Steunpakket schoolweigering - s-z.be · Web viewS&Z hecht dan ook veel belang aan overleg en...

School & ziekzijn Oost-vlaanderen VZW

Steunpakket schoolweigering

Voor de vrijwilliger-lesgever

2

INLEIDING P. 3- 4

I. SCHOOLWEIGERING: WAT IS DAT? P. 5- 71. Met tegenzin naar school2. Schoolverzuim3. Schoolweigering 4. Enkele cijfers5. Oorzaken6. Een vicieuze cirkel

II. EEN AANPAK OP MAAT P. 8 - 101. Enkele ervaringsdeskundigen aan het woord2. Je rol als vrijwilliger-lesgever bij S&Z3. Aandachtspunten4. Tips5. Ruimte voor eigen notities

III. BRONNENMATERIAAL P. 101. Aanbevolen media2. Geraadpleegde media

Steunpakket Schoolweigering S&Z Oost-Vlaanderen vzw

INHOUDSTAFEL

3

Beste vrijwilliger-lesgever,

Recent wordt binnen S&Z een verschuiving vastgesteld in de ziektebeelden van de leerlingen die door de organisatie worden begeleid. Steeds vaker wordt op jou beroep gedaan om les te geven aan kinderen of jongeren die schoolachterstand oplopen ten gevolge van een biopsychosociale aandoening. De oorzaak van deze aandoeningen is niet eenzijdig lichamelijk. Naast biologische factoren spelen ook psychische en sociale factoren een rol bij het ontstaan en het in stand houden van deze ziektebeelden. Het gaat ondermeer om leerlingen met schoolweigering, CVS, depressie, een eetstoornis en/of autisme.

Omdat de onderwijstaak aan deze leerlingen een extra dimensie omvat, trachten wij je wegwijs te maken in enkele ziektebeelden die onder de noemer ‘biopsychosociale aandoeningen’ vallen. Met deze steunpakketten reiken wij enkele handvaten aan om studiebegeleiding op maat van deze doelgroep te bieden. Hierin worden die problematieken aangekaart waarvan wij menen dat een houvast op pedagogisch-didactisch vlak welkom is:

1. Autisme2. Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS)3. Depressie4. Eetstoornissen 5. Schoolweigering1

Aan elk van deze ziektebeelden is een apart steunpakket gewijd. Dit neemt echter niet weg dat deze problematieken nauw met elkaar samenhangen. Zo kan een depressie voortvloeien uit CVS of kan autisme hand in hand gaan met een verlammende angst om naar school te gaan (schoolweigering).

Elk pakket is opgebouwd volgens eenzelfde stramien. In het eerste deel: Wat is dat?’ wordt een introductie op het ziektebeeld gegeven. Wat zijn de

specifieke kenmerken? Hoe ontstaat deze aandoening? Welke mogelijke gevolgen brengt dit met zich mee? Deze informatie kan je op weg helpen om inzicht te verwerven in de problematiek van de leerling.

Het tweede deel ‘Een aanpak op maat’ dompelt je onder in de praktijk. Aan de hand van citaten en praktijkvoorbeelden kan je je een weg banen in de pedagogische en didactische omkadering van het begeleiden van deze leerlingen.

In de laatste rubriek ‘Bronnenmateriaal’ wordt kort ingegaan op enkele aan te raden media. Wie zich meer wenst te verdiepen in de problematiek vindt hier enkele tips terug voor nuttige literatuur, websites en videomateriaal.Wij zijn ons ervan bewust dat dit slechts een mogelijke structuur is. Je bent vrij om zelf uit te maken in welke volgorde je de delen doorneemt. Wie dit wenst, kan dus evengoed starten met het tweede deel om vanuit de praktijkvoorbeelden de theorie uit het eerste deel te belichten.

Verder is het belangrijk om mee te geven dat dit steunpakket voornamelijk algemene informatie verschaft. Deze informatie is daarom niet op elke leerling van toepassing; elk kind is immers uniek,

1 Vroeger sprak men over ‘schoolfobie’. Vandaag is ‘schoolweigering’ de gangbare term voor deze aandoening.


INLEIDING

4

eigen-aardig, maar even-waardig. Je hoeft dan ook niet alles wat wordt aangeraden te implementeren. Het steunpakket kan beschouwd worden als een soort van ‘bronnenboek’ waaruit je bruikbare elementen kan halen. Deze inzichten kunnen vervolgens vertaald worden naar de specifieke situatie van de leerling.

