Pieter Saenredam en het stadhuis vanHaarlemPieter Saenredamand the townhall ofHaarlem

I :4 7"”3

égém my;

Pieter Saenredam en het stadhuis van HaarlemPieter Saenredamand the town hall of Haarlem

Frans Halsmuseum,Haarlétn

9 juni tot en met :3 augustus 1989

Deze kleine tentoonstellingwerdmogeliik gemaakt door:

De eigenaar van het schilderijVrienden van het Frans HalsmuseumVriendenvan de GroteKerk HaarlemGary Schwartz I SDU uitgeverijGemeente HaarlemStichting Haarlem Promotie

This small exhibitionwas made possible by:

The owner of the paintingFriends of the Frans HalsMuseumFriends of the GroteKerk HaarlemGary Schwartz I SDU publishersGemeente HaarlemStichting Haarlem Promotie

1

Pieter Saenredam,PrinsMaurits bezoektHaarlemom bet stadsbestuur teyervangen, 1618. Paneel,38,5 X 49,5 cm-Privécollectie.

Pieter Saendam en het stadhuis van Haarlem

De naam Pieter Saenredam roept als vanzelf het beeld 0pvan eenHollandskerkinterieur, verstild en verheven.Tech is Saenredams reputatieals ‘portretschilder vankerken’ van betrekkelijk recente datum,van het begin vanonze eeuw, 0m precies te Zijn.In de achttiende eeuw kende men hem voornamelijk alsde schilder van twee stadhuizen, dat van Haarlem en datvan Amsterdam. Van alle afbeeldingen die hij van beidebouwwerken maakte, zijn er maar een paar echte‘portretten‘. Zijn schilderij van het Amsterdamse stadhuis

IPieter Saenredam,The townhall ofHaarlem, with PrinceMauritsmarching in toreplace the towngovernment.Panel, 38.5 x49.5 cm. Private collection.

Pieter Saenredam and the town hall ofHaarlem

Say Pieter Saenredam and you see the interiorof a Dutchchurch, solemn and still. But Saenredam’s reputation as‘portraitistof the Dutch church’ is relatively recent,dating from the early years of our century.In the eighteenth century, he was known mainly for hisdepictions of two town halls, those of HaarlemandAmsterdam. Few of his works were ‘portraits.’ Hispaintingof the old town hall of Amsterdam (1657) was avivid récreation of a building that had been destroyed byfire sixteen years earlier.

(I6 57) was een levendige herschepping van een gebouwdat zestien jaar tevoren door een brand was verwoest. Deburgemeesters kochten het om in hun kamer in hetnieuwe gebouw te hangen. Het bleef gedurende de heleachttiende eeuw Saenredams bekendste en beroemdsteschilderij, 00k al omdat het werd geprezen in stadsgidsenvoor Amsterdam, de catalogus van de schilderijen in hetAmsterdamse stadhuis, en in Wagenaars geschiedenis vande stadAmsterdam.

Saenredams werk aan de afbeeldingen van hetHaarlemse stadhuis begonnen als deel van een officiéleopdracht. In 162.8 gaf de stadsdrukkerAdriaen Romaneen nieuwe, zeer vermeerderde druk uitvan een boek overHaarlemdat was geschreven door de predikantSamuelAmpzing, Beschryz/ingeende 10f der stadHaerlem.De eerste twee edities waren verschenen zonderillustraties, maar voor deze derde drukwerden doorenkele van de beste kunstenaarsvan de stad gravures enetsen gemaakt. Pieter Saenredam kreeg het leeuwendeelvan het werk te doen. Weliswaar etste hii zelf slechts tweeplaten, afbeeldingen van de kastelen Assumburg enBerkenrode, maar hij maakte tekeningen voor twaalfillustraties die door anderen werden gegraveerd, demeeste door Jan van de Velde.

