Stichting Vrienden van Yad Vashem Nederland

April 2020Nieuwsbrief

1

2 Yad vashem uitreikingen Bijzondere onderscheidingen

2 Actieve onderduikers Onderduiken en niet afwachten

3 Vrienden van Yad Vashem Stichting al bijna 30 jaar actief

4 Redding uit de Créche Uniek gebouw van samenwerking

5 Auschwitz-Birkenau Paul Brill bezocht de plek

6 Holocaust educatie In de geschiedenisboeken

In deze Nieuwsbrief

Onderduikgevers Onderduikers Helden!?Interessant symposium met gerenommeerde sprekers op 28 oktober

Op woensdag 28 oktober 2020 organiseert de Stich-ting Vrienden van Yad Vashem Nederland t.g.v. de Herdenking van 75 jaar Vrijheid in Nederland een interessante middag in de schitterende Uilenburger Synagoge, Uilenburgerstraat 91, Amsterdam.

Het symposium begint om 13.00 uur met een ontvangst (koffie/thee e.d., waarna om 13.45 uur het programma begint.Gerenommeerde sprekers als Prof. Dr. Johannes Houwink ten Cate, Dr. Raymond Schutz, Drs. Jaap Wertheim, Dr. Bart Wallet, Drs. Ronald Leopold, Opperrabbijn Binyomin Jacobs en mevrouw Gerdi Verbeet (voorzitter Nationaal Comité 4/5 mei) zullen hun licht laten schijnen over het fenomeen “Onderduik”Na afloop van het programma om 17.00 uur is er gelegenheid om onder het genot van een drankje en hapje na te praten en met elkaar van gedachten te wisselen.Deelnamekosten bedragen incl. consumptieve verzorging € 25,- per persoon.

INSCHRIJVEN voor deze interessante middag kan via email; simondde@xs4all.nl

U ontvangt na uw inschrijving een bevestiging met acceptgirokaart i.z. de te betalen deelnamekosten.Vanzelfsprekend hopen wij velen op deze unieke middag te mogen begroeten.

Uilenburger Synagoge, Uilenburgerstraat 91, Amsterdam

2

Bijzondere uitreikingen

10 februari Gerardus Martinus Maria en Elisabeth Ida Ephemia van Houten-v.d. Pijl

Paul & Mieke Brinkman-Overmeijer

Een zeer bijzondere uitreiking vond plaats in Ruinen (Drenthe) daar konden de Yad Vashem versierselen uitgereikt worden aan een nog levende redder (92 jaar) die tevens de oorkonde ontving t.b.v. haar overleden ouders. Het komt helaas nog maar zelden voor, door het verstrijken van de tijd, dat de Yad Vashem uitreiking plaats vindt aan redder zelf. (zie foto)

04 maartCornelis en Hendrika de Groot- BareldsCoby Blom-de Groot

I.v.m. het Coronavirus werden de uitreikingen, gepland op 26 maart en 20 april 2020, tot nader order uitgesteld.

In het eerste kwartaal van 2020 werden de volgen-de personen postuum geëerd en ontvingen naast de medaille en oorkonde ook de titel Rechtvaardige onder de Volkeren;

foto bovenMevr. van Houten-v.d. Pijl,Dhr en Mevr Brinkman-Overmeijer en David Simon

foto linksMevr. Coby Blom- de Grooten de ambassadeur van Israel

ACTIEVE ONDERDUIKERS

Yad Vashem onderscheidingen voorjaar 2020

Onderduiken betekende niet perse dat de onderduiker zijn lot gelaten afwachtte

In mijn jeugd had ik een primitief beeld van de relatie tussen Joden en het verzet. Joden hadden één keus gehad: óf zich melden voor transport, of de meest passieve vorm van verzet, onderduiken. Onderdui-ken betekende: zich verschuilen, zo klein mogelijk maken. Daarnaast, op geen enkele manier verbon-den, was er Het Verzet met hoofdletters. Voor hen had ik een grenzeloze bewondering. Om te beginnen natuurlijk voor de onderduikgevers van mijn ouders. Zonder hen had ik niet bestaan.

