SeizoenerT I J D S C H R I F T V O O R V R I J E S C H O L E N • J A A R G A N G 7 • Z O M E R 2 0 1 2

DIDAKTIEK

Bewegend rekenenBOVENBOUW

De magische kracht van muziek

KINDERBESPREKING

Onzichtbare draden

DE VIER TEMPERAMENTEN

De sanguinicus

DÉSANNE VAN BREDERODE

De vrije wil

Tiel

BACHELOR DANS/EURITMIE

www.euritmie-denhaag.nlwww.opleidingdocentmuziek.nlT 070 355 00 39

BACHELOR DOCENT MUZIEK

ZIN IN MUZIEK?

WAT BEWEEGT JOU?

Midden in de hoge bergen van Zwitserland

Hotel en berghuis

Val Sinestra• familiair en prijsvriendelijk hotel op 1500 m.

• wandelroutes beginnen voor de deur

• zomer- & winterwandelprogramma

• begeleide huttentochten

• eigen busverbinding met Nederland

• vlakbij het Zwitserse nationaal park

Hotel Val Sinestra7554 Sent - Zwitserland0041 81 866 31 05val-sinestra@bluewin.ch

Voor impressies van het hotel en omgeving kijk op:

www.sinestra.ch

Seizoener

WELKOM

Mijn kleine klimroos is druk bezig. Alles aan haar wil omhoog en vooruit… Zou ze

sanguinisch zijn? Ze heeft er lol in. In het wortelwerk, de halsreikende stengels, de

ritmische bladmuziek – je ziet haar blaadjes gewoon bewegend rekenen in de wind. En

dan het mirakel van de bloemen. Rozerode wezentjes strekken zich uit in het licht – ze

lijken naar me toe te komen, een eigenschap van de warme kleuren. Ik word er blij van.

Het is niet zozeer perfect, maar compleet. En dat allemaal recht tegen de onverbidde-

lijke zwaartekracht van Newton in! De natuur grossiert in varianten op dit thema van zelf-

realisatie. Haar boek staat er vol mee. Ze werken op de verdwaalde geest als een tom-

tom: ‘U bevindt zich hier.’ Tegelijkertijd zijn ze zó vanzelfsprekend dat je er bijna aan

voorbij zou lopen.

De mens heeft ook zijn natuurlijke bloeiplan op zak. Een kosmisch paspoort, want hij is

burger van twee werelden. Handtekening en stempeltjes van God erin, vrij reizen, geen

vervaldatum. Reisdoel vrij scheppende Ik. Dit inspirerende mensbeeld bleef nu eens niet

beperkt tot zon- en feestdagen, maar werd door Steiner in het volle, maatschappelijke

daglicht geplaatst. Dat was nieuw. Een avant-garde ging er praktisch mee aan de slag.

Arbeiders, kunstenaars, artsen, leraren en boeren volgden. Dat was helemáál nieuw. Die

hervormingsgolf is nog steeds bezig en de onopgeloste problemen eisen meer dan ooit

een visionaire blik op de toekomst.

We zijn natuurlijk fundamenteel vrij om het menselijke bloeiplan te ontkennen. Al zeggen

sommige innerlijke en uiterlijke stemmen dat die vrije wil niet bestaat. Dat vergt dus

onderscheidingsvermogen. Daarvan doet filosofe Désanne van Brederode verslag in

haar essay.

Ook kan het bloeiplan zijn kracht verliezen door het zorgeloos te laten verwaaien op een

chaotische tijdgeest Daarvan getuigt de Rotterdamse oudvrijescholier Ewoud Sanders.

Verder is elk élan om zeep te helpen door dit in steen te beitelen als dog ma’s - prothe-

ses voor wie niet op eigen benen durft te staan. Of wijsgemaakt is dat de mens nu een-

maal geen benen heeft. Ons paspoort is onvernietigbaar. Ook al snoei ik de prachtige

rozenstruik tot de grond toe af, ze zal toch weer uitbotten.

De vrijeschool is een archipel van onderling verbonden eilandjes. We kijken vooruit. Dat

lukt niet als folkloreclubje of als witte alto-school met een creatief plusje, maar wel als

onderwijskundige avant-garde. De tachtig Nederlandse vrijescholen zijn ondanks aller-

lei kapvergunningen nog steeds groene oases in een cognitieve leerstofwoestijn.

Uiteindelijk is dat in ieders belang – en ook in het uitdrogende reguliere veld stelt men

inmiddels vast dat die rare vrijeschool toch ‘werkt’. Interim-manager Co Huisman van

De Roo Management & Advies legt uit hoe dat komt in zijn artikel over verbazend hoge

eindexamenniveaus.

In de technotuin van Silicon Valley tenslotte, waar de digitale vruchten van Apple en

Google worden gekweekt, brengen top-IT’ers hun kinderen inmiddels massaal naar een

Waldorfschool - waar geen computer of beeldscherm meer te vinden is. De reguliere

achterhoede is intussen zojuist overgegaan op digiborden in de klas - en zit noodge-

dwongen de hele dag in het donker achter afgeplakte ramen.

De stug doorgroeiende, mondiale avant-garde heeft echter allang door dat je alleen kan

bloeien in het licht.

MARITGEN MATTER - REDACT IE

Bloeifase

3

foto

: To

n W

erin

ussa

De Vereniging van vrijescholen is in samenwerking met de Begeleidingsdienst voor vrijescholen en Hogeschool Helicon een campagne gestart. Deze uitingsvorm is hiervan het eerste resultaat. Kijk ook op www.vrijeschoolonderwijs.nl

Seizoener 5

6 BinnenkomenDe wereld achter het direct zichtbare

8 Levend rekenenLeren rekenen in de onderbouw

13 Schoolbord Contest

14 Bewust waarnemenWat gebeurt er in de kinderbespreking?

17 VetpotColumn van een bovenbouwer

18 De Carmina BuranaMuziek als een van de pijlers van het vrijeschool onderwijs

24 Het sanguinische kindEerste aflevering over de vier temperamenten lucht, vuur, aarde en water

28 Vrijheid en vrije wilDe vrije wil een illusie? Essay van Désanne van Brederode

31 Hoe kan dat toch?Zutphense bovenbouw scoort bovengemiddeld

35 Het regionaal katern, hart van de Seizoener!Uit de school, de klassen, de leerstof. Kortom de eigen schoolkrant

55 FC WaldorfColumn van Geert Looyschelder

56 Een gebouw als een schelpNieuwe vrijeschoolarchitectuur in Emmen

60 Roerige Rotterdamse jarenPortret van een oud-vrijescholier

64 Kleur belevenWelke kwaliteiten kent de vrijeschool toe aan kleur

68 Nieuwtjes

70 Marktplein

Inhoud

Foto: Marcel Rekers

Seizoener6

7Seizoener

De feesten van het jaar worden gevierd door jong en oud. Kinderen beleven

gevoelsmatig door verhalen, rituelen en spelen waar het in het feest om gaat.

Volwassenen willen ook graag weten wat de betekenis van de festiviteiten is.

Op 21 juni staat de zon op haar hoogste punt. Drie dagen later vieren we het Sint

Jansfeest. Ouders en kinderen, versierd met bloemen, zoeken een plekje in het

gras. Picknickmanden worden leeggegeten en op vrolijke klanken van de muziek

gaan de voeten van de vloer. Dan daalt de zon. In de eerste schemer van de

avond licht een vuur op. Vonken spatten. Het geknetter brengt opwinding en

spanning. De kinderen dringen naar voren. Wanneer ben ik aan de beurt om over

het vuur te springen? Hoe hoog en hoe ver kan ik komen. Hoe lang kan ik van

de grond blijven. Voel ik de hitte van het houtvuur onder mij? Kan ik al wat ik vorig

jaar nog niet durfde? Ze nemen een aanloop en met een stevige aftrap gaan ze

de lucht in. Gelukt!

Het houtvuur geeft licht en warmte, zoals de zon. De boom waar het hout van is,

kon groeien door de zonnekracht. Na vele jaren geeft het hout als het gebrand

wordt, het licht en de warmte van de zon weer terug. De zon aan de hemel is de

bron. Onze innerlijke zon is ook een hemellichaam, vuurkracht uit de hemel. Door

de eeuwen heen zijn er voor deze kracht veel namen gevonden: hoger Ik, geeste-

lijk Zelf, Christuskracht. Het vuur van de innerlijke zon stijgt uit boven het gewo-

ne ik of ego en brengt ervaringen van liefde, vrijheid, schoonheid, rechtvaardig-

heid, goedheid, blijdschap, betrokkenheid, waarheid en vrede. Het brengt ons in

beweging om te leven voor idealen. Johannes de Doper, Sint Jan, zag in Jezus

deze Zonnevuurkracht en riep: ‘ik moet minder worden en Hij moet groeien’.

Kinderen en volwassenen springen over het vuur. Kinderen springen en genieten

van hun prestatie. Kunnen wij als volwassenen ook hoog opspringen, verwarmd

door de vuurkracht van wat we eigenlijk willen?

Hoe hoog kan ik komen? Hoe ver kan ik springen?

BINNENKOMEN

HoogTEKST: JET NIJHUIS | FOTOGRAF IE : HAPÉ SMEELE

en ver

8 Seizoener

LevendBewegen is op vrijescholen

een be proefd middel om

kinderen te leren rekenen.

Maar er zijn meer manieren die

ingezet worden om dat doel te

bereiken. Een gesprek met Paul

van Meurs (54) van de Bege lei -

dingsdienst voor vrije scholen

over een door hem ontwikkelde

rekenleerlijn die inzichtelijk maakt

hoe het reken onderwijs van kleu-

terklas tot eind onderbouw is

opgebouwd. “Het rekenen vraagt

om vaar digheden die op

zich geen inhoud

of bete kenis

hebben.

Je moet het

zelf betekenis

geven, het leven erin vinden. Je

moet het zelf verbinden met het

leven of uit het leven leren lezen.”

TEKST: NOOR HELLMANN

FOTOGRAF IE : MARCEL REKERS

9Seizoener

rekenenin de onderbouw

10

11Seizoener

DIDAKTIEK

R ekenen in de eerste klas doe je met kastanjes,de tafels van vermenigvuldiging leer je door pit-tenzakjes naar elkaar te gooien, of met behulpvan klap- en stampoefeningen. Op de vrije-

school begint het leren rekenen vaak met concrete voor-beelden en praktische handelingen. Zo ging het en zo gaathet nog. Toch verschijnen tegenwoordig in veel vrijeschool-klassen ook regelmatig reguliere rekenmethodes met voor-gedrukte sommen op de tafeltjes, maar voornamelijk terondersteuning van de les: kinderen kunnen ermee oefenenen leren automatiseren. Want het vrijeschoolleerplan – endus ook het rekenonderwijs – hanteert geen methodes alsleidraad, maar gaat uit van het vrije ontwerp van de leer-kracht. “Onderwijsdesign zou je het kunnen noemen”, zegtPaul van Meurs.

Als medewerker van de Begeleidingsdienst voor vrijescho-len bezoekt Van Meurs veel scholen en daar valt hem op hoe“dezelfde dingen op elke school en in elke klas totaal andersgebeuren. Er moet natuurlijk wel routine zijn, maar origina-liteit in het periodeonderwijs acht ik heel belangrijk. Niet deleerstof staat centraal, maar het kind. Dat wil zeggen: je ont-werpt de onderdelen van het leerplan op zo’n manier dat zepassen bij jouw klas en bij die leeftijdsfase.”

Vooral beginnende leerkrachten echter, stelt Van Meurs,ontbreekt het soms aan ‘innerlijke zekerheid’. Anders dantoen hijzelf voor de klas stond hebben ervaren leraren numinder tijd hun jonge collega’s te coachen en te helpen methet opbouwen van het reken- en taalonderwijs. Door deBegeleidingsdienst opgezette leerlijnen, met didactische ad -viezen en literatuurverwijzingen, kunnen de leerkrachtenhou vast geven. Zo heeft Paul van Meurs de afgelopen jareneen website voor vrijescholen ontwikkeld die handvattenaanreikt op het gebied van rekenen. “Veel scholen bleken erbehoefte aan te hebben zichtbaar te maken wat je doet. Wemoeten transparant zijn in onze doelen en manieren, zekernu het rekenen op veel scholen – niet alleen vrijescholen –onder de maat blijkt te zijn. De vrijeschool in Boxmeer, diedestijds als zwak was aangemerkt, kwam als eerste met devraag: hoe is ons rekenonderwijs van kleuterklas tot eindonderbouw georganiseerd en hoe pas je die praktijk aan aanwat de maatschappij van ons vraagt? De overheid heeftkerndoelen vastgesteld. Maar voor de buitenwereld wasvaak niet inzichtelijk hoe ze gehaald werden en het hing ookerg af van het vermogen van de individuele leerkracht.”

Doelen en manierenGebruikmakend van ‘de bakens en ijkpunten’ uit het leerplanIk zie rond in de wereld dat de kern- en lesdoelen van devrijeschool beschrijft, heeft Van Meurs nu in samenwerkingmet vele scholen ‘een set doelen en manieren’ geformuleerddie de leerkracht moeten ondersteunen. “Die doelen zijn perperiodeblok ingericht en vooral bedoeld om leraren eenzekere structuur te bieden, zodat je kunt waarborgen dat jeaan het eind van de zesde klas alles hebt behandeld.

Daarnaast ben ik me nu aan het oriënteren op het inbouwenvan de zogenoemde referentieniveaus. Een paar jaar gele-den is door het Ministerie van Onderwijs de commissieMeijerink ingesteld die er zorg voor moet dragen dat scholenbasiskennis en -vaardigheden op verschillende niveaus aan-bieden. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen een fun-damenteel niveau, dat zich richt op basale kennis en inzich-ten, en een streefniveau dat voorbereidt op de meerabstracte wiskunde. Voor ons betekent het dat je vanaf klas3 de rekenstof structureel op twee niveaus zou moetenbehandelen. Dat laatste gebeurde al wel, we kennen hetwoord differentiëren, maar incidenteel.

“Door op twee niveaus te denken verdiep je het rekenpaden dat boeit me zeer. Tegelijk ben ik huiverig voor het invoe-ren van die niveaus omdat hier allerlei toetsen aan gekoppeldworden. De huidige toetsdruk mag niet bepalend zijn voorhoe je je onderwijs inricht. De leerkracht moet plezier in hetlesgeven houden. Als de toetsen verplicht zullen wordengaan we steeds meer lijken op het reguliere onderwijs.Daarom vind ik het zo belangrijk dat het periodeonderwijseen vrij gebied blijft.”

Bewegend rekenenPaul van Meurs, die een grote affiniteit heeft met ‘rekenen,kunst en pedagogisch bewegen’, wordt geregeld door scho-len gevraagd te vertellen hoe het rekenonderwijs op de vrije-school is opgebouwd. Dan begint hij zijn verhaal, zegt hij, bijhet menselijk lichaam. “Ik leg uit dat ons lichaam een voor-beeld is van levende mathematiek. Het rekenen zetelt in deordening van alles wat je bij je geboorte als geschenk hebtmeegekregen: de ribben, de ledematen, de vingers. In deeerste klas ga je dat benoemen. Bij die leeftijd past de kwa-liteit van de getallen. Je vraagt bijvoorbeeld: waar aan onslichaam vind je er vijf en waar vind ik de vijf buiten? Dat leidtweliswaar niet tot direct resultaat op het gebied van het kun-nen rekenen, maar het maakt wel een bewustzijn wakker. Jekunt dat bewustzijn ook activeren door ritmische herhalingenen pedagogisch te bewegen.”

Dat er een relatie bestaat tussen bewegen en het mathe-matische vermogen is een gedachte die ten grondslag ligtaan het rekenonderwijs op de vrijeschool en wordt bevestigddoor recente onderzoeken uit het reguliere veld. Onder -zoekster Julie Menne publiceerde bijvoorbeeld de rekenme-thode Met sprongen vooruit met onder meer oefeningen omkinderen te laten bewegen op de getallenlijn. Ook Paul vanMeurs verdiept zich al jaren in het onderwerp. Zo schreef hijtien jaar geleden met een aantal anderen het boek Rekenenin beweging. De titel, verklaart hij, slaat op het feit dat hetrekengebied in beweging komt, maar ook dat er ‘bewegingin rekenen zit’.

“Rekenen bestaat voor een deel uit analyseren en uitelkaar pluizen. Dat zijn dode stappen die weliswaar tot ken-nis leiden maar geen vreugde bieden. Je moet er zelf levenin aanbrengen, zoals mijn leraar op de pabo al zei. Hoe? De

12 Seizoener

vitale stroom die in hetrekenen zit kun je doormiddel van beweging ingang zetten. Bijvoorbeelddoor de tafels te klappenen te stampen. Dat wil ech-ter niet automatisch zeg-gen dat je dan ook kuntrekenen.

“Ik had eens een leerling- Fransje, zeven jaar oud -die wel de tafel van tweekon klappen en stampen,maar als ik vroeg: ‘hoeveelis twee plus twee?’ dan gokte hij: ‘drie?’ Er was bij hem geenbewustzijn tussen het vermogen te ordenen en het inzicht inrekenen. We waren inmiddels al een half jaar bezig en ikvroeg met kromme tenen van ergernis: ‘Frans, wat is nou hetdubbele van één?’ ‘Twee’, zei hij. “Wat is het dubbele vantwee?’ Hij keek me aan en ik zag in zijn ogen dat inzicht envermogen plotseling in elkaar grepen, want aarzelend ant-woordde hij: ‘vier?’”