Een van die modellen was een gezicht op hetstadhuis vanafde Grote Markt (afb. 3). Her plein is vol

kooplui en burgers, rechts ziin twee ruiters en op devoorgrondeen deftig paar vergezeld van een koppelloslopende jachthonden.Her opschriftvertelt de lezer

It was boughtby the burgomasters to hang in theirroom in the new town hall, and remained Saenredam’smost famous work throughout the eighteenth century,being praised in guidebooks toAmsterdam, the catalogueof paintings in the town hall andWagenaar’s officialhistoryof the city.

Saenredam’s work on the town hall of Haarlemalso began as part of an official commission. In 162.8, thetown printer, Adriaen Roman, broughtout a new, muchexpandededitionof a book on Haarlem by the preacherSamuel Ampzing.

The first two editions had lacked illustrations,butthe thirdwas provided with engravings and etchings bysome of the best artists in Haarlem.The largest share ofthe workwas assigned to Pieter Saenredam. He etchedonly two plates himself, of the castles ofAssumburg andBerkenrode, but provided drawings of another twelvesubjects to be engraved by others, mainly Jan vande Velde.

One of these was a view of the town hall from theGrote Markt (fig. 3). The square is filledwith tradesmenand butghers, with two horsemen on the right, and anaristocraticcouple with a pair of unleashed huntingdogsin the foreground. The caption fills the reader in on thehistorical and current importanceof the town hall:founded by CountWillem II as his court and residence,and now in use by the city as the seat of government andcourt of law. The text ends with a moral. ‘How can a

2Pieter Saenredam,Hetstadhuis van Haarlem. Penen aquarel, 17 x 26,5 cm.Amsterdam,AmsterdamsHistorischMuseum.

historische en recente wetenswaardigheden over herstadhuis: gesticht door GraafWillem II als Zijn hof enresidentie en nu in gebruik als raad- en rechthuis. De teksteindigt met een moraal: ‘Hoe kan een Land bestaen, al

waerde goede seden, Al waerder wetten tuchtmet voetenword getreden. Gelijkerwijs de siel het lijf is ’s levensband: 50 is gerechtigheyt het leven van een Land.’

Nu zou men kunnendenken dat het stadhuis vaneen belangrijke stad als Haarlem talloze malen in prentgebracht is, maar niets is minder waar. De enige eerdereafbeelding van het stadhuis, behalve dan als detail op eenpaar panorama’s of vogelvluchtkaarten, is wanneer hetgebouw als achtergrondverschijnt op een prentvanHendrikGoltzius van 15 81. Misschien zijn er andereafbeelingen geweest die de tijd niet hebben overleefd,

Pieter Saenredam,The townhall ofHaarlem. Pen andaquarel, 17 x 26.5 cm.Amsterdam,AmsterdamsHistorischMuseum.

countryexist, where propermorals, laws and virtue areviolated?’

It may seem like an everyday matter for the townhall of an important city like Haarlem to be depicted in aprint.But thatwas not the case. The only previous print ofthe town hall known, except for details in a fewpanoramas or bird’s—eyeviews, was the background in aportrait print by HendrikGoltzius of 15 81. There mayhave been other views of the building which have notsurvived, but still — on the day when Saenredam sat downon the north side of the Grote Markt to draw it, he wasmaking art history.

The print must have made an impression on theHaarletii public. Around the time of the appearanceofAmpzing’s book, Saenredam returned to the subject, in a

Jan van de Velde naar PieterSaenredam,Het stadhuis vanHaarlem. Ets, 16,1 x 23,6cm. Uit Samuel Ampzing,Bescbryvinge ende lofderstad Haerlem, 1628,Haarlem, Gemeentearchief.

maar toch — toen Saenredam aan de noordkant van deGrote Markt ging zitten om het model voor deze prent tetekenen, maakte hij kunstgeschiedenis.

