STIMULEREN VAN HET GEBRUIK VAN ......2.3 Van afval tot granulaat: technische en milieuhygiënische...

1

STIMULEREN VAN HET GEBRUIK VAN GERECYCLEERDE (EN SECUNDAIRE) GRANULATEN IN HOOGWAARDIGE TOEPASSINGEN

Gillabel Jeroen, D’Haese Nele, Dierckx Philippe,Vanassche Stella, Vanderreydt Ive

2

Het steunpunt Duurzaam Materialenbeheer brengt zes belangrijke kennisinstellingen samen: KU Leuven, Universiteit Antwerpen, Universiteit Gent, Universiteit Hasselt, HU-Brussel en VITO.

Rapportnummer: n°19

Categorie: Korte termijn opdracht

Leuven, 25/02/2016

Gelieve naar deze publicatie te verwijzen als volgt: Gillabel, J., D’Haese, N., Dierckx, P., Vanass-che, S. en Vanderreydt, I. (2016) Stimuleren van het gebruik van gerecycleerde (en secundaire) granulaten in hoogwaardige toepassingen. Studie uitgevoerd in opdracht van het Steunpunt Duur-zaam Materialenbeheer.

Voor meer informatie over deze publicatie: [email protected], [email protected], [email protected], [email protected] of [email protected]

Deze publicatie kwam tot stand met de steun van de Vlaamse Gemeenschap, Programma Steunpunt-en voor Beleidsrelevant Onderzoek.

In deze publicatie wordt de mening van de auteur weergegeven en niet die van de Vlaamse over-heid. De Vlaamse overheid is niet aansprakelijk voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de opgenomen gegevens.

Template ontworpen door HIVA – KU Leuven© 2015 STEUNPUNT DUURZAAM MATERIALEN BEHEER, KASTEEL ARENBERG 44, BUS 2450, B-3001 HEVERLEE

4

Inhoudstafel

Management Samenvatting 6

Management Summary 16

1. Inleiding 26

1.1 Visie op de opdracht 271.2 Doel van de studie 281.3 Scopevanhetonderzoekendefinities 291.4 Opbouw van het rapport 33

2. De waardeketen van gerecycleerde granulaten 35

2.1 Vanafvaltotgerecycleerdgranulaat:derecyclageketenvansteenachtigeafvalstromen tot granulaten 35

2.2 Secundaire granulaten 412.3 Van afval tot granulaat: technische en milieuhygiënische vereisten 422.4 OverzichtvantoekomstigebeleidswijzigingeninVlaanderen 442.5 Voorstelling waardenketens 46

3. Knelpunten voor de hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten 49

3.1 Bespreking voornaamste knelpunten voor een hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten 50

3.2 KnelpunteninrelatietottoekomstigebeleidswijzigingeninVlaanderen 603.3 Prioritering aanpak knelpunten 62

4. Beleidsinstrumenten voor het bevorderen van de hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten 64

4.1 Inleiding 644.2 Overzicht van buitenlandse voorbeelden voor gerecycleerde en secundaire

granulaten 644.3 Algemeenoverzichtvanmogelijkeeconomischebeleidsinstrumenten 674.4 Toepassingbeleidsinstrumentenopknelpuntenvoorgerecycleerdegranulaten 69

5. Verkenning van 3 mogelijke beleidsinterventies 74

5.1Interventie1 745.2Interventie2 775.3Interventie3 815.4Vergelijkingvandeinterventies 84

5

6. Conclusies en aanbevelingen 87

7. Bibliografie 91

Bijlage 1 – Sloop- en recyclagepraktijken steenachtig bouw- en sloopafval 92

Bijlage 2 – Gedetailleerde knelpuntenanalyse 100

B2.1Knelpuntenvraagzijde 102B2.2Knelpuntenaanbodzijde 105

Bijlage 3 – Knelpunten voor de toepassing van metselwerkgranulaat in de baksteenindustrie 119

6

Management Samenvatting

Context

Gerecycleerde en secundaire granulaten die voldoen aan VLAREMA (Vlaams Reglement voorhetduurzaambeheervanmateriaalkringlopenenafvalstromen)–en respectievelijkheteenheidsreglement en de voorwaarden van de grondstofverklaring – worden in Vlaanderen op grote schaal terug opgewerkt tot grondstoffen voor de bouw. Zo leren cijfers van hetMonitoringsysteemDuurzaamOppervlaktedelfstoffenbeleid(MDO)1 dat in 2013 in totaal meer dan66miljoentonmineralegrondstoffenwerdenverbruikt.Ongeveer11,5miljoentonhiervanwaren primaire steenachtige granulaten. Daarnaast werden ook ongeveer 10,5 miljoen tongerecycleerdesteenachtigegranulateningezetenvondennaarschattingietsmeerdan200.000ton secundaire granulaten hun weg naar toepassingen waarvoor ook primaire of gerecycleerde steenachtigegranulatenkunnenwordengebruikt.Deprimaireendegerecycleerdeensecundairegranulatenvertegenwoordigenhierdoorrespectievelijk17%en16%vanhettotaleverbruikaanminerale grondstoffen in Vlaanderen. Of anders gezegd: Momenteel worden bijna evenveelgerecycleerde en secundaire steenachtige granulaten als primaire steenachtige granulatentoegepast in de Vlaamse bouw.

Wanneer wordt gekeken naar de toepassing van gerecycleerde granulaten, valt op dat dezedoorgaansinmeerlaagwaardigetoepassingenterechtkomen,zoalsophogingenoffunderingen.Primaire granulaten worden vooral in hoogwaardige toepassingen zoals prefabbeton of beton voordragendestructurengebruikt.Hieruitkanwordenafgeleiddathetbouwtechnischpotentieelvan een groot deel van de gerecycleerde granulaten niet ten volle wordt benut. Een voorbeeld isbetonuitprefabelementendatuiteindelijkwordtgebruiktbijdeproductievanmagerbetonofdeaanlegvanfunderingen.DeMDO-cijfersvan2013makenduidelijkdatvoornamelijkasfalt-enbetongranulatenhoogwaardigwerdeningezet.Eengrootdeelvanhetasfaltgranulaat(47%)wordtbijvoorbeeldgebruiktbijdeproductievannieuwasfalt.Enkelwanneerasfaltgranulatenniet voldoen aan de vereiste kwaliteiten, bijvoorbeeld door de aanwezigheid van fysischeverontreinigingen,wordendezeelderstoegepast.Verderblekenvanallebetongranulaten4-5%hoogwaardig te worden ingezet.

Opdracht

Daarom heeft de OVAM aan het Steunpunt DuurzaamMaterialenbeheer (SuMMa) gevraagdom in een kortetermijn opdracht een verkennend traject op te zettendat finaal zoumoetenresulterenineenaantalbeschreven(combinatiesvan)beleidsinstrumentendiedergelijkemeerhoogwaardige inzet kunnen stimuleren. De voorliggende studiemoetworden gezien als eeneerstestapindittraject.Zewilindeeersteplaatseencoherentbeeldscheppenvandegekende

1 http://www.lne.be/themas/natuurlijke-rijkdommen/oppervlaktedelfstoffen/monitoringsysteem-duurzaam-oppervlaktedelfst-offenbeleid-1/grondstoffenenquete_2012/#resultaten

7

knelpunten om tot dergelijke meer hoogwaardige inzet van gerecycleerde (en secundaire)granulatentekomen.Metdezeknelpuntenalsvertrekpunt,werdenvervolgensinoverlegmetdestuurgroep,3mogelijkebeleidsinterventiesgeselecteerd.Dezezijnvoornamelijkgebaseerdopeconomischeinstrumenten.VoordegeselecteerdeinterventieswerdendanSWOT-analysesuitgevoerd teneindeeenbeeld te krijgen vanhuneffectiviteit enhaalbaarheid. Voorliggendestudieexploreertdusenkeledenkpistes.Verderevervolgstappenzijnzekernodigomtekomentot een definitieve afbakening van een geschikt beleidsinstrumentarium, waaronder eenbedrijfseconomischeanalyse–insamenwerkingmetdesector–vandeverschillendeactorenbetrokkenbijderecyclageketen.

Knelpunten voor hoogwaardige recyclage

Het verschil in toepassing van primaire granulaten en gerecycleerde (of secundaire) granulaten kan wordenverklaarddooreencombinatievanfactoren,waarondereconomische,milieuhygiënischeenbouwtechnischefactoren.Gerecycleerdegranulatenzijnafkomstigvandesteenachtigefractievanbouw-ensloopafval.Secundairegranulatenvanindustrieelsteenachtigafval.Hetgaatdusinbeidegevallenomstromendievandaagdedagineersteinstantiealsafvalopdemarktkomenen doorgaans niet worden geproduceerd met het oog op hergebruik als grondstof. Dit wil dus ook zeggen dat deze afvalstromen meestal niet voldoen aan de technische en milieuhygiënische kwaliteitseisen waar de primaire grondstoffen worden geacht aan te voldoen. In sommigegevallen, bijvoorbeeldbij zuiverbetonpuin, kunnengerecycleerdegranulaten vrij gemakkelijkworden opgewerkt tot producten die aan dezelfde eisen beantwoorden als hun primaire equivalenten.Maarmeestalzijnverschillendesorteer-,breek-enzuiveringsstappennodigomdergelijkresultaattebereiken–alsditalmogelijkis.Eencombinatievanenerzijdshetprijskaartjedataanhethele recyclageproceshangt,endusdewinstmargeswaartegengerecycleerde (ensecundaire) granulaten op de markt kunnen worden gebracht, en anderzijds de marktvraagbepalen in belangrijke mate of de granulaten in laag- dan wel hoogwaardige toepassingenterechtkomen.Elementendieeenbelangrijkaandeelhebben indeuiteindelijkerecyclagekostzijndevolgende:hetaantal stappendatnodig is inhet recyclageprocesomgranulatenop tewerken tot de gevraagde kwaliteit, de technische complexiteit vandit recyclageproces endeafstandentussendeplaatsenwaarhetafvalwordtgegenereerd,verwerktenuiteindelijkopnieuwalsgrondstoftoegepast,endusdelogistiekekostendiemethetrecyclageprocesgepaardgaan.

Naastdezeeconomischerealiteit,blijkenookdebouwtechnischeeisendiegesteldwordenaangerecycleerde (en secundaire) granulaten – en de bouwproducten die er uit gemaakt worden – een belangrijke factor te zijn die het verschil in toepassingmet primaire grondstoffen kanverklaren. Deze bouwtechnische eisen worden vastgelegd in technische documenten zoals normen, lastenboeken en (standaard)bestekken. Niet al deze technische documenten latenechter een afdoend gebruik van gerecycleerde (en secundaire) granulaten toe. Vaak is er technisch gezienalveelmeermogelijkdanhierinwordttoegestaan.ZolaathetStandaardbestek250voorde wegenbouw al lang het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten in laagwaardige toepassingentoe.Hetgebruikvandezegranulateninmeerhoogwaardigetoepassingen,zoalstoplagenen lineaire elementen, laat dit standaardbestek evenwel niet toe, hoewel ookhierzekeralmogelijkhedenzijn.

8

Bovendienkanindergelijkebestekkenookgevraagdwordendatdetoegepastegrondstoffenenproducten,zoalsgerecycleerdegranulatenenbeton,voorzienzijnvaneen(vrijwillig)keurmerkvancertificatie,bijvoorbeeldeenBENOR-keurmerk.Eencertificaatofkeurmerkgeeftdearchitectendebouwheerdegarantiedathetproductondereenkwaliteitssysteemwerdgeproduceerddatdooreenderdepartijwordtopgevolgd.Daarenbovenwordtditkeurmerkingrotereprojectenvaakalsbasisgebruiktvoorhetafsluitenvanverzekeringen,enishetdusquasinoodzakelijk.Maarookbijdergelijkecertificeringssystemengeldtdatdezevaakdebouwtechnischeenmilieuhygiënischeperformantie van gerecycleerde (en secundaire) granulaten nog onderwaarderen, waardoordeze nieuwe grondstoffen niet afdoende kunnen worden ingezet om de materiaalkringloophoogwaardig te sluiten.

Behalve deze economische en bouwtechnische factoren werden in de knelpuntenanalyse nog tal van andere elementen geïdentificeerddie inmeer ofminderemate eenbarrière vormenom te komen tot een groter aandeel gerecycleerde (en secundaire) granulaten in hoogwaardige bouwtoepassingen. Het gaat om een breed palet aan knelpunten aan zowel de aanbod- als de vraagzijde.Devoornaamsteindezestudiegeïdentificeerdeknelpuntenkunnenalsvolgtwordensamengevat:

VRAAGZIJDE

- Conservatievesectordiekanbogenopeensterkekennisbasisgebaseerdopinzetvan primaire granulaten

- Vragenbijdeeconomischeenecologischevoordelenvanhoogwaardigeinzet - Negatieveperceptiebijproducentenoverdekwaliteitvangerecycleerdeen

secundaire granulaten - OnvoldoendestimulansvoorhoogwaardigeinzetviaStandaardbestekken - Secundaire granulaten te weinig gekend

AANBODZIJDE

- Productieprocesenacceptatiebeleidbijbrekersteweiniggerichtopproductievangranulaten voor hoogwaardige toepassingen

- Te weinig of geen gegarandeerd aanbod aan gecertificeerde hoogwaardigegranulaten

- Maximalemarktprijsdiebepaaldwordtdoorprimairegranulaten - Verlaagdemilieuheffingvoorstortenvanresidu - Afzet zeefzanden - Teweinigselectievesloopmethetoogopdeinzamelingvankwaliteitsvollefracties

Uit de knelpuntenanalyse wordt duidelijk dat zowel de aanbodzijde, namelijk de sloop- enrecyclageketen, als de vraagzijde, het deel van de waardenketen waar de gerecycleerde ensecundaire granulaten een afzet vinden, geconfronteerdwordenmetbelangrijke knelpunten.Dezeknelpuntenwerkenookwederzijdsopelkaar in.Eenkip-of-eiverhaaldus,datbevestigdwordtdoorvoorgaandestudies(ziebv.Vrijders2008).WilmeninVlaanderenduskomentoteenmeerhoogwaardigesluitingvandekringloop,zalmeneeninstrumentariummoetenontwikkelendat zowel op de vraag- als aanbodkant inwerkt.

9

Eendiversesetaaninstrumentenenflankerendemaatregelenzaldusmoetenwordenaangewendomdecomplexeproblematiekaantepakken.Devraagisdanwelkeinstrumentenenmaatregel-enmoetenwordeningezet,enopwelkeknelpuntendezeprioritairdienenintewerken.

Hierbij dient opgemerkt te worden dat op korte termijn een aantal belangrijke Vlaamsebeleidswijzigingeninpraktijkzullenwordengebracht.Zowerdin2014hetEenheidsreglementgewijzigd,waardoorvermoedelijk vanafeind2016debrekereen strikteracceptatiebeleid zalmoeten voeren. Puin waarvan de herkomst en de kwaliteit niet kan worden gegarandeerd (puin met eenhoogmilieurisicoprofiel),zalperproductiebatchverwerktengecontroleerdmoetenworden.Decontroleopdeverwerkingvanpuinmeteen laagmilieurisicoprofiel,duspuinwaarvandeherkomstendekwaliteitwelkunnenwordengegarandeerd,zalminderstriktmoetengebeuren.Hetverschil inverwerkingskostdathieruitvoortvloeit, zouervoormoetenzorgendateerderindeketenselectiefslopeneneendoorgedrevenselectieveinzamelingenuitsorteringwordengestimuleerd.VerderiseveneensvoorziendatopkortetermijneenkwaliteitsborgingssysteemvoorsecundairegranulatenzalwordeningevoerdenwordthetgemeenschappelijknormenkaderVlarebo-Vlaremavoorgrondstoffenenuitgegravenbodemherzien.Depreciezeimpactvandezegeplandebeleidswijzigingenismoeilijkinteschatten.Mogelijkzaldusaansommigeknelpuntengepresenteerdinditrapportalwordentegemoetgekomen,alisditonmogelijknualtezeggen.

Doordat deze studie enkel gebruik kon maken van publiek beschikbare kennis en de kennis dieVITO-internaanwezig isoverdesector,kondeknelpuntenanalysebovendienniet toteenniveau van detail gaan dat toelaat het relatieve belang van verschillende geïdentificeerdeknelpuntenteachterhalen.Zonderzichttehebbenop,bijvoorbeeld,dekostenstructuurvandeverschillendespelersinderecyclageketenishetmoeilijkombepaaldeeconomischebarrièresinkaarttebrengen.Vragenzoals‘Hoezijndeeconomischekostengespreidoverderecyclageketenen waar wordt de meeste meerwaarde gegenereerd?’ en ‘Hoe zwaar wegen aan recyclage gebondenkostenposten,zoalscertificeringskostenenstortkosten,dooropdeprijszettingvandeverschillende producten die op de markt worden gebracht?’ konden niet worden beantwoord. Een gedetailleerde economische studie naar het functioneren van de recyclageketen vansteenachtigbouw-enslooppuinenindustrieelafvalisnoodzakelijkomeenbeterbeeldtekrijgenvanhetrelatievebelangvandeverschillendeeconomischebarrièresdieeenmeerhoogwaardigeinzetbemoeilijkenvangerecycleerdeensecundairegranulaten.

Desalnietteminwerdenvoorhetvervolgvandezestudieenkeleknelpuntenalsprioritairaanged-uid.Bijhetopstellenvandezerationalewerdenvolgendecriteriaalsuitgangspuntgenomen:

- Zoweldevraag-alsaanbodkantvoorhoogwaardigegerecycleerdeensecundairegranulatendienengestimuleerdteworden,andersiseensysteemveranderinginderecyclageketennietmogelijk.

- De knelpunten moeten kunnen worden weggewerkt d.m.v. economische instru-menten,eventueelvergezelddoordenodigeflankerendemaatregelen.

- Hetwegnemenvandeknelpuntenmoeteenhefboomeffectkunnenressorteren,endusookmeerstroomop-en/ofstroomafwaartsindeketenveranderingkunnenbewerkstelligen.

- Deknelpuntendiewordenaangepakt,zoudeninallewaardeketensmoetenvoor-

10

komen,ongeachtdesloop-enrecyclagepraktijkendieaandebasisvandezeketensliggen.

Op basis hiervan werden volgende knelpunten weerhouden:

- Negatieve perceptie bij producenten over de kwaliteit van gerecycleerde ensecundairegranulaten(Vraagzijde)

- Onvoldoende stimulans voor hoogwaardige inzet via Standaardbestekken(Vraagzijde)

- Maximalemarktprijsdiebepaaldwordtdoorprimairegranulaten(Aanbodzijde) - Verlaagdemilieuheffingvoorstortenresidu(Aanbodzijde) - Afzetzeefzanden(Aanbodzijde)

Beleidsinterventies om geselecteerde knelpunten aan te pakken

Op basis van de knelpuntenanalyse en een overzicht van mogelijke (economische)beleidsinstrumentendieinaanmerkingkomenomdegeselecteerdeknelpuntenaantepakken,werden 3 beleidsinterventies afgelijnd die binnen de mogelijkheden van deze studie verderverkendwerdenopvlakvaneffectiviteitenhaalbaarheid.Hierbijdient tewordenopgemerktdatdeanalysevandezedriebeleidsinterventiesindeeersteplaatsmoetwordengezienalseenverkennend onderzoek.

Hieronderwordendezedriebeleidsinterventieskortsamengevat:

-- Interventie 1: Producenten van bouwmaterialen worden verplicht om een minimum percentagegerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenteverwerken inbepaaldevan hun producten.

-- Interventie 2: Betoncentrales en metselwerkproducenten worden verplicht een heffingtebetalenbijhetgebruikvanprimairegranulateninbepaaldetoepassingen.Deheffingsinkomstenwordengeretourneerdvolgenseenbepaaldeverdeelsleutelaan bedrijven binnen de sector die gerecycleerde en/of secundaire granulatengebruiken in deze toepassingen.

-- Interventie 3: Brekers en sorteerders genieten een verlaagdemilieuheffing voorbreker- of sorteerresidu indien ze kunnen aantonen dat een overeenkomstigehoeveelheid gerecycleerd granulaat werd afgezet in een afgebakende groep van hoogwaardige toepassingen.

Hervorming verlaagde milieuheffing residu niet geschikt

Uit de verkennende SWOT analyses van de drie beleidsinterventies werd besloten datinterventie3(verlaagdemilieuheffingopsorteer-enbrekerresidu)hetminstgeschiktisomdebestaande knelpunten voor hoogwaardige recylage weg te werken. De voornaamste redenen hiervoorzijnhetgebrekaanrechtstreekseffectopdevraagzijde,debeperkingvanheteffect

11

tot stromen waarvoor reiniging noodzakelijk is en het risico dat niet-selectieve sloop zougestimuleerdworden.Meer algemeen kan hieruit ookworden afgeleid dat instrumentendieenkelopdebrekerinspelenwellichtteweinigalshefboomdienenomdehoogwaardigeinzetvangranulatenstructureeltestimuleren.Alsmenbovendiendehoogwaardigetoepassingvanzowelgerecycleerdealssecundairegranulatenwilrealiseren,daniseeninterventieophetniveauvandebrekersonvoldoende.Brekersmakenimmersgeendeeluitvandeproductieketenvansecundaire granulaten.

Verplicht percentage gerecycleerd granulaat en systeem van heffingsre-tournering: gelijkwaardig effect, verschillende invulling

Zowelinterventie1als2werkeninopdevraagzijdeenleidentoteendirectestimulansvooreenmeer hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten. Bovendien kan in beide gevallendescopevandeinterventieafgebakendwordenvolgens‘hoogwaardigheidscriteria’diedeoverheidbepaalt.Ditzijnduidelijkevoordelentenopzichtevaninterventie3.Eenbijkomendvoordeel is dat deze interventies inspelen op de producenten van bouwproducten, en niet(rechtstreeks)opdespelers indebouw-ensloopafvalketen.Zekunnenduszorgenvooreen‘pulleffect’dataanvullendwerktopdehuidigeen inontwikkelingzijndebeleidsmaatregelenvoor bouw- en sloopafval die betrekking hebben op de verbetering van de kwaliteit van het te verwerkenpuin,endusopdeaanbodzijde.

De2beleidsinterventiesverschillenvooralvanmekaarindemanierwaaropzehuneffectbereiken.Interventie 1 volgt een regulerende aanpak die een goede controle en handhaving vereist.Interventie2daarentegenhanteerteeneconomischmarktinstrumentdatdekeuzevrijheidvandeproducentenvooropstelt,maarwaarmeedegroottevanheteffectmoeilijkertevoorspellenis.

Beideinterventiesmakendeinvoeringvaneensluitendmonitoringsysteemvoorproductieeninzetvangerecycleerdeen secundairegranulatennoodzakelijk. Inhetgeval van interventie1iseenmonitoringsysteemnodigomdeinzetvangerecycleerdeensecundairegranulaten,dusvande ‘recycledcontent’,op tevolgen,enomzodenalevingvandeverplichte inzetvandegerecycleerde of secundaire granulaten in de bedoelde toepassingen te kunnen controleren. Voor interventie 2 is een goed monitoringssyteem van zowel de productie als de inzet vangerecycleerdeensecundairegranulatennodig.Andersishetnietmogelijkomopeensluitendemanier de correcte hoogte van hefifngen en subsidies te berekenen. Daarnaast zal er ookgezorgdmoetenwordendatdenalevingvande interventiesdoor importeurs vandegevattebouwproducten opgevolgd en gehandhaafd kan worden.

Het knelpunt met betrekking tot de afzet van zeefzanden wordt met deze interventies nietrechtstreeks aangepakt. Door de gestegen vraag naar granulaat voor hoogwaardige toepassingen zaler vermoedelijk ruimtekomenopdemarkt voor laagwaardige toepassingenwaardoordeafzetmogelijkheden voor zeefzanden zouden kunnen toenemen. Het mogelijke effect datinterventie 1 of 2 zal hebben op de markt voor funderingen, ophogingen en andere meerlaagwaardigetoepassingenisechternietopvoorhandtevoorspellen,aangezienditafhangtvan

12

de hoeveelheid gerecycleerde granulaten die gemobiliseerd zou worden naar hoogwaardige toepassingen. Vandaag is het, bij gebrek aan goede informatie die toelaat inschattingen temakenoverdehuidigeentoekomstigemarktvoorgranulateninonderanderewegenbouwenbouwtoepassingen (vraagzijde), onmogelijk om dit op voorhand te berekenen.Wel is het zodat het noodzakelijkemonitoringssysteemmogelijkmaakt om dit effect temeten,waardoorde interventies bijgestuurd kunnen worden (aanpassing hoogte percentage respectievelijkheffing).Opdiemanierkanookvermedenwordendateenteplotseverstoringvandemarktvoorlaagwaardigetoepassingeneenaanzuigeffectvanprimairgranulaatnaardezetoepassingentotgevolgheeft.

Conclusies en aanbevelingen

Opbasisvanvoorgaandeanalysekomenwetothetbesluitdat,vande3onderzochteinterventies,de eerste interventie (een verplicht percentage gerecycleerde of secundaire granulaten) ende tweede interventie (een systeemvanheffingsretournering)mogelijk voldoendepotentieelhebben om verder uit te werken in samenwerking met de relevante actoren in de keten. Deze interventiesspelenrechtstreeksinopdeactorendiedebeslissingnemenomgerecycleerdeofsecundairegranulatenaldannietintezetteninhoogwaardigetoepassingen,endragenzohetmeestdirecteneffectiefbijtotdedoelstellingomeenhoogwaardigeinzetvandezegranulatentestimuleren.Duidelijkisdatenkelinzettenopdemilieuheffingvoorbreek-ensorteerresidus(interventie3)niettothetgewensteresultaatzouleiden.

Hoeweldeze2 interventieseenpositiefeffect zoudenhebbenopde inzet vangerecycleerdeen secundaire granulaten in hoogwaardige toepassingen, zijn er nog heel wat vragen enonzekerhedenbijhunhaalbaarheid.Dezewordenhieronderkortbesproken.Omdehaalbaarheidvandeindezestudieonderzochteinterventiesdegelijktekunnenbeoordelenisverderonderzoeknoodzakelijk,waarbijdejuridischeeneconomischeonderbouwingingroterdetailmeegenomenmoetenworden;enditondersteunddoortransparanteenconstructievebetrokkenheidvanallerelevante stakeholders.

- Beide interventies zouden de installatie vragen van een monitoring- enhandhavingsysteem dat de ontwikkelingen binnen de sector nauwgezet opvolgt (bv. omdehoogtevaneenheffingjaarlijksoptimaalintestellen).Dergelijkesystemenbrengeneenbelangrijkeoverheadkostmetzichmee.Voordemateriaalstromendiehetonderwerpzijnvandezestudieisditeenrelatiefhogekostomdathetstromenbetreftmetslechtseengeringeeconomischewaarde.

- Het is niet eenvoudig om een economisch instrumentarium te ontwikkelen zonder daterongewensteeffectenoptreden,zoalsgerecycleerdegranulatendieworden‘weggezogen’ uit de funderingsmarkt naar andere toepassingen en worden vervangen door primaire grondstoffen. Om het risico op dergelijke ongewensteneveneffectenzokleinmogelijktehouden,ishetdanooknoodzakelijkeengrondiginzichttehebbeninhetfunctionerenvandesector.Ditvraagtechtervandesectoreen zekere openheid, bijvoorbeeld over de economische performantie van de

13

verschillende schakels in de recyclageketen of de verschillen in bedrijfsvoeringtussenklein-engrootschaligeoperatoren.Hetlijktdaardooraangewezenomopente communiceren over het van overheidswege vooropgestelde einddoel zodat vervolgens,insamenwerkingmetdesector,kanwordenonderzochtwathetmeestgeschikte instrumentarium is om dit einddoel te bereiken.

- Ingrijpendemaatregelenzoalsproductvereistenoffinanciëlebeloningenhebbennood aan een specifiek omschreven rechtsgrond. Indien één of meerdere vandeze instrumenten zouwordengebruikt, ishetnodigdaterwijzigingenwordendoorgevoerd in het Materialendecreet waarin dit expliciet wordt opgenomen. Voor interventie 1 speelt er ook een bevoegdheidskwestie. De gewesten zijnbevoegd voor de bescherming van het leefmilieu, uitgezonderd het vaststellenvan productnormen. Deze bevoegdheid ligt bij de federale overheid. Of eenbepaalderegelingaldannietonderhetproductbeleidvalt,wordtbepaalddoorhetmomentwaarophetvoorschriftvantoepassing is. Inhetgevalvaneenverplichtpercentagegerecycleerdofsecundairgranulaatgaathetomvoorschriftenwaaraanbouwmaterialenmoetenvoldoenwanneerzeopdemarktkomen.Interventie1kandusvertaaldwordenineenproductnorm,enditiseenfederalebevoegdheid.

- Als deze bevoegdheidsverdeling een drempel vormt om de interventiete implementeren, zou een alternatief kunnen zijn om te werken via deStandaardbestekken.Hetgaatdannietmeeromeenverplichting,indeletterlijkezin van hetwoord,maar om eenmaatregel die recyclage stimuleert. Dergelijkeinterventie valt binnen de bevoegdheden van het Vlaamse Materialendecreet.Artikel21vanditdecreetsteltimmers:“De maatregelen, vermeld in het eerste lid, kunnen ook maatregelen zijn die stimuleren om producten in die mate te ontwerpen dat de milieueffecten en de afvalproductie zowel bij de vervaardiging als bij het latere gebruik van de producten worden verminderd, en om ervoor te zorgen dat de producten die afval zijn geworden, nuttig worden toegepast en verwijderd als vermeld in artikel 4. Dergelijke maatregelen kunnen onder meer aanmoedigen tot het ontwikkelen, vervaardigen en in de handel brengen van producten die geschikt zijn voor meervoudig gebruik, die technisch duurzaam zijn en die, zodra ze afval zijn geworden, geschikt zijn voor een passende en veilige recyclage, voor andere nuttige toepassing en voor milieuverantwoorde verwijdering.” Standaardbestekken zijninstrumentendiedooropenbarebesturenkunnenwordengebruiktbijhetopstellenvanmeerspecifiekebestekken.Voorwaardenopgenomenin(Standaard)bestekkenzijndusnietalgemeengeldendofwettelijkafdwingbaar.Particulierennochandereprivé-bouwherenzijneraangebonden,waardoorwerkenviaStandaardbestekkendusminderimpactzalgenererendaneenalgemeneverplichting.

Uit de knelpuntanalyse kon al worden afgeleid dat er verschillende knelpunten bestaan op meerdereplaatsenindeketen,endaterduseenruimpaletaanactieseninstrumentennodigis om de hoogwaardige recyclage van gerecycleerde en secundaire granulaten te verbeteren. De indezestudieverkendeeconomischeinstrumentenzijndanooknietmeerdaneenonderdeel

14

hiervan.Hiernavolgentotslotnogenkeleruimereconclusiesenbeschouwingendierelevantzijnin de ruimere context van de opdracht van deze studie.

- De juridische basis om een onderscheid te kunnen maken tussen hoog- enlaagwaardige recyclage moet nog verder uitgeklaard worden. Hoewel dit onderscheidniet ingaat tegendeprincipesvanhetMaterialendecreet, iserookgeen expliciete grond om binnen de recyclage een onderscheid te maken tussen laag-enhoogwaardigetoepassingen.DejuridischehaalbaarheidvanelkemaatregelzaldusafhangenvandeinhoudvanhetinstrumentariumendelezingdiedeRaadvanStategeeftaandeopgegevenrechtsgrond.Deze lezing ismeestalrestrictief.Tenzij via een wijziging van het Materialendecreet een expliciete rechtsgrondwordtvoorzien,ishetdusnietmogelijkommet100%zekerheidtestellendatdebestaande rechtsgrond zal voldoen.

- Bouw- en sloopafval is typisch een volumineuze stroom die veel weegt. Hierdoor lopendelogistiekekostenalsnelopenwordtditafvalmaarineenbeperktestraal(±30km)vervoerd.Slopen,derecyclagevangranulatenenhergebruikalsnieuwegrondstofzijnhierdooreenprocesmeteensterkelokaleverankering.Opplaatsenwaarveelpuinvrijkomt,zalookveelkunnenwordengerecycleerdenhergebruikt.Omdatermomenteelgeenprognosesbeschikbaarzijnoverhetvolume,deaard,endeplaatswaardekomendedecenniabouw-enslooppuinzullenvrijkomen,ishetnietmogelijkomeen inschattingtemakenvandematewaarindit ‘aanbod’gelijkmatigzalgespreidzijnoverVlaanderen.Ookoverdegeografischespreidingvan de ‘vraagkant’ bestaat heel wat onzekerheid. Grote infrastructuurwerken zoalsbijvoorbeelddeOosterweelverbinding rondAntwerpenkunnendehuidigeverhoudingentussendevraag-enaanbodkantdrastischveranderen.Alsduseendeel van het aanbod aan gerecycleerde en secundaire granulaten vermindert,omdat deze verplicht naar meer hoogwaardige toepassingen gestuurd worden (zie interventie 1), kan het verschil tussen vraag en aanbod bij grootschaligeinfrastructuurwerkennognijpenderworden.Ditzoutotgevolgkunnenhebbendatdenodigegranulatenvangrotereafstanden zullenmoetenaangevoerdworden,met extra transportkosten en emissies tot gevolg.

- DezesterkelokaledimensieheeftaandeanderekantalsvoordeeldatVlaanderenookeffectiefkantrachtenomderecyclagevangranulatenineenmeergewensterichtingtesturen.Integenstellingtotdemeesteandere‘Vlaamse’materiaalstromen,die op Europese of zelfs mondiale schaal bewegen, blijven gerecycleerde ensecundairegranulatenbinnendelandsgrenzen.Ditleverteenvrijuniekesituatieopwaarinalleactorenbetrokkenbijhetontstaanvansteenachtigbouw-enslooppuinen industrieel afval, de recyclage van deze stromen tot nieuwe grondstoffen ende producenten die deze grondstoffen inzetten in hun productieprocessen, zichbinnen Vlaanderen bevinden. Enkel ter hoogte van de landsgrenzen moet worden bekeken welke praktijken er momenteel gangbaar zijn en welke effecten devoorzienebeleidsinterventiehieropzoudenkunnenhebben.Hierbijzullenookderegelsvoorgrensoverschrijdendtransportvanafvalstromeninrekeninggebrachtmoeten worden.

15

- Het is reeds aangetoond dat het gebruik van gerecycleerde en/of secundairegranulatentervervangingvanprimairegranulateninhoogwaardigetoepassingen,zoals structureelbeton,nietzoveelbijdraagt toteenbeteremilieuperformantievan dergelijke bouwproducten. De grootste milieu-impact is te situeren bij hetcementgebruik (Debacker et al., 2012). De onderzochte beleidsinterventieszullenookeenaanzienlijkekostmetzichmeebrengen.Devraagdiedaardoorkanwordengesteldisofdekostdiegepaardgaatmetdeimplementatievanditsoortinterventies wel opweegt tegen de beoogde baten, zeker indien er voldoendeafzetmogelijkhedenvoorgerecycleerdeensecundairegranulatenzijn.Eenantwoordopdezevraag zoukunnenvolgenuiteenmaatschappelijkekosten-batenanalysegebaseerdopeenonderbouwdeinschattingvandevolumesgerecycleerdeen/ofsecundaire granulaten die als gevolg van de voorziene maatregelen zouden worden gebruikt in hoogwaardige bouwtoepassingen.

- Hoe zuiverder de stroom gerecycleerde granulaten kan worden gehouden bijde ‘bron’, namelijk het slopen, hoe gemakkelijker en goedkoper het wordt omdezeoptewerkentotgrondstoffendiekunnenwordenafgezet inhoogwaardigetoepassingen. Een doorgedreven selectieve sloop is dan ook te prefereren.De huidige structurele organisatie van de sloop- en recyclageketen maakt hetechtermoeilijk om dit economisch voordeel te benutten. Demeerkost diemeteendoorgedrevenselectievesloopgepaardgaat,wordt immersdoordesloper/aannemerdoorgerekendaandeeigenaarvaneenbouw-ensloopprojectterwijldebateninbelangrijkemategeoogstwordenverderopinderecyclageketen.Bijgevolgwordtbijvoorkeuringezetopbeleidsinterventiesdieeenvertikaleintegratievande sloop- en recyclageketen in de hand werken.2 In diezelfde context kan ook worden opgemerkt dat de kwaliteit van gerecycleerde granulaten ook verbeterd ofverzekerdkanwordendoorvanuitdeoverheidpreferentieelintezettenophetondersteunenvandecreatievanafzetmarktenvoordehuidigeprobleemstromeninhetbouw-ensloopafval(zoalsvlakglas,gips,mineralewol,…).Wanneerervoordezestromeneeneconomischeincentiveisomzeuithetbouwpuintehoudenoftehalen,zalditautomatischleidentotmeerzuiverbeton-enmetselwerkgranulaat.

2 Mogelijkzullendegeplandebeleidswijzigingen(invoeringvanHMRPenLMRPbijdebrekerenKGSvoorsecundairegranulaten)dergelijkevertikaleintegratievandesloop-enrecyclageketenalstimuleren.

16

Management Summary

Context

nFlanders,recycledandsecondarygranulatesthatmeettherequirementsofVlarema(Flemishregulationonthesustainablemanagementofmaterialcyclesandwaste)arereprocessedintoconstructionmaterialsonalargescale.TheMDO(‘monitoringsystemforasustainablesurfacemineral resources policy’) shows that in 2013 more than 66 million tonnes of mineral resources wereused,ofwhichapproximately11.5milliontonneswereprimarygranulates.Ontopofthis,about10.5milliontonnesofrecycledgranulatesandabitmorethan200,000tonnesofsecondarygranulateswereapplied.Asaresult,bothfractions,thatisprimarygranulatesontheonehandand recycled and secondary granulates on the other hand, represent respectively 17 and 16percentofthetotalmineralresourcesconsumptioninFlanders.Thismeansthatalmostequalamountsofrecycledandprimarygranulatesareappliedinconstructionofroadsandbuildingsin Flanders.