Maar onderduiken betekende niet perse dat de onderduiker zijn lot gelaten afwachtte. Behoorlijk veel Joodse onderduikers hebben zich actief verzet. Met het oog op het aanstaande symposium wil ik drie namen noemen. De Berlijns-Joodse tekenares Alice Cohn (1914-2000) vluchtte in 1936 op 22-jarige leeftijd naar Nederland en belandde in Utrecht op een onderduikadres. Daar ontwikkelde zij zich tot meester-vervalser van handtekeningen en stempels. Zij werkte voor het Utrechtse Kindercomité en mede dankzij haar

FotoArtizzl Media / Peter Nefkens

3

De Stichting Vrienden van Yad Vashem Nederland werd in 1991 opgericht en bestaat dus in 2021 al weer 30 jaar. De Nederlandse stichting is niet uniek want over de hele wereld wordt Yad Vashem in Jeruzalem ondersteund door Vriendenstichtingen die op vrijwillige basis en zonder winstoogmerk medewerking verlenen aan het noodzakelijke en nuttige werk dat door het Instituut Yad Vashem Jeruzalem wordt verricht.

Yad Vashem is een onderzoekscentrum dat studie verricht naar zowel de oorzaken als de gevolgen van de Jodenvervolging in Europa voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bovendien is Yad Vashem een monument ter herinnering aan de Joodse slachtoffers van de Holocaust.De Nederlandse stichting steunt door financiering van o.a. onderzoek t.b.v. het Nederlandse Jodendom en de instandhouding van het Museum en Monument in Jeruzalem.De Stichting stelt zich ten doel het bijeenbrengen van gelden teneinde de voortzetting van het werk van Yad Vashem Jeruzalem te bevorderen en ondersteunend behulpzaam te zijn.

Herdenkingsjaar 75 jaar vrijheid

Stichting Vrienden van Yad Vashem Nederland al bijna 30 jaar actief

Onderduiken betekende niet perse dat de onderduiker zijn lot gelaten afwachtte Door John Löwenhardt

Alice Cohn aan het werk in haar atelier in Breslau, 1936. Collectie Familie Bermann

Werven van fondsen, welke kunnen bestaan uit subsidies, donaties, schenkingen, legaten en sponsoring voor evenementen zoals het komende symposium.De Stichting Vrienden van Yad Vashem Nederland verleent medewerking aan de ceremonie bij uitreikingen van de Israëlische onderscheiding “Rechtvaardige onder de volkeren”.Deze eretitel wordt verleend aan niet-Joden, die belangeloos en met levensgevaar Joden hebben gered.De Stichting verzendt tweemaal per jaar een Nieuwsbrief met relevante informatie over het werk van de Stichting en de geschiedenis van de Holocaust.Verder is de Stichting actief op het gebied van educatie aan leerlingen van basisscholen, voortgezet, hoger- en beroepsonderwijs.

Daarom: STEUN ONS BELANGRIJKE WERK!

vervalsingen zijn de levens van ruim 350 kinderen en talloze volwassenen - ook niet-Joden - gered. En Max Léons (1921-2019) die in het Drentse Nieuwlande samen met domineeszoon Arnold Douwes in en vanuit de onderduik honderden het leven redde. Nog een voorbeeld: Simon van Spiegel (1922-1993) die in Almelo hetzelfde deed, samen met en (in het laatste half jaar van de bezetting) ter vervanging van ‘Jodenhelper’ Frits Tusveld. Drie onderduikers die voor heel veel mensen een groot verschil hebben gemaakt.

4

Direct bij haar oprichting in 1953 kreeg Yad Vashem de formele opdracht om eer te betonen aan niet-jo-den die hun leven hadden gewaagd om joden te redden tijdens de Sjoa en hen te gedenken als Rechtvaardigen onder de Volkeren. In Nederland zijn duizenden redders erkend, waarvan het merendeel onderdak bood aan joodse onderduikers.

Aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam staat een gebouw met een bijzondere relatie tot de geschiedenis van de Holocaust en de redding van joodse levens: de Voormalige Hervormde Kweekschool. Deze school die gedurende de gehele bezetting open bleef en onderwijs bood had een belangrijke functie bij de redding van joodse kinderen uit de naastgelegen Crèche. Zo’n zeshonderd joodse kinderen uit de Crèche overleefden de Holocaust in onderduik, verspreid over het hele land. Hun redders zijn “Rechtvaardigen onder de Volkeren”.Nadat op 20 juli 1942 de Hollandsche Schouwburg, tegenover de Hervormde Kweekschool, in gebruik werd genomen als deportatieplaats bleek als snel dat het theatergebouw niet geschikt was om families met kinderen gedwongen op te sluiten. Vanaf oktober dat jaar werd daarom de Crèche aan de overkant, naast de Kweekschool, geannexeerd. Het ging dienen als dependance van de deportatieplaats, een plek waar joodse kinderen in afzondering van hun ouders hun deportatie moesten afwachten. Het joodse personeel dat hen in de Crèche verzorgde en de medewerkers van de Joodse Raad werkzaam in de Hollandsche Schouwburg namen initiatief om kinderen uit de Crèche te redden. Leden verschillende verzetsgroepen die zich in de loop van de bezetting zouden specialiseren in onderduik, vooral van kinderen, kwamen met hen in contact. Verschillende smokkelmethoden werden geprobeerd om kinderen ongezien weg te krijgen uit dit hol van de leeuw.