De prentmoet indruk hebben gemaaktop hetHaarlemse publiek. Niet lang voor de verschijning vanAmpzings boek kwam Saenredam terugop het onderwerpmet een gezicht op het stadhuis van dichterbij en iets meernaar rechts en ook iets vroeger in de morgen gemaakt dande prent. Op een tekening in het Amsterdams HistorischMuseum (afb. 2) zienwij hetgebouw met slechts een paaronopvallende figuurtjes. Die tekening moet in 1627 of162.8 zijn ontstaan, toen men net was begonnen met eenrenovatie van de voorgevel van het gebouw naar ontwerpvan de architect Salomon de Bray die daarbijclassicistische elementen aanbracht.Hoewel Saenredam

3

Jan van de Velde after PieterSaenredam,The town hall ofHaarlem. Etching, 16.x x23.6 cm. From SamuelAmpzing, Descriptionandpraise oftlae city ofHaarlem,1628. Haarlem, municipalarchives.

9%...g.m mar.Van «my».

view showing the town hall from closer by, further to theright, and earlier in the morning, than in the print. In adrawing in the Amsterdam HistoricalMuseum (fig. 2),

we see the building alone, with a few inconspicuousfigures. Saenredam must have made the drawingby 1627or 1628, before work on the transformationof the frontof the town hall was well underway, with the applicationof classical elements by the architect Salomon de Bray.Although Saenredam knew de Bray well, he did not showthe new features. Rather, he portrayed the town hall as itwas before the modernization.The print in Ampzing’sbook, then, and the drawing, can be considered

' architecturalportraits.The drawingwas not made for its own sake,however. It served as the basis for a painting in which the

4Hendrik Spilman naar PieterSaenredam, ‘Afbeelding vanbet Stadbuisvan Haarlem inbet jaar 163 o.’ GedateerdI749. Pen en aquarel, 38.3 x47.6 cm. Haarlem,Gemeentearchief.

De Bray goed kende, toonde hij de gevel niet zoals dezeeruit zou gaan zien maarportretteerdehij het stadhuis inzijn oude toestand. De prent in Ampzing en de tekeningkunnendan 00k beschouwd worden als echtearchitectuurportretten.

De tekening werd echter niet omwille van zichzelfgemaakt. Hij diende als basis voor een schilderij waar herstadhuis in dezelfde vorm terugkeert, hoewel iets in dehoogte uitgerekt, maarwaarop zich een tafereel afspeeltdat tien jaar eerder had plaatsgevonden (omslag en afb.1). Wij zien een gewapende troep cavalleristen langs hetstadhuis trekken terwijl zij saluutschotenafvuren. Zij

4Hendrik Spilman after PieterSaenredam,‘Depictionofthe town hall ofHaarlem inthe year 1630.’ Dated I749.Pen and wash, 38.3 x 47.6cm. Haarlem, municipalarchives.

town hall appears the same as in the drawing (althoughstretched a bit in the height), butwhich depicts an eventthat took place a decade earlier (cover and fig. 1). We seean armed troop of cavalry passing the town hall, firingsalutes. They fly an orange banner, and are beingwelcomed by men on the dais, with hats in hand,presumably the burgomasters, aldermen and sheriff ofHaarlem. These details lend credence to the traditionalidentification of the subject, which is first recorded in1786: ‘Verbeeldende daar PrinsMaurits intrekt, om deRegeeringe te veranderen, waarby door de Koningstraatdoor eenige Ruiters geschooten word’ (depicting the

voeren een oranjebanieren wordenmet de hoed in dehand verwelkomd door een groep mannen op het bordes,waarschijnlijk de burgemeesters, schouten schepenenvan de stadHaarlem.Deze details staven de traditioneleidentificatie van het onderwerp,voor het eerstopgetekend in 1786: ‘Verbeeldende daar PrinsMauritsintrekt, om de Regeeringe te veranderen, waarby door deKoningstraatdoor eenige Ruiters geschooten word’.

