Stedelijkcultuurbeleidinde Vierde Wereld:cenpleidooi voorculturelemobfliserrng

The urbanenvironmentandculturehavelost muchof theirattractiontomanypeople.Innercitiesaredevelopinganew one-sidedfunction:a cul-turalindustry targettedatcitizenswhich, paradoxically,haveleft theurban

setting:tourists.Ourerarevealsa paradoxof mobility. We travel furtherandfurtherafield, butwe lacktheability to linkafeeling oftrust andwell-beingto newanddifferentculturalconfrontations.Theanalysisofcurrentdevelopmentsin termsof mobilisationandmobility contraststwo deve-lopmentscenarios:a specificreconstructionof urbanspacewith tourismin mind (Salzburg)anda cultural policy that mobilizeslocal qualitiesanddevelopsculturalmobility (LosAngeles;Berlin).Thelastscenarioattemptsto restoreconfidencein cultural changeandexchange.

I. INLEIDING

MaartenA. Hajer

Maartcn Hajer is

verbondenaanhet

Instituutvoor So-

ciologievan de

Ludwig-Maximi-

liens-Universitat

M~ncheneZde

Amsterdamse

Schoolyear

SoejualWeten-

schoppel~jkOnder-

zoek, OudeHaag-

street24, 1012 CE

Amsterdam

Dewereldverandertin hoogtempo.Allerlei vanzelfsprekendhedenverdwij-nenof wordenop zijn minstbedreigd.De economiemondialiseert.Hetmachtscentrumvandepolitiek verschuiftvan Den HaagnaarBrussel.Debelevingswereldvandeburgerraaktsterkversnipperdonderinvloedvandeenormtoegenomenmobiliteit (arbeidsmigratie,toerisme)enontwikkelin-genin mediatechnologiezoalssatellietverbindingenenkabeltelevisie.Men-senontwikkelenzeerspecifleke,individuelepatronenvan ruimeelijkebin-ding over vaak grote afstanden(zie Berger1995). Het is steedsmindervanzelfsprekenddatzij hun belangrijkstebindingenin dedirecteomgevinghebben.Vooral in destaddelenmensenhunleefomgevingmetburgersmeteenverschillendreferentiekader.tedereendefinieerterdebetekenisvandeeigenbuurtop eigenwijze. De stedelijkesamenlevingbestastzo in zekerezinuit eenconglomeraatvanlangselkaarheenlevende‘eigenwereidjes’.Voorsommigenis dit geenprobleem.Zi) zien dit langselkaarheenlevenvanversdiillendemilieusin destedelijkeruimtejuistalskwaliteit. Anderenhebbenwelmoeiteom nieuweontwikkelingenin hundirecteomgevingteduiden.Zi) reagerenopsocialediversiteitmet afiveermechanismen,sluitenzich af of stellenzich teweer. In dit artikel onderzoekik deveranderendefunctieenbetekenisvanhatstedelijkecultuurbeleid.Naeenanalysevandehuidigeontwikkeling in termenvandebegrippen‘mobilisering’ en ‘mobi-liteit’ wordentweeontwikkelingscenario’stegenoverelkaargezet:

‘0

S

S

z

6 StedClijkc~1tuurbeteid~ndC VjCrde WC,Cid

— inrichting vanstedelijkeruimtentenbehoevevanhat (mondiale) toe-risme; en

aencultuurbeleiddatzich richtop demobiliseringvanlokalekwalitei-tenendeontwikkeling vanculturelemobiliteit.

Ret uitwarkersvandit laatstescenariozie ik als eenvandebelangrijksteuitdagingersaanhetcultuurbeleidvanorszetijd.

2. MonsRNsTstT,MOBILISERING EN D5 MOBILITBITS

PARADOX

PeterSloterdijkheeftin zijn boekEurotaoismusdemoderniteitalseenpro.cesvan ‘totalemobilisering’voorgesteld(Sloterdijkc989)~Allasvanmoge.lijka waardewordt voor hatmakenvanwinst geschiktgemaakt.Hiarbijwordt steedsmeer‘mobilisering’verondersteld:demodernemaatschappijwordt gakenmerktdooreanstravennaartotaleinzatvanzowalnatuurlijkahulpbronnanala andaramogalijkebronnenvanrijkdom enstatus.Voort-durandaveranderingis typarendvoor da modarnekapitalistischamaat-schappi),die leeft bij degratievanhatvernieuwenvanbestaandaproduk-tenenproduktiatechniekan,dabastaandatachniekandaarmaain ~n Mapdevaluarand.Bovandiengaat hat om earsvoortdurendaontsluiting vannieuwahulpbronnanenmarkters(Schumpater‘943; Harvey1989).Hat isbi) uitstak da warald van da ondarnamar,die risico’s aangaatom letsnieuwstecredren.Maardarisico’s diedeondamemaraangaat,zijrsearspo-tantiaalgavaarvoor zijn omgaving,voorhat landschapof voor gevastigdegewoontanengebruikan.Hat rustelozezoakannaarsteedsnieuwamoga.lijkhadentotmobiliseringvanhulpbronnanroaptaltijd earsgevoelvanon-zekerheidop. Dit hearsanweargeslingardwordentussenuitdagingenbe-draigingis volgensvelankarakteristiekvoor demodernaervaring.

In zijn onvolprazersAll That I, Solid Melts Into Air — The ExperienceofModernitybeschrijftMarshall Berman(1983:15)damodernearvaringzichin earsomgevirsgtebevindendie onsavorstuur,macht,pleziar,groelenvar-andaringbelooft, maartagelijkertijdallas wat we habban,watersen zijnmetvarnietigingbadreigt.Dazemodarneervaringvindt haarhoogtapuntin degrotestad.Datis deplekwaartradities,gesahiedenis,vertrouwdega-meensehappenan gerijptawaardenori~ntatiassteedswordanbedreigd,maarwaartagelijkertijdbevrijdingult traditioneleverbandenmogellik isenvoorvelennieuwakansenontstaan.Demodernearvaringbastaatult dietypischewisselwerkingtussenbedreigingenavontuur,die destudhaarja-nuskopgeeft.Demodernehoudingis volgensBermanal sindsGoethege-baseerdop eenactieveuitwissalingtussendazetegenstrijdighedanvande

S modernetijd. Hatgaatbi) dazemodernaomgangmatverandaringdusal-lerminst omears idealiseringdaarvan(‘rida thetiger of time’) maaromdabewusteomgangmatverandering.