Redding uit de Créche

Unieke plek waar joodse redders en niet-joodse redders samenwerkten

Voormalige Hervormde Kweekschool

Medewerkers van de Kweekschool, en met name directeur van Hulst en conciërge Wijngaarden, kregen vanaf januari 1943 een sleutelrol toen het schoolgebouw zich ontwikkelde tot belangrijkste vluchtroute van de kinderen. Koeriers van de verzetsgroepen haalden hier de kinderen op en

konden hen begeleiden naar de relatief veilige plekken van onderduikgezinnen elders in het land. In de praktijk verschilden de onderduikervaringen van de kinderen zeer, sommige moesten letterlijk tientallen keren verplaatst worden wegens dreigend gevaar, anderen koesterden zich in een warm gezinsleven bij de onderduikgevers. Aan de gevel van de voormalige Kweekschool herinnert een plaquette aan de redders van de joodse kinderen. Het is een unieke plek waar joodse redders en niet-joodse redders samenwerkten, waar de verschillende verzetsactiviteiten, motieven en handelingen tegelijk plaatsvonden. Het vervalsen van registratie, het misleiden van nazi’s, het smokkelen van kinderen, onderduik, koerierswerk en het vluchten vindt allemaal plaats aan de Plantage Middenlaan onder het oog van de daders en terwijl er tienduizenden joden vandaan worden weggevoerd. Het Joods Cultureel Kwartier werkt momenteel hard aan de realisatie van het Nationaal Holocaust Museum in de voormalige Hervormde Kweekschool en in de Hollandsche Schouwburg.

Annemiek GringoldConservator Sjoa & Hollandsche SchouwburgJoods Cultureel Kwartier

Gebouw met een bijzondere relatie tot de geschiedenis

van de Holocaust

Bij het aanschouwen van plaatsen waar grote verschrikkingen plaatsvonden, bezorgen schrijnen-de details je vaak meer rillingen dan de eigenlijke gruwelijkheden. Zo’n detail in Auschwitz is de weelderige villa van SS-Obersturmbannfuhrer Rudolf Hoss, drie jaar lang commandant van het vernietigingskamp. Hij woonde er met zijn vrouw en 5 kinderen.

De villa ligt pal buiten het kampterrein, op zo’n 200 meter van de plek van de eerste, tamelijk “primitieve” gaskamer. (later zou de vergassing grootschaliger en efficiënter worden aangepakt in het aangrenzende Birkenau).

Joden en Poolse gevangenen werden naakt naar deze zogenaamde doucheruimte gedirigeerd. Uit de douches kwam evenwel geen water, maar ZyklonB.Even verderop leidde het gezin Hoss een opgewekt en vredig bestaan. Oh, wat hield Frau Hoss van deze plek. Het comfortabele huis (geconfisqueerd van een welgestelde Poolse familie!). De bosrijke omgeving. Het prettige klimaat. De goede bevoorrading. De gezellige avondjes met andere Duitse officieren.Met weemoed nam ze afscheid van dit zalige oord, toen haar man in december 1943 werd teruggeroepen naar Berlijn.Begin deze week was ik voor het eerst in Auschwitz. Een bezoek dat er eens van moest komen, al was

Auschwitz-BirkenauLaat organisatoren van herdenkingen hun licht opsteken op deze plek

Waarom het misplaatst is om de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog te “verdunnen”

5

(dit artikel verscheen eerder in Het Parool op 4 mei 2019)

