Klassieke Muziek

Negentiende eeuwse Symfonie

• Tendens 1 Beethoven: vierde, zevende en achtste symfonie

• Absolute muziek: Schubert, Brahms, Bruckner, Mendelsohn, Franck

Negentiende eeuwse symfonie

• Tendens 2 Beethoven: (Derde), vijfde, zesde en negende symfonie (onconventionele vormen)

• Programmatische muziek, : Liszt, Berlioz, Richard Strauss

Italië

• Richt zich voornamelijk op de Opera

• Leidt naar de grootse Italiaanse operacomponist Verdi

Vincenzo Bellini

• Vincenzo Salvatore Carmelo Francesco Bellini

• Geb. Catania op 3 november 1801 –

• Gest. Puteaux op 23 september 1835

• Vooral bekend als Operacomponist

• Is de brug tussen Rossini en Verdi

Vincenzo Bellini

• 10 serieuze opera’s

• Inspiratiebronnen zijn Rossini en Donizetti

• Belangrijkste :

• La Sonnambula ( de slaapwandelaarster, 1831)

• Norma (1831)

• I Puritani e i Cavalieri (Parijs 1835)

Vincenzo Bellini

• Zijn muziek:• Bellini geloofde dat de melodie de kern van de

muziek was • “Buitengewoon lyrisch raffinement, smaakvolle

harmonieën en lange intens expressieve melodieën, die worden gekenmerkt door flexibele vormen, elegante curven en een ietwat weemoedig karakter.”

• Mooi voorbeeld, ook van een solostem die extra uitgelicht wordt tegen een sonore koorklank: “Casta Diva” uit Norma

Over Bellini

• Verdi: “Dat zijn lange, lange melodieën zoals niemand ze ooit tevoren geschreven had”

• Een Soprane: "Als je Wagner zingt, word je zo door de emotie en actie meegevoerd dat je niet hoeft na te denken hoe je de woorden moet zingen. Dat gaat vanzelf. Maar bij Bellini moet je altijd aandacht hebben voor de schoonheid van de noten en de juiste uitspraak."

• Belcanto traditie (“mooi zingen traditie)

Duitsland en Frankrijk

• Duitsland: het klassieke voorbeeld

• Felix Mendelssohn Bartholdy

Felix Mendelssohn Bartholdy

• Jakob Ludwig Felix Mendelssohn Bartholdy

• Geboren Hamburg, 3 februari 1809

• Gestorven te Leipzig op 4 november 1847

• Duits componist, dirigent, organist en pianist.

• Mendelssohn werd geboren in een rijke Joodse familie, maar werd protestants gedoopt

• Wonderkind• Kreeg privé lessen op piano, compositie en

viool.• Ging nooit naar het conservatorium• 1818 Op negenjarige leeftijd trad hij op in

een openbaar kamerconcert• Hij componeerde zijn eerste symfonie op

vijftienjarige leeftijd.

• Leerde Goethe kennen

• 1827 Volgde geschiedenis en filosofie colleges van Hegels

• 1826 (17 jaar oud) Concert Ouverture A Midsummer Night's Dream in E-Majeur (wordt vaak beschouwd als de eerste in zijn soort) in Sonate vorm. Voorbeeldige compositie

• 1842 Schreef hij incidentele muziek voor het toneelstuk

Mendelssohn plays to Goethe, 1830: painting by Moritz Oppenheim, 1864

Wedding MarchBruiloftsmars • C Majeur

• Maakte vele reizen o.a. diverse keren naar Engeland en Schotland

• Ontmoette Berlioz in Rome

• Symphonie Nr. 3 in A mineur, Op. 56, bekendals de Schotse Symfonie gecomponeerd tussen1829 en 1842

• Andante con moto - Allegro un poco agitato

• Vivace non troppo

• Adagio

• Allegro vivacissimo - Allegro maestoso assai

• (zonder pauzes tussen de delen)

• 1829 uitvoering Mattheus Passion

• 1835 Eerste directeur en tevens kapelmeester “Gewandhausorchester” in Leipzig

• 1837 huwelijk met Cécile Jeanrenaud, vijf kinderen.

