22-5-2017

1

Suïcidepreventie Workshop thomas more

Jo Tambuyzer - CGG De Pont jo.tambuyzer@cggdepont.be

Wie zijn wij?

Suïcidepreventiewerking van de CGG (CGG-SP)

• Sinds 1997

• In de CGG

• 26 preventiewerkers in Vlaanderen

• Doelstellingen:

– Deskundigheidsbevordering bij intermediairen

– Netwerkontwikkeling

– Coaching

– Consult en advies

Situatie vandaag: VAS II

‘De sterfte door zelfdoding bij

mannen en vrouwen moet tegen

2020 verminderd zijn met 20%

ten opzichte van 2000.’

22-5-2017

2

Stelling

Iemand die een zelfmoordpoging doet, wil

niet altijd dood

Stelling

Zelfmoord is een impulsief gebeuren.

Stelling

Iemand die het echt wil doen, kan je niet

tegenhouden.

22-5-2017

3

Stelling

Iemand die over zelfmoord praat doet het niet.

Stelling

Een zelfmoord meemaken in je omgeving

kan de drempel verlagen om zelf ook een

poging te doen.

Definities en cijfers

22-5-2017

4

Definities (WHO)

Zelfmoord/ Zelfdoding/ Suïcide ● Is een daad met dodelijke afloop

● Gesteld door de betrokken persoon zelf

● Met de wetenschap of verwachting van de dodelijke afloop

● Doel: gewenste veranderingen bewerkstelligen

Suïcidepoging

● Gedrag zonder dodelijke afloop

● Zichzelf verwonden of het innemen van een zodanige hoeveelheid van een

bepaalde stof dat de therapeutische norm is overschreden

● Opzettelijk en weloverwogen uitgevoerd

● De persoon bedoelde via de gevolgen van deze handeling door hem

gewenste veranderingen te bewerkstelligen

Een vraag ...

Om de hoeveel tijd (uren, minuten,

seconden) overlijdt er op de wereld

iemand door zelfmoord?

Hoeveel overlijdens door suïcide

zijn er per dag in België?

De realiteit ● Wereld:

○ Elke 40 seconden een zelfdoding, elke 3 seconden een zelfmoordpoging

● België

○ Elke dag 5 à 6 zelfdodingen

● Vlaanderen

○ 1.066 zelfdodingen in 2014

○ 10.236 pogingen (naar schattingen) in 2014

○ Elke 35 minuten een poging

22-5-2017

5

Spreiding Europese lidstaten naar direct gestandaardiseerde sterfte

door suïcide en situering Vlaams Gewest, gemiddelde 2009-2011 (voor

zover beschikbaar) - op basis van Europese Standaardbevolking

Leeftijdsspecifiek sterftecijfer voor suïcide Vlaanderen,

volgens leeftijd en geslacht, 2013

Bron: Agentschap Zorg en

Gezondheid, afdeling Informatie &

Zorgberoepen Voor de directe

standaardisatie van de

suïcidecijfers werd er gebruik gemaakt van de leeftijdsverdeling

van de Standaardbevolking (ASR)

Leeftijdsverdeling suïcidepogers volgens

geslacht (Vlaanderen, 2014)

Bron: Vancayseele et al., 2015

22-5-2017

6

Event-Based rate-evolutie van suïcidepogingen per 100.000

inwoners in Vlaanderen, volgens geslacht, 1999-2014.

