Eco(hydro)logische vereisten Natura 2000

Han Runhaar, KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein

2Watercycle Research Institute

Achtergrond

Studie in opdracht van LNV

Doel: bepalen Ecologische vereisten habitattypen

Producten: • beschrijving ecologische vereisten in profielen• overzicht ecologische vereisten per gebied en per

habitattype op website Natura 2000

3Watercycle Research Institute

Inhoud verhaal

• Hoe zijn vereisten bepaald ?

• Hoe is daarbij relatie gelegd met grondwater ?

• Wat is bruikbaarheid informatie bij opstellen beheerplannen ?

4Watercycle Research Institute

Environmental bottlenecks(113 Natura 2000 areas)

0

20

40

60

80

100

Desic

catio

n by

drain

age

Desic

catio

n by

groundwat

er e

xtra

ctio

n

Desic

catio

n by

affo

rest

atio

n/ succ

ecci

on

Stable

or a

seas

onable

surfa

cewat

er ta

ble

Eutrophic

atio

n by

groundwat

er p

ollutio

n

Eutrophic

atio

n by

inflo

w of s

urface

water

Eutrophic

atio

n by

(form

er) f

ertil

izing

Eutrophic

atio

n by

(form

er) d

esic

catio

n

Acidifi

catio

n by

drain

age

Acidifi

catio

n by

decre

asin

g inundat

ion

Acidifi

catio

n by

groundwat

er e

xtra

ctio

n

nu

mb

er N

atu

ra 2

000

area

s (%

)

unclear

minor bottleneck

major bottleneck

5Watercycle Research Institute

Knelpuntenanalysemaatregelen

vernatting omgeving

beek/kanaalpeil

vermindering aanvoer nutrienten

vermindering gw .onttrekking

natuurbeheer

natuurlijker w aterhuishouding

Overig

inrichtings-maatregelen

6Watercycle Research Institute

Uitgangspunten

• Zo veel mogelijke gebruik maken van bestaande gegevens en inzichten

• inzicht geven in variatie binnen habitattypen

• indeling naar ± operationele standplaatscondities (vochttoestand, zuurgraad, voedselrijkdom, zoutgehalte e.d.)

• aangeven relatie met conditionerende factoren (grondwater, bodem e.d.)

7Watercycle Research Institute

Opzet studie

1 Vergelijken bestaande indelingen naar standplaatscondities-> keuze condities en weergave condities

-> 1e (provisorische) schatting ranges per habitattype

2 Verzamelen basisgegevens in database Ecologische Vereisten

-> indeling vegetatietypen naar standplaatscondities -> bepalen ranges per habitattype