Wat dit voorval illustreert, aldus Van Meurs, is dat lerenrekenen zich niet altijd laat dwingen en tijd vraagt. “Rekenenis een mysterieus gebied. Bij sommige kinderen gaat hetlampje al branden in de kleuterklas, andere ontwikkelen zichgestaag en je hebt ook kinderen bij wie het inzicht moeilijkverschijnt. Ikzelf was er zo een. Ik zie mezelf nog in de eer-ste klas van de mavo. Rekenen kon ik slechts door de regel-tjes te volgen die ik had geleerd. Ik wist bij god niet wat ikdeed. Van de wiskundeleraar herinner ik me alleen dat hij eenenorme baard had die bij het praten heen en weer bewoog.Maar aan het einde van het jaar zei hij iets waardoor bij mijopeens een klik ontstond. Toen zag ik met terugwerkendekracht het verband.

“Als het kwartje valt moet een kind de weg terug kunnenvinden naar vorige momenten. Ik vind daarom dat je alsschool en als leraar de verantwoordelijkheid hebt als basiseen zeer gedegen lijn neer te leggen, broodkruimeltjes moetstrooien. Dat doe je door veel te herhalen. Je probeert begripen vermogen bij elkaar te laten komen door met bewegingeen ritmische structuur aan te brengen. Op een gegevenmoment, eind derde klas, is dat traject afgerond en moet jehet bewegen loslaten. Anders krijg je het zogenoemdeRechnen-Waldorf Syndroom: dan is bewegen geen middelmeer maar een doel op zichzelf en heb je niet in de gaten

waarom je het doet. Het rekenen heeft zich dan niet losge-maakt van het bewegen.

“Rekenen heeft veel lagen, bewegen is er één van. Op devrijeschool bieden we het rekenen ook op andere manierenaan: je kunt een som bijvoorbeeld uitleggen met behulp vaneen model (een getallenlijn of kralensnoer), een verhaal ofeen tekening. Kinderen moeten de onderlinge relatie gaanleggen tussen verhaal, spel, het model, de beweging, detekening en de formele som. Dat gaat niet vanzelf, je moetze leren die link te maken zodat ze niet in een beeld of ver-haal blijven steken. Vertel niet alleen dat een man drie keernaar de bakker gaat en steeds twee broden koopt, maar legtegelijk duidelijk de relatie met de som en zeg ook gewoon:3x2=6. De Vereniging van vrijescholen is in samenwerkingmet Hogeschool Helicon en de Begeleidingsdienst het zoge-heten Gort-project gestart om te kijken hoe je van kleuterklastot en met de zevende klas die vertaalslag in het rekenon-derwijs bewuster en systematischer kunt aanpakken.”

VormtekenenOp de vrijeschool zijn de rekenleerlijnen anders opgebouwddan in het reguliere onderwijs. En dat, zegt Van Meurs, hangtsamen met de manier waarop de vrijeschool naar het kindkijkt. “De leerstof wordt gezien als ontwikkelingsstof. Breu -ken leren is zinvol in de vierde klas als de wereld van het kindtotaal verandert. Sommige dingen krijgen ze bij ons later danop andere scholen, maar dat betekent niet dat je ze niet al inde eerste klas kunt voorbereiden. Dat geldt zeker voor vorm-tekenen, dat vind ik iets meesterlijks. Ik hou van de vormenen de opbouw ervan in relatie tot de ontwikkeling van kinde-ren. Al in de eerste klas begin je geometrische vormen te te -kenen. In de loop der jaren worden ze ingewikkelder, Steinergeeft aan dat kinderen in de zesde klas vanuit het vormteke-nen de hele geometrie hebben gehad. Dat vind ik de krachtvan het vrijeschoolrekenonderwijs: je legt iets latent aan datlater komt bovendrijven.

“Wat mij aanspreekt in het vrijeschoolonderwijs is de vita-liteit ervan. De compositie van het leerplan, de visie en moti-vatie erachter – het is allemaal zeer doordacht. Het is metrecht onderwijs voor hoofd, hart en handen. Ik denk weleensdat men het leerplan van Steiner nog maar pas aan het uit-pakken is. Ook nu, na negentig jaar, biedt het de mogelijk-heid nieuwe dingen te onderzoeken en te ontdekken. Hetkan nog heel lang mee, als je het maar vanuit de actualiteiten vanuit wat nu gevraagd wordt, durft in te vullen en tebegrijpen.” •

Paul van Meurs

‘Het rekenen zetelt in de ordening van alles wat

je bij je geboorte als geschenk hebt meegekregen:

de ribben, de ledematen, de vingers’

13

Na tien jaar zonder noemenswaardige verwondin-

gen uit de Trojaanse oorlog terugkeren en dan

onderweg naar Ithaca tussen twee mythische

monsters ten onder gaan? De tovenares Circe,

waarschuwde de held Odysseus voor de gevaren

die hem wachtten. Ze wees hem hoe hij langs de

levensbedreigende zang van de sirenen kon varen

en hoe hij tussen Charybdis en Scylla moest lave-

ren. Beide monsters huisden in de bewegende klip-

pen waar in een grijs verleden alleen Jason en zijn

Argonauten tussen door waren gepiept. Ook

Odysseus kwam heelhuids voorbij de gevaren met

zijn mannen (hoewel hij er zes moest opofferen aan

de zeskoppige Scylla). Later, toen hij in zijn eentje

op een vlot varend weer tussen de klippen door

moest varen wist hij zich ter nauwer nood te red-

den door zich vast te grijpen aan een tak.

Charybdis zoog zijn vlot met enorme hoeveelheden

water op. Hij moest zo lang aan de tak blijven han-

gen totdat het monster het water en zijn vaartuig

weer uitspuugde.

F R A N S S C H O B B E , J O H A N N E S S C H O O L - T I E L

Er wordt veel en mooi getekend op de vrijeschool. Ook door

leraren. Wij willen dat graag laten zien en roepen eenieder

daarom op foto’s van bordtekeningen naar de redactie te

sturen. Uit de inzendingen maken wij een keuze die in de

Seizoener wordt afgedrukt. Doe mee en stuur een foto op

naar redactie@seizoener.nl. Leg in max. 100 woorden uit

wat de afbeelding voorstelt. Uiterste inzenddatum: 15 sep-

tember 2012.

Odysseus in gevaar

SCHOOLBORDCONTEST

14 Seizoener

Het belang van de kinderbespreking

Onzichtbare draden

15Seizoener

ACHTERGROND

Er bestaan verschillende manieren om de kinder-bespreking aan te pakken, maar volgens JanAlfrink, schoolleider en voorzitter van de Vereni -ging voor Vrije Opvoedkunst, is de kern dat er

ruimte wordt gemaakt om het kind te zien. “Je moet daar-voor letterlijk, maar vooral innerlijk een stap achteruit kunnenzetten. Er kan dan een breder perspectief op het kind en hetwezenlijke wat daarin spreekt zichtbaar worden. Met behulpvan de aangedragen feiten ga je het kind zien en uiteindelijkdoorzien, dat geldt ook voor wat het op dat moment nodigheeft.

“Alle medewerkers, kinderen en hun ouders hebben hierbaat bij. Het is heel jammer dat scholen er soms wegens tijd-gebrek een jaar niets aan doen. Je zal moeten meebewegenmet wat de tijd van je vraagt, maar gebruik er dan tenminstevijf minuten voor. Het is van belang dat het gebeurt, welkevorm je er ook voor kiest”.

Bewust waarnemenWat gebeurt er dan in de kinderbespreking? In een docu-ment van de Begeleidingsdienst voor vrijescholen stelt Aukevan der Meij dat je een kind enerzijds kan proberen te begrij-pen door het te vergelijken met andere kinderen. Je kandaarnaast echter het kind vanuit zichzelf willen begrijpen.Hier komt de kinderbespreking in beeld: als je het individue-le in het kind wilt leren kennen, kan je alleen maar vanuit deconcrete waarneming beginnen en je van daaruit met hetkind verbinden.

Dat is natuurlijk niet makkelijk. Wie niet oplet, gaat volgensvan der Meij al snel ‘slapend’ langs de ander heen. Zeker alsje langer met elkaar omgaat is het een kunst niet op elkaaruitgekeken te raken. Het kost daarom moeite ware, actuelebeelden van een ander mens te maken en die in de plaats testellen van de gekleurde beelden uit het verleden. Wie echterprobeert iemand die hij dagelijks ontmoet een aantal avondenachtereen in de herinnering te roepen, zal merken dat hij hier-door beter gaat waarnemen. Naast de al bestaande oordelenontstaat dan ruimte voor nieuwe indrukken, je ontwikkelt eenhernieuwde interesse in die ander en je wordt wakkerder voor

wat een bepaalde situatie eigenlijk van jou verlangt. Hier starthet zoekproces. Volgens Jan Alfrink is de gezamenlijke kin-derbespreking te zien als ‘een begin van een antwoord’. “Ermoet altijd op teruggekomen worden, bijvoorbeeld na zesweken. Wat is er nu veranderd, welke besluiten zijn er geno-men? Hoe hebben die uitgepakt en hoe gaan we ermee ver-der?” De kinderbespreking moet dus toekomstgericht zijn.

Nieuwe dynamiekEr is echter ook een zoekproces zichtbaar rondom de kin-derbespreking zelf. Het basisstramien is hetzelfde gebleven:er wordt samen een beeld opgebouwd van een kind (beeld-vorming), daarna wordt er gekeken wat dit beeld wil zeggen(oordeelsvorming), tenslotte worden er besluiten genomenover het vervolgtraject (besluitvorming). Vaak ook komt devraag tot stand in samenwerking met de van tevoren geïn-formeerde ouders, die dan meestal relevante informatie overde biografie van het kind en bijvoorbeeld gegevens overziekte delen. Na de bespreking volgt opnieuw een gesprekmet de ouders om het gekozen traject met hen af te stem-men.

De vormgeving van dit proces en vooral wat er preciestussen de verschillende stappen gebeurt is het afgelopendecennium echter behoorlijk in beweging gekomen. Zospreekt Marja de Mare, leerkracht van de Rudolf Steiner -school De Bilt, enthousiast over de intervisie-gerichte kinder-bespreking die haar school de laatste twee jaar gebruikt.“Het hele team wordt via deze methode actief. Je kan nietmeer inzakken. Vroeger was vooral de klassenleerkracht aanhet woord. De anderen bleven daardoor lang passief”. Zevertelt hoe de betreffende leerkracht nu alleen kort eenkarakteristiek voorval met betrekking tot het kind inbrengt.“Dit gebeurt op puur beschrijvende wijze. Daarna kunnen alleteamleden, uitsluitend over dit voorval, open vragen stellentot we het beeld als een film voor ons zien. De gesprekslei-der zorgt ervoor dat er geen eigen oordelen in deze aanvul-lende beeldvorming binnendringen.”

De Mare beschrijft hoe hierna steeds korte rondes volgenwaarin alle collega’s een beeld van het kind geven en naar

Veel vrijescholen hechten grote waarde aan het houden van de zogenaamde kinderbespreking

die geldt als het ’hart van de pedagogische vergadering’. Tijdens deze bespreking maken de leer-

krachten een zo feitelijk en gelaagd mogelijk beeld van hoe deze leerling zich aan hen voordoet. Het uit-

gangspunt is antwoorden te vinden op de door de klassenleerkracht ingebrachte vraag hoe dit kind, dat

niet floreert, verder te begeleiden in een bepaald aspect van zijn of haar ontwikkeling. Een gesprek met

enkele leerkrachten over de essentie en de soms wonderlijke effecten van de kinderbespreking. “Er wor-

den lijntjes gespannen tussen kind en leerkracht. Beiden krijgen meer feeling voor elkaar.”

TEKST: STEVEN DIJKSTRA

16 Seizoener

overeenkomsten zoeken. “Het beeld wordt hierdoor uit meerfacetten opgebouwd, er ontstaat een echt balkonzicht. Uit -eindelijk voorziet elke leraar de klassenleerkracht van advies:‘als ik in jouw schoenen stond, dan zou ik…’. Ik ervaar dit alsheel positief en het heeft bij ons nieuwe dynamiek in de kin-derbespreking gebracht.“

Op eigen benenDeze nieuwe aanpak leunt niet meer op het oordeel van de(inmiddels vaak verdwenen) schoolarts en de leerkracht metde meeste kennis op het gebied van de antroposofischemens kunde. Hoewel de schoolarts soms gemist wordt, zietiedereen het voordeel dat hierdoor authentieke waarnemin-gen en ervaringen van alle teamleden een kans krijgen.

De kinderbespreking is in die zin niet alleen een hulp voorde leerling, maar ook een middel tot deskundigheidsbevorde-ring van alle collega’s en een vorm van teambuilding. JanAlfrink: “Je hoort elkaar in elkaars waarnemingen en adviezen.Gewoon bij een ander in de klas gaan kijken is vaak lastig.Bovendien is er regelmatig de ervaring: ‘hé, zo’n kind hebbenwe eigenlijk allemaal wel in de klas’. Dat biedt herkenning enje scherpt er je waarneming van andere kinderen door.”

Als bij toverslagWelke aanpak ook prevaleert, opmerkelijk is dat het effectvan de kinderbespreking al kan optreden voordat deze volle-dig is afgerond. De voorbeelden zijn legio. Een leerkrachtvertelt dat hij de dag na de beeldvormingsfase van de kin-derbespreking de gang inloopt en opeens direct oogcontactheeft met zijn besproken leerling. Die wist zelf niet dat hijbesproken werd en had de leerkracht al maanden niet aan-gekeken.

En ook Marja de Mare kent een leerling die zich van “deene op de andere dag anders gedroeg. De ochtend na debespreking kwam ze uit zichzelf een hand geven, terwijl datnormaal altijd van mij uit moest gaan”. Nog een voorbeeld:een schildertherapie krijgt opeens vleugels na maanden nietste hebben opgeleverd. Het gebeurt terwijl het opgebouwdebeeld van het kind door de nachten wordt meegenomen. Debetreffende therapeute had echter niet aan deze kinderbe-spreking deelgenomen.

De nacht (mee) laten werkenHoewel de geïnterviewden het erover eens zijn dat de kin-derbespreking via de nacht zijn eigenlijke vruchten afwerpt,is niet iedereen er voorstander van heel bewust de nacht in

de kinderbespreking mee te nemen, bijvoorbeeld via de dui-ding van droombeelden. Sommigen voelen zich onbekwaamdie op een juiste wijze te begrijpen en gebruiken. Anderenwaarschuwen voor oneigenlijke theorievorming in plaats vanhet centraal stellen van de eigen waarneming.

Van der Meij stelt dat de kracht die je onzelfzuchtig mobi-liseert om de leerling nabij te komen, doorwerkt in de nacht.“In de slaap zijn we een open boek voor elkaar. Wat we aangedachten en gevoelens over iemand in ons dragen, is ‘s nachts voor die persoon zichtbaar. De ‘ontmoeting tijdensde slaap’ tussen de leraar en leerling zal anders zijn naargelang de leraar ‘ware en verzorgde beelden’ met zich mee-draagt.” Rudolf Steiner gebruikt het beeld hoe door dezeinspanning vanuit de geestelijke wereld ‘onzichtbare draden’tussen de leerkracht en zijn klas gespannen worden, waar -door zij in een creatief proces met elkaar kunnen komen. Erkan dan op wonderlijke wijze een bepaalde ‘feeling’ voorelkaar ontstaan.

Het effect van waarnemenIdealiter scharen leerkrachten en ouders zich natuurlijk sa -men rondom het kind. Jan Alfrink: “De leraar ziet de leerling,de ouders het kind, maar het is hetzelfde wezen. Ze hebbenalleen een andere expertise. Het zou erg mooi zijn als er nogmeer vanuit gemeenschappelijkheid aan de begeleiding enopvoeding van dit bijzondere wezen kan worden gewerkt.Wanneer een kind niet meer met de stroom mee kan gaan,hij is bijvoorbeeld tegendraads, roept dat een vraag op. Jekunt dan een stapje terugzetten, waarna je een oplossingvindt en er weer doorgegaan kan worden. Je kan je echterook afvragen: waar zit dit fenomeen in mij? Kan ik tegen-draadsheid in mijzelf ontdekken? En vervolgens probeer jedaar aan te werken. Zonder dat je er ooit met iemand overspreekt zie je dan dat het kind verandert. Omdat hij op deeen of andere manier ‘ziet’ dat jij dat ook doet en wel voorhem”. •

Meer Info:

- Kinderbesprekingen in de vrije school, Begeleidingsdienst voor vrijescholen –

Auke van der Meij, via: www.vrijescholen.com

- De kinderbespreking. Het kind als inspiratiebron, Rigobert van Zijl.

In: Pedagogie – een kunst, een kunde

- De kinderbespreking door inzet van de hele mens, Anne Machiel.

In: Lerarenbrieven, Den Haag 2009, jaargang 20, nr 1, Driekoningen

- Het dilemma van de morele opvoeding, Christie Amons-Lievegoed en anderen

‘Als je het individuele in het kind wilt leren kennen,

kan je alleen maar vanuit de concrete waarneming

beginnen en je van daaruit met het kind verbinden’

17

ACHTERGRONDBOVENBOUWCOLUMN

Ik droom dat het al dinsdag is. Dinsdag gaan we met de klas naar Parijs.Om kwart voor zes 's ochtends worden we opgewacht door een enthou-siaste muzieklerares, die ik er van verdenk een ochtendmens te zijn. Zespreekt geen Frans, maar dat feit wordt gecompenseerd door haar ver-mogen slaperige leerlingen te verblijden met een marathon ‘Potje met vet’. Nummer één wordt ingezet als de chauffeur de bus start, bij nummer zevendraaien we de A12 op en bij nummer vijftien slaap ik.Als ik wakker word na een dutje van 67 coupletten heb ik een moment vanbezinning. Ik vraag me af hoe ik daar in godsnaam ben beland, op die stoelin de bus.

