NIEUWSBRIEF Special Zomer 2014Joannes Saenredam

SaenredamJoannes

(ZAANDAM CA. 1565 - ASSENDELFT 1607)

In de Collectie “Jacob Honig Jsz. Jr.” bevinden zich een dertigtal originele gravures van de maniëristische meestergraveur Joannes Saenredam. Deze prenten geven een representatief beeld van deze graficus, die rond 1565 in Zaandam werd geboren. Nadat hij verweesde, werd hij opgevoed door zijn oom, Pieter de Jongh, die baljuw was van Assendelft. De begaafde jonge kunstenaar leerde het vak van Henricus Goltzius (1558-1617), bij wie hij in 1589 in de leer kwam. Later werkte hij in Amsterdam samen met Jacob de Gheyn II (ca. 1565-1629), de andere getalenteerde leerling van Goltzius. Het Honig Breethuis toont deze zomer in samenwerking met het Gemeentearchief Zaanstad voor het eerst de prenten uit voornoemde collectie. Deze zomerspecial van onze nieuwsbrief brengt de geëxposeerde werken in kaart.

MEESTERGRAVEUR VAN HET MANIËRISME

1. Portret van Joannes Saenredam door P. Holsteyn H.J. Soeteboom GAZ 11.0786 (17,5 x 12,5 cm)

2. Allegorie op de bloeiende staat van de Republiek der Verenigde Provinciën (1602) Naar eigen ontwerp.GAZ 13.0023 (43 x 56 cm)

6. De verleiding van de mens / De zondeval (1605) Eva verleidt Adam tot het eten van de verboden vrucht. Naar Cornelis Cornelisz van Haarlem. GAZ 11.051 (32 x 22 cm)

5. David met het hoofd van Goliath / De dochters van Israël loven David (1600) Naar Lucas van Leyden. GAZ 11.0504 (27,5 x 18,5 cm)

Saenredam werkte niet alleen naar ontwerpen van zijn leermeester Goltzius, maar ook naar werk van Cornelis Cornelisz. van Haarlem (1562-1638) en Abraham Bloemaert (1566-1651). Daarnaast liet hij zich inspireren door het oudere werk van Lucas van Leyden (1494-1533) en Italiaanse meesters als Polidoro da Caravaggio (ca. 1499/1500- ca. 1543) en Paolo Veronese (1528-1588). Het werk van Saenredam bestaat uit Bijbelse, mythologische, zinnebeeldige en allegorische voorstellingen, die veelal reeksen vormen. Onder de Bijbelse motieven zijn vooral verhalen uit het Oude testament populair.

4. Judith met het hoofd van Holofernes (voor 1598)Naar Lucas van Leyden. GAZ 11.0510 (28,5 x 21 cm)

3. Jael doodt Sisera (ca. 1600)Naar Lucas van Leyden.GAZ 11.0507 (28 x 21 cm)

2 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014

7. Adam en Eva aan het werk (1604)Toen Adam spitte en Eva spon. Naar Abraham Bloemaert.Uit serie van zes. GAZ 11.0522 (26 x 19 cm)

8. Adam en Eva treurend bij het lichaam van Abel (1604) Naar Abraham Bloemaert. Uit serie van zes. GAZ 11.0503 (27,5 x 19,5 cm)

10. De profeet Elijah in de wildernis gevoed door de raven (1604). Naar Abraham Bloemaert. Uit serie van twee. GAZ 11.0505 (27 x 19,5 cm)

9. De profeet Jeroboam verorberd door honden (1604). Naar Abraham Bloemaert. Uit serie van twee. GAZ 11.0506 (27,5 x 20 cm)

Deze verhalen werden vaak gegroepeerd rond een thema, zoals onthoofding (zie pagina 2) of de spijziging van profeten (zie boven). Een fraaie mythologische reeks naar ontwerp van Goltzius wordt gevormd door de zeven planeetgoden en hun aardse kinderen (zie pagina 6), een thema dat populair werd sinds de Late Middeleeuwen. Saenredams stijl evenaart de virtuositeit van zijn leermeester, karakteristiek voor het vanuit Italië overgewaaide maniërisme. Volgens sommige kenners vertoont zijn werk zelfs een grotere subtiliteit in textuur.

3 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014

11. Susanna en de Ouden (voor 1598)Naar Hendrick Goltzius. GAZ 11.0529 (23 x 16 cm)

13. Vrouwen uit het Nieuwe Testament: De zieke vrouw (ca. 1595)Naar Hendrick Goltzius. GAZ 11.0516 (20 x 14 cm)

12. Vrouwen uit het Nieuwe Testament: De overspelige vrouw (ca. 1595) Naar Hendrick Goltzius. GAZ 11.0517 (20 x 14 cm)

14. De kreupele oude vrouw genezen door Christus (ca. 1595) Naar Hendrick Goltzius.GAZ 11.0518 (20 x 14 cm)

Als zelfstandig kunstenaar ontwierp hij ook eigen composities, zoals “De dans om de kerk te Assendelft” (1596) en de grote historieprenten “Allegorie op de bloeiende staat van de Verenigde Provinciën” (1602) en “Gestrande walvis bij Beverwijk” (1602). De tweede prent (zie omslag) toont prins Maurits aan het hoofd van een jachtpartij, waarbij de opbrengsten van de jacht worden aangeboden aan de Nederlandse Maagd. Deze zinnebeeldige figuur wordt omringd door de personificaties van de vrije kunsten, Mercurius en de wapens van de provincies van de Republiek. Faam blaast op een bazuin om de roem te verkondigen. Te midden van een stoet jagers bevindt zich Frederik Hendrik. Op de voorgrond houden twee putti het wapen van Maurits en de bloeiende oranjeboom overeind.