Deze gebeurtenis die in Ampzings boek uitvoeringwordtbesproken, vond plaatsop L4 oktober 1618, op hethoogtepuntvan de strijd tussen remonstrantenencontraremonstranten.De remonstrantenvormden eenfactie binnen de calvinistische kerk die deze in wattoleranterebanen trachtte te sturen en de leer liberalerwilde maken. Zij bezaten vooraanstaandefuncties in debesturen van menige stad en toen stadhouderPrinsMaurits de zijde van de contraremonstrantenkoos,achtte hij het noodzakelijkde aanhangersvan hetremonstrantisme in de stadsbesturen van het hele land tevervangen. Aangezien een aantal steden waardgeldershaddengehuuurd om zich daartegente verzetten, was omdit te bewerkstelligen een zeker machtsvertoon nodig.

Het schilderij is niet gesigneerd en niet gedateerdmaar in de achttiendeeeuw meende men dat het doorSaenredam in 1630 was geschilderd. Wij weten niet ofmen over betrouwbareinformatie beschikte die sindsdienverloren is gegaan, of dat men dit afgeleid heeft uitalleraard gegevens. Men zou uit de gesigneerde prent inAmpzing hebben kunnen afleiden dat Saenredam de

entry of PrinceMaurits [of Orange-Nassau] to replace thetown government, during which some cavaliers shot[their weapons] in the Koningstraat).

This event, which is discussed at length inAmpzing’s book, occurred on October 24, 1618, at theclimax of the struggles between the RemonstrantsandCounter-Remonstrants.The Remonstrantswere a partywithin the Calvinist church which had been attemptingtosteer the church in the direction of greater tolerance anddoctrinalliberalism. They occupied dominatingroles inthe governments ofmany Dutch towns, andwhen thestadholder, Prince Maurits, chose the side of theCounterRemonstrants,he found it necessary to replacethe adherents of Remonstrantismall over the country.Since some of the townships had hired mercenary troopsin the pay of the city, a certain show of force was requiredto do this.

The painting is unsigned and undated, but in theeighteenth century it was said to have been made bySaenredam in 1630. We do not know whether this derivesfrom reliable sources which have since been lost, orwhether it was deduced from various pieces of evidence.The authorshipcould have been assumed fromSaenredam’s signed print in Ampzing, and the date fromthe appearance of the town hall on the painting,whichclearly shows it as it was before 1630, the date that stillshines in golden letters above the main entrance.

The attribution and dating fit well into thechronology of Saenredam’s work in terms of subject, and

5Hendrik Spilman naar PieterSaenredam,‘Afbeelding mmbet Stadhuisder StadHaerlem, zo als bet zichuertoonde voor den jaare163o.’ Gedateerd I75 3.Gravure, 38 x 46,8 cm. NaarSpilmans eigen tekeningvan1749.Haarlem,Gemeentearchief.

makervan het schilderij was, en de datumhebben kunnenreconstrueren uit het uiterlijk van het stadhuis, kennelijkin de toestandvan voér het jaar 1630, her jaartal dat nogsteeds met gouden letters boven de ingang prijkt.

De toeschrijving en de datering passen echter zeergoed in de chronologie van Saenredams werk wat hetonderwerp betreft en sluiten in stijl en techniek aan bijzijn andere werkuit die periode. Er lijkt dan 00k geenreden aanwezig te zijn om deze achttiende-eeuwsetoeschrijving en dateringen de identificatie van hetonderwerpte verwerpen. De figuurtjes heeft men we] aanPieter Post toegeschreven, 0p wiens vroegste werk, dat

5

Hendrik Spilman after PieterSaenredam, ‘Depiction ofthe town hall of the city ofHaarlem as it appeared in theyear 163o.’ Dated 1753.Engraving,38 x 46.8 cm. ,

After Spilman’s own drawingof 1749.Haarlem, municipalarchives.

match his otherworkof the period in style and technique,so there seems to be no reason not to accept theeighteenth—centuryattribution and date as well as theidentification of the subject. It has been suggested that thefigures are by Pieter Post, whose earliest works, dating1631 and later, have similar figures. On the other hand,the figures are not far removed from those in the print inAmpzing, which was a collaborationbetween Saenredamand Jan van de Velde.