De houdingvanactieveomgarsgmetdeambivalerstiesvandemodernetijd is zakernietaltijd dominant.Opdit momentgaatbijvoorbeelddemo-

darniseringvandeecorsomieenpolitiak weliswaarrazandsnal,maarlijktjuist deculturalediscussieover dit procasbijna teontbraken(zieBoelens1991). Veeleerkunnenwe zien hoeop dit momentdadiscussiaop tal vanmanierenwordt ontwaken.De grotestadandegrootstedelijkacultuur diedaze modernaervaring balichamen,hebbanals ideaal voor velars aankrachtingaboet.Da stadmatzijn congestieenverachillandalevensstijlerswordt orstvlucht. Daarvoorin deplaatsziars we demassaleontwikkalingvanearscultuur vansuburbanaenclaves.Bovendianlijkan dastadscerstraears niauweculturelefunctia taorstwikkelan:die vanears eenzijdigecul-tuurconsumptie-irsdustriedie, irorsischgersoeg,zich niat aensop haarai-gersburgersricht maarveeleerop daganersdiebaarvarlatanhabben.

Mijn stallingis hier datonzatijd wordtgekanmarktdoorearsdubbelemo-biliteitsparadox:wereizanweliswaarsteedsverderensteedsmeer,maarwemissandagaveomhatavontuurvandaveranderingmetearscollectiefwel-bevindenanvertrouwentevarbindan.Tevenslijkan wi), ondanksearsstij-gandatoeristischemobiliteit, steedsminderbij machtaom orszaaigendi-recta, stadeli)kaomgeving te begrijpersen te waarderen.Kortom, onzefysiekemobiliteit naemttoe,maardit gaatniet gapaardmat earstoarsamevan wat mendeculturelemobiliteit zonkunnennoamen.Dazeculturelemobiliteit biadtechtardebastegarantiavoor earssuccesvollemodarnise-ringvan demaatschappijanverdianthatdaaromala doelstellingvoor hatcultuurbelaidtewordanopgevoard.

3. cONGEsTIE EN MOBILITEIT IN MET CULTURELE DOMEIN

Da hiervoorbescbrevendrangtot mobiliseringvanhulpbronnantakentzich evenzeeraf in hat cultureledomain. Ook bier wordt voortdurendnieuwpotantieel‘ontslotan’- Het toerismespeeltdaarbij earsbijzonderarol, doordatsteadswearnienwemogelijkhadanvoormobilitait ontwikkeldanaantoeristanaangebodenworden.Ondanksbetfeit datdazemobilitaitsteedsmeertotcongestiaIeidt,roaptzij weinigonzakarhaidop. Hatlijkt ophataerstagezichtalsofmansenhunmodarneblik hebbersbahoudan.Hier-bi) ontstaatean merkwaardigeteganstelling.Er bestaanin destadkanne-ljjk positieveennegetievevormenvancongestie.Earsvoorbeeldvanpositievecongestiezijn datot bijnaabsurdaproportiesuitgegroaiderijen voor be-psaldetentoonstallingen.Hat succesvantentoonstellingenwordt tegen-woordigafgematenaandamatewaarinzetot ‘events’,totmassalainterna-tionale sociale gebaurtanissenuitgroeien. De grote aan Paul Cezannegewijdatantoonstallingin Parijstrok in 1995 632.956bezoekers.Hatpars-bureauAFP melddedathatdaarmeedaop vier nasuccesvolstatentoon-stelling in hatGrandPalaiswas. Hatrecordstaatnog sinds1985 O~ rsaam

vandeRenoir-tentoonstellirsg(789.764bezoekars),gevolgddoortantoon-stallinganvanbetwerkvan Monet (735.207), Gauguin(623.739)enTou-lousa-Lautrec(653.853).Da groteRembrandt.tentoonstalling,daExpoinSavilla, de hondardsteBiennalain Versati~, 350.000 bezoekersvoor 22

M’0OOCSA. 7t4ajCr

5’

C’

zC’

H04

schildarijenvanVarmearin hatMauritshuis,degroteGoya-tantoonstallingdiehatSpaansatoaristenseizoan1996 moat ‘makers’;bi) al dazevoorbeal-dengaldt congastiaala hatbewijsvan succasin earscultuurindustrie,diegaricht is op daproduktievan ‘events’. De tentoonstellingvanda BarnesCollectionin batMtincharssaHaus dar Kunstwasz6 populairdatmanbe-slootom detentoonstallingde laatstawakenook ‘s rsachtsopentestellan.Dit hielpechterniet om deaanlooptekanalisaren,omdatdit nachtalijkatentoonstellingsbazoakz~lf wearals‘event’ wardontdekt.

Dazevoorbeeldangavanaandatcongestieearsproduktkanzi)nvandui-dali)k aantoonbarepraktijkan vanmobilisatiedwengin hat cultureledo-main. Ze zi)n direct verbondenmatdamobilisatiavancultureelerfgoed,mathatgarichtproducerers,aandemanbrangenenvarkopenvanculture-la gabaurtanissen.Dazeproduktiavan ‘events’ functioneertbi) degratievandabastaandemobilitaitsdrang~hatfait dathatdealganootzijn vander-galijke gabeurtanissenalsbalangwakkendaaantakeningop daindividualabiografiageldt (ziaHitzlar 1988,Hitzlar & Honar1994).Wia earskaartjaweet tabamachtiganheaft,zolijkt hat,daarmaaookhattoegangsbawijstotearssuccasvolleven in handan.Mansanbli)ken buitangawoonmobial tawordanommaardeelganoottakunnanzijn vandazecollactiavacongastia.Typischganoagbeklaganzi) zich walsteedsoverda‘toagenoman’massali-teit. Datdazevermeandaculturalaelitezalfallangeanmassagawordanis,waigartzij vooralsnogteerkennen(ziaBell 1978).

