Sustainable nutritionSustainable nutrition

L.ReijndersL.Reijnders

Wat is sustainability Wat is sustainability (duurzaamheid)?(duurzaamheid)?

Nauw verbonden met: stationary- of steady-Nauw verbonden met: stationary- of steady-state economy (=economy in equilibrium with its state economy (=economy in equilibrium with its natural resources) & inter-generational justicenatural resources) & inter-generational justice

In 1970s uitgebreid met geen negatieve invloed In 1970s uitgebreid met geen negatieve invloed vervuiling op toekomstige generaties, behoud vervuiling op toekomstige generaties, behoud ecosysteem dienstenecosysteem diensten

Sinds late jaren 1980 > 100 definities vaak Sinds late jaren 1980 > 100 definities vaak inclusief sociale en economische elementeninclusief sociale en economische elementen

Sustainability in deze inleidingSustainability in deze inleiding

Oorspronkelijke betekenis (beperkt tot Oorspronkelijke betekenis (beperkt tot ‘milieuaspecten’)‘milieuaspecten’)

Dat betekent niet dat sociale en Dat betekent niet dat sociale en economische aspecten voeding economische aspecten voeding onbelangrijk zijnonbelangrijk zijn

Aan einde inleiding: aandacht voor sociale Aan einde inleiding: aandacht voor sociale elementenelementen

In de geschiedenis:In de geschiedenis:

Zowel duurzame als niet duurzame voedingZowel duurzame als niet duurzame voeding Voorname determinanten: voedselproductie & Voorname determinanten: voedselproductie &

brandstofgebruikbrandstofgebruikNiet duurzaam:Niet duurzaam:

Holland 11-16e eeuwHolland 11-16e eeuw Vroege aboriginals in AustraliëVroege aboriginals in Australië

~ Duurzaam:~ Duurzaam: NabateersNabateers ‘‘Vlaamse bouw’ (18e eeuw)Vlaamse bouw’ (18e eeuw)

Huidige voedingHuidige voeding

Niet duurzaam vanwege:Niet duurzaam vanwege: Afhankelijkheid intensief gebruik van natuurlijke Afhankelijkheid intensief gebruik van natuurlijke

hulpbronnen gevormd door trage geologische processenhulpbronnen gevormd door trage geologische processen Vaak verbonden met vermindering vernieuwbare Vaak verbonden met vermindering vernieuwbare

natuurlijke hulpbronnen ( afname visstand & natuurlijke hulpbronnen ( afname visstand & vruchtbaarheid grond, daling grondwater stand), vruchtbaarheid grond, daling grondwater stand),

Vaak verbonden met afname ecosysteem- dienstenVaak verbonden met afname ecosysteem- diensten Vaak verbonden met milieuvervuiling die leidt tot nadelen Vaak verbonden met milieuvervuiling die leidt tot nadelen

voor toekomstige generaties (toename voor toekomstige generaties (toename broeikasgasconcentraties in atmosfeer, broeikasgasconcentraties in atmosfeer, grondwatervervuiling)grondwatervervuiling)

Fossiele brandstoffen (aandeel Fossiele brandstoffen (aandeel voeding in verbruik ~ 16%)voeding in verbruik ~ 16%)

Fossiele Fossiele koolstofverbindingkoolstofverbinding

Totaal verbruik in jaren Totaal verbruik in jaren vorming tijdens vorming tijdens geologische geologische piekproductiepiekproductie

Aardolie (conventioneel)Aardolie (conventioneel) 1 miljoen1 miljoen

Aardgas (conventioneel)Aardgas (conventioneel) 3 miljoen3 miljoen

SteenkolenSteenkolen 60.00060.000

Duurzame voeding voor iedereen Duurzame voeding voor iedereen thans buiten bereikthans buiten bereik

Omvang bevolking & eetpatroon maken het Omvang bevolking & eetpatroon maken het voorlopig onmogelijk tot een duurzame voeding voorlopig onmogelijk tot een duurzame voeding te komente komen

Voornaamste structurele knelpunten: fosfaaterts Voornaamste structurele knelpunten: fosfaaterts gebruik & afname ecosysteemdiensten door het gebruik & afname ecosysteemdiensten door het ruimen van natuurruimen van natuur

Gebruik fossiel brandstoffen geen structureel Gebruik fossiel brandstoffen geen structureel knelpunt echter overgang op duurzamer knelpunt echter overgang op duurzamer systeem voor iedereen kwestie van decenniasysteem voor iedereen kwestie van decennia

Energie transitieEnergie transitie

Wereldwijde input energie in economie:Wereldwijde input energie in economie: ~14x 10~14x 101212 Watt Watt

Technische mogelijkheden voor verbetering energie Technische mogelijkheden voor verbetering energie efficiency: factor 3 (industrielanden) tot 6 (ontwikkelende efficiency: factor 3 (industrielanden) tot 6 (ontwikkelende landen) beter dan nu.landen) beter dan nu.Aanbod:Aanbod:Zonne-energie: 121300x 10Zonne-energie: 121300x 101212 Watt WattWind energie: 600x 10Wind energie: 600x 101212 Watt WattGeothermische energie: 30x 10Geothermische energie: 30x 101212 Watt Watt(Totale voorraad fossiele brandstoffen + uraan < 1 (Totale voorraad fossiele brandstoffen + uraan < 1 maand zonne-energie)maand zonne-energie)