In 2000 - ik was vier - besloten mijn ouders mij in te schrijven voor de peu-terspeelzaal van de Zeister Vrije School. Hoe dit was weet ik niet meer,maar hierdoor begon ik aan het vrijeschooltraject waar ik nog steeds meebezig ben.De eerste jaren van de basisschool ging alles me goed af, al twijfelde iksoms aan de wat vreemde lesmethodes. Toch deed ik wat er gevraagdwerd. Van sommige vakken begreep ik later ook het nut, al blijft dat vaneuritmie voor mij tot op de dag van vandaag een raadsel.Dit alles bereidde mij voor op de vraag: Wil ik dit nog zes jaar?Een vraag die mij dwong alles op een rijtje te zetten en van de andere kantte bekijken, hetgeen een vaardigheid is die men op de Vrije School al vroegleert.Dat was het moment dat ik besloot iets te doen wat uiteindelijk zou leidentot mijn aanwezigheid in de bus: ik koos voor de Bovenbouw.

Ik ben even verbijsterd door mijn constatering dat het zover terugging.Ondertussen gaat het liedje door. Terwijl mijn irritatie toeneemt, krijg ik eentweede openbaring. Ik kan het repeterende melodietje inmiddels dro men,maar ik besluit eens echt te gaan luisteren, want ook dat heb ik geleerd opde vrije school. Wat ik hoor is een echo van het leven:Het lied stopt als de zanger(es) stopt met zingen.Het leven stopt als de mens stopt met leven.Het enige wat je echt nodig hebt is een lange adem en een goed humeur. Opeens begrijp ik de muziekles.

Vetpot

Altijd al een column willen schrijven? Bovenbouwers opgelet: op deze plek kan in het volgende

nummer jouw inzending staan! Email je tekst van maximaal 500 woorden over je schoolervaringen

onder vermelding van: ‘Column Contest’ vóór 15 september 2012 naar: redactie@seizoener.nl. De

redactie kiest de beste uit.

Deze keer valt de eer te beurt aan: Joppe Schreiber, klas 10c van Stichtse Vrije School in Zeist.

Column Contest:-)

TEKST: JOPPE SCHREIBER

18 Seizoener

19Seizoener

BOVENBOUW

Onlangs lanceerde de gemeente Amsterdameen ambitieus plan: met ingang van volgendschooljaar moeten alle basisschoolleerlingendaar structureel muziekles krijgen. Het vak is

de afgelopen decennia in het slop geraakt - hoog tijd dus datkinderen weer (goed) leren zingen. Immers, samen mu ziekmaken werkt verbindend en het heeft bovendien gunstigeeffecten op het leren, zo blijkt uit wetenschappelijk onder-zoek naar de invloed van kunstonderwijs op de hersenenvan kinderen. Muziek stimuleert het concentratievermogenen het auditieve gebied in de hersenen waardoor kinderenbeter kunnen luisteren en leren.

Intussen is men op de vrijeschool al zo lang als dit onder-wijs bestaat overtuigd van de heilzame werking die muziekheeft op de ontwikkeling van het kind. Zingen is er bijna netzo gewoon als ademhalen. Dat die zangcultuur soms evenwennen is als je uit het reguliere onderwijs komt ondervondeen leerling die zijn basisschool verruilde voor de Vrije SchoolAmersfoort: “De overgang was zo groot”, herinnert hij zichjaren later, “dat ik na de eerste week pijn had in mijn keeldoor het zingen.”

Gezondmakend onderwijsHet hoeft niet te verbazen dat het vele zingen op de vrije-school vaak tot mooie resultaten leidt, getuige bijvoorbeeldde vorig jaar verschenen cd Round and Round, met eenselectie van onderbouwliedjes gezongen door de toenmaligezes de klas van Vrije School Amersfoort. Of de recente be -kendmaking dat vrijeschool de Vijfster uit Apeldoorn door

Muziek telt!, een initiatief van de Nederlandse muziekwereld,is aangemerkt als Zilveren Zing’es School. Toch is dit mindervoor de hand liggend dan het misschien lijkt, voor wiebedenkt dat de leerlingen in de onderbouw meestal geenmuziekles krijgen van een vakdocent maar van hun klassen-leraar. Die moet dus op z’n minst enige muzikale kennis heb-ben en beschikken over een breed repertoire. De fundamen-ten daarvoor worden onder andere gelegd op PaboHoge school Helicon in Zeist. Aankomende vrijeschoolleer-krachten en kleuterleidsters krijgen hier de eerste drie jaargemiddeld drie uur per week muziek inclusief koorzang, zegtMarcel van Os, sinds achttien jaar muziekdocent op Helicon.

“Er zijn een paar pabo’s in Nederland, met name de con-fessionele, waar vergelijkbaar veel gedaan wordt aan mu -ziek. Onderwijs dat doordrenkt is van muziek kan helpen bijalles wat het kind moet leren. In de onderbouw speelt mu -ziek een belangrijke rol omdat het kind in de leeftijd van viertot en met twaalf jaar zich ontwikkelt vanuit het ‘middenge-bied’, het gebied van het voelen waar zich ook het kunst-zinnige ontwikkelt en belevingen een plek hebben. Muziek isbij uitstek de kunst die in dat middengebied werkt. Het is vanhet hart tot het hart. Anders dan bij de plastische kunstendraait het bij muziek ook om het gezamenlijke, het socialise-rende. Het werkt verbindend en helend. En dat is wat hetvrijeschoolonderwijs beoogt: door de hele mens te benade-ren werkt het gezondmakend.”

Muzikale stroomVoor iedereen geldt dat muzikale vaardigheden tot op zeke-

Muziek is een van de pijlers van het vrijeschoolonderwijs. Wat is het belang van muziek -

onderwijs en voor welke keuzes ziet de vrijeschool zich gesteld? Een gesprek met Marcel van Os,

muziekdocent op Pabo Hogeschool Helicon, en muziekdocent Ludwika Kowalewska die het

bovenbouwkoor van het Geert Groote College in Amsterdam nieuw leven heeft ingeblazen.

TEKST: NOOR HELLMANN | FOTOGRAF IE : HAPÉ SMEELE

kracht vanmuziekDemagische

re hoogte zijn aan te leren, stelt Van Os. Hij spreekt dan ookniet van niet-muzikaal, maar van muzikaal niet-vaardig. Alseen van zijn studenten moeite heeft met zingen en de klaseen liedje moet leren, raadt hij bijvoorbeeld aan de melodiete fluiten en de tekst op bord te schrijven. “De belangrijkstevraag die je je als leraar moet stellen is: hoe leer ik het de kin-deren? Dat is een kwestie van didactische ervarenheid. Ikzelfvind schilderen een ramp, maar ik zou wel schilderles kun-nen geven zolang ik maar niet zelf een penseel hoef te han-teren. Als student moet je de zekerheid krijgen dat je pro-cessen kunt leiden. Soms kan het zelfs effectiever zijn als jeergens niet zo vaardig in bent, dan leg je het leerproces bijde kinderen.”

Waar het uiteindelijk om gaat, benadrukt hij, is niet zozeerhet zingen, als wel het creëren van een ‘muzikale stroom’ ineen klas. “Het kan zijn dat in een kleuterklas niet gezongenwordt, maar dat er een ongelofelijke muzikale stroom is dieonder andere te maken heeft met bijvoorbeeld het zeggenvan vingerversjes en rijmpjes - ritmisch spreken. Ook kan demuzikale stroom zitten in de afwisseling van activiteiten, inhet oog en oor hebben voor de ‘ademhaling’ in de dag. Ikgeef altijd het voorbeeld van de kleuterjuf van mijn vier kin-deren. Zij kon niet goed zingen, toch werd in haar klas altijdgezongen, alle liedjes waren bekend.”

Muziek kan ‘emoties in een enorme diversiteit vormgeven’,aldus Van Os. Een van de belangrijkste aspecten van muziekmaken met kinderen vindt hij dan ook dat het hen handvat-ten biedt om met het emotionele leven om te gaan, zeker inde bovenbouw. Van Os, die in 1981 als muziekdocent enkoordirigent begon op de IJsselschool in Zutphen, weet ech-ter uit ervaring dat vooral jongens in de puberteit en soms alaan het eind van de onderbouw vaak niet meer willen zingen.“Het wordt een manier van uiten die wat dichtbij komt. Er isook een fase dat ze er moeite mee hebben, vooral in klas 8en 9 als de stembreuk optreedt. Dus als een negende klasniet uit volle borst meedoet: prima. Dan zing je een tijdje nietdriestemmig, of je pakt de djembé en gaat alleen ritme oefe-nen. Toen ik vroeger klas 9 tot en met 12 koor gaf zei iktegen de twaalfde klas: ‘ik duw van voren, duwen jullie vanachteren’. Hoewel het geen doel is maar een middel, hebbenwe met elkaar prachtige kooruitvoeringen gegeven, waar-voor de basis al gelegd was in de kleuterklas.”

Carmina BuranaKoorzang is helaas niet meer op alle bovenbouwen een vastonderdeel van het curriculum. Ludwika Kowalewska, doch-ter van Poolse ouders en sinds 2005 muziekdocent en koor-dirigent op het Geert Groote College Amsterdam waar zeooit zelf les heeft gehad, verbaast dat niet: “Een school moethet faciliteren en het zo roosteren dat het niet aan het eindvan de dag is. Als er niet voldoende draagvlak is is een koordraaien behoorlijk zwaar en eenzaam. Elke bovenbouw heefteen eigen profiel en moet daarin keuzes maken. Als vrije-school zitten we in een spagaat: de overheid vraagt van allesen tegelijk bieden wij veel kunstvakken aan. Bij ons is er op

dit moment een discussie over de vraag wat we een vmbo-t-leerling die in de tiende klas weggaat willen meegeven.Koorzang als gemeenschapsvorming is een van de pijlershier op school.”

Dat is niet altijd zo geweest. Toen Kowalewska zeven jaargeleden begon op de Amsterdamse bovenbouw bleek er ‘naeen paar wisselingen van de wacht niet veel over’ van demuzieksectie. “Ik heb me gefocust op het opbouwen van dekoren. De school was enorm gegroeid, maar ik vond het heelfragmentarisch. Mijn ideaal was meer ‘wij’ te worden. Ikwilde dat iedereen een keer de magische kracht van muziekzou voelen. In mijn tweede jaar heb ik alle 550 bovenbouw-leerlingen in de Westerkerk laten zingen, dat heeft destijdsveel voor de school als gemeenschap betekend.”

Inmiddels hebben de klassen 7 tot en met 11 weer koor-zang en vorig jaar durfde ze het naar haar zeggen voor heteerst aan alle tiende klassen het Requiem van Mozart telaten uitvoeren, compleet met door tiendeklassers gezongensolo’s en een groot orkest waaraan veel ouders, van beroepmusicus, uit professionele orkesten meespeelden.

Dit jaar hebben Kowalewska en haar collega, muziekdo-cent Monique Vis, gekozen voor de Carmina Burana vanCarl Orff. In de school hangen aankondigingen van de uit-voering in de Vredeskerk in de Amsterdamse Pijp. Er is nogeen week te gaan voor het zover is. Vandaag is een span-

20 Seizoener

BOVENBOUW

VrijeschoolrepertoireEr zijn drie liedbundels die tezamen een overzicht bieden van het repertoire

dat globaal in de onder- en bovenbouw aan bod komt. De Gouden Poort,

liedjes voor peuters en kleuters bevat zogenoemde pentatonische liedjes.

Marcel van Os:

“De sfeer van de pentatoniek past bij het kleine kind. Ze eindigen vaak open

en in het ritmische zijn ze vaak heel vrij. Ze zijn niet ‘leuk’ zoals populaire

liedjes die direct bij de leefwereld of de actuele omgeving aansluiten, maar

ze sluiten wel aan bij de belevingswereld van het jonge kind en die is veel

rijker dan de leefwereld. Men vindt ze soms zweverig of vaag, daarom klin-

ken in de kleuterklas ook lekkere grondtoonliedjes waarbij bewogen en

gedanst wordt.”

Voor het kind in klas 1, 2 en 3 wordt de vervolgbundel Ik ben een zeemans-

kind gebruikt. De liedjes, deels nog in de pentatonische toonsoort en deels al

meer met een grondtoon, komen uit verschillende culturen en hangen

samen met de vertelstof in de eerste drie klassen.

Vanaf klas 4 wordt gewerkt met de bundel Over de stroom. Marcel van Os:

“Dit repertoire, zoals canons en meerstemmige liederen, is voor iedereen

toegankelijk. Ook op de bovenbouw kun je er dingen uit doen.”

De genoemde liedbundels zijn uitgegeven door Christofoor

21Seizoener

Monique Vis

Ludwika Kowalewska

22 Seizoener

nende avond: voor het eerst zullen de zeven tiende en elfdeklassen gezamenlijk alle delen uit het stuk zingen die ze hetafgelopen half jaar in twee groepen – de veertien solisten zijnapart gecoached - hebben ingestudeerd. Er is ook orkest bij,slagwerk en twee vleugels.

Ludwika Kowalewska staat op een verhoging, de armengeheven: een tengere gestalte tegenover een tribune volpubers die voor deze gelegenheid voetbal en andere acti-viteiten hebben afgezegd. Na een vingerknipoefening warmtze de zaal op met enkele stemoefeningen die gewillig geë-chood worden: Hihi, haha, hihi, haha, hihi, haha!

Dan voegt ze zich bij de alten en neemt Monique Vis hetdirigeerstokje over. “Ook al gaat er eventueel iets niet goed”,zegt Vis, “we gaan door vandaag. Het is belangrijk dat je hetgeheel gaat zien en begrijpen.” Terwijl de laatste zonnestralen de zaal in het spotlicht zettenzwelt even later uit tientallen kelen het eerste deel O Fortunaaan. “Vals!” wordt al na enkele maten gegiecheld, maar dezangers herpakken zich en Monique Vis dirigeert koor ensolisten in anderhalf uur naar de daverende slotakkoordenvan, opnieuw, O Fortuna. Na afloop zijn beide dirigentenenthousiast. “Het is waanzinnig wat jullie gedaan hebben”,zegt Monique Vis. “Aan sommige dingen moeten we nogaandacht besteden, maar je weet nu ook welke delen per-fect gaan.”

Weerstand“Het zingen van zo’n stuk is een ervaring die ze hun heleleven bijblijft”, constateert Ludwika Kowalewska.

‘Het zingen van zo’n stuk is een ervaring die ze hun hele leven bijblijft’

Ludwika Kowalewska

23Seizoener

BOVENBOUW

de vwo-ers uit het denken. Doordat ze elkaar aanvullen ont-staat evenwicht en komen ze makkelijker aan het werk.”

Een week later stroomt de Vredeskerk vol met familie enbelangstellenden. Het 180 leerlingen tellende koor, in onbe-rispelijk zwart en wit gestoken, verdringt elkaar op het geïm-proviseerde podium. De uitvoering is er niet minder om. Dehoge c van de sopraan die Dulcissime zingt klinkt loepzuiveronder de kerkgewelven en andere solo’s waarin tijdens derepetitie nog wat haperde gaan nu vloeiend. Het publiekluistert in vervoering. Ook deze kooruitvoering is wellichtgeen doel op zichzelf, het is wel een middel dat de toehoor-der kippenvel bezorgt.•

Meer info: Een korte filmregistratie van de opening van het concert op 20 april 2012

is te zien op: www.ggca.nl. Ga naar het kopje vakportalen en klik op koor.

‘Onderwijs dat doordrenkt is van muziek, kan helpen bij alles wat een kind moet leren’

“Het Re quiem vorig jaar had een grote impact, een paarweken na de uitvoering zweefden ze nog door de gangen.De Carmina Burana is iets totaal anders, het heeft veel min-der harmonie dan Het Requiem. Toen we eraan begonnenwas het de eerste weken een feest, maar na een tijdje ont-stond er weerstand. Er is waanzinnig veel tekst, qua timingen verschillende maatsoorten is het heel lastig.

“Als ik tussen de alten ga staan zie ik beter hoe de kinde-ren reageren. Het is hartverwarmend hoe de brommers uitvolle borst meezingen, maar er zijn ook kinderen die het nietcool vinden en gaan klieren. Door alle prikkels van socialemedia is de spanningsboog tegenwoordig kort. En ze zeg-gen: ‘ik krijg toch geen cijfer voor muziek, waar is zo’n koorgoed voor?’ Het koor is een combinatie van vmbo,- havo,-en vwo-klassen. De vmbo-ers zijn de doeners, die trekken

Marcel van Os

24 Seizoener

Vlinderen door het leven

25Seizoener

STEINER-PEDAGOGIEK

V linder is een rank meisje. Haar blonde haren zijnzijdezacht, zoals bij zoveel kinderen. MaarVlinder heeft, anders dan de anderen, elke dageen nieuwe haardracht. Vlechtjes, een paarden-

staart, loshangend. En dan die knipjes, strikjes, elas tiekjesen haarbanden. Een vrolijk feest om naar te kijken. Theo iseen beweeglijke jongen. Hij zit geen ogenblik stil. Altijd is hijwel ergens mee bezig. Als er in de klas gerekend wordt,duurt het een tijdje voordat Theo ook begint. Hij keert eerstzijn tas om en rommelt wat. Iedere dag rolt er wel wat andersuit. Hij heeft van juf een stukje kast gekregen waar hij allesop kwijt kan. Knoopjes, lege doosjes, maar ook een oudstrijkijzer dat hij langs de weg heeft gevonden. Je weet maarnooit wat je daar nog eens aan hebt! De kamers van Vlinderen Theo laten hetzelfde zien: spullen, spullen, spullen, dieoveral zijn verspreid. Zelfs aan de deurknop hangen draden,kettingen en touwtjes, in alle kleuren van de regenboog.