Hat individuelebelangdatmansanzian in hatopzoekenvandecollec-tievacongestiebij hatbezoakaanculturalegebeurtenissanin destad,staathaaksop hun angstvoor bepaaldeanderanegatievevormenvan stedeli)kacongastia.Depatronanvandazecongestia-vermijdingzijn achtervoor hatbepalanvandauitdaginganaanhatcultnurbalaidin dazetijd minstenszointaressant.De socioloogUlrich Beck (1986,1993) meantdatdakenmar-kandaverandaringvandemodarnasamanlevingopdit momentbastaatuitdavarschuivingvandesocialaconflictanoverdaverdelingvangoodsnaarconflictan overdavardalingvan (varmeande)beds.In da laatstadacanniavandatwintigstaaauwwordenwesteedsmeargeconfronteerdematdeon-badoeldabi)produktanvan damodarnisering.Nieuwasocialaconflictangaandanook meestalover deverdalingvan negatiaveelemerstenvandemodernisaringzoals vuilnisbeltan, criminalitait, niauwe infrastructuur(van TGV-trajactantotstartbananansnelwagan),asielzoakarscentraofop-vangbuizanvoordrugsverslaafdan.

Da basteanalysevandazeomgangmatonzemaatschappalijkebedsis MikeDavis’ Ecologyof Fear (Davis 1992, 1990). Davis laatzien datniat deont-moeting~functievandastadin hatbawustzi)nvandamenserscantraalstaatmaarjuistdamogelijkhedentot hetvermijdenvancontactofcongastie.Tar-wijl sociologersnogdromanover dewadaropstandingvandeGriekseAgoraofzwijmalanbi) de gadacbtaaandekoffiahuizanvanhatvroagaraLondan,toont Davishoeafgrendelingenverdedigingdanieuwestadbahearsarsenhoeladarasocialagroepdaarbi)zi)n aiganstrategiavolgt. In taganstelling

tothatgavachtomdealgenoottezijn vandecongestiebi) duidelijkgedefi-niaerdeengelokaliseerdaculturele‘events’wordt congastiain dastadali)-ka samanlevingalszearbadraigandarvarars.Hat gadrangbi) da lift in battrendyski-oordis tevardragers,maarearsduwtje in dehoofdstadelijkame-tro laidt tot zweataanvallan.

Niet congestiaalazodanigis hatprobleam,maardeconfrorstatiavancul-turen.Vealburgersprobaranop individuelebasisaandazeimmanarstecul-turalagavolgersvandemodarnisaringteontkomers.My homeis mycastleis

hatcredovan dezich terugtrekkersdeburger. Men probeertde (net) var-worvangoodsaftaschermenenzich teverwarerstagandeniauwe golfvanclaims,die damaatschappelijkarijkdom matzich maebrangt.De burger-wachtgroeparsenneo-nationalistenuit dajaren90 (‘Nadarlandis vol!’) zijnin datopzichttweeuitinganvanearszalfdefanomean.

Hatvermijdenvanearsdiractafysiakeconfrontatiais earsessantieelken-mark vandagekozanstratagiuinom daonzakarhaidanonduidalijkheidindazetijd dabaastawordars.Maartegandarisico’svan demodarnisaringbiedenmurarsslachtsearsprimitiavavormvanzakarheid.Onzakarhaidlastzichniet ofnauwalijksbadwingandoorhatzich afachermantaganfysiakeconfrontaties.Veal mansenvoelerszich bedraigddoorbettoeganomarsge-weld. Daanscanaringvan(stedelijk)gawaldin damediareproduceertdazeonzekarhaiddagalijksvia datalavisiaankrijgt steedsmeargreapop batbe-gripvanmaatschappalijkavarandaringanrsaarmatadatoataingvanhatra-alitaitagahalteviafysiakaconfrorstatiaachterwegabli) ft. Menkanbierspre-kenvan ears zakerheidaparadox:hat strevennaarzakarheidroapt juistonzakarheidop, wat hat stravarsrsaarzekarheidwearstimuleart.Angstwordtdafunctionalavervangarvanzingaving,waartagenjuridiachaofwe.tarsschappelijkaargumantatiasnauwelijkshelpers (Luhmarsn1986). Bo-vendiersis daaxpressiavanangstin onzasamanlevingstarksociaalgelagi-timeerd.Hatwordt, zo meantLuhmann,alsearsvorm vanaarlijkeanduslovarsswaardigazalfexprassiagezian,waardoorhatwerkalijk baspraakbaarmakanvandazeangstook nogaensonmogalijkwordtgemaakt.

4. OMGANG MET ONzERERHEID IN 05 VIERDE WERELD

In bun wainigbakandahistorisch-sociologischestudie Uberden Umgangmit UnsicherheitbrakanEvars& Nowotny (1989) earslansvoorhatharste-ran vanorszakarheid,gabaseardop aenactiavaomgarsgmatdamaatschap-

pelijka verandering.Zi) manandatdeonzakarhadanuit hatmodarnaleverszich alleandoordaontwikkeling van ‘Oriantiarursgswissan’latanovarwin-nan.Ori~ntatiakannisis samengestelduitearsmengalingvanwetanscbap-palijka ansocialakannis,vanwaaruitviabapaaldabeeldanantheorluindedoelstallirsganvanearssamanlavingwordanaangagavan(1989:306).Zi) la-tenziers hoeearsmaatschappalijkprojectalsdevarzorgingsstaat(alsga-meenscbappalijkevarzekeringtagandagavaranvanaenldassersstrijd)ga-dragenward door gadeeldaoralntatiekannisomtrant maatschappelijka