Bovendien sta je er als vrijwilliger-lesgever niet alleen voor. Je maakt steeds deel uit van een team van hulpverleners die zich inzetten om gepaste hulp aan het zieke kind te bieden. S&Z hecht dan ook veel belang aan overleg en communicatie met de dossierveranwoordelijke, de leerling, de ouders, de thuisschool en andere betrokken actoren. Elke betrokkene vervult een specifieke rol. Zo draag je als vrijwilliger-lesgever in eerste instantie bij tot het verschaffen van pedagogische en didactische ondersteuning aan de zieke leerling. Daarnaast ga je eventueel als vertrouwenspersoon ook een stuk mee in de problematiek van de leerling en de ouders, maar je blijft in de eerste plaats lesgever.

Dit steunpakket werd in samenwerking met S&Z uitgewerkt door Eveline Bohez in het kader van haar onderzoeksstage voor de vakgroep onderwijskunde aan de UGent. Hiervoor baseerde zij zich op vakliteratuur en interviews met ervaringsdeskundigen: een orthopedagoog, ziekenhuisleerkrachten en vrijwilligers-lesgevers.

Wij richten een bijzonder woord van dank aan de vrijwilligers-lesgevers die openstonden voor een diepte-interview. Zoals je zal lezen, blijkt uit hun voorbeelden dat leerlingen met een biopsychosociale aandoening in de eerste plaats hunkeren naar warmte, liefde en veiligheid. Het creëren van een klimaat waarbinnen zij succeservaringen kunnen opdoen, draagt hier in sterke mate toe bij.

Wij willen met dit steunpakket bijdragen tot je permanente vorming als vrijwilliger-lesgever bij School & Ziekzijn. Zo staan wij samen in voor het verschaffen van kwalitatief onderwijs aan de zieke leerlingen die rekenen op de steun van onze organisatie!


SCHOOLWEIGERING

5

I. SCHOOLWEIGERING: WAT IS DAT?

1. Met tegenzin naar school

Kinderen gaan doorgaans met plezier naar school. Ze ontmoeten er hun vrienden, ze maken uitstapjes, ze hebben hun leerkracht graag. De school is een leuke en veilige plaats voor hen. Er zijn echter ook heel wat kinderen die om uiteenlopende redenen met tegenzin naar school gaan. Dit is op zich nog geen reden tot paniek, ieder kind ziet wel eens op tegen bepaalde lessen, examens, of – ruimer gesteld – tegen bepaalde schoolse situaties. Er is sprake van een probleem vanaf wanneer de leerling met een zekere regelmaat of gedurende een langere periode niet meer naar school durft of wil gaan 6.

2. Schoolverzuim

Schoolverzuim is een overkoepelende term die het langdurig afwezig zijn op school aanduidt van leerplichtige leerlingen. Enkele onderzoekers hebben een indeling uitgewerkt met 4 redenen die tot schoolverzuim kunnen leiden 7.

(1) Het vermijden van schoolgerelateerde stimuli die angst en negatieve gevoelens oproepen

Bij jongere kinderenKenmerken= somatische klachten, traagheid, smeekbedes om niet naar school te moeten gaan

(2) Het vermijden van sociale situaties en evaluatiemomenten (bv. spreekbeurten) op school

Bij oudere kinderenKenmerken= extreem verlegen en teruggetrokken, sociale fobie

Deze 2 redenen worden in stand gehouden door de wens om angstuitlokkende stimuli te vermijden (negatieve bekrachtiging).

(3) Het zoeken naar aandacht van belangrijke anderen

Bij jongere kinderenKenmerken= scheidingsangst, het kind wil in de vertrouwde omgeving blijven

(4) Het zoeken naar plezier (tv kijken, rondhangen met vrienden, …) buiten school

Bij oudere kinderenKenmerken= geen interesse voor school

Deze 2 redenen worden in stand gehouden door de wens om buiten de schoolsituatie beloond te worden (positieve bekrachtiging).

3. Schoolweigering


6

Situaties (1), (2) en (3) vallen onder de noemer ‘schoolweigering’. Het gaat om leerlingen die:

veel problemen hebben met het naar school gaan, snel van streek geraken bij het vooruitzicht om naar school te moeten, zich heftig verzetten tegen verwoede pogingen van de ouders om hen naar school te krijgen

6.