3 Verwerken gegevens in (profielteksten en) website-> leggen van relatie met conditionerende factoren

8Watercycle Research Institute

1 Vergelijking standplaatsindelingen

Standplaatsfactor Informatiebronnen

Zuurgraad zuurgraadklasse NOV

zuurgraadklasse SBB

zuurgraadklasse Indicatoren

zuurgraadklasse Waternood+

trofieklasse NOV

Voedselrijkdom trofieklasse SBB

trofieklasse Indicatoren

voedselrijkdomklasse Waternood+

Vochttoestand waterregime NOV

waterregime SBB

waterregime Indicatoren

vochtklasse Waternood+

Overstromingstolerantie overstromingstolerantie Waternood+

Inundatieduur inundatieduurklassen (heel jaar) Indicatoren/NOV

Zoutklasse zoutklasse Waternood+

Laagste grondwaterstanden GLG Waternood+

laagste (grond)waterstandklasse Kiwa

9Watercycle Research Institute

Vergelijking standplaatsindelingen

Standplaatsfactor Informatiebronnen

Zuurgraad zuurgraadklasse NOV

zuurgraadklasse SBB

zuurgraadklasse Indicatoren

zuurgraadklasse Waternood+

trofieklasse NOV

Voedselrijkdom trofieklasse SBB

trofieklasse Indicatoren

voedselrijkdomklasse Waternood+

Vochttoestand waterregime NOV

waterregime SBB

waterregime Indicatoren

vochtklasse Waternood+

Overstromingstolerantie overstromingstolerantie Waternood+

Inundatieduur inundatieduurklassen (heel jaar) Indicatoren/NOV

Zoutklasse zoutklasse Waternood+

Laagste grondwaterstanden GLG Waternood+

laagste (grond)waterstandklasse Kiwa

10Watercycle Research Institute

Indeling naar waterstandsregime binnen Indicatorboekjes en NOV-Pleistoceen

Klasse Naam Onderverdeling

Waterstand gemiddeld

1A aquatisch1Aa diep water

> 50 cm + mv

1Ab ondiep water10-50 cm

+mv

1B zeer nat1B zeer nat

5-10 cm +mv

2 nat 2a nat_a 0-10 cm –mv

2b nat_b 10-20 cm –

mv

3 matig nat3a matig nat_a

20-30 cm –mv

3b matig nat_b30-40 cm –

mv

4 vochtig4a vochtig_a

40-50 cm –mv

4b vochtig_b50-60 cm –

mv

5 matig droog 5a matig droog_a

60-70 cm –mv

5b matig droog_b70-80 cm –

mv

6 droog6a droog

80-120 cm -mv

6b zeer droog> 120 cm -

mv

Indeling naar vochttoestand binnen Waternood+

GVG GLGDroogte-stress Omschrijving

> 50 cm - - diep water

20 – 50 cm + mv.

> 0 - ondiep permanent water

20 – 50 cm + mv.

< 0 - ondiep droogvallend water

0 - 20 cm + mv. - - zeer nat

0 - 25 cm – mv. - - nat

25 – 40 cm – mv.

- - zeer vochtig

> 40 cm – mv. - < 14 dgn vochtig

> 40 cm – mv. - 14-32 dgn matig vochtig

> 40 cm – mv. - > 32 dgn droog

Indeling naar vochttoestand

11Watercycle Research Institute

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80

droogtestress (dagen)

% b

ed

xe

rofy

ten

hellendvlak

BedXer = =100*EXP(-15,9*EXP(-0,1007*dr))

Aandeel xerofyten

Indeling naar vochttoestand

12Watercycle Research Institute

Indeling naar laagste grondwaterstand

CodeDefinitie Naam

1 GLG <20 nauwelijks wegzakkend

2a 20< GLG <30zeer ondiep

2b 30< GLG <40

3a 40< GLG <50ondiep

3b 50< GLG <60

4a 60< GLG < 70matig diep

4b 70< GLG <80

5 GLG >80 diep

Alleen in permanent natte potentieel veenvormende systemen (hoog- en laagveen, broekbossen, grote-zeggenvegetaties)

13Watercycle Research Institute

Database Ecologische vereisten

Bevat informatie over ecologische vereisten voor:• 370 vegetatie-eenheden uit De Vegetatie van Nederland aanvullend • ruim 100 eenheden (veelal rompgemeenschappen) exclusief voor Catalogus SBB

Gegevensbronnen:• meetgegevens (onder meer referentieproject SBB, Kennat database Alterra)• indelingen uit indicatorenboekjes, Waternood, Catalogus SBB• indicatiewaarden• literatuur• deskundigenoordeel

14Watercycle Research Institute

Database Ecologische vereisten

15Watercycle Research Institute

Ranges Habitattypenvoorbeeld: Kalkmoeras

16Watercycle Research Institute

Ecologische Vereistenvoorbeeld: Kalkmoeras

Associatie van Bonte paardenstaart en M.Afgeticheld kalkrijk rivierzand

Associatie van Vetblad en Vlozegge:Plagplekken en langs slenkjes op kalkarm zand gevoed door basenrijke kwel

17Watercycle Research Institute

Indeling naar vochttoestand op basis GVG en droogtestress

Vertaling naar GLG(voor duinzand)

18Watercycle Research Institute

Relatie met condionerende factoren

operationeelconditionerendgebied en omgeving (wortel)milieu plant

bodemtype

omgevings-peilen

kwel

overstroming

vegetatiebeheer

grondwaterregime

(grond)waterkwaliteit

vegetatie-structuur

water

zuurstof

macronutriënten

micronutriënten

zoutgehalte

licht

geohydrologie

zuurgraad

fysieke stress

Vochttoestand

Voedselrijkdom

19Watercycle Research Institute

Relatie met condionerende factoren

Oplossingen:

Vochttoestand droogtestress vertaald naar GLG afhankelijk van bodemtextuur (door gebruiker op te geven)

Zuurgraad aangegeven in hoeverre zuurbuffering afhankelijk is van bodem (kalk), grondwater (kwel) of oppervlaktewater Kwalitatieve aanduidingen!

