Sociale vaardigheidstrainingen bij kinderen/jeugdigen

Hanny van HeusdenMarcel Doornbosch

programma

1. Sociale vaardigheden, modelling & rollenspel

2. Gedragstherapie, indicatie, Motivatie & vaardigheden in stapjes oefenen

3. Cognities, ouderbegeleiding & presentaties

Dag 1

Theorie: inleidingOpdracht: vaardigheden uit eigen

leven

Oefening: modelling en rollenspel

Sociaal vaardig gedrag

‘De meest aanvaarde definitie’

Voor je eigen belang opkomen zonder dat van anderen te schaden

SOVA bij kinderen/jeugdigen

Aanleren van sociaal vaardig gedragVergroten van zelfvertrouwenKunnen zien van meerdere gedragsmogelijkheden in moeilijke situatiesVeranderen van cognitieve stijlDerde milieu?

SOVA

GEDRAG-----------------------------------COGNITIES

x x xGoldstein Ringrose meer verbale

programma’s

Spivack&Shure

Technieken in sova-training

ModellingGedrag opdelen in stapjes (leerpunten)Gedragsoefening in rollenspelShaping, opbouwen van complex gedrag in eenvoudiger stapjesBekrachtigingFeedbackBespreken van cognities, aanleren van meer adequate zelfspraakklus

Inleidende vaardigheden SOVA-training

1. Kennismaking, vragen stellen & luisteren

2. Gevoelens en iets aardigs zeggen over jezelf

3. Complimentjes geven/ontvangen4. Nonverbaal gedrag

Vaardigheden middengedeelte SOVA-

trainingIets vragen aan een ander

& reageren op weigeringOnderhandelen

& wat doe je als het niet luktInvoegen (‘mag ik meedoen’)

& reageren op afwijzingIets weigeren (‘nee zeggen’)

& wat doe je als de ander boos wordt

Vaardigheden middengedeelte

(vervolg)

Als je last hebt van iemand (‘daar baal ik van’)

& wat doe je als de ander boos wordt

Excuus aanbieden (‘het spijt me’)& wat doe je als de ander boos blijft

Reageren op pesten/plagen& wat doe je als ze niet stoppen

Hoe ziet een zitting eruit (bijvoorbeeld)

Bijpraten ‘ei-rondje’ 10 minutenKlus bespreken / thermometer 10 minutenThema 40 minuten– Korte inleiding– Modelling:

• 2x ‘onhandig’• Leerpunten• 1 x ‘handig’

– oefenen d.m.v. rollenspelUitdelen klusyell

opdracht

Vaardigheden uit je eigen leven– Een praatje maken– Iets aardigs zeggen over jezelf– Complimenten geven/ontvangen– Iets vragen / reageren op weigeren– Onderhandelen– Invoegen / afwijzing– Iets weigeren– Als je last hebt van iemand– Excuses aanbieden– Pesten en plagen

De 4 stappen van assertief gedrag

1. Zeg wat je voeltHet irriteert mij …

2. Noem het gedrag van de ander… dat jij niet kwam opdagen…

3. Noem de gevolgen van het gedrag voor jou…nu heb ik voor niks mijn afspraak met mijn zus afgezegd…

4. Zeg wat je wilt van de ander…ik wil dat je voortaan laat weten als je niet kunt.

werkblad1

Werkblad 1

Onderwerpen

1. Kennismaken

2. Vragen stellen en luisteren

Vandaag hebben we geoefend in het stellen van vragen aan een ander kind en in het luisteren naar een ander. Omgekeerd heb je geoefend in het vertellen van iets over jezelf aan een ander. Vragen stellen is een goede manier om de ander beter te leren kennen. En door iets over jezelf te vertellen leert die ander jou weer beter kennen.

Werkblad 1

LEERPUNTEN

Bij deze gesprekjes kun je op de volgende leerpunten letten:

-Kijk de ander aan (zonder te staren)

-Als je zelf praat: doe dit duidelijk en verstaanbaar

-Als je luistert: laat de ander uitpraten

- laat merken dat je de ander begrijpt

(bijvoorbeeld door af en toe te

knikken of te ‘hummen’)

-Beweeg niet teveel, blijf rustig zitten of staan

werkblad7

Werkblad 7

Onderwerpen:

Onderhandelen, een plan maken met een ander

Het komt vast wel eens voor dat je met een ander kind iets wilt doen, maar dat jullie allebei iets anders willen( jij wilt bijvoorbeeld liever zwemmen, de ander gaat liever een boswandeling maken).

Veel kinderen doen dan de zin van de ander terwijl ze zich daar helemaal niet prettig bij voelen.

In de groep hebben we geoefend in:

-het vasthouden aan je eigen mening

-het samen zoeken van een oplossing, en

-het accepteren dat je niet altijd tot een oplossing kunt komen.