Lookingmorecloselyatrecycledgranulatescomparedtoprimarygranulates,itisfoundthatthefirstaremoreoftenusedinapplicationsoflowervalue,suchasembankmentsorfoundations.Primary granulates aremostlyused inhigh valueapplications suchasprefabricated concreteorconcreteforsupportingstructures.This impliesthatthestructuralpotentialofa largepartoftheserecycledgranulatesisnotvalidated.Forexampleconcretegranulatesoriginatingfromprefabricatedconcreteelements,willeventuallybeusedintheproductionofleanconcreteorinfoundations.TheMDO-numbersfor2013showthatitismostlyasphaltandconcretegranulatesthatareusedinhighgradeapplications.Alargepartofasphaltgranulates(47%)areforexampleappliedintheproductionofnewasphalt.Onlywhenasphaltgranulatesdon’tmeettherequiredqualitystandards,e.g.throughthepresenceofphysicalcontaminations,theyareusedelsewhere.Furthermore, of all concrete granulates, around4-5%appears tobeused in suchhigh gradeapplications.

Project

OVAM,thePublicWasteAgencyofFlanders,requestedthePolicyResearchCentreSustainableMaterials Management (SuMMa) to set up an exploratory study with the aim to describe a number of (combinationsof)policy instruments that could stimulatemorehighvalueuseof recycledgranulates.Thisstudyshouldbeconsideredasafirststepinthisprocess.Itaimsatcreatingacoherentpictureoftheknownbarriersformorehighvalueapplicationsofrecycledandsecondarygranulates.Basedonthesebarriers,3potentialpolicyinterventionsareselectedinconsultationwiththesteeringgroup.Theseinterventionsaremainlybasedoneconomicinstruments.Forthe3selectedinterventions,aSWOTanalysisismadetoanalysetheireffectivenessandfeasibility.Theprojectexploresanumberofoptions.Tocometoafinaldelineationofasuitedsetofpolicyinstruments,furtherresearch,e.g.ananalysisofbusinesseconomicsfortheinvolvedactorsintherecyclingchain,isrequired.Thisshouldbedoneincooperationwiththesector.

17

Obstacles for high grade recycling

A combination of economic, environmental and structural factors can explain the differenceinapplicationsofprimarygranulatescomparedtorecycledorsecondarygranulates.Recycledgranulates come from the stony fraction of construction and demolition waste. Secondarygranulatescomefromindustrial,stonywaste.Inbothcases,thestreamsareinitiallyconsideredaswasteandcanonlybeappliedasaninputmaterialaftersortingorcleaning,furthertreatmentandwhenmeetingthecriteriainVlarema.Thecostsrelatedtotheentirerecyclingprocessontheonehand,andthemarketdemandontheotherhand,determinetoalargeextentwhethergranulatesendupinhighorlowvalueapplications.Therecyclingcostishighlydependentonthefollowingelements:thenumberofstepsneededtoreprocessthegranulatestotherequestedquality level, the technical complexityof the recyclingprocessand thedistancebetween thelocationswhere thewaste is generated, processed and eventually applied again as an inputmaterial, thus the logisticcosts linkedto therecyclingprocess. It can thereforebeconcludedthat the costofproducinggranulates forhighvalueapplications is related toall stepsof thechain,whilethepossiblebenefitswillbegeneratedmostlyintheproductionoftheconstructionmaterials.

Besides the economic reality described above, the structural requirements that recycled andsecondary granulates – and the constructionmaterialsmade thereof – shouldmeet formanimportantexplanationforthedifferenceinapplicationcomparedwithprimarymaterials.Suchstructural requirements are outlined in technical documents such as standards and technicalspecificationsintenders.Thesedocuments,however,donotnecessarilyallowaneffectiveuseofrecycledandsecondarygranulates.Often, fromatechnicalpointofviewtherearealreadymorepossibilitiesthanwhatisdescribedintherequirements.The“standardspecification250”forroadconstruction, forexample,hasallowedtheuseofrecycledandsecondarygranulatesalreadyforalongtime.Theuseofthesegranulatesinmorehighgradeapplications,suchastoplayersorlinearelements,is,however,notpermittedalthoughfeasabilityinthatareaisalreadyproven.

Tofacilitatetheuseofrecycledandsecondarygranulates,acertificateor (voluntary)markofqualitysuchastheBelgianqualitymarkBenorcouldberequestedinthespecificationsinordertoincreasearchitect’sorclient’sconfidence.Suchacertificateguaranteesaqualitativeproductionoftheproductunderasystemvalidatedbyathirdparty.Certificationcanapplytothegranulatesaswellas theconstructionelementsorproducts inwhichtheyareused. In largerprojects,acertificateormarkofqualityisoftenneededasabasisforinsuranceandthereforeanecessity.If the contractor cannotpresent sucha certificate,otherways toprove the suitability of theproductexist.However,thehighcostsforprovidingsuchevidenceusuallyforcecontractorstoonlyusecertifiedmaterals.Certificationsystems,asdescribedabove,oftenstillunderappreciatethe structural and environmental performance of recycled and secondary granulates. This leads toasub-optimalapplicationofthesematerials,hinderinghighvalueclosureofthematerialcycle.

Nexttotheseeconomicandstructuralaspects,theanalysisidentifiesnumerousotherobstaclespreventingtosomeextentthe increaseduptakeofrecycledandsecondarygranulates inhighgradebuildingapplications.Thesebarriersencompassissuesonsupplyaswellasdemandside.Themostimportantbottlenecksforhighgradeapplicationofthegranulatesthatareidentifiedinthis study can be summarized as follows:

18

DEMAND SIDE

- Aconservativesectorthatcanprideitselfonastrongknowledgebaseconcerningthe use of primary granulates;

- Uncertainties about the economic and ecological advantages of high gradeapplications;

- Producershaveanegativeperceptionwhenitcomestothequalityofrecycledandsecondary granulates;

- Insufficientstimulusforhighgradeapplicationsthroughstandardrequirements;

- Secondarygranulatesarenotwell-knownbypotentialusers.

SUPPLY SIDE

- Theproductionprocess (and acceptationpolicy) of crushers is not ideal for theproductionofgranulatesforhighgradeapplications;

- Thesupplyofcertifiedhighgradegranulatesistoosmallornotguaranteed;

- The maximum market price is determined by primary granulates;

- Reducedchargeforlandfillingoftheresidue;

- Marketforsiftingsands;

- Toolittleattentionforcollectionofvaluablefractions,suchasconcreteelements,inselectivedemolition.

Theanalysisidentifiesimportantobstaclesthatboththesupplyside,beingthedemolitionandrecyclingchain,andthedemandside,wheretherecycledandsecondarygranulatesareused,areconfrontedwith.Moreover,thesebarriersareinterrelated,creatingaproblemlikethe‘chickenortheegg’whichisconfirmedbypreviousstudies(e.g.Vrijders2008).IfFlandersaimstoclosethethematerialcycleinahighvaluemanner,asetofpolicyinstrumentsshouldbedevelopedthatcaninfluencebothsupplyanddemand.

A diverse set of instruments combinedwith supportingmeasureswill need to be exerted totacklethiscomplexissue.Thequestionthatarisesisthenwhichinstrumentsandmeasuresareneeded,andwhichpriorityobstaclesthesewillideallyaffect.

An important remark in this context is that in the short term, a number of important policychangesinFlanderswillbeputintopractice.In2014,the“unityregulation”wasadjusted,whichwill most likely lead to crushers enforcing a more strict acceptancy policy from the end of 2016 onwards.Debris fromwhich theoriginandquality cannotbeguaranteed (thuswithahigherenvironmental risk profile), should beprocessed in batches and controlledmore closely. Thecontrolontheprocessingofdebrisofwhichtheoriginandqualitycanbeguaranteed(thuswithalowenvironmentalriskprofile)willontheotherhandbesimplified.Thedifferenceinprocessing

19

costs should create an incentive upstream in the value chain formore selective demolition,selectivecollection,ortosortmixeddebrisbeforecrushing.Furthermore,aqualityassurancesystem for secondary granulates will be implemented in the short term and a revision of the common standards framework Vlarebo-Vlarem for resources and excavated soil is scheduled. Thepolicy changes,when implemented,might tackle someof theobstacles identified in thisreport.However,apreciseestimationofwhateffectthechangeswillgenerateisimpossibleatthispointintime.

Anotherdifficulty canbe foundwhen trying todetermine the relative importanceofeachofthe obstacles. Economic barriers are hard to outline when, for example, the cost structureofdifferentplayers in the recycling chain remainsunknown.Questions suchas ‘Howare theeconomiccostsspraidalongthechainandwhereisaddedvaluecreated?’and‘Whatistheeffectofthecostsrelatedtorecycling,suchascertificationandlandfilling,onthepricingofdifferentproducts when brought onto the market?’ remain unanswered. A more detailed economic study intothefunctioningoftherecyclingchainforstonyconstructionanddemolitionwasteaswellasindustrial waste is needed to further clarify the importance of the economic barriers hindering highgradeapplicationofrecycledandsecondarygranulates.Gatheringcompanyspecificdatafromdifferentstakeholdersisanecessityforthat,whichwasnotpossibleinthecontextofthisresearch.Thisistypicallycompanysensitiveinformation,difficulttoobtaininatransaparentway.

Nonetheless,basedontheavailableknowledgeofthesectorandtherequesttomainlyfocusoneconomicinstruments,anumberofbarrierswereidentifiedasprioritiesforexploringpossibleinterventions.Inmakingthisselection,thefollowingcriteriaweretakenintoaccount:

- Both the demand and supply for recycled and secondary granulates need to be stimulated,ifsystemicchangeintherecyclingchainistobeachieved;

- The obstacles should be removed by economic instruments, possibly combinedwithothersupportingmeasures;

- Removingobstaclesshould,basedonthecurrentknowledge,ideallycreateleveragetostimulatechangealsoupstreamanddownstreamintherecyclingchain;

- Theobstaclesthataretackledshouldoccurinallvaluechains,independentofthedemolitionandrecyclingactivitiesatthebasisofthechains.

Basedonthesecriteria,thefollowingobstacleswereretained:

- Producers have a negative perception of the quality of recycled and secondarygranulates (demand side);

- Thereisinsufficientincentiveforhighgradeapplicationinthestandardrequirements(demand side);

- The maximum market price is determined by the primary granulates (supply side);

- Reducedenvironmentalchargeforlandfillingofresidu(supplyside);

- Saleofsiftingsands(supplyside).

20

Policy interventions to remove selected barriers

Based on the analysis of the obstacles and the overview of possible (economic) policy instruments thatmightremovethem,3policyinterventionsareelaborated.Thesearethenfurtheranalysedwith regard to their effectiveness and feasibility. It is important in this context to stress theexploratory character of this research.

Ashortsummaryofthethreeinterventionsispresentedbelow:

- Intervention 1:Producersofconstructionmaterialsareobligatedtouseaminimumpercentageofrecycledand/orsecondarygranulatesinsomeoftheirproducts;

- Intervention 2: Concrete plants and brickwork producers are obligated to pay a taxwhenusingprimarygranulates inselectedapplications.The tax incomesaresubsequently returned,according toadistribution formula, to companies in theindustrythatdoapplyrecycledand/orsecondarygranulatesintheseapplications;

- Intervention 3:Crushersandsorterswillbenefitfromalowertaxontheirresidueifthey can prove that a corresponding amount of recycled granulates was applied in awell-definedsetofhighgradeapplications.

Lower environmental tax on residue not appropriate

BasedontheresultsoftheSWOTanalysesofthethreepolicyinterventions,itwasconcludedthatintervention3(lowertaxationoncrushingandsortingresidues)istheleastfavourabletoremovesomeoftheexistingbarriersforhighgraderecycling.Themainreasonsforthisarethelackofdirecteffectonthedemandside,thelimitationoftheimpacttostreamsforwhichcleaningstepsarenecessary,andthepossibleriskoftheinterventionstimulatingnon-selectivedemolition.Ingeneral,onecanconcludethatinstrumentsonlyaffectingthecrusherwillnotcreateasufficientleveragetoeffectivelystimulatethehighgradeapplicationsofgranulates.Moreover,iftheaimistorealiseanincreaseinhighgradeapplicationofbothrecycledandsecondarygranulates,aninterventiononlyonthelevelofthecrusherisinsufficient.Thiscanbeexplainedbythefactthatcrushersarenotpartoftheproductionchainofsecondarygranulates.

Obligated percentage of recycled granulates and a system of tax returns: leading to an equivalent effect, different implementation

Bothintervention1and2affectthedemandsideandleadtoadirectstimulusforamorehighgradeapplicationofrecycledandsecondarygranulates.Additionally,inbothcases,thescopeoftheinterventioncanbedelineatedaccordingto‘valuecriteria’setbythegovernment.Theseareclearadvantagescomparedtothecaseofintervention3.Inaddition,theplus-pointisthattheseinterventionsaffecttheproducersofconstructionmaterialsandnot(directly)theplayersintheconstructionanddemolitionwastevaluechain.Assuch,theycangeneratea“pull”effectfrom

21

the demand to the supply side. This pull will complement the current policy measures and those underdevelopmentthataimatimprovingthequalityofthedebrisforprocessing,thustargettingthe supply side.

The two policy interventions are different in the way they realise their impact. Intervention1 follows a regulatory approach, requiring good control and enforcement. On the contrary,intervention 2 utilises amarket instrument that puts the liberty of choice of producers first,which complicates the predictability of the impact.

Asoundmonitoring system for theproductionanduseof recycledandsecondarygranulatesbecomesanecessityinthecaseofbothinterventions.Forintervention1,amonitoringsystemisneededtofollowupontheapplicationofrecycledandsecondarygranulates(the ‘recycledcontent’). Thiswill enable enforcement of compliancewith the obligation to use recycled orsecondary granulates in the intended applications. For intervention 2, a good monitoringsystemoftheproductionaswellasuseofrecycledandsecondarygranultesisindispensabletocalculatetherighttaxesandsubsidieswithaminimalchanceforfraude.Additionally,follow-upandenforcementofthecompliancebyimportersoftheselectedconstructionproductswillbenecessary.

The barrier related to sales of sifting sands is not directly tackled by either of these twointerventions.Themarketforsiftingsandswillmostlikelyincreasebecauseoftheexpectedroomcreatedinthemarketforlowgradeapplications,causedbytheincreaseddemandforgranulatesforhighgradeapplications.However,thelikelyeffectofintervention1or2onthemarketforfoundations, embankments andothermore lowvalueapplications is difficult topredict. Thiscanbeexplainedbecausetheeffectishighlydependentoftheamountofrecycledgranulatesthatwillbemobilizedtowardshighvalueapplications.Thelackofinformationrequiredtomakeestimationsofthecurrentandfuturemarketforgranulates(demandside)forroadconstructionand other building applications, currently makes it impossible to calculate this scenario inadvance.However,therequiredmonitoringsystemwillenablethefollowingupofthiseffect,allowing to adjust interventionswhen needed (percentage or tax height respectively). It canalsopreventprimarygranulatesfrombeingdrawntolowvalueapplicationswhenthatmarketissuddenly disrupted.

Conclusions and recommendations

Based on foregoing analysis, we can conclude that the first two interventions (obligatedpercentageofrecycledandsecondarygranulates,andasystemoftaxreturnsrespectively)showsufficient potential to be elaborated further in future research in close cooperationwith therelevantactorsinthevaluechain.Theseinterventionsdirectlytargetthekeyactorsincluencingthedecisiontouserecycledorsecondarygranulates inhighvalueapplications. Inthatsense,theyconstributemostdirectlyandeffectivelytothegoalofstimulatinghighgradeapplicationofthesetypeofgranulates.Itisclearthatfocussingonlyonenvironmentaltaxationforcrushingandsortingresidues(intervention3)willnotleadtotheenvisagedresult.

22

Althoughintervention1and2wouldhaveapositiveeffectontheuseofrecycledandsecondarygranulates in high value applications, there are still a lot of questions anduncertaintieswithregardtotheirfeasibility.Theseuncertaintiesarebrieflydiscussedbelow.Inordertothoroughlyevaluate the feasibility of these interventions, further research is required. This should leadto more detailed legal and economic insights, backed-up by transparent and constructivecollaborationoftherelevantstakeholders.

- Both interventions would require a monitoring and enforcement system to beput in place to closely follow the developments in the sector (e.g. to determine theoptimal level of the taxon an annual basis). Such systems, however, createsignificantoverheadcosts.Theeconomicvalueofthestreamsstudiedhereisratherlow,makingthisarelativelyhighcost.

- Itisnoteasytodevelopaneconomicsetofinstrumentswithoutgeneratingalsounwantedeffects,forexampletheuseofprimarymaterialsforlowvalueapplicationssuchasfoundations,becauseofaloweravailabilityofrecycledgranulates.Inordertominimizetheriskofsuchnegativesideeffects,athoroughunderstandingofthefunctioningof the industry is necessary.A certaindegreeofopenness from theindustry is therefore required, for example on the performance of the differentactorsintherecyclingchainorthedifferencesinoperationalmanagementbetweensmall and large operators. The government should communicate openly on the end goaltheyenvisageinordertoinvestigate,incooperationwiththeindustry,whichsetofinstrumentsisbestsuitedtoattainit.

- Drastic measures such as product requirements or financial rewards require aspecifiedlegalfoundation.Ifoneormoreofsuchinstrumentsisused,changestotheMaterialsDecree shouldbemade inorder toexplicitelymention these. Forintervention1,anotherissueisthatofjurisdiction.Protectionoftheenvironmentfallsundertheauthorizationoftheregions,withanexceptionforproductstandards.The latter falls under the power of the federal government.Whether a certainregulationfallsunderproductpolicyornotdependsonthelifecyclestageitappliesto. For example in the case of an obligated percentage of recycled or secondary granulates, therequirementsapplytobuildingmaterialswhenbroughtontothemarket.Intervention1canthereforebetranslatedintoaproductstandard,makingitafederalmatter.

- If the matter of jurisdiction hinders the implementation of an intervention, apossiblealternativecouldbe toworkwith standard requirements.At thatpointthe intervention becomes a measure to stimulate recycling instead of a directobligation.ThiswouldthenbecoveredbytheFlemishMaterialsDecree.Article21ofthisdecreestates:“Themeasuresmentionedinthefirstparagraphmayalsobemeasures to encourage product design which reduces the environmental impacts andthegenerationofwastebothinthecourseoftheproductionandduringthesubsequentuseoftheproducts,andtoensurethattherecoveryanddisposalofproducts thathavebecomewaste takeplace in accordancewithArticle4. Suchmeasuresmayencourage,interalia,thedevelopment,productionandmarketingof

23

productsthataresuitableformultipleuse,thataretechnicallydurableandthatare,oncetheyhavebecomewaste,suitableforproperandsaferecycling,othertypesofrecoveryandenvironmentallycompatibledisposal.”Standardrequirementsare,however,nolegislationandareonlyusedbypublicadministrationswhenmakingupspecificrequirements.Thecontentsofsuchstandardrequirementsarethereforenot generally binding or enforceable. Private individuals are not bound to these requirements, reducing the impact of working through standard requirementscomparedtogeneralobligations.

The analysis at hand already shows that there are a number of obstacles spread over the value chain.Additionally,itidentifiestheneedforabroadpalletofactionsandinstrumentsifonewantsto improve high grade recycling of recycled and secondary granulates. The economic instruments exploredunderthisstudyareonlyapartoftherequiredinstruments.Below,somemoregeneralconclusionsandconsiderationsaredescribed,relevantinthebroadercontextofthisstudy.

- Thejuridicalgroundsformakingadistinctionbetweenlowandhighgraderecyclingshould be further clarified. Although this distinction isn’t in contradiction withtheprinciplesoftheMaterialsDecree,thelatterdoesn’tincludeexplicitgroundstomakeadifferencebetween lowandhighvalueapplications.The feasibilityofeachofthemeasureswillthereforebehighlydependentontheinterpretationanddecisionoftheCourtofState.Thisinterpretationisoftenrestrictive.UnlessexplicitlegalgroundsarecreatedthroughachangeoftheMaterialsDecree,itisimpossibletoknowwhethertheexistinglegalgroundssuffice.

- Construction and demolition waste is typically a voluminous and heavy-weightwastestream.Transportationofthiswasteisthereforelimitedtoshortdistances(±30 km), minimizing logistics costs as much as possible. The processes ofdemolition,recyclingofgranulatesandreusethereofasaninputmaterialareassuchlocallyembedded.Locationswherealotofdebrisisavailablewillallowforalotofrecyclingandreuseaswell.Unfortunately,itisimpossibletoassesstowhatextentthis‘supply’willbespreadacrossFlandersevenlyornot,sincethereisnoprognosisofvolume,typeandlocationwhereconstructionanddemolitionwastewillbecomeavailable in thecomingdecades.Thegeographicdistributionof thedemandisalsosubjecttohighuncertainty.Largeinfrastructureworks,suchastheOosterweelringroadaroundAntwerp,couldaffectthecurrentbalancebetweensupply and demand. The imbalance between supply and demand during such large scale road works can become even more severe because secondary granulates are redirectedtohighgradeapplications,furtherreducingtheirsupply.Thiscausestheneedforgranulatestobetransportedoverlongerdistances,increasingtransportcosts and emissions.

- On the positive side, the strong, local dimension of the processes creates theopportunityforFlanderstosteerrecyclingofgranulatesinmoredesireddirections.As opposed to other ‘Flemish’ materials that move around at a European or even

24

globalscale,recycledandsecondarygranulatesstaymostlywithincountryborders.Thiscreatesaratheruniquesituationinwhichallactors involvedinthecreationandrecyclingofstonyconstructionanddemolitionwaste,aswellastheproducersusing the recycledmaterials as inputs, are located in Flanders.Only in the areaaroundtheborder,moreanalysisisneededtodeterminecurrentpracticesinorderto estimate theeffectof theplannedpolicy intervention.Ruleson cross-bordertransportationofwastewillhavetobetakenintoaccount.

- Theuseof recycledand/or secondarygranulates inhighgradeapplications,e.g.structuralconcrete,insteadofprimarygranulateshasnotprovenverybeneficialfortheenvironmentalprofileofsuchproducts.Forexamplethelargestenvironmentalimpact related to structural concrete is related to theuseof cement (Debacker,2012).On topof that, the analysedpolicy interventionswill result in significantcosts.Asaconsequence,thequestionariseswhetherthecostofimplementationofsuchinterventionswilloutweightheintendedbenefits,especiallyaslongasthereissufficientuseofrecycledandsecondarygranulates.Asocietalcost-benefitanalysiscould potentially answer this question, using a well-founded estimation of thevolumesofrecycledand/orsecondarygranulatesusedinhighvalueconstructionapplications.

- The cleaner one can keep the recycled granulates already at ‘the source’ i.e. the demolition,theeasierandcheaperitgetstoreprocessthemtosecondarymaterialsthat can be used in high value applications. A far-reaching selective demolitionis thereforepreferential.Today, theorganizationof thedemolitionand recyclingchaindoesnotallowtheeconomicopportunitiestobevalorisedtoafullextent.Thecontractorwillpassthecostoftheselectivedemolitiontotheownerofthebuilding and demolition project, while the benefits are mostly reaped furtherdownstreamintherecyclingchain.Asaresult,policyinterventionsthatfacilitateaverticalintegrationofthedemolitionandrecyclingchainarepreferred.Thiscouldpossiblyberealizedbythealreadyplannedpolicychanges.Atthesametimeitcanbenotedthatthegovernmentcouldstimulatetheimprovementofthequalityoftherecycledgranulatesbyfocusingonthecreationofmarketsforcurrent‘problemstreams’ of construction and demolition waste (such asmineral wool, gypsum,glass,…). An economic incentive to keep these streamsout of the constructiondebriswillautomaticallyleadtohigherpurityofconcreteandbrickworkgranulates.

26

1. Inleiding

Gerecycleerde en secundaire granulaten die voldoen aan VLAREMA – en respectievelijk heteenheidsreglement en de voorwaarden van de grondstofverklaring – worden in Vlaanderen opgroteschaalterugopgewerkttotgrondstoffenvoordebouw.Zewordentoegepastinzowelde wegenbouw als andere sectoren, en worden er verwerkt in (onder)funderingen, asfalt,stortklaarbeton,prefabbetonelementenendergelijkemeer.VlaanderenbekleedthierdooreenkoploperpositieinEuropa.

Momenteel is het een combinatie van economische factoren, het bouwtechnisch potentieelvandegranulatenenperceptiediebepaaltwaardezegerecycleerdegrondstoffenprecieseentoepassingvinden.WilVlaanderenoptermijnechterkomentoteenkringloopeconomiewaarinmateriaalkringlopen optimaal worden gesloten, dan kan de huidige weg die gerecycleerde(en secundaire) granulaten afleggen evenwel in vraag worden gesteld. Gebaseerd op hetbouwtechnisch(eneconomisch)potentieelvandezegranulatenlijkendezevooralsnogvaakinmeer laagwaardige toepassingen, zoals ophogingenof funderingen, terecht te komenen zoueenmeerhoogwaardigeinzetinbijvoorbeeldconstructiebeton,prefabbetonnenelementenofnieuwebakstenenmogelijkmoetenzijn.

DaaromheeftdeOVAMaanhetsteunpuntDuurzaamMaterialenbeheer(SuMMa)gevraagdomineenkortetermijnopdrachteenverkennendtrajectoptezettendatfinaalzoumoetenresulterenin een gedegen begrip van de (combinaties van) beleidsinstrumenten die dergelijke meerhoogwaardigeinzetkunnenstimuleren.Hierbijwerdineersteinstantiegedachtaaninstrumentenzoals heffingen, een verlaging van BTW-tarieven, het aanpassen van standaardbestekkenen (omgekeerde) uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV). Maar ook andereinstrumentenzullen,indienrelevant,indittrajectwordenmeegenomen.

De voorliggende studie moet worden gezien als een eerste stap in dit traject. Ze wil in deeersteplaatseen coherentbeeld scheppenvandeknelpuntendiemomenteel al gekend zijnom tot dergelijkemeer hoogwaardige inzet van gerecycleerde (en secundaire) granulaten tekomen.Metdezeknelpuntenalsvertrekpunt,werdenvervolgensinoverlegmetdestuurgroep3mogelijke beleidsinterventies geselecteerd, die in het tweede luik van deze studie inmeerdetail worden besproken. Aangezien deze studie eerder werd opgevat als een vingeroefening dietoelaatomenkeledenkpistesteexploreren,moetenderesultatendieinditrapportwordengepresenteerdook indit lichtwordenbekeken.Erzijnzekernogvervolgstappennodigomtekomentoteendefinitieveafbakeningvaneengeschiktbeleidsinstrumentarium,waarondereenbedrijfseconomischeanalyse–insamenwerkingmetdesector–vandeverschillendeactorenbetrokkenbijderecyclageketen.

27

1.1 Visie op de opdracht

DezestudieistekaderenbinnendelangetermijnambitievandeVlaamseoverheidomtekomentoteenduurzaamafval-enmaterialenbeheer.Dezeambitievertaaltzichimplicietondermeerinde doelstelling om de levensduur van gebruikte materialen te verlengen zodat minder primaire grondstoffenmoetenwordengewonnen.Eenvandemanierenomdittedoen,iservoortezorgendatgebruiktematerialenopnieuwkunnenwordeningezetalsgrondstofinproductieprocessen.Nietéénkeer,maarmeerderekeren,zodatmateriaalkringlopenwordengeslotenenmaterialenookeenderde,vierde,vijfde,…levenkrijgen.Voordehierbovengenoemdegerecycleerde(ensecundairegranulaten)betekentditdatdenieuwebestemmingdiezekrijgen,bijvoorbeeldineen betontoepassing, moet toelaten dat eens deze beton wordt opgebroken, deze opnieuwmoetkunnenwordenverwerkttotgranulaten,dievervolgensopnieuweennuttigetoepassingvinden; welke dan aan het einde van haar levensduur na recyclage opnieuw bruikbare granulaten moet opleveren.

Kringlopen op een dergelijke manier sluiten, is niet mogelijk zonder de betrokkenheid vanverschillende spelers die beslissingen nemen met betrekking tot het ontwerp, de bouw, deafbraak (ensomsookhetonderhoud)vanbouwwerken (zieFiguur1 vooreenschematischeweergave van gesloten materiaalkringlopen doorheen de levensloop van een bouwwerk). De matewaarin selectief kanworden gesloopt, hangt bijvoorbeeldmeeaf vanhet ontwerp vaneenbouwwerk.Dekwaliteitvandematerialendiedesloopvaneenbouwwerkoplevert,wordtdan weer mee bepaald door het productieprocedé op basis waarvan deze initieel werdengemaakt,enz.Duurzaammaterialenbeheerisbijgevolgnietmogelijkzonderdebetrokkenheidvan alle relevante spelers in de waardenketen opgebouwd langsheen materiaalstromen. Beleidsinstrumenten ter ondersteuning van een duurzaam materialenbeheer moeten dan ook zo worden ontworpen dat ze alle relevante actoren uit deze waardenketen appelleren aan hun verantwoordelijkhedenterzake.

Figuur 1: Levensloop van een bouwwerk. (Bron: Debacker, W. (2009))

28

Dit vraagtomaf te stappenvanhet ‘traditionele’ lineairedenkenwaarin gekekenwordthoedoor toevoeging van een ‘extra recyclage-schakel’ productieketens kunnen worden rondgemaakt.Duurzaammaterialenbeheervraagtmeerdanenkelbekijkenhoeeengegevenafval-ofmateriaalstroomkanwordenverwerkttotietsdatergensnogeentoepassingkanvinden.Bijvoorkeurwordtookvanuitdetoepassingzelfgekeken,enhoemendenodigegrondstoffenvoordezetoepassingmaximaaluitgerecycleerdegranulatenkanbetrekken.Ditperspectieflaattoeomnategaanaanwelkevereisten(nietalleentechnisch,maarookeconomisch,praktisch,…)granulaten moeten voldoen om ingezet te kunnen worden in de gewenste toepassing, enbijgevolgookhoedevoorketenvansloopoversorterenenbrekenmoetopgezetwordenomdegranulatenmetdevereistekenmerkentekunnenafleveren.

Hetisvanuitditperspectiefdatdezeonderzoeksopdrachtwerdopgebouwd.Omgerecycleerdeofsecundairegranulateninnieuwe,hoogwaardigetoepassingenintezettenalsgrondstof,moeter vooreersteenvraag zijn vanuitdeproducentennaardezegranulaten.Vervolgensmoeterdoor de spelers in de keten van het afvalbeheer (slopers, sorteerders, brekers) een aanbodgegenereerdwordendatvoldoetaandetoepassingsvereisten,endittegeneenaanvaardbarekost.Hierbijmoetook rekeninggehoudenwordenmetde residustromendieontstaan inhetverwerkingsproces van bouwpuin (of industrieel afval) tot hoog-kwalitatieve gerecycleerdegranulaten.Hetkomterdusopaanom,vanafdetoepassingvangerecycleerde(ensecundaire)granulatenterugkijkendopdevoorketen,decrucialeknelpuntenteidentificerendiedevraagnaar,en het aanbod van technisch geschikte granulaten voor hoogwaardige toepassingen beperken. Vervolgens dient onderzocht tewordenmetwelke (combinatie van) beleidsinstrumenten deoverheidkaningrijpenopdezeknelpunten,enwathiervanhetmogelijkeresultaatis.

1.2 Doel van de studie

Het doel van deze studie is te situeren op volgende 2 vlakken:

Ten eerste wil deze studie een overzicht geven van de knelpunten en barrières doorheen de hele recyclageketen die een meer hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten belemmeren. Dit overzicht heeft als doel de pijnpunten bloot te leggen waaropbeleidsmatig dient teworden ingespeeldwilmen de keten van gerecycleerde en secundairegranulaten op een meer hoogwaardige manier kunnen sluiten dan nu doorgaans het geval is. DezeknelpuntenanalysekijktnaardesituatiezoalsdezenuisinVlaanderen.Erstaanechtereenaantalbelangrijkeveranderingenopstapel,zoalsbv.deinvoeringvanhetnieuweacceptatie-enverwerkingsbeleidbij depuinbrekermetdedaaraangekoppelde invoering vanTRACIMATenhetkwaliteitsborgingsysteemvoorpuinvansorteerinrichtingen,dietegemoetzoudenkunnenkomen aan sommige van deze knelpunten. De impact van deze veranderingen op het huidige marktevenwicht is moeilijk in te schatten. Daarom worden deze wijzigingen niet explicietopgenomen in de analyse van de knelpunten in deze studie. Wel wordt kort besproken op welke geïdentificeerdeknelpuntendebeleidswijzigingenmogelijkeenimpactkunnenhebben.

29

Ten tweede wil deze studie de pro’s en contra’s afwegen van 3 beleidsinterventies die inspelen op een of meer van de prioritair bevonden knelpunten en op die manier een meer hoogwaardige inzetvangerecycleerde (ensecundairegranulaten)zoudenkunnenstimuleren.Dezebeleidsinterventieswerdengekozeninnauwoverlegmetdestuurgroep.AandehandvanSWOT-analyseswordteeneerste inschattinggemaaktvandeeffectiviteitenhaalbaarheidvande interventies.Hierbijwordt ook gekekennaar de risico’s vandebeleidsinterventiesophetgenereren van een aanzuigeffect van primaire granulaten richting laagwaardige toepassingenals gevolg van verschuiven van gerecycleerde granulaten naar hoogwaardige toepassingen. Tot slotwordtookdelinkgelegdmetdeafzetvanzeefzanden,diealsgevolgvaneensorteer-enbreekpraktijkdiemeergerichtisophetproducerenvanhoogwaardigegranulatenmogelijkinhetgedrang kan komen. De inzet van gerecycleerde granulaten in hoogwaardige toepassingen vereist veelalkwalitatieveregranulatenmetminderonzuiverheden.Belangrijkisdatdieonzuiverhedenuit demateriaalketenworden verwijderd en niet terecht komen in andere producten die depuinbreker produceert. Er is dus een risico dat de verontreinigingen worden opgeconcentreerd in andereproductenvandeproducentvangerecycleerdegranulaten,bijvoorbeeldindezeefzanden.

Zoalshiervooralaangegeven,isdezestudieopgevatalseenverkennendonderzoek.Concreetbetekent dit dat enkel gebruik kon worden gemaakt van publiek beschikbare kennis aangaande deorganisatieenhetfunctionerenvandebedrijfstakkenbetrokkenbijdeproductievanbouw-ensloopafvalenindustrieelsteenachtigafval,derecyclagevandezestromenendeproductievanbouwmaterialen gebruik makend van gerecycleerde en secundaire granulaten. Verder kon ook beroepwordengedaanopdeexpertisedieVITOmetbetrekkingtotditonderwerpdoorheendejarenreedsontwikkelde.Omdathetgaatomeenverkennendonderzoekwerdindestuurgroepbeslist nog geen externen te betrekken. Het verkennende karakter van deze studie komt daarnaast ooktotuitingindekeuzevandeteonderzoekenbeleidsinstrumenten.Defocusindezestudieligtopeconomischeinstrumenten,waarmeeweechtergeenoordeelwillenvellenoverhetnutdatookandersoortigeinstrumentenzoudenkunnenhebbenomdebeoogdeeinddoelentebereiken.

1.3 Scope van het onderzoek en definities

Indevolgendeparagrafenwordtdescopevanhetonderzoekverderafgebakend,enwordenenkelesleutelbegrippengedefinieerd.

1.3.1 Scope

Dit onderzoek richt zich op gerecycleerde en secundaire granulaten, en hoe een meerhoogwaardigeinzetvandezegranulatenkangestimuleerdworden.Erwordtindeeersteplaatsgefocustopbetongranulaatomdatdithetmeestepotentieelheeft.Ookmetselwerkpuinkanindekeramischesectoropnieuwalsgrondstofwordeningezet.Secundairegranulatenafkomstigvan industriële afvalstromen behoren eveneens tot de scope van het onderzoek.

30

De scope van het onderzoek wordt beperkt tot Vlaanderen omdat bouwpuin en gerecycleerde granulaten een zeer beperkte transportradius hebben. Voor dit verkennend onderzoek wordt erdaaromvanuitgegaandatdebeleidsinterventies relatiefweinig rekeningmoetenhoudenmet het garanderen van een internationaal/interregionaal gelijk speelveld. Bij een eventueleverdere uitwerking van een beleidsinterventie zal wel rekening gehouden moeten wordenmet dit probleem voor activiteiten op en rond de Vlaamse grens. Aangezien de certificatievangranulaatstromeneenbelangrijkonderdeel is vanhethuidigekwaliteitsmanagementvandeketen,wordtdescopevandestromenbeperkt totdezestromendiegecertificeerdzijnofkunnenworden. Indepraktijkgaathetomgerecycleerdeensecundairegranulatenafkomstigvanrespectievelijkdebouwindustrieenindustriëleprocessen.

Omdatdeopdrachtvanditonderzoekvertrektvandehuidigestandvandetechnischepraktijkmetbetrekkingtotrecyclageprocessenvoorgranulaten,zaldenadrukliggenopgerecycleerdegranulaten. Er bestaan vandaag al tal van voorbeeldenwaarbij betongranulaten gerecycleerdwerden in hoogwaardige nieuwe betontoepassingen, maar het is zeker nog geen algemeengangbarepraktijk.Derecyclagevanmetselwerkgranulateninhoogwaardigetoepassing(nieuwebaksteen) is technischmogelijk,maar is nogniet indepraktijk gebracht.Voorde secundairegranulatenwordtenkelgefocustophun inzet inbouwtoepassingen,nietopdeprocessendieleidentothunproductie.

Ooksorteerzeefzandenbrekerzeefzandvallenbinnendescopevanhetonderzoek,indiezindatzebeschouwdwordenalsresiduestromenvandebetongranulatendierichtingmeerhoogwaardigetoepassingen gestuurd worden. Deze stromen maken dus deel uit van de waardeketen, enknelpunten met betrekking tot deze stromen worden mee in kaart gebracht.

De beleidsinstrumenten die in het kader van deze studie zullen worden onderzocht kunnen betrekking hebben op wetgeving, normering, heffingen, verplichtingen,…, waarbij de nodigemix van instrumenten afhangt van de geïdentificeerde knelpunten.Omdat de opdrachtgeveraangegevenheeftdatdeeconomische situatievandebrekerseencruciaalonderdeelvandeproblematiekvormt,zalerspecifiekeaandachtzijnvooreconomischeinstrumenten.

1.3.2 Definiëring ‘hoogwaardige’ inzet granulaten

Om te kunnen onderzoeken welke beleidsinstrumenten het meest geschikt zijn voor hetbevorderen van de inzet van gerecycleerde (en secundaire) granulaten in meer hoogwaardige toepassingen, is het noodzakelijk om de invulling van het begrip “hoogwaardige toepassing”concreet te maken. Op basis van welke criteria wordt de ene toepassing als hoogwaardige beschouwd en de andere niet?