(Zonnecellen in 5% van Sahara: ~14x 10(Zonnecellen in 5% van Sahara: ~14x 1012 12 Watt)Watt)

Duurzamer kan welDuurzamer kan wel

Deels in de sfeer van aanpassing Deels in de sfeer van aanpassing voedingspatroon: bijv. meer vegetarisch voedingspatroon: bijv. meer vegetarisch (Reijnders & Soret American Journal of (Reijnders & Soret American Journal of Clinical Nutrition 78 (2003) 664-668 SClinical Nutrition 78 (2003) 664-668 S

Deels door aanpassing productiewijze: Deels door aanpassing productiewijze: bijv. kas als energie leverancier bijv. kas als energie leverancier

Vleeseiwit (in industrielanden) versus soja-eiwitVleeseiwit (in industrielanden) versus soja-eiwit

milieuaspectmilieuaspect Effect soja-eiwitEffect soja-eiwit Relatief effect Relatief effect vleeseiwitvleeseiwit

Land gebruikLand gebruik 11 6-176-17Water gebruikWater gebruik 11 4.4-264.4-26Verbruik fos-Verbruik fos-siele brandstofsiele brandstof

11 6-206-20

Verbruik fosfaat Verbruik fosfaat ertserts

11 77

Emissie ver-Emissie ver-zurende stoffenzurende stoffen

11 >7>7

Emissie bio-Emissie bio-cidenciden

11 66

Emissie koperEmissie koper 11 >100>100

Conversie-efficiency (USA: CAST, Animal Conversie-efficiency (USA: CAST, Animal Agriculture & the global food supply 1999)Agriculture & the global food supply 1999)

productproduct energieenergie eiwiteiwitvarkensvleesvarkensvlees 0.210.21 0.190.19

eiei 0.240.24 0.360.36

melkmelk 0.250.25 0.210.21

rundvleesrundvlees 0.070.07 0.080.08

Energieleverende kasEnergieleverende kas

Zonnewarmte: seizoensopslagZonnewarmte: seizoensopslag

Meer opties aanpassing eetpatroon Meer opties aanpassing eetpatroon (1)(1)

Voedsel met minder ‘voedselkilometers’ (met Voedsel met minder ‘voedselkilometers’ (met verschil qua aard transportmiddel)verschil qua aard transportmiddel)

-in US foodmiles ~ 11% broeikasgasuitstoot -in US foodmiles ~ 11% broeikasgasuitstoot voedsel (over levenscyclus)voedsel (over levenscyclus)

Bron: Weber et al. Environmental Science & Bron: Weber et al. Environmental Science & Technology 42 (2008) 35018-3513Technology 42 (2008) 35018-3513

-milieueffect 1 kg voedsel per vliegtuig over lange -milieueffect 1 kg voedsel per vliegtuig over lange afstand ~ milieueffect 1 kg eko-vleesafstand ~ milieueffect 1 kg eko-vlees

Bron: Jungbluth et al. Int J. LCA 5 (2000) 134-142Bron: Jungbluth et al. Int J. LCA 5 (2000) 134-142

Meer opties aanpassing eetpatroon Meer opties aanpassing eetpatroon (2)(2)

Minder ‘diepvries’Minder ‘diepvries’

-milieueffect 1 kg diepvriesgroenten ~ -milieueffect 1 kg diepvriesgroenten ~ milieueffect 1 kg eko-vleesmilieueffect 1 kg eko-vlees

Bron: Jungbluth et al. Int J. LCA 5 (2000) Bron: Jungbluth et al. Int J. LCA 5 (2000) 134-142134-142

Meer opties aanpassing Meer opties aanpassing productiewijzeproductiewijze

No-till landbouwNo-till landbouw

Precisie landbouwPrecisie landbouw

Geïntegreerde teeltGeïntegreerde teelt

Eko (lagere inputs/minder vervuiling/meer Eko (lagere inputs/minder vervuiling/meer biodiversiteit op bedrijf versus grotere biodiversiteit op bedrijf versus grotere landclaims)landclaims)

MSC visMSC vis

MarktpotentieelMarktpotentieel

Huidige aandeel duurzamere producten Huidige aandeel duurzamere producten relatief klein (meestal <5%)relatief klein (meestal <5%)

Zou sterk veranderen wanneer externe Zou sterk veranderen wanneer externe (thans afgewentelde) kosten moeten (thans afgewentelde) kosten moeten worden doorberekend in prijzenworden doorberekend in prijzen

Sociale aspectenSociale aspecten

Max HavelaarMax Havelaar

Einde dumping voedsel uit industrielanden Einde dumping voedsel uit industrielanden

Soms ook gemengd met milieucriteria:Soms ook gemengd met milieucriteria: Basel sojaBasel soja Eko-Oké bananenEko-Oké bananen