Situatie (4) wordt gedefinieerd als ‘spijbelen’. Deze vorm van schoolverzuim verschilt in een aantal opzichten van schoolweigering 1,4,5,6:

Spijbelen Schoolweigering Stiekem verzuimen van school Ouders zijn op de hoogte van het verzuimHet kind is ook niet thuis Het kind voelt zich veilig thuisGebrek aan interesse voor schoolwerk Eens op school en thuis doet de leerling zijn bestGeen stress i.v.m. de afwezigheid op school Emotionele stress: angst, depressie, somatisatie Een gedragsstoornis Een angststoornis

4. Enkele cijfers 4

“Na de lagere school varen de kinderen de veilige haven uit en komen ze in open zee terecht. Daar lijden ze

schipbreuk, ze blokkeren en raken niet meer uit de knoop.”

Schoolweigering komt voor bij 1% van de schoolgaande jeugd. Het gaat om evenveel jongens als meisjes. Wat de leeftijd betreft, doet er zich een piek voor bij de overgang van het lager naar het

secundair onderwijs. Ook het veranderen van school of van klasgroep zijn momenten waarop schoolweigering op de voorgrond kan treden. Op deze scharniermomenten komen vaak de aanzetten naar voor die reeds jaren aanwezig waren bij het kind 4.

5. Oorzaken

“Angst verlamt. Op den duur is het angst om de angst, zover kan het al komen. Maar we mogen het ook niet

minimaliseren, voor het kind is dat een groot probleem.”

In de literatuur wordt de term ‘schoolweigering’ verkozen boven de term ‘schoolfobie’. Naast de angst om naar school te gaan, wordt de leerling immers ook met andere problemen en angsten geconfronteerd 6,8. Het gaat om een samenloop van omstandigheden die de leerling als het ware verlammen. De veelheid en samenhang van deze factoren maakt het stellen van een diagnose er niet eenvoudig op.

Schoolweigering kan zich zowel chronisch als acuut voordoen. Meestal is er een geleidelijke groei en markeren uitlokkende factoren zoals een plotse ingrijpende gebeurtenis in het leven van het kind (verhuizen, veranderen van school, ouders die scheiden, …) het begin van schoolweigering.

De problematiek is bovendien vaak geënt op een voorafgaand ziektebeeld. Zo kan schoolweigering ondermeer een gevolg zijn van autisme of van klierkoorts/CVS.


7

Hieronder volgt een lijst met factoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan en in het in stand houden van schoolweigering.

Kindfactoren

Angst om slecht te presteren en niet te kunnen voldoen aan de eisen op school (faalangst)Angst om vertrouwde personen en situaties te verlaten (scheidingsangst)Angst voor de confrontatie met klasgenoten (sociale angst)Angst om controle te verliezen over de situatie Weinig zelfvertrouwenPerfectionisme Gebrek aan sociale vaardighedenDe school zien als een strijdarena met gezag en autoriteitZwak vermogen om problemen op te lossen

Gezinsfactoren

Overbeschermende oudersOnduidelijke ouder-kind hiërarchieGebrek aan basisveiligheid binnen het gezin

Schoolfactoren

PesterijenEen strenge leerkrachtSchoolklimaat: groepsgrootte, afspraken, …

6. Een vicieuze cirkel

Schoolweigering start doorgaans met vage lichamelijke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn, en/of misselijkheid die de onderliggende angsten ‘vermommen’ 2,4,6,7. Deze klachten treden voornamelijk op voor schooltijd en/of op het einde van het weekend of de vakantie. Ze verdwijnen van zodra de ouders toegeven om hun kind thuis te laten blijven.

Dit levert een situatie op die dubbel in het voordeel van het kind speelt: De angsten worden ontlopen (voor de school, de leerkracht, het klasgebeuren, het verlaten

van de vertrouwde omgeving) Dit wordt bekrachtigd door de ouders (extra aandacht, het kind mag thuisblijven) 6,7.

De ziekte wordt als het ware een alibi waarachter de leerling schuilt telkens er zich een hindernis (bvb. examen, terug naar school, groepswerken …) voordoet. Bij het behandelen van schoolweigering zal de nadruk bijgevolg komen te liggen op het stapsgewijs doorbreken van deze vicieuze cirkel.