Eenbelangrijkuitgangspuntbijhet sluitenvanmateriaalkringlopen isdatdebouwtechnischeeigenschappen van het initieel ingezette materiaal maximaal dienen te worden gevrijwaardgedurende de verschillende cycli die het materiaal in de keten doorloopt. Zo wordt een‘betonkringloop’bijvoorbeeldoptimaalgeslotenwanneerdegranulatengeproduceerdnaafbraakvaneenbepaaldebetonnenconstructiekunnenwordeningezetbijdeaanmaakvanbetondat

31

aan dezelfde bouwtechnische eigenschappen voldoet als het beton waaruit deze granulaten kwamen.Hetlijktdusopheteerstezichtlogischomalsmaatstafvoorhethoogwaardiggebruikvangranulatendemate tenemenwaarinhetbouwtechnischpotentieel vandezegranulatenbehoudenblijftdoorheendegebruiks-,sloop-eninzamelfasen.

Vanuit eenmeer techno-economisch perspectief kan hoogwaardige toepassing gedefinieerdwordenalseentoepassingdiedebouwtechnischeeigenschappenvanhetmateriaaloptimaalbenut, bij voorkeur in dezelfde toepassing. Dit betekent dat betongranulaat in nieuw betonterecht komt, metselwerkgranulaten in de productie van nieuwe bakstenen, verwijderdefunderingenopnieuwalsfunderingsmateriaal,enzeefzandenalsophoogmateriaaltervervangingvanbouwzand,ofalsvervangingvanzandinbeton.Wanneergranulatenafkomstigvanbetonofmetselwerkgebruiktwordenvoorophogingen,onderfunderingenenfunderingen,isersprakevan een laagwaardige toepassing.

Toch ishetmeercomplexdandit.Dematewaarinditbouwtechnischpotentieel instandkanworden gehouden, hangt namelijk af van de technologische stand van zaken en vastgelegdepraktijken in de bouw, sloop en recyclage. Vanuit het perspectief van de granulaten sprekenwe daarom van “optimale toepassing”. Het bepalen van demeest optimale toepassing voorgerecycleerdeensecundairegranulatendienttegebeurenopbasisvaneencombinatievangoedgekozen criteria.

Samen met de stuurgroep werden volgende criteria vastgelegd waaraan (de inzet van) granulat-enmoet(en)voldoenombinnenhettoepassingsgebiedvandeonderzochtestimuleringsmaatre-gelen te vallen:

-- ZoweldegranulatenalsdegebruikstoepassingenmoetengecertificeerdzijnviaCopro,CertiproofBENOR.

-- Inzetvandegranulatengebeurtindeorigineletoepassing,of,indiendittechnischniethaalbaaris,indehoogsthaalbaretoepassingdiealsoptimaalwordtbeschou-wd. Hiervoor baseren we ons op de in groen gemarkeerde toepassingen in de hoogwaardigheidstabel3 op de website van OVAM.

-- De granulaten voldoen aan de milieuhygiënische vereisten van Vlarema zoals gespecifieerdinhetEenheidsreglementofeenVlaremagrondstofverklaring.

-- Hetmateriaalwaaringranulatenwordengerecycleerd,moetnagebruikopeeneenvoudigewijze(zonderbvafzonderlijkespecifiekeinzamelcircuitsoptezetten)opnieuw hoogwaardig gerecycleerd kunnen worden. Hiermee wil de OVAM een 2de leven voor de gerecycleerde granulaten garanderen.

Dejuridischebasisomeenonderscheidtemakentussenhoog-enlaagwaardigerecyclagemoetnog uitgeklaard worden. HetMaterialendecreet geeftweinig expliciete grond om binnen derecyclagepraktijkeenonderscheidtemakentussenlaag-enhoogwaardigerecyclage.Dejuridischehaalbaarheidvanelkemaatregelzaldusafhangenvandeinhoudvanhet instrumentariumen

3 Gebaseerdopexpertjudgment,ontwikkelddoorVITOalsonderdeelvaneeneerderestudieinopdrachtvanOVAM.

32

de lezing die de Raad van State geeft aan de opgegeven rechtsgrond.Deze lezing ismeestalrestrictief.Behalveinhetgevalvaneenexplicieterechtsgrondishetdusnietmogelijkommet100%zekerheidtestellendatdezezalvoldoen.Inhetgevalvanhoog-enlaagwaardigerecyclagezougebruikkunnenwordengemaaktvanart.9,§1,lid1,3°vanhetMaterialendecreet,waarindeVlaamseRegeringdebevoegdheidwordtgegevenompassendemaatregelentetreffenomrecyclage van een hoge kwaliteit te bevorderen. In lid 3 wordt dan opgenomen wat de Vlaamse Regeringallemaalkandoen:degescheidenaanbiedingeninzamelingvanbepaaldeafvalstoffenverplichten en regels vaststellen voor hun inzamelwijze, doelstellingen vastleggen voorgescheideninzamelingenvoorhergebruik,recyclageenanderevormenvannuttigetoepassing,envoorbepaaldeafvalstoffenafvalverwerkingshandelingenopleggenofverbieden.

33

1.4 Opbouw van het rapport

HOOFDSTUK 2: DE WAARDEKETEN VAN GERECYCLEERDE GRANULATEN

- Beschrijving schakels in recyclageketen gerecycleerde en secundaire granulaten- Technische en milieuhygiënische vereisten gesteld aan gerecycleerde granulaten- Overzicht toekomstige beleidswijzigingen- Beschrijving waardeketen gerecycleerde granulaten

HOOFDSTUK 3: HUIDIGE KNELPUNTEN VOOR DE HOOGWAARDIGE INZET VAN GERECYCLEERDE EN SECUNDAIRE GRANULATEN

- Beschrijving voornaamste huidige knelpunten aan vraagzijde- Beschrijving voornaamste huidige knelpunten aan aanbodzijde- Reflectie op impact voorziene beleidswijzigingen op gedetecteerde knelpunten

Selectie prioritaire knelpunten i.k.v. deze studie

HOOFDSTUK 4: BELEIDSINSTRUMENTEN VOOR HET BEVORDEREN VAN DE HOOGWAARDIGE INZET VAN GERECYCLEERDE EN SECUNDAIRE

GRANULATEN

- overzicht van buitenlandse voorbeelden- algemeen overzicht van mogelijke beleidsinstrumenten

Voorstelling 3 beleidsinterventies geselecteerd voor deze studie

HOOFDSTUK 5: VERKENNING VAN 3 MOGELIJKE BELEIDSINTERVENTIES

- SWOT-analyses van 3 geselecteerde beleidsinterventies- vergelijkende analyse geselecteerde beleidsinterventies

HOOFDSTUK 6: CONCLUSIES

35

2. De waardeketen van gerecycleerde granulaten

2.1 Van afval tot gerecycleerd granulaat: de recyclageketen van steenachtige afvalstromen tot granulaten

In dit hoofdstuk4 wordt inmeer detail beschrevenwelke stappen er te onderscheiden zijn indehuidigerecyclageketenvansteenachtigeafvalstoffentotgranulaten inVlaanderen5. Tot dit afvalwordt enerzijds afval gerekenddatuit debouwsector zelf afkomstig is, namelijkbouw- en sloopafval of, anders gezegd, afval dat vrijkomtbij hetbouwen, renoverenen slopen vangebouwen.Inhetkadervandezestudie,ishetdanmeerspecifiekdesteenachtige fractie waar naarwordtgekeken.Dezesteenachtigefractiewordtviaverschillendeopeenvolgendezuiverings-en breekprocessen opgewerkt tot gerecycleerde granulaten.Eenschematischoverzichtvandezerecyclageketen wordt gegeven in Figuur 2. De achtereenvolgende schakels in deze keten worden uitgebreider beschreven in de hierna volgende paragrafen.

4 Debeschrijvingvandeketenindithoofdstukisgebaseerdop(Jacobs,Hooyberghs,Vrancken,VanDessel,&Adams,2005).5 Indeparagrafen2.1t.e.m.2.3wordtdehuidigesituatieinVlaanderenbeschreven.Debeleidswijzigingendiereedsgepland,maarnognietinuitvoeringzijn,werdendaaromnietindezeparagrafenopgenomen.Zewordenapartbesprokeninparagraaf2.4.

Sloop

Sorteren

Breken

Fundering

Reinigen

Primair

granulaat

Sorteer-zeefzand

Breker-zeefzand

Gerecycleerd granulaat

Toepassing

Optimale Toepassing Ophogen

Figuur 2: De keten van gerecycleerde granulaten, met: in het groen de te stimuleren stromen, in het oranje de stromen die hier-door zouden moeten afnemen, en in het rood de stromen die niet mogen toenemen als gevolg van de ingevoerde beleidsmaatre-gelen.

36

Steenachtige puinfractie afkomstig van

WEGENISWERKEN

2.300 kton

Steenachtige puinfractie afkomstig van

GEBOUWEN

10.900 kton

Steenachtige puinfractie

afkomstig van PRODUCTIE BOUWMATERIALEN

400 kton

STEENACHTIGE PUINFRACTIE

13.600 kton

totale hoeveelheid

gerecycleerde puingranulaten

13.200 kton


uit mobiele verwerking

1.700 kton


uit vaste verwerking

11.500 kton

asfalt-granulaat

100 kton

beton-granulaat

1.000 kton

meng-granulaat

300 kton

metselwerk-granulaat

50 kton

zeefzanden

200 kton

andere

50 kton

asfalt-granulaat

600 kton

beton-granulaat

3.500 kton

meng-granulaat

4.000 kton


300 kton

zeefzanden

2.200 kton

asfalt-granulaat voor asfalt

650 kton

andere

250 kton

asfalt-granulaat

700 kton

beton-granulaat

4.500 kton

meng-granulaat

4.300 kton


350 kton

zeefzanden

2.400 kton

asfalt-granulaat voor asfalt

650 kton

andere

300 kton

Figuur 3(a): Overzicht van de hoeveelheden granulaten geproduceerd uit de steenachtige puinfractie van bouw- en sloopafval (LNE, OVAM & VITO, 2015).

InFiguur3wordteeninschattinggemaaktvandemateriaalvolumesdiedezeketendoorlopen(opbasisvanmomenteelbeschikbaredata).Dezefiguurtoontverderookwelkevolumesgranulateneen toepassing vinden in de bouw en om welk type toepassing het dan gaat. Tot slot wordt in dezefiguurookaangegevenwelkematerialenvolgensdehuidigeafval-enmaterialenwetgevingafvalzijnenwelkealsgrondstofwordenbeschouwd.

37

asfalt-granulaat

beton-granulaat

meng-granulaat


breker- en sorteerzeef-

zand

asfalt-granulaat voor asfalt andere

nieuw asfalt

funderings-, drainage- en

stabilisatielagen

oppervlakte-verharding

mager beton

aanvullen en ophogen

gestabiliseerd zand (o.a. chape)

prefab betonproducten

inrichting stortplaatsen

650 kton

600 kton

10 kton

80 kton

2.350 kton

730 kton

710 kton

40 kton

2.700 kton

1.000 kton

300 kton

300 kton

4 kton

300 kton

20 kton

1 kton

80 kton

630 kton

1.330 kton

100 kton

overig stortklaar beton

10 kton

190 kton

30 kton

20 kton

430 kton

0,4 kton

2 kton

30 kton

3 kton

290 kton

Figuur 3(b): Overzicht van de hoeveelheden granulaten afkomstig van steenachtige puinfractie uit bouw- en sloopafval (bron: LNE, OVAM & VITO, 2015).

38

2.1.1 Productie steenachtige afvalstromen uit bouw- en sloopafval

Het aanbodbouw- en sloopafval is afkomstig vanwegeniswerken (17%), de gebouwensector(79%)endeproductievanbouwmaterialen(3%) (Jacobs,Hooyberghs ,Vrancken,VanDessel,&Adams,2005).Hetgaathierbijomafvalstromendiewatbetrefthunsamenstellingonderlingsterk kunnen verschillen. Afhankelijk van het type bouwplaats en de gehanteerde praktijkenkomtereenandereafvalstroomvrij.Zoishetbetonpuin,metselwerkpuin of mengpuin (puin datzowelbetonalsmetselwerkbevat)datbijnieuwbouw,renovatieensloopontstaatkwalitatiefgezienminder zuiver dan puin dat ontstaat als gevolg vanwegenbouwactiviteiten. Bij sloop-enrenovatiewerkenishetpuinimmersmoeilijkerinzuiverefractiestescheidenenwordthetbouwafval vaker gemengd in een container afgevoerd (incl. een mengsel van materialen zoals keramiek,dakpannen,hout,metaal,glas,etc.).Bouwafvalzouoverhetalgemeenwelzuiverderzijn dan bijvoorbeeld sloopafval en zou ook gemakkelijker afzonderlijk van de werf kunnenworden afgevoerd.

In principe kunnen 2 slooppraktijken worden onderscheiden, namelijk selectieve sloop en niet-selectieve sloop. De meest voorkomende slooppraktijken kunnen evenwel wordengekarakteriseerdalsniet-selectiefofslechtssemi-selectief.Deaannemer/sloperdoetinspanningenom,naverwijderingvangevaarlijkeafvalstoffen (bv.asbest),eenscheidingopdebouwplaatsindrieof vier fracties te realiseren:puin,metaal, eventueel afvalhoutenander restafval.Deaannemer kan op diemanier,mits een doordacht afvalbeheer, een economischewinsituatiebekomen. Slechts in een beperkt aantal gevallen zal een bouwwerk echt selectief wordengesloopt.Omstandighedenlimiterenimmersvaakdematewaarinechtselectiefwordtgesloopt.Hetgaatdanondermeeromderuimteentijddiebeschikbaarzijnvoordewerkzaamheden,dehogekostprijsvoorhethurenvandestoepofrijwegineenstedelijkeomgeving,depraktischeorganisatievandeafzonderlijkeafvoerof,eenvoudigweg,deervaringvandeaannemer/sloperinzake afvalbeheer. Door de sloopinventaris verplicht te maken voor gebouwen met een volume groterdan1000m³endeelsniet-residentiëlefunctiewordtvanuitdeoverheidwelgetrachthetselectiefslopenvandittypegebouwentestimuleren.

Tot slot worden ook heel wat nieuwbouw-, renovatie- en sloopwerken uitgevoerd doorparticulieren.Zijdoenaanafvalbeheerdoorcontainerstehurenbijgespecialiseerdebedrijvenof ontdoen zich van hun bouw- en sloopafval via het containerpark. Meestal zal ook deze afvalinzamelingviaparticulierenniet-selectiefgebeuren.

2.1.2 Sorteren

Sorteerbedrijvenfungerenalseenbelangrijkeactor indeafvoerenverwerkingvanbouw-ensloopafval.Zeconcentrerenzichopdenieuwbouw-enrenovatiemarkt,waargrotehoeveelhedenniet-of slechtsbeperktgesorteerdbouw-ensloopafvalvrijkomen.Dezebedrijvenverwerkendus voornamelijk containers voor gemengd bouw- en sloopafval. Daarnaast behandelensorteerbedrijvenechterooksteedsdeelstromen,waaronderbijvoorbeeldzandenstenen,houtenpapierenkarton(Jacobs,Hooyberghs,Vrancken,VanDessel,&Adams,2005).

39

Deverschillendestappendieophoofdlijnenkunnenwordenonderscheidenineensorteerproces,zijnweergegeveninonderstaandeFiguur4.

Bij de sorteerbedrijven is ermomenteel een onderscheid temaken tussen 3 type bedrijven(Jacobs, Hooyberghs , Vrancken, Van Dessel, & Adams, 2005). Ten eerste zijn er de kleinecontainerbedrijven(max.5mensenindienst)waarbijeenminimalescheidingwordtuitgevoerd,in hoofdzaak in 3 fracties: steenachtig materiaal, metaal en een te storten of verbrandenrestfractie. De infrastructuur is beperkt tot een bedrijfsterrein en de rudimentaire scheidinggebeurtdooreengrijper,aangevuldmetmankracht,eneventueelgevolgddooreenzevingvande steenachtige fractie in een sorteerzeefzand en (eventueel) sorteerzeefgranulaat. De afzet ervan moet gebeuren volgens het eenheidsreglement.

Daarnaastiserdeontwikkelinggeweestvangespecialiseerdesorteerbedrijven.Dezebedrijvenbeogen de scheiding van het bouw- en sloopafval in zoveelmogelijk rendabele afvalfracties.Diversesoortenhout,plastiek,papierenkartonwordengesorteerdnaastdeklassiekestromen‘metaal’ en ‘puin’. De infrastructuur bestaat uit een bedrijfsterrein, vaak deels overdekt,transportbanden, trommelzeef, magneetbanden, windziftinstallaties of afzuigkappen, eensorteerbordesvoorhandpickingenzeefinstallatiesvoordezand-ensteenfractie.

Een verder onderscheid in deze laatste groep van gespecialiseerde sorteerbedrijven wordtgemaaktopbasisvandehoofdactiviteit.Eenaantalvandezebedrijvenhebbenalshoofdactiviteitdeverwerkingvanbouw-ensloopafval.Daarnaastzijnerooksorteerbedrijvanvoorbedrijfsafvaldiebehoren toteen industriëlegroep.Bouw-ensloopafval iséénvanhunactiviteiten,maarzelden de voornaamste.

Figuur 4: Verschillende stappen in het sorteerproces (bron: Jacobs, Hooyberghs , Vrancken, Van Dessel, & Adams, 2005).

40

2.1.3 Breken

Eenlaatstepartnerinhetrecyclageprocesvanbouw-ensloopafvalzijndepuinbreekinstallaties.Dezeverwerkendesteenachtigefractievanhetbouw-ensloopafvaltotgerecycleerdegranulat-en.Hetbreekprocesheeftalsdoeldenietgewenstebestanddelenteverwijderen,diena(selecti-eve)sloopofsorteringnogsteedsinminofmeerderemateaanwezigzijn,envervolgenshetpuintebrekenentezeventotgranulaatmetdegewensteafmetingenenkorrelgradering(zieFiguur5vooreenoverzichtvanhetbreekproces)(Jacobs,Hooyberghs,Vrancken,VanDessel,&Adams,2005).Gerecycleerdegranulatenwordeningedeeldnaarsoort(betongranulaat,menggranulaat,metselwerkgranulaat,asfaltgranulaat)enbrekerzeefzand,ditisdefijnefractiedievrijkomtbijdevoorafzeving (voor het breken).

Er zijn twee types puinbreekinstallaties en bijhorende bedrijfsvoering te onderscheiden. Hetbreekproceskanenerzijdsplaatsvindenopeenvaste locatie waar puin van verschillende her-komstwordtaangevoerd.Typischgebeurtditdandooreenvastebreekinstallatie(4à5werkne-mers)diewordtuitgebaatalseenautonoomengespecialiseerdbedrijf.Eenvastebreekinstal-latiebestaatmeestaluitverschillendetechnischeinstallaties6 om een kwaliteitsvol product te verkrijgen,zoalseenweegbrug,transportbanden,zeven,breekeenheden,zuiveringsinstallaties(windzifter,magneetbanden,etc.).Ineenaantalgevallenisookeensorteereenheidofeenbeto-ncentrale voor de aanmaak van zandcement of mager beton aanwezig.

Eenvastelocatieisechternieteenopeenverbondenmeteenvastebreekinstallatie.Kleinerebrekersgebruikensomseenmobieleinstallatieopeenvastelocatie.Dergelijkemobieleinstallaties(3werknemerstijdensdeoperationele fase), aandeandere kant,wordendoorgaans ingezetop een bouw- of sloopwerf. De geproduceerde gerecycleerde granulaten worden doorgaans gebruiktindeonmiddellijkenabijheidvanhetontstanepuin,maarkunnenookafgevoerdwordennaaranderewervenindebuurt.Eengrotereductievandetransportkostenwordtgezienalshetbelangrijkstevoordeelvandergelijkeinsituopstelling.Detechnischeuitrustingvaneenmobieleinstallatiebevateenvoorafzeving,eenbreekeenheideneenzeefinstallatie.Zuiveringssystemenzijnvaaknietnodigomdathetpuindoorgaansvrijzuiveris(zekerinhetgevalvanwegenwerkenwaarzuiverbeton-enasfaltpuinwordtgebroken).Inhetgevalvanproductieopeenbouw-ensloopwerf geldt dat in geen geval puin mag worden aangevoerd van buiten de werf. De toegang van de werf moet zelfs kunnen worden afgesloten voor alle rollend materieel. De gerecycleerde granulaten kunnen ter plaatse worden gebruikt of worden afgevoerd.

Voordatindustrieelsteenachtigafvalkanwordentoegepastalssecundairgranulaatindebouw-sectorishetvanbelangdathetgranulaatde(voordetoepassing)gewensteafmetingenkorrel-graderingbezit.Afhankelijkvanhettypeafvalendetoepassingkanenzaldegranulatiemethodeevenwelverschillen. Slakkenkunnenbijvoorbeeldafgeschriktwordenmetwaterwaardoor zeverkorrelentotgranulatenmeteenbepaaldegranulometrie.Anderzijdsishetookmogelijkslak-

6 Erwordt in (inter)nationaalonderzoekveelaandachtbesteedaandeoptimalisatievandeprocessenbijbrekers. Erwordenondermeernieuwebreektechniekenuitgetestengekekennaarinnovatievesorteertechnieken.Dezenieuwebreektechniekenmoet-entoelatendeverschillendematerialenbetervanelkaartescheiden(bv.granulaatt.o.v.dezand-encementfractie),terwijldesort-eertechniekenmetbehulpvanbv.NIRenkleurenscheidingverschillendematerialenopbasisvanhunkarakteristiekenscheidennahetbreekproces.Anderzijdswordterookmeeraandachtbesteedaandemogelijkheidomzwaarvervuildefractieszoalszeefzandteverwerkeninbv.fysico-chemischeinstallaties.Geenvandebovenstaandeisechtergangbarepraktijk.

41

ken te reduceren tot de gewenste korrelmaat door ze te breken en te zeven. Dit breekproces kan uitgevoerd worden door de producent van de slakken of kan extern plaatsvinden. Door de verscheidenheidaanafvalstromenenbedrijfsspecifiekegranulatiemethodes,incombinatiemethetontbrekenvantransparantieopbedrijfsniveauenindeketen,wordtgekozeninditrapportniet verder in detail op de verwerking van secundaire granulaten in te gaan.

2.2 Secundaire granulaten

Naastgranulatenafkomstigvanbouw-ensloopafval,worden indezestudieooksteenachtigeafvalproductenuitindustriëleprocessenmeegenomenwaarvangewetenisdatdeze,technischgezien, kunnen worden opgewerkt tot granulaten. Deze afvalstromen worden in dit rapport‘industrieel steenachtig afval’ genoemd. Ook dit industrieel steenachtig afval vraagt somszuiverings- en breekprocessen vooraleer ze onder de vorm van secundaire granulaten kunnen worden ingezet in de bouwsector.

Secundaire granulaten worden geproduceerd in of via (industriële) processen. Ze ontstaanmeestalalseenafvalproduct,waarvoordanindebouwsectornogeennuttigetoepassingwordt

Figuur 5: Lay-out van een puinbreekinstallatie op een vaste inrichting (bron: Jacobs, Hooyberghs , Vrancken, Van Dessel, & Adams, 2005).

42

gezocht.Voorbeeldenvansecundairegranulatenzijngranulatenuitferroennon-ferroslakkenofassenafkomstigvanverbrandingsinstallaties.

Zoalshiervooralvermeld,hebbendegrotesorteerbedrijvendeverwerkingvanbouw-ensloopafvalniet steeds als hoofdactiviteit,maar is bouw- en sloopafval slechts één van hun activiteiten.Daarnaasthoudenzezichookbezigmetdezuiveringvanindustrieelafval.Ookzijnerbedrijvendiezichspecifiektoeleggenopproductievansecundairegranulaten. Stromenvanindustriëleprocessenmogenineensorteerinrichtinginelkgevalnietsamenverwerktwordenmetbouw-ensloopafval.Voorafval/bijproductenuitindustriëleprocessenkaninderdaadnogeenbijkomendezuiveringsstapnodigzijn,al isdit sterkafhankelijkvanhet typeafval.Sommigeafvalstromen,zoals slakken uit de ferro en non-ferro industrie zijn vrij homogeen en dienen niet verderuitgesorteerdteworden.Voorbodemassenafkomstigvanhuisvuilverbrandingsinstallatieswordtbijvoorbeeldweleenbijkomendebewerkingsstapuitgevoerd. Indezebehandelingsinstallatieswordt typisch een ferro (magneet) en non-ferro (eddy-current) scheiding uitgevoerd. Na deze scheiding ondergaan de bodemassen nog een rijpingsproces7 voordat ze effectief ingezetkunnenwordenalsgranulaat.Tochwordtookvoorbv.metaalslakkengewerktaanbijkomendebewerkingsstappen zodatbepaalde risico’s beter kunnenwordenopgevangen, zoals uitlogingtijdenseentweedelevenofzwellingsgedrag.

Voordat industrieel steenachtig afval kan worden toegepast als secundair granulaat in debouwsector is het van belang dat het granulaat de (voor de toepassing) gewenste afmetingen korrelgradering bezit. Afhankelijk van het type afval en de toepassing kan en zal degranulatiemethodeevenwelverschillen. Slakkenkunnenbijvoorbeeldafgeschriktwordenmetwaterwaardoorzeverkorrelentotgranulatenmeteenbepaaldegranulometrie.Anderzijdsishetookmogelijkslakkentereducerentotdegewenstekorrelmaatdoorzetebrekenentezeven.Ditbreekproces kan uitgevoerd worden door de producent van de slakken of kan extern plaatsvinden. Door de verscheidenheid aan afvalstromen en bedrijfsspecifieke granulatiemethodes, incombinatiemethetontbrekenvantransparantieopbedrijfsniveauenindeketen,wordtgekozenin dit rapport niet verder in detail op de verwerking van secundaire granulaten in te gaan.

2.3 Van afval tot granulaat: technische en milieuhygiënische vereisten

Om granulaten te kunnen toepassen in de bouwsector – zowel primaire, gerecycleerde alssecundaire granulaten – moeten deze in eerste instantie voldoen aan bepaalde technische specificaties. Afhankelijk van de toepassing, zullen hogere of lagere kwaliteitseisen wordengesteld. Deze eisen werden vastgelegd in normen, bestekken, technische documenten, etc.,welkedecodevangoedepraktijkreflecteren.

7 Chemischeofmicrobiëlereactiesdiespontaanplaatsvindenwanneermenhetmateriaal laat liggen,enwaardoordesamen-stellingvanhetmateriaalstabiliseertzodathetrisicoopuitlogingvanschadelijkeelementennaardeomgevingverkleint.

43

Inprincipeishetvoordebestekvoorschrijvernietsteedsnodigderegelsuitnormenenanderetechnischedocumententerespecteren.ZoishetbijvoorbeeldnietverplichtEuropesenormen(ennationaleaanvullingen)tevolgen.Anderzijdsishetwelzodatbouwherenviabestekken(bv.standaardbestek 250 voor de wegenbouw) eisen opleggen waarvan niet afgeweken kan worden. Indepraktijkzullen,omwillevanaansprakelijkhedenenconservativiteit,deeisenuitnormen,bestekkenentechnischedocumentenechterwelbijnaaltijdwordengevolgd,ongeachtofereenverplichtingisofniet.

Naast de technische kwaliteit van granulaten speelt ook hun milieu-hygiënische kwaliteit een rol. Zowelbijgerecycleerde,secundairealsprimairegranulatenishetjuridischgezienverplichtomdeze te controleren. Primaire granulaten vallen onder VLAREOP. Volgens het VLAREMA (Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer vanmateriaalkringklopen en afvalstoffen) is demilieuhygiënischecertificatievangerecycleerde granulaten verplicht via het Eenheidsreglement.

Het Eenheidsreglement, bij ministrieel besluit in werking getreden op 23 november 2001,vormt de basis voor de milieuhygiënische kwaliteitsborging van de gerecycleerde granulaten in Vlaanderenengaatzoweloverdecertificatievangerecycleerdegranulatenopeenvastelocatiealsovercertificatievangranulatengeproduceerddooreenmobieleinstallatieopeenbouw-ofsloopwerf.DebedoelingvandeinvoeringvanhetEenheidsreglementisinfeitehetoptimaalsluitenvandematerialenkringloopvandesteenachtigematerialenindebouwdoorhetverzekerenenhet verbeteren van de milieuhygiënische kwaliteit van de gerecycleerde granulaten. Hierdoor kanhetvertrouweninhetgebruikvandezegranulatenwordenverhoogd,zodatdezekunneningezetwordentervervangingvanprimairegranulaten indemeestoptimaletoepassingvoorhetbetreffendegranulaat.Eenbelangrijkelementbijhetverzekerenvandemilieukwaliteitvandegranulatenisdezelfcontrolevandeproducenten.Zijmoetenophetbinnenkomendebouw-enslooppuin,opdeproductieenophetafgewerkteproducteenzelfcontroleuitvoerenvolgensspecifieke controleschema’s. De externe controle gebeurt door de certificatie-instellingen. InVlaanderenzijner tweecertificatie-instellingen:COPROenCertipro.Zijbiedenhunkeurmerkaanopbasisvanhuneigeninternereglementendiegebaseerdzijnopheteenheidsreglement.

Ook voor secundaire granulatenbestaatviaCOPRO,Certiproenandereinstellingen(zoalshetOCCN)demogelijkheidtotmilieuhygiënischeenbouwtechnischecertificatie.Anno2015wordtdezecertificatieechternogbijnanietinpraktijkgebracht.Voorsecundairegranulatengebruiktkunnenwordenalsbouwstof,dientwelverplichteengrondstofverklaringvoorhandentezijn,dewelkespecifieerthoedegranulatengebruiktmogenworden.

Naast eisen aan de granulaten zelf worden voor alternatieve grondstoffen ook eisen aande toepassing opgelegd. In bepaalde normen, bestekken en technische documenten wordtbijvoorbeeldeenmaximaalvervangingspercentagevanprimairedoorgerecycleerdegranulatengespecifieerd.Voorandere,vooralsecundaire,granulatenwordterdanweernietsvermeldinreferentiedocumenten.

44

2.4 Overzicht van toekomstige beleidswijzigingen in Vlaanderen

InVlaanderenstreeftmenalgedurendeeengeruimetijdnaarhergebruiken (hoog)waardigerecyclage.Vanuitdatstrevenzijninerindesectorvangerecycleerdeensecundairegranulatenmomenteel ook een aantal beleidswijzigingenoptil, die nogniet in de praktijk zijn gebrachten daarom niet werden besproken in de huidige waardeketen van gerecycleerde en secundaire granulaten.Hetisechterwelbelangrijkdezetoekomstigebeleidswijzigingenenhuninvloedopdewaardeketen in kaart te brengen om zo in deze studie enkele aanvullende beleidsinstrumenten teverkennen.ToekomstigebeleidswijzigingenvoorVlaanderenzijndevolgende:

-- Dewijzigingvanheteenheidsreglementvoorgerecycleerdegranulaten-- De invoering van een kwaliteitsborgingssysteem voor secundaire granulaten-- Deinvoeringvaneennieuwgemeenschappelijknormenkader

Voorelk vandezebeleidswijzigingenwordthierondereenkortebeschrijvinggegeveneneeninschattinggemaaktvanwathuninvloedisopdehuidigewaardketen.

2.4.1 Wijziging van het eenheidsreglement voor gerecycleerde granulaten

Om de milieuhygiënische kwaliteit van gerecycleerde granulaten te verhogen is in 2011 het eenheidsreglementinwerkinggetreden.Diteenheidsreglementvormtdebasisvoordecertificatievandemilieuhygiënischekwaliteitvangerecycleerdegranulatendoordecertificatie-instellingenCoproenCertipro.Decertificatiebestaatuiteenzelfcontroleeneenexternecontrole.

Op 1 juli 2014heeftdeminister het eenheidsreglement echter gewijzigd (publicatieBS op 7augustus2014).Devoornaamstewijziging iseenmeerdoorgedrevenacceptatieprocedurebijdepuinbrekermetdeinvoeringvanhetonderscheidtussenpuinmethoogmilieurisico-profiel(HMRP)enlaagmilieurisico-profiel(LMRP).Omdekwaliteitvandegerecycleerdegranulatenteverhogenwordtbijacceptatiebijdebrekerstriktergecontroleerdopherkomst(traceerbaarheid)en kwaliteit van het aangevoerde puin. Concreet betekent dit dat er in de toekomst voor puin van verschillende herkomsten (containerparken, sorteerinrichting, selectief slopen) voorwaardenzullenopgelegdwordenomlaagmilieurisico-profieltekunnenafleverenbijeenbreker.VanpuinmetLMRPkandebrekervrijzekerzijndathetbekomengerecycleerdgranulaatzalvoldoenaanheteenheidsreglementenhetVlarema.Ditkaneenperiodiekeensteekproefsgewijzecontrolevanheteindproductverantwoorden.BijpuinmetHMRPishetrisicodatditpuinverontreinigdisgroter.Daaromzalditpuinperpartijverwerktengecontroleerdmoetenworden.

In samenspraak met de sector werden in verband met het onderscheid tussen laag- en hoogmilieurisco-profielreedsrichtlijnenopgesteldvoorpuinvancontainerparkenenwerdeenkwaliteitsborgingsysteemopgesteldvoorpuinvansorteerinrichtingenvoorbouw-ensloopafval.Eennogdoordeministerteerkennensloopbeheerorganisatiezalinstaanvoorhetafleverenvansloopattestenvoorpuinafkomstigvanselectiefslopen,ontmantelenenrenoverenvangebouwen

45

en voor puin van infrastructuurwerken. De concrete uitwerking van de voorwaarden waaronder ditpuinalsLMRPnaareenbrekerkanafgevoerdworden,gebeurtdekomendemaandenviahetopstellenvanstandaardproceduresdoordeministergoedtekeuren,zoalsvoorzieninArt.4.3.5van het Vlarema.

De effectieve invoering van het onderscheid tussen puin met HMPR en puin met LMPR bijacceptatiebijdebrekerzalpaszesmaandennadeerkenningvaneensloopbeheerorganisatiegebeuren.Voorlopig is het geplanddatde sloopberheerorganisatieTracimatmedio2016vanstart kan gaan.

Aan dit nieuwe eenheidsreglement en dus de invoering van het onderscheid tussen puin met HMRPenpuinmetLRMPzijnenkelevoordelenverbonden.Eerstenvooralkanditonderscheidtussen hoog- en laagmilierisicoprofiel er voor zorgen dat er meer garanties zijn voor dekwaliteit en de traceerbaarheid van het aangevoerde puin. En dus ook dat de kwaliteit van de geproduceerde gerecycleerde granulaten zal voldoen aan het eenheidsreglement en het Vlarema. De invoering zal dus zorgen voor een kwaliteitsverbetering van gerecycleerde granulaten. De kwaliteitsverbeteringmoetineersteinstantiedusgaranderendatdegranulatenmilieuhygiënischconformzijnenalsgrondstofkunnengebruiktwordenmaarzalookalsgevolghebbendathetvertrouwen van de gebruiker in deze gerecycleerde granulaten zal toenemen.

2.4.2 Invoering van een kwaliteitsborgingssysteem voor secundaire granulaten

Om het gebruik van secundaire granulaten te stimuleren zal OVAM in de toekomst via eenwijziging in de Vlarema voor secundaire granulaten een kwaliteitsborgingssysteem verplichtmaken. Op die manier zullen naast de gerecycleerde granulaten ook secundaire granulaten meerenmeerbeschilkkenovereencertificaatdatzichuitspreektoverdemilieuhygiënischeentechnische kwaliteit van het secundair granulaat.

2.4.3 Invoering van het gemeenschappelijk normenkader voor grondstoffen en uitgegraven bodem

Voorhetgebruikvangerecycleerdeensecundairegranulatenmogelijkis,moetendezevoldoenaanenkelemilieuygiënischeentechnischeeisen.Demilieuhygiënischeeisenzijnopgenomeninhet VLAREMA. Dit normenkader wordt momenteel echter herzien om meer in overeenstemming zijnmetdegrondverzetsregeling(VLAREBO).DeafgelopenjarenzijnerdoorVITOverschillendeonderzoekstaken uitgevoerd in opdracht van OVAM ter onderbouwing van een nieuwe gemeenschappelijkenormeringvan(potentiële)grondstoffenenvangrondverzet.Hetnieuwenormenkaderzalnaarallewaarschijnlijkheideenaantalwijzigingeninhoudentenopzichtevandehuidigeregelgeving,watvoorsommigespecifiekestromenuitdegreepvandegerecycleerdeen secundaire granulaten gevolgen kan hebben naar de inzet als bouwstof.

46

2.5 Voorstelling waardenketens

Inhoofdstuk2.1werdderecyclageketenvansteenachtigeafvalstoffentotgranulatenbeschreven.Dit wil zeggen dat er op hoofdlijnen werd uitgelegd welke verwerkingsstappen steenachtigeafvalstromen ondergaan vooraleer ze granulaten worden. Wanneer het nodig is inzicht te verwervenindeeffectiviteitvanbeleidsinstrumenten,ishetechteraangewezenommeerdanenkel deze recyclageketen onder de loep te nemen. Dan is het nodig te weten wat elke actor in dezeketendoetenwaarom,zodatdeactiviteitenvandezeactoren ineenwenselijkerichtingkunnenwordenbijgestuurd.Hetisdan,metanderewoorden,aangewezenomdieperintegaanopdeorganisatievandewaardeketenendus,naastdewegdiedemateriëlestromenafleggen,ooktekijkennaardeverdelingvaneconomischekostenenbatenoverdeketen,eigenaarschapovermaterialen,endergelijkemeer.

De beschrijving van de recyclageketen heeft duidelijk gemaakt dat er verschillende stappenkunnenwordenonderscheiden indeverwerkingvansteenachtigafval totgranulaten,gaandevan slopen over sorteren tot breken. Elk van deze stappen zou aan een bepaalde actor kunnen wordengekoppeld:hetslopengebeurtdoordesloper,hetbrekendoordebreker,etc.Inrealiteitworden echter vaak verschillende verwerkingsstappen door hetzelfde bedrijf uitgevoerd. InVlaanderenzijngrotebrekersactief,netzoalsgrotesorteerdersenopererenookvaakslopersapart.Maar combinaties zoals sloper-breker en sorteerder-breker, waarin beide functies duswordenopgenomendoordezelfdeactor,komenookvoor.

Het is nietmogelijk om in de context van dit rapport allemogelijke actorconfiguraties op tenemendieindezecontextzijnoptestellen.Daaromwordtindezestudiegewerktmetvolgendeactortypering:aannemer,sloper,sloper-mobielebreker,sorteerderenvastebreker.Wemakendusgebruikvaneentype-voorstellinggebaseerdopveelvoorkomendesituatiesinVlaanderen.