• 1841 directeur in Berlijn

• 1842 keerde hij naar Leipzig terug en richtte daar het conservatorium op

• Overleed overwerkt aan een hersenbloeding

• Zijn grootste voorbeelden waren Bach (contrapunt) en Mozart (evenwicht van vorm en de schoonheid van de melodieën) en Weber (Pianistiek)

• Chopin, Schumann en Liszt waren niet aan hem besteed

• Chopin zijn muziek vond hij te gemaniëreerd

• Liszt: “veel vingers, maar niet zoveel intelligentie”

• Mendelssohn zijn afkeer van het theatrale en voorkeur voor het “kleine” heeft hem wel de aanduiding “Biedermeier” opgeleverd

Mendelssohn zijn studeerkamer

Symfonie Nr. 4 "Italiaanse"

• 1830-1831, 1833: - in A-majeur, voor orkest, op. 90

• Allegro vivace (Sonate Allegro vorm)

• Andante con moto

• Con moto moderato

• Saltarello: Presto

• Wel kleur en stemming, geen programma. Deel 1 “klassieke” Sonate Allegrovorm

Sonate (allegro)vorm

• Ook wel hoofdvorm genaamd

• Expositie (soms met langzame inleiding); eerste thema (hoofdgroep) in hoofdtoonsoort (b.v. mannelijk); overgang, nevengroep met vaak 2e

thema (lyrisch/ vrouwelijk)

• Doorwerking; spanningsvol met ver verwijderde toonsoort

• Reprise; expositie wordt herhaald

• Coda; slotdeel met hoofdthema of andere motieven

Hector Berlioz

• Louis-Hector Berlioz

• Geboren te La Côte-Saint-André op 11 december 1803

• Gestorven te Parijs op 8 maart 1869

• Componist, Muziekcriticus, Dirigent, Enfant terrible

• Eén van de belangrijkste en meest vernieuwende vertegenwoordigers van de Romantiek.

• Geboren als Berlioz zoon van een plattelandsdokter/chirurgijn en muziekliefhebber in het zuidoosten van Frankrijk

• Leerde eenvoudig gitaar en fluit spelen, maar nooit piano

• Leerde zichzelf de grondbeginselen van de harmonie

• 1821 ging hij naar Parijs om Geneeskunde te studeren

Hector Berlioz in 1832 door Emile Signol.

• In de Parijse Opera ontdekte hij de muziek van Willibald Glück

• 1824 stapte hij over naar de muziek, kreeg lessen aan het conservatorium en was aanvankelijk een voorbeeldige leerling

• Ontdekte Beethoven, Shakespeare en Goethe

Hector Berlioz in 1832 door Emile Signol.

• Wilde obsessief de Prix de Rome winnen, wat daarom juist mislukte

• In 1830 won hij de prijs met La mort de Sardanapole

• Verbleef anderhalf jaar in Rome

• Deze tijd inspireerde hem tot het schrijven van

• Harold in Italië in opdracht van Paganini (die het werk afwees)

• 1831 ging hij met twee pistolen op weg naar zijn ex verloofde Camille Moke vanuit Rome

• Berlioz legde zich toe op het dirigeren en werd muziekcriticus

• 1837 Requiem Vereist een zeer grote bezetting met vier extra koperensembles en zestien pauken.

• 1838 Opera Benvenuto Cellini werd geen succes

• 1844 Organisatie van een mammoetconcert met 1025 musici en koorleden voor een publiek van 8000 man in Parijs

• 1844 eerste editie Grand traité d’instrumentation et d’orchestration modernes

• 1845 La Damnation de Faust. een soort opera bestemd voor de concertzaal, of liever voor het 'theater van de verbeelding', gebaseerd op de Faust van Goethe. grootschalige werk

• 1854 Overleed zijn vrouw de Ierse actrice Harriet Smithson en huwde hij met Marie Recio (zij stierf in 1862)

• 1856 Lid van het Institut de France

• 1856 – 1858 Les Troyens Opera

• 1869 overleed hij

Oeuvre

• 11 Orkestwerken waaronder vier symfonieën

• 28 koorwerken waarvan vele met orkest

• 15 werken voor solostem met piano of orkest

• 5 opera’s

Berlioz' grafmonument. Kerkhof Montmartre

Betekenis• Berlioz geldt als de vader van de

programmamuziek: muziek die een buitenmuzikaal onderwerp uitbeeldt.