8 ltedolijkCulu’0rbCleid indC ViCrdC WereLd

5

Mcow5enA. 9l-Injer

0-

doalan,waardanenoverwegingars.Evers& Nowotny makersaannameli)kdat dazeori~ntatiakanrsisalleankarsontataanuit degamaanschappali)kapraxismat anderamaatschappali)kagroapan(1989:30).Hun betooglooptdaarmaeparallelaanGiddens’orsdarschaidtussenconfidencean trust,waar-bi) truststeedskannisomtrentdarisico’svaronderstelt.Dit vartrouwarskanin earsprocasvanvarkennanvarworvanworden.Hi) spreektdanook vanactive trust(Giddanss

99o:3off.)Da suggastiakanwordengawektdat earsactiafopbouwanvanorikrsta-

tiakannisook debastegararstiesvooreansuccasvollamodernisaringbiedt.Devraagis dannatuurli)kwaarenhoezich dazersiauwegadeeldaotuinta-tiakannishatbastekarsontwikkalars.Vealbastaandainstitutieszi)n tenslot-taearsdealvande‘oudawarald’ annietbi) voorbaatgeschiktomearsgadealddankkadarin daniauwasamanlavingteontwikkalen.De maatschappelijkeangstanorszekarbaidzoudanwalaenskunnenzi)nopgeroepandoordeer-varing datmannochdasituatiezdf in dahandheeft,nochkanvartrouwarsop dasocialazekarhaidvanvartrouwdastructuran.Hat is zearwaarschi)n-li)k datdebastaandaonzekerhedanin dakomandejararsalleanmaarzullantoanamanalsdit actievaomgaanmetdazevaranderingniat tar handwordtgenomen.Kanmerkandvoor datijd waarinwi) levers,is tenslottehatopen-brakanvandebuitangranzersvanbetmodarna‘project’. Vroegarontwikkel-dedemodemamaatscbappijin EuropaenNoord-Amarikazichdoorearsaf.granzingtenopzichtevanandaregeografiscbeeanbaden(aarstdekolorsitn,toanhatOostblokandeontwikkelingslarsdan).Teganwoordigis ereanrsteu-we mobilitaitsgolfopganggekoman,waarbijgrotegroapanmansarsomult-eanlopendaradenersbunvadarlandvarlatanenpogenomearsleversin hatwastanop tabouwers.Da vealbasprokanmondialiseringmoatdanooknietzozearwordengazianalsearsprocasvanhomogeniseringvandawarald,ga-symboliseerddoordeweraldwi)debaschikbaarhaidvanCocaCola, maarma-nifesteertzichvooral in dacultureleheterogeniseringvanonzaaiganstadan,waaraenbreadscalavanculturarsbli)vendaarswazigzalzi)rs. Dit procasvar-ondarstaltin faitadeontwikkalingvanearsniauwgedealdgahealvanori~n-tatiakannisondermansanvanearsveal divarserpluimagedandakatholia-ka, protastantsaan rsiat-karkelijkaarbaidarsan kapitalistenvan de s9daeauw,diedestijdsmethunonderhandalingenoverarbaidsvoorwaardenaandebasisvandavarzorgingsstaatstondars.

Da omgangmat dazeculturalabatarogenisaringvandegrotastadars(endaarmaavan onza samanleving)lijkt bet juista aanknopingspuntom dacultuurbaleids-uitdagingvan onze tijd te formulerars (zie ook Castalls5994). De eerderganoemdediffarentiatievanbatcongestiebegripis biervanbelang.Congestiais bi) uitstekearssub)ectiefgegeven.Hatis decultu-

relehataroganiseringdie danegatievevormanvan congastiatotaen pro-

C’ bleemmaakt.Davis’ observatievandeecologievandaangstin Los AngelesC’ staatin datopzichtdanook halemaalniatzo varvanonzemaatschappalijkaS realiteit.Na deimplosievandavertrouwdeearsta,tweadaanderdewereld

0- habbersdestedanvanbetWasteneanniauwarol gakregan.Diestadenzijn

plekkenwaarwedaniauwa‘viarda’ werald(earstermvanPeterSahara)vanonzamondialerisico-samenlaving(Beck1996) hatbastekunnersharkan-nan.Ookbiervardientdarol vanmobilitait meeraandacht.Harvey’svaakaangahaaldeanalysevandakrimpendaplarseet(Harvey1989)wordtwalis-waarvaakin varbandgabracbtmetmondialisaring,maarmoatnietwordenbegrepanalsearsrsaaralkaartoegroeianvandawarald.Hatis vealeertype-renddatmensarsdamobilitaitsgroaijuist banuttanom bunaigankleinewe-reldjes(dankaarsDavid Lodge’sSmellWorlds)overgrotaafstandanin standtahoudars.Demobilitaitaparadoxuit zich in devarrareizen,waarbijdetoe-ristanin culturalazinmeastalslachtsin zearbeparktematemobial zi)rs. Infeite varzamaltmanvooraldabi) hatsocialamilieu passandebealders,opvan tevoranvaststaandaschema’san in earsmm of mearvoorspelbararuimtelijka omgavirsg.De lokala toaristischaondarnamarsdoanarop bunbaurtallesaanom dageidealiseardawarkahijkbaiddie datoarist zoakt,ookoptimasiaantebiadan.