Aan de massaliteit heb ik me veel minder gestoord dan ik had gedacht

het maar als eerbetoon, hoe pover ook, aan mijn daar vermoorde grootmoeder, ooms en tantes. Familieleden die ik als naoorlogse nakomeling nooit heb gekend.Ik stond bepaald niet te popelen om te gaan, vooral uit vrees voor het banaliserende effect dat het massatoerisme kan hebben.Met een kleine 300.000 bezoekers per jaar is Auschwitz een “attractie” van formaat geworden. Een stille hommage aan de slachtoffers kun je er inderdaad wel vergeten, maar aan de massaliteit heb ik me veel minder gestoord dan ik had gedacht.Er heerst een sombere sfeer zonder snack en selfies. En de grote toeloop heeft onmiskenbaar een groot pluspunt: leerboeken en documentaires vertellen het verhaal van de Holocaust, maar niets doordringt je zozeer van de industriële omvang en de peilloze wreedheid ervan als de rondleiding door Auschwitz-Birkenau waar 1,1 miljoen van de in totaal 6 miljoen door Nazi-Duitsland omgebrachte Joden de dood vonden.Laten de organisatoren van Nederlandse herdenkingen en aanverwante plechtigheden dan ook vooral hun licht opsteken op deze plek.Hier bereikte de onmenselijkheid een onbevattelijke diepte. Dan begrijpen ze misschien beter waarom het misplaatst is om de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog te “verdunnen” door er allerlei naoorlogs leed doorheen te mengen. En waarom het een kwalijke misvatting was om te denken dat de verzoening tussen volkeren wordt bevorderd door het volkslied schielijk te schrappen.

Paul Brill

Holocaust educatie De eerste decennia na de oorlog kwam de Jodenvervolging in geschiedenisboeken nauwelijks voor

6

Stichting Vrienden van Yad Vashem NederlandBiesboschstraat 30/ 1 - 1078 MT Amsterdam - Bankrekening NL07INGB0003160930

David Simon, voorzitter - Marathonlaan 71 1183 VC Amstelveen - simondde@xs4all.nlB.J.Lievendag - Secretaris - Biesboschstraat 30-1 - 1078 MT Amsterdam - lievendag.b@gmail.com

De historicus Jaap Meijer (vader van Ischa Meijer), die met zijn gezin in Bergen Belsen was en overleefde, schreef in 1960 in zijn geschiedenisboek Schakels met het voorgeslacht voor het voortgezet onderwijs slechts 3 zinnen over de Holocaust.

Hij vatte het samen met; “Uitgestoten uit het zakenleven, uit de geestelijke sector, mishandeld in concentratiekampen, werden de Joden ten slotte in gaskamers bij duizenden vernietigd”Het trauma was nog te vers om er uitgebreider op in te gaan. In de jaren 50 verscheen wel het Dagboek van Anne Frank en er waren grote kwesties rond oorlogsmisdadigers, maar de grote behoefte om verder te gaan met leven was enorm groot, bij Joden en niet-Joden.In Duitsland was het niet anders. De Geallieerden hielden vanaf 1945 sterk in de gaten dat er geen Nazipropaganda meer in de geschiedenisboeken verscheen. Dat Duitse docenten, didactici en geschiedenisboekenschrijvers (van wie het leven sterk was bepaald door 12 jaar leven onder en soms met het nazisme)zeer weinig schreven over de Jodenvervolgingen was voor de autoriteiten van minder belang. Er kwam een einde aan het zwijgen na het roemruchte Eichmann-proces in 1961 in Jeruzalem, toen de psychiatrie zich ging bezighouden met het Holocausttrauma, en na de TV serie in de USA in 1979; Holocaust.

Jodenvervolging in de geschiedenisboeken Vanaf einde zestiger jaren in Duitsland en midden 80er jaren in Nederland kwam er in de geschiedenisboeken meer informatie over de Holocaust te staan.Duitsland liep voorop omdat de generatie van de jaren 60 hun ouders en grootouders begon te vragen; “wat deden jullie in de oorlog?” en “wat is er eigenlijk allemaal gebeurd?”Om aan te sluiten aan de kerndoelen van het onderwijs zijn er lesplannen ontwikkeld die conform zijn aan de 21e -eeuwse vaardigheden zoals historisch denken, empathie en burgerschapscompetenties.Ieder jaar vindt er in Yad Vashem Jeruzalem een seminar plaats speciaal voor docenten in de vakken geschiedenis en maatschappijleer in het voortgezet onderwijs en docenten in het basisonderwijs; “Lesgeven over de 2e Wereldoorlog en de Holocaust”De docentenreis wordt georganiseerd door het Centrum Informatie en Documentatie Israel CIDI.