• Hij hanteerde een grote vormvrijheid en introduceerde het leidmotief (bij hem: idée fixe) in de muziek.

• De belangrijkste kenmerken van zijn muziek de hartstochtelijke expressie, de innerlijke gloed, de ritmische kracht en het element van verrassing

• Kundig orkestrator op zoek naar nieuwe orkest- ,klankeffecten en klankkleuren

•

Symphonie fantastique Opus 14

• Symphonie fantastique: Épisode de la vie d'un artiste ... en cinq parties

•Programma symfonie

• 1e uitvoering 5 december 1830

• 1833 Franz Liszt maakte een transcriptie voor Piano• In 1831 maakte Berlioz een vervolg Lélio voor een acteur, orkest en koor

(Wordt vrijwel nooit uigevoerd)

Symfonie fantastique

• Deels geschreven onder de invloed van Opium

• Een inspiratiebron was

• Confessions of an English Opium-Eater (1821) door Thomas Penson De Quincey 15 August 1785 – 8 December 1859)

• Eerste boek over verslaving in de westerseliteratuur

Symfonie Fantastique

• 1830 versie is verloren gegaan

• Berlioz heeft de symfonie later uitvoerig bewerkt

• Er bestaan nog twee versies van de symfonie:

• Partituur van 1845

• Een tweede partituur van 1855

• Zij laten zien dat Berlioz in zijn latere leven het programmatische aspect probeerde te bagatelliseren

Vernieuwend

• Berlioz voorzag het werk van een inleiding en opmerkingen voor elk deel van het werk (programma)

• Bestond uit vijf i.p.v. vier delen

• Thema 1 is lang en terugkerend in alle delen (idee fixes)

• Er worden vier harpen voorgeschreven en voor het eerst was er een klok in een orkest te horen.

• Deel 5: Moesten de violisten bijvoorbeeld met het hout van hun strijkstok over de snaren krassen (col legno)

5 delen van de Symfonie

• Rêveries - Passions (Mijmeringen - Hartstochten)

• Un bal (Een bal)

• Scène aux champs (Scène op de velden)

• Marche au supplice (Gang naar het schavot)

• Songe d'une nuit du sabbat (Droom van een heksensabbat)

5 delen van de Symfonie

• Rêveries – Passions (Dagdromen– Passies) – C minor/C majeur

• Un bal (Een Bal) – A majeur

• Scène aux champs (Pastorale scene) – F majeur

• Marche au supplice (Gang naar het Schavot) – G mineur

• Songe d'une nuit du sabbat (Droom van de Nacht van de heksen(Heksensabbat / (Walpurgisnacht) – C majeur

Symfonie Fantastique

• Bezetting: 90 instrumenten

• Houtblazers

• 2 Fluiten (one doubling piccolo)

• 2 Hobo’s

• 2 Klarinetten (one doubling E♭ clarinet)

• 4 Fagotten

• Koperblazers

• 4 hoorns

• 2 Kornetten

• 2 Trompetten

• 3 Trombones

• 2 ophicleides (modern uitvoeringen: Tuba’s)

• Slagwerk

• 4 Pauken (door 2 musici)

• Bekkens

• snaartrommels( in 4e deel)

• bass drum

• Klokken in C and G

• Strijkers

• 2 harpen

• 1e en 2e Violen

• Altviolen

• Celli

• Double basses

• 15 1e violen, 15 2e violen, 10 altviolen, 11 celli en 9 bassen.

Inspiratiebron

• De Ierse Actrice Harriet Constance Smithson (1800–1854) die hij had gezien in een voorstelling van Hamlet op 11 september 1827.

• Hij stuurde haar vele liefdesbrieven.

• Toen zij Parijs verliet had hij haar nog steeds niet ontmoet.

• Zij was niet bij de première aanwezig

• Zij bezocht de symfonie pas in 1832

• Hij trouwde met haar in 1833.

• Het was een ongelukkig huwelijk en ze gingen na zeven jaar uit elkaar.