Dazestallingdatmensanvooral mobial zi)n om bun aiganklainawe-raldjasovaraindtehouden,kan wordanbestudeardbi) betmondialetoe-risma(ofbatnu gaatomhatMaineweraldjavanEuropasapackageholidaysrsaarda ‘exotiscba’vakantia-anclavesop daDominicaarssaRapubliek,ofbetklainawaraidjevan da ‘grootburgarlijkacosmopoliatan’die da Festivals,Biannalasan Documenta’saflopen),maarook hi) de analysevan bewa-gingspatrorsanin anrondonzagrotestedan.In dagrotestadmarsifasteartzich demondiahiseringeigerslijklokaal:taneerstazijn veal stedarsin eanconcurrantiaslagom toeristischabazoekarsgawikkeldantarstweadaheb-barsvri)wal allestedantamakersmetde instroomvanrsiauwestedalingers,vaakuit andaracontinanten.Ondanksallealgemarsestaunbatuiginganaannotiesala da ‘multi-culturala samanlaving’vindt daactiavaomgangmatdazeveranderingaiganli)kmaarmorsdjasmaatplaatsannaamtdavarmi)-dingsmobihitaitalleersmaartoe(zoalsook daproblematiakvande‘wine’ anzwarte’scholarsduidalijk maakt). De vraagis walke rol eanstadelijkcul-tuurbelaidkanspelenhi) deomgangmatmaatschappeli)keverandering.

5. MOBILISERING VAN BET LOKALE: TWEE SCENARIO’S

In eanaerderartikalhebik gepoogdom darol vanbetontwarpvanstade-lijka ruimtenin de contextvanhat procasvanstadahi)kavarniauwirsgtaanalyseran(Hajar 1993). Hier bouwik op die analysevoortan stalbetax-pliciatecultuurbelaiddanweldaimpliciata culturalapolitiak in deomgangmat stadahijkaruimtan aandakaak. Culturalepohitiak (cultural politics)moatin dit gavalniat alasyrsoniemvoorcultnurbeleid(cultural policy)wor-dengezian(ziaLash, Szarszinksi& Wynnne1996).De culturalapolitiakvandastedahijkaruimtelaatzicb slechtsanalytiachreconstruaran.Hatgaatdaarbi)omdaanalysevandabadoeldaof onbadoaldeculturaleaffactenvanbapaaldaingrapanopdasocialaverhoudingenin earsstad.Gepoogdwordtdevarborgandoalatalhinganhi) bapaaldaingrepanteacbterhalan,deim-

10 SudChjkCuLtuurbClCiLt in

dC ViCrdo WCrCId

MnartenA. IIHajer

‘0

5’

C’

zC’

4-

plicietaculturalavoorondarstellingenta reconstruarenandeculturalaef-factan ta bapalan.Doel is steedsom niauwa bandelingsmogali)khadenblootta laggendie earsniauwatadali)kcultuurbalaidkunnarshelpersdafi-ni~ran. Hiarondargeefik aan dabandvanvoorbealdarstwee scenario’svoorhatcultuurbalaidin deViardaWerald.

Selzburg:de instrumenteleinrichtingvande stedel{jkeruimte

Wia alabraveburgerkeurigdePark ~iiRidebord)aavolgt,wordtin Salzburgdirect rsaar~n vandamooisteparkeargaragesvan Europagalaid. In deM6nchbergdie Salzburgin twae~ndealt,beeRbetgemearstebaatuurearsanorma,zasatagashogaparkeargaragelatarsuitbakkers.Jarijdt araandeenakantmetjeautoin, draaitspiraalgawijsomboogtot je earsplekjehabtgavondenenatapt,naearskortvarblijf in earshigh-techlift, aandeanderakantvandaMtincbbergrsaarbuiten.Jerijdt naarbinnarsdoorstratenwaarvoatgangars,auto’sanvracbtwagersaalkaarvardringananstaptaverslatermiddanindaprachtanpraalvandaoudaBitrgerstadtvan Salzburg.Goti-ache,laat-Rarsaiasanca-anBarokarchitectuurstri)darsomdaasthatiachaha-gamoniein wattoaristiachafoldersbescbri)venala ‘hatRomevanbetNoor-den’. Dabazoekendastedebouwarwatartandtbi) hatzienvanpleirsersdiesteedswearop verrassandewijza op alkaaraansluiten,hi) betcontrasttus-sandadonkaramiddaleauwsestraatjaaandalichtbanarsdie dastaagjasardoorheantrekkersanhi) datallozavarassandadoorkijkjes rsaargevals,fors-tairsars,gallarijananarcadars.

Salzburgis Europa’sarstwoordop Disneyland.Wellicht ligt detoekomatvandaEuropasaataduitairsdalijktochin daconsaquantavormgevingvanhaarbinnarsatadalavrijatijdaparkvoor damondialatoeristars,zoalsdeBr-chitectuurcriticuaDayarsSudjic onlanga stalda(Sudjic 5995). Salzburgbiadtzichzalfsanala Erholungsausfiuguit batmodernelevers an ligt daar-maequa cultureel-politiakaatratagiepraciasin de lijrs vandagrotaprat-parkers.In daoudaBtirgerstedtvanSalzburgkarsdetoarist zichrsaarbelie-vers varliazersin mijmaringarsover Mozart’s Salzburgof honirsgzoateharinnaringanophalanaanJulie Andrawain deSoundof Music.Dacultu-relapolitiak vanda Biirgerstadtvan Salzburgis baterkennanvanbepaalda

typiachatadali)ka— farsomarsarsalabalammaringvanhatop gangbran-garsvan economiachagroal,zoalsgemangdruimtegabruik,ovarlappandesocialamilieus of deathiakvan stedali)ketarughoudendheid(zia Hajar1994). Tegalijkartijdzijn andare,somsaeratniet aersaaarswazigaalemen-tenala sleutaltotsuccasharkend:controlaarbaarbeid,voorspalbaarheidenbatgascbiktmakersvandastadalijkaruimtavoor ~6nbapaalddoal: toeris-tiacheconsumptia.