Zoals hun kamer is ook hun vriendenkring. Een bonte ver-zameling van wisselende vriendjes. Zij spelen het liefst eenfantasiespel met veel variatie. Gezelschapspelen zoals Mo -no poly duren vaak te lang. Vlinder begint dan al snel haareigen spel. ”Zullen we geld inzamelen voor arme kinderen. Ofzullen we van de huisjes alvast een nieuw dorpje bouwen?”

Zowel Theo als Vlinder houden van afwisseling en aflei-ding. Het zijn kinderen met een sanguinisch temperament.

Temperament‘Wat een temperament, zeg! Het spat ervan af!’ Deze uit-spraak klinkt als iemand fel en heftig reageert. Van hartstoch-telijke types wordt vaak gezegd dat ze temperamentvol zijn.

In de vrijeschool wordt het begrip op een andere maniergebruikt. We spreken van het temperament als we aan wil-len geven welk element er in een kind domineert. Het kanvuur zijn, maar ook lucht, water of aarde.

Uitgaande van de vier elementen zijn er dan ook vierhoofdtemperamenten. Melancholisch als het aarde-elementoverheerst. Flegmatisch als het waterelement de boventoonvoert, sanguinisch wanneer het luchtelement naar vorenkomt en cholerisch als het vuurelement de overhand krijgt.Soms heeft een kind één duidelijk temperament, meestal iser een combinatie van twee.

De oudheidDe leer van de temperamenten stamt uit de Griekse tijd.Aristoteles leerde Alexander de Grote deze typologie die uit-gaat van het feit dat wij bestaan uit vaste stoffen, water, luchten warmte. Bij iedereen overheersen er één of twee van dezeelementen.

De namen van de temperamenten roepen vaak verwarringop. Sang betekent immers bloed, chol duidt op de (witte)gal, melanchol betekent zwarte gal en flegma verwijst naar

Ieder kind is anders. De één geniet van een heftig verhaal; de ander pinkt bij de minste spanning een

traantje weg. De één kan lang aan het werk blijven, terwijl het uithoudingsvermogen van de ander mini-

maal te noemen is. Wat een verschillen. In een gezin merk je al dat de één een andere benadering

vraagt dan de ander. Hoe doe je dat in een klas met dertig kinderen? Om de verschillen te begrijpen,

kan het helpen iets te weten over de temperamenten, een bepaalde indeling in typen. Misschien is het

gedrag waar je je steeds weer over verbaast, wel een aspect van het temperament van het kind! Wie

weet helpt het om effectief te kunnen handelen in de opvoedingspraktijk van elke dag als je kunt kij-

ken door de bril van de temperamenten. In de komende afleveringen beschrijft Jet Nijhuis de vier tem-

peramenten. In dit zomernummer gaat het over het sanguinische temperament.

TEKST: JET NIJHUIS

De vier temperamenten: Het sanguinische kind

26 Seizoener

STEINER-PEDAGOGIEK

lijk wilde. De wervelende krachtstroom is ook te zien in wathij doet. Tekeningen en schilderingen laten vele zachte kleu-ren en verschillende vormen zien. In een toneelstuk is hij opz’n best als hij wat kleine dubbelrollen krijgt.

Wanneer het luchtige sterk de overhand neemt, krijgt hetsanguinische kind last van concentratieproblemen. Hoemoeilijk is het niet, als je steeds snel bent afgeleid, om bij deles te blijven.

Hoe leert het sanguinische kindIeder kind leert, als het iets hoort of ziet dat hem aanspreekt.De pedagogische grondwet luidt: zoek wat aansluit bij hetkind. Dit geldt voor de inhoud en de vorm van de les. Hetluchtige kind reageert vooral op wat hij ziet. Een hulp voorhem is de opdracht op het bord te kunnen lezen. Een ellen-lange vertelling is aan hem niet besteed. Wel een springerig,humoristisch verhaaltje met wat korte zijwegen. Krijgt hij lesover de boerderij dan is bijvoorbeeld het perspectief van dekip een goede ingang. Hij herkent zich in dit dier en kan hiervanuit iets leren over het leven op de boerderij. Wordt er ge -rekend dan is het vermenigvuldigen zijn ding. Met sprongendoor de getallen is voor deze teenganger een genoegen. Hetmoeizame aftrekken is gemakkelijker als hij eerst even meteen vermenigvuldiging op gang mag komen. Een versje lerenmet de anapest (kort, kort, lang) geeft hem het gevoel of hijwordt meegenomen door de wind. Hij is in zijn element. Het toepassen van de temperamenten in het onderwijs iseen bron van differentiatie. Passend onderwijs ten top.

Wat te doen voor het sanguinische kindZijn korte spanningsboog kan hij leren uitrekken als hij liefde-volle feedback krijgt. Hij zal dan het klusje dat te slordig, teonnauwkeurig of niet af is met liefde voor de juf of de mees -ter opnieuw willen doen. Dit herstellen, overdoen is een goedmiddel om zijn energie te richten. Thuis of op school wordthij oplettender als hij verantwoordelijkheid krijgt voor eenklein taakje. De ritmische herhaling hiervan is essentieel.

Maar o wee als de klus altijd hetzelfde is! Dan kan het san-guinische kind volledig afhaken. Afwisseling door variatiegeeft hem steeds weer de stimulans om vol te houden. Hij isdan wel afhankelijk van de prijzende woorden van de opvoe-der. Het klusje doen samen met vader, moeder of een ande-re volwassene met wie hij een goede band heeft is eengoede hulp. Liefdevol contact doet wonderen.

Kenmerken zijn niet omkeerbaarSanguinische kinderen zijn beweeglijk. Niet alle beweeglijkekinderen zijn sanguinisch. Er kan sprake zijn van een reac-tiepatroon op stress, een stoornis in het aandachtsgebiedof een andere aandoening. Het vergt een onbevangenwaar neming en tijd om te weten of het gedrag een kenmerkvan het temperament is en of er als zodanig op ingespeeldkan worden.

het slijm. De Grieken zagen een rechtstreeks verband tussende elementen en de lichaamssappen. Later be schreef Ga -lenus (129-199 n. Chr), lijfarts van keizer Com modus, demenging en hoeveelheid van de vier ‘Humoren’ als oorzaakvan ziekte.

Op fysiek niveau overheersen er bij iedereen één of twee ele-menten. Op het niveau van energie of kracht is dat ook hetgeval. We spreken dan van de vier etherkrachten, ofwel verfijn-de vormen van de vier elementen. De kracht van het vuur isstuwend en laaiend, die van de lucht is wervelend; waterkrachtis stromend en aardekracht is vasthoudend en vormend.

Waaraan kun je het temperament waarnemen Energie stroomt door ons hele lichaam en zet elke spier inbeweging. Hoé we bewegen wordt bepaald door de ver-schillende soorten energie. Aan ieders beweging is te zienwelk element op de voorgrond staat. Overheerst het elementlucht, zoals bij het sanguinische kind, dan huppelt en dansthij meer dan dat hij stampt, zoals het cholerische kind.

Het energiesysteem is ook een verbindende buffer tussenons psychische leven en het fysieke lichaam. Vandaar datook in onze psyche de kenmerken van het overheersendeelement zichtbaar zijn. Elk temperament uit zich dan ook ingedrag.

Het sanguinische kindDe zomer is de tijd van vakantie en afleiding. Het licht van dezon brengt lange dagen en we zijn veel buiten. Op vakantiedoen we nieuwe indrukken op en ademen andere lucht in.We eten anders dan thuis, spreken een vreemde taal en kij-ken onze ogen uit. Dat is precies wat sanguinische kinderengraag doen. Ze kunnen genieten van veel mooie kleine din-gen. Ze weten hun dierbaren te verrassen met oorspronkelijkecadeautjes: een treffend rijmpje geschreven op teer gekleurdpapier. Gevoelig voor sfeer, willen ze de stemming graag goedhouden. Ieder een is aardig, voor alles is er belangstelling, alshet maar niet te lang duurt. Want de energie van het sanguini-sche kind is luchtig en vluchtig. Hij reageert meteen op wat erop hem afkomt: hij is extravert. De vele indrukken kunnen hemin de war brengen, zodat hij niet meer weet wat hij zelf eigen-

De vier temperamenten en de vier elementen• Sanguinisch de wervelende kracht van de lucht

• Melancholisch de stromende kracht van water

• Flegmatisch de vasthoudende en vormende kracht van aarde

• Cholerisch de stuwende en laaiende kracht van het vuur

27Seizoener

Welk kind is eigenlijk niet sanguinisch?De kindertijd is een tijd van spelend ontdekken. Ieder kindheeft daarom over zijn eigen grondtemperament de zonnigezomerglans van het lucht- en lichtelement. •

In het volgende nummer wordt het melancholische temperament behandeld.

Meer info: Ons temperament - M. Anschütz. Uitgeverij Christofoor • De vier

temperamenten - R. Rolfe. Uitgeverij Gottmer • Opvoedkunst, methodisch‐

didactische aanwijzingen - Rudolf Steiner. Uitgeverij Vrij Geestesleven •

Geestelijke grondslagen voor de opvoedkunst - Rudolf Steiner. Uitgeverij Vrij

Geestesleven • Raadsels van het menselijk temperament - Rudolf Steiner.

Uitgeverij Vrij Geestesleven • De ziel van het kind - Rudolf Steiner. Uitgeverij Vrij

Geestesleven

‘De energie van het

sanguinische kind is

luchtig en vluchtig’

Onderwijs en de temperamenten

In het onderwijs kunnen we gebruik maken van detemperamenten door te kijken hoe een kind werkt ofeen opdracht aanpakt. Met andere woorden welke leerstijl kenmerkend is voor het kind. Een leerstijl isde wijze waarop het kind een nieuwe indruk tegemoettreedt.

De sanguinicus loopt snel warm voor het nieuwe, hij is een

doener die graag aan iets nieuws begint, vaak zonder het af te

maken. Kenmerken: behoefte aan afwisseling - Neiging tot

slordigheid en oppervlakkigheid - Moeite met abstractie - Kan

improviseren - Behoefte aan praktisch bruikbare kennis

De melancholicus heeft behoefte aan duidelijkheid,

wil weten wat er gaat gebeuren. Hij is een denker,

wil graag ook iets kunnen beschouwen, wil het voor

zich kunnen zien. Kenmerken: Gevoel voor detail - Kritisch op

zichzelf - Geheugen is sterk

De flegmaticus heeft tijd nodig om op gang te komen, als hij

er eenmaal goed inzit, is stoppen moeilijk. Hij is een dromer

die graag naar de dingen kijkt en erover nadenkt. Kenmerken:

Behoefte aan herhaling - Houdt ervan als de leraar het voor-

doet - Trouw aan de opdracht

De cholericus wil bijvoorbeeld graag direct aan de

slag, hij kan bijna niet wachten. Hij is een beslisser.

Kenmerken: Doelgerichtheid - Hoog tempo - Behoefte aan uit-

daging - Productie, een hoeveelheid werk verrichten

Bron: Artikel ‘Werken met temperamenten in de vrijeschoolpedagogie’ door

Frank de Kiefte, verschenen in ‘Het Seizoen’ - april 2012, schoolkrant van

vrijeschool Michaël - Bussum.

28 Seizoener

Ik denk...herschik

29Seizoener

ESSAY

Sommige fenomenen laten zich pas kennen waar zeschitteren door afwezigheid. Wat vrede betekentontdekken welvarende westerlingen meestal pasecht in al die gebieden waar angst, haat en oorlog,

of de trauma’s ervan, de dienst uitmaken. Met de vrije wil is het wellicht eender gesteld. Hier, in het

vrije, ontwikkelde westen, kunnen mensen het bestaan ervaneenvoudig ontkennen, juist omdát er vrijheid is.

Het is een wetmatigheid uit de fotografie: zwarte kledingvalt weg tegen een zwarte achtergrond. Maar bij een fotobeseft iedereen dat achtergrond en jurk hun zwartheid metelkaar gemeen kunnen hebben, waardoor het inderdaad lijktalsof ze één geheel vormen, terwijl materiaal, vorm en textuurtoch zo verschillend zijn dat niemand het in zijn hoofd zalhalen om het scherm voor een jurk te houden en omge-keerd.

Helaas. Aangezien zowel ‘vrijheid’ als ‘de vrije wil’ geenfysieke substantie kennen, en niet ruimtelijk zijn afgebakend,kan de opvatting ontstaan dat de vrije wil, als de verpersoon-lijkte manifestatie van vrijheid, een illusie is. Zoals het ook eenillusie is te denken dat de lucht die we in- en uitademeneigenlijk blauw is, omdat de hemel dat tenslotte ook is.

In dit vrije deel van de wereld kunnen mensen, dankzij alleaangeboden keuzemogelijkheden, hun levens grotendeelsnaar eigen goeddunken inrichten. Maar wie hieruit een indi-viduele, immateriële vrije wil afleidt, begaat een grove denk-fout. Althans, volgens de exacte wetenschappen.

Misschien terechte kritiek. Zo heb ik jarenlang beweerd datik rookte uit vrije wil. Voor dit ongezonde, vieze, soms asoci-ale gedrag, wilde ik volledig verantwoordelijkheid dragen.Verontwaardigd las ik over longpatiënten in de VS, dietabaksindustrieën aanklaagden voor geleden schade. Hoehypocriet! Ikzelf wist prima wat de gezondheidsrisico’s wa -ren en ben nooit misleid, of door anderen gedwongen totroken. Volkomen wakker zag ik toe hoe halfzware shag en

sigaretten tot eerste levensbehoeften werden. Geen vrijehaar op mijn vrije hoofd die daar spijt van had.Of maakte mijn eigen brein me dat wijs?

Het gegeven dat ik sinds mijn geboorte dagelijks benblootgesteld aan mijn moeders nicotinedampen, sterker,zelfs als foetus al mocht meegenieten, zegt genoeg. Teldaarbij op dat men in mijn moeders familie zeer verslavings-gevoelig is, waardoor ik al meteen een zwakke plek kende –het was hooguit een kwestie van tijd eer ik me, net alsDoornroosje, aan het vervloekte spinnenwiel zou prikken. Enook dit moment was voorspelbaar: ik ging roken in mijnpuberteit, toen het nog onvolgroeide brein continu ten prooiwas aan kolkende hormonen. Kortom, voor materialisten hetultieme bewijs dat ik gepredestineerd was om te gaan roken.

Begin dertig was ik, toen ik bij een lezing hoorde dat rokenpas na het veertigste levensjaar onomkeerbare gezond-heidschade aanricht. Tijdens die gelegenheid besloot ik datik op mijn veertigste zou stoppen. En daar bleef ik bij.

Pas in de periode rondom het stopmoment, ontdekte ikhoe onvrij ik werkelijk was (geweest). Hoeveel treinen had ikniet voorbij laten suizen, omwille van een paar stevige trek-ken? Klappertandend had ik op winderige balkons gestaan,of me ongezellig onder de afzuigkap teruggetrokken. Ik wasdagelijkse blaffend en rochelend ontwaakt, soms met hetheldhaftige gevoel dat ik eigenlijk topsport bedreef. Ja ja.

De zelfkennis die je opdoet wanneer je afrekent met eenverslaving, kan kwellender zijn dan de ontwenningsverschijn-selen zelf. En het gevecht dat je uit vrije wil levert ter bevrij-ding van jezelf, lijkt geregeld zinloos, of allang beslecht.“Eens onvrij, altijd onvrij,” nietwaar? Wat wil je zulk zoge-naamd realistisch doemdenken in een stopperiode graaggeloven!

Wie bewust breekt met een deels door onbewust krachtenaangedreven gewoonte, en met de leugentjes en zelfmislei-

TEKST: DÉSANNE VAN BREDERODE | BEELD: MARITGEN MATTER

dus ik

De vrije wil en zelfopvoeding

30 Seizoener

ding, leert de vrije wil goed kennen. Door ermee te werken.Door ernaar te handelen. Zelfs al levert dat op de korte termijnbepaald geen beloning op, maar veeleer een hoop ellende –wat dan begrijpelijkerwijs als tegennatuurlijk wordt ervaren. Pleitbezorgers van de vrije wil zullen in bovenstaand relaashun gelijk bevestigd zien.

Ikzelf zag dat tenminste wel. Tot het nieuwtje van hetgestopt zijn er weer een beetje af was.

Was het stoppen misschien niet ook een kwestie van aan-leg geweest? Weliswaar had ik mijn verslaving kunnen ver-klaren uit louter samenwerking tussen nature en nurture,meer niet – maar waarom was ik in dit deterministische ver-haal mijn vaders invloed vergeten? Die was een paar jaarvoor mijn geboorte gestopt met sigaretten. In mijn jeugdgenoot hij incidenteel van een sigaartje, totdat hij ook daar-mee abrupt brak, zonder opgaaf van reden en bovendien:zonder enig misbaar of dwangmatig compensatiegedrag.