4 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014

17. Christus bij Simon de Pharizeeër Naar het schilderij “Feest in het huis van Levi van Paolo Veronese uit 1573GAZ 12.0169 (41 x 29 cm)

15. Drie goddelijke deugden - De Hoop (1601)Naar Hendrick Goltzius. Uit serie van drie.GAZ 11.0531 (30,5 x 21 cm)

Op de voorgrond van de prent “De dans om de kerk te Assendelft” (zie pagina 8) wijzen enkele jonge paren naar een oude geleerde, die uit een raam hun gedrag bekritiseert. De geleerde, mogelijk een predikant, heeft een boek in de hand. De vrijgevochten jongelieden lachen hem uit. Links op de voorgrond zit een jong paar naast een struik met distels, een symbool voor hun liefde. Voor hen ligt een lege kruik. Op de achtergrond dansen jongeren rond een kerk, die geïnspireerd lijkt op de St. Odulphus-kerk in de woonplaats van de graveur.

18. De vier seizoenen - 1. De Lente (1601) Naar Hendrick Goltzius. Uit serie van vier.GAZ 11.0511 (22,5 x 17 cm)

16. Drie goddelijke deugden – De Liefde (1601)Naar Hendrick GoltziusGAZ 11.0532 (30,5 x 21 cm)

5 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014

19. De Ochtend (ca. 1595-1698) Naar Hendrick Goltzius. Uit serie van vier.GAZ 11.1844 (22 x 15 cm)

21. Saturnus (1596) Naar Hendrick Goltzius. Uit reeks van zeven.GAZ 11.0521 (25 x 17 cm)

Rond 1595 keerde Saenredam terug naar Assendelft. Hier huwde hij en kwam zijn zoon Pieter ter wereld, die later naam zou maken als schilder van ingetogen kerkinterieurs. Joannes Saenredam stierf 1607 te Assendelft en liet een indrukwekkend oeuvre na. Op het bekende kerkinterieur van de Assendelfter St. Odulphus-kerk door zijn zoon Pieter is op de voorgrond het de grafzerk van zijn vader aangegeven. (Zie detail op de omslag van deze Nieuwsbrief).

20. De avond (circa 1585 – 1607) Naar Hendrick Goltzius. Uit reeks van vier. GAZ 11.1845 (21 x 14,5 cm)

22. Mercurius (1596) Naar Hendrick Goltzius. Uit reeks van zeven.GAZ 11.0520 (23 x 17 cm)

6 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014

23. Sine Cerere et Baccho friget Venus (Zonder Ceres en Bacchus bevriest Venus) (ca. 1600/ 1605) Naar: Abraham Bloemaert GAZ 11.0530 (24 x 21 cm)

25. Vertumnus und Pomona (1605)Naar Cornelis Cornelisz. van Haarlem GAZ 11.0502 (26 x 22 cm)

24. Vertumnus als oude vrouw en Pomona (1605)Naar Abraham Bloemaert GAZ 12.0170 (45 x 35 cm)

7 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014

COLOFON

Deze Zomerspecial van de Nieuwsbrief van het Honig Breethuis is samengesteld naar aanleiding van de expositie Joannes Saenredam (1565 - 1607), Meestergraveur van het Maniërisme. Prenten uit de Collectie “Jacob Honig Jsz. Jr.”. De gravures zijn belangeloos ter beschikking gesteld door het Gemeentearchief Zaanstad.

Deze expositie is te zien van 28 juni t/m 30 augustus 2014.Donderdag t/m Zondag: 13.00 – 17.00 uur.

Honig Breethuis: Lagedijk 80, 1544 BJ ZaandijkTelefoon: 075-6217626Website: www.honigbreethuis.nlE-mail: info@honigbreethuis.nlGemeentearchief Zaanstad: Stadhuis Stadhuisplein 100, 1506 MZ ZaandamBeeldbank: http://zaanstad.pictura-dp.nl

De Nieuwsbrief is een uitgave van de Vereniging “Jacob Honig Jsz. Jr.” / Honig Breethuis te Zaandijk.

Samenstelling: Pier van LeeuwenRedactie: Wikje van Ritbergen-SiewersBeeldmateriaal: Gemeentearchief ZaanstadOmslagfoto: Interieur St. Odulphuskerk te Assendelft door Pieter Saenredam. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.Grafische vormgeving: Laura VerburgDruk: Drukkerij De Top, Koog aan de Zaan

26. De verwonde Scipio wordt door zijn zonen van het slagveld gedragen (1593) Naar Polidoro da Caravaggio. GAZ 11.0523 (26 x 22 cm)

27. Hollandse boer en boerin (1615) Naar Hendrick Goltzius. GAZ 11.0515 (20 x 23 cm)

28. De dans om de kerk te Assendelft (1596)Jonge paren maken plezier en negeren de waarschuwingen van een geleerde.Naar eigen ontwerp.GAZ 12.0166 (33 x 42 cm)

8 / SPECIAL NIEUWSBRIEF NR 33 – ZOMER 2014