Bron: Eenheid voor Zelfmoordonderzoek

Suïcidaal proces

Suïcidaal proces

22-5-2017

7

Ambivalentie

Cry of pain

Cry of pain

= uiting van 2 P’s en 3 O’s

Pijnlijke

Problemen

die ervaren worden als

Ondraaglijk,

Onoplosbaar en

Oneindig

Cry for help

V e r n a u w i n g

22-5-2017

8

Shfkvlkrvikedfnklmvbeovslmkjbvlrstojbldfklfoire

Gjbvhncvsndfopregopyretziurkjvdkjnregojdfcvkjlkje

Gjvxckjgreoipretoipregkjxcvnvwxcbqsdfhzedfiazret

Oipregfkjqsdfvkjhzefqoipgikosdfqiujzretoiksdfikjzre

Tfopksdfvikjzreoipksdfvijhzrefoipksdfgvqiortiusdfqj

Tyusdikcvnqsdlzefpmoreoledfgolredfgogkjgefkjoqre

Opzrefqpfgoreogoreifgozergijarkjhfvhazeyuhfjikazje

Rijgijfoirazeujefgaroijiefauzztofjqlkrtjopfgiejozpreg

Kjpoazergoaizdoodrefdflkdfkkfizreopyrtiukvnsxcbvjs

µdfiorpetakfnvlmqkpeorkfmlkdfpzreakfcvvnkfizopre

kfmlzakffkzaemlkfopazerikmlfkzalmkoapzeimlfkzem

liklmfkzmalekpoaikrlmfkazremikrmlfkrzeaokfmazkfa

Vernauwing

• Cognitieve domein

– Zwart/wit (dichotoom denken)

– Selectieve aandacht

– Veralgemeend denken

– Hopeloosheid (minder positieve verwachtingen)

Vernauwing

• Affectief -gevoelswereld

• Intermenselijke relaties

• Waardenbeleving

• Tijdsbesef en ruimtebeleving

• Beleving van de eigen situatie

22-5-2017

9

Take Home Message VERNAUWING - TUNNELVISIE

DAAROM

• Zien mensen geen andere oplossingen meer

• Zien ze niet meer wat nog wél goed gaat

• Beseffen ze niet wat / wie ze achterlaten

• Geloven ze dat niemand hen kan helpen

• Menen ze dat dit nooit nog over gaat

Preventief werken

22-5-2017

10

Risico- en

beschermende

factoren

Oefening

Als je denkt aan een persoon die suïcidaal is, een poging

ondernam of stierf aan suïcide, wat waren dan mogelijke

risicofactoren?

Oefening

Soms lijken bepaalde mensen in een, voor jou, uitzichtloze

situatie te zitten, maar blijken deze mensen toch niet

suïcidaal zijn.

Wat zijn factoren die beletten dat iemand in een suïcidaal

proces terechtkomt?

22-5-2017

11

Genetische factoren Vroege levenservaringen

Biologische factoren Psychologische factoren

KWETSBAARHEID

Sociale problemen Psychiatrische stoornis

STRESSFACTOREN

Drempelverlagende- of verhogende factoren

SUÏCIDAAL GEDRAG

Biopsychosociaal model Verklarend integratief model suïcidaal gedrag (van Heeringen, 2001)

Psychiatrische factoren bij jongeren

• Depressie

• Gedragsproblemen

• Alcohol- en drugsmisbruik

• Posttraumatische stress

• Autismespectrumstoornis

• Schizofrenie

• Eetstoornis

• COMORBIDITEIT

Depressieve stoornis

• Depressieve stoornis (6-15%)

= Belangrijkste risico-indicator voor suïcidaal gedrag

(70 % van de mensen die zelfmoord plegen zijn depressief)

Suïcide-risicofactoren

• angst en agitatie

• oudere leeftijd

• alleen leven

• mannelijk geslacht

• Zelfmoordpoging(en) in de voorgeschiedenis

• hospitalisatie o.w.v. depressie in voorgeschiedenis

22-5-2017

12

VDIP = Vroege Detectie en Interventie bij

Psychiatrische (Psychotische) Stoornissen

• Is een project in het kader van het Vlaams Actieplan

Suïcidepreventie

• Helpt jonge mensen tussen 16-35 jaar én hun omgeving

om een 1e of 2e psychose te voorkomen

• Wil mensen met “psychotisch-achtige” ervaringen en

mensen met een 1e psychose zo snel mogelijk bereiken

om waar nodig een gepaste behandeling te starten

• Wil de alertheid voor psychose vergroten en streven

naar een positieve beeldvorming

www.vdip.be

Risicogroepen in onze samenleving

Alleenstaanden

Werklozen

Holebi’s (17% op suïcidaal gedrag)

Bepaalde beroepsgroepen (para-medici)

Hoogbegaafden

Migrantenmeisjes

4de wereld (armoede)

Zelfmoordpogers:

