Stichting Historische Kring Losser (HKL)Fietsroutes: Jaap en Annemarie van Daalen, Chris en Dineke...

Plaatsen van herinnering ǀ 1

Plaatsen van herinnering

aan de Tweede Wereldoorlog in de gemeente Losser

2 ǀ Plaatsen van herinnering

Colofon Copyright: Stichting Historische Kring Losser 2013 Vormgeving: Jack Scholtens Omslagontwerp/foto’s Andries Kuperus Teksten: Tonny Bekke, Harry Dekkers, Thea Evers-Evers, Hans Lenderink,

Bennie Nijhof, Jan Olde Kalter, Gerard Rosink, Georg van Slage-ren, André van der Veer.

Fietsroutes: Jaap en Annemarie van Daalen, Chris en Dineke Meekers, Johan van Nederpelt.

Druk: Drukkerij Jansen Losser (Oplage 4000 ex.) Deze uitgave kwam tot stand door samenwerking tussen de Historische Kring Losser en de Historische Vereniging “De Dree Marken”. Financiële steun werd ontvangen van het Nationaal Land-schap Noordoost - Twente.

Voor meer informatie kijk op: www.historischekringlosser.nl www.DeDreeMarken.nl


VOORWOORD Fietsen langs oorlogsmonumenten in de gemeente Losser. Dat betekent een mooie tocht door het prachtige landschap van de Schatkamer van Twente. Maar het is ook een uitstapje naar 1940-1945. Toen was onze gemeente ook mooi groen, bloeiden bomen in het voorjaar even uitbundig en de Dinkel kabbelde vredig tussen weilanden en akkers. Maar de werke-lijkheid waarin de mensen toen leefden was er een van angst. Ze waren bang voor solda-ten, tanks, bommenwerpers en vreemdelingen die ons overliepen. Voor razzia's en dierba-ren die naar het front geroepen werden. Niemand was z'n leven zeker. Een bizarre werke-lijkheid in een sprookjesachtig coulisselandschap dat misschien alleen in de barre winters recht deed aan de gevoelens van de mensen die er ten tijde van de Tweede Wereldoorlog woonden of onderdak gevonden hadden. Toch waren hier geen plat gebombardeerde steden. Burgerhuizen en boerderijen werden niet volledig ingenomen door vijandige troepen. De akkers en velden boden genoeg eten voor mens en dier om niet van honger om te komen. Maar de luxere boodschappen en kleding waren wel op de bon. Er golden strenge regels en een avondklok. Je kon je niet vrij bewegen tussen de dorpen of even bij iemand op bezoek. Er stond wel afweergeschut en 's nachts kwamen bommenwerpers over. Vlakbij werd munitie opgeslagen en in barakken huisden soldaten. Verongelukte vliegeniers, onderduikers en verzetsstrijders moesten zo goed mogelijk verborgen worden. De spoorlijn en de grens met Duitsland waren vaak het middelpunt van gevechten. Huisvaders en jonge jongens werden zonder vragen afgevoerd naar het front of werkkampen. Het was een leven in angst. Daar kom je achter als je deze route fietst. Langs herinneringsstenen voor de Losserse Jo-den die afgevoerd werden. Langs graven van vliegeniers en ter dood veroordeelden omdat ze verzet boden. Langs plekken waar vliegtuigen neerstortten en waar gevochten werd aan de grens en aan het spoor. Langs landkruizen en kapelletjes die opgericht werden uit dank-baarheid voor het behoud van levens van familie en dierbaren. Stap af bij die monumen-ten. Denk aan de onschuldigen die het leven lieten; hier maar ook aan het front en in strafkampen ver weg. Wees dankbaar voor wat dappere strijders voor onze vrijheid gedaan hebben. Kijk voorbij onze mooie omgeving. En hoor de boodschap. Dit mag nooit meer gebeuren. Hier niet. Nergens niet. Burgemeester Michael Sijbom Gemeente Losser


INLEIDING Op 5 maart 2013 werd aan de Deppenbroekweg 8 in Losser een monument onthuld ter herinnering aan majoor Henk Brinkgreve (Ridder Militaire Willemsorde), die daar op 5 maart 1945 door Nederlandse SS-ers werd doodgeschoten. Enkele jaren eerder schreef iemand die op zoek was naar die plek en niets kon vinden (en ook niet op de hoogte was van In Losser is niets gebeurd …, het door Joh. J. Luizink geschre-ven en door de Historische Kring Losser in 1995 uitgegeven boek over de jaren 1940 –’45): ‘Men is er onbekend met de naam, onbekend met de hoge militaire onderscheidingen, die Henk Brinkgreve postuum heeft gekregen. Een jonge kerel van 29 jaar zet zich in voor zijn vaderland, verliest daarbij zijn leven en de omgeving heeft zich niet verdiept in wat zich ter plekke naast de boerderij heeft afgespeeld’. Met betrekking tot Henk Brinkgreve kan dat verwijt nu zeker niet meer gemaakt worden: Er is rondom de onthulling van het monument veel aandacht geweest voor (de betekenis van) Henk Brinkgreve. Maar er zijn in onze gemeente nog zoveel meer mensen en gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog die het ‘verdienen’ om niet vergeten te worden. Dat was ook de reden waar-om Joh. Luizink in 1995 zo’n waardevol boek heeft geschreven. Naast het schriftelijk vastleggen van geschiedenis is het ook belangrijk om fysieke plaatsen van herinnering te bewaren en onder de aandacht van een zo groot mogelijk publiek te brengen. Daarom heeft een werkgroep, samengesteld uit vrijwilligers van de Historische Kring Losser en van de Historische Vereniging “De Dree Marken” (De Lutte, Berghuizen en Beuningen) in dit boekje 33 Plaatsen van herinnering in de gemeente Losser beschreven. Plaatsen waar in de periode 1940-’45 ‘iets’ is gebeurd of die herinneren aan mensen, die het verdienen herinnerd te blijven. Veel van die plaatsen zijn herkenbaar (oorlogsmonu-menten en -graven, woonhuizen etc.). Waar dat niet het geval is zijn in het kader van dit project informatieborden geplaatst. De Plaatsen van herinnering zijn verbonden door een fietsroute, die op een los bijgevoegde kaart is beschreven. Kinderen van groep 7 van de Plechelmusschool in De Lutte houden elk jaar op 2 april (op 3 april 1945 werd De Lutte bevrijd) een herdenking bij de vijf oorlogsgraven op het r.k. kerk-hof. In 2013 werden bij de graven gedichten gelegd. Eén ervan trof ons bijzonder omdat het zo treffend verwoordt wat ons bewoog bij de realisatie van ons project: ‘Maar wie houdt de herinnering levend als niemand die nog bij zich draagt?’ Het gedicht (Herinnering) is in het kader van ’Dichter bij 4 mei’, een dichtwedstrijd voor 15-19 jarigen, in 2002 gemaakt door Nathalie van der Zande. Zij werd winnaar en mocht het voordragen bij de Nationale Dodenherdenking. De volledige tekst van het gedicht kunt u lezen op de achterkant van dit boekje. Namens de werkgroep Plaatsen van herinnering, Georg van Slageren (secretaris Historische Kring Losser)