Voedselrijkdom aangegeven in hoeverre voedselrijkdom afhankelijk is van bodem of oppervlaktewaterinvloed Kwalitatieve aanduidingen!

20Watercycle Research Institute

Ecologische Vereisten

21Watercycle Research Institute

Ecologische Vereisten

Zacht grondwater: laterale toestroming van (aëroob) lokaal grondwater, overgang naar kwelgebied met anaëroob water

(beekdalranden) of afstroming over ondiepe slecht doorlatende lagen (oorspronggebied, stuwwallen e.d.);

22Watercycle Research Institute

Ecologische Vereisten

Hard grondwater: op plekken waar hard grondwater in de winter doordringt in de wortelzone en/of uittreedt aan

maaiveld

23Watercycle Research Institute

24Watercycle Research Institute

Kemmers: relatie hoogte tov drainagebasis en zuurbuffering door grondwater

a) ionenratio grondwater b) basenverzadiging

25Watercycle Research Institute

Laagste grondwaterstanden (p90 uit duurlijnen) van blauwgraslanden op zand. Bron: de Haan, 1992. subassociatie gebied n min gem max

agrostietosum Agelerbroek 1 80

agrostietosum fort Ruigenhoek en Meerbach (Du) 3 70 80 85

filipenduletosum fort Ruigenhoek en Meerbach (Du) 3 45 70 100

nardetosum Koolmansdijk 4 115 120 130

nardetosum Punthuizen en Bramse (Du) 3 85 120 145

nardetosum Luttenbergven 1 60

nardetosum Gattaltlaüfe (Zw) 3 80 115 135

typicum Kappersbult 2 85 85 85

litorelletosum Punthuizen 2 80 100 115

orchietosum Bergvennen 1 90

orchietosum Punthuizen 2 120 120 125

orchietosum Stelkampsveld 2 70 70 70

Laagste grondwaterstanden (p90 uit duurlijnen) van blauwgraslanden op veen. Bron: de Haan, 1992.

subassociatie gebied n min gem max

agrostietosum Hellbachtal en Reusebene (Du) 3 20 30 45

agrostietosum de Kooilust 1 55

agrostietosum Oude Venen 6 15 30 50

nardetosum Kooilust 3 40 42 45

typicum Hellbachtal 1 15

typicum Kattendijksblokboezem 1 40

typicum Kooilust 1 40

GLG in blauwgraslanden

26Watercycle Research Institute

Zand

0

2

4

6

8

GLG (cm -mv)

No

pn

zuur matig zuur zw ak zuur

10 30 50 70 90

Verdeling natte opnamen op zand en veen over GLG-klassen, uitgesplitst naar geïndiceerde zuurgraad

Veen

0

4

8

12

GLG (cm -mv)

No

pn

Zuur Matig zuur Zw ak zuur

10 30 50 70 90

27Watercycle Research Institute

Conclusies

• Goed overzicht vereiste standplaatscondities

• Meer aandacht nodig voor relatie met conditionerende factoren

• Is echter slechts in beperkte mate mogelijk

• Een goede ecohydrologische analyse op basis van lokale gegevens blijft nodig voor de vertaling naar

conditionerende factoren en maatregelen

28Watercycle Research Institute

Stellingen

Bij het oplossen van knelpunten rond Natura 2000 gebieden ligt de nadruk te veel op stikstofdepositie, terwijl juist met hydrologische maatregelen op korte termijn veel winst valt te behalen

Ondanks jaren van studie naar oorzaken van verdroging in Top-Top-natuurgebieden is er nog een opvallend gebrek aan inzicht in het belang van kwel en de herkomst van het grondwater