Plotseling wankelde mijn gelijk alsnog. Inderdaad, ik was albij mijn geboorte gedoemd om een (sigaretten)verslaafde teworden, de hersenfeeën hadden gelijk gehad. Maar laterefeeën hadden vast ook al dat magische Van Brederode-kwabje gezien… En als ik dankzij mijn vader dus ook eenpotentiële ‘stopper’ in me had meegedragen, die rondmiddelbare leeftijd actief zou worden, dan was de vrije wilnog steeds een illusie!

Nu eens had ik de ene aanleg aangezien voor vrije wil, danweer de andere, terwijl er feitelijk slechts strijdende, elkaarbestrijdende, of juist stimulerende kwabjes en invloedenbestonden, die in mijn brein hun spel met elkaar speelden,als was ik alleen maar hun toevallige podium.

Meteen dacht ik aan de talenten die ik van mijn ouders enin ruimere zin van mijn familie(s) heb geërfd, en die ik doormijn geboorte in deze tijd, in dit liberale, geëmancipeerdedeel van de wereld, ook relatief makkelijk heb kunnen ont-dekken en vormgeven. Bij alle dankbaarheid had ik tochaltijd gedacht: “De fantasie en het taalgevoel mag ik welis-waar van mijn moeder hebben, maar daarmee schrijf ik nogniet de boeken die zij geschreven zou hebben, gesteld datze iets meer met haar talenten had gedaan.”

Ook die overtuiging kwam nu op losse schroeven te staan.Want dát ik, anders dan mijn moeder, wel was gaan schrij-ven, was vermoedelijk evenmin mijn verdienste – de durf,discipline en het doorzettingsvermogen had ik toch ook weervan mijn vader meegekregen?

Mocht ik mijn stijl dan nog wel mijn stijl noemen, of wasdat wat ik aanzag voor iets net zo ‘eigens’ als mijn vingeraf-drukken, alweer slechts de uitkomst van een cocktail vanerfelijke eigenschappen en omgevingsfactoren?

Vertwijfeld keerde ik terug naar de rookgeschiedenis die aldeze vragen had opgeroepen, om te beseffen dat de vrije wilzich precies daar toont waar je erover heenkijkt, namelijk, in

Désanne van Brederode (1970) oudvrijescholier,

studeerde filosofie aan de VU te Amsterdam. Ze

debuteerde in 1994 bij uitgeverij Querido, alwaar in

het najaar van 2011 ook haar zesde roman Stille

Zaterdag verscheen. Désanne verzorgde een aan-

tal jaren de gesproken column in het politieke tele-

visieprogramma Buitenhof, ze schrijft verhalen en

artikelen voor diverse media en houdt lezingen

over uitleenlopende levensbeschouwelijke en

maatschappelijke onderwerpen.

‘... of maakte mijn eigen brein me dat wijs?’

het stellen en beantwoorden van deze existentiële vragenzelf.

Nooit volledig, maar desalniettemin: ieder denkend indivi-du kan door nauwgezette waarneming en een juiste waarde-vrije beoordeling van zijn waarnemingen, een vermogen ont-wikkelen waarmee hij zijn gedrag, handelingen, gevoelens enmeningen kan herleiden tot hun fysieke, of in de fysiekewereld aanwijsbare oorsprong. Daarna rijst het besef dat hijin maar heel weinig gevoelens, keuzen en uitingen echt vrijis. Zelfs de geniale, originele inval blijkt bij nader inzien niet‘uit het niets’ te komen, maar al te zijn voorbereid door de(genetische) geschiedenis en de cultuur, en hoe dezeiemands brein gestempeld hebben.

Maar in de manier waarop iemand alle aanwezige factorenmet elkaar combineert, ze elkaar laat versterken, corrigerenof tegenwerken, én ze daarbij al doende van een betekenisvoorziet, is hij of zij wel degelijk vrij.

Je bovenkamer is bij je intrek reeds gestoffeerd, en niet allemeubels voldoen aan jouw smaak en wensen. Ruilen kun jeze niet, laat staan dat je zomaar iets nieuws kunt neerzetten.

Echter, hoe je de al bestaande inrichting ordent, is aan jou.Je erfde de tafel van moederskant, het bed van vaderskant,en de ligstoel van de onbewuste prikkels en chemische stof-fen die zich (prematuur) in je brein hebben ingeprent. Maarals je, als enige bewoner en eigenaar, op de tafel wilt slapen,van het bed wilt eten, of van bed en ligstoel samen eenvreemdsoortige tent wilt bouwen, dan is dat wél jouw vrijekeuze. Natuurlijk kun je het voetenbankje niet als gordijngebruiken, zoals je met een gebrekkige hand- voetcoördina-tie ook nooit een concertpianist kunt worden, alle muzikaleaanleg ten spijt. Maar je kunt misschien toch een succesvolmusicoloog worden; zoals je een stuk van het fluwelen gor-dijn wel kunt gebruiken om het voetenbankje mee te bekle-den.

Ieder mens is vrij om van alle gegeven onvrijheden een col-lage te maken. Een kunstwerk dat in zichzelf zin en betekenisheeft, en geeft, en hem helpt zijn idealen in de wereld te bren-gen. Of niet. Zoals ik morgen ook weer uit vrije wil kan gaanroken. Al staat me dat vandaag nog tegen, volgens mij. •

31Seizoener

Over dingen die goed gaan, hoef je je niet drukte maken, maar ik kan slecht verklaren waar-om op een school waarbij de diplomering vanleerlingen haast ‘en passant’ gebeurt, de re -

sul taten zo goed zijn.‘Worden wie je bent’ is de basis van de vrijescholen in

Zutphen en het curriculum is afgestemd op jaarthema’s diepassen bij de leeftijdsfasen van de leerling. De focus van hetonderwijs ligt op ontwikkeling van hoofd, hart en handen, ophet aanleren van zowel cognitieve, sociaal-emotionele alskunstzinnige vaardigheden. De eerste jaren ligt de nadrukzeker niet op de cognitieve ontwikkeling. En eigenlijk heb ikhet dan over de eerste vijf jaren!

De vrijeschool kent in principe een doorlopende leerlijn en

de brugklas is de zevende klas. Leerlingen doen in de twaalf-de klas havo en vwo-examen. Tot en met de elfde klas is ersprake van echt vrijschoolonderwijs, met veel nadruk op ont-wikkelingsgericht kunstzinnig onderwijs en ervaringsgerichtleren. In de lessentabel komen de examenvakken er bekaaidvan af. Pas in de twaalfde richt men zich meer op het exa-men, met een bovengemiddeld resultaat. Op mijn oudeschool moesten leerlingen twee of drie jaar keihard werkenen getraind worden, om een redelijk resultaat te halen.

Achterstand wegwerkenWat op de vrijeschool gebeurt, laat zich niet verklaren vanuitde normale schoolredenering dat bij goede resultaten leerlin-gen nu eenmaal gemiddeld slimmer zijn en bij slechte resul-

TEKST: CO HUISMAN

Vanaf januari 2009 heeft Co Huisman als rector a.i. op Vrijschool Zutphen VO, voorheen vrijeschool

De Berkel in Zutphen, gewerkt. Een enerverende ervaring voor iemand die uit het reguliere onderwijs

komt. Hij heeft er een mooie tijd gehad, maar is vertrokken met een vraag die zich niet gemakkelijk

laat beantwoorden: ‘Hoe komt het dat de scores voor het Centraal Examen havo en vwo op

deze vrijeschool boven het landelijk gemiddelde liggen?’ In dit artikel beschrijft Co Huisman

zijn antwoord op deze vraag.

Hoe kan dat toch?Vrijeschool Zutphen VO scoort boven het landelijk gemiddelde

32

APJESCHAAPJE.NL

m 9

Ringoven 44 • 3961 EJ Wijk bij Duurstede T: 0343-59 37 87 • M: 06-55 37 71 07

te Driebergen Zeist

• vier generaties ervaring met lijnolie, natuurverven,

• ademende verven en een milieu vriendelijke werkwijze,

• ambachtelijke technieken en sluieren, niet duurder dan moderne systemen, wel duurzamer.

Marcel Pince van der AaF: 0343 - 59 37 75

E: devierseizoenen@planet.nlI: www.schildersbedrijfrobvanede.nl

NATUURTALENT.EU

Logeerweekenden en vakantieProfessionele zorg en aandacht voor uw kind

Vanaf 7 jaar

� Veilige natuurlijke omgeving� Uitdagend natuur, kunst en techniek programma� Gezonde biologische voeding� Ruime ervaring met vrijeschool pedagogiek

� � LOGEREN IN DE NATUUR; Logeerweekenden en korte vakanties voor maximaal 5 kinderen.

VAKANTIEWEKEN IN EEN TIPIDORP 29 juli t/m 4 augustus Bushcraften 5 t/m 11 augustus Natuur en Kunst

� MEER WETEN?

Kijk op WWW.NATUURTALENT.EU Bel: 033 3010140 of 06 21391679

of Mail: Info@natuurtalent.eu

33Seizoener

BOVENBOUW

taten minder slim. De leerlingen van de vrijschool Zutphenzijn echt niet intelligenter dan gymnasium-leerlingen, maarhalen wel in kortere tijd soms betere resultaten. Klaarblijkelijkzijn de leerlingen in staat om in heel korte tijd op zeer effici-ënte manier een ‘achterstand’ in cognitieve kennis weg tewerken. En dat terwijl de docenten erg weinig tijd hebbenom zich op het examenprogramma te richten en dat in veelgevallen ook niet heel effectief doen.

Intrinsieke motivatieEr moet dus iets in de werkwijze op de Vrijeschool zijn dat ertoe doet. Ik kan een paar factoren noemen waarvan ik denkdat ze een heel goede basis leggen voor efficiënt studeren.Allereerst intrinsieke motivatie. Door de nadruk op persoon-lijke ontwikkeling te leggen en door elke dag ruime aandachtte geven aan kunstzinnig onderwijs, wordt en blijft leren leuk.Het is iets dat mij direct op viel: deze leerlingen vinden hetniet erg om wat te leren. Ze ervaren het opdoen van cogni-tieve kennis als iets dat dient om andere doelen te realiseren.Het sluit aan bij mijn ervaringen dat op mijn oude school inde sport- en Planklassen (een soort vooropleiding voor eencarrière in de kunst en cultuur) in de onderbouw de leerlin-gen significant hoger uitkwamen dan het niveau dat debasisschool had aangegeven. Deze leerlingen combineerdenhun passie (sport, dans, toneel, muziek) met leren en datbevorderde het leerrendement enorm.

PeriodeonderwijsHet tweede facet dat leerprestaties later positief kan beïn-vloeden is de rol die het zogenaamde periode-onderwijs inde Vrijeschool speelt. De eerste vijf leerjaren krijgen de leer-lingen drie weken lang meer dan twee lesuren lang aan hetbegin van de dag hetzelfde vak. Ontwikkelingsgericht onder-wijs dat zich dagelijks voltrekt langs dezelfde lijnen: je begintmet terugblik op de dag ervoor, daarna uitleg waarbij defocus ligt op actieve waarneming door de leerling, met aan-sluitend de actieve verwerking door de leerling zelf in hetperiodeschrift. Vanuit de waarneming laat je de leerling alshet ware zelf de theorie ontdekken en laat je hem of haarhierover zelf een oordeel vormen. Staat buiten kijf dat dedocent hierbij de centrale persoon is die de leerling over deschutting laat kijken en waaraan de leerling zich kan spiege-len. Dat is de kracht van het periodeonderwijs: leerlingen ver-binden zich intensief met een vak via de docent die heninvoert in de geheimen van het vak.

Krachtige leercyclusWeer het vastplakken van het cognitieve element aan depersoonlijke ontwikkeling en de verbinding die de leerlingmet het vak maakt, waarbij gebruik wordt gemaakt vankunst zinnig onderwijs. Zou het kunnen zijn dat hier via eenkrachtige leercyclus de basis gelegd wordt voor een studie-vaardigheid die er voor zorgt dat later kennis op een heel effi-ciënte manier opgenomen en verwerkt kan worden?

Het kan haast niet anders dat dat zo is en het sluit aan bij

een ervaring van mij uit het begin van ‘Het Studiehuis’. Ikwerkte als nascholer bij het ICLON (Leiden), hielp scholen bijhet zoeken naar geschikte manieren om binnen de ver-nieuwde Tweede Fase les te geven en gebruikte mijn eigen5 atheneum-groep (natuurkunde) als proeftuintje. Ik traindeze te werken met de leerstijlen, studievaardigheden, meta-cognitieve vaardigheden en affectieve vaardigheden van JanVermunt. Een buitengewoon boeiend jaar, vond ik, maartoen we de balans opmaakten hadden ze van die aanpakschoon genoeg en hadden we een enorme achterstand inhet programma opgelopen. Er zat niet anders op dan in 6atheneum over te schakelen op een college-systeem entempo te maken. Wat bleek: de leerlingen waren veel en veelbeter in staat dat systeem te volgen, zich kennis toe te eige-nen, te verwerken en er op te reflecteren. In een razendtempo haalden we de achterstand in en de examenresulta-ten waren boven gemiddeld, dat jaar.

VerbindingLegt de vrijeschool, via verbinding met leerlingen en het vak,via periode-onderwijs en hun specifieke insteek op ontwik-kelingsgericht kunstzinnig onderwijs en ervaringsgerichtleren in de eerste jaren, de ideale basis voor plezier in stu-deren en een juiste studiehouding? En als dat zo is, wat kun-nen we daar van leren? Misschien dat inhoud wat minderbelangrijk is dan proces en je richten op ontwikkeling en ver-binding? Dat we mogelijk meer hebben aan leerlingen meteen juiste studiehouding en plezier in leren dan aan leerlin-gen die via de meetlat van 1000 klokuren les, een door de

overheid voorgeschreven ‘wat’en een wiskundig verantwoordverschil tussen CE en SE, vooreen examen zijn geconditio-neerd? •

Co Huisman, partner bij De Roo, Manage -

ment & Advies, is interim-manager en bege-

leider van schoolontwikkel-, teambuilding en

cultuurveranderingstrajecten. www.deroo.nl

‘Door de nadruk op

persoonlijke ontwikkeling

te leggen en door elke dag

ruime aandacht te geven

aan kunstzinnig onderwijs,

wordt en blijft leren leuk’

Tot 1 september 201210% korting op de gehele collectie

met de code ‘seizoener-zomer-2012’

Professional in de biografiek?Opleiding biografisch coach

Opleiding ouderschapscoach

Aan de slag met je levensloop?Basiscursus biografiek

Cursussen en Workshops

‘Inzicht in je leven

worden wie je bent’

contact@biografiek.nl 06 208 100 48 www.biografiek.nl

Heb je een vakantiehuisje te verhuren, geef je workshopsof therapie, ben je op zoek naar een kinderlier, een wandelmaatje of wil je reclame maken voor je (kleine)bedrijf? Met de regel advertenties in de Seizoener bereikje meer dan 10.000 vrijeschoolouders die geïnteresseerdzijn in wat jij te bieden of te vragen hebt! Kijk op blz 74.

Marktplein

COLUMN

55Seizoener

school officieel verbo-den was. Als bekende argumen-ten daarvoor klonkvaak: de bal is rond,net als de kosmos, dezon en de wereld, endaar schop je niettegenaan, dat getuigtvan gebrek aan res-pect. Soms hoorde jedat het eerste voetbal-len met een schedel gebeurde, daar schop je ook niettegenaan. Voetbal zou te weinig appel op de eerbieds-krachten doen, het zou een sport zijn waar de ledema-ten te eenzijdig aangesproken worden en waarbij teveel ‘astraliteit’ vrijkomt.

Steiner zelf moet ooit bij een bezoek aan Engelandwat opmerkingen over sport hebben gemaakt: hijgeloofde niet dat sport van grote waarde was voor deontwikkeling van een kind, maar hij voegde daaraantoe dat het niet de bedoeling was kinderen wereld-vreemd te maken en tradities als sport te onderdruk-ken.

Dit laatste heeft de Parijse vrijeschool goed begre-pen: aan één kant van het voetbalveldje staat een hogemuur met een geschilderd, metershoog portret van dejonge Rudolf Steiner. “En hij zag dat het goed was”,verzuchtte onze puberzoon met enig sarcasme.

Gelukkig zijn op de vrijeschool van onze kinderen detijden veranderd en neemt de school nu zelfs deel aanschoolvoetbaltoernooien. Met succes: FC Waldorf is alverschillende keren kampioen geworden. En wat zouhet mooi zijn geweest als oud-vrijescholier Robin vanPersie Nederland in de finale van het EK 2012 naar deoverwinning had geschoten. Hoewel hij het voetballenwaarschijnlijk niet op het vrijeschoolplein heeft geleerd.

Geert Looyschelder is vrijeschoolouder en voorzitter van het College

van Bestuur van Stichting Vrijescholen Athena, een stichting van dertien

vrije scholen in Noord- en Oost-Nederland.

Vroeger was ik allergisch voor een woord als ‘gemeen-schapszin’ en griezelde ik van de gedachte deel uit temaken van een sociale groep. Maar de laatste tijd rea-liseer ik me steeds vaker dat ik – haast ongemerkt -onderdeel ben gaan uitmaken van een grote gemeen-schap, namelijk die van de wereldwijde Steiner-familie.Het is prachtig en ontroerend, maar tegelijkertijd ookenigszins beangstigend dat andere leden van diegemeenschap je onvoorwaardelijk vertrouwen, alleenvanwege het feit dat je op een vrijeschool werkt ofomdat je kinderen op die school zitten.