1. Gemeentelijk Oorlogsmonument (Martinusplein, Losser)

Het beeld werd gemaakt door P. Jungblut uit Bilthoven en stelt de Nederlandse maagd met zwaard en kruis voor. Het oorlogsmonument werd op 1 november 1946 onthuld. Op het monument staan de namen vermeld van de inwoners van de gemeente Losser, die tijdens de Tweede Wereldoorlog op Nederlands grondgebied en in het toenmalige Neder-lands Oost-Indië gesneuveld zijn. Nader-hand zijn de namen van vier slachtoffers van de zogenoemde ‘politionele acties’ in Indië (1945 – 1950) nog toegevoegd. Het monument stond oorspronkelijk aan de Gronausestraat, maar moest in 1979 wijken voor de nieuwbouw van de Rabo-bank en kreeg toen zijn huidige plek.

2. Joodse monument (Kerkstraat achter gemeentehuis, Losser)

Op 28 april 1992 onthulde toenmalig burgemeester J. Smit samen met de heer Herman Meijerink dit monument ter her-innering aan de Losserse Joden die niet terugkeerden uit de vernietigingskam-pen. Het monument is gemaakt door de Oldenzaalse beeldende kunstenares An-toinette Ruiter. Oud-wethouder Herman Meijerink en zijn vrouw Marie waren de initiatiefnemers voor de oprichting van het monument. De Joden uit Losser wa-ren een kleine en eigenlijk vergeten groep, die door het initiatief van de heer en mevrouw Meijerink op deze wijze, hopelijk voor altijd, in onze herinnering zal blijven.


3. Oorlogsgraven op het r.k. kerkhof in Losser

(Gronausestraat 4, Losser) In een oorlogsgraf van het Gemenebest (in vak A2) rust Flight Lieutenant (Pilot) Stamford Seaton Williams (roepnaam: Bill). Hij werd geboren op 4 februari 1920 in Wanganui, Nieuw Zeeland. Op 13 april 1941 ging hij in dienst bij de RNZAF (Roy-al New Zealand Air Force). Hij kreeg zijn opleiding tot vlieger o.a. in Canada en arriveerde in december 1941 in Engeland, waar hij verder getraind werd. In mei 1942 maakte hij zijn eerste operationele vlucht. Vanaf oktober 1944 was zijn squadron (486) gestationeerd op de vliegbasis Volkel in - toen al bevrijd - Noord-Brabant. Tijdens zijn 241-ste (operationele vlucht (op 22 december 1944) werd zijn toestel, een ‘Tempest V’ (EJ715), door Duits af-weergeschut geraakt en stortte neer in een weiland in Zuid-Berghuizen, dat toen nog bij de gemeente Losser hoorde.

In een dubbelgraf van de (Nederlandse) Oorlogsgraven Stichting (vak D1) zijn twee broers Dijkhuis begraven. Joop (geb. 03-05-1920) sneuvelde op 1 april 1945 in Hengevelde, als verzetsstrij-der bij een vuurgevecht met terugtrek-kende Duitse troepen. (Op de grafsteen staat per abuis 2 april 1945 als overlij-densdatum vermeld). Zijn broer Hans (geb. 25-09-1916) was bij de Marechaussee en werd ontslagen omdat hij weigerde Joden op te halen. In 1942 werd hij wegens het illegaal houden van postduiven vier maanden gevangen gehouden in Kleef (Dld.), waar hij moest werken in een kalkgroeve. Hij kwam ge-broken en bijna blind weer thuis. Op 26 februari 1944 overleed hij in een zieken-huis in Utrecht.


Op dit kerkhof bevindt zich ook het graf van pastoor Schaafs. De pastoor liet op ondubbelzinnige wijze blijken van zijn afkeer van alles wat naar het nationaal-socialisme zweemde. Twee keer werd hij gearresteerd na anti-Duitse uitlatingen in preken. Via kamp Vught kwam de pastoor in 1944 in Dachau terecht en keerde op 31 mei 1945 terug naar Losser. De ont-beringen tijdens zijn gevangenschap had-den echter teveel van hem gevergd en hij overleed op 26 juli 1946.

Ook vindt u op dit kerkhof (in vak C) nog het graf waarin vader Johannes Stegge en vijf van zijn kinderen zijn begraven. Zij kwamen om het leven toen op 14 januari 1945 een Duits jachtvliegtuig op hun huis aan de Scholtinkstraat 38 neerstortte. (Kijk bij nummer 13).


4. Henk Brinkgreve (Deppenbroekweg 8, Losser) Henk Brinkgreve was reserveofficier bij de artillerie en werd bij de mobilisatie in 1939 opgeroepen in actieve dienst. Na de Duitse inval op 10 mei 1940 wist hij naar Engeland te ontkomen. Daar werd hij inlichtingenofficier en later ingedeeld bij het No. 62 Commando, een geheime geallieerde commando-eenheid. Hij was in 1942 betrokken bij een overval op de Britse Kanaaleilanden. In 1944 werd hij ingedeeld bij het BBO (Bureau Bijzondere Opdrachten). De algemene opdracht van BBO was de bundeling van het verzet tot een ‘Secret Army’. De agenten van het BBO kregen een uitgebreide algemene opleiding. Henk Brinkgreve kreeg ook nog een specialisatie, die ‘Jedburgh’ werd genoemd (naar een plaats in Schotland). In de nacht van 11 op 12 september 1944 werd het Jedburgh-team, waarvan - de tot majoor bevorderde - Brinkgreve commandant was, gedropt in de buurt van Wierden. In betrekkelijk korte tijd slaagde het team er in de lokale verzets-groepen te verbinden tot één geheel: de BS (Binnenlandse Strijdkrachten). Brinkgreve bekleedde de positie van chef-staf van het Gewestelijk Commando van de BS in Overijssel en de Noordoostpol-der.