Werkblad 7

LEERPUNTENAls je een plan maakt met een ander, let dan op:

-zeg tegen de ander wat je wilt en waarom

-luister naar wat de ander wil

-hou even vast aan je mening, geef niet meteen toe

-kijk of je een oplossing kunt bedenken

Als je het niet eens kunt worden:

-stop het gesprek

-accepteer de mening van de ander

Klus 7

KLUS 7 Maak deze week een plan met een ander kind.

Schrijf hiervan op:

Ik maakte een plan met:

Ik wilde:

De ander wilde:

Werden jullie het eens?

Hoe vond je het onderhandelen gaan?

Vaardigheden van de trainer

Gebruikt weinig tekstBenoemt observeerbaar gedragIs directief en daarmee veiligRicht de aandacht steeds op 1 aspect

SOVA modelling

EIGENSCHAPPEN GESCHIKT MODEL– Lijkt in gedrag op deelnemers– Is niet ‘perfect’, maar menselijk, laat

ook aarzeling en twijfel zien– Leeftijdsgenoten zijn geschikter dan

volwassenen

Wat wordt voorgedaan?

SubassertiefAgressiefhandig

rollenspel

Rollenspel introductiegedragsregelsFeedbackregelsVanzelfsprekend komt iedereen aan de beurtDuidelijk begin en eindDuidelijke situatie en rollen, 1 hoofdrolInstructie hoofd- en bijrolDoorgaan tot het gewenste gedrag is getoondIngrijpen als het niet goed gaatVeel complimentenKinderen gaan met een goed gevoel over zichzelf weer zitten(Klaar)

presentaties

In tweetallen / per thema1 hele zitting voorbereidenVoor jouw doelgroep= toets en oefenmogelijkheidDe laatste middag (plenair/sub)Een deel uitvoeren

huiswerk

Lezen: bijeenkomst 2Opdracht– per thema (7) een oefen situatie voor

je eigen doelgroep

Dag 2

Theorie: gedragstherapieOefening: diagnostisch interviewTheorie motivatieOefening: in stapjes oefenen

gedragstherapie

Operante conditioneringGaat om leren van de gevolgen van gedrag

versterkers: doen gedrag toenemenverzwakkers: doen gedrag afnemen

Antecedent Behaviour Consequence

A B C (klassieke c.) (operante c.)

beloningsschema

Beloning geven Beloning weghalen

Straf weghalen Straf geven

Gedrag neemt toe Gedrag neemt af

sorc

S O R CSITUATION ORGANISM RESPONSE CONSEQUENCE

Wat gaat aan gedrag vooraf (stimuli)

Wat je niet ziet: gevoelens, gedachten, etc.

Gedrag dat centraal staat

Gevolg: verzwakkers/versterkers

Aantecedent

Bbehaviour

Cconsequence

sorc

S O R CSITUATION ORGANISM RESPONSE CONSEQUENCE

Kinderen zijn aan het voetballen en C wil meedoen

‘ze willen me vast niet’ ‘ik mag toch nooit meedoen’ bang

Erbij gaan staanZachtjes zeggen ‘ik wil ook’Naar de juf lopen

KT: de angst neemt afKT: aandacht van de jufLT: afname sociale contactenLT: generalisatie sociale angst

sorc

S O R Cmoeder

Kind buikpijn ‘zielig’ Kind thuishouden

Tevreden kind

kind

Naar school ‘ze gaan pesten’

(klagen over) buikpijn

Lekker thuis

Wat en hoe vragenconcreter = beter

Wat gebeurde erWat zei jeWat deed de anderHoe zei je hetHoe reageerde de anderWaar stond jeWanneer gebeurde het

indicatiestelling

Met behulp van functionele analyse indicatie stellen al dan niet, een plan opstellen, leerpunten formuleren

Criteria: kind/milieufactoren & groepsfactoren

doelgroep

indicatiestelling

Contra-indicaties:– Niet behoren tot de doelgroep

• ASS/ADHD als dat niet de doelgroep is• Tekort aan intelligentie als dat niet de doelgroep is

– Te belemmerende systeemfactoren– Gebrek aan motivatie– Overige problemen die leren zullen verhinderen– Gedragstoornis/psychopathiforme ontwikkeling

groepssamenstelling

De verlegen, sociaal angstige en sociaal incompente kinderen

profiteren i.h.a. het best.

4 groepen kinderen van Pier PrinsGedragstekort, kind heeft het gedrag nooit geleerdHet gedrag is wel geleerd, kind kan het wel, maar past het niet toe (bijv als gevolg van de situatie)Te hoge arousal heeft gemaakt dat het gedrag niet is aangeleerd, de vaardigheid niet is ontwikkeldArousal maakt dat het wel aangeleerde gedag niet wordt toegepast

Voorwaarden tot gedragsverandering

1. Kennis van het probleem2. Last van het probleem3. Gevoel van eigenwaarde4. Gevoel van competentie

Stadia van motivatie

VoorbeschouwingOverpeinzingBesluitActieve veranderingBestendiging/terugval

[pipi

motiveringstechnieken

Actief luisteren: reflecteren, empathie, samenvatten, structureren

Selectief luisterenBekrachtigen van tekenen van

lijdensdruk, bewustzijn van probleem, gevoel van eigenwaarde, competentie

Positief labelen van klachten/problemen

motiveringstechnieken

(vervolg)

Positief benoemen van intenties van gedrag

Meebewegen met de weerstand; ‘judo’.