Dezelijstmetactorenwerdooknogverderuitgebreid.Nietenkeldeactorendiedirectbetrokkenzijnbijderecyclageketenhebbenimmersinvloedopdeuiteindelijkebestemmingdieslooppuinkrijgt.Zoalseerderinditrapportalwerdaangegeven,kunnenookactorendieerietsverderaflijken te staaneen invloedhebben.Dehiervoor genoemde typeringwerddaaromaangevuldmet volgende actoren: sloopdeskundige, houder stedenbouwkundige vergunning, producentbouwmaterialen(betonproducent,metselwerkproducent,…),particulierencontainerpark.

Verder werd in deze studie eveneens gewerkt aan de hand van vier typische sloop- en recyclagepraktijken. Elke van de hierboven genoemde actoren komt in een ofmeerdere vandezepraktijken terug en kent er een specifiekepositie t.o.v. de andere actoren.Dezepositiewordt bepaald door factoren zoals te dragen verantwoordelijkheden, economische relaties,eigenaarschapovermaterialen,enzomeer.

Hetgaathierbijomvolgendesloop-enrecyclagepraktijken:

1. Selectievesloopdoorvakman–recyclagepuinopdewerf2. Selectievesloopdoorvakman–verwerkingpuindoorvasteinstallatie3. Niet-selectievesloopdoorvakman4. Sloopdoorparticulier

47

Dit onderscheid werd gemaakt omdat de knelpunten om te komen tot een hoogwaardige inzet van gerecycleerde granulaten niet altijd dezelfde zijn wanneer deze praktijken metelkaarvergelekenworden.Eenbelangrijkgevolghiervanisdatookdeimpactvaneenbepaaldbeleidsinstrumentarium zou kunnen verschillen.

Zoalsalenigszinskanwordenafgeleiduitdebenamingvandevieronderscheidenpraktijken,werden volgende criteria gebruikt om deze te karakteriseren:

- Selectievesloopversusniet-selectievesloop - Sloopwerken uitgevoerd door professioneel versus sloopwerken uitgevoerd door

particulier - Recyclage van slooppuin in situ versus recyclage van slooppuin elders

Inwelkesituatiesprakeisvaneenvandegenoemdesloop-enrecyclagepraktijken,kanwordenafgeleid uit de beslissingsboom in Figuur 6. Een schematische weergave van deze sloop- enrecyclagepraktijkenisinBijlage1tevinden,welkealsvolgtdienentewordengelezen:

- Bovenaanstaandeverschillendeactorenvermelddiebijhetsloop-enrecyclage-procesbetrokkenzijn.

- Onderdeactorenistelezenhoedefinanciëlestromentussendeverschillendeac-torenlopen.Wanneererdatabeschikbaarzijndieietskunnenzeggenoverdeom-vangvandezestromen,danstaandieerbijvermeld.

- Onderaanzijndand.m.v.blokkenverbondenmetpijlenoflijnendeverschillendemateriëlestromenweergegeven.2blokkendieverbondenzijnmeteenlijn,gaansteedsoverdezelfdemateriëlefractie.Hetgaatdanmeerbepaaldovereenfrac-tiedieverkochtwordtaaneenandereactorofwaarvoorbetaaldwordtomdietelatenverwerkendooreenandereactor.Hetgaatdussteedsovermateriëlefractieswaar andere actoren eigenaar van worden. Vandaar dat ze dan twee maal worden vermeldinhetschema:1keerindekolomvandeinitiëleeigenaaren1keerindekolom van de speler die het eigenaarschap overneemt. Dit betekent ook dat actoren diewelrelevantzijninhethelesloop-enrecyclageprocesmaardienooiteigenaar-schaphebbenovereenbepaaldestroom,eenlegekolomonderzichhebben.

- Naastdeze‘horizontalebeweging’vanstromeninhetschema,iserookeen‘verti-kalebeweging’tezien(blokkenverbondendoorpijlen).Hetgaatdanomdebew-erkingsstappendieeenstroomondergaatbijeenbepaaldeactor.Ofandersgezegd:om de stappen in het sloop- en recyclageproces die toegevoegde waarde creëren. In het geval van containerparken wordt er bv. geen toegevoegde waarde gecreëerd (dekwaliteitvanhetslooppuinisnietandersbijhetverlatenvanhetcontainerparkdanbijhetbinnenkomen;zeverzamelenhetpuinenkel),waardoorervertikaalindeovereenkomstigekolomnietstezienisbehalveeenvermeldingvandedesbetr-effendepuinfractie.

48

Heeft het bouwwerk geheel of

gedeeltelijk een andere functie dan

wonen?

ja nee

Heeft het bouwwerk een

volume groter dan 1000 m3?

BOUWWERK WEG

ja nee

Opmaak sloopinventaris

verplicht

Zal (een gedeelte van) het steenpuin

op de werf gerecycleerd

worden?

ja nee

1 2

Wordt het bouwwerk op

vrijwillige basis selectief gesloopt?

ja nee

3

Wordt het sloopwerk door

particulieren uitgevoerd?

nee ja

4

Wordt het bouwwerk op

vrijwillige basis selectief gesloopt?

ja nee

Zal (een gedeelte van) het steenpuin

op de werf gerecycleerd

worden?

ja nee

Zal ook effectief worden overgegaan

tot een vorm van selectieve sloop?

ja nee

3 1 2 3

Figuur 6: Beslissingsboom voor indeling sloop- en recyclagepraktijken. De cijfers onderaan verwijze naar de 4 schematische weer-gaves in Bijlage 1.

49

3. Knelpunten voor de hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten

Gerecycleerde granulaten worden in Vlaanderen reeds op grote schaal toegepast in de bouw. Meer dan95%vanhetgegenereerdebouw-ensloopafvalwordtimmersalgerecycleerd.8Specifiekvoorhetgebruikvangranulatenbetekentditdatongeveer10,5miljoentongerecycleerdesteenachtigegranulatenwordtingezeteneengoede200.000tonsecundairesteenachtigegranulaten(cijfersvoor 2013, MDO). Ter vergelijking: In 2013 werden 11,5 miljoen ton primaire granulatengebruikt indebouwsector.Bekeken tenopzichtvande66miljoen tonmineralegrondstoffendie er toen in totaal werden gebruikt, vertegenwoordigen beide fracties dus respectievelijk16%en17%.MomenteelwordenerindeVlaamsebouwdusbijnaevenveelgerecycleerdeensecundaire als primaire granulaten toegepast. Ook secundaire granulaten worden in grote mate in de bouw ingezet. Het is echter zo dat zowel de gerecycleerde als de secundaire granulaten voornamelijk worden gedowncycled en terecht komen inmeer laagwaardigere toepassingen(onderfunderingen, etc.). De knelpunten voor een meer hoogwaardige toepassing van dezematerialenwordenbesproken inparagraaf 3.1, en zijnmeer gedetailleerd terug te vinden inBijlage2,waarzegelinktwordenaandewaardeketenbenaderinguithoofdstuk29. Het gaat om eenbreedpaletaanknelpunten,tesituerenoverdegehelewaardeketenenbinnenverschillendedomeinen10.

Naeenkortebesprekingvandemanierwaaropdereedsgeplandebeleidswijzigingenzoudenkunneninspelenopdegeïdentificeerdeknelpunten(paragraaf3.2),wordtinparagraaf3.3eenverdereselectiegemaaktvanprioritaireknelpuntenwaarvoorinhoofdstuk4beleidsinterventiesworden voorgesteld.

8 http://www.confederationconstruction.be/afwerking/nl-be/agenda/agendadetail.aspx?no_reference=060161609 Netalsdebeschrijvingvandewaardeketeninhoofdstuk2isdeknelpuntenanalysegebaseerdopdehuidigestandvanzakenm.b.t.praktijkenenbeleid.Demogelijkeinvloedvandegeplandebeleidswijzigingenopdeknelpuntenwordtbesprokeninparagraaf3.2. 10 Bijdeknelpuntenanalysewerdvoortgebouwdopdestudie“GebruiksmogelijkhedenvangrondstoffenvolgensVLAREMAinofalsbouwstof–eenstandvanzaken”(Dierckxetal.,2014).

50

3.1 Bespreking voornaamste knelpunten voor een hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten

3.1.1 Vraagzijde

Samenvatting knelpunten vraagzijde

Om gerecycleerde en secundaire granulaten hoogwaardig te kunnen toepassen moet er uiteraard een markt zijn voor ‘gerecycleerde hoogwaardige toepassingen’ of, anders gezegdvoor bouwproducten en bouwwerken gemaakt op basis van gerecycleerde en/of secundairegranulaten. Momenteel worden het overgrote deel van de gerecycleerde en secundaire granulaten echter afgezet in laagwaardige toepassingen.

Conservatieve sector

Deze bevinding kan worden herleid tot een aantal knelpunten. Ten eerste kan worden vermeld datdebouwindustrieeentraditionelesectorisdieweigerachtigstaattegenoververanderingen.Dekennisindebouwindustrieisgestoeldopjarenlangeervaringdiesterkwordtgewaardeerd;veranderingeninhunpraktijkenverlopenbijgevolgtraag.

Bovendienzijnheelwatproducentenvanbouwmaterialenookbetrokkenbijandereschakelsindeketen,zoalsbijvoorbeeldontginning,waardoorhetgebruikvangerecycleerdeensecundairegranulatenleidttotconflicterende(economische)belangen.

Vragen bij economische en ecologische voordelen van hoogwaardige inzet

Ten tweede is het belangrijk te wijzen op het feit dat bouwmaterialenproducenten, en bijuitbreidingookandereactorendiebeslissenoverdeinzetvangerecycleerdeen/ofsecundairegranulaten, soms zitten met vragen waar nog geen antwoord kan worden op gegeven. Zois nog niet duidelijk geweten of het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten inhoogwaardigetoepassingeneconomisch-ecologischgezienaltijdbeterisdanhetgebruikinmeerlaagwaardigetoepassingenalsfunderingen.Bijdeproductievanbakstenenishetbijvoorbeelddevraagofhetgebruikvanderodefractieuitbouw-ensloopafvaloptimaalis,ofdatdezefractienietbeteringezetwordtinbijvoorbeeldfunderingenen/ofbeton(cfrNederland).(WeverwijzengraagdoornaarBijlage4vooreenmeeruitgebreidebesprekingvanspecifiekeknelpuntenwaarde baksteenindustrie mee wordt geconfronteerd.)

Negatieve perceptie over kwaliteit gerecycleerde en secundaire granulaten

Verderheerstookbijveleproducentenvanbouwmaterialennogsteedsdeperceptiedaterteveelverontreiniging(fysischofchemisch)ingerecycleerdgranulaatkanzittendangoedisvoor

51

detoepassing.Hetontbrekenvaneengarantiedathetgebruiktesecundaireen/ofgerecycleerdegranulaatopzoweltechnischalsmilieu-hygiënischvlakvoldoetaandegesteldeeisen,weerhoudtfabrikantenervanomhetproducttegebruiken.Bijhetgebruikvansecundaireen/ofgerecycleerdegranulaten wordt daarom nu al vaak in bestekken en lastenboeken gevraagd dat de toegepaste productenvoorzienzijnvaneen(vrijwillig)keurmerkvancertificatie,zoalsbijvoorbeeldBENOR.Eencertificaatofkeurmerklaatdearchitectendebouwheertoeomvertrouwentehebbeninhetgeleverdeproduct.Zelfhebbenzenamelijkinveelgevallennietvoldoendekennisvanzakenomditproductnaarwaardetekunnenschatten.Hetgeefthendegarantiedathetproductondereenkwaliteitssysteemwerdgeproduceerddat (vaak)dooreenderdepartijwordtopgevolgd.Zondergebruiktemakenvancertificaten,zoueenaannemerdekwaliteitofprestatiesvandegebruikte materialen zelf moeten aantonen op de werf. Daarenboven wordt dit keurmerk in grotereprojectenvaakalsbasisgebruiktvoorhetafsluitenvanverzekeringen,enishetdusquasinoodzakelijk

Dit laatste knelpunt vraagt echter wel enige nuancering. Uit praktijkervaringen blijkt dat deaanwezigheidvanonzuiverhedentechnischgeziennietonoverkomelijkis.Ookdegerecycleerde(en secundaire) granulaten die momenteel op de markt zijn, kunnen bijvoorbeeld zonderproblemen al met vervangingspercentages tot 30-60v% worden gebruikt in een toepassingals stortklaar beton (World Bussiness Coucnil for SustainableDevelopment, 2009) (Desmyter&Vrijders,2008).Ditwordtookweerspiegeldintechnischedocumentendiehetgebruikvangerecycleerde en secundaire granulaten soms wel al toelaten. Het feit dat in veel gevallen dan tochgeengerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenwordengebruikt, is inbelangrijkematetoeteschrijvenaaneengebrekaanvertrouwenindesectortenaanzienvandezegrondstoffen.

Onvoldoende stimulans voor hoogwaardige inzet via Standaardbestekken

Toch is ook op het niveau van deze technische documenten nog een belangrijk knelpunt tesitueren,namelijkhetfeitdatnietalletechnischenormenenstandaardbestekkenhetgebruikvangerecycleerdeen/ofsecundairegranulatentoelatenofditslechtsinbeperktematedoen;ondanksdat vanuit technisch en milieuhygiënisch oogpunt gezien er al veel kan. Voor de wegenbouw wordt de rol van ‘code van goede praktijk’ bijvoorbeeld gespeeld door het Standaardbestek250. Dit Standaardbestek laat al lang het gebruik van gerecycleerde en secundaire materialen toeindemeerlaagwaardigetoepassingen,zoalsonderfunderingenenfunderingen,waardoordeze ook al veelvuldig afzet vinden in de beschreven toepassingsgebieden. Daarenboven staat hetStandaardbestekookopenvoornieuwetoepassingen,mitshetbewijsafdoendegeleverdwordt dat alles technisch in orde is. Het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten in meer hoogwaardige wegenistoepassingen (zoals toplagen en lineaire elementen) wordt echter voorlopig nog niet standaard toegelaten.

De technische normen en standaardbestekken stimuleren het gebruik van gerecycleerde ensecundairegranulatendusnogniettenvolle.Hetisevenwelmogelijkomvandestandaardpraktijkenaftewijken,endusniet-gecertificeerdeproductentegebruiken.Ditimpliceertdanweldateeneigenkwaliteitscontrolesysteemmetbijhorendproefprogrammamoetwordenopgezet.Zoalsgemakkelijktebegrijpenis,vormtditeenmeerkostdienietsnelterugteverdienenisvooreenaannemerofvrijwilliggedragenzalwordendooreenbouwheer.

52

Secundaire granulaten te weinig gekend

Totslotwordthierookkortnogeveningegaanopdeknelpuntendiespecifiekwordenervareninrelatietotsecundaire granulaten en de industriële afvalstromen waaruit ze voortkomen. Het knelpuntdatmetvoorspronghierbijbovenaandelijststaat,ishetgebrek aan informatie over de eigenschappenvanafvalstromen,demanierwaaropdezewordengeproduceerdenbehandeld,de omvang van de industriële afvalstromen die in aanmerking komen om te worden verwerkt totsecundairegranulaten,endemanierwaaropdezesecundairegranulatenuiteindelijkwordenaangewend.Doordatkennisoverindustriëleproductieprocessenvaaknietpubliekbeschikbaaris,ishetmogelijkdatbijwijzigingenaanproductieprocedésdeeigenschappenvanhetsecundairmateriaalveranderenzonderdatditgemeldwordt.Enditmetallemogelijkerisico’sengevolgenvandien.Kortom,doordatdezestromenminderzichtbaarzijn,iserookmindervertrouwenin.

Conclusie

Samengevat betekent dit concreet dat het produceren van bouwmaterialen op basis van gerecycleerde en secundaire granulaten doorgaans nog steeds een te grote investering vergt van geld,kennisentechnologie.Degerecycleerdeensecundairegranulatendievandaagopdemarktwordengebracht,kunnenreedsalsgrondstofwordengebruiktbijdeproductievanhoogwaardigebouwproducten,enduselderswordentoegepastdanindetraditionelelaagwaardigetoepassingenzoals (onder)funderingen en ophogingen. Deze ‘hoogwaardige afzetmarkt’ vertoont echter nog vele onvolkomenheden en is nog maar in beperkte mate geïnstitutionaliseerd, hetgeenbijvoorbeeld tot uiting komt in het ontbreken van een doorontwikkeld technisch kader datrekeninghoudtmeteenoptimaletoepassingvangerecycleerdeensecundairegranulaten.Deze‘imperfecties’ brengenextra kostenmee voorproducentenenbouwherendie vande geijktepadenwillenafwijkenendiedustochalgebruikwillenmakenvandezealternatievegrondstoffen.Al is dit zeker niet de enige factor die de lage inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten inhoogwaardigetoepassingenverklaart.Ookeengebrekaanvertrouwenindezegrondstoffenenonvoldoende inzicht inhunpotentiebij producenten vanbouwmaterialen, architecteneningenieursbureaus spelen zeker een belangrijke rol.Op basis van demomenteel beschikbaredataishetechtermoeilijkomuittemakenhoezwaarelkvandezefactorenpreciesdoorwegen.

Illustratie knelpunten stortklaar beton - vraagzijde

Indezeparagraafwordteenillustratiegegevenvaneenaantalknelpuntendiekondenwordenblootgelegdvoorstortklaarbetonopbasisvandedataeninformatiediemomenteelbeschikbaarzijn.Hetgaathierbijomeenaanvullingopdesamenvattendeknelpuntenanalysedieinvoorgaan-deparagraafwastelezenendemeergedetailleerdeknelpuntenanalysedieindebijlagesisterugtevinden.Ditterverduidelijkingvandevoorliggendeproblematiek.

- Er is veel tijd nodig om betonmengsels uit te proberen, bijvoorbeeld om debetontechnologie en –chemie – die sowieso al complex is – op punt te stellen rekeninghoudendmetdespecifiekeeigenschappenvanhetgranulaat.Aangeziener momenteel meer variatie is in de technische kwaliteit van gerecycleerde en

53

secundairegranulaten,brengthetgebruikvandezelaatsteextrakosten(opstellenentestenvanbetonmengsels,controlegranulaten,certificatie,etc.)metzichmee.

- Een betoncentrale moet extra opslagruimte voorzien wanneer gewerkt wordt metsecundaireen/ofgerecycleerdegranulaten,hetgeendientgerechtvaardigdtewordendooreenvoldoendegrootvolumebetonwaarindezegrondstoffenkunnenworden ingezet.

- Pas sinds 2012 bevat de Belgische betonnorm NBN B15-001 (voor het eerst) explicietebepalingenoverhetgebruikvangerecycleerdeenkunstmatigegranulateninstortklaarbeton.VoorheenwasditwelalopBENOR-niveaugeregeldinTRA550,maar het toepassingsdomein was zeer beperkt. Er wordt vastgesteld dat intussen ook op Europees niveau een informatieve annex aan de norm prEN 206 wordttoegevoegd met aanbevelingen voor het gebruik van gerecycleerde granulaten. Deze aanbevelingen gaan nog een stap verder dan de huidige Belgische norm voor beton. OokbinnendeBENOR-certificatiewordtergewerktaaneenkaderdatgebruikvangerecycleerde granulaten in meer hoogwaardige betonsoorten toelaat. Desondanks zijndenormenenvoorschriftendievantoepassingzijn inVlaanderen inzakehetgebruikvangerecycleerdeensecundairegranulatennogsteedsvrijvoorzichtiginvergelijkingmetdezeuitdeonsomringendelanden(zieonderstaandeBOX1i.v.m.de bepalingen die in onze buurlanden gelden).

EN206-1/prEN206 Pre-norm prEN 206 die (in informele annex) tot 30%m vervanging van

grof betongranulaat in EE35 toelaat. Ook voor ‘hoogwaardig mengpuin’

(minstens 70% betongranulaat en de rest metselwerk als samenstelling)

wordenmogelijkhedengecreëerd.Erzijngeenexplicietebeperkingennaar

sterkteklassen.

NBN B15-001 20%vvervangingvangrofbetongranulaatkaninbetonvooromgevingsklasse

EI,totenmetsterkteklasseC25/30.Ookiserdemogelijkheidomverderte

gaanindienditgoedonderbouwdwordt.20%vvervangingvankunstmatige

granulatenmetwelbepaaldeherkomstkaninbetonvoor‘drogeomgevingen’,

insterkteklassetotenmetC25/30.

TRA 550 Betongranulaatmag voor 20%v in 25/30 EIworden toegepast. Idem voor

kunstmatigegranulaten (slakken). Erwordt gewerkt aaneenkaderomdit

uit te breiden.

Standaardbestek 250 20%v ‘hoogwaardig betongranulaat’magworden toegepast in onderlagen

van tweelaagse betonverhardingen en in lineaire elementen.

- In de betonnorm NBN B15-001 is de bepaling opgenomen dat toepassing van secundairematerialeninandereomgevingsklassenensterkteklassenmogelijkisdanopgenomenindenorm,mitshetaantonenvandespecifiekegebruiksgeschiktheid.Er is echter nergens beschreven hoe die geschiktheid moet worden onderbouwd. Daarenboven wordt in de norm enkel betongranulaat van goede kwaliteit toegestaan.

54

Anderestromenzoalsmetselwerk,menggranulaat,brekerzand,slakken,etc.komensowiesonietinaanmerking;hoewelertechnischzekermogelijkhedenvoorbestaan.

3.1.2 Aanbodzijde

Zoalsbleekuitdeknelpuntanalysevandevraagkant,zalhetnogbelangrijkeinspanningenvragenom te komen tot een mature markt voor hoogwaardige gerecycleerde en secundaire granulaten. Ditzouechterslechtsdehelftvandeoplossingzijn.Indienhetwenselijkwordtgeachtomookvoor bouwproducten te komen totmeer optimaal geslotenmateriaalkringlopen, zo blijkt uitdeknelpuntanalyse,dan zullenookaandeaanbodzijdenogdenodige investeringenmoetengebeuren.

Aandeaanbodzijdezijnerverschillendeactorendieeeninvloedkunnenhebbenopdekwaliteiten het aanbod aan gerecycleerde en secundaire granulaten. In de bespreking hieronder wordt de aandachtgevestigdoptweegroepenactoren:enerzijdsopdeactorendieeeninvloedhebbenopdeverwerkingenanderzijdsopdeactorendiebetrokkenzijnbijhetontstaanvanhetgranulaat.Alswedewaardeketenbenaderinguithoofdstuk2volgen,zijnhetdeverwerkersdieheteerstde vraag naar hoogwaardige granulaten zullen ontvangen. Deze zullen dan ook eerst besproken worden.Daarnawordtdieperingegaanopdeknelpuntenbijdeoorsprongvangerecycleerdeensecundaire granulaten.

Verwerking (brekers en sorteerders)

De producenten van gerecycleerde en secundaire granulaten kunnen vandaag de dag nog geen continuïteitgaranderenindeaanvoervanhoogwaardigegranulatentegeneenmarktconformeprijs.Uitdemomenteelbeschikbaredataeninformatiekomenverschillendeknelpuntennaarvoor die op dit vlak een grote impact hebben.

Productieproces en acceptatiebeleid bij brekers is te weinig gericht op de productie van granulaten voor hoogwaardige toepassingen

Eeneerstebelangrijkknelpuntdatwerdgedetecteerdishetgebrekaanincentivesbijbrekers(ensorteerders)omeendoorgedrevenacceptatiepolitiektevoeren.Viaeengoedeacceptatiepolitiek,dusdoorzuiverepuinfractiesaparttehoudenendeherkomstvanslooppuinnategaan,kunnenhinderpalenrondfysischeenchemischeverontreinigingenvanpuinwordenoverkomen,enishetdus eenvoudiger om een technisch en milieuhygiënisch hoogstaand product af te leveren. Toch zijnbrekers(ensorteerders)nietvoldoendeselectiefinwatzeaccepteren.Eenzeerbelangrijkeredeniswatditbetreftnatuurlijkhetontbrekenvaneengoeduitgebouwdeafzetmarkt.Weinigbrekers zullen investeren in een kwaliteitsverhoging van hun product als ze dit toch enkel kunnen afzetten in laagwaardige toepassingen. Er is te weinig vraag naar kwalitatief hoogstaandegerecycleerdeensecundairegranulaten,waardoordesectorzichjarenlagheeftgefocustopdeafzet van granulaten in de wegenbouw.

Verderspeeltookhetfeitdatdesectorvandepuinverwerkendebedrijveneenzeerversplinterdesectoris.Doordatereengrootaantalpuinbreekinstallatieswerkzaamis(zowelmobielalsvast),

55

isersprakevanovercapaciteitinVlaanderenenheerstereenzeergroteonderlingeconcurrentie.Ditheefttotgevolgdatnietelkebrekeraltijdzekerisvanvoldoendeaanvoer,enkanleidentotsituatieswaarinbrekerseenlakseacceptatiepolitiekhanterenomzotochvoldoendeaanvoertegenereren.

Te weinig of geen gegarandeerd aanbod van gecertificeerde hoogwaardige granulaten

Eentweedebelangrijkknelpunt–datnetzoalshetvorigeookbijdebesprekingvandevraagzijdeal aan bod kwam – is dat granulaten die technisch gezien in aanmerking komen voor inzet in hoogwaardigetoepassingen,nogteweinigeffectiefgecertificeerdworden.Dezecertificatieisimmersnietnodigvoorafzetinlaagwaardigetoepassingen,enzolangergeen(voordebrekers)interessanteafzetmarkt isvoorhoogwaardigegranulaten isdecertificatiekosteenoverbodigekost. Het gevolg hiervan is dat het aanbod granulaten geschikt voor hoogwaardige inzet niet zichtbaar is voor geïnteresseerde afnemers.

Maximale marktprijs bepaald door primaire granulaten

Een ander belangrijk knelpunt, is het gebrek aan incentives bij brekers om te investeren inhun productieprocessen. Aan het produceren van een ‘zuiver’ gerecycleerd granulaat hangtimmerseenhogerprijskaartjevast.Ookopditvlakspelendeknelpuntendiewezonethebbenbesproken (onderlinge concurrentie, focus op laagwaardige afzetmakten, etc.) een rol, maartreedteveneensdeprijszettingnaar voor als eenheelbelangrijk element.Opdemarkt voorhoogwaardige bouwmaterialen zullen de gerecycleerde en secundaire granulaten meestal in concurrentie tredenmet de alternatieven,met name primaire granulaten. Omwille van hunnietzogoedeimagoenhuidigestatus–eengerecycleerdproductafkomstiguitafval–zalhunprijssteedslagermoetenzijndandewaardevandeprimairematerialen.Ditimpliceertdatdemarktprijsvangerecycleerdeensecundairegranulatendusdefluctuatiesvandemarktprijsvanprimaire granulaten zal volgen.

De factoren die de kostprijs van deze producten bepalen, verschillen echter tussen primaire,secundaire en gerecycleerde granulaten. Zomoeten gerecycleerde en secundaire granulatenbijvoorbeeldvoldoenaandemilieuhygiënischeeisenvastgelegd inVLAREMA,terwijlprimairegranulaten inVlaanderengeencertificatiekostenhebben– in tegenstelling totde regelgevingin Nederland waar ook voor de primaire granulaten moet worden aangetoond dat ze voldoen aandeopgelegdeuitloognormen.Anderzijds isdelageretransportkostvoorgerecycleerdeensecundaire granulaten ten opzichte van primaire granulaten een opportuniteit voor de sector. Verder hangt aan het produceren van zogenaamd ‘zuiver’ gerecycleerd granulaat ook een hoger prijskaartje vastomdat.Deproductievankwalitatiefhoogstaandegranulatenvanafgemengdbouwpuin levert meer residuopdanproductie van granulaten voor gebruik in funderingen,waardoordestortkostenhogerliggen.Dekostprijsvoorproductieencertificatievanhoogwaardiggerecycleerdgranulaatmaghierbijniethogerliggendandekostprijsvoorproductievanprimairgranulaat.

56

BOX 1: Buitenlandse voorschriften

In de ons omringende landen bestaat reeds langer een toepassingskader voor het gebruikvangerecycleerde(enkunstmatige)granulateninbeton,datvaakverdergaatdan wat in België is toegestaan.

Nederland

AandehandvanCUR-Aanbevelingen(ditzijngeennormen,maarvormenweldebasisvoortechnischeafsprakentussenverschillendepartijen)ishetmogelijkomvolgendevervangingspercentages in beton te realiseren:

- Aanbeveling112–betongranulaat inbeton:vervanging tot100%vandegrovefractie ismogelijk,mitsaanpassingvanmateriaaleigenschappenen/of rekenregels voorontwerpenuitvoering.Dit geldt tot sterkteklasseC53/65engeldtnietvoormilieuklassenXDenXS(dooizoutenenzeewater).

- Aanbeveling 80 – menggranulaat in beton: vervanging tot 100%van de grove fractie is mogelijk, tot sterkteklasse ‘B65’ (volgens oudeNederlandsenormen)innietschadelijkeomgevingenbinnenspouwbladenenniet-zwaarbelastefunderingen.Hierbijdieneneenaantalrekenregelsenmateriaalkenmerken te worden gecorrigeerd. Ook moet bv. de betondekking worden verhoogd. Een toepassing van 20%v ‘menggranulaat’ in betonC16/20-C20/25(9%vanhetgeheelvandemarktinBelgië)zouneerkomenopeenpotentieelvan236000tonmenggranulaatdatkanwordengebruiktin beton.

- Aanbeveling106–defijne fractievanbouw-en sloopafvalgranulaten(ditzijndebrekerzeefzanden(ensorteerzeefzanden)):dezekunnenalsfijntoeslagmateriaal voor beton worden gebruikt in constructief beton metsterkteklasseC12/15 tot enmetC35/45, tot50%v. Er is eenbijkomendebeperkingvoorvoorgespannenbetonmetaanhechtingenvoorgerektstaal(20%v).Demateriaaleigenschappen(elasticiteitsmodulus,kruip,…)dienenwel te worden gecorrigeerd. Ook andere aspecten moeten met aandacht worden behandeld, bv. verankeringslengte van de wapening. Stellen weeengebruikvan20%v(ipv50%v)(gerecycleerd)breker-ofsorteerzeefzand,danlevertditvoorBelgischetoepassingeenpotentieelopvan1,3miljoenton.Dit isuiteraardslechtseengroveschatting,diegeenrekeninghoudtmetenerzijdsdetechnischekwaliteit(endemilieuhygiënischeeisen)vanhetbeschikbarebreker-ensorteerzeefzand,enanderzijdsmetdehuidigenormenendepraktischehaalbaarheid.

57

Duitsland

DAFSTB-Richtlinie (2010)

- Indrogeomgevingmagtot45%vvanhetgrovegranulaatwordenvervangendoorgerecycleerd(beton)granulaat.Defijnefractieisniettoegestaan.Ditgeldtookinvochtigeomgevingzondervorst-ofchemischeaantasting.

- Invochtigeomgevingmetvorstinwerkingishetvervangingsgehaltebeperkttot35%v.Inomgevingmetchemischeaantastingtot25%v.

- HierbijdientopgemerkttewordendatdesterkteklassewordtbeperkttotenmetC30/37endatdeherkomstvanhetmateriaalgekendmoetzijn.Indienditniethetgevalis,dientzekernaarAlkali-Silica-Reactie(ASR)denodige onderbouwing voorzien te worden.

Frankrijk

Updatenationalenorm(2012):

Gerecycleerde granulaten mogen niet voor voorgespannen beton worden gebruikt. Zemogenwordenaangewend(voorhetbestegranulaat)indemilieuklassenuitonderstaande tabel zonder expliciete sterkteklasse-beperking. Voor 2 andere types granulaat (met iets minder hoogwaardige eigenschappen) wordt toepassing beperkt totC25/30.

58

Verlaagde milieuheffing voor storten breekresidu

Deverlaagdemilieuheffing voorhet storten vanhet residuafvalwordtmomenteel geleidelijkafgebouwd, waardoor de stortkosten voor het breekresidu verhogen. Dit heeft tot gevolgdat de milieuheffing eigenlijk contraproductief werkt: verwerkingsinstallaties die zoveelmogelijk afvalstoffen uit de gerecycleerde granulaten halen, moeten meer betalen om hunrestfractie te storten. Hoe zuiverder men werkt, hoe meer men dus in eigen vlees snijdt –tochzolangookdemarktprijsvoorhoog-kwalitatievegerecycleerdeensecundairegranulatenniet verhoudingsgewijs naar boven kanworden bijgesteld of er elders een compensatie kanwordengevonden.Deverleiding is(voorbepaaldebedrijvendiehetnietzostriktnemenmetdewetgeving)danookgrootomhetontstanerestafvalgewoonindesteenfractietemengen,waardoor er geen stortkosten moeten worden betaald. Controle en handhaving worden door de sectoralsontoereikendervaren.Anderzijdskandeverlaagdemilieuheffingvoorbreekresidu’sals gevolg hebben dat onzuivere stromen die in principe eerst door een sorteerder zouden moetenverwerkt,tochgeaccepteerdwordenaandepoortvandebrekerenzodegerecycleerdegranulaten vervuilen.De verlaagdemilieuheffing voor breekresidu’swerkt daarnaast ook hetselectiefslopeneninzamelentegen.Verderleidtdeverlaagdemilieuheffingooktoteengrotereadministratievelastvoordeoverheidophetvlakvandossierbehandeling.

Een ander probleem van bijmenging wordt ook waargenomen met betrekking totmetselwerkgranulaat. Voor deze granulaten bestaat er nauwelijks eenmarkt. Daaromwordtbaksteenpuin samen met betonpuin verwerkt tot menggranulaat, een technisch minderperformantmateriaaldatzijnafzetvindtindewegenbouw.Eengevolghiervanisdaterminderzuiverbeton-enbaksteenpuinbeschikbaarisomtewordenverwerkttotkwalitatiefhoogstaandegerecycleerde granulaten die toelaten de materialenkringloop te sluiten.

Afzet zeefzanden

Verderervarenbrekersensorteerdersookproblemenmetdeafzetvanhunzeefzanden.Zowelbrekerzeefzanden11 als sorteerzeefzanden12ontstaanbijdevoorafzevingvanbouw-ensloopafvalen ondergaan geen zuiveringsstappen (windshifter, magneetband, waterbad, …) Ze bevattenveel onzuiverheden (gips, hout, glas, etc.) die de oorzaak zijn van fysische en/of chemischeverontreinigingen. Daardoor vindt deze ‘probleemstroom’ weinig toepassing in bouwmaterialen. Momenteelwordtzeingezetbijaanvullingenenophogingen,maarerblijvenookgrotestocksaanzeefzandenbeschikbaar.Bovendienzaleengrootdeelvandezestromenbijde invoeringvanhetnieuwgemeenschappelijknormenkadermogelijksnietmeergebruiktkunnenwordenomdat ze gepaard gaan met een te hoge sulfaatuitloging . Op dat moment zal dus niet enkel het technischeaspect,maarookdemilieu-hygiënischekwaliteiteenknelpuntvormen.Zekervoordekleinebreek-ensorteerbedrijven,dieelkgelijkaardigedienstenaanbiedenendaardoortegenlageprijzenwerken,isderuimtevoorinvesteringeninhunproductieprocessenkleinenkunnendehierbovengenoemdeknelpuntendaardoormoeilijkwordenaangepakt.Omdebreekzandenop te zuiveren is immers een fysico-chemische reinigingsstap nodig.

11 Zanddatafkomstigisvanhetzeven,voorafgaandaanhetbrekenvanpuin.12 Zanddatontstaatbijhetzevenvanpuinbijeenvergundesorteerinrichtingvoorbouw-ensloopafval.

59

Eenaandachtspuntwatditbetreft isookhetfeitdatdesectorvandebrekersensorteerdersvoornamelijk bestaat uit kleinere KMO’s en regionaal is georganiseerd. Daardoor is devertegenwoordiging van voornamelijk kleine spelers uit de sector in certificatie- ennormencommissiesondermaats.Devertegenwoordigingopnationaaleninternationaalniveaublijftookeenuitdaging,metalsgevolgdateronvoldoendeuitwisselingendoorstromingvaninformatie is. Bovendien is de sector van brekers en sorteerders niet vertegenwoordigt incomissiesdiegaanoverdeeindproductenwaarinhungrondstoffenwordenverbruikt,waardooreenpushvanuitdeaanbodzijdezichmoeilijkerkandoorzettennaardevraagzijde.

Ontstaan

Te weinig selectieve sloop met het oog op de inzameling van kwaliteitsvolle fracties

De kwaliteit van de gerecycleerde granulaten die door breekbedrijven op de markt wordengebracht,wordt al in belangrijkemate bepaald aan het begin van dewaardeketen, namelijkwaarhetbouw-ensloopafvalontstaat.Alsbouwafvalselectiefwordtingezameldengebouwen/infrastructuur selectiefworden gesloopt, is de kans op verontreinigingen in het gerecycleerdgranulaat kleiner en blijven de kosten voor opzuivering bij de spelers verderop in de ketenbeperkt. Het selectief inzamelen van afvalstoffen op de werf en selectief slopen is echter nog geen standaardpraktijk.Hetopstellen vaneen sloopinventaris is bijvoorbeeldenkel verplichtvoorgebouwenmeteenvolumegroterdan1000m³énmeteen(gedeeltelijk)niet-residentiëlefunctie.Enzelfsvoordezegebouwenwordtgeschatdatslechtsin10%vandegevalleneffectiefeensloopinventariswordtopgesteld,watdannognietbetekentdaterookeffectief selectiefwordt gesloopt.

Er werd in Vlaanderen dus nog niet veel ervaring opgebouwd rond selectief slopen. Ditbetekent dat op hetmoment van schrijven nog geen algemeen overzicht voorhanden is vandeknelpuntendieinVlaanderenwordenervarenm.b.t.selectiefslopen,endanmeerbepaaldkwaliteitsmanagementopdewerfinfunctievaneendoordachtescheidingvanpuinfracties.Deknelpuntendiemomenteelwelalgekendzijn,wordenhierondersamengevat.

Ten eerste is geweten dat omwille van tal van technische, organisatorisch en economische redenen het in praktijk niet mogelijk wordt geacht om standaard over te gaan tot een selectieve sloop.Hetgaatomredenenzoals ‘beschikbareruimte (voorcontainers)’, ‘tijdvoorde werkzaamheden’, ‘kostprijs voor het huren van de stoep of rijweg’, ‘kostprijs voor eensloopdeskundigeen/ofhetopmakenvaneensloopinventaris’of,eenvoudigweg,deervaringvandeaannemeren/ofslopermetselectieveslooppraktijkenenafvalbeheer.BovendienblijktuiteenstudierondselectievesloopdiewerduitgevoerdinhetEuropeseFP7-projectC2CA,dateengoeduitgevoerde selectieve sloop inNederlandongeveer 15%meer kost daneen referentiesloop.Deze meerkost werd niet helemaal gecompenseerd door de meerwaarde van de gerecycleerde materialen geproduceerd met een nieuw soort breekinstallatie (de Smart Crusher). Zoalshiervooraangegeven, ismomenteelwelnognietgewetenofdezeresultatenkunnenwordenveralgemeendnaarselectievesloopprojecteninVlaanderen.