Henk Brinkgreve moest om veiligheidsre-denen regelmatig van locatie veranderen. Op 5 maart 1945 bevond hij zich met een assistent en een koerierster in een boer-derij in Losser (huidige adres: Deppen-broekweg 8). De boerderij werd op die dag om onbekende redenen bezocht door een SS-patrouille. Brinkgreve wist de aandacht af te leiden, waardoor zijn metgezellen konden ontsnappen. Hijzelf werd doodgeschoten. Hij werd op 9 maart 1945 begraven op de algemene begraafplaats in Losser, maar in juni 1945 met militaire eer herbegra-ven op de Oosterbegraafplaats aan de Noord Esmarkerrondweg in Enschede. In 1946 werd hij postuum benoemd tot ridder Militaire Willems Orde 4e klasse. Op 5 maart 2013 werd bij de boerderij waar Henk Brinkgreve het leven liet een eenvoudig monument onthuld.


5. John Ingram en de vliegtuigcrash op De Haar (hoek Kremersveenweg/Haweg, Glane) In de avond van 9 juli 1943 werden vanuit Engeland 418 vliegtuigen uitgezonden om het Duitse Gelsenkirchen aan te vallen. De aanvalsmacht bestond uit 218 Lancas-ters, 190 Halifaxes en 10 Mosquito's. Een van de toestellen werd bestuurd door F/Sgt. John Ingram. Ter hoogte van Gro-nau werd zijn vliegtuig, een Lancaster met zijn bommenlading nog aan boord, omstreeks half twee ’s nachts, getroffen door Duits afweergeschut en brak er brand uit in het toestel. John Ingram gaf

zijn zes andere bemanningsleden op-dracht het vliegtuig te verlaten. Allen kwamen aan hun parachute, weliswaar gewond maar levend, uit het brandende toestel.

Voor de piloot zelf was het toen te laat. De Lancaster had al te veel hoogte verloren. Er was geen mogelijkheid meer om te springen. Het vliegtuig stortte neer in de buurtschap ‘De Zoeke’ langs de Kremersveenweg, ongeveer 250 meter voor de kruising met de Haweg. De Engelsman John Ogilvie Ingram gaf zijn leven voor zijn bemanning. Hij was pas 25 jaar. Zijn stoffelijke resten werden begraven op de Algemene Begraafplaats aan de huidige Bookholtlaan in Losser. (Kijk ook bij nummer 16). Schoolkinderen uit de gemeente Losser leggen nu ieder jaar bloemen op het graf.

Een Lancaster, het vliegtuig waar John Ingram mee vloog.

De woning van de familie Naafs, met het huisnummer G(lane) 200, die in de om-geving stond, brandde nagenoeg geheel uit bij deze vliegtuigcrash, maar de be-woners raakten slechts lichtgewond. Het huis werd niet herbouwd. Van de aanval op Gelsenkirchen keerden 7 Halifaxes en 5 Lancasters niet terug.


6. Bombardement van Glane (Hoge Veldweg, bij de grens, Poal 15) In Glane, vlak bij de Duitse grens, sloeg op 15 februari 1945 het oorlogsgeweld toe. Omstreeks 14.00 uur vielen onge-veer 35 brisantbommen, afgeworpen door Engelse of Amerikaanse vliegtuigen. De bommen zullen bestemd zijn geweest voor Gronau, dat in de Tweede Wereld-oorlog een aantal keren werd gebombar-deerd. De mensen in Glane woonden dicht bij de grens, op loopafstand van de textielfabrieken, die aan de Losserstrasse in Gronau stonden. Nu is daar ook een

nieuwbouwbuurt waar veel Nederlanders wonen. Bij het bombardement kwamen drie mensen om het leven en er vielen zeven (zwaar) gewonden. Diverse woningen in de buurt werden ernstig beschadigd, waarvan circa vijfentwintig totaal onbe-woonbaar waren. De meeste schade ontstond aan de Glanergrensweg, dicht bij de Gronau-sestraat en aan de Hoge Veldweg. De huizen op deze laatste plek werden niet herbouwd. In het voorjaar, wanneer de akker wordt omgeploegd, komt daarbij nog altijd puin naar boven.

7. Oorlogsgraf op het r.k. kerkhof in Overdinkel (Hoofdstraat 78, Overdinkel) In een oorlogsgraf van het Gemenebest, in de nabijheid van het kapelletje, rust het lichaam van de Ierse soldaat J. Finn, die op 31 mei 1945 om het leven kwam bij een auto-ongeluk.


8. Jo ter Laak uit Overdinkel (Hoofdstraat 60, Overdinkel) Jo ter Laak (23.05.1913 - 07.09.1944) werd geboren in Tilburg. Het gezin ver-huisde naar Overdinkel, waar vader poli-tieagent was. Jo werd beroepsmilitair bij het Korps Politietroepen. In maart 1940 trouwde hij met Johanna van Mierlo. Zij kregen in december 1940 een zoontje, dat zijn vader echter nooit zou kennen. Jo was als sergeant ingedeeld bij de bewa-kingstroepen van Koningin Wilhelmina. Via Frankrijk ontkwam hij na de Duitse inval en de capitulatie in mei 1940 naar Engeland. Vanuit de Irene-brigade gaf hij zich op om als vrijwilliger in bezet gebied spionage-opdrachten uit te voeren. Hij behoorde tot de eerste agenten die in bezet gebied aan het werk gingen. Op 1 oktober 1941 werd Jo boven Nederland gedropt. Op 13 februari 1942 werd hij bij een overval in Den Haag gearresteerd. Hij werd later geruime tijd in het Brabantse Haaren gevangen gehouden. Op 5 september 1944 kwam Jo met 46 medegevangenen terecht in kamp Mauthausen in Oosten-rijk. Alhoewel Jo ter Laak strikt genomen niet behoort tot de agenten die in het

kader van het zogenoemde Engeland-Spiel gevangen zijn genomen, kreeg hij wel dezelfde afschuwelijke behandeling en stierf hij op 7 september 1944 met hen een zelfde vreselijke dood. Jo ter Laak werd postuum geëerd met de Bronzen Leeuw, een hoge militaire on-derscheiding.

9. Landkruis Welpeloweg

(Kruising Welpeloweg /Invalsweg, Overdinkel)

Dit landkruis is in 1946 opgericht in op-dracht van mevrouw T. Huttenhuis, uit dankbaarheid voor de behouden te-rugkeer van haar zoon uit de oorlog. Een steen met inscriptie herinnert aan over-leden leden van de Schuttersvereniging Overdinkel.