Zo hebben we de laatste zomers regelmatig in huizenvan vrijeschoolouders gelogeerd. Het begon nogbescheiden met een mailtje naar de vrijeschool inFlorence met de vraag of iemand daar misschien eenplekje wist waar we konden logeren. Voor we hetwisten brachten we twee weken door in een van delokalen van de vrijeschool in een klein dorpje in deToscaanse heuvels, niet ver van Florence. Een olijven-boomgaard was het schoolplein, de klok van de dorps-kerk die tegen de school was aangebouwd, of vermoe-delijk andersom, diende als schoolklok.

Het jaar erna konden we een riant huis van een vrije -schoolgezin in het centrum van Praag gebruiken. Desleutel lag onder de mat. En van de vrijstaande villanabij het centrum van Parijs ontvingen we via mail vaneen Amerikaanse vrijeschoolmoeder de code van hetalarm. Zonder referenties, zonder verdere afspraken:als jullie van de Waldorf-school zijn, moet het wel goedzijn!

In Parijs namen we in het arrondissement waar welogeerden ook een kijkje bij La libre école RudolfSteiner. Een grote poort als bij een kasteel gaf toegangtot een glooiend landgoed met verschillende gebou-wen: sommige oud en statig, andere recent neergezetvolgens de principes van de organische architectuur.Zo stel je je een vrijeschool voor, midden in het groenmet kleuterklassen half in de heuvels gebouwd, metenorm veel speelruimte. En, merkte onze zoon directop, met een voetbalveld! Hier mocht dus gevoetbaldworden, terwijl dat, tot zijn grote frustratie, op zijn vrije-

TEKST: GEERT LOOYSCHELDER

foto

: Hap

é Sm

eele

FC Waldorf kampioen!

56 Seizoener

Een schelpTEKST: KEES BALS | FOTOGRAF IE : JÖRGEN CARIS

57

ARCHITECTUUR

die ontvangt en geeft

VRIJE BASISSCHOOL DE STROETEN, EMMENPatricia Blesing, directeur:“Kijk, het gebouw ligt gebogen rond het plein. De Nautilusschelp is het beeld waar de archi-

tect vanuit is gegaan. Het maakt het gebouw besloten en toch open. Het is een oor, het wil

ontvangen, het is een verzamelpunt. Daarom heten we de Stroeten. Natuurlijk ook omdat we

aan de Stroetweg liggen, maar een stroet is in het Drents een komvormige plek in het veen

waar het regenwater zich verzamelt en waar vandaan het weer uitstroomt. Dat is wat we als

vrijeschool willen zijn: een plek waar inspiratie samenstroomt om zich weer te verspreiden.

Hier, het midden van ons plein is onze ‘stroet’. Praat je hier dan kun je het rondom horen. Als

je zingt klinkt het heel mooi.”

58 Seizoener

“Het dak is aflopend, daar moeten nog sedum en kruidenop komen groeien. Onder de afdakjes voor de lokalen kun jezitten en bijvoorbeeld handwerkjes maken. Aan de anderekant van het plein willen we met een berg zand en tegels eentribune maken, zodat we het plein ook als theater kunnengebruiken. Architect Klawer herinnerde zich van de tijd datzijn eigen kinderen op de vrijeschool zaten dat er een kachelwas. Die wilde hij per se ook in ons nieuwe gebouw. Vandaardeze haard op het plein. De schoorsteen is net als die vande fabriek aan de overkant.”

“Hier in de kleuterklas kun je naar de klas aan de overkantzwaaien. Het keukenblok heeft een ouder erin gebouwd.Ouders hebben veel gedaan aan klussen in het gebouw enbij de aanleg van de tuin. Even kijken, ja, we verstoren de lesniet en kunnen wel door de zaal. Let op de vloer. We hebbendeze vlammende kleur gekozen omdat die correspondeertmet de balken die het dak dragen.”

“Je ziet dat de entree van het gebouw een kleine ruimte is.Dat werkt als een drempel, als een abrupte overgang tussen

buiten en binnen. Het betekent wel dat we nog behoeftehebben aan een plek waar ouders zich kunnen verzamelen.Ik denk erover om in de tuin een groot afdak te zetten vanweersbestendig tentdoek. Dat kunnen we dan ook gebrui-ken voor handenarbeidlessen.”

“Zie je het perspectief in de gang? Zoals de gang naarrechts afbuigt? Als de kinderen de gang in lopen worden zeer vanzelf rustiger van. Dat komt natuurlijk ook doordat dehoge, kleine buitenramen de gang relatief donker maken.”

“Dit is de lerarenkamer. Let niet op de rommel, we zijn nogniet helemaal op orde. Ik pak er de plattegronden van hetgebouw en de tuin bij. Moet je aan het papier ruiken. Zobedompt rook het in het oude gebouw. De oude school wasaan zijn eind. Het dak lekte, het was duur om te stoken, nietmeer schoon te houden en het binnenklimaat was slecht. Hetvoordeel van het oude gebouw was dat op het plein allesmocht, omdat het toch was afgeschreven. De kinderen kon-den met alles slepen en bijvoorbeeld hutten bouwen. Maar alswe straks onze struintuin hebben ingericht kan dat ook hier.”

Architect Michel Klawer:“Ik wilde een toegankelijk gebouw ontwerpen, een school dieontvangt, die warm is en herbergzaam. De buitenzijde aanhet voorplein is een stevige wand met daarin openingen dieje uitnodigen om naar binnen te gaan, een kleinere ingangvoor de kleuters en een grote voor de onderbouw. Het groteaantal kleine ramen laat het zonlicht binnen. Ze hebben geenkozijnen, zoals in Drenthe van oudsher gebruikelijk was, en ikheb ze op verschillende hoogten geplaatst, zodat het eneraam een kijkgat is en het andere een lichtgat. De gang dieaan de binnenkant langs deze wand ligt, is hoger en koelerdan de lokalen. Met ‘stoepen’ onder een afdak heb ik de over -gang naar de lokalen willen accentueren.”

“Die lokalen liggen op het noorden, daardoor is de zonbe-lasting beperkt. Alleen ’s ochtends vroeg vangen ze het eer-ste zonlicht door de ramen die vrijwel volledig de buitenwandnaar de patio vormen. Daarnaast ontvangen de lokalen dezon via de daklichten. De patio aan de achterzijde ligt tussenhet schoolgebouw en de dijk met bomen langs het Oranje -kanaal. Het is een rust- en vertelplek. Het is een be schutteen groene binnenruimte.”

“Ik hoop dat de kinderen het gebouw echt kunnen bele-ven, bijvoorbeeld doordat ze zien hoe in de loop van de dagde zon steeds anders naar binnen valt, of doordat ze horenhoe op de patio het geluid zich langs de binnenwand voort-plant, doordat ze aan de balken die het dak dragen zien datiets wat zwaar is een stevige ondersteuning nodig heeft. Deschool is een kleine stad, een kinderdorp met een straat, eenplein, huizen en stoepen, met drukte en stilte, met stenen,water en bomen.” •

Opgeleverd: april 2012 | Architect: Michel Klawer(Klawer Architecten, Emmen) | Indeling: één etage,twee onderbouwklassen, een kleuterklas, een zaal (tevensin gebruik als leslokaal), een RT-ruimte, een lerarenkameren een keuken

Foto’s van boven naar beneden: Gebogen vorm van het binnenplein, met houten pilaren, haard

en schoorsteen - Dakramen in de nok van een leslokaal - Raampartij bij de kleuterklas

59Seizoener

ARCHITECTUUR

Gang met lichte kromming langs de lokalen

60 Seizoener

Roerige jaren in Rotterdam

Ooit zaten zij als kind op een vrije-

school ergens in Nederland. Zij groei-

den op met een schat aan verhalen

uit de wereldgeschie denis en kregen

naast reguliere vakken als taal en

rekenen les in vaardig heden als

vormtekenen, (blok)fluiten en koper-

slaan. Hoe is het hen nadien vergaan?

Welke keuzes maakten zij en hoe kij-

ken ze nu terug op hun schooltijd?

FOTO: HAPÉ SMEELE

61Seizoener

OUDVRIJESCHOLIER

Ewoud Sanders ging als puber naar de bovenbouwvan de Vrije School Rotterdam, net als ik. Wel is hijeen schoolgeneratie ouder dan ik. Dat kan deelsverklaren waarom zijn ervaringen, opgedaan in de

eerste helft van de jaren zeventig, heel anders zijn dan demijne. Tegen de tijd dat ik naar de bovenbouw ging waren deonstuimige jaren zeventig bijna voorbij en trokken sommigedocenten de teugels strakker aan. De opvoedkundige prin-cipes die een van hen ons nadrukkelijk bijbracht, hebbenzich als een drieregelige mantra in het geheugen verankerd:Háng niet op de gangen! Doe iets núttigs! Neem jezelf en deschool se-ri-eus!

De schoolcultuur die Ewoud Sanders zich echter herinnertgetuigde, voorzichtig uitgedrukt, van een minder pedago-gisch verantwoord beleid. “Mijn ervaringen met de vrije-school zijn nogal wild, atypisch en gekleurd”, waarschuwt hijvan tevoren. Weet ik zeker dat ik het interview door wil latengaan? De nieuwsgierigheid is echter gewekt en twee wekenlater bel ik aan bij zijn vooroorlogse huis in Heemstede.

“Wat ik heb meegemaakt is niet representatief voor hoehet nu gaat op de vrijeschool”, zegt Sanders terwijl hij koffieschenkt in zijn ruime eetkeuken, “maar wel voor het beleiddat toen gevoerd werd. Ik had dertig klasgenoten die het-zelfde hebben ondergaan. Van enkelen weet ik dat ze eerderondanks dan dankzij de vrijeschool goed terecht zijn geko-men.”

Ook hij vond uiteindelijk zijn weg, al heeft hij het idee datde school ‘een rem’ op zijn ontwikkeling heeft gezet. Na vijfbovenbouwjaren in Rotterdam had hij ‘een kolossale achter-stand’ opgelopen die hij nadien met hard werken moestinhalen. Op zijn twintigste slaagde hij door middel van zelf-studie voor zijn VWO-examen, waarna hij ‘fluitend’ geschie-denis in Amsterdam studeerde.

Sanders had als student al journalistieke ambities. Hijregelde een stage bij Folia, het weekblad van de Universiteitvan Amsterdam waarin hij als stukjesschrijver debuteerde.Twee jaar later begon hij ook te publiceren in NRC Handels -blad. Een paar jaar was hij in dienst als eindredacteur,inmiddels werkt hij er als freelancer en schrijft hij sinds jaar endag een wekelijkse taalcolumn in deze krant. Naast journa-listieke publicaties heeft Sanders diverse taalboeken op zijnnaam staan en als autoriteit op het gebied van massadigita-

lisering, digitaal documenteren en het ontsluiten van kranten,boeken en tijdschriften geeft hij geregeld lezingen en advies.

Moeilijk opvoedbaarAnders dan zijn beide zusters - van wie de oudste lerares isop een vrijeschool en de jongste werkt in een antroposofischdagcentrum voor gehandicapten waar ze creatieve therapiegeeft - heeft hij ‘nooit meer de aanvechting gehad’ zich teverdiepen in de antroposofie. Zijn drie kinderen (16, 20 en 22jaar) zijn naar het reguliere onderwijs gegaan. Tastbare herin-neringen uit zijn vrijeschoolperiode heeft Sanders am per, optafel liggen alleen zijn getuigschriften. Daarin komt het beeldnaar voren van een jongen die meer kan dan hij doet, zomerkt één leraar op: Ewoud is een intelligente leerling, maarhij kan het beter. En een collega schrijft: Het blijft zeer zwakvan Ewoud dat hij obstinaat weigert Frans te leren.

Ewoud Sanders: “Als kind stond ik te boek als moeilijkopvoedbaar. Op de lagere school zei men: als je boft doe jemavo. Ik was druk en werd vaak de klas uitgestuurd. Ik konme niet goed concentreren. Tegelijk was ik ook nieuwsgierig,ik nam niet klakkeloos aan wat de leerkrachten zeiden. Ikwilde weten hoe het zat en stak om de haverklap mijn handop. Ze kregen daar zo genoeg van dat ze me alleen al daar-om naar de gang stuurden.”

Taalhistoricus en NRC Handelsblad-journalist Ewoud Sanders (54) kijkt terug op veelbewogen vrije -

schooljaren in Rotterdam. Hij had ‘veel plezier’ op de bovenbouw, maar voerde er weinig uit. Hij leer-

de vooral zich te handhaven in een ‘wilde klas’. “Ik ben er streetwise geworden, maar nu ik zelf kin-

deren heb probeer ik hun jeugd met minder schokken te laten verlopen.”

TEKST: NOOR HELLMANN

B I O G R A F I E E W O U D S A N D E R STaalhistoricus, journalist, schrijver van taalboeken, getrouwd en drie kinderen

1958 Geboren in Den Haag

1970 – 1975 Bovenbouw Vrije School Rotterdam

1977 Havo-diploma Montessori Lyceum Rotterdam

1980 Atheneum-diploma

1980 Moderne en theoretische Geschiedenis, Universiteit van

Amsterdam

1983 Debuut als journalist bij weekblad Folia

1985 – nu Eindredacteur en columnist van NRC Handelsblad

1986 Afgestudeerd aan UvA

1990 – nu Vaste medewerker van o.a. Onze Taal

62 Seizoener

Ook om een andere reden bracht hij daar vele uren door:“Ik zat op een openbare basisschool met godsdienstles,maar als joods jongetje hoefde ik daar niet aan mee te doenvan mijn vader. Ik heb treurige herinneringen aan wachten opde gang. Maar dit moet niet een zielig verhaal worden hoor!”

Enorme puinhoopZijn ouders kregen het advies Ewoud naar een school te stu-ren waar hij meer aandacht zou krijgen, bijvoorbeeld naar devrijeschool, een naam die zij niet kenden. In 1970 ging hij vande lagere school naar de zevende klas van de Vrije SchoolRotterdam. Ook zijn zussen gingen erheen.

“Het was een periode waarin de school moeite had hethoofd boven water te houden. Er was gedonder met deinspectie. Organisatorisch was het een enorme puinhoop. Ikherinner me een grote chaos. Men kampte met te weinigsubsidie en te weinig leerlingen. Om te kunnen voortbestaannamen ze iedereen aan. In mijn klas zat tuig dat elders vanschool was getrapt. Eén keer is de politie langs geweest omeen jongen op te pakken die zelfs een pistool bij zich had. Zehebben het wapen niet gevonden omdat hij het had gede-monteerd en verspreid over een paar klasgenoten. Hij hadook vaak een duikmes om zijn onderbeen. Een andere jon-gen liep op het schoolplein altijd te zwaaien met een fiets-ketting. Ik wist het zo te manipuleren dat de fietsketting-zwaaier optrad als mijn lijfwacht, want er waren meerjongens die intimideerden.”

Een ander probleem, aldus Sanders, was het gebrek aanbevoegde leraren. “Het niveau van het onderwijs was laag.Onze scheikundeleraar bijvoorbeeld gaf ook allerlei anderevakken waar hij eigenlijk veel te weinig van afwist. Schei kun -dige formules leren was niet nodig, vond hij, omdat hij daarzelf een hekel aan had. In plaats daarvan kregen we prak-tijkles. We smolten lood of zink en vervolgens mochten wedat gloeiend hete spul van de bovenste verdieping door het

trapgat naar beneden laten vallen in een teil met water. Gaafnatuurlijk, maar wat heb je daar aan als je niets leert overchemie en formules? Ik heb veel plezier gehad maar dat istoch niet het primaire doel van een onderwijsinstelling?”

ZelfstandigTerugkijkend vraagt Sanders zich verbaasd af hoe het moge-lijk is dat ouders, ook de zijne, zich zo weinig bemoeiden metde gang van zaken op school. “Tegenwoordig zitten we erveel meer bovenop. Mijn ouders lazen mijn getuigschriftenen gingen twee keer per jaar naar een ouderavond. Daarhield het mee op. Ik was al vroeg zelfstandig. Mijn vader sti-muleerde dat omdat hijzelf op zijn vijftiende in de oorlog zijnouders had verloren. Ik liftte op die leeftijd al in mijn eentjeruim vijf weken door Frankrijk. Onvoorstelbaar achteraf.”

Op zijn vijftiende ook kreeg Ewoud Sanders een verhou-ding met de 24-jarige handwerkjuf die hem bijles Frans gaf.Tien maanden heeft de relatie geduurd, niemand wist er officieel van, alleen zijn beste vriend Bernard had hij in vertrouwen genomen. “Mijn ouders zeiden er niets van als ik ’s avonds laat thuiskwam of bij de bijlesjuf bleef logeren.Misschien drong het niet echt tot ze door, mijn vader ging inelk geval helemaal op in zijn bedrijf. Toen ze het uiteindelijkdoorkregen zijn mijn ouders naar het bestuur gestapt. Delerares is op staande voet ontslagen. Destijds voelde dat alseen groot onrecht. Ik ben heel lang op alles en iedereenkwaad geweest.

“Door die relatie was ik vervreemd geraakt van mijn klas-genoten. De situatie was voor mij niet meer houdbaar. In deelfde ben ik van school gegaan, van de oorspronkelijk dertigleerlingen in mijn klas waren er inmiddels volgens mij nogmaar achttien over. Een groot aantal is zonder diploma ver-trokken. Ik ben naar het Montessori Lyceum in Rotterdamgegaan, daar heb ik mijn Havo gehaald en ben daarna eenkleine twee jaar gaan reizen.”

Foto links: “Wat mij juist als puber zo trof, was de dodelijke ernst van de antroposofische mens en lectuur. Daar staat tegenover dat wij indertijd op de Rotterdamse Vrije School buitenge-

woon veel pret hebben gehad.” Uit Sanders’ voorwoord bij De Vrije VanDalen. Foto rechts: Memorabilia op de werkkamer van Ewoud Sanders.