Matdazetoapassingvandapratpark-formulaOP dastadroaptmarspra-- Michael Sk in da kt pretparkarsC’ cias ctateana00 wat orsn onoms van zo

C’ vraest:‘Hat pretparkpresenteertzijrs vrolijk gareguleerdavisie op plezierH ala earsvervangingvoor dadamocratiachapubliaka ruimtaanhatdoetdit

matsuccasdoordestadvanzijn angeltaorstdoen:vandaaanwezigheidvan

arman,criminalitait, vuil enwerk. In da“opanbara”ruimtavanhatpret-parkofbetoverdaktawinkalcentrum,is devrijhaid vanmaninganitingbe-parkt:ar zijrs gearsdamonatratiasin Disrsaylan&’ (Sorkin 1992, p.xv). Deautovrijabinnanatad,hatatriktastadsgazichta-anrenovatiabalaidendaopvolla toerendraaiendadroommachirsein davormvanritjes par koatamat— lichtalijk beachonkan— koatsiersin Rarsaiaaarsca-kostuum,makersSalz-burg optimaalgaacbikt voor toeristiachaconsumptia.De toariat laat destressvandazichsteedsvararsallandasamanlevingin daparkeergaragaach-tarenbaleeftdeentreein daoudeBitrgerstedtvervolgansala earsrais tarugin tatijd. Hat is earsnabootaingvanearsvroeg-atedali)karuimta,compleetmetkindarkopjesanzondarneon-reclameenasfalt,matstatigekofflebul-zen,winkelsmat glarszandgewrevanparkatvloararsanzonneacharmarsvangeapannenlinners.PraciaszoalsdaBritaasocioloogJohnUrry dit heaRbe-scbravars,ziejabier hoedaconsumptiazichallangniet mearbeperkttotdabakandatoaristiachaconsumptiegoedaran(Mozertkugeln).Hier wordenook koffiahuizan,restaurantsantheaters,ja zalfaearshalebinnenstadvoortoeristiachaconsumptiegamobiliseerd(Urry 1995). Wannearje daont-wilckeling vandaoudaBitrgerstadtvanSalzburgidealtypiachbaschouwt,isar maar~n verachil tussenearstraditiorseelpretparkanearstoaristiachastadala Salzbnrg:hi) Disneylandbetaalje entreehi) binnankomat,in Salz-

burgbataaljehi) hatvarlatersvandaparkeargarage.

L.A.festivale~wosvtax-Berl~n:culturelemobiliteit elsdoelvoor eennieuwcultuurbeleid

Is Los Angelesearsatadof is bataerdarearscorsglomaraatvanenclavesaarsdewestkustvanbetAmarikaansecontinent?Er is veal tezaggersvoor betlaatste.Los Angelesis vooralbekenddoorzijn ‘freeways’,diedavar uit alkaarliggandewijkanvandastadmatalkaarverbindan.Hat mist bovendienearsduidalijk cantrumwaarvoor ladaraburgerwat tadoersis. Daarmaais LosAngelesvoorvalanbetabsoluteDyatopia,traffandverbaaldtin RidlayScott’sBlederunner.Architactuurcritici ala CharlesJancksvindan die ‘post- ate-dalijkhaid’ juistpositiefanzian Los Angelesala earsniauwHatarotopiawaarzichin daverachillandewijkan earshealdiverssociaallevanafspaalt.L.A. ishatsymboolvoordeproblemersvandaniauwamondialiteit (illagaliteit, cri-mirsalitait,diacriminatie,vardringing,gevaarlijken onvarzekardwerk,ga-weld, orszakerbaid),maaris tegelijkartijddebakarmatvanearsaantalirsitia-tiavenom cuitnurbalaidin dazenieuwawaraldopnieuwtadaflni~rars.

E~n vandebalarsgrijkstacultuurbelaida-initiatiavenis hatwarkvanPe-ter Sallarahi) hatL.A. festival.Sellars,bakandala avant-gardeopera-regis-saurhi) daEuropasefestivals,verandardain hatbeginvandejararsnegen-tig batL.A. festival.Tot danwashatearsfestivalwaarbakendahuiterslandsagroepanen ensemblesoptradersvoor earsalitair publiak. Sallarswildebatorstwikkalantotearsfestivalwaardaverschillandadalanvandastadzichviadacultuuraanalkaarkondersvoorstellan.Kunatis volgansSallarstavealrsaarbinnangakeardgewordarsen moat wear nadrukkalijk ears sociala

12 SteddijtcuItnnrhd~id rnd~ Vierd~ Wereld

Mnart,rn~4. 13Hajer

04

functiakri)gars,zondarechtarmindarinnovatiaftewordars.Overigarsa,in-novatiais volgarsaham taveal earskwestiavanmanipulatiavan tempi,an-acerseringandecorgawordars.Hatis daardoorpretantlausangeforceard.Warkalijkaverrsieuwirsgmoatkomanuit daraflactiaop damaatachappelij-kevaranderinganuit dadialoogmatdarsiauwabewoneravanL.A. anbuncultuur.Hat L.A. festivalstonddaaromin 1992an1993 niat mearin betta-kersvanavant-gardekunat,maarricbtta zich op da actiavaproduktiaenvoorstellingvandelokaalaanwezigaculturan.

Theoretiachinteressantis PeterSallars’ pogingvia dacultuurearspu-bliek domaintaachappanin daatadvanda‘freeways’. Hi) probeardaarser-zijda varachillendegroepenmet elkaarscultuurtaconfrorsteranenander-zijds om niauw publiek te beraiken door voorstellingenta gavarsopniat-traditionaleplaatsers.Zo anscaneardahi) gratisoparavooratallinganinearsparkwaarMexicarsarsin betweekendgraagpicknickan,omdatzi) voor-lopig tochnooltearsofflci~la voorstellingzoudenbi)worsan.Die gratisvoor-atellinganwardenoverigersabakostigddoordaoffici~la vooratellingarsex-tra duur temakers.Sellaracraturdezo mat zijn festivalears‘consansuallocus’, earsvrija ruimtavanvaracheidarshaid(earstermvanSandyStone).Hatwas earscultureelavontuur,maartegalijkartijdears‘safezone’in earsstadvol stedali)kgaweld.