10. Mariakapel Ruhenbergerweg (T-splitsing Welpeloweg /

Ruhenbergerweg, Overdinkel) Deze Mariakapel is in 1946 in opdracht van de familie Bulters gebouwd uit dank-baarheid voor de behouden terugkeer van twee zoons uit de oorlog. De bewo-ners van de Ruhenbergerweg hebben bijgedragen in de kosten van het kapelle-tje. 11. Klooster in de Bardel

Klosterstrasse 11, Bardel (gem. Bad Bentheim)

In de Duitse buurtschap Bardel staat, vlak over de grens bij de ‘Oelemars’, sedert 1922 het St. Antoniusklooster van de paters Franciscanen. Het klooster werd gesticht om jonge mannen enthousiast te maken als missionaris naar Brazilië te gaan. Vanaf 1935 kregen de paters het steeds moeilijker onder het Naziregime en in 1938 werden ze uit het klooster verdreven. De Nazi’s vestigden er een eigen opleidingsinstituut. Op het kloosterkerkhof herinnert een gedenksteen aan de paters die als gevolg van oorlogsgeweld om het leven zijn ge-komen.

Vanaf 1944 werden in het klooster ruim 1000 Nederlandse mannen onderge-bracht, die bij razzia’s gevangen waren genomen en als dwangarbeider tewerk werden gesteld. Zij moesten bij het nabij-gelegen Gildehaus tankvallen graven. De omstandigheden waren bar en boos in de koude winter van 1944/1945 . De paters konden in 1946 terugkeren. Sedert 1922 zijn vanuit De Bardel onge-veer 300 jonge mannen als missionaris naar Brazilië vertrokken. Het klooster-complex herbergt tegenwoordig een in-ternationaal georiënteerd missiegymna-sium met meer dan 700 leerlingen. Er zijn nog enkele paters werkzaam aan de school, die tegenwoordig ook ‘Evangeli-sche’ leerlingen telt. Op de 'Stiltekaart van Nederland' (NRC 01-06-2013) is de begraafplaats van de paters opgenomen als één van de favo-riete stilteplekken van de lezers. 'Bij het klooster heerst rust en stilte en het munt uit in eenvoud en zorgvuldig onderhoud'.


12. Mitrailleurnesten Ravenhorsterweg (Ravenhorsterweg, Losser) In de Zandbergen zijn nog overblijfselen te vinden van door de Duitsers aangeleg-de ‘mitrailleurnesten’. Komende vanaf de Drielandweg vindt u er één aan de rech-terkant van de Ravenhorsterweg, enkele meters vanaf de berm in het bos. (Onge-veer 200 meter na de splitsing met de Drielandweg). 13. (Voormalig) woonhuis familie Steg- ge (Scholtinkstraat 38, Losser) Op zondagmorgen 14 januari 1945 om-streeks 10.30 uur, vond er bij Losser een luchtgevecht plaats tussen diverse vlieg-tuigen. Een getroffen Duitse jager kwam vanuit het westen op het dorp aangevlo-gen en stortte neer op twee dubbele woonhuizen aan de huidige Scholtink-straat, bewoond door de gezinnen van J.H. Elferink, G.F. Krabbe, J.A. Stegge en de wed. E. de Vries. Het huis van de fami-lie Stegge werd het zwaarst getroffen en brandde helemaal uit.

Bij het herstel van de schade aan de wo-ningen werd aan de achterzijde een af-wijkende kleur dakpannen gebruikt.

Vader Johannes en vijf van zijn kinderen, in de leeftijd van 17 jaar tot 4 maanden, vonden hierbij de dood. De moeder en zes andere kinderen werden gewond, maar overleefden de ramp. Twee kinde-ren waren op dat moment niet thuis en bleven ongedeerd. Van de andere gezin-nen kon nagenoeg de gehele inboedel worden gered en ook zij bleven onge-deerd. In enkele ogenblikken werd hier door het oorlogsgeweld een gezin uit-eengerukt, een drama dat destijds in Losser zeer grote indruk maakte en waar nog altijd met veel mededogen over ge-sproken wordt. Johannes Stegge en zijn vijf op 14 januari 1945 omgekomen kinderen zijn begraven op het r.k. kerkhof in Losser. (Kijk ook bij nummer 3).


14. (Voormalig) woonhuis familie Zilversmit (Brinkstraat 14, Losser) De Joodse familie Zilversmit had een sla-gerij op de hoek van de Brinkstraat en de Schuurkerkstraat. Eerst op de hoek aan de andere kant. Later op de hoek waar nu Intertoys gevestigd is. Al in het begin van de 19e eeuw woonden er mensen met de naam Zilversmit in Losser. Eén van hen was toen ook al slager van beroep. De slagerij op deze plek werd gebouwd door Mozes Zilversmit (1883-1934). ‘Mo-zes ’n slachter’ werd hij genoemd. Zijn zoon Herman (geb. 30-11-1915) zette de zaak voort en de andere zoon Siegfried (geb. 02-11-1914) werkte bij een bakker in Enschede. Toen de Tweede Wereldoor-log uitbrak woonden hier de oude me-vrouw Hanchen Zilversmit-Katz (geb. 19-12-1876, de weduwe van Mozes), haar zoon Siegfried en haar zoon Herman met zijn echtgenote Grete Zilversmit-Hirsch (geb. 08-02-1920) en hun dochtertje Els-beth (geb. 16-07-1940). Toen Siegfried Zilversmit in 1942 van de Nazi’s de oproep kreeg om zich te melden is hij vrijwillig gegaan. Hij was van mening dat je dan ‘de beste kans had om er goed van af te komen’. Hij werd op 28 februari 1943 vermoord in Auschwitz.