Verderkanhierooknogalseenbelangrijkknelpuntnaarvoorwordendatdesloopdeskundigedie

60

desloopinventarisdientoptestellenhiervoornietovereenspecifiekeerkenningofregistratiedient te beschikken. Iedere architect, aannemer of andere deskundige in de bouw kan zich in praktijk ‘sloopdeskundige’ noemen.Ditgeeftaanleidingtotslechtopgesteldesloopinventarissen,valsspelerijensloopwerkendieslechtwordenuitgevoerd.

3.2 Knelpunten in relatie tot toekomstige beleidswijzigingen in Vlaanderen

Uit de hier uitgevoerde knelpuntenanalyse kan worden afgeleid dat zowel de aanbodzijde,namelijkdesloop-enrecyclageketen,alsdevraagzijde,hetdeelvandewaardeketenwaardegerecycleerdeensecundairegranulateneenafzetvinden,geconfronteerdwordenmetbelangri-jkeknelpunten.Eenkip-of-eiverhaaldus,datbevestigdwordtdoorvoorgaandestudies(ziebv.Vrijders2008).Hieronderwordendevoornaamstein3.1geïdentificeerdeknelpuntensamenvat-tendopgelijst:

VRAAGZIJDE

-- Conservatievesectordiekanbogenopeensterkekennisbasisgebaseerdopdeinzetvan primaire granulaten

-- Vragenbijdeeconomischeenecologischevoordelenvanhoogwaardigeinzet-- Negatieveperceptiebijproducentenoverdekwaliteitgerecycleerdeensecundaire

granulaten-- OnvoldoendestimulansvoorhoogwaardigeinzetviadeStandaardbestekken-- Secundairegranulatenzijnteweiniggekend

AANBODZIJDE

-- Productieprocesenacceptatiebeleidbijbrekersisteweiniggerichtopdeproductievan granulaten voor hoogwaardige toepassingen

-- Te weinig of geen gegarandeerd aanbod van gecertificeerde hoogwaardigegranulaten

-- Maximalemarktprijsdiebepaaldwordtdoorprimairegranulaten-- Verlaagdemilieuheffingvoorstortenvanresidu-- Afzet zeefzanden-- Teweinigselectievesloopmethetoogopdeinzamelingvankwaliteitsvollefracties

Detoekomstigebeleidswijzigingen,zoalsbesprokeninhoofstuk2,zullennatuurlijkhuninvloedhebben op de waardeketen van gerecycleerde en secundaire granulaten. Het is moeilijk tevoorspellenwatdeexacteimpactvandezebeleidswijzigingenopdeknelpuntenuitdeanalysegepresenteerdinditrapportzalzijn.Bepaaldeknelpuntenzullenvermoedelijk(deels)wordenopgelost.

61

Met de wijziging van het eenheidsreglement en de invoering van het onderscheid tussenlaag- en hoog milieurisicoprofiel puin, gaan de oprichting van een sloopbeheersorganisatieen een kwaliteitsborgingsysteem voor puin van sorteerinrichtingen samen (Bijlage 4 van hetEenheidsreglement).Statutairgezien(VLAREMAart4.3.6,4e)heeftdesloopbeheerorganisatiealsdoelhetafleverenvansloopattesten,hetleverenvanstudiewerkoverselectievesloop,hetslopenenverwerkenvanafvalstoffenafkomstigvanbouw-ensloopwerkenenhetverstrekkenvan informatie en advies over bouw- en sloopmaterialen’. Op termijn zou TraciMat dus ookkunnen zorgen voor kennisoverdracht en –verspreiding door bv. duidelijke richtlijnen voorde opmaak van een sloopinventaris/sloopopvolgingsplan op te stellen die het potentieel aanpuin voor hoogwaardig gebruik zichtbaar maken. Omdat Tracimat sloopinventarissen ontvangt ineenvroegstadiumkunnenzijookbijhetbeginvaneenwerfreedsinschattenhoeveelpuinervrijzalkomenenwelkdeeldaarvanpotentieelhoogwaardigis.Dezebeleidswijzigingspeeltdusrechtstreeksinophetacceptatiebeleidvandebrekers.Ditzouookkunnenleidentoteenstimulansvoorselectievesloop,hetgeenleidttoteentoenamevandeaanvoervanzuiverbeton-ofmetselwerkpuin.Ditmaaktcertificatievervolgensinteressanter,hetgeenhetvertrouwenindekwaliteit van gerecycleerde granulaten kan bevorderen.

De invoering van een kwaliteitsborgingssyteem voor secundaire granulaten moet een aantal knelpunten m.b.t. het gebruik van secundaire granulaten wegwerken, zoals ondermeer deonduidelijkheidoverhetonstaan/deproductie,hetgebrekaanvertrouwenindemilieuhygiënischeentechnischekwaliteit,enz.VoorbeeldenvandergelijkekwaliteitsborgingssystemenzijnTRA40enTRA17.Laatstgenoemderegeltdecertificatievanfysico-chemischgereinigdegerecycleerdegranulaten. TRA 40 is een productcertificatie van granulaten (zand en grove granulaten)bekomen door het recycleren van afvalstoffen of bijproducten zoals slakken of bodemassenafkomstigvande ferro-industrieofnon-ferro-industrie, slakkenofbodemassenafkomstigvanafvalverbrandingsprocessen, gieterijzanden, spoorwegballast, cellenbeton, … Deze certificatiebehelst de bouwtechnische overeenkomstigheid. De milieuhygiënische conformiteit wordt,overeenkomstigdelokaalgeldendewetgeving,echterooknagezien.VoorVlaanderenwordtdusdeovereenkomstigheidaanhetVLAREMAendesgevallenddegrondstofverklaringnagezien.Erwordt inditreglementverderookbijzondereaandachtbesteedaandetraceerbaarheidvanafhetontstaanvandeafvalstofofbijproducttothetgebruikvanheteindproduct.Inhettechnischdocument moet immers een stroomschema opgenomen worden vanaf het ontstaan (of aanvaarden)vandeafvalstoffenofbijproductentotdegranulaten(eindproduct),metverwijzingnaardeopeenvolgendehandelingen,gevolgdeproceduresenregistratiesvanafdeaanvoertotdeafvoer.NetzoalsinhetEenheidsreglementwordtdeafvoergeregeldviaafleveringsbonnendie elke vracht moeten vergezellen.

Hoedetoekomstigebeleidswijzigingenzulleninwerkenopdebestaandewaardeketenisvoorlopigmoeilijkinteschatten.Zokunnendezetoekomstigebeleidswijzigingenophunbeurtaanleidinggeventotbijkomendeknelpunten.Ditvaltechterbuitendescopevandezestudie.

62

3.3 Prioritering aanpak knelpunten

Hoeweldeaankomendebeleidswijzigingenduswellichteenpositiefeffectzalhebbenopeenaantalvandegeïdentificeerdeknelpunten,zalditnietvolstaanomtekomentoteenstructureelhoogwaardige inzet van gerecycleerd (en secundaire) granulaten. De knelpuntenanalyse leert dat eendiversesetaaninstrumentenenflankerendemaatregelenzalmoetenwordenaangewendomdecomplexeproblematiekaantepakken.Devraagisdanwelkeinstrumentenenmaatregelen,en op welke knelpunten deze prioritair dienen in te werken.

De knelpuntenanalyse kon niet tot een niveau van detail gaan dat toelaat om het relatievebelangvandeknelpunteneenduidig tebepalen.Zonderzicht tehebbenop,bijvoorbeeld,dekostenstructuurvandeverschillendespelersinderecyclageketenishetmoeilijkombepaaldeeconomischebarrièresinkaarttebrengen.Vragenzoals‘Hoezijndeeconomischekostengespreidover de recyclageketen en waar wordt de meeste meerwaarde gegenereerd?’ en ‘Hoe zwaar wegenaanrecyclagegebondenkostenposten,zoalscertificeringskostenenstortkosten,dooropdeprijszettingvandeverschillendeproductendieopdemarktwordengebracht?’kondennietwordenbeantwoord.Eenmeergedetailleerdeeconomischestudienaarhet functionerenvanderecyclageketenvansteenachtigbouw-enslooppuinen industrieelafval isnoodzakelijkomeenbeterbeeldtekrijgenvanhetrelatievebelangvandeverschillendeeconomischebarrièresdieeenmeerhoogwaardige inzetbemoeilijkijenvangerecycleerdeensecundairegranulaten.Omdezeanalysetekunnenuitvoerenzijnbedrijfsspecifiekegegevensnodigvanverschillendestakeholders,dieinhetkadervandezestudienietverzameldkondenworden.

Desalniettemin werden voor het vervolg van deze studie enkele knelpunten als prioritairaangeduid (zie Figuur7),opbasis vandebeschikbarekennisoverde sectorendevraagvandeopdrachtgeveromvooralnaareconomischeinstrumententekijken.Bijdeselectievandezeknelpunten werden volgende criteria als uitgangspunt genomen:

- Zoweldevraag-alsaanbodkantvoorhoogwaardigegerecycleerdeensecundairegranulatendienengestimuleerdteworden,andersiseensysteemveranderinginderecyclageketennietmogelijk.

- De knelpunten moeten kunnen worden weggewerkt d.m.v. economische instrumenten,eventueelvergezelddoordenodigeflankerendemaatregelen.

- Hetwegnemenvandeknelpuntenmoet,opbasisvandehuidigekennis,eenhefboomeffectkunnenressorteren,endusookmeerstroomop-en/ofstroomafwaarts in de keten verandering kunnen bewerkstelligen.

- Deknelpuntendiemoetenwordenaangepakt,zoudeninallewaardeketensmoetenvoorkomen,ongeachtdesloop-enrecyclagepraktijkendieaandebasisvan deze ketens liggen.

Op basis hiervan werden volgende knelpunten weerhouden:

-- Negatieve perceptie over kwaliteit gerecycleerde en secundaire granulaten(Vraagzijde)

63

-- Onvoldoende stimulans voor hoogwaardige inzet via Standaardbestekken(Vraagzijde)

-- Maximalemarktprijsbepaalddoorprimairegranulaten(Aanbodzijde)-- Verlaagdemilieuheffingvoorstortenresidu(Aanbodzijde)-- Afzetzeefzanden(Aanbodzijde)

Inhetvolgendehoofdstukwordenmogelijkebeleidsinterventiesgeïdentificeerddietegemoetkunnenkomenaanéénofmeerdervandezeknelpunten.

Is er vraag naar gerecycleerde en/of

secundaire granulaten als grondstof voor hoogwaardige

bouwproducten?

CREËER EEN MARKT VOOR SECUNDAIRE EN GERECYCLEERDE

GRANULATEN

Reflecteert het prijsverschil tussen secundaire en/of

gerecycleerde granulaten enerzijds en primaire granulaten anderzijds

voldoende de bijkomende inspanningen die moeten

worden geleverd om gerecycleerde en/of

secundaire granulaten te werken?

VRAA

G

VERLAAG DE KOST VOOR BETONPRODUCENTEN OM

GERECYCLEERDE EN/OF SECUNDAIRE GRANULATEN ALS GRONDSTOF IN TE ZETTEN IN PRODUCTIE-PROCESSEN

AANBO

D

VERHOOG DE KWALITEIT VAN DE GERECYCLEERDE EN SECUNDAIRE

PUINGRANULATEN ZODAT HET GEBRUIK VAN DEZE GRONDSTOFFEN

GEEN MEERKOST INHOUDT VOOR BETONPRODUCENTEN

FOCUS OP KNELPUNT

- Onvoldoende stimulans voor hoogwaardige inzet via Standaardbestekken- Negatieve perceptie over kwaliteit gerecycleerde en secundaire granulaten

FOCUS OP KNELPUNT

Maximale marktprijs bepaald door primaire granulaten

FOCUS OP KNELPUNT

- Verlaagde milieuheffing voor storten residu- Afzet zeefzanden

Figuur 7: Rationale gevolgd bij de verdere selectie van knelpunten waarvoor beleidsinterventies voorgesteld worden.

64

4. Beleidsinstrumenten voor het bevorderen van de hoogwaardige inzet van gerecycleerde en secundaire granulaten

4.1 Inleiding

In het algemeen kan gesteld worden dat de meeste beleidsinstrumenten in het kader van afvalbeheereropgerichtzijnafvalstromenafteleidenvanhetstorten13. Bestaande instrumenten hebbenvaakgeendirecteimpactophetstimulerenvanhergebruiken(hoogwaardige)recyclagezoals OVAM beoogt voor de secundaire en gerecycleerde ganulaten.

InVlaanderenstreeftmenalgedurendeeengeruimetijdnaarhergebruiken (hoog)waardigerecyclage.Vanuitdatstrevenzijninerindesectorvangerecycleerdeensecundairegranulatenmomenteelookeenaantalbeleidswijzigingenoptil,dienognietindepraktijkzijngebracht:

-- Dewijzigingvanheteenheidsreglementvoorgerecycleerdegranulaten-- De invoering van een kwaliteitsborgingssysteem voor secundaire granulaten-- De invoering van een nieuw normenkader

Inhoofdstuk3werdbesprokenwelkeknelpuntenmogelijkdoordezebeleidswijzigingen(deels)aangepaktzullenworden.Indithoofdstukwordtverkendwelkebijkomendebeleidsinstrumentennodigofnuttigkunnenzijnomderecyclagevangranulateninmeerhoogwaardigetoepassingentestimulerendoorhetaanpakkenvandeinhoofdstuk3alsprioritairbeschouwdeknelpunten.OpvraagvandeOVAMwordthierbijgefocustopeconomischeinstrumenten.

In de volgende paragrafen wordt eerst een overzicht gemaakt van beleidsinstrumenten die ingezet worden inhetbuitenland,vervolgenswordeneenaantaleconomische instrumentenmeer indetailtoegelicht,waarnatotsloteendrietalinstrumentenwordenopgelijstdiemogelijkeenrolkunnenspelenbijhetwegwerkenvandebelangrijksteknelpunten.Hierbijdientopgemerkttewordendat,omwillevandeveleonzekerhedenmetbetrekkingtotdebeleidswijzigingendieeraankomen,enomwillevanhetontbrekenvanbestaandecaseswaarindehoogwaardigerecyclagevangranulatengestimuleerdwordt,devoorgesteldetoepassingvanbeleidsinstrumentenalseenverkennende studie moet gezien worden.

4.2 Overzicht van buitenlandse voorbeelden voor gerecycleerde en secundaire granulaten

Ookopinternationaalvlakiseraandachtinhetbeleidvoorhetgebruikvangerecycleerdeen

13 GöranFinnvedenetal.(2012),Developingandevaluatingnewpolicyinstrumentsforsustainablewastemanagament,Int.J.EnvironmentandSustainableDevelopment,Vol.11,No.1,2012

65

secundairegranulatenindebouw.OpEuropeesniveaulegtdeWasteFrameworkDirective(WFD,2008/98/EC)eendoelopom in202070%recyclage tebehalenvanbouw-en sloopafval.Debelangrijkstebeleidsinstrumentendiegeïmplementeerdzijnvoordestimuleringvanderecyclagevan bouw- en sloopafval die naar voren worden geschoven in een review van 201314zijn:

- Stortheffingenenstortverboden; - Recyclage en hergebruiksdoelstellingen; - Verplichte bronscheiding van bouw- en sloopafval; - Endedefinitievankwaliteitsstandaardenvoorbouw-ensloopafval

Hetisopvallenddateenheffingophetgebruikvanprimairegrondstoffennietisopgenomenindereview,aangezienhierspecifiekvoorgerecycleerdegranulatenweleenaantalvoorbeeldenzijn opgenomen in de literatuur. Onderstaande tabel geeft een overzicht van bestaandebeleidsinstrumenten inhetbuitenland.Ervaltopdatnergens specifiekbeleidbestaatomdehoogwaardigetoepassingvangerecycleerdegranulatentestimuleren.

Aggergates Levy (VK)

Hoogte per ton: - 2002:£1,6 - 2009:£2 - 2011:£2,1

Doel aanvullend beleid impact onbedoelde effecten

- Internaliseren van milieu-effectenvanontginning

- Reduceren van de vraag naar primaire aggregaten

- Maximaliseren van het gebruik van (gerecycleerde) alternatieven

- Stimulerenvaneen hogere grondstoffenefficiëntiein de bouw

- Sustainability Fund (met10%vandeinkomsten van deheffing)vooronderzoek naar het minimaliseren van de milieu-impact van de productie

- Stortheffing(sinds1996)diehogerisdan de standaard stortheffingvoorinerte materialen en gedifferentieerdisnaar type en mate van sortering

- Delageelasticiteitvande vraag naar primaire granulaten zorgt er voordatdeheffingwordt doorgerekend aan de bouwsector.

- Erzijngemengdevisiesopdeeffectiviteit:

- Er is een daling in de extractievanprimairematerialen,maardezeisrelatieflaagenkanooktoeteschrijvenzijnaaneenalgemeengedaalde vraag vanuit de wegenbouw en technolgischeevolutiesin de bouw.

- 1miljoentonextragerecycleerde aggregaten door een totaleheffingvan£400miljoenperjaar(£400 per ton wordt nietalskostenefficiëntbeschouwd).

- Langere transportafstanden (milieu-impact) voor secundaire granulaten (slatewaste,chinaclaysand).

- Opslag van onverkochte primaire granulaten vanlagekwaliteitbijlokalemijnen.

14 EcologicInstituteetal.,2013,Ambitiouswastetargetsandlocalandregionalwastemanagement,EuropeanUnion

66

Combinatievanmaatregelen(DK)Doel Aanvullend beleid Impact Onbedoelde effecten

Targethalenvan90%recyclage van bouw- en sloopafval in Kopenhagen in 2004

- Stortheffing - Heffingopzand,grind

ensteenuitdemijn-bouw(sinds1990)

- Oprichtingvaneenstate-of-the-art recy-clagecentrum in Kopen-hagen voor bouw- en sloopafval (capaciteit 500.000ton/j)

- Overeenkomst met de Deense aannemersas-sociatievoorselectievesloop

- 87%recyclagein2009 - Substantiëlestijging

van recyclagegraad doorcombinatievanbeleidsinstrumenten

Heffingopprimairekiezel(SE)Doel Aanvullend beleid Impact Onbedoelde effecten

- Vrijwarenvankiezel-voorraden en waterk-waliteit

- Landschap conserveren

Stijgingvanhetgebruikvan primair steenslag

Heffingopgrondstoffen(CZ)(oorspronkelijk(vanaf1990)opsteenkool,metalenenmineraleertsen,vanaf2002ookopaggregaten)

Doel Aanvullend beleid Impact Onbedoelde effecten

- Inkomsten genereren voorlokaleennatio-nalebudgetten

- Bevorderen van de ‘diepe’mijnbouw

- Conserveren landschap

Hoge technische stan-daarden voor gerecy-cleerde aggregaten

Hoge technische stan-daarden voor gere-cycleerde aggregaten creëren een hindernis voor gebruik

Heffingopzand,kiezelensteen(IT)(0,44euro/m3voorzandenkiezelinLombardije)


- Compenseren van milieu-impacten van ontginning

- Conserveren van het landschap

- Inkomsten bestemd voor lokale compenser-ende investeringen

- Planning systeem

Sourceseparationmandate(DE)Doel Aanvullend beleid Impact Onbedoelde effecten

SelectievesloopwordtinDuitsland veel toegepast. Hetisechternietduidelijktot op welk niveau dit verplicht is.

Stortheffing(TheoretischmodelinhetNoordwestenvanBaden-Württenberg)


Stimulerenvanrecycling(er wordt een onderscheid gemaakt tussen hoog-waardige recyclage in wegenwerken en beton en laagwaardige recyclage in grondwerken)

Om hoogwaardige recy-clageinbetontestimuler-en nood aan: - betere recyclageplants - aanmoedigenselecti-

eve sloop - design for recycling

Stortheffingiseenkosteneffectiefinstru-ment om recyclage (niet noodzakelijkhoogwaardig)testimuleren

Niet bekeken

67

4.3 Algemeen overzicht van mogelijke economische beleidsinstrumenten

Hoeweler zowel inVlaanderenals inEuropaconcretedoelstellingen zijn voorhet recyclerenvan (secundaire) granulaten in de bouw, zijn er tot nu toe geen instrumenten die specifiekhoogwaardige recyclage aanmoedigen. Daarom wordt hier een beknopt overzicht gegeven van economischebeleidsinstrumentendiereedsbestaanvooranderebeleidsdomeinen,enmogelijkeen rol kunnen spelen in het stimuleren van hoogwaardige toepassing van gerecycleerde ensecundaire granulaten.

De recyclagecertificatenstudie gaf al aan dat economische instrumenten die ingevoerdworden in een relatief kleine regio zoals Vlaanderen ervoor kunnen zorgen dat het gelijkespeelveldwaardeVlaamsebedrijvenzichinbevindenverstoordwordt.Ditkano.a.leidentotkunstmatigeafvaltransportengedrevendoorheffingsverschillen.Indezestudiewordenenkeleprijsgebaseerdeinstrumentenvoorgestelddiemilieu-prikkelsgevenendeimpactophetgelijkespeelveld beperken15:

- BijeenCap&Tradesysteemwordtervastgelegdhoeveelemissieserperjaarmaximaaluitgestoten mogen worden. In een afvalmarkt komt dit neer op maximum te storten of teverwijderenafval.Inhetgevalvangranulatenzouhetdusgaanovereenmaximumopdehoeveelheidtestortenmateriaaldoorsorteerdersenbrekerswaarbij‘stortrechten’verhandeld kunnen worden.

• Hetbepalenvanhetniveauishiereenbelangrijkstruikelblokaangezienhetnietdebedoeling is om de absolute hoeveelheid toegepaste secundaire en gerecycleerde granulatenteverhogenmaarwelomhoogwaardigetoepassingtestimuleren.Hetstimulerenvanhoogwaardigetoepassingzouzelfseenverhogingkunnenteweegbrengen van het te storten materiaal. Het opzuiveren tot een hoge kwaliteit kan er immersvoor zorgendatermogelijkmeervervuildeof lagekwaliteits fractiesmoeten worden gestort.

• DetransactiekostenvanCap&tradesystemenkunnenergoplopenaangezienderegistratieencertificatenhandelveeladministratiemetzichmeebrengteneenfor-meelhandelsplatformnodigis.

• Deprijsvanveelsystemenkentpiekenendalendienietsmethetbeoogde(milieu-)effecttemakenhebbenmaareerdereengevolgzijnvanhetanticiperenoptoe-komstigemarktevolutiesofstrategischgedragvanmarktpartijenmetmarktmacht.

- In het geval van een VerhandelbarePrestatieNormkrijgenbedrijvendiehetbeterdoendaneenvastgelegdenormcertificatenenmoetenbedrijvendiehetslechterdoendandenormcertificatenkopen.Deprestatienorminditinstrumentzouinhetgevalvangran-ulatenbijvoorbeeldbetrekkinghebbenopdehoeveelheidgereycleerdeofsecundairegranulateninbetonproducten.Deprestatiesopvlakvanmilieuenkwaliteit(druksterkte,functionaliteit)zijnonderwerpvanhethuidigeengeplandeeenheidsreglementennor-menkader.

15 OVAM(2013),Onderzoeknaarrecyclagecertificatenalsvernieuwendeconomischinstrumentvoorhetafval-enmaterialen-beleid

68

• Hetbepalen vaneenprestatienorm (bv%gerecycleerdegranulaten inbeton) iseenvoudigervastteleggendanbijeencap&tradesysteem

• Detransactiekostenenadministratieve lastvoordeactorenenhetopzettenvaneenformeelhandelsplatformzijnhoog.

• Eriseenhoogrisicoopexportvoorrecyclage,alzalditrisicoinhetgevalvansteen-achtigegranulatenbeperktzijngeziendehogetransportkosten.

• Deprijsisminderonderhevigaanvolatielemarktevolutiesmaarnogwelkwetsbaarvoormanipulatiedoorpartijenmetgrotemarktmacht.

- Een systeem met heffingsretourneringbestaatuiteenheffingwaarbijdeopbrengster-vanopnieuwindesectorwordtgeïnjecteerdopbasisvanbijvoorbeelddehoeveelheidgerecycleerd materiaal.

• Ditiseenrelatiefeenvoudiginstrument

• Eriszekerheidoverdehoogtevandeheffing(integenstellingtotsystemenwaarbijdeprijzenwordenbepaalddoormarktwerking).

• Deretourneringzorgtvooreenverhoogddraagvakbijdesector.

- Uitgebreideproducentenverantwoordelijkheid (UPV) maakt producenten van goederen (financieel)verantwoordelijkvoordeinzamelingenrecyclagevanpost-consumerafval.

• Ditleidtindemeestegevallentotdeoprichtingvaneenorganisatiewaarindepro-ducentenzichtverenigenomdeadministratievelastentebeperken.

Een laatste economisch instrument is de BTW. Een verlaging van het BTW tarief op bouwproducten op basis van gerecycleerde granulaten zou ervoor kunnen zorgen dat een infrastructuur die gerecycleerde (en secundaire) granulaten bevat relatief goedkoper is voor de bouwheer ofeindgebruiker.AnnexIIIvandeEuropeseDirectievevoorhetBTWsysteem16geeftechteraandateengereduceerdBTWtariefindebouwenkelmogelijkisinhetgevalvansocialehuisvestigingofrenovatieenreparatievanprivatewoningen.Uitzonderingenhieropwordenenkeltoegestaanvoor verlaagde tarieven die reeds in voege waren bij lidstaten voor de invoering van derichtlijn. Verder advies inzake de toepassing van BTW tarieven kanworden bekomen bij het‘VAT-committee’17,eenadviesorgaanmetvertegenwoordigersuitdeEuropese lidstatenendeEuropese commissie.

HoeweleenaantalstudiespositieveeffectentoeschrijvenaaneengereduceerdBTWtariefvoormilieuvriendelijkeproducten18ishetnietzekerofdeBTWreductieeffectiefeenprijsdalingvan

16 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2006L0112:20110101:EN:PDF 17 http://ec.europa.eu/taxation_customs/taxation/vat/key_documents/vat_committee/index_en.htm18 http://ec.europa.eu/environment/enveco/taxation/pdf/vat_final.pdf en http://ec.europa.eu/taxation_customs/resources/documents/taxation/gen_info/economic_analysis/economic_studies/study_on_reduced_vat_for_environmental_friendly_prod-ucts_en.pdf

69

demilieuvriendelijkeproductentotgevolgheeftvoordeconsument19 als gevolg van imperfecte marktwerking.AangeziendeBTWeenbelasting isopconsumptiespeeltdezebovendiennietrechtstreeksopdeinputsvanproductie(inditgevalgerecycleerdegranulaten)maarenkelbijdeconsumentenzoalsdeparticulierekopervaneenwoning.BedrijvenkrijgengeenincentivedooreenverlaagdBTWtariefaangezienzijzelfgeenBTWbetalen.

4.4 Toepassing beleidsinstrumenten op knelpunten voor gerecycleerde granulaten

Geziendecomplexiteitvandebestaandeketenendeonderlingeinteractietussengeïdentificeerdeknelpunten,ishetopbasisvandebeschikbarekennisnietmogelijkomeeneenduidigpakketaanbeleidsinstrumenten voor te stellen waarvan met voldoende zekerheid kan ingeschat worden dat de hoogwaardige inzet van gerecycleerde granulaten gestimuleerd zal worden, zondersignificante neveneffecten.Daaromworden inwat volgt 3mogelijke beleidsinterventies naarvorengeschovendietelkensinwerkenopeenofmeerbelangrijk(e)knelpunt(en)ergensindeketen:

-- Negatieveperceptieoverkwaliteitgerecycleerdeensecundairegranulaten(Vraagzijde)-- OnvoldoendestimulansvoorhoogwaardigeinzetviaStandaardbestek(Vraagzijde)-- Maximalemarktprijsbepaalddoorprimairegranulaten(Aanbodzijde)-- Afbouwverlaagdemilieuheffingvoorstortenresidu(Aanbodzijde)-- Afzetzeefzanden(Aanbodzijde)

Opdiemanierkanverkendwordenwatheteffectvandeinterventieisopderestvandewaarde-keten,enkannadiengeëvalueerdwordenofervoldoendepotentieelbestaatomdeinterventieinmeerdetailteonderzoeken.Hiertoewordeninhoofdstuk5de3interventiesnaderverkendaan de hand van SWOT analyses.

4.4.1 Interventie 1: verplicht percentage recyclaat

19 http://www.oecd.org/env/tools-evaluation/taxationinnovationandtheenvironment.htm

Producenten van bouwmaterialen en dan specifiek betoncentrales enmetselwerkproducenten wordt de verplichting opgelegd om een bepaald percentagegerecycleerde of secundaire granulaten te verwerken in hoogwaardige producten. Deze maatregel is er op gericht om de marktvraag naar gerecycleerde en secundaire granulaten inhoogwaardigetoepassingenopgangtebrengen,daarwaarhettechnischmogelijkis.

70

Bouw Fabrikant Breker Sorteerder Sloop

AANBOD van gerecycleerd beton- of metselwerkpuin

Primair granulaat

Verplicht percentage gerecycleerd of secundair granulaat in afgebakende

beton- en metselwerkproducten

Dezeinterventieisgerichtopbeidegeïdentificeerdeknelpuntenaandevraagzijde:denegatieveperceptie rond gerecycleerde en secundaire granulaten bij de producenten, en de beperktestimulansvianormenenstandaardbestekken.Aandevraagzijdeisdebeperktehoogwaardigeinzet van gerecycleerdegranulaten voor eengrootdeel tewijten aaneengebrekaan kennisen vertrouwen in de kwaliteit van de gerecyleerde granulaten. Een vergelijking tussen dekostenstructuuur vandebrekersendeprijzenvoorprimairegranulatengeeftbovendienaandat de gerecycleerde granulaten in veel gevallen goedkoper zijn dan de primaire granulaten.Het aanpassen van de standaardbestekken en normen voor wat betreft het toegelaten %gerecycleerde granulaten in stortklaar beton of metselwerk kan helpen om de markt open te breken.Desectorheeftopditvlakalstappengezet,maarheteffectblijftbeperkttotvrijwillige(voorbeeld)projectenuitgevoerddoorpioniers.

Omdebouwsectoreenduidelijksignaaltegevenomzuiverebeton-enmetselwerkgranulaten(diehettechnischpotentieelhebben)preferentieelintezetteninhoogwaardigetoepassingen,kan de verplichting opgelegd worden om een bepaald percentage gerecycleerde granulatente verwerken in deze hoogwaardige toepassingen. Dit zou op zijn beurt demarktvraag naarhoogwaardigegerecycleerdeensecundairegranulatenopgangbregenwaardoorereenpulleffectontstaatdatzichdoorzetnaardeaanbodzijde.Alsdevraagnaarhoogwaardigegerecycleerdeen/of secundairegranulaten stijgt zaldemarktaandeaanbodzijdehierop inspelen.Hoeweldezeinterventiegeeneconomischinstrumentopzichis,heefthetinditgevalweldeexplicietebedoeling om de economische waardeketen te herorënteren. De exacte hoogte van het percentageisdanookminderbelangrijk,zolangdeverplichtingervoorzorgtdatdetraditionelepraktijkdoorbrokenwordt.

71

4.4.2 Interventie 2: heffingsretournering primair/gerecycleerd granulaat

I



Primair granulaat

Subsidie voor gebruik gerecycleerd of secundair granulaat in afgebakende


Heffing op gebruik van primair granulaat in afgebakende


Heffingsretournering binnen sector

Dezeinterventiespeeltinopdenegatieveperceptierondgerecycleerdeensecundairegranulatenbijproducenten,enopdemaximalemarktprijsvoorgerecycleerdegranulaten.Deproducentenvan nieuwe bouwmaterialen (beton of metselwerk) zijn cruciale spelers in de waardeketen,omdatzijfinaalhetaanbodaanmaterialenmetgerecycleerdegranulatenerinbepalen.Enkelevan de voornaamste redenen waarom producenten gerecycleerde of secundaire granulaten niet alsstandaardgrondstofinschakelen,zijneengebrekaankennisoverwerkenmetgerecycleerdeof secundairegranulaten,de sterkeverwevenheidmetdesectorvanprimairegranulaten,eneen eventuele meerkost voor investeringen gerelateerd aan het verwerken van gerecycleerde of secundaire granulaten.

Meteenheffingsretourneringkanopeeninprincipekosten-neutralemanieringespeeldwordenop deze knelpunten. Producenten worden langs de ene kant belast op het gebruik van primaire granulateninhunproducten,maarlangsdeanderekantkrijgenzesubsidiesvoorhetgebruikvangerecycleerdegranulaten.Ditleidttoteeneconomischeincentivediegebruiktkanwordenomte investeren in de nodige kennis en infrastructuur om gerecycleerde of secundaire granulaten

Betoncentrales en metselwerkproducenten worden onderworpen aan een systeem van heffingsretournering voor een afgebakende groep vanbeton- enmetselwerkproducten.Ditsysteemlegtdebedrijven indesectoreenheffingopvoorhetgebruikvanprimairegranulaten in deze producten. De heffingsinkomsten worden geretourneerd binnen desector,metalsbasisvoordeverdeelsleutelhetgebruikvangerecycleerdeofsecundairegranulaten door de bedrijven binnen de sector. Dezemaatregel is er op gericht omdeproducententestimulerenomgerecycleerdeensecundairegranulateninhoogwaardigetoepassingentegebruiken,daarwaarhettechnischmogelijkis.

72

teverwerkenindeproducten.Dekeuzevrijheidvanelkeproducentomaldannietgerecycleerdegranulatentegebruiken,wordtmetditinstrumentbehouden.Aanvullendbijdezebeleidsinter-ventieblijfthetdanookbelangrijkomintezettenophet(vrijwillig)aanpassenvannormenenstandaardbestekkenomdevraagzijdeextratestimuleren.

4.4.3 Verlaagde milieuheffing voor sorteer- en breekresidu



Primair granulaat

Breker-residu Storten Sorteer-residu

Opvolging gebruik gerecycleerd granulaat in

hoogwaardige toepassingen

Verlaagde stortheffing gekoppeld aan bewezen afzet

gerecycleerd granulaat in hoogwaardige toepassingen

Dezeinterventiespeeltinophetknelpuntvandeverlaagdemilieuheffing.Momenteelbestaater een verminderde milieuheffing voor breekresidu’s. Brekers kunnen voor een bepaaldemaximale hoeveelheid breekresidu afkomstig van de productie van gerecycleerde granulateneenverminderdemilieuheffingvoorhetstortenbekomen.Dezeverlagingvandemilieuheffingwordt door de overheid momenteel gradueel afgebouwd.

Wanneerdeproductievangerecycleerdegranulatenvoorhoogwaardigetoepassingeneenextrareiniging vereist tijdens het sorteer- of breekproces in vergelijkingmet de huidige productievoorlaagwaardigetoepassingen,stijgendekostenvoordebreker/sorteerderomdateengroterehoeveelheid residugestortmoetworden.Omhierop in te spelen,wordt indeze interventieeenverlaagdemilieuheffingvoorhet stortenvanbreek-én sorteerresiduvoorzien,maardanenkelinrelatietotdehoeveelheidgerecycleerdegranulatendieinhoogwaardigetoepassingen

Brekersen sorteerderskunneneenverlagingvandemilieuheffingvoorbreker(sorteer)-residukrijgen,alszekunnenaantonendateenovereenkomstigehoeveelheidgerecycleerdgranulaat werd afgezet in een afgebakende groep van hoogwaardige toepassingen. Deze maatregel is er op gericht om de extra stortkost te compenseren die brekers of sorteerders realiserenwanneer zemet een groter aandeel breker(sorteer)-residu blijven zitten tengevolgevandeproductievangerecycleerdegranulatenmeteenhogerekwaliteit.

73

gebruikt worden. Deze interventie verschilt dus in 2 opzichten van de bestaande verlaagdemilieuheffing: ze geldt ook voor sorteerresidu’s en ze geldt enkel nog voor granulaten die ineen afgebakende groep hoogwaardige toepassingen gebruikt worden. Dus niet meer voor alle geproduceerde granulaten. Op die manier worden de brekers aangemoedigd om de zuiverheid van het geproduceerde granulaat te verhogen.

Eenbelangrijkebemerkingbijdezeinterventieisdatzedusenkelinspeeltopdeproductievangerecycleerdegranulaten,ennietopdezevandesecundairegranulaten.Bovendienheeftdeinterventieenkeleffectopdiestromenwaarvoorereenextrareinigingvereistisophetniveauvandebrekeren/ofdesorteerder.

Inhetvolgendehoofdstukwordende3hierbeschrevenbeleidsinterventiesaandehandvanSWOT analyses geëvalueerd. Het knelpunt rond de afzet van zeefzanden wordt beschouwd als eenafgeleidprobleemvandeandereknelpunten.Dematewaarindeproblematiekvanvervuildezeefzandennogzalvergroten(doordatdezuiverheidvangerecycleerdegranulatentijdenshetrecyclageprocesverhoogt),ofnetverkleinen(doordatermeerafzetmogelijkhedenkomenvoorzeefzandeninlaagwaardigetoepassingen)isnamelijkafhankelijkvanheteffectvandegekozenbeleidsinterventies.Daaromzalheteffectopzeefzandenmeebesprokenworden indeSWOTanalysesvandegekozenbeleidsinterventies.

74

5. Verkenning van 3 mogelijke beleidsinterventies

Voor elke interventie die in hoofdstuk 4 werd voorgesteld, wordt in dit hoofdstuk aan dehandvaneenSWOTanalyseingeschatwatdemogelijkemeerwaardeennadelenkunnenzijn.Vervolgenswordende3interventiesmetelkaarvergeleken,waarnaenkelealgemeneconclusiesen aanbevelingen gemaakt worden. Deze kunnen als basis dienen voor meer gedetailleerd onderzoeknaardehaalbaarheidvanconcretebeleidsinterventiesdiedehoogwaardigeinzetvangerecycleerdeensecundairegranulatenstimuleren.

5.1 Interventie 1

Sterktes

- Heefteendirecteffectophetgebruikvangerecycleerdeensecundairegranulaten inhoogwaardige bouwmaterialen.