< 1j. 12-30% nieuwe poging

< 1j. 1-3% sterft door zelfdoding, < 5j. tot 9%, < 10j. tot 12%

Uitlokkende factoren

werkelijk of dreigend verlies van: partner relatieproblemen, ruzie status werk, vrije tijd werk ontslag kind overlijden, ziekte vrijheid gevangenis, psychiatrische opname gezondheid lichamelijke, psychische ziekte andere - pesterijen (school, werk, thuis) - in aanraking komen met de politie - ongewenste zwangerschap - ernstige teleurstellingen of krenkingen - recente grote veranderingen (bvb.

pensionering)

22-5-2017

13

Ontremmende factoren

Alcohol, medicatie, drugs

Impulsiviteit

Eerder suïcidaal gedrag < 1j. 12-30% nieuwe poging

< 1j. 1-3% sterft door zelfdoding, < 5j. tot 9%, < 10j. tot 12%

Voorbeelden van suïcidaal gedrag in de omgeving

(familie, vrienden, media,…)

Beschikbaarheid van het suïcidemiddel

Informatie over dodelijkheid van middel

• Sociale steun – netwerk (familie, collega’s, gevoel ergens bij te

horen) – goede therapierelatie

• Sociale vaardigheden en zelfvertrouwen

• Bevredigende rol (partner, ouder, vriend, collega, grootouder)

• Capaciteit om zich aan te passen aan veranderingen

• Dagindeling en activiteiten

• Afkeurende (i.t.t. permissieve) houding t.o.v. zelfdoding

« Suïcide is geen normale reactie op stresserende

levensomstandigheden !»

Beschermende factoren

• Geloof - religie

• Kunnen praten over eigen gevoelens en gedachten

• Probleemoplossende vaardigheden (advies vragen, open staan voor

nieuwe ervaringen en kennis, gezond relativeringsvermogen,

betekenis kunnen geven aan keuzes en gebeurtenissen)

• Toegankelijkheid van hulp

• Kennis & attitude i.v.m. geestelijke gezondheidszorg

• Goede prestaties (sportvereniging,…)

• Verantwoordelijkheidsgev. voor iets of iemand (vrouwen: kind < 2j.)

Beschermende factoren

22-5-2017

14

Take Home Message

Er is NOOIT slechts 1 oorzaak

wél

een combinatie – een complexiteit

van verschillende oorzaken (kwetsbaarheid, stress, triggers, ontremmende factoren)

die gedurende langere tijd (en vaak tegelijk)

aanwezig zijn!!!

Signalen

Verbale signalen

(In)direct verbale boodschappen die wijzen op hopeloosheid en/of een

negatieve kijk op zichzelf/omgeving/toe komst.

“Ik zie het niet meer zitten” “Ik kan er gewoon niet meer tegen”

“Ik heb er genoeg van” “Zo hoeft het voor mij niet meer”

“Over mij hoef je je binnenkort geen zorgen meer maken”

“Ik zou willen slapen en nooit meer wakker worden” “Ik wou dat ik dood was” “Ik maak er een eind aan”

22-5-2017

15

Gedragsmatige signalen

ALLE SYMPTOMEN EIGEN AAN DEPRESSIE, MAAR OOK;

● Neiging om onverantwoorde risico’s te nemen, kleine ongelukjes

● Afscheid nemen van belangrijke personen en/of plaatsen

● (Vermeerderd) alcohol- en druggebruik

● Weggeven van persoonlijke spullen

● Voorbereidingen treffen voor een suïcidepoging bv. geschikte

plaatsen en/of middelen zoeken

● Zelfmoordpoging

Jongeren

De puberteit kenmerkt zich o.a. door een verhoogde

interesse in existentiële thema’s

Doodsgedachten versus zelfmoordgedachten

Signalen herkennen bij jongeren

• Het thema leeft sowieso al: vanaf wanneer alarmerend?

• Minder geneigd om er over te praten: minder verbale signalen

• Uiten emoties meer in gedrag dan in woorden

→ Vaak gemaskeerde signalen ⇨‘gemaskeerde depressie’

→ risico voor misinterpretatie!