De oude mevrouw Zilversmit, zoon Her-man, zijn vrouw Grete en de kleine Els-beth van nog geen 3 jaar oud, meldden zich op 8 april 1943 bij de burgemeester en ontvingen een vergunning ‘om zich te begeven naar kamp Vught’. De oude mevrouw stierf op 14 mei 1943 in Sobibor. Grete is met haar dochtertje op 8 juni 1943 met het beruchte Vught-transport (3017 personen) via Wester-bork naar Sobibor gedeporteerd, waar ze op 11 juni zijn vergast. Vader Herman Zilversmit stierf op 9 juli 1943 ook in So-bibor. De andere Joodse Lossernaren waren: Wolf Heiman Kleinhaus (geb. 02-03-1878). Sobibor 14-05-1943. Judith Kleinhaus-Posener (geb. 15-07-1877). Sobibor 14-05-1943. Albert Hermann Kleinhaus (geb. 15-07-1920). Sobibor 09-07-1943. (De familie Kleinhaus woonde aan de Scholtinkstraat 195) David Kosters (geb. 15-11-1873). Sobibor 14-05-1943. Eva Kosters-Kleinhaus (geb. 20-07-1870). Vught 30-04-1943. (De familie Kosters woonde aan de Gro-nausestraat 163)


Stolpersteine Op 11 juli 2013 zijn in de trottoirs bij de huizen, waar de hiervoor genoemde Joodse dorpsgenoten hebben gewoond, ‘Stolpersteine’ geplaatst. Stolpersteine worden zo genoemd, omdat je ‘erover struikelt met je hoofd en met je hart en omdat je moet buigen om de tekst te kunnen lezen’. Op de (tien) stenen zijn messingplaatjes aangebracht met de naam, geboortedatum, deportatiedatum en datum van overlijden.

15. Klootschietersmonument

(hoek Sportlaan/Lijsterbesstraat, Losser)

Het klootschietersmonument, op de hoek van de Bernard Leurinkstraat en de Lijs-terbesstraat, houdt de herinnering le-vend aan twee in de Tweede Wereldoor-log omgekomen Losserse klootschieters: Franz Benneker en Johannes Antonius Stegge. (Zie ook nummer 13). 16. Graf John Ingram op de Algemene begraafplaats (Bookholtlaan, Losser) In een oorlogsgraf van het Gemenebest, direct na de ingang links, rust het lichaam van John Ingram, de piloot van het vlieg-tuig dat in de nacht van 9 op 10 juli 1943 neerstortte aan de Kremersveenweg/ hoek Haweg. (Kijk ook bij nummer 5).


17. Piloten in het Arboretum Poortbulten (Lossersestraat 68, De Lutte) In het Arboretum lagen drie grote schuil-kelders. Via de pilotenlijnen werden de uit hun aangeschoten machines gespron-gen piloten naar deze schuilkelders ver-voerd. Ze verbleven hier korte tijd om vervolgens via vastgestelde routes naar Spanje of Zwitserland de vrijheid te her-winnen. Jachtopziener Cees Sukkel nam verblijf en transport van de piloten voor zijn rekening. 18. Schuilplaats Ondergrondse (Oldenzaalsestraat, t/o de Losserhof, Losser) De textielfabrikant Engelbert Blijdenstein, eigenaar van de nabij gelegen boerderij ‘Judithhoeve’, had hier in 1943 tussen het geboomte en het struikgewas een schuil-kelder van formaat aangelegd, ongeveer 20 m. lang, ruim 3 m. breed en zo diep, dat je er rechtop in kon staan. De wanden en de bodem waren met houten planken bedekt en er waren twee in- en uitgan-gen. De bovenkant was, gelijk met de omgeving, afgedekt met gras- en heide-zoden. In deze schuilplaats vonden gealli-eerde piloten en andere onderduikers

tijdelijk onderdak. In 1945 werd deze ondergrondse ruimte beschikbaar gesteld aan de Losserse Binnenlandse Strijd-krachten/Strijdend Gedeelte (BS/SG). De situatie was gunstig ten opzichte van hun wapenopslag. De wapenkisten met negen stenguns en wat handgranaten, waren opgehangen in het bovenste gedeelte van enkele watercontroleputten van het nabijgelegen pompstation. Via binnen-wegen door het Haagse Bos was die plek gemakkelijk en ongezien te bereiken, zonder van de openbare weg gebruik te moeten maken. De BS/SG in Losser kreeg daadwerkelijk gestalte na de landing van de geallieer-den bij Arnhem. Lang daarvoor waren er al verzetsgroepen in Losser. Toen zij op Goede Vrijdag 1945 voor het eerst alle-maal tegelijk in deze schuilhut bijeen kwamen, bleken zij met 33 personen te zijn. Losser werd met Pasen bevrijd.


19. Mariakapelletje Lossers Voetpad (Lossers Voetpad, Oldenzaal) Dit kapelletje is gebouwd op de grens van de marken De Lutte en Berghuizen, uit dankbaarheid omdat de bewoners uit de directe omgeving van Zuid Lutte en Zuid Berghuizen (dat destijds tot de gemeente Losser behoorde) tijdens de oorlogshan-delingen in de Tweede Wereldoorlog gespaard zijn gebleven voor calamiteiten. Op 3 oktober 1948 werd het kapelletje ingewijd door deken I.H. van de Berg uit Oldenzaal.

20. Landkruis Boerskotten (Haermansweg, Oldenzaal) Op het hoogste punt van de Boerskotten is in 1946 een landkruis geplaatst in op-dracht van mevrouw Baurigter-Essink, uit dankbaarheid dat haar gezin en de naaste buren de oorlog goed doorstaan hebben. Het hout voor het landkruis is afkomstig uit de bossen van de Boerskotten. Het landkruis is op 15 juli 1946 ingeze-gend door Johannes kardinaal de Jong. De inzegening vond dus plaats op het patroonsfeest van Sint Plechelmus, de patroonheilige van Oldenzaal en van De Lutte.


21. Loopgraaf (Koppelboerweg 9, De Lutte) In de herfst van 1944 gaf Hitler bevel tot een laatste wanhoopsoffensief, het Ar-dennenoffensief. Hiertoe riep hij alle weerbare mannen op in actieve dienst. Het waren veelal nog jongens van amper 17 jaar die in korte tijd werden opgeleid tot soldaat. Van 8 september 1944 tot 22 november 1944 was een peloton van deze Duitse rekruten ingekwartierd bij café ‘Bloas Han’, een bekende uitspan-ning aan de voet van de Koppelboer. Hier bracht men de jongens de beginselen van het soldaat zijn bij. Ze brachten de dag door met exercitie, schietoefeningen en het trainen van het lichaam. Zo moesten ze ook oefenen in het graven van een

loopgraaf. De loopgraaf in de vorm van een haken-kruis, waaraan een arm ontbreekt is, weliswaar overwoekerd door klimop, nog zichtbaar in het bos achter het voormali-ge café.