- Deafbakeningvandescopevantoepassingenengranulatendieinaanmerkingkomenisrechtstreeks te koppelen aan de criteria opgesomd in 1.3.3.

- De bouwmaterialenproducent neemt zijn verantwoordelijkheid in het verhaal van dematerialenkringloop.

- Dooreenbepaaldpercentageaangerecycleerdeensecundairegranulatenopteleggen,wordt de aanbodzijde gestimuleerd om hoogwaardige gerecycleerde en secundairegranulaten aan te bieden.

- Door het opgelegde percentage juist te kiezen kan de hoogwaardige toepassingvan gerecycleerde en secundaire granulaten gestuurd worden zonder de huidige funderingsmarkt te schaden.

- Het aantal bouwmaterialenproducenten is relatief klein ten opzichte van de brekers/sorteerders waardoor de praktische implementatie makkelijker kan verlopen opadministratiefvlak,enz.

- Voorsommigebouwmaterialen isdemarkt lokaal/regionaalgeorganiseerdomdathet


75

economisch niet rendabel is om deze ver te transporteren (bv. stortklaar beton). Een verplichtinggekoppeldaandergelijkebouwmaterialen is te implementerenzonderdeconcurrentiepositievandeVlaamseproducentenaantetasten.

- Door de producenten van bepaalde bouwmaterialen te verplichten een bepaald percentagegerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenteverwerkeninhunproducten,krijgtdevoorketendevrijheidomzelftebeslissenhoedegevraagdegrondstoffenopeeneconomisch rendabele manier kunnen worden aangeleverd.

Zwaktes- Welkpercentagegerecycleerdeen/of secundairegranulatenkanwordengebruikt, zal

moeten worden bepaald op productbasis. Dit hangt immers samen met wat technisch mogelijkisaandeenekantendetechnischeenkwalitatieveeisendieaaneenproductwordengesteldanderzijds.Dezetechnischeenkwalitatieveeisenwordenbepaalddoordeheersendebouwpraktijk,trendsenvoorkeurenvanconsumenten,endergelijkemeer.Het gaat dus om een veelheid van factoren die in rekening moet worden gebracht.

- Het bepalen van een geschikt percentage brengt voor de overheid een zekere kost met zichmee.Hetmoethooggenoegliggenomeffectiefgebruikvangerecycleerdegranu-latentestimuleren.Eentehoogpercentagekanechterleidentoteengrotestijgingvandevraagnaargerecycleerdegranulatenwaardoordeprijskanstijgenoferbijvoorbeeldstromen worden weggetrokken vanuit de wegenbouw. Verder zal er ook een onder-scheidgemaaktmoetenwordenvoorverschillendebetonproducten(kwaliteitsklassen,toepassingen).

- Er is een controlesysteem nodig om na te gaan of het opgelegde percentage aan gerecy-cleerdeen/ofsecundairegranulatenwerdgebruiktbijdeproductievanbouwmaterialen.Voorafgewerktebouwmaterialenishetimmerspraktischonmogelijktecontrolerenofergerecycleerdeen/ofsecundairegranulateninzitten.Decontrolezouenkeltijdenshetproductieproces (bijmengen van gerecycleerde granulaten) gebeuren. Een producentvanbouwmaterialendieaandeverplichtingonderhevigis,zoudanbv.certificatenmoet-enkunnenvoorleggenovereenkomstigdehoeveelheidgerecycleerdeen/ofsecundairegrondstoffendiehijhadmoetengebruikengezienzijntotaleproductieenverkoop.

- Producentenvanbouwmaterialenproberencontinu in tespelenopmarktveranderin-gen.Eenzelfdeflexibiliteitzalwordenverwachtvanhetregelgevendkaderdathendeverplichtingoplegtombepaaldegrondstoffentegebruiken.Ditimpliceertdatderegel-gever voortdurend de vinger aan de pols zal moeten houden zodat geregeld de opgeleg-deverplichtepercentageskunnenwordenbijgesteldaandeevolutiesindemarkt.

- Erisnogonduidelijkheidoverdejuridischemogelijkheidomditopteleggenviastan-daardbestekken of productnormering. Deze interventie geeft geen antwoord op hetprobleemvanstijgendestortkostenbijdeproductievangerecycleerdegranulatendiegeschiktzijnvoorinzetindebeoogdetoepassingen.

76

Opportuniteiten

- Door het verplichten van het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten wordt binnenbedrijvenkennisopgebouwdrondhetthema(drivervoorinnovatie).Ditkanerop termijnvoorzorgendatbedrijvenmeervertrouwenhebben in recyclagepraktijkenen omwille van het economisch voordeel meer gerecycleerde en secundaire granulat-en gaan toepassendanhet percentageoplegt.Daarenbovenwordenhet traditioneledenken binnen de betonsector doorbroken en ontstaat er eventueel zelfs vanuit de bet-onsector/metselwerksector zelfnieuwebedrijvigheid. Indie zinkande interventiebijvoldoende succes gestopt worden.

- De markt voor het produceren van hoogwaardige gerecycleerde en secundaire materi-alenkrijgtruimteomzichteontwikkelen(schaalvergrotingsector).Specifiekvoorsecun-dairegranulatenlevertdezeinterventiemogelijkdenodigeincentivevoorproducentenvandezegranulatenomverderestappentezetteninhetopwerkenvandegranulatentoteen kwaliteitsniveau dat vereist is in de criteria van 1.3.3 (2de leven).

- Defunderingsmarktzietzijnbeschikbarehoeveelheidgrondstoffenslinkenenkrijgteenincentiveoma)efficiëntertewerken(optimalerelaagdiktes)enb)tezoekennaaranderealternatievenzoalsuitgegravenbodem/zeefgranulaatomdeleemtesoptevullen.

Bedreigingen

- Gebrekaandraagvlakbijproducentenvanbouwmaterialen(reedsverschilindraagvlaktussen producenten bakstenen en betonproducten).

- Ongelijkplayingfieldtussengeïntegreerde(combinatiebreker-sorteerder)ennietgeïn-tegreerdebedrijven.Mogelijkdatkleinereongeïntegreerdebrekersweggeconcurreerdworden.

- Indiendeverplichtingvooreenbepaaldpercentageaanrecyclagewordtopgelegdishetbelangrijkdaterookaanhandhavingwordtgedaan.HiervoorisOVAMechternietbev-oegd.

- Bijeentehooggekozenpercentagebestaathetriscicodatertekortenontstaan indefunderingsmarktendatditwordtingevuldmetprimairegrondstoffen.

- Eenbelangrijkdeelvandeproducentenvanbetonnenenkeramischeproductenopere-renineeninternationalemarkt.Erismomenteelgeeninformatievoorhandenopbasiswaarvandeprijselasticiteit vanhunproducten kanworden ingeschat.Het is dusnietzekerdatzedehogereproductiekostenenhogeregrondstofkostenwaarzemogelijksmeegeconfronteerdworden,zullenkunnendoorrekenenennaarhunklanten.Indienditnietzoukunnen,verzwaktditdeconcurrentiepositievandeVlaamseproducentendieverplichtwordeneenbepaaldpercentagegerecycleerdeen/ofsecundairegranulateninhun producten te verwerken.

77

Samenvatting:

Strengths

• Interventiemetrechtstreekseffect

• Te koppelen aan criteria uit 1.3.3

• Effectop funderingsmarktkangestuurdworden,mitsmonitoring

Opportunities

• Kennisopbouw

• Stimulans voor verandering gangbarepraktijk (mogelijk slechts tijdelijk inter-ventienoodzakelijk)

• Kansen voor secundaire granulatenWeaknesses

• Aanzienlijke inspanning en kost vereistom geschikte percentages vast te stellen

• Systeem voor handhaving moet opgezet worden

• Flexibiliteitnoodzakelijk,effectopbedri-jfszekerheid

• Juridischkadervoorinvoering

Threaths

• Gebrek aan draagvlak

• Handhaving

• Bijtehoogpercentagerisicooptekortenin funderingsmarkt

• Prijselasticiteitproducten

5.2 Interventie 2

Sterktes

- De bouwmaterialenproducent neemt zijn verantwoordelijkheid in het verhaal van dematerialenkringloop,hetzijdooreenheffingtebetalen,hetzijdoorgerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenintezetten.

Betoncentrales en metselwerkproducenten worden onderworpen aan een systeem van heffingsretournering voor een afgebakende groep vanbeton- enmetselwerkproducten.Ditsysteemlegtdebedrijven indesectoreenheffingopvoorhetgebruikvanprimairegranulaten in deze producten. De heffingsinkomsten worden geretourneerd binnen desector,metalsbasisvoordeverdeelsleutelhetgebruikvangerecycleerdeofsecundairegranulaten door de bedrijven binnen de sector. Dezemaatregel is er op gericht omdeproducententestimulerenomgerecycleerdeensecundairegranulateninhoogwaardigetoepassingentegebruiken,daarwaarhettechnischmogelijkis.

78

- Het aantal bouwmaterialenproducenten is relatief klein ten opzichte van de brekers/sorteerders waardoor de praktische implementatie makkelijker kan verlopen opadministratiefvlak,enz.

- Deafbakeningvandescopevantoepassingenengranulatendieinaanmerkingkomenisrechtstreeks te koppelen aan de criteria opgesomd in 1.3.3.

- Het beleidsintrument is (bijna) sectorneutraal, waarbij de goede leerlingen wordenbeloondenandereopeconomischemanierwordengestraft.

- Deproducentenvanbepaaldebouwmaterialenkrijgendekeuzevrijheidomeenbepaaldpercentagegerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenteverwerkeninhunproducten,waarbij zevoor zichzelf kunnenuitmakenhoezeopdemeesteconomisch rendabelemanier kunnen werken.

- Betoncentrales die onderdeel uitmaken van een grotere industriële groep die eveneens groeves voor primaire granulaten bezit, gebruiken traditioneel primaire grondstoffeni.p.v. gerecycleerde of secundaire. Deze set instrumenten laat toe om deze gangbare praktijktedoorbreken.

Zwaktes

- Doordat in buurlanden- en regio’s geen dergelijke verplichting bestaat, kan er eeneconomisch nadeel onstaan voor de bouwmaterialenproducent in Vlaanderen. Dit is vooral van belang aan de grenzen.

- Producenten uit het buitenland moeten dezelfde rechten en plichten krijgen alsbinnenlandse producenten, anders kan een geldstroom vanuit Vlaanderen naar denaburige regio’s ontstaan.

- Toepassingvanditsysteemvraagtdenodigeondersteuning (administratie,personeel,etc.),wateenzekerekostvoordeoverheidmetzichmeebrengt.

- Hetisnieteenvoudigomdeverdeelsleutelvoordeheffingenendeoptimalehoogtevandeheffingentebepalen.Deheffingmoethooggenoegliggenomeffectiefgebruikvangerecycleerdegranulatentestimuleren.Eentehogeheffingkanechter leidentoteengrotestijgingvandevraagnaargerecycleerdegranulatenwaardoordeprijskanstijgenoferbijvoorbeeldstromenwordenweggetrokkenvanuitdewegenbouw.

- Een producent van bouwmaterialen die aan de verplichting onderhevig is, moet hetgebruik van primaire en gerecycleerde/secundaire granulaten voor de toepassingenbinnendescopevande interventierapporteren. Zulkemonitoringgaatgepaardmetextrakosten,endenoodzaakvangoeiehandhaving.

- Erzullen2parallellesystemenvanheffingsretourneringmoetenwordenopgezet:éénvoordebetonproducenten,eneenandervoordemetselwerkproducenten.

- Erisonduidelijkheidoverwelkniveau(Vlaamsoffederaal)dejuridischebevoegheidheeftomzulk systeemop te zetten, aangezienhet zowelover afvalstromen (gerecycleerdegranulaten)alsoverproducten(primairegranulaten)gaat.Ditzalafhangenvandeexacteuitwerkingvandeinterventie.

79

- Monitoringisnoodzakelijkomtevermijdendatdezeinterventieleidttoteenverschuiv-ing van de inzet van primaire granulaten naar laagwaardige toepassingen.

Opportuniteiten

- Draagvlakbijproducenten.

- Dooreensubsidieophetgebruikvangerecycleerdegranulaten,bestaatdekansdatdeaanbodzijdewordtgestimuleerdommeerhoogwaardigegerecycleerdeensecundairegranulaten aan te bieden.

- Hierdoor kanbinnenbedrijven kennis opgebouwd rondhet thema (driver voor inno-vatie).Hiervoorkanmeteendeel vandeopbrengst vandeheffingookeenplatformvoor kennisontwikkeling opgericht worden dat zich er op richt de opgedane kennis te verspreidenbinnendebouwsector,waardoorhettraditioneledenkenvandesectorkandoorbrokenworden.(deelvanheffingbestedenaanoprichtingvankennisplatform)

- Demarktvoorhoogwaardigegerecycleerdeensecundairegranulaten,endestructurenenpraktijkennodigomdezecontinueninvoldoendegrotevolumesaantekunnenbie-den,krijgenruimteomzichteontwikkelen(schaalvergrotingenstructureleinbeddingsector).

- Specifiekvoorsecundairegranulatenlevertdezeinterventiemogelijkdenodigeincen-tivevoorproducentenvandezegranulatenomverderestappentezetteninhetopw-erken van de granulaten tot een kwaliteitsniveau dat vereist is in de criteria van 1.3.3 (2de leven).

- Defunderingsmarktzietzijnbeschikbarehoeveelheidgrondstoffenslinkenenkrijgteenincentiveoma)efficiëntertewerken(optimalerelaagdiktes)enb)tezoekennaaralter-natievenzoalsuitgegravenbodem/zeefgranulaatomdeleemtesoptevullen.

Bedreigingen

- Heeftgeendirecteffectophetgebruikvangerecycleerdeensecundairegranulateninhoogwaardigebouwmaterialenindiezindatergeengarantieisdatdezemaatregeler-voorzorgtdatgerecycleerdegranulateneffectiefgebruiktworden.

- Dekleinerespelersindesectorhebbenminderinvesteringmogelijkhedenomaanken-nisopbouw tedoen,waardoor zedoordit systeemmogelijkweggeconcurreerdzullenworden.

- Het ontbreken van gedetailleerde normen voor het gebruik van gerecycleerde granulat-en kan het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten in hoogwaardige toe-passingen in de weg staan.

- Er moet in het systeem een manier voorzien worden om te voorkomen dat in de funder-ingsmarkteentekortontstaataangerecycleerdeensecundairegranulaten,waardoorzijprimairegranulaten(zonderheffing)gaangebruiken.

- Ongelijkplayingfieldtussengeïntegreerde(combinatiebreker-sorteerder)ennietgeïn-tegreerdebedrijven.Mogelijkdatkleinereongeïntegreerdebrekersweggeconcurreerd

80

worden.

- Eenbelangrijkdeelvandeproducentenvanbetonnenenkeramischeproductenopere-renineeninternationalemarkt.Erismomenteelgeeninformatievoorhandenopbasiswaarvandeprijselasticiteit vanhunproducten kanworden ingeschat.Het is dusnietzekerdatzedehogereproductiekostenenhogeregrondstofkostenwaarzemogelijksmeegeconfronteerdworden,zullenkunnendoorrekenenennaarhunklanten.Indienditnietzoukunnen,verzwaktditdeconcurrentiepositievandeVlaamseproducentendieverplichtwordeneenheffingopprimairegranulatentebetalen.

Samenvatting:

Strengths

• Interventiemetrechtstreekseffect

• Te koppelen aan criteria uit 1.3.3

• Sector-neutraliteit als uitgangspunt

• Keuzevrijheidproducent

Opportunities

• Kennisopbouw

• Stimulans voor verandering gangbarepraktijk

• Kansen voor secundaire granulaten

• DraagvlakWeaknesses

• Aanzienlijke inspanning en kost vereistomoptimaleheffingshoogtevasttestel-len

• Systeem voor monitoring en handhaving moet opgezet worden

• 2parallellesystemennoodzakelijk

• Juridisch kader voor invoering (bele-idsniveau + invoerders)

Threaths

• Handhaving

• Bij te groot effect risico op tekorten infunderingsmarkt

• Prijselasticiteitproducten

81

5.3 Interventie 3

Sterktes

- Hetaanbodaanhoogwaardigegerecycleerdegranulatenwordtgestimuleerd.

- De goede leerlingen worden beloond en de anderen worden op economische manier gestraft.

- Deproducentenvangerecycleerdegranulatenkrijgendekeuzevrijheidomaldanniethoogwaardigegranulatenteproduceren,waarbijzevoorzichzelfkunnenuitmakenhoeze op de meest economisch rendabele manier kunnen werken.

Zwaktes

- Heeftgeendirecteffectophetgebruikvangerecycleerdeensecundairegranulateninhoogwaardigebouwmaterialenindiezindatergeengarantieisdatdezemaatregeler-voorzorgtdatgerecycleerdegranulateneffectiefgebruiktworden.

- De bouwmaterialenproducent neemt zijn verantwoordelijkheid in het verhaal van dematerialenkringloop niet op

- Devraagzijdevandewaardeketenwordtnietgestimuleerd,wateennoodzaakiszoalsblijktuitdeknelpuntenanalyse.

- Deafbakeningvandescopevantoepassingenengranulatendieinaanmerkingkomenisnietmakkelijktekoppelenaandecriteriaopgesomdin1.3.3.

- Hetontbrekenvannormen/technischedocumentenophetniveauvandebouwmateri-alen kan ervoor zorgen dat ondanks het feit dat hoogwaardige granulaten worden gepro-duceerd,zenietvoorhoogwaardigetoepassingenzullenwordengebruikt.

- Hetaantalbrekers/sorteerdersisrelatiefgroottenopzichtevandebouwmaterialenpro-ducentenwaardoordepraktischeimplementatieencontrolemoeilijkerzullenverlopen.

- Geldt enkel voor gerecycleerde granulaten en niet voor secundaire granulaten.

- Debrekers (ensorteerders)hebbenmomenteelgeentoegangtot informatieoverhetuiteindelijkegebruikvangerecycleerdegranualten.Deimplementatievaneenverlaagdemilieuheffingzaldusgepaardmoetengaanmetdeuitbouwvaneennieuwcommuni-catie-enmonitoringsysteemdattoelaatomdebewegingvanmateriaalstromendoor-heendeketenoptevolgen.Ditzalgepaardgaanmeteenbepaaldekostprijs.


82

Opportuniteiten

- Demarktvoorhetproducerenvanhoogwaardigegerecycleerdematerialenkrijgtruimteomzichteontwikkelen(schaalvergrotingsector).

Bedreigingen

- Erwordtmetdezemaatregelnietgewerktaaneenmarktvoorgerecycleerdegranulaten,zodat afname in hoogwaardige toepassingen niet gegarandeerd kan worden.

- Doordestimulansuitsluitendbijdebrekersteleggen,bestaatdekansdatenkeldeprak-tijkenindezeschakelindeketenzullenevoluerenindegewensterichting.Endaterdusgeen doorwerking optreedt naar de schakels vroeger en verderop in de keten.

- Scheidingaandebron,dus inde sloopfase, leidt totde zuiverste stromen.Bouw-ensloopafvaldatwordtsamengevoegd,kannadiennooitmeerhelemaalzuivervanelkaargescheidenworden.Dezesetmaatregelenstimuleertuitsorterenenscheidendaarwaarhetnietzoumoetengebeuren,namelijkbijdebrekersopheteindevandeketen.Ditgaat in tegen de doelstelling van het selecteif slopen.

- Doordatbrekerswelvaneenverlaagdemilieuheffingkunnengenietenensorteerdersniet,bestaathetrisicodatvuilestromendieeerstzoudenmoetenwordenuitgesorteerd,tochdirectnaardebrekerwordengevoerd.Erontstaatduseenvormvanoneerlijkecon-currentietussensorteerdersenbrekerswaardoordeperformantievanderecyclageketenzalafnemen.Hetsysteemvandemilieuheffingzelfdienthiervooraangepastteworden.

- Er ismomenteelnietaltijdvoldoendekennisbijdebouwmaterialenproducentomge-recycleerdeen/ofsecundairegranulatentoetepassen.Dezemaatregelengevengeenincentiveomhieraantewerken.

- Erisextrahandhavingnodig,terwijldezemomenteelalbeperktis.

- Er is een riscico dat er terkorten ontstaan in de funderingsmarkt en dat dit wordt dit in-gevuldmetprimairegrondstoffen.

83

Samenvatting:

Strengths

• Stimulans voor heroriëntering businessmodel brekers

• Lagere prijs voor granulaten met hogekwaliteit

• Keuzevrijheidproducent

Opportunities

• Kennisopbouw

Weaknesses

• Interventiezonderrechtstreekseffectopvraagzijde

• Enkeleffectopstromenwaarvoorextrareinigingnodigisivmhuidigepraktijk

• Moeilijktekoppelenaancriteriauit1.3.3

• Aanzienlijke inspanning en kost vereistomeffectiefhoogwaardiggebruikaantetonen (ontransparant)

• Systeem voor monitoring en handhaving moet opgezet worden

• Grote groep bedrijven onderhevig aaninterventie

• Geen kansen voor secundaire granulaten

Threaths

• Risico op vals spelen is groot

• Bij te groot effect risico op tekorten infunderingsmarkt

• Selectieveslooponderdruk

• Handhaving

84

5.4 Vergelijking van de interventies

Hervorming verlaagde milieuheffing residu niet geschikt

WanneerwedeverkennendeSWOTanalysesvandedriebeleidsinterventiesvergelijken,danlijkt interventie3(verlaagdemilieuheffingopsorteer-enbrekerresidu)hetminstgeschiktomde bestaande knelpunten voor hoogwaardige recylage weg te werken. De voornaamste redenen hiervoorzijnhetgebrekaanrechtstreekseffectopdevraagzijde,debeperkingvanheteffecttotstromenwaarvoorreinigingnoodzakelijkis,endenegatieveimpactopselectievesloop.

Deze interventie grijpt in op de activiteiten van brekers en sorteerders van gerecycleerdegranulaten. Een verlaagdemilieuheffing toekennen aan brekers en sorteerdersin functie vande hoeveelheid hoogwaardig afgezette granulaten kan enkel als deze kunnen aantonen inwelke toepassing de geproduceerde granulaten worden ingezet. Dit vereist dus een sluitend monitoringsysteem dat de overheid toelaat om de output (granulaten en residu) van sorteerders enbrekersoptevolgen,ietsdatvandaagnietbestaat.

Nog los van dit probleem hebben de producenten van granulaten geen rechtstreekse invloed op de vraag naar gerecycleerd granulaat voor hoogwaardige toepassingen. Dus zelfs in het geval deze interventieerinslaagtombrekersgranulaattelatenproducerendatvoldoetaandetechnischeenmilieuhygiënischevereistenvoorhoogwaardigetoepassingen,endittegeneenprijsdielagerligtdandeprijsvanprimairegranulaten,isernoggeengarantiedathetdoelvandeinterventiegerealiseerd wordt.

Uit de knelpuntanalyse kon niet eenduidig worden afgeleid dat extra zuivering van bouwpuin altijdnoodzakelijk isommeerhoogwaardige recyclage tebereiken.Opdie stromendiegeenextraresiduopleverenbijverwerkingtothoogwaardiggranulaatisdezeinterventiedusnietvantoepassing.Integendeel,doordeuitsorteringvanvervuilingtijdenssorteer-enbreekprocessenfinancieel te ondersteunen, kan er een incentive ontstaan die sortering aan de bronminderinteressantmaakt.Ditgaatintegenhetprincipevanselectievesloop.

Bovendienkanooknogopgemerktwordendathetinstrumentvandeverlaagdemilieuheffingvoor brekers zoals het vandaag bestaat ter discussie staat. Aangezien deze maatregel momenteel enkelgeldtvoorbrekersennietvoorsorteerders,bestaathetrisicodatbrekersminderzuiverestromenaantrekken,dieeigenlijkeerstviaeensorteerderzoudenmoetenpasseren.

Gebaseerdopdezeanalysekomenwebijgevolgtothetbesluitdatdezeinterventienietgeschiktis om het vooropgestelde doel te bereiken. Meer algemeen kan hieruit ook afgeleid worden dat instrumenten die enkel op de breker inspelen, wellicht te weinig als hefboom dienenom de hoogwaardige inzet van granulaten structureel te stimuleren. Als men bovendien dehoogwaardigetoepassingvanzowelgerecycleerdealssecundairegranulatenwilrealiseren,daniseeninterventieophetniveauvandebrekersonvoldoende.Secundairegranulatendoorlopenimmers een andere keten waarin brekers geen rol spelen.

85

Verplicht percentage gerecycleerd granulaat en systeem van heffingsretournering: gelijkwaardig effect, verschillende invulling

Zowel interventie1als 2 leidentoteendirectestimulansvooreenmeerhoogwaardige inzetvan gerecycleerde en secundaire granulaten. Bovendien kan in beide gevallen de scope van de interventie afgebakend worden volgens ‘hoogwaardigheidscriteria’ die de overheid bepaalt.Ditzijnduidelijkevoordelentenopzichtevaninterventie3.Eenbijkomendvoordeelisdatdezeinterventiesinspelenopdeproducentenvanbouwproducten,enniet(rechtstreeks)opdespelersindebouw-ensloopafvalketen.Zekunnenduszorgenvooreen“pull”effectdataanvullendwerktopdehuidigeeninontwikkelingzijndebeleidsmaatregelenvoorbouw-ensloopafval.

De2beleidsinterventiesverschillenvooralvanmekaarindemanierwaaropzehuneffectbereiken.Interventie 1 volgt een regulerende aanpak die een goede controle en handhaving vereist.Interventie2daarentegenhanteerteeneconomischmarktinstrumentdatdekeuzevrijheidvandeproducentenvooropstelt,maarwaarmeedegroottevanheteffectmoeilijkertevoorspellenis.

De aanpak van interventie 1 is in principe vrij rechtlijnig, waarbij elke producent weet aanwelke minimale inzet van gerecycleerd of secundaire granulaat moet voldaan worden voor zijn producten. Dit leidt tot een duidelijke incentive aan de sector om de gangbare praktijkte doorbreken. Indien de inzet van gerecycleerde of secundaire granulaten in hoogwaardige toepassingenhierdoor tot de standaardpraktijk gaat behoren, kande interventiena verloopvantijdzelfsoverbodig(endusgeschrapt)worden.Hierstaatweltegenoverdatdevastgelegdepercentagesgoedgekozenmoetenworden.Zemoetenhooggenoegzijnomeffecttehebben,maarnietzohoogdathettechnischoflogistiekonmogelijkwordtomeraantevoldoen.Ditvergteenaanzienlijke inspanningenkostvandeoverheid.Bovendien iseensamenwerkingmetdesectororganisatiesonontbeerlijkomgepastepercentagesvastteleggen.

Eennadeelvanhetwerkenmetvastepercentagesdieopgelegdwordenaanproducenten,ishetgebrekaanflexibiliteitomintespelenopmarktwijzigingeneninnovaties.Hiervoorzouhetnodigzijndegeschiktehoogtesvanpercentages,alsookdeproductgroependiebinnenhetbereikvande interventievallen,opregelmatigebasis tewijzigen.Hoeweldit (mits intensieveopvolging)intheoriewelmogelijkis,leidtdittoteensteedswijzigendregulerendekaderwaarinbedrijvenmoetenwerken,hetgeendebedrijfszekerheidinhetgedrangkanbrengen.

Interventie2kentditprobleemniet,omdatdeheffingsretourneringeeneconomischinstrumentisdatindividueleproducentendevrijheidgeeftomzelftebeslissenofenhoeveelgerecycleerd(of secundair) granulaat ze inzetten in hoogwaardige toepassingen. De overheidmoet in ditgevalnietdemeestgeschiktepercentages in te zettengranulaatvastleggen.Welmoet zedeheffingshoogteophetgebruikvanprimairegranulatenvastleggen,netalsdeverdeelsleutelomdeheffingsinkomstenteverdelenoverdebedrijvendiegerecycleerdeofsecundairegranulatengebruiken.Deinvullingvandezeparametersmoetzogebeurendatervoldoendebedrijvendestap zetten om (meer) gerecycleerd of secundair granulaat in hoogwaardige toepassingen tegebruiken,zonderdatdesectoralsgeheelinboetopcompetitiviteittenopzichtevaneventuele

86

substitueerbare producten gemaakt met andere grondstoffen. Dit vereist dus eveneens eengoedeenvooralopendialoogmetdebetrokkensector.Daarnaastisereenadministratievekostvoorhetbeheervanhetsysteem(inningheffingen,berekeningenstortensubsidies,…).Hierbijdient opgemerkt te worden dat er voor elke productgroep (beton, metselwerk,…) parallellebeheerssystemenopgezetmoetenworden.Demogelijkhedenenkostenvoorhetinzettenvangerecycleerdeofsecundairegranulatenzullenvoorelkbouwproductimmersanderszijn.

Beideinterventiesmakendeinvoeringvaneensluitendmonitoringsysteemvoorproductieeninzetvangerecycleerdeen secundairegranulatennoodzakelijk. Inhetgeval van interventie1isditsysteemnodigomhandhavingmogelijktemakenvandenalevingvandeverplichteinzetvan de gerecycleerde of secundaire granulaten in de bedoelde toepassingen, aangezien hetonmogelijk is om de “recycled content” in beton- of metselwerkproducten analytisch na tegaan.Voorinterventie2iseengoedmonitoringssyteemonontbeerlijkomcorrecteheffingenensubsidiestekunnenberekenenmetzoweinigmogelijkkanstothetplegenvanfraude.Daarnaastzalerookgezorgdmoetenwordendatdenalevingvandeinterventiesdoorimporteursvandegevattebouwproductenopgevolgdengehandhaafdkanworden.

Het knelpunt met betrekking tot de afzet van zeefzanden wordt met deze interventies nietrechtstreeks aangepakt. Door de gestegen vraag naar granulaat voor hoogwaardige toepassingen zaler vermoedelijk ruimtekomenopdemarkt voor laagwaardige toepassingenwaardoordeafzetmogelijkheden voor zeefzanden zouden kunnen toenemen. Het mogelijke effect datinterventie 1 of 2 zal hebben op de markt voor funderingen, ophogingen en andere meerlaagwaardigetoepassingenisechternietopvoorhandtevoorspellen,aangezienditafhangtvande hoeveelheid gerecycleerde granulaten die gemobiliseerd zou worden naar hoogwaardige toepassingen. Vandaag is het, bij gebrek aan goede informatie die toelaat inschattingen temaken over de huidige en toekomstigemarkt voor granulaten in onder anderewegenbouwen bouwtoepassingen, onmogelijk om dit op voorhand te berekenen.Wel is het zo dat hetnoodzakelijke monitoringssysteem mogelijk maakt om dit effect te meten, waardoor deinterventiesbijgestuurdkunnenworden(aanpassinghoogtepercentagerespectievelijkheffing).

Op die manier kan ook vermeden worden dat een te plotse verstoring van de markt voor laagwaardigetoepassingeneenaanzuigeffectvanprimairgranulaatnaardezetoepassingentotgevolg heeft.Omeventuele tekorten in deze toepassingen te vermijden is het belangrijk omzeefzanden,ensommigesecundairegranulatentoetelaten(viadeStandaardbestekken)indelaagwaardige (funderings)toepassingen waar nu nog de meeste gerecycleerde granulaten naar toe gaan.

87

6. Conclusies en aanbevelingen

Opbasisvanvoorgaandeanalysekomenwetothetbesluitdat,vande3onderzochteinterventies,deeersteinterventie(eenverplichtpercentagegerecycleerdeofsecundairegranulaten)endetweede interventie (systeemvanheffingsretournering)mogelijkvoldoendepotentieelhebbenomverderuittewerkeninsamenwerkingmetderelevanteactorenindeketen.Dezeinterventiesspelen rechtstreeks in op de actoren die de beslissing nemen om gerecycleerde of secundaire granulatenaldannietintezetteninhoogwaardigetoepassingen,endragenzohetmeestdirecteneffectiefbij totdedoelstellingomhoogwaardige inzet vandezegranulaten te stimuleren.Duidelijkisdatenkelinzettenopdemilieuheffingvoorbreek-ensorteerresidus(interventie3)niet tot het gewenste resultaat zou leiden.

Hoewel interventie 1 en 2 een positief effect zouden hebben op de inzet van gerecycleerdeen secundaire granulaten in hoogwaardige toepassingen, zijn er nog heel wat vragen enonzekerhedenbijdehaalbaarheidvandezeinterventies.Hieronderwordendezeonzekerhedenkort besproken.Omdehaalbaarheid vande in deze studie onderzochte interventiesdegelijktekunnenbeoordelenisverderonderzoeknoodzakelijk,waarbijdejuridischeeneconomischeonderbouw in groter detailmeegenomenmoeten kunnenworden, en dit ondersteund doortransparanteenconstructievebetrokkenheidvanderelevantestakeholders.

-- Beideinterventieszoudendeinstallatievragenvaneenmonitoring-enhandhavingsysteemdat de ontwikkelingen binnen de sector nauwgezet opvolgt (bv. om de hoogte van eenheffing jaarlijksoptimaal in testellen).Dezesystemenzijnafhankelijkvanwatdegebruikermeedeelt als effectief gebruik aande systeembeheerderen/ofeenexternecontroleenvalidatievandegegevens.Dergelijkesystemenbrengenduseenbelangrijkeoverheadkostmetzichmee.Voordemateriaalstromendiehetonderwerpzijnvandezestudieisditeenrelatiefhogekostomdathetstromenbetreftmetslechtseengeringeeconomische waarde.

-- Het is niet eenvoudig om een economisch instrumentarium te ontwikkelen zonder dat er ongewensteeffectenoptreden,zoalsgerecycleerdegranulatendieworden‘weggezogen’uit de funderingsmarkt naar andere toepassingen en worden vervangen door primaire grondstoffen.Omhetrisicoopdergelijkeongewensteneveneffectenzokleinmogelijktehouden,ishetdanooknoodzakelijkeengrondiginzichttehebbeninhetfunctionerenvandesector.Ditvraagtechtervandesectoreenzekereopenheid,bijvoorbeeldoverdeeconomischeperformantievandeverschillendeschakelsinderecyclageketenofdeverschilleninbedrijfsvoeringtussenklein-engrootschaligeoperatoren.Hetlijktdaardooraangewezen om open te communiceren over het van overheidswege vooropgestelde einddoelzodatvervolgens,insamenwerkingmetdesector,kanwordenonderzochtwathet meest geschikte instrumentarium is om dit einddoel te bereiken.

-- Ingrijpende maatregelen zoals productvereisten of financiële beloningen hebbennood aan een specifiek omschreven rechtsgrond. Indien één of meerdere van dezeinstrumentenzouwordengebruiktishetnodigdaterwijzigingenwordendoorgevoerd

88

inhetMaterialendecreetwaarinditexplicietwordtopgenomen.Voorinterventie1speelterookeenbevoegdheidskwestie.Degewestenzijnbevoegdvoordebeschermingvanhetleefmilieu,uitgezonderdhetvaststellenvanproductnormen.Dezebevoegdheidligtbijdefederaleoverheid.Ofeenbepaalderegelingaldannietonderhetproductbeleidvalt,wordtbepaalddoorhetmomentwaarophetvoorschriftvantoepassingis.Inhetgeval van een verplicht percentage gerecycleerd of secundair granulaat gaat het om voorschriften waaraan bouwmaterialen moeten voldoen wanneer ze op de marktkomen.Interventie1kandusvertaaldwordenineenproductnorm,enditiseenfederalebevoegdheid.

-- Alsdezebevoegdheidsverdelingeendrempelvormtomdeinterventieteimplementeren,zou een alternatief kunnen zijn om te werken via de standaardbestekken. Het gaatdan nietmeer om een letterlijke verplichting,maar om eenmaatregel die recyclagestimuleert.DitvaltbinnendebevoegdheidvanhetVlaamseMaterialendecreet.Artikel21 vandat decreet stelt immers: “De maatregelen, vermeld in het eerste lid, kunnen ook maatregelen zijn die stimuleren om producten in die mate te ontwerpen dat de milieueffecten en de afvalproductie zowel bij de vervaardiging als bij het latere gebruik van de producten worden verminderd, en om ervoor te zorgen dat de producten die afval zijn geworden, nuttig worden toegepast en verwijderd als vermeld in artikel 4. Dergelijke maatregelen kunnen onder meer aanmoedigen tot het ontwikkelen, vervaardigen en in de handel brengen van producten die geschikt zijn voor meervoudig gebruik, die technisch duurzaam zijn en die, zodra ze afval zijn geworden, geschikt zijn voor een passende en veilige recyclage, voor andere nuttige toepassing en voor milieuverantwoorde verwijdering.”Standaardbestekkenzijngeenwetgevingenwordenenkeldooropenbarebesturengebruiktalsleidraadbijhetopstellenvanbestekken.Voorwaardenopgenomenin (Standaard)bestekken zijn dus niet algemeen geldend of wettelijk afdwingbaar.Particulierennochandereprivé-bouwherenzijneraangebonden,waardoorwerkenviaStandaardbestekkenminderimpactzalgenererendaneenalgemeneverplichting.

Uit de knelpuntanalyse kon al afgeleid worden dat er verschillende knelpunten bestaan op meerdereplaatsenindeketen,endaterduseenruimpaletaanactieseninstrumentennodigis om de hoogwaardige recyclage van gerecycleerde en secundaire granulaten te verbeteren. De indezestudieverkendeeconomischeinstrumentenzijndanooknietmeerdaneenonderdeelhiervan.Hiernavolgennogenkeleruimereconclusiesenbeschouwingendierelevantzijninderuimere context van de opdracht van deze studie.

-- De juridische basis om een onderscheid te maken tussen hoog- en laagwaardigerecyclage moet nog uitgeklaard worden. Hoewel dit onderscheid niet ingaat tegen de principesvanhetMaterialendecreet, iserookgeenexplicieterechtsgrondombinnende recyclage een onderscheid te maken tussen laag- en hoogwaardige toepassingen. DejuridschehaalbaarheidvanelkemaatregelzaldusafhangenvandeinhoudvanhetinstrumentariumendelezingdiedeRaadvanStategeeftaandeopgegevenrechtsgrond.Dezelezingismeestalrestrictief.TenzijviaeenwijzigingvanhetMaterialendecreeteenexplicieterechtsgrondwordtvoorzien,ishetdusneitmogelijkommet100%zekerheidte stellen dat de bestaande rechtsgrond zal voldoen.