The horse in the right middleground of the print isvery similarjfo that in the right center of the painting. Therunningboys nearby are a motif that recurs in several of

van 1631 en later dateert,vergelijkbare figurenvoorkomen. Zij lijken echter ook heel dichtbij de figurenop de prent in Ampzing te staan, die het resultaatwas vansamenwerking tussen Saenredam en Jan van de Velde.

Het paard rechts op de prent lijkt sprekend op datrechts vooraanop het schilderij. De hardlopendejongetjeszijn een motief datmeermaals terugkeertop werken vanSaenredam, waar de figuren door diverse anderekunstenaarswerden ingeschilderd. Met andere woorden,de mogelijkheid dat Pieter Posts penseel verantwoordelijkwas voor dit deel van het schilderij, hoeft geen enkeletwijfel te werpen op het auteurschapvan Saenredam voorhet schilderij als geheel.

In hetmidden van de achttiendeeeuw betwijfeldeniemand de eigenhandigheid. In 1749 maakteHendrikSpilman een tekening naar het schilderij op ware grootte,waarophij schreef P. Saenredam Pinx. I63 o (afb. 4). Dezetekening werd in I7 5 3 als prent uitgegeven door deHaarlemse stadsdrukkersIzaak en JohannesEnschedé enJan Bosch, eveneens op het formaat van het schilderij(afh. 5), en weer aan Saenredam toegeschreven en 1630gedateerd. Interessant is, dat er in 1749 in Haarlem eennieuwe stadsgeschiedschriiver was aangesteld, PieterLangendijk, die het op Zich nam een nieuwe editie vanAmpzings boek over Haarlem te verzorgen, een projectdat hij echter nooit afmaakte.Deze Langendijk was een neef van HendrikSpilman; hijhad a] eerder met hem samengewerkt aan de uitgave vanprentenover de geschiedenis van Haarlem. Misschien

Saenredam’s otherworks as well, the figures ofwhichwere sometimes made by other specialists. In otherwords, the possibility that Pieter Post wielded the brush inthis part of the paintingof the Haarlemtown hall givesnot the slightest reason to doubt Saenredam’s authorshipof the painting as a whole.

There was certainly no doubt in anyone’s mind inthe mid-eighteenth century. In 1749, Hendrik Spilmanmade a drawingof the painting, in actual size, which heinscribed P. Saenredam Pinx. 1630 (fig. 4). The drawingwas publishedas a print in 17 5 3 by the Haarlemtownprinters Izaak andJohannesEnschedé and Jan Bosch,also in the same size as the painting (fig. 5), and againascribed to Saenredam and dated 1630. Interestingly, itwas in I749 that Haarlemappointed a new townhistorian,Pieter Langendijk, who took it upon himself toproduce a new edition of Samuel Ampzing’s book onHaarlem,a projectwhich he did not complete.

Langendij kwas HendrikSpilman’s cousin, and thetwo men had collaboratedin the past on the publicationof prints from the history ofHaarlem. Perhaps Spilman’sdrawingand printwere intended for the new ‘Ampzing’which never appeared. In any case, we find thatSaenredam’s depiction of the town hall of Haarlemwasagain propagatedby the town printer, as an object ofmunicipal pride, 12.0 years after it was made.

It is a great pity that we do not know who ownedthe paintingbetween the time it was made and themid—eighteenth century. That knowledge could tell us

a

6Pieter Saenredam,Het scbipvan de NieuweKerk inHaarlem, van west naaroost. Gedateerd 23 mei1652.. Paneel, 65,5 x 93 cm.Haarlem, Frans HalsMuseum.

waren Spilmans tekening en prent bedoeld voor denieuwe ‘Ampzing’die nooit verscheen. Maar in elk gevalzien wij dat Saenredams schilderij van het stadhuis vanHaarlem, 120 jaar na 2in ontstaan, alweer door destadsdrukkervan Haarlemals propagandavoor de roemvan de stad werd gebruikt.