22. Versperring Bentheimerstraat

(Bentheimerstraat ter hoogte van de Haerstraat, op de grens met Olden-zaal)

In het voorjaar van 1940 waren door het Nederlandse leger versperringen aange-bracht in de vorm van met beton volge-storte rioolbuizen en in het wegdek ge-

graven gaten. De Duitse invallers beschik-ten op 10 mei 1940 echter over pantser-auto’s voorzien van een ijzeren staketsel waarmee ze de rioolbuizen eenvoudig opzij konden schuiven. Nieuwsgierige omstanders werden door de Duitsers gesommeerd de helpende hand uit te steken en moesten de gaten in het weg-dek weer dichtgooien.


23. Kapelletje Tankenberg (Alleeweg, De Lutte) Op de helling van de Tankenberg is in 1948 een kapelletje gebouwd uit dank-baarheid dat Oldenzaal zo goed als onge-schonden de oorlogsjaren heeft door-staan, tevens als herdenking van drie Oldenzalers die tijdens oorlogshandelin-gen zijn omgekomen. De grond waarop het kapelletje is gebouwd is beschikbaar gesteld door textielfabrikant Gelderman. De kapel is opgetrokken uit Bentheimer zandsteen en is op 29 augustus 1948 door deken I.H. van de Berg ingezegend. Op de gedenksteen rechts op de buiten-muur staan de namen van J.H. Engelber-tink, op 13 mei 1940 gesneuveld op de Grebbeberg, mr. Joan Gelderman, ver-zetsman gefusilleerd op 4 september 1944 in kamp Vught en G.J.H. Wolbers, lid van het verzet, die op 2 april 1945 door vluchtende Duitsers werd doodge-schoten. 24. Villa Egheria

(Egheriaweg 1, De Lutte) In het laatste oorlogsjaar werden de Duitsers nerveuzer. Door de oprukkende geallieerden verplaatste het front zich in noordelijke richting. Hoge Duitse officie-ren met hun staf, die in het westen van Nederland hun commandopost hadden, werden naar grensstreken gedirigeerd. Hiervoor werden langs de straatweg van Oldenzaal naar De Lutte vele gebouwen door de bezetter gevorderd. Begin 1945 kwam vanuit een bunker-complex bij Hilversum generaal Johannes Blaskowitz, de commandant van het 25e Duitse leger, naar het oosten. Hij nam zijn

intrek in de op het hoogste punt van Twente gelegen villa ‘Egheria’. Blaskowitz zou later in Wageningen namens Duits-land de capitulatie tekenen. Hoewel dit alles in het geheim gebeurde kreeg het verzet hier lucht van. De ver-zetsmensen hadden contacten met twee uit Engeland gedropte marconisten. In het Rhoderveld, links van de weg Olden-zaal – Denekamp, seinden ze vanuit een zomerhuisje geheime boodschappen naar Engeland. De positie van ‘Egheria’ werd doorgegeven. Vrijdag 30 maart 1945 tegen half zes in de middag werd de villa gebombardeerd. Acht jachtvliegtuigen met raketbommen deden hun vernietigende werk. Echter


Blaskowitz en zijn staf hadden op tijd de villa verruild voor een boerderij op het Duivendal in De Lutte. Daar, verscholen onder geboomte, voelden ze zich veiliger dan in de vanuit de lucht goed zichtbare villa ‘Egheria’. Na de oorlog is de villa in een meer sobe-re versie herbouwd. Een deel van het tuinencomplex en ommuring zijn nog aanwezig. 25. Marthalager

(gesitueerd tussen Alleeweg en Paasbergweg, De Lutte)

Evenals op vele andere plekken in Neder-land, zocht de Duitse bezetter in het oos-ten van het land naar afgelegen, goed verscholen plekken om een munitieop-slag aan te leggen. De keuze viel op een bebost terrein aan de voet van de Paas-berg. Eind 1942 werd begonnen met de aanleg. Uit het gebombardeerde Hengelo werd puin aangevoerd om de toegangswegen te verharden. Ondergronds in aarden wallen, maar ook in zogenaamde bunkers werd munitie opgeslagen. De munitie werd in Oldenzaal aan- en afgevoerd. Voor de vanuit de lucht naar doelen spie-dende geallieerde vliegtuigen mochten de transporten van het Oldenzaalse stati-on naar het ‘Lager’ niet opvallen. Daarom werden voor het vervoer boeren met paard en wagen ingeschakeld. Russische krijgsgevangenen deden het verdere werk. De commandopost was onderge-bracht in boerderij De Elzahoeve aan de Denekamperstraat. Het terrein werd zwaar bewaakt. Op 19 december 1944 deed zich een zwa-re explosie voor. Tot in de verre omge-ving vlogen dakpannen van de woningen.

Naar later bleek was een bovengrondse opslag de lucht in gevlogen. Een ongeluk? Niemand weet het. Er zouden veel Russi-sche krijgsgevangenen zijn omgekomen. De Duitsers hebben alles in het grootste geheim opgeruimd. Van het begraven van slachtoffers is niets bekend. Toen het einde van de oorlog naderde vernietigden de Duitsers hun voorraden. Op het Marthalager werd munitie opge-blazen, waarbij echter niet alles tot ont-ploffing is gekomen. Op 8 mei 1945 was er op de Grote Markt in Oldenzaal een bevrijdingsbal. De jeugd zorgde, met be-hulp van op het Marthalager buitgemaakt

Alleeweg. Niets aan deze plek herinnert nog aan het Marthalager.


kruit en brandplaatjes, voor vuurwerk. Het werd niet alleen in dozen maar ook in hulzen gepropt. Even na middernacht ging het mis en vond er een enorme ex-plosie plaats. Acht meest jonge Oldenza-lers en een geallieerde militair lieten het leven.

Na de oorlog werd het terrein tot verbo-den gebied verklaard. Bij de ontmanteling van het ‘Marthalager’ is een mortier ont-ploft, waarbij de toen 23 jarige Gerard Olde Meijerink uit De Lutte om het leven is gekomen.