Sallars’L.A. festival is earspogingdaculturelemobiliteitin dastadtevar-hogan.Culturalamobiliteit draaitom dekannismakingmathatrelatiafon-bakende,met andaraculturalegemeanachapparsof groapersan andaramaatachappalijkeklaaaan.Da betrokkenhaidbi) proceasanvanmaatschap-palijkevarandaringanhat(kunnars)ontwikkalenvanearsautorsomehon-ding tarsopzichtedaarvan.Culturalamobiliteit verondersteltdnaearscultn-ralaconfrontatie. Hat gaatom betontwarrenvanonbakandasymboliachasystamananculmineertin daorstwikkelirsgvanrsiauwe,tot nn toeonga-dacbteanorsdankbaraculturalasynthasan.

Culturalamobilitait kars zich waarachijnlijk alachts onder bapaalderandvoorwaardenontwikkelen.Culturelamobiliteit varondarsteltallarearatplaatsenvan uitwisseling,plaataandie niet direct aan 6~n bapaaldegroapkunnanwordentoagarakend.Ze vraagtbovandianom detijdige barkers-ningenwaardaringvandazeplakkanala dragersvannieuwemaatscheppei)j-keintegratie.Dazelaatsterandvoorwaardais niatzondarproblemen,omdatjuistdazeplakkanvoor valarsbedraigandzi)n. Sellarsschiapmatzijn festi-val earspleatsvanuitwisselingvoor Los Angeles,earsplaatavansocialain-teractia,die mansandemogelijkbeidbiadt om tegaanmat daprocassanvansocialeveranderingdie zich om hershearsafapalenanzobun ori~nta-tiakannisop tabouwananniauwevormarsvansamanlaventadeflni&an.

MusicExibition (woMEx) in Barli)n7 Hier apeeltzichaltweezomeralanginenrondda ‘zwangeraoestar’(earsaxprassiefvormgagevancongresgebouwnit dejarenvijftig) earsmuziekfastivalaf. Dazwarsgereoesteris daarbijvancongrescantrumtot ‘Haus darKulturandar Welt’ gaworden.Ervindenbiertallozemuziekvoorstallirsgenplaata:in degrotazaal,in battot ‘cafeGlobal’omgedooptarestaurantenop bettarras.Hat Hausder Kulturarsder Welt isaentypiacha‘consansuallocus’. Dit komtmetnamedoordewijze vanpro-grammeren.Met earsavondkaartjakarsmanop deWOMEX aeratCesariaEvramat Salsauit daKaapverdiacheailandenhoran,daarnaearsMalinesaband,gevolgddoorearsconcertvan dePakistaarsaeSabri-brothers.WatdaWOMEX totearsuit cultuurbeleida-oogpurstbelarsgri)kagebeurtaniamaakt,is hatfelt datladaragroapzi)n aigan publiekaarstrekt.Ears gevolgis datBarli)nsa rasta’svoor hatearatmuziak uit Mali boranendaarbij ‘anderezwarters’uit Barlijn ontmoaters.Deganersdie bli)vers hangers(betkaartjegeldt tersalottevoor dabela avond)kunnarsdaarnaook nog dein deBar-lijrsaa rsacbtscanapopulaireSabriBrothersboran,die bun aigen,zearge-mangdapubliak meebrangars.Naaathat ‘Hans der Kulturen der Welt’atondtijdarssdeWOMEX bovandiersrsogdeTempeldrome,earscircustantvoorda ‘altarnatievemassacuitnur’(metoptraderssvanNick Cave.TomWaitsofde EinstiirzarsdersNaubantars).Ronddazetweeofflci~le podiaverzamaldanzich op dezomerseavondarsvan5995 veal picknickandabelangstallarsdarsdie,buitersdaombeirsing,vandaoptradanskondenmeaganiaten.

Opdargelijkeplaataarsvannitwissalingstalt betBarli)nvandeVierdaWe-reld zich sanzichzalfvoor. Hier traffan verachillandamilieus elkaararswordarsderarsdvoorwaardarsvoor culturelamobiliteit vervuld. ledereerser-kenthiarvroagof laatzijn aigersonvarmogenom degedragacodavanan-dareBanwazigentabegrijpan.ZowarersvealwoMax-bezoekersin aeratein-starstiaop hunhoedavanwagadaaarswazigbaidvanaxtreamvealAlbarsasatianars,diein Berlijn syrsoniemzi)rs voorzakkersrollars.Er bleakachtarearsAlbarseaerockbandop ta tradersenzo dealdenzi) deruimtematbat Bar-li)rsaazakkarsrollersgildaalatijdalijk gelijkgerichtacultuurliafhabbars.Hatis natuurlijk niatzodatdargelijkaculturelaavanemarstersearsopeningbia-denom batzakkarsrolproblaamin Berlijrs op te lossen.Dargelijkaaverse-mentenberaikanachtarwal diversegroaparsnit daBerlijnaasamanlavingen makershatmogalijk datdazeelkaarondarmm of meercontrolearbareen voorspalbareomatandighadankunnanobsarvararsan lerarskannan.Culturalemanifeatatiasdragarsarop dazemaniertoehi) datda ‘reflexiavamodernisaring’in dageastvanbatmodarniamawordt balaafd,ala avon-tuurenaxpliciataconfrorstatiamet socialavarandaring.