Het is een groot gemis dat wij niet weten wie deeigenaar van het schilderii was tussen de tijd dat hetontstond en het midden van de achttiende eeuw. Wijzouden dan veel meer te weten kunnen komen over deoorspronkelijkefunctie van het paneel. Het onderwerpstuurtons in de richting van een contraremonstrantin hetHaarlemse stadsbestuur, een persoondie voordeel had

6Pieter Saenredam,The naveoft/as NieuweKerk inHaarlem,from west to east.DatedMay 23, 1652.. Panel,65.5 x 93 cm. Haarlem,FransHalsMuseum.

much about the original function of the work. The subjectand theme lead our historical imaginations in thedirection ofCounter—Remonstrants in the Haarlem towngovernment, individuals who benefitted from PrinceMaurits’s bloodless coup d’état. Such individuals were tobe found in Saenredam’s family — at least, among menwho became relatives of the artist throughmarriageswhich took place later than 1630. Two of these Haarlemregents, Nicolaes le Febure and Pieter Olycan, firstbecame burgomasters in 1630, after being named to thetown council by PrinceMaurits in 1618. Should thepaintingever be found to have belonged to one of them,we will have established ties between the subject and the

gehad van Maurits’ staatsgreep zonderbloedverlies.Dergelijke personen konmen o.a. vinden in Saenredamseigen familie — tenminste onder diemannendie doorhuwelijken, na 1630 gesloten, familie van hem werden. .e

Twee van hen, de Haarlemse regenten Nicolaes 1e Febureen Pieter Olycan, werden in 1630 voor de eerste maalburgemeester nadat zij in I618 doorMaurits in devroedschap warenbenoemd.

Wanneer ooit het bewijs gevonden wordt dat hetschilderij aan een van deze twee mannen heefttoebehoord,zullen daarmee bandenzijn vastgesteldtussen onderwerp en eigenaar, en eigenaar en schilder.Voorlopig hoort deze suggestie helaas echter thuis in hetrijk der verbeelding.

De eerste eigenaar van het schilderij die wij wélkennen, was niemandanders danJohannesEnschedé. Nade dood van de stadsdrukker, die ook een belangrij kverzamelaar was, werd er een veiling gehouden van zijncollectie waarvan de gedrukte catalogus bewaard isgebleven. Enschedé bezat niet alleen het schilderij, maarook Spilmans tekening en, interessant genoeg, 00kSaenredams tekening van het oude stadhuis vanAmsterdam. Dit blad, dat zich nu in hetAmsterdamseGementearchief bevindt, is van dezelfde grootte alsSaenredams schilderij van het Haarlemse stadhuis en vanSpilmans tekening, en moet samen met deze eenschitterend ensemble hebben gevormd.

Vanaf dat momentwerd het schilderij vele malengekocht en verkocht en reisde het door Holland,

owner, and the owner and the artist. For the time being,however, these suggestions remain in the realm ofimagination.

The first owner we do know was none other thanJohannesEnschedé. After the death of the townprinter,who was also an important collector, his estate wasauctioned,with a printed catalogue accompanying thesale. Enschedé owned not only the paintingbut alsoSpilman’s drawingand, interestingly, Saenredam’sdrawingof the old town hall of Amsterdam. This sheet,now in the Amsterdam municipal archives, is the samesize as Saenredam’s paintingof the Haarlem town halland of Spilman’s drawing, and must have looked splendidalongside them.

From then on, the paintingwas sold and resold,travelling back and forth over the years between Holland,France, England, Belgium andAmerica. It even hung inthe Frans Hals Museum from 1933 to 1945, on loan fromthe Brussels collector P. Lugt. That it belongs in Haarlemspeaks for itself, and one can only regret thatcircumstances have never permitted its acquisition by thetownship which it glorifies.