8

II. EEN AANPAK OP MAAT

1. Enkele ervaringsdeskundigen aan het woord

Het volgende verhaal toont aan dat het begeleiden van een leerling met schoolweigering een lang ontwikkelingsproces is dat geen eenduidig verloop kent:

“In eerste instantie ben ik thuis gaan les geven. Ik moet zeggen, ik had daar goede ervaringen mee, het klikte. Ik ondervond een zekere vertrouwensrelatie die zich ontwikkelde met die jongen. Wij hebben dan een stap verder gezet in het traject dat we voor ogen hadden. We wilden immers ook werken aan die sociale integratie. We hebben geopteerd om, in plaats van bij hem thuis langs te gaan, op school les te geven. Zo kwam hij in het milieu terecht waarin hij zich hopelijk stilaan zou integreren. Dat was ok, we hebben hem zover gekregen omdat ik daar met hem in een klas zat. Maar ik ervoer toch wel een zekere angst om contacten te hebben, om andere leerlingen tegen te komen in de gang. Hij waakte er ook altijd over dat de les stopte voordat de bel ging, zodanig dat hij zo weinig mogelijk mensen tegenkwam.Wij gingen vervolgens nog een stap verder. Hij ging nog een tweede keer in de week naar school en werkte toen met de taakleerkracht. Daar zat toen ook al een andere leerling bij. Zo probeerden we dat stapsgewijs uit te bouwen, zodat hij er beetje bij beetje zou aan wennen.” (Guy D.W., vrijwilliger-lesgever)

Zoals reeds werd aangegeven, ligt schoolweigering vaak in het verlengde van andere problematieken:

“Ik heb twee jaar terug een meisje begeleid dat ‘actief’ aan schoolweigering deed, terwijl ze ‘officieel’ leed aan slepende klierkoorts. Door klierkoorts bleef de leerling een tijdlang thuis. Toen ze naar school terugkeerde, ondervond ze de achterstand en begon ze zich te verbergen achter van alles en nog wat. Ondertussen nam de achterstand toe en werd de vicieuze cirkel gevoed…” (Annie V.D.A., vrijwilliger-lesgever)

2. Je rol als vrijwilliger-lesgever bij S&Z

Op het eerste zicht lijkt het erop dat je als vrijwilliger-lesgever voor een tegenstrijdigheid komt te staan bij het begeleiden van een leerling met schoolweigering. Er wordt jou gevraagd om thuis les te geven omdat dit een minder bedreigende context vormt voor de leerling. Het doel bestaat er echter in om de terugkeer naar school te bevorderen. Leerlingen die lange tijd en/of herhaaldelijk afwezig zijn op school, zijn er immers bij gebaat om zo snel mogelijk terug te wennen aan het schoolse ritme 1,4,6.

De cirkel wordt echter niet ronder door jouw tussenkomst! Integendeel, er is een cruciale rol voor jou weggelegd als brugfiguur. Je balanceert als het ware tussen een eerste stap voor de leerling: les volgen in de thuiscontext, en het doel waar naartoe wordt gewerkt: les volgen op de thuisschool.


9

Om deze taak adequaat te kunnen invullen, is een nauwe samenwerking met de verschillende betrokkenen (het kind zelf, de thuisschool, de ouders, de klasgenootjes, …) van uiterst belang:

“Ik heb in de loop van die begeleiding ondervonden dat het heel belangrijk is dat alle actoren die bij dit zorgproces zijn betrokken regelmatig eens overleg plegen en communiceren, dat zij duidelijke afspraken maken zodat iedereen de visie en de doelstellingen kent. Anders werk je naast elkaar.” (Guy D.W., vrijwilliger-lesgever)

Wij streven ernaar dat je als vrijwilliger-lesgever betrokken wordt bij het opstellen van een actieplan met de doelstellingen die alle partijen dienen na te streven. In eerste instantie wordt daarbij gewerkt aan het beperken van de negatieve impact van schoolweigering: het achterop geraken met de leerstof, het verwateren van contacten met de buitenwereld, het vertonen van depressieve neigingen, … Het is echter evenzeer van belang om vaardigheden aan te leren die de leerling helpen om beter met de aanwezige angsten om te gaan: helpende gedachten leren formuleren, sociale vaardigheden bijbrengen, emoties leren reguleren, …