Earsop culturalamobilitait gerichtcultuurbalaidis rsatnurlijkgearsgaloof-waardigaltarnatiafala dit alleanop dewallicbtwat mytbiachevoorstallingvanbetL.A. festival vanPeterSellarszonzijn gabaseerd.Er zijn ecbternogtalloze andaravoorbeeldanvan cultuurbaleids-irstiatiavendie dergalijkaplaatsenvan nitwisselingbebbarsgeachapars.Een voorbeeldis da World

6. CONCIUsIE

De cantralestallingvandit artikel is datbetstadeli)kacultuurbaleidzichmeermet daomgangmet maatschappalijkaveranderingzon moetarsbe-

14 Stectelijk~nltsurteieid inds Vi~deWereld

MnartenA. 15Hnjer

C’

4-C’

zighonden,inplaatavanzichtaveal terichtanop dastadalalocatiavoorbetontwikkelanvandemondialetoaristiacheindustria.Stedeli)kcultnurbalaidzoumoetenbi)draganaandeomgarsgmatonzekarhaid,sanhatoverwin-nanvan angstvoor maatschappalijkevarandaringensanhatwearlerersharkannenvandamogali)kbedarsomdasamenlavingactiafvormtagaven.Culturelamobiliteit wardgabruiktala term omdazewanstot betontwik-kalanvansocialavaardighedersin daomgangmetvarandaringtotuitdruk-king tebrangan.HatvoorbeeldvanSellaraL.A. festivalmaaktduidali)k datar tal van stadali)kakwaliteitenbastaarsdie via cultuurbalaids-initiatiavankunnenwordangemobiliseerd.Veal stadenbebbentotvoorkortdanaiginggehadom bunbaleidadoalatellinganstarkaftastammersopwat alderssuc-ceavolwas.Da consequantiewaswel daterearseanvormigheidin conceptorstatond.Da collectias in musaavan modarnakunst~-zi)nhiervannogsteedsearsgoedeafapiageling.Daaanbevelingin dit artikal is datbetaigenbeeldvandaatadin principeorstwikkald moatwordersdoorhatmobilisa-ran vandabi)zorsdaraaigarskwalitaitan.Daarmaawordt bovenalrsaardeei-genburgersgakeken.Juistin dasynthetisaringvancultureleinvloedenhg-gan dekansanvanhatcultnurbaleidin deViardaWarald. 1kwil daarmeaniat mateandaillusia wakkandat mendaarmaedeproblamanvandazeViardeWareldookgeli)koplost,maarwelga ik arvarsuitdatearsdargaliJkamodarna,typiachstadehi)kehoudingvanactiavaomgarsgmet daambiva-lantiesvandamodernetijd dabastegarantiasbiedtvoorbetvaratarkanvandakracbtvandastadali)kasamanleving.

NOTEN

i. Dit artikal is earsbewerkteenstarkverkortavarsiavanearslazingge-houdanOP tO november5995 in daworkshop‘Kulturpolitik und Raatruktn-riaring darStadt’, ondardealvanbetArchitactnurfastival8o TageWieninhatArcbitektnrmuseumWiars.

2. Dit voorbealddankik sanChristianHa)ar,Barlijrs.

Berman,M. (5983)All That IsSolid MeltsInto Air — The ExperienceofModerni-ty, London:Verso.

Boalana,L. (1991) Planologiaanhatti)d-rnimta-vraagatuk— crisisvandacor-rigarandataganbawaging,Archis 1991 nr. 10, pp.40-45.

Castalls,M. (1994) EuropeanCities,theInformationalSociety, andtheGlo-bal Economy,New LeftReview,Nr. 204, S.s8-

32

Davis,M. (1992) BeyondBladerunner:Urban Control— The ecologyofFear,OpenMagazinePamphletSeries,Nr.23.

Davis,M.(i99o) City ofQuartz — ExcavatingtheFuturein Los Angeles,London:Verso.

Evars,A. & H. Nowotny(1989) Uberden Umgangmit Unsicherheit,Frank-fnrt/M.: Subrkamp.

Giddans,A. (1990) TheConsequencesofModernity,Cambridge:Polity Press.HaJar,M. (s~t~y~) ‘Rotterdam:Re-designingthePublicDomain,in: Franco

Bianchini & Michael Parkinson(Hrsg.)1993, Cultural Policyand UrbanRe-generation— The WestEuropeanExperience,Manchester:ManchesterUP,pp.48-72.

HaJar,M. (s~~~) Destad elspubliekdomein,WBS,Amsterdam(tweadaaditia).Hitzlar, R. (1988)Sinnwelten,Opladan:WastdautscharVerlag.Hitzler, R. & A. Honer(1994) Bastalaxiatanz.Obarsub)aktivaKonsaquanzars

dar Individnalisiarnng,in: U. Back& F. Back-Garnahaim(red.)1994, Ris-kantefreiheiten,Frankfnrt/M.:Snhrkamp,pp307-315.

Lash,S., B. Szarszynski& B. Wynna (red.) (s~~~)Risk, Environment,Moderni-ty, London:Saga.

Lubmanrs,N. (1986) OkologischeKommunikation,Opladan:WaatdautscbarVerlag.

Schumpatar,JA. (1943) Capitalism,Socialismand Democracy,GeorgeAllanandUnwin, London.

Slotardi)k,P. (1989)Eurotaoismus— Zur Kritik derpolitischenKinetik, Frank-fnrt/M.: Suhrkamp.

Sorkin,M. (1992) Introduction,in: Dars.1992, Variationson a ThemePark:theNewAmericanCity and theEndofPublic Space,New York: Hill & Wang.

Snd)ic,D. (1995) Theycame,theysaw,theyatepizza.The Guardian Weekly,Augustz8th,5995.

Urry, 1. (1995) ConsumingPlaces,London:Routladge.

LITERATOUR

Back,U. (1986) Risikogesellschaft— AufdemWegin eineandereModerne,Frank-fnrt/M.: Subrkamp.

Back, U. (1993) Die ErfindungdesPolitisehen,Frankfurt/M.: Subrkamp.Back, U. (5996,tavarschi)nan)Dc Wereldals risikosamenleving— Opstellenover

deecologischecrisisendepolitiekvande vooruitgang,radactiaan inlaidingdoorM. HaJar& M. Schwarz,Amsterdam:daBalia.

C’ Ball, D. (1978)The Cultural ContradictionsofCapitalism,NewYork: BasicC’H Books.

H Bargar,PA. (1995) Anwasanhaitund Abwasanhait.Raumbazilgasozialan

C’ Handalna,BerlinerJournalflir Soziologie,Not, pp.99-Ill.

16 Sudelijkcsluurteleid inde Vierde Wereld

MaartenA. 57Hsjer

‘0

04C’

04