26. Hakenberg (Hakenbergweg, De Lutte) Op 4 januari 1945 vond een luchtgevecht plaats boven de omgeving van Oldenzaal. Vanaf de vliegbasis Twente waren zeven Focke Wulf’s opgestegen. De formatie werd ontdekt door een groep Spitfires, waarna een gevecht op leven en dood uitbrak. Een van de eerste slachtoffers was een Focke Wulf 190-A-8 die in een weiland bij het Hakenberg terecht kwam. De piloot sprong nog uit het vliegtuig maar overleefde de val niet. 27. Halifax Kribbenbrug (Lutterzandweg, De Lutte) Direct voor de Kribbenbrug, rechts van de weg, staat een monument ter herinne-ring aan de omgekomen bemanning van een op 22 januari 1944 neergestorte bommenwerper van de Royal Air Force. Het vliegtuig, een Halifax B-III kwam te-rug van een bombardement op Maag-denburg. Om 00.35 uur werd de bom-menwerper beschoten door een, vanaf de vliegbasis Twente opgestegen, Duitse nachtjager. De linkervleugel brak af, de bemanning verloor de controle en het vliegtuig stortte neer aan de oevers van de Dinkel. Twee bemanningsleden konden bijtijds het toestel verlaten en kwamen met hun parachute veilig aan de grond. Ze werden

door de Duitsers krijgsgevangen geno-men. De overige vijf bemanningsleden kwamen om het leven en werden begra-ven op het geallieerde ereveld van het r.k. kerkhof in De Lutte. (Kijk ook bij punt 33). De gedenksteen werd op 5 mei 1995 geplaatst in het bijzijn van een familielid van een omgekomen bemanningslid. Voor de steen is een onderdeel van de Halifax geplaatst.


28. Onderduikersparadijs Lutterzand (Lutterzand, De Lutte) In het Lutterzand stonden veel zomer-huisjes. Deze waren bij uitstek geschikt om onderduikers te herbergen. De bosrij-ke en verafgelegen omgeving maakte het voor de Duitsers niet eenvoudig de on-derduikers op te sporen. Naast de vele onderduikers werden ook piloten die tijdig hun aangeschoten vliegtuig hadden kunnen verlaten, tijdelijk in een van de zomerhuisjes ondergebracht. Van hieruit werden ze via de verschillende pilotenlij-nen naar de vrijheid geleid om zo weer deel te kunnen nemen aan gevechtshan-delingen. 29. Wewwelstad (Wewwelstadpad, De Lutte) Achter de boerderij van Rosink in de Wewwelstad nabij de Duitse grens stond een oud kleedgebouw bestemd voor kampeerders. Hier trof Johan Rosink in het voorjaar van 1943 een paar piloten aan. Johan bedacht zich niet en nam de piloten mee naar de boerderij. Hier wer-den ze voorzien van droge (Twentse) kleren. Na enige tijd vatte men het plan op om de piloten naar het Arboretum te transporteren, waar Cees Sukkel, de

jachtopziener van het landgoed Poortbul-ten, ze tijdelijk zou opvangen. Het trans-port naar het Arboretum was niet zonder gevaar. Er stonden Duitse wachtposten bij Keet’n Zwart aan de Bentheimerstraat en bij de spoorbrug over de Dinkel. Op de fiets werd de tocht naar het Arboretum ondernomen. Het lukte om beide piloten gezond en wel bij Cees Sukkel af te leve-ren. De piloten hebben na de oorlog hun tijdelijk onderkomen nog een keer opge-zocht om hun ’redders’ te bedanken.


30. Doar komp de Pruus an (Bentheimerstraat, De Lutte) Begin mei 1940 liep de dreiging van een oorlog met Duitsland hoog op. Langs de gehele grens met Duitsland had Nederland sinds de mobilisatie van 28 augustus 1939 troepen gelegerd om de eerste aanvalsgolven te kunnen breken. Hun taak bestond uit het melden van grensoverschrijdingen en deze zo veel als mogelijk te vertragen. Ze hadden geen opdracht om gevechtshandelingen met de Duitsers aan te gaan. De grenscom-pagnieën waren opgesplitst in detache-menten van 25 tot 30 man sterk. Bij De Lutte was het 9e grensdetachement gele-gerd. De middelen om een aanval van de Duitsers te vertragen waren minimaal en bestonden uit ‘verhakkingen’ (bomen over een verharde weg laten vallen) en betonversperringen (putringen gevuld met beton). Het detachement De Lutte had haar kwartier in eerste instantie in de winkel van Olde Riekerink aan de Bentheimer-straat op een afstand van een kilometer van de grensovergang de Poppe. De meeste jongens van het grensbataljon kwamen uit Twente. Na verloop van tijd werden er voor de grensdetachementen barakken geplaatst. Zo ook voor het 9e detachement. De barak werd geplaatst op het erf van Oude Egberink (Oald Kaal-ter) een honderdtal meters van Olde Riekerink. Wachtposten werden ingericht bij Olde Riekerink en bij de grensover-gang. Op 9 mei 1940 werd bij alle detachemen-ten een telexbericht bezorgd met de tekst ‘van de grens komen zeer veront-rustende berichten binnen, wees dus zeer op uw hoede’.

De nodige maatregelen werden getrof-fen. Putringen werden op de weg ge-plaatst, trotyl werd aan de bomen aan-gebracht, gereed voor ontsteking, en de ordonnans hield zijn motor paraat om zo snel mogelijk berichten over te kunnen brengen. Op 10 mei 1940 gebeurde het onvermij-delijke. Vroeg in de morgen, omstreeks vier uur, stormde één van de wachten de barak binnen en schreeuwde het uit: ‘De Pruus kompt der an, nen heelen trein vol’. De trein kwam voor de spoorbrug over de Dinkel tot stilstand, waarna Duitse solda-ten de brug controleerden op mogelijk aanwezige explosieven. De brug was ech-ter niet ondermijnd omdat de Nederland-se Spoorwegen een voorstel in deze rich-ting hadden afgewezen vanwege de snel-heidsbeperking die op ondermijnde spoorbruggen lag. Ook de gemotoriseerde troepen kwamen in actie. Zonder veel problemen werden de aangebrachte versperringen aan de kant geschoven en de opmars begon. De soldaten van het detachement De Lutte gaven zich allemaal over aan de Duitsers. Er werd geen schot gelost. Nederland was in oorlog. Een oorlog die ons veel verdriet bracht, een oorlog die vijf lange jaren zou duren.