FOTO

: EW

OU

D S

AN

DER

S

FOTO

: H

AP

É S

MEE

LE

63

Roze jurkHaatdragend jegens de vrijeschool zegt Sanders niet tezijn, wel zet hij vraagtekens bij het didactisch systeem datde naam heeft goed naar een kind te kijken maar daar zijnsinziens vaak geen blijk van gaf. Zo herinnert hij zich nog zijn‘intense schaamte’ toen hij als veertienjarige voor een zaalmet leerlingen, leraren en ouders in een ‘roze jurk’ moestoptreden in een euritmieopvoering. “Ik snap een didactischsysteem niet waarin leerlingen op die leeftijd zoiets moetendoen.

“Het schokkendst, nee het spijtigst vind ik de starre manierwaarop de leer van Steiner werd nageleefd. Ik kon vrij aardigtekenen, leuke stripfiguurtjes. Maar met lijntjes tekenen werderuit gemept, het hoorde niet bij de leeftijd van een dertien-jarige. Je moest met pasteltinten werken. Het was eenonder drukkend systeem, talenten werden niet gestimu-leerd.”

Meer dan eens maakte Sanders dingen mee die hij ‘peda-gogisch onverantwoord’ noemt. Het meest extreme voor-beeld is dat de directeur van de school hem – de klassenlei-der – op een dag apart nam en hem het ‘groene licht’ gafeen docente muziek die niet goed presteerde maar wierproeftijd verlopen was, ‘weg te pesten’. Het gevolg: ‘drieweken feest’ in de klas en condooms gevuld met gas die ‘alszeppelins’ aan het plafond hingen en daar tot ontploffingwerden gebracht.

Tegelijkertijd dankt Sanders aan dezelfde man echter ookzijn meest positieve ervaring: “Hij was ook geschiedenisle-raar en hij kon heel boeiend vertellen. Door hem ben ikgeschiedenis gaan studeren.” •

Meer info: diverse boeken van Ewoud Sanders zijn gratis te downloaden op

zijn website: www.ewoudsanders.nl

De schoolervaringen van Ewoud Sanders dateren uit een stormachtige

periode van de Rotterdamse bovenbouw. Het roept de vraag op hoe de

situatie nu is, de Seizoener vroeg de bovenbouw daarom om een

reactie. Uit het hier eveneens afgedrukte commentaar van het Rudolf

Steiner Col lege, zoals de school tegenwoordig heet, rijst een beeld op

van een school die inmiddels in rustiger vaarwater terecht is gekomen

en kwaliteit kan waarborgen.

Reactie Rudolf Steiner College

Ja, die roerige jaren 70, ik ken de verhalen. Het was een tijd van

het opzetten van de bovenbouw van de vrijeschool in Rotterdam en

de school was nog zoekende. Maar dit is 40 jaar geleden. De

school is sindsdien natuurlijk erg veranderd.”

Het Rudolf Steiner College is inmiddels uitgegroeid tot een school

met 700 leerlingen die het vertrouwen heeft van leerlingen, ouders

en de Inspectie van het Onderwijs. En onze examenresultaten

mogen er zijn. Zo hebben de examenkandidaten VWO, profiel exact,

bijvoorbeeld afgelopen jaar gemiddeld beter gepresteerd dan lan-

delijk gemiddeld. En dit terwijl de typische vrijeschoolvakken er

nog gewoon zijn van het eerste, tot het laatste leerjaar; zoals de

beeldende kunstvakken, muziek, theater en ambachtelijke vakken.

Wij zijn er namelijk van overtuigd dat die belangrijk zijn voor de

harmonische ontwikkeling van de jonge mens.

Uit tevredenheidsonderzoeken blijkt telkens weer dat de goede

sfeer en de sociale veiligheid sterke kanten van onze school zijn.

Voor veel ouders een reden om hun kind aan ons toe te vertrou-

wen.

Op het Rudolf Steiner College gaan de leerlingen met plezier naar

school en dat is belangrijk; een kind dat met plezier naar school

gaat, presteert en ontwikkelt zich beter.

Rudolf van Lierop,

Schoolleider Rudolf Steiner College

Foto links: Ewoud Sanders, al jong met baard. Hier is hij 16 of 17 jaar oud. Foto rechts: Werkkamer van Ewoud Sanders

FOTO

: H

AP

É S

MEE

LE

FOTO

: EW

OU

D S

AN

DER

S

Kleuren zijn overal. Je ontkomt er niet aan. Behalve als je je ogen sluit. Ofschoon… het is

bekend dat blinden ook gevoelig zijn voor kleuren. Dus spreken over kleuren zou eigenlijk

iets heel vanzelfsprekends kunnen zijn. Maar kleuren worden niet altijd bewust waarge -

nomen. Kleuren zijn er gewoon. Zou de wereld er morgen als een zwart/wit foto uitzien,

dan worden we ons pas bewust van wat kleuren toevoegen aan ons leven: leven!

Kleurbepaalt ons (be-)leven

64

65Seizoener

ACHTERGROND

Dus blijkbaar zit heel diep bij ons verankerd watkleur bij ons bewerkstelligt: het roept een be -paalde sfeer op. Het maakt het ene door dekleur heel aantrekkelijk, terwijl het andere door

de kleur onze afkeer kan oproepen: bah, wat lelijk! De helereclamewereld had dit al lang geleden in de gaten: kleurenroepen stemmingen op en mensen hebben zo hun voorkeu-ren. Een prettige kleur koppelen aan een leuk uitziend pro-duct is voor vele reclamebureaus een belangrijke bezigheid.Het maakt of breekt een product.

Kleur en onderwijsOm de wereld van commercie en kleuren te willen begrijpen,zou al een reden kunnen zijn om het onderwerp kleuren opte nemen in een schoolprogramma. Kinderen bewust latenworden van de werking van de kleuren en hoe dat toegepastwordt in de wereld om hen heen. Daarbij kun je ook denkenaan kleuren in het interieur, in de architectuur, kleding, enz.Dat kun je dan nog uitbreiden met de vragen: welke kleurkies ik om een bepaalde stemming zichtbaar te maken enhoe ontstaan kleuren eigenlijk, wat hebben ze met elkaar temaken? Wie zich verder gaat verdiepen in het fenomeenkleur komt vrij gemakkelijk tot een hele rij interessante onder-werpen die allemaal met kleur te maken hebben. Om dat dekleuren in de wereld, in de natuur met de wisselende sei-zoenen en onze eigen kleurenwereld (kleurenwaaier vangevoelens) zo verwant zijn, is het thema kleur een veelom-vattend thema geworden vanaf de oprichting van de vrije -scholen. Iedereen die een vrijeschool binnenkomt valt al deverschillende kleuren die de klaslokaalmuren hebben op.Voor de peuters tot de achttienjarige verzorgt de school eenpassende kleurstemming in het lokaal. De rode draad is: vanwarme rode tinten, via geel en groen naar koelere blauw/vio-lette tinten. Na de omhullende beweging volgt het afstandnemen, het objectiveren, kort door de bocht gezegd. Ik zoudat willen samenvatten als het verzorgen van een grond-stemming voor iedere levensfase. Een kleur die past en deontwikkeling ondersteunt.

ZielenkunstenaarHet is interessant om een uitspraak van Steiner te citeren:iedere leerkracht is een zielenkunstenaar. Een kunstenaarvan de ziel. De leerkracht houdt zich bezig met wat zich inde ziel van het kind afspeelt. Gedurende de schooltijd ont-wikkelen de kinderen door het lesaanbod niet alleen hunkennis en vaardigheden, maar ook hun gevoelswereld wordtgevoed. Leerstof is ontwikkelingsstof. In principe alle lessen,van rekenen tot gymnastiek. We richten ons nu op de kunst-zinnige vakken, waarbij opgemerkt dat alles ‘kunstzinnig’aangepakt zou moeten worden. Wij hebben het nu metname over de wereld van de kleur en de vorm. Die vinden wijterug in de vakken muziek, boetseren, schilderen, tekenen,ontwerpen, enz. In de hoogste klassen van de bovenbouw

worden deze disciplines vaak gecombineerd. In de benedenbouw worden zij juist apart beoefend om de

verschillende vaardigheden goed onder de knie te krijgen. Zoontstaan in de onderbouw aparte ‘leerlijnen’ voor schilderen,vormtekenen en boetseren. Bij het boetseren gaat het in deeerste plaats om de tastbare vorm, de driedimensionalewereld. Bij het vormtekenen worden bewegingen zichtbaargemaakt: eendimensionale wereld. Kleur speelt daarin nietde hoofdrol, maar de lijn. Kleur krijgt de hoofdrol in de schil-derles. Daar geven we in kleur uitdrukking aan onze stem-mingen en schilderen wij thema’s uit de wereld om ons heenvanuit de kleur.

KleurbewegingSchilderen vanuit de kleur is het meest besproken en lastig-ste thema onder de leerkrachten. Want… hoe doe je dat?Daarover later. Op het schilderpapier ontstaat een tweedi-mensionale wereld. Diepte ontstaat door de werking van dekleuren. Niet door lijnenspel of in eerste instantie doorlicht/donkerspel. Eén aspect van kleur komt hier al uit tevoorschijn. Een aantal kleuren komen als het ware naar jetoe, willen je omhullen, andere kleuren nemen afstand, gevendiepte. Zoals al eerder genoemd bij de kleuren van de loka-len zie je dit effect van ‘naar voren komen’ bij rood/oranje/geel en het ‘wijken van de kleuren’ bij groen/blauw en violet.Dit als leidraad, want er zijn veel mogelijkheden op dit gebiedom een andere werking van de kleuren te bewerkstellingen.Dit hangt allemaal nauw samen met de samenstelling van dekleur en de werking van de omringende andere kleuren. Opzich is dit al een scholingsweg voor de leerkracht en de kin-deren om al deze verschillende nuances door de jaren heente ontdekken, te benoemen en toe te passen.

Kleur = stemmingEen ander aspect van de kleuren is de verwantschap met deemoties, of in vaktermen: zielenstemmingen. Kleur is emotie(Steiner). Al schilderend, van kleuter tot volwassene, duikenwij onder in de wereld van de gevoelens. Stel, we gaan roodschilderen. Ik moet hier echter als eerste vermelden dat eenkind tot ongeveer het zevende jaar weinig tot geen afstandheeft tot zijn omgeving, dus een jong kind duikt onder in dekleur rood, als hij schildert is hij rood. De zintuigen wordenpas in de daarop volgende jaren zelfstandig (bewust han-teerbaar). De oudere leerlingen nemen rood waar, nemen dekleur op, maar nemen tegelijkertijd ook weer afstand. ‘In hetrood zijn’ kan betekenen, ondergedompeld zijn in enthousi-asme, blij en vrolijk zijn. Iets oudere leerlingen en wij als vol-wassenen kunnen rood beleven als iets dat verwarmendwerkt. De zielenstemming speelt dan niet meer de hoofdrol,maar in het scala aan natuurstemmingen komt dat meer aanbod: warm, koud, nat of droog. Ik gebruik dit voorgaandeom duidelijk te maken dat de leerlingen tot rond hun negen-de jaar in de schilderlessen meer vanuit zielenstemmingen

TEKST: DICK BRUIN

66 Seizoener

ACHTERGROND

schilderen (dus zonder een voorstelling) en vanaf tweedehelft derde klas/vierde klas de onderwerpen uit de natuureen plek krijgen: landschap, dier, plant en steen.

BovenbouwDeze reeks kan in de twaalfde klas afgerond worden (hetwoord ‘ bekroond’ is hier eigenlijk meer op zijn plaats) met hetschilderen van de mens, het menselijk gelaat. In dit themakomen alle aspecten van de kleur aan bod. Deze veelomvat-tende opdracht kan gezien en beleefd worden als eensamenvatting van het gehele vrijeschoolleerplan schilderen.

Als de gevoelswereld rond het dertiende en veertiendelevensjaar zich optimaal laat gelden (geboren wordt) wordthet werken met kleur ‘aan de kant gezet’. Werken methoutskool, zwart en grijs wordt het nieuwe ‘ kleuren’. Vanafklas tien komt er weer ruimte voor kleur, voor de gevoelsnu-ance. Landschappen, planten en kleuroefeningen krijgendan weer een plek in het leerplan dat afgesloten kan wordenmet het onderwerp ‘de mens’.

Schilderen vanuit de natuurGraag kom ik nu nog terug op het moeilijke vraagstuk: schil-deren vanuit de kleur. Na ruim vijfendertig jaar schilderen metleerlingen is het voor mij ook nog steeds een zoektocht. Een

aantal handvatten heb ik echter wel kunnen vinden. Mijn‘methode’ werkt als volgt. Neem een onderwerp (dier/plant,enz.) Welke kwaliteit, kenmerk, kleur is belangrijk bij ditonderwerp. Die kleur schilderen wij dan als eerste op hethele blad. Bij een dier kan dit bijvoorbeeld ‘warmte’ zijn (lichtkarmijnrood). Dan kiezen wij een kleur van het onderwerpzelf (het dier, de gestalte, enz). Vervolgens richten wij onzeaandacht weer op de omgeving en schilderen wij een tintover de eerste kleur heen. Passend bij het onderwerp. Maarhet bepaalt nu al meer het specifieke van het onderwerp.Stel je schildert een koe. Na de warmte, zet je nu het dier in

Dick Bruin is sinds de jaren zeventig verbonden

aan het vrijeschoolonderwijs, als klassenleraar en

als docent kunst en kunstgeschiedenis. Door

jarenlange deelname aan de Ulmer schildercon-

ferenties onder leiding van Berthold, Jünemann

en Weitmann, verdiepte hij zich in het vak schil-

deren in het onderwijs. Dick Bruin geeft cursus-

sen aan diverse opleidingen in binnen- en buiten-

land in het vak pedagogie en kunstzinnig

onderwijs. Momenteel is hij directeur van de

Westfriese Vrijeschool Parcival te Hoorn.

67Seizoener

een groene omgeving met geel en blauw. Dan richt jeje weer op het dier of plant zelf. En schildert voor detweede keer over de vorm heen. Als laatste kijk je watde schildering nog nodig heeft aan kleur. Om tot eengoede kleurkeuze te komen, verbonden met hetthema, is kennis van het onderwerp, de werking van dekleur en de juiste schildervaardigheid nodig. Het onder-werp komt uit de kleur te voorschijn betekent hier dathet onderwerp door een kleurenopbouw zichtbaarwordt gemaakt. Uiteraard is er de voorstelling van hetonderwerp, maar deze is niet primair leidend.

In de onderbouw is het komen tot een schildering indie zin belangrijker dan het opgedroogde product. Enwie elke week schildert is constant in proces: een pro-ces van wording in plaats van dat het er plotselingmoet ‘zijn’. Het procesmatige schilderen komt geheeltot zijn recht in de lezingen die Steiner gehouden heeftvoor kunstenaars over beeld- en glanskleur. Goed toete passen door de leerlingen vanaf klas vier, zonder datdeze kleurenleer al begrepen hoeft te worden. Steinergeeft aan hoe fundamenteel anders de kwaliteit (dusde opbouw) van kleur moet zijn als het gaat om hetschilderen van planten (landschappen), dieren, minera-len of mensen. Hierover in de volgende Seizoener.

Kleuren zijn overal. Wie zich bezighoudt met kleurenkan er meer van genieten, ontdekt meer het leven omzich heen. •

Meer lezen over schilderen:

• Schilderen op school van Attie Lichthart en Dick Bruin, alle achter-

gronden over het schilderen met peuters en jong volwassenen.

Honderden voorbeelden en basisoefeningen voor volwassenen,

uitgeverij Christofoor

• Inmiddels zijn er vier lespraktijkboeken verkrijgbaar voor de klassen 1

t/m 4. Vier schooljaren schilderlesgeven door Dick Bruin in woord en

beeld, opgetekend door Carla Baas, klassenleerkracht.

Info: dickbruin2@hotmail.com

• Het wezen van de kleur, Steiner. Uitgeverij Christofoor, Dick Bruin

licht uitgebreid de praktijk van glans- en beeldkleuren toe in het

nawoord

Win het boek

Schilderen op schoolWie de meest bijzondere

kleurenervaring opstuurt naar

Dick Bruin wordt verrast met

het schilderboek Schilderen op

school, geschreven door Dick

Bruin samen met Attie Lichthart.

Stuur de ervaring op voor 1 september

2012 naar: dickbruin2@hotmail.com

Heeft verschillende producten en diensten ontwikkelddie geschikt zijn voor het vrijeschoolonderwijs

• leerlijnen taal en rekenen• een daarbij behorende logboeksystematiek waarin de vaardigheden van

leerlingen door middel van kijkwijzers kunnen worden geëvalueerd• methode onafhankelijk leerlingvolgssyteem• werken aan het sociale klimaat in de klas: van kinderspelen tot een

volwaardige sociaal-emotionele vaardigheidstraining• leerkrachtenspel voor het leren omgaan met moeilijk verstaanbaar

gedrag van kinderen

• Interventies in de groep• Spelwaaier met energizers• Effectief projectonderwijs• Kunstzinnig onderwijs• ONL dyslexieonderzoek en behandelingen• HGW en HGPD• Diverse onderzoeken in het kader van leerlingenzorg

We werken aan inspirerend onderwijs!We doen graag een op uw vraag aangepast aanbod.

begeleidingsdienst@vrijescholen.com - www.vrijescholen.com - 0343-524090

ReceptSappig, zoet, scherp, zuur en ziltWanneer het jaar op zijn heetst is, is al ons klein fruit rijp.