89

-- Bouw- en sloopafval is typisch een volumineuze stroom die veel weegt. Hierdoor lopen delogistiekekostenalsnelopenwordtditafvalmaarineenbeperktestraal(±30km)vervoerd.Slopen,derecyclagevangranulatenenhergebruikalsnieuwegrondstofzijnhierdoor een proces met een sterke lokale verankering. Op plaatsen waar veel puin vrijkomt,zalookveelkunnenwordengerecycleerdenhergebruikt.Omdatermomenteelgeenprognosesbeschikbaarzijnoverhetvolume,deaard,endeplaatswaardekomendedecenniabouw-enslooppuinzullenvrijkomen,ishetnietmogelijkomeeninschattingtemakenvandematewaarindit‘aanbod’gelijkmatigzalgespreidzijnoverVlaanderen.Ookoverdegeografische spreiding vande ‘vraagkant’bestaatheelwatonzekerheid.Doorgroteinfrastructuurwerken,zoalsdeOosterweelverbindingrondAntwerpen,kande afzetmarkt voor gerecycleerde en secundaire granulaten er fundamenteel anders uitziendande inschattingenoverdemarktevolutiesdiemomenteelwordengemaakt.Aandezebevindingkandevraagwordengekoppeldofhetwenselijkisomprocessendieduidelijkeensterkelokaledimensiehebben,enwaarvanmomenteelnietisgewetenhoegrootdegeografischeverschillenzullenzijnindeafstemmingtussenvraagenaanbod,opeendergelijkemanierteregulerendatdezeregionalemarktverschillennietinrekeningkunnenwordengebracht.Bijvoorbeeldeenalgemeneverplichtingvoordeproducentenvan bouwmaterialen om een bepaald percentage gerecycleerde en/of secundairegranulatenteverwerkeninhunproducten,zoalsvoorgesteldininterventie1,laatweinigruimte om regionale marktverschillen te laten doorwerken. De implementatie vandergelijkeinterventiebrengtdaardoorhetrisicometzichmeedatstromengerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenovergrotereafstandenzullenwordenvervoerdenbijgevolgongewenstelogistiekeenmilieukostenmetzichmeezullenbrengen.

-- DezesterkelokaledimensieheeftaandeanderekantalsvoordeeldatVlaanderenookeffectiefkantrachtenomderecyclagevangranulatenineenmeergewensterichtingtesturen.Integenstellingtotdemeesteandere‘Vlaamse’materiaalstromen,dieopEuropeseofzelfsmondialeschaalbewegen,blijvengerecycleerdeensecundairegranulatenbinnendelandsgrenzen.Ditleverteenvrijuniekesituatieopwaarinalleactorenbetrokkenbijhetontstaanvansteenachtigbouw-enslooppuinenindustrieelafval,derecyclagevandezestromentotnieuwegrondstoffenendeproducentendiedezegrondstoffeninzetteninhunproductieprocessen,zichbinnenVlaanderenbevinden.Enkelterhoogtevandelandsgrenzenmoetwordenbekekenwelkepraktijkenermomenteel gangbaar zijnenwelkeeffectendevoorzienebeleidsinterventiehieropzoudenkunnenhebben.Hierbijzullenookderegelsvoorgrensoverschrijdendtranpsortvanafvalinrekeninggebrachtmoeten worden.

-- Daarnaastisookreedsaangetoonddathetgebruikvangerecycleerdeen/ofsecundairegranulaten i.p.v. primaire granulaten in hoogwaardige toepassingen, zoals structureelbeton, niet zo veel bijdraagt tot een betere milieuperformantie van dergelijkebouwproducten.Degroostemilieu-impactistesituerenbijhetcementgebruik(Debacker,2012). De onderzochte beleidsinterventies die potentieel hebben om hoogwaardigerecyclage te stimuleren, zullen ook een aanzienlijke kost teweegbrengen. De vraagdie daardoor kan worden gesteld, is of de kost die de implementatie van dit soortbeleidsinterventiesmet zichmeebrengtwel opweegt tegende beoogdebaten, zeker

90

indien er voldoende afzet van gerecycleerde granulaten is. Een antwoord op deze vraag zou kunnen volgen uit eenmaatschappelijke kosten-batenanalyse gebaseerd op eenonderbouwde inschatting vande volumes gerecycleerde en/of secundaire granulatendie als gevolg van de voorziene maatregelen zouden worden gebruikt in hoogwaardige bouwtoepassingen.

-- Hoe zuiverder de stroom gerecycleerde granulaten kan worden gehouden bij de‘bron’,namelijkhetslopen,hoegemakkelijkerengoedkoperhetwordtomdezeoptewerken tot grondstoffen die kunnen worden afgezet in hoogwaardige toepassingen.Een doorgedreven selectieve sloop is dan ook te prefereren. De huidige structureleorganisatievandesloop-enrecyclageketenmaakthetechtermoeilijkomditeconomischvoordeeltebenutten.Demeerkostdiemeteendoorgedrevenselectievesloopgepaardgaat,wordt immersdoordesloper/aannemerdoorgerekendaandeeigenaarvaneenbouw-ensloopproject terwijldebaten inbelangrijkemategeoogstwordenverderopin de recyclageketen. Bijgevolg wordt bij voorkeur ingezet op beleidsinterventies dieeenvertikaleintegratievandesloop-enrecyclageketenindehandwerken.Zozoudenbijvoorbeelddegeplandebeleidswijzigingen(invoeringvanHMRPenLMRPbijdebrekerenKBSvoorsecundairegranulaten)dergelijkevertikaleintegratiealenigszinsstimuleren.

-- In diezelfde context kan ook worden opgemerkt dat de kwaliteit van gerecycleerde granulaten ook verbeterd of verzekerd kan worden door vanuit de overheid preferentieel in te zettenophetondersteunen vande creatie vanafzetmarkten voordehuidigeprobleemstromeninhetbouw-ensloopafval(zoalsvlakglas,gips,mineralewol,…).Wanneer er voor deze stromen een economische incentive is om ze uit hetbouwpuintehoudenoftehalen,zalditautomatischleidentotmeerzuiverbeton-enmetselwerkgranulaat.

Omdeeigenaars van secundairegranulaatstromener toeaan te zettendenodige stappen tezetten zodat deze stromen voldoen aan de technische en milieuhygiënische vereisten voorhoogwaardige toepassingen, kan nagedacht worden over een instrument gebaseerd op eenbankwaarborg voor de stockage van secundaire granulaten. Indien secundaire granulaten (nog) niethoogwaardigkunnenworden ingezet, zoudendeoorzakenveelal technologischvanaardzijn.Dezebankwaarborggeefteenincentiveaandeeigenaarsvandezestromenomteinvesterenin de nodige technologische ontwikkeling. Daarnaast garandeert dit systeem de overheid ook dat dekostenvoordesaneringenverwerkingvandegranulatengedektzijnindienhetbedrijffaillietzou gaan.

91

7. Bibliografie

Debacker, W. (2009) Structural design and environmantal load assessment of Multi-useConstructionkits for temporaryapplicationsbasedon4DimensionalDesign.PhD-thesis,VrijeUniversiteit Brussel.

Debacker,W.A.(2012)Milieugerelateerdemateriaalprestatievangebouwelementen.OVAM.

Desmyter,J.,&Vrijders,J.(2008)Eenhoogwaardiggebruikvanpuingranulatenstimuleren.

EEA(2008)Effectivenessofenvironmentaktaxesandchargesformanagingsand,gravelandrockextractioninselectedEUcountries.

Ecologic Institute, UmweltbundesamtÖsterreich, and RIMAS (2013) Ambitiouswaste targetsandlocalandregionalwastemanagement.Publishedby:EuropeanUnionandtheCommitteeofthe Regions (http://cor.europa.eu/en/documentation/studies/Documents/2013-waste-target-and-regional-waste-management/waste-target-and-regional-waste-management.pdf)

Hiete, M. (2013) Waste management plants and technology for recycling construction anddemolition (C&D) waste: state-of-the-art and future challenges, in: Handbook of recycledconcreteanddemolitionwaste,WoodheadPublishingLimited.

Jacobs,A.,Hooyberghs,E.,Vrancken,K.,VanDessel,J.,&Adams,W.(2005)Bestebeschikbaretechnieken(BBT)voorrecyclagevanbouw-enslooppuin.Gent,AcademiaPress.

LNE,OVAMenVITO (2015)MonitoringsysteemDuurzaamOppervlaktedelfstoffenbeleid, Inzetprimaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2013. (http://www.lne.be/themas/natuurlijke-rijkdommen/oppervlaktedelfstoffen/monitoringsysteem-duurzaam-oppervlaktedelfstoffenbeleid-1)

Nielsen, P., Kenis, C., Vrancken, K.,&Vanassche, S. (2007) Best beschikbare technieken voorbehandeling van bodemas van huisvuilverbranding.

Schultmann, F. (2008) Sustainable Deconstruction of buildings, in: Smart & Sustainable BuiltEnvironments,BlackwellPublishingLtd.

World Bussiness Council for Sustainable Development (2009) Recycling concrete - executivesummary.

92

houder stedenbouwkundige

vergunning

producent bouwmaterialensloopdeskundige aannemer – sloper – mobiele breker vaste breker

steenachtige fracties

andere puinfracties(bv. hout,

plastic, etc.)bouwwerk dat (gedeeltelijk)

selectief gesloopt wordt

(delen van) bouwwerk dat


betonpuin

sorteerzeef-zand

brekerzeef-zand

meng-granulaten

asfaltpuin-granulaten

beton-granulaten

beton-granulaten

(hoogwaardige) beton-

toepassingen

sloper

brekerzeef-zand

(onder)funderingen en

ophogingen

toepassingsgebiedentoepassingsgebieden

grondstoffen grondstoffen

financiële stromenfinanciële stromen

actorenactoren

LEGENDE

(onder)funderingen van nieuw

(aan)gebouwd bouwwerk, ophoging van het bouwterrein, aanleg werfwegen,

etc.

gemengd puin

betonpuin

brekerzeef-zand

zanden voor bouw-

toepassingen

sorteerder

andere puinfracties

€ 5-13/ton (betongranulaten)€ 6/ton (brekerzeefzand)€ 3-9/ton (menggranulaten)€ 5-13/ton (betongranulaten)


asfaltpuin

wegenissen asfaltpuin-granulaten

asfalt

€ 0-0,63/ton (gate fee zuiver betonpuin)€ 1,5-8,75/ton (gate fee zuiver gewapend betonpuin)€ 3-6/ton (gate fee zuiver gemengd puin)€ 4,83-8,75/ton (gate fee verontreinigd gemengd puin)€ 3-6/ton (gate fee zuiver baksteenpuin)€ 4,83-8,75/ton (gate fee verontreinigd baksteenpuin


€ 30-40/ton (gate fee teerhoudend asfaltpuin)€ 4-6,17/ton (gate fee niet-teerhoudend asfaltpuin)


beton-granulaten


brekerzeef-zand

PRAKTIJK 1Selectieve sloop door vakman,

recyclage puin op de werf

Bijlage 1 – Sloop- en recyclagepraktijken steenachtig bouw- en sloopafval

93


vergunning

producent bouwmaterialensloopdeskundige aannemer – sloper – mobiele breker vaste breker

steenachtige fracties

andere puinfracties(bv. hout,

plastic, etc.)bouwwerk dat (gedeeltelijk)




betonpuin

sorteerzeef-zand

brekerzeef-zand

meng-granulaten


beton-granulaten

beton-granulaten

(hoogwaardige) beton-

toepassingen

sloper

brekerzeef-zand


ophogingen

toepassingsgebiedentoepassingsgebieden



actorenactoren

LEGENDE

(onder)funderingen van nieuw

(aan)gebouwd bouwwerk, ophoging van het bouwterrein, aanleg werfwegen,

etc.

gemengd puin

betonpuin

brekerzeef-zand

zanden voor bouw-

toepassingen

sorteerder

andere puinfracties



asfaltpuin

wegenissen asfaltpuin-granulaten

asfalt





beton-granulaten


brekerzeef-zand


recyclage puin op de werf

94


vergunningvaste breker producent

bouwmaterialensloopdeskundige aannemer slo per sorteerder

steenachtige fractie

andere sloopfracties

bouwwerk dat (gedeeltelijk)





gereinigde steenachtige

fracties

sorteer-zeefzand


fracties

brekerzeef-zand

meng-granulaat

metselwerk-granulaten

beton-granulaten

beton-granulaten

meng-granulaat

(hoogwaardige) betontoepassingen

(onder)funderingen en ophogingen

€ 5-13/ton (betongranulaten)€ 3-9,5/ton (menggranulaten)€ 3,63-7/ton (asfaltgranulaten)€ 5/ton (baksteengranulaten)€ 5,85-6,4/ton (brekerzand)€ 0-2,5/ton (zeefzand)


sloper

brekerzeef-zand


ophogingentoepassingsgebiedentoepassingsgebieden



actorenactoren

LEGENDE

€ 3-9/ton (gate fee zuiver gemengd puin)€ 40-75/ton (gate fee betonpuin vervuild met plastic, hout, etc.)€ 0-2,5/ton (sorteerzeefzand)€ 3-9/ton (menggranulaten)€ 5-13/ton (betongranulaten)


€ ?/ton (opbrengsten verkoop sloopfracties)€ ?/ton (opbrengsten verkoop sloopfracties)

Gate fees: cfr. infraGate fees: cfr. infra


€ 30-40/ton (gate fee teerhoudend asfaltpuin)€ 4-6,17/ton (gate fee niet-teerhoudend asfaltpuin)€ 0-0,63/ton (gate fee zuiver betonpuin)€ 1,5-8,75/ton (gate fee zuiver gewapend betonpuin)€ 3-6/ton (gate fee zuiver gemengd puin)€ 4,83-8,75/ton (gate fee verontreinigd gemengd puin)€ 3-6/ton (gate fee zuiver baksteenpuin)€ 4,83-8,75/ton (gate fee verontreinigd baksteenpuin


zeefzand

asfalt

asfalt-granulaten

asfalt-granulaten


verwerking puin vaste installatie

95



bouwmaterialensloopdeskundige aannemer slo per sorteerder


andere sloopfracties







fracties

sorteer-zeefzand


fracties

brekerzeef-zand

meng-granulaat

metselwerk-granulaten

beton-granulaten

beton-granulaten

meng-granulaat





sloper

brekerzeef-zand





actorenactoren

LEGENDE



€ ?/ton (opbrengsten verkoop sloopfracties)€ ?/ton (opbrengsten verkoop sloopfracties)

Gate fees: cfr. infraGate fees: cfr. infra




zeefzand

asfalt

asfalt-granulaten

asfalt-granulaten


verwerking puin vaste installatie

96



bouwmaterialenaannemer sloper sorteerder

gemengde puinfractie


gesloopt wordt(delen van)

bouwwerk dat gesloopt wordt


gescheiden steenachtige

fracties

Sorteerzeef-zand


fracties

brekerzeef-zand

meng-granulaat

metselpuin-granulaten

beton-granulaten

beton-granulaten

meng-granulaat



€ 5-13/ton (betongranulaten)€ 3-9/ton (menggranulaten)€ 5/ton (baksteengranulaten)


€ 0-9/ton (zuiver betonpuin)€ 3-9/ton (zuiver gemengd steenpuin)€ 0-9/ton (zuiver betonpuin)€ 3-9/ton (zuiver gemengd steenpuin)

sloper

brekerzeef-zand





actorenactoren

LEGENDE


andere afvalfracties

PRAKTIJK 3Niet-selectieve sloop door

vakman

€ 0-2,5/ton (sorteerzeefzand)€ 40-75/ton (gate fee betonpuin vervuild met plastic, hout, etc.)


€ 6/ton (brekerzeefzand)€ 3-9/ton (menggranulaten)€ 5-13/ton (betongranulaten)


97



bouwmaterialenaannemer sloper sorteerder



gesloopt wordt(delen van)

bouwwerk dat gesloopt wordt



fracties

Sorteerzeef-zand


fracties

brekerzeef-zand

meng-granulaat

metselpuin-granulaten

beton-granulaten

beton-granulaten

meng-granulaat





€ 0-9/ton (zuiver betonpuin)€ 3-9/ton (zuiver gemengd steenpuin)€ 0-9/ton (zuiver betonpuin)€ 3-9/ton (zuiver gemengd steenpuin)

sloper

brekerzeef-zand





actorenactoren

LEGENDE


andere afvalfracties

PRAKTIJK 3Niet-selectieve sloop door

vakman





98

containerpark producent bouwmaterialenparticulier sorteerder vaste breker


andere puinfracties




gescheiden steenachtige fracties

sorteerzeef-zand


brekerzeef-zand

meng-granulaat

beton-granulaten


sloper

brekerzeef-zand





actorenactoren

LEGENDE

€ 6/ton (zeefzand)€ 3-9/ton (menggranulaten)€ 5-13/ton (betongranulaten)


€ 450/12 m3 (gate fee steenpuin)€ 550/12 m3 (gate fee gemengd puin)€ 450/12 m3 (gate fee steenpuin)€ 550/12 m3 (gate fee gemengd puin)

€ 0-2,5 (sorteerzeefzand)€ 0-2,5 (sorteerzeefzand)

€ 37,5/m3 of € 0,025/kg (gate fee steenfractie bouwafval containerpark)€ 37,5/m3 of € 0,025/kg (gate fee steenfractie bouwafval containerpark)


gemengde sloopfractie


metselpuin-granulaat

bakstenen

€ 3-9/ton (gate fee zuiver gemengd puin)€ 40-75/ton (gate fee betonpuin vervuild met plastic, hout, etc.)€ 0-9/ton (gate fee zuiver betonpuin)


€ 3-9/ton (gate fee zuiver gemengd puin)€ 40-75/ton (gate fee betonpuin vervuild met plastic, hout, etc.)


aannemer



meng-granulaat

beton-granulaten

€ 6/ton (zeefzand)€ 6/ton (zeefzand)


PRAKTIJK 4Sloop door particulier

99

containerpark producent bouwmaterialenparticulier sorteerder vaste breker


andere puinfracties





sorteerzeef-zand


brekerzeef-zand

meng-granulaat

beton-granulaten


sloper

brekerzeef-zand





actorenactoren

LEGENDE



€ 450/12 m3 (gate fee steenpuin)€ 550/12 m3 (gate fee gemengd puin)€ 450/12 m3 (gate fee steenpuin)€ 550/12 m3 (gate fee gemengd puin)

€ 0-2,5 (sorteerzeefzand)€ 0-2,5 (sorteerzeefzand)

€ 37,5/m3 of € 0,025/kg (gate fee steenfractie bouwafval containerpark)€ 37,5/m3 of € 0,025/kg (gate fee steenfractie bouwafval containerpark)





bakstenen





aannemer



meng-granulaat

beton-granulaten

€ 6/ton (zeefzand)€ 6/ton (zeefzand)


PRAKTIJK 4Sloop door particulier

100

Bijlage 2 – Gedetailleerde knelpuntenanalyse

Indezebijlageiseengedetailleerdeweergavetevindenvandeknelpuntenanalysediewerdge-maaktinhetkadervandezestudie.Alsleidraadbijdezeanalysewerdendeverschillendesloop-enrecyclagepraktijkengenomendieindevorigebijlagetevindenzijn.Zoalsindewaardeketena-nalyse in paragraaf 2.3werduitgelegd,werd er binnendeze studie immers eenonderscheidgemaakttussen5verschillendesloop-enrecyclagepraktijkenwaarbijtelkensandereactorenopdevoorgrond treden.Deknelpuntenanalysevertoontdanookbelangrijkevariaties tussendeverschillendepraktijken.Teraanvullingvandezesloop-enrecyclagepraktijken,diede‘aanbod-kant’vangerecycleerdeensecundairegranulatenvertegenwoordigen,isindezebijlageookeenoverzicht opgenomen van de knelpunten die zich situeren aan de ‘vraagkant’.

Dezeknelpuntenanalyseheefttotdoelomdeknelpuntenblootteleggendieervoorzorgendatgerecycleerdegranulatennietméérwordengebruiktinhoogwaardigetoepassingen.Hetgaateraandevraagzijdebijgevolgomteachterhalenwatderedenenzijnachterdebeperktevraagdieer maar is naar gerecycleerde en secundaire granulaten voor hoogwaardige bouwtoepassingen. Metbetrekkingtotdeaanbodzijde,daarentegen,washetdebedoelingteachterhalenwatdebarrièresbijdeverschillendespelersindeketenzijnomtewerkenaaneenopwaarderingvangerecycleerdegranulaten,zowelopkwantitatiefalsopkwalitatiefvlak.Ditheeftertoegeleiddatbijdeknelpuntenanalysenietaltijddezelfdevraagalsuitgangspuntwerdgenomen.Ditomdatdeproblematiekaanvraag-enaanbodkantandersligt,enookdeverschillendesloop-enrecyclage-praktijkenmetandereproblemenwordengeconfronteerd.Wanneerhetbijvoorbeeldwenselijkwordtgeachtdatkwalitatiefhoogstaandbetonpuinwordtverwerkttotbetongranulatendiekun-nenwordengebruiktbijdefabricatievanbetonnenstructuurelementen,dangaatheterbijdeverwerkingvanslooppuinopdewerf(bv.bijwegeniswerken)om,omteachterhalenwatdebar-rièreszijnomdekwalitatiefhoogwaardigefractiesaftevoerennaareenvasteinstallatie.Terwijlheteropeenwerfwaarniet-selectiefwordtgeslooptopaankomttezoekennaardefactorendieeenselectievesloopverhinderen.Ommaareenvoorbeeldtenoemen.Hieronderdaaromeenoverzichtvandevraagstellinggehanteerdbijdeknelpuntenanalyse:

VRAAGZIJDE:Watzijndeknelpuntendiedevormingvaneenmaturemarktverhinderenvoorge-recycleerdeensecundairegranulateninzetbaarinkwalitatiefhoogwaardigebouwtoepassingen?

AANBODZIJDE:

1–selectievesloopdoorvakman–recyclagepuinopdewerf:Watzijndeknelpuntenbijdeverschillende actoren in de sloop- en recyclageketen om het slooppuin op zo een manier te ver-werkendathetuiteindelijk ineen toepassing terecht komtovereenkomstigde technischeenmilieu-hygiënischekwaliteitenvandegeslooptefracties?

2–selectievesloopdoorvakman–verwerkingpuinvasteinstallatie:Watzijndeknelpuntenbijde verschillende actoren in de sloop- en recyclageketen om in de output van het recyclageproces 1)hetaandeelmilieuhygiënischentechnischkwalitatiefhoogstaandegerecycleerdegranulatente verhogen, en2) demilieuhygiënischeen technische kwaliteit vandit aandeel te verhogen

101

zodatbv.eensignificantdeelvandegerecycleerdebetongranulatenkanwordentoegepast instructurele betonelementen?

3–niet-selectievesloopdoorvakman:Watzijndeknelpuntenbijdeverschillendeactorenindesloop-enrecyclageketendiedestapnaarselectievesloopbemoeilijken?

4–sloopdoorparticulier:Watzijndeknelpuntenbijdeverschillendeactorenindesloop-enrecyclageketen om in de output van het recyclageproces 1) het aandeel milieuhygiënisch en tech-nischkwalitatiefhoogstaandegerecycleerdegranulatenteverhogen,en2)demilieuhygiënischeentechnischekwaliteitvanditaandeelteverhogenzodatbv.eensignificantdeelvandegerecy-cleerde betongranulaten kan worden toegepast in structurele betonelementen?

5 – industriële afvalstromen:Wat zijn de knelpuntenbij de verschillende actoren in de recy-clageketen om 1) het aandeel milieuhygiënisch en technisch kwalitatief hoogstaande gere-cycleerde granulaten te verhogen, en2) demilieuhygiënischeen technische kwaliteit vanditaandeel teverhogenzodatbv.eensignificantdeelvandegerecycleerdebetongranulatenkanworden toegepast in structurele betonelementen?

De gecapteerde knelpunten werden telkens ingedeeld volgens type (technisch, economisch,praktisch, etc.) en betrokken actor (bouwheer, sloper/aannemer, sorteerder, breker, etc.) enworden in tabelvorm weergegeven.

102

B2.1 Knelpunten vraagzijde

producent bouwmaterialen architect/bouwkundig ingenieur

aannemer bouwheer

kenn

ison

twik

kelin

g

Bijbetonfabrikantendienietvertrouwdzijntewerkenmetgerecycleerdeen/ofsecundairegranulatenleeftvooralsnogdeperceptiedatdekwaliteitvan gerecycleerde granulaten ondermaats is.

Producenten van bouwmaterialenzijnvertrouwdmetdeprimairegrondstoffenen hebben een zeker wantrouwen ten aanzien van gerecycleerde en secundaire granulaten.Bedrijfseigenafvalterug als grondstof gebruiken is daarentegen een courante praktijkwaarvoorCOPROookaldenodigenormenheeftuitgewerkt.

Het gebruik van gerecycleerde granulatenveroorzaaktbijeenhoog vervangingspercentage eendalingvande(statische)elasticiteitsmodulus.Ookeen verhoogd krimp- en kruipgedrag kunnen optreden.Bijberekeningendienen daardoor aangepaste rekenfactoren te worden toegepast. Niet elke bouwkundigingenieur/architectheefthiermeevoldoende ervaring.

Veel bouwkundig ingenieurs zijnenkelvertrouwdmetdeprimairegrondstoffenen hebben een zeker wantrouwenten aanzien van gerecycleerde en secundaire granulaten.

Aannemerszijnvertrouwdmetdeprimairegrondstoffenenhebben een zeker wantrouwen ten aanzien van gerecycleerde en secundaire granulaten. Het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten kan een negatiefeffecthebbenopdeuitvoeringvanwerken.Zokanbv. de uithardingssnelheid van beton beïnvloed worden door het gebruik van gerecycleerde ensecundairegranulaten,waardoor de aannemer niet langerzijntradioneelproceskan uitvoeren. Ook de kennis omhetprocestewijzigenisnietaltijdaanwezig.

Er is weinig kennis publiek beschikbaar en gedocumenteerdwatbetrefthet gebruik van secundaire granulaten(bv.metaalslakken),waardoorerrelatiefweinig‘bestpractices’gekendzijn,ookwat betref de uitvoering.

Doorgaansheeftdebouwheerte weinig kennis aangaande de economische en technische aspecten van bouwmaterialen. Enkel een bouwheer die wat ditbetreftwelvoldoendekennisheeft,zalvragenomgerecycleerdeen/ofsecundairematerialen te gebruiken.

norm

erin

g &

stan

daar

disa

tie

De normen voor stortbeton in België laten sinds 2012 het gebruik toe van betongranulaat dat aan bepaalde kwaliteitseisenvoldoet,zijhetwel enkel in een beperkt aantal toepassingen(binnenomgeving,sterkteklasseC25/30,20%vvervanging). Hetzelfde geldt voor geprefabriceerd beton. Denormenenvoorschriftenzijnechternogsteedsvrijvoorzichtiginvergelijkingmetdezeuithetbuitenland,waardoorhetvoorbedrijvennog steeds weinig zinvol is om er in te investeren.

Architecten en bouwkundig ingenieurs werken doorgaans binnen het bestaande kader aan normen en standaarden. Deze technische documenten laten het gebruik van gerecycleerdeen/ofsecundairegranulatennietaltijdtoe,hoewel dit zowel technisch als milieu-hygiënisch tot een bepaald vervangingspercentage geen problemen oplevert.

Voor de wegenbouw laat het Standaardbestek 250 al lang het gebruik van gerecycleerde en secundaire materialen toe in meer laagwaardige toepassingen zoals (onder)funderingen. Het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten in hoogwaardigere wegenistoepassingen (zoals toplagen en lineaire elementen) wordt nog niet standaard toegelaten.

103


aannemer bouwheerno

rmer

ing

& st

anda

ardi

satie

Er is weinig kennis publiek beschikbaar en gedocumenteerdwatbetrefthet gebruik van secundaire granulaten(bv.metaalslakken),waardoorerrelatiefweinig‘bestpractices’gekendzijn.

Op het niveau van ‘gebouwen’ zijnergeentype-ofstandaard-bestekken die het gebruik van gerecycleerde materialen in een aantal toepassingentoestaan,ofdiebeschrijvenhoeditkanwordenaangepakt in gecontroleerde omstandigheden met gegarandeerde kwaliteit. De bestaande bestekken van bv. deRegiederGebouwenzijnoudennietmeerup-to-date,enbevattengeenbepalingenover het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten. Ook recentere bestekken (bv. SB260) geven weinigmogelijkhedenvoorhet gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten. Dit heeftnatuurlijkooktemakenmetdebeschreven,somshoogstaande,toepassingenzoals bv. bruggen.

kwal

iteits

-man

agem

ent,

certi

ficati

e &

han

dhav

ing

Momenteel kan geen kwalitatief-hoogstaandecontinuestroomaangerecycleerde granulaten worden gegarandeerd. Voor betonproducenten is dit doorgaans geen probleem aangezien deze veeleer in kleinereprojectenwerken.Voor baksteenproducenten moet de aanvoer van hoogkwalitatievegranulatenechter voldoende groot zijn,constantdoorheendetijdenopdevereisteplaats(nabijheid).

InhetBestuurscomitéCertificatievanBetonzetelenvertegenwoordigers van de producenten van primaire grondstoffen.Dezestaanweigerachtigtegenoverhetgebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten in betontoepassingen.

Architectenlatenzichbijhunmateriaalkeuze leiden door (vrijwilligteimplementeren)certificatiesystemen.Bouwproducten (deels) gemaakt op basis van gerecycleerde of secundaire grondstoffendienietgecertificeerdzijn,zullenweinig door architecten toegepast worden.

Demogelijkheidbestaatombijvoorbeeldbetonmet recyclinggranulaat te gebruiken dat niet voldoet aan de geldende betonnormen en hiervoor een eigen kwaliteitscontrolesysteem optezettenmetbijhorendproefprogramma. Dit is een meerkost die een opdrachtgever niet gauw zal maken.

104


aannemer bouwheerkw

alite

its-m

anag

emen

t, ce

rtific

atie

& h

andh

avin

g

Gerecycleerde granulaten die op de markt worden gebracht,moetengekeurdworden door ‘COPRO of gelijkwaardig’waardoorhunmilieuhygiënische kwaliteit wordtgegarandeerd.Malafidebedrijvenbrengenookongekeurde producten op de markt. De handhaving en controleopdezepraktijkenworden als ontoereikend ervaren.

Gerecycleerde en secundaire granulaten moeten voldoen aan de milieuhygiënische voorwaarden opgenomen in het VLAREMA. De eventuele certificatiediedaarmeegepaardgaat,zegtechternietsover de technische kwaliteiten van de recyclaten.

tech

nolo

gie

econ

omis

che

kost

en/b

aten

Het werken met gerecycleerde of secundaire granulaten vergt een serieuze investering in kennis en technologie: er is veeltijdnodigommengselsuit te proberen en om de betontechnologie en –chemie op punt te stellen.

Een betoncentrale moet aparte opslagruimte voorzien indien er gebruik wordt gemaakt van gerecycleerde granulaten.

Eenaantalbelangrijkebetoncentraleszijnonderdeelvan een grotere industriële groep die ook de productie van primaire granulaten in handen heeft (steengroeves). Het gebruik van gerecycleerde en secundaire granulaten gaat in dit geval gepaard met conflicterende (economische) belangen.

prak

tisch

e or

gani

satie

105

B2.2 Knelpunten aanbodzijde

B2.2.1 Knelpunten in het geval van selectieve sloop door vakman - recyclage puin op de werf

sloopdeskundige houder stedenbouwkundige vergunning

aannemer

kenn

ison

twik

kelin

g

Hetisnietverplichtomeenspecifiekeopleidingtevolgentotsloopdeskundige,al zouden er in VLAREMA standaardprocedures voorzien worden om hieraan tegemoet te komen. Deze (art. 4.3.5.) moeten echter nog door de minister goedgekeurd worden Eens sloopbeheerorganisatiesactiefzijn,zoudenookzijdergelijkestandaardproceduresvoorzien.

De houder van een stedenbouwkundige vergunning draagt wel de verantwoordelijkheidvoordeopmaakvaneensloopinventaris,maarheeftdoorgaans te weinig (procedurele) kennis van zaken om ook de opportuniteiten die voortkomenuitselectieveslooptekunnenbenutten(bv.economischebatendoorverkoopvanuitgesorteerdeafvalfracties).

norm

erin

g &

stan

daar

disa

tie

Indesloopinventariswordenafvalstoffengeïnventariseerd op basis van EURAL-codes.Steenachtigefracties,waartoebetonfractiesbehoren,kunnenbinnendezeclassificatieingedeeldwordenineenvan volgende categorieën:

- 101314 (betonafval en betonslib)- 170101 (beton)- 170102 (stenen)- 170106(mengselsvanbeton,stenen,tegelsofkeramischeproducten,ofafzonderlijkefractiesdaarvan,diegevaarlijkestoffenbevatten)

- 170107 (niet onder 170106 vallende mengselsvanbeton,stenen,tegelsofkeramische producten)

Dezecategorisatielaatniettoeomookaan de bron al een meer vergaande kwalitatieveopdelingtemakeninsteenachtigefracties(bv.omtevermijdendatfractiesaangetastdoorASR(alkali-silicareactie)ofmeteenhooggehalteaanchloridenkwalitatiefhoogstaandegeslooptebetonfractiesgaanvervuilenverderop in de verwerkingsketen).

Er is geen regelgevend kader dat oplegt dat hoogwaardig recycleerbare afvalfractiesookopeendergelijkemaniermoeten worden gerecycleerd dat ze uiteindelijkalsgrondstofkunnendienenin de meest hoogwaardige toepassing mogelijk.

106


aannemerkw

alite

itsm

anag

emen

t, ce

rtific

atie

& h

andh

avin

g Er bestaat geen kwaliteitsmanagementsysteem voor sloopdeskundigen(bv.certificatievansloopdeskundigen),waardoormomenteeleender wie zich sloopdeskundige kan noemen.

Er bestaat momenteel geen controle op de kwaliteit van door sloopdeskundigen ge-leverdediensten,waardoornietgewetenis of deze diensten voldoen aan de ver-wachtingeneneisen.

Er wordt op geen enkele manier gecontroleerdofdeverplichtingenm.b.t.selectievesloopwordennageleefd.SchattingenvanCASO(ConfederatieAannemersvanSloop-en Ontmantelingswerken) leren dat slechtsin10%vandegevallenwaarineen sloopinventaris dient te worden opgemaakt,ditookeffectiefgebeurt.Het opstellen van een sloopinventaris is zelfsdeenigeverplichtingdiewettelijkgeldt.Zelfsingevallenwaarineensloopinventarismoetwordenopgesteld,ishetnietverplichtomookdaadwerkelijkselectiefteslopen.Decontaminatieofhetgescheidenweghalenvanschadelijkefracties(bv.asbestfractie)wordtevenwelaltijdgedaan.

Onderscheid tussen ‘uitgegraven bodem die binnen de kadastrale werkzone wordt hergebruikt’enbrekerzeefzanddatbijhetmobielbrekenontstaatwordtnietaltijdeenduidig bepaald. De aannemer kiest dikwijlsdemakkelijksteoplossing.

tech

nolo

gie

econ

omis

che

kost

en/b

aten

De houder van een stedenbouwkundige vergunningvoorsloopactiviteitendraagtde kost voor het opmaken van een sloopinventaris,maarheeftnietaltijdzicht op de opbrengsten die volgen uit deverkoopvandeselectiefgeslooptepuinfracties.Enkelwanneerinhetbestekwordtopgenomendattransparantiewordtgevraagdwatbetreftdeopbrengstenuitdeverkoopvanselectiefgeslooptefracties(bv.doorhetvragenvaneenminprijsovereenkomstigdezeopbrengsten),zalhijofzijhierovergeïnformeerdworden.

Hetismoeilijkomeencorrectbeeldtekrijgenvandekosten/baten-verhoudinginhetgevalvanselectievesloop.Dezekosteneffectiviteitissterkafhankelijkvanhettypegebouw,demanierwaaropeengebouwisgeconstrueerd,dematerialendiegebruiktwerden,etc.Hierdoorisvaaknietgewetenof,economischgezien,voordebouwheerdebatengroterzijndandekosten.

Zolanghetgoedkoperisomsteenachtigslooppuin mobiel te verwerken en nadien te gebruiken als grondstof voor (onder)funderingen,ophogingen,e.d.opdewerf,danhetaftevoerennaareenvasteverwerkingsinstallatieenandere(primaire)grondstoffentegebruikenindeplaats,zal een aannemer mobiele verwerking prefereren.Ditisbijvoorbeeldhetgevalbijinfrastructuurwerken.

Vaak is het economisch niet rendabel om degeslooptefractiesperEURAL-codeaftevoerennaarverwerkingsinstallatiesengebeurt dus geen afdoende scheiding op dewerf,ookalwerderselectiefgesloopt.

prak

tisch

e or

gani

satie

Doorgedrevenselectiefslopenkanervoorzorgendatdetijdsduurvandesloopw-erkentoeneemt,waardooreenbouwheerminder snel de opdracht zal geven tot een doorgedrevenselectievesloopenafvoervansloopfracties.

Doorgedrevenselectiefslopenvraagteenfasering van de sloopwerken (en eventueel daarop volgende bouwwerken) die niet altijdhaalbaarisindepraktijkalsgevolgvandeorganisationeleuitdagingendieermeegepaardgaanendeextratijddieditvraagt.

De(omgevingvan)dewerflaatnietaltijdtoe om het aantal containers te plaatsen nodig om over te gaan tot de gewenste scheidingenselectieveafvoervanpuin-fracties.

107

sloper – mobiele breker sorteerder vaste brekerke

nnis

ontw

ikke

ling

Brekers hebben momenteel geen zicht op dehoeveelhedenkwalitatiefhoogstaandpuindiezullen/kunnenvrijkomenopdelangeretermijnbijsloopwerken,enheb-ben dus geen zicht op de omvang van de stromenhoogkwalitatiefpuindiezedekomendejarenzoudenkunnenaantrekkenenafzettenalshoogwaardiggranulaat.

norm

erin

g en

stan

daar

disa

tie

Erzijnweinigincentivesaanweziginhethuidigeregelgevendkaderdiemotiverenom over te stappen op een doorgedreven sorteringdiehetmogelijkmaaktombou-wtechnischenmilieuhygiënischkwalitatiefhoogstaandepuinfractiesactiefaantetrekken.

Erzijnweinigincentivesaanweziginhethuidigeregelgevendkaderdiemotiverenom over te stappen op een doorgedreven acceptatiepolitiekdiehetmogelijkmaaktom bouwtechnisch en milieuhygiënisch kwalitatiefhoogstaandepuinfractiesactiefaan te trekken.