Onderbieden, provocerenKeuzes latenInformatie geven, feedback

Vaardigheden in stapjes

Shaping– Kleine stukjes bekrachtigen– Bijvoorbeeld: nog een keer maar nu

harder praten– Tot het totaal er goed uitziet– Principe is dat het altijd moet lukken,

ook al is het maar een klein stukje.

Stapjes (vervolg)

Losse stukjes oefenen– Een zinnetje, een houding, et cetera

in een staande kring kort oefenen

Van makkelijk naar moeilijk– Voorbeeld: mag ik meedoen?

• Makkelijk: je mag meedoen• Moeilijk: je mag niet meedoen, maar er is

een reden• Moeilijkst: je wordt bot afgewezen

huiswerk

LezenMaken– Functionele analyse (SORC) van een

potentiële deelnemer / adhv een indicatie - interview

Dag 3

Theorie: CGT, ouderbegeleiding

Presentaties

Rationele Therapie

Het zijn niet de dingen zelf waar we door van streek raken maar de manier waarop we over de dingen nadenken

– Epictetus (50)– Ellis (1954)– Diekstra (1974)

emoties

Gezonde (geërgerd, bezorgd, verdrietig)En ongezonde emoties (woedend, angstig, depressief)

cognities

vragen om cognities op te sporen:– Wat maakt dat je dat zo voelt– Wat is daar zo erg aan– Nou en– Wat is het ergste wat er kan gebeuren

Irrationele gedachten en denkfouten

Overdrijven– Alles altijd nooit niemand

MoetenZwart wit denkenIk voel het dus het is waar

Denkfoutenselektief waarnemenzwart-wit denkengeneraliserengedachten lezenemotioneel redenerentoekomst voorspellenpersonificatiemoet denkenlage frustratietolerantie

ABCDEActivating event– objectieve beschrijving van de gebeurtenis

Beliefs– irrationele, spanning oproepende gedachte

Consequence– emotionele gevolgen (gevoelens) van de gedachte

Discussion– vragen om gedachten onder B aan werkelijkheid te

toetsen

Evaluation– meer rationele gedachten die het gevolg zijn van de

toetsing

GGG (GG)

GebeurtenisGedachteGevoelGedragGevolg

Werkblad GGGG-schema

Gebeurtenis:Er gebeurde

Gedachten:

Gevoel:Ik voelde

Gedrag: Ik deed

Kleur het petje in met de kleur die past bij je reactie(rood = knokken: leeuw, blauw = wegkruipen: schildpad, bruin = aanpakken: pauw)

Helpende gedachte

Is te bewijzen waarGenuanceerdHelpt je je beter te voelenLeidt niet tot ruzieHelpt je je doel te bereiken

Uitdaagvragen1. Is de gedachte te bewijzen waar?2. Wat pleit tegen de gedachte?3. Stel dat het wel zo is, hoe erg is

dat dan?4. Helpt de gedachte je je beter te

voelen?5. Helpt de gedachte ruzie te

voorkomen?

cognities

In de verschillende trainingen is meer of minder aandacht voor cognities.

In ‘Ringrose-training’: – GGGG-schema uitgebreid bespreken en

ermee oefenen– Modelling en rollenspel nabespreken op

cognities– In ‘ei-rondje’ idem– In bespreken thema, soms

ouderbegeleiding

Doel: generalisatie van het aangeleerde gedag

• Ouders zijn medebehandelaars, je hebt ze nodig• Ouders moeten weten wat er gebeurt en wat er

van hen verwacht wordt:– Hulp bij klussen en anderszins toepassen van het

geleerde– Morele steun/permissie te veranderen– Ouders zelf moeten ook vaak veranderen

ouderbegeleiding

EenvoudigsteGedragsverandering systeemtherapie psychotherapie

I I IAttitude t.a.v. de ouders:

– Bescheiden, verwachtingen omtrent training zijn vaak hoog gespannen

– Erkennen van ouders als de deskundigen van hun kind– Voorstellen een soort team te vormen

Vorm:– Oudergesprekken meer of minder frequent, minimaal 3 keer

– Andere mogelijkheden: parallelle oudergroep, ouders mee laten kijken (spiegelwand/video). Dit heeft allemaal voor- en nadelen.

gedragsproblemen

• Duidelijk programma• Contract• Reacties van trainer

– Negeren– Time-out– Beloningssysteem

• Verhouding positieve:negatieve uitingen = 3:1

voorwaarden

Ruimte– Vaste reservering– Prikkelarm / sober– Voldoende ruim

GroepsamenstellingPlek binnen de instelling (prioriteit)– Tijd– Geld– scholing

indicatie

mdoornbosch@riaggrijnmond.nl