te concluderen dat de fusie tussen Het Brabants Orkest en het Limburgs Orkest moeizaam verloopt. Er is weinig begrip voor de reden van de overheid voor de fusie en hij vindt het oneerlijk dat het Limburgs Symfonie Orkest niet dezelfde kans krijgt als het Metropole Orkest.

27

Conclusie De hoofdvraag is opgesplitst in vier deelvragen. Gezamenlijk beantwoorden deze de hoofdvraag. De eerste deel vraag: Wat is een symfonieorkest en welke professionele spelers zijn er in de branche?, heeft geleidt tot volgende bevindingen:

oorsprong in de vijftiende eeuw;

een symfonieorkest heeft een vaste samenstelling en opstelling.

om bij een professioneel symfonieorkest te kunnen spelen dient een musicus een klassieke conservatoriumopleiding te hebben volbracht;

op dit moment zijn er nog elf professionele symfonieorkesten. Het antwoord op tweede deelvraag: Wat bieden de professionele symfonieorkesten?, is als volgt te concluderen:

de orkesten zijn actief in de streek waar hun thuishaven is. Een aantal orkesten geven ook internationaal concerten;

de orkesten bieden naast het klassieke repertoire ook een lichter programma en hopen daarmee een jongere doelgroep aan te spreken;

Het is bij nagenoeg ieder orkest mogelijk een abonnement te nemen;

Bijna alle orkesten hebben een educatieprogramma voor iedere leeftijd;

Alle orkesten hebben een website en daarnaast zijn de meeste ook actief op social media. Uit de derde deelvraag: Wat is de achtergrond van de cultuurbezuinigingen?, is te concluderen dat de cultuurbezuinigingen, die in 2011 in het leven zijn geroepen, voor veel veranderingen hebben gezorgd:

de Raad voor Cultuur ging kritisch kijken naar het verlenen van rijksubsidie.

er werd een nieuwe basisinfrastructuur samengesteld waarin uitgelegd werd voor welk soort organisaties er in de nieuwe cultuurwereld plaats is. Daardoor hebben orkesten minder rijkssubsidie gekregen of geen rijkssubsidie meer gekregen.

De achterliggende gedachte van de overheid is om culturele organisaties aan te sporen zelfstandig te worden en dus te kunnen bestaan zonder rijkssubsidie.

De vierde deelvraag: Wat zijn de gevolgen van de cultuurbezuinigingen voor de professionele symfonieorkesten?, geeft een aantal belangrijke inzichten:

werkeloosheid;

verlies van talent in Nederland;

reorganisaties en fusies;

opheffingen;

welvaartsverlies. Het antwoord op de hoofdvraag Hoe ziet het huidige Nederlandse aanbod op het gebied van professionele symfonieorkesten eruit na alle perikelen rondom de cultuurbezuinigingen?, luidt als volgt. Er zijn elf professionele symfonieorkesten in Nederland die nationaal en internationaal concerten geven. Ze bieden naast een klassiek programma ook een lichter programma om een jongere doelgroep aan te spreken. De cultuurbezuinigingen hebben ervoor gezorgd dat er een nieuwe basisinfrastructuur is samengesteld voor cultuurorganisaties. Alle orkesten hebben minder rijkssubsidie gekregen en voor enkele orkesten is de rijkssubsidie opgeheven. Dat heeft geleidt tot werkeloosheid, talent- en welvaartsverlies, opheffingen, reorganisaties en fusies. Er is dus tijdelijke en blijvende schade in de symfonieorkestenwereld.

28

Literatuur

Avro. (2012). Holland Symfonia. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://avro.nl/maestro/nieuws/hollandsymfonia.aspx Beroepskunstenaar. (2013). Hoe zit het met de bezuinigingen op kunst en cultuur? Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.beroepkunstenaar.nl/erfgoed/nieuws/titel/hoe-zit-het-met-de-bezuinigingen-op-kunst-en-cultuur/ Bockma, H. (2011). De belangrijkste cultuurbezuinigingen op een rij. Geraadpleegd op december 2013, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/article/detail/2444081/2011/06/10/De-belangrijkste-cultuurbezuinigingen-op-een-rij.dhtml Bockma, H., & Lier, van H. (2012). Bezuinigingen raken de kern van het culturele bestel; 45 afwijzingen subsidie. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/9824/De-zoektocht-naar-miljarden/article/detail/3258571/2012/05/21/Bezuinigingen-raken-de-kern-van-het-culturele-bestel-45-afwijzingen-subsidie.dhtml Camerijk, M. van., & Molenberg. T., & Zwennes, E. (2013). Merchandise: de do’s en don’ts. Geraadpleegd

op 28 november 2013, http://www.statemagazine.nl/artikel/195

Challenge Records International (z.j.). About us. Geraadpleegd op 28 november 2013, www.challengerecords.com Flier, M. (2013, 18 september). Aan de muzikale wereldtop. Dagblad de Limburger, pp. 12, 13. Griffioen, I., & Zwennes, E. (2011). Alle cultuurbezuinigingen in kaart gebracht. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://3voor12.vpro.nl/nieuws/2011/juni/alle-cultuurbezuinigingen-in-kaart-gebracht.html Janssen, P. (2007). De regionale orkesten in Nederland, de zin en onzin van de reorganisaties (jaargang 40). Rekkem/ Raamsdonksveer: Stichting Ons Erfdeel, blz. 661. Large, N, l. (2005). De immer onvolmaakte opstelling. Geraadpleegd op 27 november 2013,

http://www.sympag.nl/archief/opstelling.html

Marlet, G., & Ponds, R., & Poort, J. (2011). Kassa of kaalslag? De maatschappelijke gevolgen van bezuinigen op kunst en cultuur. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://dare.uva.nl/document/485905 Muziekbus. (2013). Symfonieorkest. Geraadpleegd op 26 november 2013, http://www.muziekbus.nl/muziek/symfonieorkest.html Onderwater, L. (2012). Behoud symfonieorkesten voor de regio. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.binnenlandsbestuur.nl/Symphonieorkesten Raad voor Cultuur. (2013). Slagen in cultuur, culturele basisinfrastructuur 2013-2016. Geraadpleegd op 17 december 2013, http://www.cultuur.nl/adviezen/sectoroverstijgend/slagen-in-cultuur-culturele-basisinfrastructuur-2013-2016/item66

29

Raad voor Cultuur. (2013). Advies philharmonie zuidnederland. Geraadpleegd dop 17 december 2013, http://www.cultuur.nl/adviezen/podiumkunsten/advies-philharmonie-zuidnederland/item68 Radio Filharmonisch Orkest. (2013). Een pijnlijk proces van reorganisatie. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.radiofilharmonischorkest.nl/mco_page/detail/22336

Rijksoverheid. (2013). Kunst en Cultuur. Geraadpleegd op 11 december 2013, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kunst-en-cultuur/ondernemerschap-kunst-en-cultuur