3. Aandachtspunten

Als vrijwilliger-lesgever geef je les in een 1 op 1 relatie. Dit laat toe om een veilig klimaat te creëren tussen jou en de leerling. Binnen deze context kan je de leerling helpen bij het ombuigen van de aanwezige angsten tot meer constructieve gevoelens. Je kan het kind bijvoorbeeld opnieuw motiveren om te leren en laten zien dat leren ook leuk kan zijn, zonder dat dit negatieve gevolgen met zich hoeft mee te brengen:

“Het is onze taak om hen dat vertrouwen te geven van kijk, je volgt hier toch ook les, je kan het wel. Je doet dezelfde dingen, je kan luisteren naar de leerkracht.” (Evelyn V.I., ziekenhuisleerkracht)

Het is daarbij eveneens van belang dat je de leerling bevestigt in wat hij/zij doet. Alleen al het feit dat het kind bereid is om les te volgen, is een succes. Zonder ervoor terug te deinzen om de leerling waar mogelijk bij te sturen, kan je elke stap in de goede richting bekrachtigen:

tot aan de schoolpoort gaan de school binnen stappen tot aan de klas gaan individueel les volgen in een klas met één leerkracht les volgen in een klas met enkele leerlingen les volgen met de hele klas samen

Alert blijven voor de signalen die de leerling uitzendt is hierbij een must: de leerling kan zenuwachtige trekjes vertonen, hij/zij moet voortdurend naar het toilet, ... Pas als de leerling er rijp voor is, kan hij/zij opnieuw naar de schoolpoort worden gebracht. Door de leerling beetje bij beetje vertrouwd te maken met de sfeer en het ritme van op school, kan jij helpen bij het overwinnen van de aanwezige angstdrempels.


10

4. Tips

F Ga stap voor stap te werk.F Bouw positieve ervaringen in zodat de leerling slaagt in wat hij/zij doet.F Hou rekening met de veerkracht van de leerling. Soms zou je sneller willen gaan, maar dat is

afhankelijk van waar de leerling staat en wat je wil bereiken.

III. BRONNENMATERIAAL

1. Aanbevolen media

LITERATUUR

Nienhuis, B. & Janssen, I. (2008). … En ik ga niet! Schoolweigering, stappen naar een oplossing. Groningen: RENN 4.

Werkgroep schoolweigering (2007). Angst voor de schoolpoort. Klasse Voor Leerkrachten, 178, 58-59.

2. Geraadpleegde media

LITERATUUR

1 Adriaenssens, P. (s.d.). Schoolfobie en psychopathologie. Geraadpleegd op 10 september 2010, op http://www.medica.be/forum/viewtopic.php?mode=attach&id=1355.

2 Coppieters, J. (2005). Help ik word groot. Caleidoscoop, 17 (5), 2-7.

3 Coppieters, J. (2005). Werken met een leerling met schoolfobie. Caleidoscoop, 17 (5), 8-14.

4 De Geldere Roos & Bureau Jeugdzorg Gelderland (s.d.). Checklist schoolweigering voor scholen. Groninigen: Afdeling Expertise.

5 Nienhuis, B. & Janssen, I. (2008). … En ik ga niet! Schoolweigering, stappen naar een oplossing. Groningen: RENN 4.

6 RENN 4 (2010). Als een leerling niet meer naar school gaat. Groningen: Afdeling Expertise.

7 Vuijk, P., Heyne, A. & van der Noll, C. (2008). Een studie naar de prevalentie en etiologie van verschillende typen schoolweigerend gedrag in het Rotterdamse basisonderwijs. Rotterdam: CED-groep.

8 Werkgroep schoolweigering (2007). Angst voor de schoolpoort. Klasse Voor Leerkrachten, 178, 58-59.

WEBSITES

9 Zeelyceum (s.d.). Zeelyceum De Haan – Secundaire school verbonden aan het Zeepreventorium De Haan. Geraadpleegd op 9 september 2010, op http://sbso-zeelyceum.sgr25.be/index.htm.


http://sbso-zeelyceum.sgr25.be/index.htm

http://www.medica.be/forum/viewtopic.php?mode=attach&id=1355

Steunpakket schoolweigering - s-z.be · Web viewS&Z hecht dan ook veel belang aan overleg en...

Documents

Transcript of Steunpakket schoolweigering - s-z.be · Web viewS&Z hecht dan ook veel belang aan overleg en...