31. Aanval op Duitse troepentrein (Bij viaduct onder spoorlijn Losserse- dijk, De Lutte - richting Oldenzaal) De spoorverbinding van Oldenzaal naar Duitsland was voor de Duitse bezetter van groot belang. Bij de Duitse inval op 10 mei 1940 kwamen hier de eerste ge-pantserde troepen- en materieeltreinen ons land binnen. Gedurende de oorlog werd de lijn druk bereden om oorlogsma-teriaal aan- en af te voeren. In de ochtend van 29 juni 1944 waren Amerikaanse bommenwerpers, geëscor-teerd door jachtvliegtuigen, op weg naar Duitsland om daar doelen te bombarde-ren. Het was mooi helder weer en vanaf een hoogte van 7000 meter ontdekten de jagers een Duitse troepentrein. Men liet zich afzakken. De Mustangs, vier of vijf stuks, werden in positie achter elkaar gebracht en doken vanaf de Duitse grens naar beneden om in de lengterichting de trein te beschieten. Met een hels kabaal gierden ze over de trein, dood en verderf zaaiende. Op de trein was voor en achter luchtafweergeschut geïnstalleerd maar de militairen hadden de tijd niet om die in stelling te brengen. In paniek sprongen

ze van de trein, de bermen in. Maar de Mustangs maakten opnieuw een bocht en herhaalden de beschieting enige ma-len. Daarna verdwenen ze. De gevolgen waren verschrikkelijk. Er vielen vele doden en gewonden. Een verpleegster die hulp wilde bieden werd weggestuurd. De Duitsers verzorgden zelf het afvoeren van de doden en gewonden naar ziekenhuizen. De militairen die niet ernstig gewond waren werden afgemar-cheerd naar Oldenzaal, waar ze in de school van de zusters Franciscanessen aan de Gasthuisstraat werden opgevan-gen. De trein werd een dag later door een locomotief uit Gildehaus naar Duitsland gesleept. Maar ook deze locomotief werd beschoten door geallieerde jachtvliegtui-gen en eveneens vernield. Nadat de meeste ravage op de onheil-splek was opgeruimd vonden omwonen-den een brief van de commandant, waar uit bleek dat de soldaten uit Frankrijk kwamen. Ze gingen waarschijnlijk op verlof naar hun vaderland om daarna weer aan een ander front te kunnen worden ingezet.


32. Bij de bevrijding werd het pas echt oorlog in De Lutte (Centrum De Lutte) Bij de bevrijding van Nederland werd het rustige De Lutte toch nog getroffen door oorlogsgeweld. Terwijl Enschede werd bevrijd op 1 april 1945 ( 1e Paasdag) trokken de Duitse troepen via Losser terug naar hun land. Op 2 april kwamen er nog meer terug-trekkende Duitsers in het centrum van De Lutte met o.a. twee vrachtwagens vol munitie en radioapparatuur, twee veld-kanonnen (type Flak) en een vierlingge-schut. In het Bernardusgebouw werd munitie opgeslagen en ondertussen trok-ken de Engelsen via de Bentheimerstraat richting Duitsland. Pastoor J.C. Ruding stuurde de kerkgan-

gers naar huis en ging zelf met kapelaan Ottink e.a. schuilen in de kelder onder de kerk, want het oorlogsgeweld brak los. De ‘ingesloten’ Duitsers begonnen te schieten op de Engelsen op de Benthei-merstraat en dit werd door de Engelsen met zwaar geschut beantwoord met als gevolg: café Welhuis (thans Plexat) in brand, het Bernardusgebouw grotendeels verwoest, het pand van de fam. Sweerts (nu het Lutters Kwartier) zwaar bescha-digd en ook schade aan de kerk en ande-re panden in de omgeving. Binnen enkele uren was het centrum van De Lutte veranderd in een ‘slagveld’ ter-wijl het er gedurende de gehele oorlog relatief rustig was geweest. Als een her-innering aan het oorlogsgeweld heeft in het centrum van het dorp nog jarenlang een, door de Duitsers achtergelaten, ka-non gestaan.


33. Oorlogsgraven op het r.k. kerkhof De Lutte (Plechelmusstraat 7, De Lutte) In oorlogsgraven van het Gemenebest hebben de omgekomen bemanningsle-den van de Engelse Halifax bommenwer-per, die op 22 januari 1944 neerstortte bij de Kribbenbrug, een laatste rustplaats gevonden. (Kijk ook bij punt 27).

Wij noemen hun namen met respect: Sgt. S. (Ernie) Henman, oud 24 jaar. Sgt. C.G. (Conrad) Johnston, oud 26 jaar. Sgt. J.F. (Jack) Morgan, oud 26 jaar. Sgt. J.K. (Jack) Thompson, oud 20 jaar. Sgt. L. (Len) Wykes, oud 22 jaar.


Verantwoording Literatuur Bij het samenstellen van de teksten voor de 33 Plaatsen van herinnering is veel gebruik gemaakt van het door Joh. J. Luizink in 1995 geschreven boek In Losser is niets gebeurd … (Getuigen, feiten en gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog). Dit boek, uitgege-ven door de Historische Kring Losser, is al lange tijd uitverkocht, maar ter gelegenheid van dit project is de tekst integraal op de website van de Historische Kring Losser geplaatst: www.historischekringlosser.nl, zodat het door iedereen die dat wil te raadplegen is. Daarnaast werden geraadpleegd: Storm uit het Noorden (auteur C.B. Cornelissen; Uitgeverij Witkam 1985). Van Grasmat tot Fliegerhorst (auteur C. Cornelissen; uitgeverij Witkam 1999). Mariakapellen en Landkruisen in Twente (Uitgave van de gelijknamige werkgroep 2007). Aan enkele onderwerpen is eerder uitgebreid aandacht besteed in Oet Dorp en Marke (OD+M), het tijdschrift van de Historische Kring Losser, te weten:

- Henk Brinkgreve (OD+M 2013/1) door Georg van Slageren; - John Ingram en De vliegtuigcrash op de Haar (OD+M 2013/1) door Thea Evers; - Jo ter Laak (OD+M 2008/2) door Frans Schmölzer.

In Ons Oldenzaal jaargang 5 (2010), nummer 2 is over het Marthalager een groot artikel gepubliceerd van de hand van Hans Lenderink. In ’n Hoesbreef (het tijdschrift van De Dree Marken) 2005/2 en 2010/2 (herdenkingsnum-mers) is veel algemene informatie te vinden over de oorlogsjaren in De Lutte. Archieven Veel informatie is ook afkomstig uit de archieven van De Dree Marken en van de Histori-sche Kring Losser. Foto’s De foto van burgemeester Michael Sijbom is gemaakt door Bertold Lenssen (foto Holst). De overige kleurenfoto’s in dit boekje zijn gemaakt door Andries Kuperus, die ook het om-slag ontwierp. De zwart/wit foto’s zijn afkomstig uit de fotoarchieven van De Dree Marken en van de Historische Kring Losser.

Stichting Historische Kring Losser (HKL)Fietsroutes: Jaap en Annemarie van Daalen, Chris en Dineke...

Documents

Transcript of Stichting Historische Kring Losser (HKL)Fietsroutes: Jaap en Annemarie van Daalen, Chris en Dineke...