Idee Fixe

• Leitmotiv

• Een muzikaal idee dat hier obsessief het karakter van de ideale vrouw van de geliefde representeert

• 40 maten

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdromen – Passies

• Een gevoelige jeugdige toonkunstenaar (Berlioz) heeft opium genomen. (In de eerste versie van de symfonie, die verloren is gegaan, doet hij dat pas in de laatste twee delen)

• Introductie (C-mineur) is langzaam (Largo), zoals veelvuldig gebruikt wordt in de Sonate (Allegro) vorm

• Zachte strijkers spelen een gedempte melodie (afkomstig van een eerder lied van Berlioz Je vais donc quitter jamais – Ik moet voor altijd verlaten).

• De muziek doet opera-achtig aan en “beschrijft” het karakter van een ongezonde, gevoelige artiest die eenzaamheid en wanhoop ervaart

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies Largo

• Muziek heeft een droevige , onrustige karakter vol van expressie

• Na ca 55 seconden klinkt er een (muzikale) zucht, het anticipeert op de Idee Fixe, (beeld van de geliefde) met o.a. 2 noten hieruit

• Idee Fixe is een muzikaal idee dat hier obsessief het karakter van de ideale vrouw van de geliefde representeert.

• Hier heeft hij haar (in zijn droom) nog niet gezien. Hij herinnert zijn eenzaamheid voor hun eerste ontmoeting.

• Ca 1: 40 forte tonen (deze 2 noten wijzen vooruit naar de idee fixe)

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies

• Stemming wijzigt.

• Temperamentvoller en de muziek wordt lichter

• De langzame Introductie zit zo vol met ongebruikelijke stemmingswisselingen en veranderingen in tempo en ritme

• Ca. 2 minuten; terugkeer van de zucht, gevolgd door flarden van dagdromen. Deze muziekis een reflectie van de stemmingen van de benevelde artiest

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies

• Sobere gedachten keren terug

• Ca. 4:10 Fluiten en klarinetten spelen een drienoten/tonen ritme

• ….en een gelukkiger/vrolijker thema van hoorns zet in

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies

• Sobere gedachten keren terug

• Fluiten en klarinetten spelen een drienoot ritme

• ….en een gelukkiger/vrolijker thema van hoorns zet in

• 4:50 Opwinding lijkt toe te nemen

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies

• Opwinding lijkt toe te nemen

• Ca. 5:00 Passie en optimisme worden sterker: een gevoel van verwachting

• Expositie

• Ca. 5:14 Een plotselinge uitbarsting van het orkest: de kunstenaar herinnert zich dat hij zijn geliefde voor het eerst zag

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies

• Expositie

• Ca. 5:14 Een plotselinge uitbarsting van het orkest: de kunstenaar herinnert zich dat hij zijn geliefde voor het eerst zag

• Ca. 5:20 Idee fixe. 1e thema (40 maten)

• Begint met een stijgende arpeggio (gebroken akkoord waarbij de noten niet tegelijk maar na elkaar worden gespeeld)

• Let op de pulserende onderliggende muziek die de hartslag en opwinding uitbeeld

• Opwaartse beweging gevolgd door een neerwaartse beweging

• Opnieuw een opwaartse beweging gevolgd door neerwaartse

• Verlangend zuchtend thema in achtste noten, wordt in stijgende frases herhaald

• Eindigt met een zucht

• Idee Fixe

• Leitmotiv

Symfonie Fantastique Deel 1

• Dagdroom – Passies

• Expositie

• Ca. 5:20 Idee fixe. 1e thema (40 maten)

• in achtste noten, wordt in stijgende frases herhaald

• Eindigt met een zucht

• Vallende interval van zevende, gevolgd door zesde

• Een bloeiende passie die langzaam wegsterft in de laatste maten

• Ca. 6:00 Eerste thema gaat door in C majeur (contrasteert met het begin van C-mineur van de introductie)

• Variaties waarin het thema van de Idee Fixe (leidmotief) nooit ver weg is

• 6:24 – 6: 55 Brug die weg beweegt van C-majeur en gaat naar G majeur 2e thema dat nauwelijks een thema is maar meer een uitbreiding van het eerste thema.