We are grateful to the present owner, who wishes

to remain unidentified, for his extremely generous gesturein lending it to the museum for this small exhibition. Itremains, in the wordsof the Van Leyden sale catalogue ofSeptember 10, 1804, ‘Un morceau trés rare, et [...] curieuxsous 1e rapport de l’Art et de l’Histoire’.

7Pieter Saenredam,Depreekstoel van de NieuweKer/a in Haarlem. Fragmentvan een constructietekening.Pen en aquarel, 3 5,7 x 29,1cm. Haarlem,Gemeentearchief.

7Pieter Saenredam,The pulpitof the NieuweKerk inHaarlem. Fragmentof aconstruction drawing. Penand aquarel, 3 5.7 x 29.1 cm.Haarlem, municipalarchives.

Frankrijk, Engeland, Belgié en de Verenigde Staten. Hething zelfs van I93 3 tot I945 in het Frans Hals Museum, inbruikleen van de Brusselse eigenaar P. Lugt. Dat het inHaarlemthuishoort, spreekt voor zichzelf; men kanslechts betreuren dat de omstandigheden nooit hebbentoegestaan dat het voorgoed terugkwamnaar de stad dieerop wordt geroemd.

Wij zijn de huidige eigenaar, die onbekendwenst teblijven, dankbaar voor zijn royale gebaardit paneel voordeze kleine tentoonstelling uit te lenen aan het museum.Het is nog altijd, in dewoordenvan de Van Leydenveilingcatalogus van IO september 1804, ‘Un morceautres rare, et [...] curieux sous le rapport de l’Art en del’Histoire’.

In de jaren 1650 was de Nieuwe Kerk in Haarlemhetgebouw dat Saenredam het vaakst tekende en schilderde.Een schilderij van het interieur in het Frans Hals Museum(afb. 6), en een tekening van de preekstoel in hetHaarlemse Gemeentearchief (afb. 7), zijn aan dezetentoonstelling toegevoegd. De architect van de NieuweKerk was Jacob van Campen, een levenslange vriend vanSaenredam. Het is het enige gebouw uit zijn eigen tijd dathij schilderde, en zijn werk in deze kerk is zekerge'inspireerd geweest door zijn associatie met VanCampen.

In the 16505, the building Saenredam drew and paintedmost often was the Nieuwe Kerk in Haarlem.Onepaintingof the building, in the Frans Hals Museum (fig.6), and a drawingof the pulpit in the Haarlemmunicipalarchives (fig. 7), are added to the exhibition. The architectof the Nieuwe Kerk was Jacob van Campen, a lifelongfriend of Saenredam’s. It is the only contemporarybuilding he painted, and hiswork there was clearlyinspired by his association with van Campen.

Literatuur:

Tent. cat. Pieter jansz. Saenredam, Utrecht (CentraalMuseum) 1961. Gary Schwartz enMartenjanBok, PieterSaenredam: de schilder in zijn tijd, Maarssen 8C

’s-Gravenhage 1989.

Literature:

Tent. cat. Pieter ]ansz. Saenredam, Utrecht (CentraalMuseum) 1961. Gary Schwartz 8C MartenJanBok, PieterSaenredam: de scbilder in ziin tijd, Maarssen8c’s-Gravenhage I989.

ISBN 90-6179-081—6

Vormgeving: DateNieboer [SDU ontwerpgroep]

© 1989 Gary Schwartz86 Marten Jan Bok© 1989 Gary Schwartz I SDU,Maarssen ’s—Gravenhage

Pieter Saenredam, Prim Maurits bezoekt Haarlem om betstadsbestuur te veruangen, 1618.Ongesigneerd, ongedateerd. Een tekening naar het schilderij,gedateerd I749, vermeldt dat bet in I630 is geschilderd.Paneel, 3 8,5 x 49, 5 cm. Privé-collectie.

ISBN 90-6179-081—6