De sector van producenten van gerecy-cleerde granulaten bestaat voor een groot deeluitKMO’seniseenvoornamelijkVlaamseaangelegenheid.Dezebedrijvenzijnondervertegenwoordigdindebele-idsvormingsprocessen op het vlak van normalisatie.

kwal

., ce

rt. &

han

dh.

tech

nolo

gie

Het is vooralsnog technisch in de meestegevallenonmogelijkomsteenachtigepuinfractiesmobielopeendergelijkemanierteverwerkendatzezouden kunnen worden toegepast in meer hoogwaardige toepassingen (bv. de aanmaak van stortklaar beton door mobieleinstallaties).Enkelwanneerzuiverbetonpuinwordtaangevoerd,isditwelmogelijk.

Van de nieuw ontwikkelde breektechnolgiën is het voorlopig nog onbekendwathunperformatieisenhunmeerwaardeindepraktijkeninhoeverredezemobieltoetepassenzijn.

econ

omis

che

kost

en/b

aten

Indien er te veel bewerkingsstappen nodig zijnomtekomentothoogwaardigegran-ulaten,danzijndezenietmeerconcurren-tieelmetprimairegranulaten.

Verwerkingsinstallatiesdieinvesterenindeopwerkingvanpuinfractiestotkwalitatiefhoogstaandegranulaten,endaardoormeerafvalstoffenuitdegerecycleerdegranulatenhalen,kijkenaantegen verhoogde stortkosten.

Dehuidigeproductievangerecycleerdegranulaten is afgestemd op de markt van (onder)funderingen en ophogingen. Het vraagt een serieuze investering in kennis entechnologieomeenkwalitatiefhoog-staand gerecycleerd granulaat te kunnen opleveren waarvan de kwaliteitsverschillen doorheendetijdaanvaardbaarblijven.

De ‘breeksector’ bestaat uit een aantal grote,maarookheelwatkleinebedrijven.Dezekleinebedrijvenhebbennietdenodige middelen om te investeren in top-of-the-art technologie.

108

sloper - mobiele breker sorteerder vaste brekerec

onom

isch

e ko

sten

/bat

en

Indien er te veel bewerkingsstappen nodig zijnomtekomentothoogwaardigegran-ulaten,zijndezenietmeerconcurrentieelmetprimairegranulaten,tenzijeenhogereacceptatieprijswordtgevraagdaanhetbegin van de keten. Omwille van hun sta-tus,metnameeengerecycleerdproduct,dienthunprijsooksteedslagerteliggendan deze van primaire granulaten. Dit impliceertdatdeprijsvangerecycleerdegranulaten mee evolueert met de markt-prijsvanprimairegranulaten.

Verwerkingsinstallatiesdieinvesterenindeopwerkingvanpuinfractiestotkwalitatiefhoogstaandegranulaten,endaardoormeerafvalstoffenuitdegerecy-cleerdegranulatenhalen,kijkenaantegenverhoogde stortkosten.

prak

tisch

e or

gani

satie Hoe meer puinfracties dienen uitgesort-

eerd en kwalitatief van elkaar gescheidenteworden,hoemeerplaatsditvraagt.

Hoe meer puinfracties dienen uitgesort-eerd en kwalitatief van elkaar gescheidenteworden,hoemeerplaatsditvraagt.

Hoe meer puinfracties dienen uitgesort-eerd en kwalitatief van elkaar gescheidenteworden,hoemeerplaatsditvraagt.

B2.2.2 Knelpunten in het geval van selectieve sloop door vakman – verwerking puin vaste installatie


aannemer

kenn

ison

twik

kelin

g

Hetisnietverplichtomeenspecifiekeopleiding te volgen tot sloopdeskundige. al zouden er in VLAREMA standaardprocedures voorzien worden om hieraan tegemoet te komen. Deze (art. 4.3.5.) moeten echter nog door de minister goedgekeurd worden Eens sloopbeheerorganisatiesactiefzijn,zoudenookzijdergelijkestandaardproceduresvoorzien.

Selectiefslopenenverwanteonderwerpenkomenvooralsnognauwelijksaanbodinopleidingentotarchitect,aannemerofbouwkundig ingenieur.

De houder van een stedenbouwkundige vergunning draagt wel de verantwoordelijkheidvoordeopmaakvaneensloopinventaris,maarheeftdoorgaans te weinig (procedurele) kennis van zaken om ook de opportuniteiten die voortkomenuitselectieveslooptekunnenbenutten(bv.economischebatendoorverkoopvanuitgesorteerdeafvalfracties).

109


aannemerno

rmer

ing

en st

anda

ardi

satie

Indesloopinventariswordenafvalstoffengeïnventariseerd op basis van EURAL-codes.Steenachtigefracties,waartoebetonfractiesbehoren,kunnenbinnendezeclassificatieingedeeldwordenineenvan volgende categorieën:

- 101314 (betonafval en betonslib)- 170101 (beton)- 170102 (stenen)- 170106(mengselsvanbeton,stenen,tegelsofkeramischeproducten,ofafzonderlijkefractiesdaarvan,diegevaarlijkestoffenbevatten)

- 170107 (niet onder 170106 vallende mengselsvanbeton,stenen,tegelsofkeramische producten)

Dezecategorisatielaatniettoeomookaan de bron al een meer vergaande kwali-tatieveopdelingtemakeninsteenachtigefracties(bv.omtevermijdendatfractiesaangetastdoorASR(alkali-silicareactie)ofmet een hoog gehalte aan chloriden kwali-tatiefhoogstaandegeslooptebetonfractiesgaan vervuilen verderop in de verwerking-sketen).

De houder van een stedenbouwkundige vergunningiszichnietaltijdbewustvandemogelijkeverplichtingtotdeopmaakvaneen sloopinventaris.

Intheoriemoetenafvalfractiesdieinaanmerking komen voor hoogwaardige materiaalrecyclage gescheiden worden aangebodenenafzonderlijkwordengehoudenbijdeophalingofinzameling.Eenafwijkingopdezeregelwordtechtertoegestaan wanneer samenvoeging het uitsorteren en de hoogwaardige verwerkingvandeafzonderlijkeafvalfractiesniethindert(zieookVlaremaartikel4.3.2).Puinfractieswordendanookfrequentongescheidenafgevoerdnaarverwerkingsinstallaties,hoeweleenscheiding aan de bron steeds tot een kwalitatiefbeterresultaatleidt.

Er is geen regelgevend kader dat oplegt dat hoogwaardig recycleerbare afvalfrac-tiesookopeendergelijkemaniermoetenwordengerecycleerddatzeuiteindelijkals grondstof kunnen dienen in de meest hoogwaardigetoepassingmogelijk.

kwal

iteits

-man

agem

ent,

certi

ficati

e en

han

dhav

ing Er bestaat geen kwaliteitsmanagement-

systeem voor sloopdeskundigen (bv. cer-tificatievansloopdeskundigen),waardoormomenteel eender wie zich sloopdeskun-dige kan noemen.

Er bestaat momenteel geen controle op de kwaliteit van door sloopdeskundigen ge-leverdediensten,waardoornietgewetenis of deze diensten voldoen aan de ver-wachtingeneneisen.

Er wordt op geen enkele manier gecon-troleerdofdeverplichtingenm.b.t.selec-tievesloopwordennageleefd.SchattingenvanCASO(ConfederatieAannemersvanSloop- en Ontmantelingswerken) leren datslechtsin10%vandegevallenwaarineen sloopinventaris dient te worden op-gemaakt,ditookeffectiefgebeurt.Hetopstellen van een sloopinventaris is zelfs deenigeverplichtingdiewettelijkgeldt.Zelfsingevallenwaarineensloopinven-tarismoetwordenopgesteld,ishetnietverplichtomookdaadwerkelijkselectiefteslopen.Decontaminatieofhetgescheidenweghalenvanschadelijkefracties(bv.as-bestfractie)wordtevenwelaltijdgedaan.

Sloopwerken in uitvoering worden niet ofnauwelijksgecontroleerd.Spelersverderop in de recyclageketen kunnen dus niet achterhalen of sloopwerken goed werden uitgevoerd.

tech

nolo

gie

110


aannemerec

onom

isch

e ko

sten

/bat

en

De houder van een stedenbouwkundige vergunningvoorsloopactiviteitendraagtde kost voor het opmaken van een sloopinventaris,maarheeftnietaltijdzicht op de opbrengsten die volgen uit deverkoopvandeselectiefgeslooptepuinfracties.Enkelwanneerinhetbestekwordtopgenomendattransparantiewordtgevraagdwatbetreftdeopbrengstenuitdeverkoopvanselectiefgeslooptefracties(bv.doorhetvragenvaneenminprijsovereenkomstigdezeopbrengsten),zalhijofzijhierovergeïnformeerdworden.

Hetismoeilijkomeencorrectbeeldtekrijgenvandekosten/baten-verhoudinginhetgevalvanselectievesloop.Dezekosteneffectiviteitissterkafhankelijkvanhettypegebouw,demanierwaaropeengebouwisgeconstrueerd,dematerialendiegebruiktwerden,etc.Hierdoorisvaaknietgewetenof,economischgezien,voordebouwheerdebatengroterzijndandekosten.

De economische kosten en baten die gepaard gaan met een doorgedreven selectievesloopendegescheidenafvoervanpuinfracties,metnamedeopbrengsten die volgen uit de verkoop van uitgeselecteerd slooppuin t.o.v. de sloopkosten,zullenbepaleninwelkemateookdaadwerkelijkselectiefzalgeslooptwordenenpuinfractiesuitgesorteerd zullen afgevoerd worden naarverwerkingsinstallaties.

Vaak is het economisch niet rendabel om degeslooptefractiesperEURAL-codeaftevoerennaarverwerkingsinstallatiesengebeurt dus geen scheiding op de werf.

prak

tisch

e or

gani

satie

Doorgedrevenselectiefslopenkanervoorzorgendatdetijdsduurvandesloopw-erkentoeneemt,waardooreenbouwheerminder snel de opdracht zal geven tot een doorgedrevenselectievesloopenafvoervansloopfracties.

Doorgedrevenselectiefslopenvraagteenfasering van de sloopwerken (en eventueel daarop volgende bouwwerken) die niet altijdhaalbaarisindepraktijkalsgevolgvandeorganisationeleuitdagingendieermeegepaardgaanendeextratijddieditvraagt.

De(omgevingvan)dewerflaatnietaltijdtoe om het aantal containers te plaatsen nodig om over te gaan tot de gewenste scheidingenselectieveafvoervanpuin-fracties.

sloper sorteerder breker

kenn

ison

twik

kelin

g

Brekers hebben momenteel geen zicht op dehoeveelhedenkwalitatiefhoogstaandpuindiezullen/kunnenvrijkomenopdelangeretermijnbijsloopwerken,enhebben dus geen zicht op de omvang van destromenhoogkwalitatiefpuindiezedekomendejarenzoudenkunnenaantrekkenenafzettenalshoogwaardiggranulaat.

norm

erin

g &

stan

daar

disa

tie

Erzijnweinigincentivesaanweziginhethuidigeregelgevendkaderdiemotiverenom over te stappen op een doorgedreven acceptatiepolitiekgerichtophetuitse-lecteren van bouwtechnisch en milieuhy-giënischkwalitatiefhoogstaandepuinfrac-ties.

Erzijnweinigincentivesaanweziginhethuidigeregelgevendkaderdiemotiverenom over te stappen op een doorgedreven acceptatiepolitiekgerichtophetuitse-lecteren van bouwtechnisch en milieuhy-giënischkwalitatiefhoogstaandepuinfrac-ties.

De sector van producenten van gerecy-cleerde granulaten bestaat voor een groot deeluitKMO’seniseenvoornamelijkVlaamseaangelegenheid.Dezebedrijvenzijnondervertegenwoordigdindebele-idsvormingsprocessen op het vlak van normalisatie.

111

sloper sorteerder brekerno

rmer

ing

& st

anda

ardi

satie

Volgens het Eenheidsreglement dienen selectiefgeslooptefractiesafgevoerdteworden vergezeld van een ‘verklaring selectievesloop’.Totnutoewordtdergelijkeverklaringnietofnauwelijksopgemaakt.Dewaardevandergelijkeverklaringwordtookintwijfelgetrokkenaangezien het zo goed als niet te controlerenvaltofpuindaadwerkelijkafkomstigisvangoeduitgevoerdesloopwerken.

kwal

iteits

-man

agem

ent,

certi

ficati

e &

han

dhav

ing

Brekerszijnautonoominhetuitzettenvanhunacceptatiebeleid.Ditheefttotgevolg dat nog te veel zwaar vervuilde fractiesmengpuinwordenverwerkttoteen menggranulaat waarvan de kwaliteit problematischis.Erbestaatgeensysteemdatzwaarvervuildesloopfractiesafleidtnaar gespecialiseerde verwerkers die technischvoldoendeuitgerustzijnomdergelijkezwaarvervuildefractiesoptewerkentotkwalitatiefhoogstaandmenggranulaat.

Gerecycleerde granulaten die op de markt wordengebracht,moetengekeurdworde-novereenkomstighetEenheidsreglementwaardoor hun milieuhygiënische kwaliteit wordtgegarandeerd.Malafidebedrijvenbrengen ook ongekeurde producten op de markt. De handhaving en controle op dezepraktijkenwordenalsontoereikendervaren.

Brekerskunnenpuinfractiesweigerenindien deze niet aan bepaalde kwaliteitsnormenvoldoen.Dezefractiesmoeten dan opgenomen worden in een weigeringsregister. Er wordt evenwel nooit gecontroleerd wat er dan wel gebeurt met degeweigerdefracties.

Erkomensteedsmeer(kleine)brekersbijindesectorwaardoordeconcurrentietoeneemt. Dit zou als gevolg kunnen hebbendathetacceptatiebeleidbijdebrekersdiehetmoeilijkhebbenomteoverlevenlakserwordt,endusmeerkwalitatiefslechterestromenwordenaanvaard voor verwerking.

BedrijvendievanuitWalloniëenBrusselopereren worden minder gecontroleerd omdat ze aan minder regelgeving moeten voldoen.

tech

nolo

gie

De op technologisch vlak laatste stand van zaken laat toe om betonpuin zo goed als zuiver te scheiden in de samenstellende fracties,namelijkgranulatenencement. Deze technologie is echter de demonstratiefasenogmaarnetontgroeid.

112

sloper sorteerder brekerec

onom

isch

e ko

sten

/bat

en

Het eigenaarschap van gesloopte puinfractiesligtbijdeaannemerwaardoorde eventuele economische meerwaarde gegenereerd door doorgedreven selectievesloopeenincentivevormtvoor de aannemer om over te gaan tot doorgedrevenselectievesloop,maarnietvoor de sloper. Een sloper wint er dus niet bijomeenmeerdoorgedrevenselectievesloop te vragen wanneer een aannemer aanwezige opportuniteiten onbenut laat.

Indien er te veel bewerkingsstappen nodigzijnomtekomentothoogwaardigegranulaten,danzijndezenietmeerconcurrentieelmetprimairegranulaten.


De investering in nieuwe scheidingstechnologieën, zoals NIR of kleurenscheiding, is momenteel te hoog.

Dehuidigeproductievangerecycleerdegranulaten is afgestemd op de markt van (onder)funderingen en ophogingen. Het vraagt een serieuze investering in kennisentechnologieomeenkwalitatiefhoogstaand gerecycleerd granulaat te kunnen opleveren waarvan de kwaliteitsverschillendoorheendetijdaanvaardbaarblijven.

De ‘breeksector’ bestaat uit een aantal grote,maarookheelwatkleinebedrijven.Dezekleinebedrijvenhebbennietdenodige middelen om te investeren in top-of-the-art technologie.

Indien er te veel bewerkingsstappen nodigzijnomtekomentothoogwaardigegranulaten,zijndezenietmeerconcurrentieelmetprimairegranulaten.Omwillevanhunstatus,metnameeengerecycleerdproduct,dienthunprijsook steeds lager te liggen dan deze van primaire granulaten. Dit impliceert dat de prijsvangerecycleerdegranulatenmeeevolueertmetdemarktprijsvanprimairegranulaten.


prak

tisch

e or

gani

satie Hoemeerpuinfractiesdienenuitgesorteerd

en kwalitatief van elkaar gescheiden teworden,hoemeerplaatsditvraagt.

Hoemeerpuinfractiesdienenuitgesorteerden kwalitatief van elkaar gescheiden teworden,hoemeerplaatsditvraagt.

113

B2.2.3 Knelpunten in het geval van niet-selectieve sloop door vakman

houder stedenbouwkundige vergunning aannemer

kenn

ison

twik

kelin

g

Dehoudervaneenstedenbouwkundigevergunningheeftdoorgaans te weinig (procedurele) kennis van zaken om de voor- ennadelenvanselectieveslooptegenelkaartekunnenafwegen,endusomeenselectieveslooptevragenwanneerditnietdooreenderdepartijwordtvoorgesteld(bv.architectofaannemer).

Selectievesloopkomtnogteweinigaanbodinopleidingentotaannemer.

Niet alle aannemers hebben al voldoende ervaring met de praktijkvanselectievesloop.

Nietalleaannemershebbenvoldoendezichtopdemarktprijzenvangeslooptepuinfracties,enhebbendusvoldoendekennisvanzaken om de kosten en baten tegen elkaar af te wegen.

norm

erin

g &

stan

daar

disa

tie Erbestaatgeenregelgevingdieselectiefslopenalsstandaardnormnaarvoorschuift.Richtlijnenrondselectiefslopenzijnwelopgesteld door de OVAM.

Intheoriemoetenafvalfractiesdieinaanmerkingkomenvoor hoogwaardige materiaalrecyclage gescheiden worden aangebodenenafzonderlijkwordengehoudenbijdeophalingofinzameling.Eenafwijkingopdezeregelwordtechtertoegestaanwanneer samenvoeging het uitsorteren en de hoogwaardige verwerkingvandeafzonderlijkeafvalfractiesniethindert(zieookVlaremaartikel4.3.2).Puinfractieswordendanookfrequentongescheidenafgevoerdnaarverwerkingsinstallaties,hoeweleenscheidingaandebronsteedstoteenkwalitatiefbeterresultaatleidt.

kwal

.man

ag.,

cert

. & h

andh

.te

chno

logi

eec

onom

isch

e ko

sten

/bat

en

De houder van een stedenbouwkundige vergunning draagt de kostenvooreeneventueleselectievesloop,maarheeftenkelzicht op de opbrengsten die hieruit zouden kunnen voortvloeien (bv.doordeverkoopvanbepaaldesloopfracties)wanneerhijofzijviahetbestekhierovertransparantieafdwingt.

Erwerdnoggeenonderzoekgedaannaardeverhoudingkosten/batenvanselectiefslopen,zodatmomenteelnietgewetenisof,economischgezien,voordebouwheerdebatengroterzijndande kosten.

Wanneerdeeconomischebatennietduidelijkhogerliggendandekosten,ishetweinigwaarschijnlijkdateenaannemerzelfdestapzalzettennaarselectiefslopen.

Deaanvaardingsprijzenbijsorteerdersenbrekersgaanuitvaneenminimaaltefacturerenvolumepuin.Daardoorishetrelatiefduuromkleinerepuinfractiesselectiefaftevoeren.

prak

tisch

e or

gani

satie

Niet-selectievesloopisgemakkelijkerensnelleruittevoeren,hetgeeneenbarrièrevormtomdestaptezettennaarselectievesloop.

Selectiefslopenvraagteenfaseringvandesloopwerken(eneventueeldaaropvolgendebouwwerken)dienietaltijdhaalbaarisindepraktijkalsgevolgvandeorganisationeleuitdagingendieermeegepaardgaanendeextratijddieditvraagt.

De(omgevingvan)dewerflaatnietaltijdtoeomhetaantalcontainersteplaatsennodigomovertegaantotselectievesloopen afvoer.

Wanneerhetgaatoverkleinerebouwvolumesdieselectiefwordengesloopt,isookhetvolumevandeverschillendesloopfractieskleiner.Dereverselogisticsdiegepaardgaanmetdergelijkeruimtelijkverspreidekleinepuntbronnen,isnogniet/onvoldoende ontwikkeld.

114

sloper sorteerder breker

kenn

ison

twik

kelin

g

Er is weinig kennis over welke fractiesapart moeten ingezameld worden om hoogwaardige recyclage mogelijk temaken.(bv.gipsencellenbetonnietinééncontainer omdat deze moeilijk zijn uit tesorteren).

Brekers hebben momenteel geen zicht op dehoeveelhedenkwalitatiefhoogstaandpuindiezullen/kunnenvrijkomenopdelangeretermijnbijsloopwerken,enhebben dus geen zicht op de omvang van destromenhoogkwalitatiefpuindiezedekomendejarenzoudenkunnenaantrekkenenafzettenalshoogwaardiggranulaat.

norm

erin

g en

stan

daar

disa

tie

Erzijnweinigincentivesaanweziginhet huidige regelgevend kader die motiverenomovertestappenopeendoorgedrevenacceptatiepolitiekgerichtophet uitselecteren van bouwtechnisch en milieuhygiënischkwalitatiefhoogstaandepuinfracties.

Erzijnweinigincentivesaanweziginhet huidige regelgevend kader die motiverenomovertestappenopeendoorgedrevenacceptatiepolitiekgerichtophet uitselecteren van bouwtechnisch en milieuhygiënischkwalitatiefhoogstaandepuinfracties.

De sector van producenten van gerecycleerde granulaten bestaat voor een groot deel uit KMO’s eniseenvoornamelijkVlaamseaangelegenheid.Dezebedrijvenzijnondervertegenwoordigdindebeleidsvormingsprocessen op het vlak van normalisatie.

kwal

iteits

man

agem

ent,

certi

ficati

e &

han

dhav

ing Gerecycleerde granulaten die op de

marktwordengebracht,moetengekeurdworden volgens het eenheidsreglement waardoor hun milieuhygiënische kwaliteit wordtgegarandeerd.Malafidebedrijvenbrengen ook ongekeurde producten op de markt. De handhaving en controle op dezepraktijkenwordenalsontoereikendervaren.

Brekers kunnen een aanvraag indienen om gebruik te mogen maken van eengereduceerdemilieuheffing.Dejuistheidvandeaanvragenisvaakechteronmogelijknategaan.

tech

nolo

gie

econ

omis

che

kost

en/b

aten Het eigenaarschap van gesloopte

puinfractiesligtbijdeaannemerwaardoorde eventuele economische meerwaarde gegenereerddoorselectievesloopeenincentivevormtvoordeaannemeromovertegaantotselectievesloop,maarniet voor de sloper. Een sloper wint er dusnietbijomovertegaantotselectievesloop wanneer dit niet gevraagd wordt.

Hoe onzuiverder de aangevoerde sloopfractieszijn,hoehogerdegatefeedieeensorteerderkanvragen,enhoemeer winst er dus kan gemaakt worden.

De investering in nieuwe scheidingstechnologieën,zoalsNIRofkleurenscheiding,ismomenteeltehoog.

Hoe onzuiverder de aangevoerde sloopfractieszijn,hoehogerdegatefeedieeenbrekerkanvragen,enhoemeerwinst er dus kan gemaakt worden.

115

sloper sorteerder brekerec

onom

isch

e ko

sten

/bat

en

Breekbedrijvenkunnengebruikmakenvaneenverminderdemilieuheffingvoorbreekresidu’s.Ditomhentemotiverenzoveelmogelijkverontreinigingenuitdegranulatentehalen,endusdekwaliteitvan de geproduceerde gerecycleerde granulaten op te krikken. Er wordt echter vermoed dat deze gereduceerde milieuheffingbrekersertoeaanzetsterkervervuild puin te aanvaarden dan ze anders zouden doen. En dat de gereduceerde milieuheffingtotweinigkwaliteitswinstleidtbijdegerecycleerdegranulatenenselectiefslopentegenwerkt.

prak

tisch

e or

gani

satie Hoemeerverschillendefractieser

wordenaangevoerd,hoemeerruimteeensorteerdermoetvoorzienomdezefractiesafzonderlijktestockeren.

Hoemeerverschillendefractieserwordenaangevoerd,hoemeerruimteeenbrekermoetvoorzienomdezefractiesafzonderlijktestockeren.

B2.2.4 Knelpunten in het geval van sloop door particulier

particulier containerpark

kenn

ison

twik

kelin

g Veelparticulierenbeschikkennietoverdenodigekennisompuinfractiesvoldoendezuiveruittesorterenengescheidenafte voeren (of gescheiden te laten afvoeren).

norm

erin

g &

st

anda

ardi

satie

kwal

iteits

man

agem

ent,

certi

ficati

e &

ha

ndha

ving

Particulierendiehunsloopafvalnaarhetcontainerparkbrengen,zijnverplichtbijhetscheidenvanhunafvaldeopdelingvanhetcontainerparktevolgen.Zekunnenhunsloopafval dus niet meer uitsorteren.

Afval van containerparken is zelden zuiver genoeg om rechtstreeks afgevoerd te worden naar een breker.

tech

nolo

gie

116

particulier containerparkec

onom

isch

e ko

sten

/bat

en Hetgescheidenlatenafvoerenvankleinerevolumesbouwpuin,ookalzijnzedoorgedrevenuitgesorteerd,isrelatiefduur.

Eendoorgedrevengescheideninzamelingvanafvalfractiesvraagt een grotere inzet van personeel en is dus duurder.

prak

tisch

e or

gani

satie Het doorgedreven uitsorteren van bouw- en slooppuin vergt

eendegelijkepraktischeorganisatiediemoeilijkteregelenis.Eenvoorbeeldishetplaatsenvanverschillendecontainers,enz.

Hoemeerpuinfractiesdienenuitgesorteerdenkwalitatiefvanelkaargescheidenteworden,hoemeerplaatsditvraagt.

sorteerder breker

kenn

ison

twik

kelin

g Brekers hebben momenteel geen zicht op de hoeveelheden kwalitatiefhoogstaandpuindiezullen/kunnenvrijkomenopdelangeretermijnbijsloopwerken,enhebbendusgeenzichtopdeomvangvandestromenhoogkwalitatiefpuindiezedekomendejarenzoudenkunnenaantrekkenenafzettenalshoogwaardig granulaat.

norm

erin

g &

st

anda

ardi

satie De sector van producenten van gerecycleerde granulaten

bestaat voor een groot deel uit KMO’s en is een voornamelijkVlaamseaangelegenheid.Dezebedrijvenzijnondervertegenwoordigd in de beleidsvormingsprocessen op hetvlakvannormalisatie.

kwal

iteits

man

agem

ent,

certi

ficati

e &

d ha

ndha

ving

Erzijnweinigincentivesaanweziginhethuidigeregelgevendkaderdiemotiverenomovertestappenopeendoorgedrevenacceptatiepolitiekgerichtophetuitselecterenvanbouwtechnischenmilieuhygiënischkwalitatiefhoogstaandepuinfracties.

Dekwaliteitvandeaangeleverdefractieswordtbepaalddoordekennisdiebijparticulierenaanwezigisaangaandedescheidingvanafvalfracties.

Erzijnweinigincentivesaanweziginhethuidigeregelgevendkaderdiemotiverenomovertestappenopeendoorgedrevenacceptatiepolitiekgerichtophetuitselecterenvanbouwtechnischenmilieuhygiënischkwalitatiefhoogstaandepuinfracties.

Gerecycleerdegranulatendieopdemarktwordengebracht,moetenonderworpenzijnaanhetEenheidsreglementwaardoor hun milieuhygiënische kwaliteit wordt gegarandeerd. Malafidebedrijvenbrengenookongekeurdeproductenopdemarkt.Dehandhavingencontroleopdezepraktijkenwordenals ontoereikend ervaren.

Brekerskunnenpuinfractiesweigerenindiendezenietaanbepaaldekwaliteitsnormenvoldoen.Dezefractiesmoetendan opgenomen worden in een weigeringsregister. Er wordt evenwel nooit gecontroleerd wat er dan wel gebeurt met de geweigerdefracties.

Erkomensteedsmeer(kleine)brekersbijindesectorwaardoordeconcurrentietoeneemt.Ditzoualsgevolgkunnenhebbendathetacceptatiebeleidbijdebrekersdiehetmoeilijkhebbenomteoverlevenlakserwordt,endusmeerkwalitatiefslechtere stromen worden aanvaard voor verwerking.

tech

nolo

gie De op technologisch vlak laatste stand van zaken laat toe om

betonpuin zo goed als zuiver te scheiden in de samenstellende fracties,namelijkgranulatenencement.Dezetechnologieisechterdedemonstratiefasenogmaarnetontgroeid.

econ

omis

che

kost

en/b

aten

Indienerteveelbewerkingsstappennodigzijnomtekomentothoogwaardigegranulaten,danzijndezenietmeerconcur-rentieelmetprimairegranulaten.

Verwerkingsinstallatiesdieinvesterenindeopwerkingvanpuinfractiestotkwalitatiefhoogstaandegranulaten,endaardoormeerafvalstoffenuitdegerecycleerdegranulatenhalen,kijkenaantegenverhoogdestortkosten.

Dehuidigeproductievangerecycleerdegranulatenis afgestemd op de markt van (onder)funderingen en ophogingen. Het vraagt een serieuze investering in kennis entechnologieomeenkwalitatiefhoogstaandgerecycleerdgranulaat te kunnen opleveren waarvan de kwaliteitsverschillen doorheendetijdaanvaardbaarblijven.

De‘breeksector’bestaatuiteenaantalgrote,maarookheelwatkleinebedrijven.Dezekleinebedrijvenhebbenniet de nodige middelen om te investeren in top-of-the-art technologie.

117

sorteerder breker

econ

omis

che

kost

en/b

aten

Indienerteveelbewerkingsstappennodigzijnomtekomentothoogwaardigegranulaten,zijndezenietmeerconcurrentieelmetprimairegranulaten.Omwillevanhunstatus,metnameeengerecycleerdproduct,dienthunprijsooksteedslagerteliggen dan deze van primaire granulaten. Dit impliceert dat deprijsvangerecycleerdegranulatenmeeevolueertmetdemarktprijsvanprimairegranulaten.

Verwerkingsinstallatiesdieinvesterenindeopwerkingvanpuinfractiestotkwalitatiefhoogstaandegranulaten,endaardoormeerafvalstoffenuitdegerecycleerdegranulatenhalen,kijkenaantegenverhoogdestortkosten.

prak

tisch

e or

gani

satie Hoemeerpuinfractiesdienenuitgesorteerdenkwalitatiefvan

elkaargescheidenteworden,hoemeerplaatsditvraagt.Hoemeerpuinfractiesdienenuitgesorteerdenkwalitatiefvanelkaargescheidenteworden,hoemeerplaatsditvraagt.

118

B2.2.5 Knelpunten in het geval van industrieel afval

industriële producent verwerker verbruiker

kenn

ison

twik

kelin

g

Doordathetproductieprocesvaakvertrouwelijkis,ishetmogelijkdatbijwijzigingenaanditproductieprocesde eigenschappen van het secundair materiaal veranderen zonder dat dit gemeldwordt,metallemogelijkerisico’sof gevolgen vandien. Doordat deze stromenminderzichtbaarzijn,iserdaardoor ook minder vertrouwen in. De informatiediebeschikbaarisvindtookvaakzijnwegnietnaardepartijendienaardezeinformatieopzoekzijn.

norm

erin

g &

st

anda

ardi

satie

De sector van secundaire granulaten iskleinenheeldivers,waardooreenalgemene aanpak voor de secundaire granulatenmoeilijktkaningevoerdworden.Ditreflecteertzichookinnormenwaarin bepaalde slakken of assen niet expliciet worden vermeld.

Voor de secundaire granulaten is het niet duidelijkaanwelkeisenpakketzijmoetenvoldoen (vaag geformuleerd in de norm) ofhoehetbewijsvoorgeschiktheidvoorgebruik in bv. beton afdoende geleverd kanworden,gezienditnietexplicietin een norm of toepassingsreglement beschreven staat.

kwal

iteits

man

agm

ent,

certi

ficati

e &

han

dhav

ing

Secundaire granulaten kunnen op de markt worden gebracht met een kwaliteitscertificaat(‘COPROTRA17ofTRA40ofgelijkwaardig’)waardoorhunbouwtechnische en milieuhygiënische kwaliteit wordt gegarandeerd. Dit kwaliteitscertificaatwordtslechtsinenkelegevallenwerkelijkaangevraagdomdat de meerwaarde voor de afzet van bepaalde secundaire granulaten beperkt is.

Erzijnnogmaarweinigincentivesomdeverwerking van secundaire granulaten aan te passen waardoor milieuhygienisch en bouwtechnischkwalitatiefhoogstaandefractiesontstaan.Hetherwinnenvanderestfractieaanwaardevolleelementenuit deze secundaire granulaten vindt wel steeds meer interesse.

Er bestaat een risico op milieuhygiënische problemen in een tweede leven.

De bestaande ervaring met het toepassen van secundaire granulaten zoals metaalslakken is weinig of niet publiek bekend,laatstaangoedgedocumenteerd,waardoordezetoepassingenmoeilijkopgevolgd kunnen worden door normalisatie-encertificatieinstellingen,ofkunnen aangewend worden als technische enpraktischeonderbouwingvoorhetvertrouwen.

tech

nolo

gie

Voor secundaire granulaten wordt gewerkt aan technieken en investeringen ombepaalderisico’s,bv.uitlogingin2eleven of zwellingsgedrag op te vangen dooreenbijkomendebewerkingsstapvooraleer de granulaten worden toegepast.Dezetechniekenzijnvaaknog niet commercieel beschikbaar of economisch interessant.

Het toepassen van secundaire granulaten inbouwmaterialenisnietaltijdevidenten in het verleden traden soms al onverwachtereactiesop,waarvandeoorzaaknietaltijdevenduidelijkwas.Ditisvaaktewijtenaaneengebrekaankennis over de granulaten.

econ

omis

che

kost

en/b

aten

Indien er te veel bewerkingsstappen nodigzijnomtekomentothoogwaardigegranulaten,zijndezenietmeerconcurrentieelmetprimairegranulaten.Omwillevanhunstatus,metnameeengerecycleerdproduct,dienthunprijsook steeds lager te liggen dan deze van primaire granulaten. Dit impliceert dat deprijsvansecundairegranulatenmeeevolueertmetdemarktprijsvanprimairegranulaten.

prak

tisch

e or

gani

satie

Erzijnweinigconnectiestussendeproducenten van secundaire granulaten endebouwmaterialenproducent,waardoor eventuele samenwerkingen niet tot stand komen.

Erzijnweinigconnectiestussendeproducenten van secundaire granulaten endebouwmaterialenproducent,waardoor eventuele samenwerkingen niet tot stand komen.

119

Bijlage 3 – Knelpunten voor de toepassing van metselwerkgranulaat in de baksteenindustrie

Metselwerkpuinenmengpuinwordenanno2015voornamelijkingezetindewegenbouwindustrie.Maarvoordezestromenbestaannogandere,misschienmeeroptimaletoepassingen.Derodefractie van metselwerkpuin en mengpuin kan bijvoorbeeld gerecycleerd worden in nieuwebakstenen, dakpannen, etc. Uit onderzoek blijkt dat het technisch inderdaadmogelijk is omtot20m%vanderodefractievanbouw-ensloopafvalopnieuwintezettenbijdeproductievankeramischematerialen,waarbijderodefractiedandienstdoetalsinertfillermateriaal.Dekeramischeindustriestaathierookvooropen,maarvoorlopigzijnernogeenaantalknelpunten.Dezeknelpuntenwerdenbesproken ineenoverlegmetdeBelgischebaksteenfederatieendegrootste Belgische baksteenproducent en worden hieronder verder beschreven.

Ineersteinstantieiserhetprobleemomtrentdegarantievaneenvoldoendezuivererodefractie.Omderodefractievanbouw-ensloopafvalintezettenineenproductieprocesopgroteschaalmaghetgranulaatslechtsinbeperktemateverontreinigingenzoalsmortel,gipse.d.bevatten.Dehuidigerecyclagetechniekenlatendeproductievaneendergelijkerodefractieniettoe,waardooreenextrainvesteringnodigzalzijn.Daarenbovendientderodefractienogeenvoorbehandeling(verkleining) teondergaanvoordezeeffectief ingezetkanworden,watookvoorextrakostenzorgt.

Daarnaast heerst er bij de producenten van keramische bouwmaterialen de vraag of er eenvoldoendegrootencontinuaanbodisaanrodefractie.Keramischpuinwordtimmersnogvaakopgemengdmetbetonpuinomzoafzetindewegenbouwtekunnenvinden.Alsderodefractievanbouw-ensloopafval ingezetzouworden indeproductievankeramischematerialen iserdusnoodaanzekerheidwatbetreftvoorzieningenduidelijkheidbetreffendehetpotentieelaangrondstoffen.

Ook de logistieke keten voor aanvoer van de rode fractie is een knelpunt. Terwijl brekersverpreidzittenoverheelVlaanderen,zijndeproducentenvankeramischematerialengevestigdopeenbeperktaantal locaties.Detransportkostenvoordeaanvoervaneenvoldoendegrotehoeveelheidrodefractiekunnendusaanzienlijkoplopen,zekeralsergeenefficiëntelogistiekeketen aanwezig is. Dit geldt des te meer als de producenten van keramische materialen zelf de opzuiverings-enverwerkingsstappenopzichnemenopeengecentraliseerdelocatie.

Verder stellen de producenten van keramische bouwmaterialen zich ook de vraag over hoe de rodefractievoorhergebruikinkeramischematerialeninhetjuridischkadervanVLAREMApastof anderswathet statuut vandeze rode fractie zal zijn. Is er een grondstofverklaringnodig?Zaldezevallenonderheteenheidsreglement?Daarbijkomtdatderodefractievaakaangerijktis in sulfatenomdatdezevannature indegrondstoffenvoorkeramiekaanwezig zijn.Alshetgemeenschappelijknormenkaderdathetmilieuendemensmoetbeschermentotstandkomt,ensulfatenookgenomeerdzullenworden,isereenpotentieelprobleemwatbetreftderecyclagevanderodefractie.

Totslotheersterbijdeproducentenvankeramischematerialendevraagofhethergebruikvanderodefractieinkeramiekeconomisch-ecologischweldemeestoptimaletoepassingis.EenLCA(levenscyclusanalyse)enLCC(lifecyclecost)zouhiervooreennuttigetoolzijn.

STIMULEREN VAN HET GEBRUIK VAN ......2.3 Van afval tot granulaat: technische en milieuhygiënische...

Documents

Transcript of STIMULEREN VAN HET GEBRUIK VAN ......2.3 Van afval tot granulaat: technische en milieuhygiënische...