• Aantal specifieke signalen

22-5-2017

16

Specifieke signalen bij jongeren

• Opduikende problemen met belangrijke vrienden

• Vaker afwezig zijn, weglopen, spijbelen

• Slechtere schoolprestaties en huiswerk

• Slechte concentratie, zitten praten of suffen

• Agressief en vervelend gedrag stellen

Specifieke signalen bij jongeren

• Mondelinge en/of schriftelijke aanwijzingen (gedicht, opstel,

tekening) waaruit blijkt dat men leven somber inziet en veel bezig is

met de dood/zelfdoding

• (Vermeerderd) alcohol- en druggebruik

• Stelen of ander delinquent gedrag

• Interesse in bepaalde boeken/muziek/internetsites

• Plotse huilbuien

• Woede-uitbarstingen

Take Home Message

● 70 à 80% van de mensen die suïcidaal zijn, hebben vooraf signalen

uitgezonden

● Elke plotse gedragsverandering kan betekenisvol zijn, zeker tegen

een achtergrond van somberheid, hopeloosheid en depressie

● Vooral zelfmoordgedachten, plannen, voorbereidingen en eerdere

poging(en) zijn uitermate belangrijke signalen.

Preventie is mogelijk !

22-5-2017

17

Bespreekbaar maken

Wat kan jij doen?

Risicofactoren Signalen

Bespreekbaar maken

ZELF

Een vraag...

Waarom praten jongeren niet spontaan over

hun zelfmoordgedachten?

22-5-2017

18

Redenen voor jongeren

● Vrezen gek verklaard te worden

● Schaamte

● Willen anderen niet lastig vallen / sparen

● Vrezen dat onmiddellijk anderen zullen ingelicht worden

● Bang niet au sérieux genomen te worden

● Jongeren identificeren de hulpverlener soms met hun ouders

Een vraag...

Wat houdt ONS soms tegen om zelf te vragen naar

zelfmoordgedachten bij de jongere?

Redenen voor ons

● Breng ik hen niet op ideeën?

● Stel dat het niet zo is, shockeer ik hen dan niet?

● Geef ik de jongere door het te bespreken niet de boodschap dat het ok

is en dat hij/zij het mag doen?

● Wat moet ik doen als het antwoord « ja » is?

22-5-2017

19

● Gevoel van opluchting

● Doorbreken van isolement

● Risico-inschatting!

Waarom er wel naar vragen?

Hoe concreter, hoe beter

“Je zegt dat het niet zo goed met je gaat”

“Zou je me willen vertellen wat er aan de hand is?”

“Als je dat zegt, bedoel je dan dat je liever dood wil zijn?”

“Denk je wel eens aan de dood?”

“Denk je aan zelfmoord?”

Basishouding

● Ernstig nemen

● Respectvol

● Begrip en empathie

● Tijd nemen, stiltes kunnen!

● Hoe ontstonden de gedachten?

● Actieve samenwerking - “Samen”

22-5-2017

20

● Onderschatten: “Zo erg zal het wel niet zijn, dat gaat wel over”

● Veroordelen: “Dat kan je je ouders toch niet aandoen”

● Vermijden: “Laat ons maar over iets anders praten”

● Verwijten: “Laat je toch zo niet hangen”

● Minimaliseren: “Als je daar al zelfmoord voor moet plegen”

● Uitdagen: “Doe het dan als je het zo graag wil, maar doe dan wel het

ineens goed”

Wat kun je beter niet doen?

Wat kun je beter niet doen?

● Meteen positieve zaken aanhalen: “Je hebt toch nog je vrienden,

denk dan daaraan”

● Onmiddellijk oplossingen aandragen: “Ga eens wat meer buiten, de

frisse lucht zal je goed doen”

● Besmet worden door hopeloosheid: “Je situatie is zo ontzettend

moeilijk. Ik kan begrijpen dat je het niet meer ziet zitten want ik zie

ook geen verbetering voor de toekomst.”

Websites

www.zelfmoord1813.be

www.suicidepreventievlaanderen.be

www.zorgvoorsuicidepogers.be

www.werkgroepverder.be

www.ontrackagain.be

www.opnieuwverder.be

www.zorg-en-gezondheid.be