• Ca. 7:55 herhaling expositie (1e thema, deze wordt in uitvoeringen wel eens weggelaten)

• Tot ca. 8: 20

• Doorwerking

• Neerwaartse zuchtende figureren van de idee fixe in de houtblazers

• Lagere strijkers spelen een duistere versie van de idee fixe arpeggio

• Extreme vormen van stemmingsuitdrukkingen komen voorbij

• Eindigt met Puls (en paukenslag (ca. 9.21)

• Herhaling/ recapitulatie

• Volgens de symfonische regels en keert terug naar de Idee fixe nu in G majeur

• Strijkers eronder is de hartslag

• 10:12 Dalende eind met meer wanhoop

• 10:28 “Moodswings” (stemmingswisselingen) van de kunstenaar met heftig bewegende strijkers: artiest is in verwarring en ten prooi aan verschillende emotie, verwarring, passie, maar ook jaloezie en woede (o.a. crescendo)

• 11:02 idee fixe mondt uit in sombere frasen

• Herhaling/ recapitulatie

• 11:02 idee fixe mondt uit in sombere frasen

• 11:47 Een melancholieke versie van de idee fixe wordt gespeeld door de Hobo

• Onrust neemt toe

• Thema sterft weg

• Fluit neemt het thema over en sterft weg

• Nu maken de fluiten een opwaartse beweging van angst en spanning naar

• Ca. 12:39 Climax versie van de idee Fixe

• Muziek wordt obsessief met wanhoop

• Met een wanhopig stijgende brug die leidt naar

• 13:16 Idee Fixe arpeggio idee:

• 13:18 Eerst in de fluit,

• 13:21 daarna de klarinet en

• de Hobo in een mineur toonsoort

• Afwijzende Fagot

• Brug: stijgende muziek die leidt naar de

• 13: 40 Coda (laatste deel)

• 13:56 Waarin Idee Fixe thema herhaald wordt maar meer beschouwend en getemperd.

• 14:14 Idee Fixe wordt nog een keer wegsterven herhaald

• 14:30 De ontroostbare kunstenaar voelt zich verlaten en vermoeid

• Laatste maten hebben het bijschrift Religiosamente een “Amen” Cadans

• 14:30 De ontroostbare kunstenaar voelt zich verlaten en vermoeid

• Laatste maten hebben het bijschrift Religiosamente een “Amen” Cadans

• Verslagen accepteert de kunstenaar sereen zijn lot

Deel 2

• De Bal: Dans/ Wals

• Psychodrama

• 2 werelden:

• De wereld van de wals, de dans. (externe wereld)

• De idee fixe, de gedachten aan zijn geliefde (interne wereld)

• Met dansen probeert hij de gedachten aan haar te verdrijven

• Beide werelden lopen door elkaar

Deel 3

• Herders in het veld

• Hij hoort twee herders

• Engelse Hoorn (Alt Hobo) en Hobo spelen vraag en antwoordspel

• De Hobo achter het toneel geeft het beeld van verte

• Eindigt met dezelfde roep, maar nu komt er geen antwoord, slechts het gerommel van onweer. (Zijn geliefde antwoordt niet).

Deel 4

• Gang naar het schavot

• Dreigend

• Aan eind Klarinet (alleen) keert even terug naar idee fixe, dan valt zijn hoofd in de mand

• Eindigt met de dood van de artiest

Deel 4

• Gang naar het schavot• Pianissimo begin

• Crescendo (aanzwellen) naar fortissimo (luid)

• “de stoet beweegt zich voort op het geluid van een mars, soms donker en sinister ((houtblazers +stijkers), soms helder en statig (koperblazers)

• Ca 1.37 het koper speelt een nationalistisch getinte melodie (de menigte)

• De mars wordt steeds energiekeren de massa agressiever. Het onrustgevoel word o.a. veroorzaakt door de chromatiek

• Er komen meer slagwerk, bekkens, grote trom

• Hij lig op de guillotine en hoort de melodie van zijn geliefde (klarinet)

• De Valbijl

• Het hoofd rolt in de mand

• De roffel na de executie (kleine trom)

• Maten 109 -112

Deel 5

• Heksensabbat

• Meest innovatieve deel. Ongehoord in die tijd. Nog steeds modern

• Bespotting

• Vreemde wezens, heksen, gobelins

• Spottende idee fixe (Klarinet)

• Klokken luiden: begin van de begrafenis

• Bespotting van het Dies Irea (Opening van The Shining van Kubrick)