Aardbeien, rode, witte, blauwe en zwarte bessen lessen onze dorst.

De vruchten zitten vol vitamines en antioxidanten die we nodig

hebben in de felle zon. Aalbessen smaken heerlijk als zure smaak-

maker in warme of koude gerechten, zoals in dit voor- of bijge-

recht. Je kunt de verhouding tussen de smaken kiezen zoals jij het

lekker vindt.

Nodig:

Rode paprika, blauwe bessen, aalbessen, verse koriander, verse

bieslook, verse munt, zeekraal, olijfolie.

Bereiding:

Paprika in kleine stukjes snijden. Zeekraal klein snijden.

Aalbessen van de takjes ritsen. Kruiden fijn hakken.

Alle ingrediënten mengen.

I I S E B E U R S K E N S - V A N D E N B O S C H

68 Seizoener

NieuwtjesKlokhuis, die de nieuwe naam hier mocht ont-

hullen. Onder de naam Waterlandschool vallen

vanaf nu de basisschool met eigen peuterspeel-

zaal, kleuterschool en buitenschoolse opvang.

Bron: http://antroposofieindepers.blogspot.com en

www.edestad.nl

Samenwerking in Noord-HollandTien vrijescholen uit Noord-Holland onderzoeken

de mogelijkheid om hun besturen samen te voe-

gen. Het gaat hier om de onderbouwen van

Alkmaar, Bergen, Hoorn, Purmerend, Zaandam,

Haarlem, Hillegom, Hoofddorp en Oudorp.

De fusie zou voordelen moeten opleveren in de

bedrijfsvoering. De scholen willen wel hun eigen

identiteit en pedagogische zelfstandigheid

bewaren, zodat er voor ouders en kinderen, als

het goed is, weinig verandert na het samengaan

op bestuurlijk niveau. De besturen van de ver-

schillende scholen hebben inmiddels een inten-

tieverklaring tot fusie getekend.

Bron: www.antrovista.com

Vrijeschool als ‘gezondeschool’De nieuwe kinderziekten van deze tijd, zoals

concentratie- en slaapstoornissen, moeten even

serieus worden genomen als de ziekten die ver-

oorzaakt worden door een infectie. Dat stelden

diverse leraren van vrijescholen op de Didacta,

de grootste Europese beurs voor onderwijs, dit

jaar in Hannover. Grote vraag is hoe met deze

nieuwe kinderziekten om te gaan, wat kun je als

medicijn aanbieden? Het middel Ritalin wordt

voor onrustige kinderen steeds vaker voorge-

schreven, maar op de Onderwijsbeurs hield

onder meer de hoofdarts kinder- en jeugdge-

neeskunde van de antroposofische Filderkliniek

in Stuttgart een pleidooi voor een gezond

schoolklimaat als medicijn. Rudolf Steiner heeft

de vrijeschool ooit vanuit de idee ontworpen dat

het onderwijs op deze school de gezondheid van

elk kind ondersteunt en helpt versterken. En niet

alleen door lichaamsbeweging en gezonde voe-

ding aan te bieden, maar door naast het hoofd

ook hart en handen aan te spreken, in een

gezonde afwisseling. Het vak euritmie is hierbij

van belang, aldus de arts, omdat dit kinderen

helpt innerlijk evenwichtig te worden. Door de

‘bezielde beweging’ van euritmie wordt een

evenwicht gevonden tussen innerlijke beleving

en uiterlijke handeling. Uit onderzoeken naar

stressbeheersing blijkt steeds weer dat een

goed innerlijk evenwicht de beste manier is om

hiermee om te gaan.

Bron: Cornelie Unger-Leistner, ‘Ganzheitlicher Unterricht

fördert die Gesundheit’, www.erziehungskunst.de

Eerste prijs-lunchDe derde klas van De Werfklas, een kleine school

op antroposofische grondslag in Culemborg,

heeft in april de eerste prijs gewonnen bij ‘De

beste schoollunch van Nederland’. De klas was,

samen met klassen van nog negen andere scho-

len, geselecteerd om in de keuken van het

restaurant Karel V in Utrecht hun zelfbedachte

lunch samen te stellen. Met hun biologische,

gevarieerde, vegetarische driegangen lunch won

de Culemborgse klas. Hun eerste prijs: een che-

que van € 2.500,-, te besteden bij een leveran-

cier van onderwijskeukens. De wedstrijd ‘Beste

schoollunch van Nederland’ is door het Landelijk

Steunpunt Smaaklessen & SchoolGruiten in het

leven geroepen, dat naast deze wedstrijd onder

meer een lesprogramma aanbiedt over eten en

smaak voor het basisonderwijs.

Bron: http://smaaklessen.kennisnet.nl/debesteschoollunch

Wiskunde for funVrijescholieren kunnen niet rekenen? De der-

tiendeklasser Felix Harder, leerling van de vrije-

school in het Duitse Weimar, bewijst het tegen-

deel. Hij won dit voorjaar de eerste prijs bij de

Thüringer Wiskunde-Olympiade. In deze Duitse

deelstaat deden 250 scholieren, die uitblinken in

wiskunde, mee aan de Olympiade. Gedurende

twee dagen bogen zij zich over steeds drie

opgaven. De scholieren waren van alle schoolty-

pen afkomstig. Winnaar Felix Harder speelt

piano en heeft zelf ook al muziek gecompo-

neerd, maar wil toch graag wiskunde gaan stu-

deren, met als bijvak informatica.

Bron: www.erziehungskunst.de

Vrijescholen uit dezwakke zoneHet onderwijs is volgens de Onderwijsinspectie

vanaf heden ook op de Rudolf Steinerschool in

Roosendaal weer helemaal op orde. Deze school

was een van de vrijescholen die in 2009 de

gevreesde ‘rode kaart’ van de onderwijsinspec-

tie kregen en kwam op de lijst van zeer zwakke

scholen. Sindsdien heeft de school hard gewerkt

aan een inhaalslag op het gebied van afstem-

ming, structurering en de verantwoording van

het onderwijs. Zo is het onderwijsprogramma

aangepast, zijn de schooltoetsen verbeterd en

worden de leerlingen nu intensiever gevolgd.

Ook de samenwerking tussen de leraren is aan-

gepakt. De leerplannen zijn beter op elkaar afge-

stemd en vormen een doorlopende lijn.

Het lijkt erop dat met de Roosendaalse vrije-

school alle vrijescholen van de lijst van zwakke

scholen af zijn. Op de website van de Onderwijs -

inspectie is er in elk geval geen meer te vinden.

Bron: http://antroposofieindepers.blogspot.com

Nieuwe namenHet is wel een trend te noemen: in plaats van

vrijeschool op de gevel, een eigen naam. Zo

heten de vrijeschool in Driebergen en de vrije-

school in Ede beide vanaf nu Vuurvogel en die in

Purmerend Waterlandschool. In Driebergen werd

de naam en het nieuwe logo van de school tij-

dens de zomermarkt onthuld.

In Ede werd er weken naartoe geleefd, met een

nest dat in de hal van de school was gemaakt,

waarin de vuurvogel zijn ei had gelegd. Op de

dag dat de naam werd onthuld, kwam de

bekende Ornitholoog Dhr. L.E. Canard (verbon-

den aan de Wageningen Universiteit) vaststellen

dat het daadwerkelijk ging om de zeer zeldzame

vuurvogel die hier in Ede zijn plekje had gevon-

den. De in Ede geboren en in Bennekom wonen-

de cabaretier en tekstschrijver Hans Dorrestijn

onthulde uiteindelijk de nieuwe naam en het

nieuwe logo van de school.

In Noord-Holland was het Remco Vrijdag,

bekend van onder meer het tv-programma Het

SAMENSTELL ING : HESTER ANSCHÜTZ

69Seizoener

NIEUWS

de eerste duizend bomen op Amerikaanse

bodem te planten. En in Duitsland kun je nu bij

de drogistenketen DM verantwoorde chocolade-

repen kopen, klimaatneutraal en fairtrade gepro-

duceerd, waarmee je de actie steunt. Op de

website www.plant-for-the-planet.org staat een

teller die bijhoudt hoeveel bomen er al zijn

geplant en waar ter wereld ze geplant zijn. Begin

mei stond de teller op 12.5 miljard. Op de websi-

te kun je je aanmelden om mee te doen, ook als

school. Er is nog geen vrijeschool die meedoet,

misschien een leuk idee?

Bron: Doris Kleinau-Metzler, ‘Redet nicht, pflanzt

Bäume!’ in A Tempo 148, april 2012

Bomen plantenEr worden overigens wel bomen door vrijescho-

len in Nederland geplant, maar dan ter ere van

de Boomfeestdag, die dit jaar op 21 maart werd

gehouden. De vrijeschool De Stroeten in Emmen

deed hier aan mee. Gezamenlijk met een plaat-

selijke wethouder werden naast hun nieuwe

schoolgebouw struiken en bomen geplant.

Bron: http://antroposofieindepers.blogspot.com en

http://boomfeestdag.nl

Loten om een plekjeHet is iets waar steeds meer aankomende brug-

klassers mee te maken krijgen: moeten loten

om op de middelbare school van je keuze te

komen. Dit jaar moest voor het eerst de Rudolf

Steinerschool aan de Engelandlaan in Haarlem

dit middel toepassen, omdat 45 leerlingen zich

voor vmbo-t hadden aangemeld, waar er maar

plek is voor negentien. In totaal werden in 94

gezinnen in Haarlem scholieren uitgeloot op de

school van hun eerste keuze. Zij moesten naar-

stig op zoek naar een andere middelbare

school. Voor kinderen die graag naar de vrije-

school willen, is dat nog lastig. De dichtstbijzijn-

de andere vrijeschool staat in Amsterdam en

ook daar wordt dit jaar geloot.

Bron: www.haarlemsdagblad.nl

Vrijeschool maakt jetolerantVrijeschoolleerlingen scoren in Duitsland laag op

xenofobie en rechtsextremisme. Dat geeft een

onderzoek aan, gehouden door Lower Saxony’s

Criminological Research Institute. Op andere

scholen in Duitsland, zoals de Hauptschulen

(vergelijkbaar met ons vmbo), is 24,7% van de

leerlingen xenofoob en 9,5% extreem rechts. Op

het gymnasium, vergelijkbaar met ons vwo, zijn

de percentages 8,3% en 1,9%. Vrijescholieren

scoren 2,8% op xenofobie en 1,2% op extreem

rechtse gezindheid. Ook wat betreft hun houding

ten opzichte van vrouwen en buitenlanders sco-

ren vrijescholieren toleranter dan leerlingen van

de andere scholen. Zo is slechts 0,3% van de

leerlingen van de vrijeschool het eens met stel-

lingen als ‘Een man die beledigingen niet met

geweld wil beantwoorden, is een doetje’, of ‘Als

een vrouw haar echtgenoot bedriegt, is het oké

als hij haar slaat’. Voor gymnasiumleerlingen lag

dit cijfer ongeveer zeven keer hoger (2,0%) en

voor Hauptschuleleerlingen nog eens vier keer

hoger (8,7%). Het onderzoek werd gehouden

onder negenduizend jongeren uit het negende

jaar (derde jaar voortgezet onderwijs) in

Duitsland.

Bron: Newsletter European Council for Steiner Waldorf

Education

Negenjarige start bomenplanterijSoms is het tijd om te stoppen met praten en

iets te gaan doen. Dat vond althans de negenjari-

ge Felix Finkbeiner in 2007. Hij hield op zijn

school, een internationale school in het Zuid-

Duitse Starnberg, een spreekbeurt over de kli-

maatverandering. Hij wilde de ijsberen redden

van de ondergang en begreep dat meer bomen

op aarde hierbij zouden helpen. En dus plantte hij

een appelboom, met hulp van leraren en ouders,

bij zijn eigen school. Inmiddels is zijn initiatief tot

een wereldwijde organisatie uitgegroeid: ‘Plant-

for-the-planet’. Er zijn kinderacademies opgericht

waar kinderen in een dag leren hoe ze kleine

bomen planten. 12.500 kinderen volgden

inmiddels aan 153 academies in twintig verschil-

lende landen deze lessen. Felix, nu vijftien, is tot

een klimaatexpert uitgegroeid en geeft overal

over de wereld lezingen en interviews. Hij was

onlangs te gast bij de tv-show van de Ame ri -

kaanse psycholoog Dr. Phil, die meteen beloofde

Een nieuwtje? Gebeurt er iets nieuws of spannendsbij jullie op school? Laat het ons weten. Dan zetten wijhet misschien wel in de Seizoener!Mail ons: redactie@seizoener.nl

Bospotloden Je zou bijna denken dat ze zo aande boom gegroeid zijn. Maar ze zijn gemaakt in eenontwikkelingsproject in Thailand. Het zijn dikke potlo-den waar je echt mee kunt tekenen. Lengte plm. 18cm, 10 stuks in verschillende kleuren.

Geef je ouders, grootouders,vrienden, buren en/of jezelfeen jaarabonnement op deSeizoener en ontvang gratiseen set bospotloden t.w.v. € 7,50 (zolang de voorraad strekt)

Een jaarabonnement met school katern kost € 38,- (72 pagina’s).

Zonder schoolkatern (52 pagina’s) kost een jaarabonnement € 29,-.

Verschijning 4 x per jaar. Prijzen zijn inclusief verzending.

Meld je aan voor een abonnement viawww.seizoener.nl

70 Seizoener

Marktplein

CoachingMiddels aandachtige aanraking bewust wordenvan wat je lichaam vertelt over jezelf in relatie totde ander en je omgeving, kijk op: JASMIJNPraktijk voor haptonomie www.marloesbohlken.nl

Leonie Brakels-Stout: Kunstzinnige therapie & loopbaanbegeleiding06-14877201 -http://kunstzinnigetherapie.vpweb.nl/

Cursus en OpleidingPRIVÉ MUZIEKLESSEN in TielHildegard en Chris Meijerink geven les in: Zang,Piano, Basgitaar. muzieklessen@foolishheart.nl www.foolishheart.nl 0344 633779

Eten & DrinkenOntspannen in een natuurlijke omgeving: UIT-spanning het STROOMHUIS in Neerijnen.Eten, drinken, lunchen, er is van alles mogelijk.www.hetstroomhuis.nl

VerzorgingVoor Dr. Hauschka produkten, adviezen enbehandelingen kunt u op afspraak terecht bij: Studio Avalon, de Hennepe 479, Tieltel: 0344-631946

Heb je een vakantiehuisje te verhuren, geef je workshops of therapie,

ben je op zoek naar een kinderlier, een wandelmaatje of wil je reclame

maken voor je (kleine) bedrijf? Met de regeladvertenties in de

Seizoener bereik je meer dan 10.000 vrijeschoolouders die geïnteres-

seerd zijn in wat jij te bieden of te vragen hebt!

Regeladvertenties• Minimum afname 20 woorden (maximaal): € 25,-• Daarna per woord erbij: € 1,-• Inclusief 19% BTW

• Met toezenden factuur: € 5,- extra

• Met toezenden bewijsexemplaar: € 8,50 extra(incl. btw en verzendkosten)

• Opgave via: www.seizoener.nl of email: regeladvertentie@seizoener.nl

• Alleen bij vooruitbetaling worden regel adver tentiesgeplaatst. Vermeld bij betaling om welke uitgave hetgaat.

De volgende uitgave, herfst 2012 verschijnt rond

8 oktober 2012. Regeladvertentie + betaling inzenden

uiterlijk voor 21 september 2012!

ColofonVerschijning

4 keer per school jaar

Oplage

5000

Uitgever

Fabrica Media - Ton Werinussa

Secretariaat

Marloes BohlkenPostadres:

Hogeweidseweg 514001 GK TielT 06 15556629E info@seizoener.nlW www.seizoener.nl

Landelijke redactie

Petra EssinkNoor Hellmann (eindredactie)Maritgen Matter (beeldredactie)Ton Werinussa

Aan dit nummer hebben meegewerkt

Hester AnschützKees BalsIlse Beurskens - van den BoschMarloes BohlkenDésanne van BrederodeDick BruinJörgen CarisSteven DijkstraCo HuismanGeert LooyschelderJet NijhuisMarcel RekersJoppe SchreiberHapé SmeeleBob Titaleij

Vormgeving, lay-out

Ton Werinussa

Art direction

Maritgen Matter

Advertenties

Yvonne van OorsouwE advertentie@seizoener.nlT 06 28144954

Druk

Meerpaal - Grafimedia, TielIn het kader van maatschappelijk ondernemen gebruiktMeerpaal Grafimedia uit Tiel uitsluitend milieuvriendelijkegrondstoffen en FSC-gecertificeerd papier. www.kleuruitdebetuwe.nl

De Seizoener wordt gedrukt op Go!

silk, houtvrij machine- coated papier,

FSC Mixed Credit. De huisdrukker van

de Seizoener, Meerpaal Grafimedia uit

Tiel, werkt met inkten met een bind -

middel gebaseerd op 100% plantaardi-

ge grondstoffen. Door op deze wijze

een klimaatneutraal productie proces na te streven zet

Seizoener zich in voor een groen en gezonder milieu.

© 2012 Seizoener

Geen overname zonder voorafgaande schriftelijke toe-

stemming van de rechthebbende.

Winnaars Vlo en Stiekel(Lucia’s Rebus)

- Luca Kok (10 jaar)

Zonnedauwstraat 45

9404 JP Assen

Vrijeschool De Es

- Luka vd Leer (11 jaar)

Fuchsiadal 25,

2317HR Leiden

Vrije School Mareland, klas 5.

- Demian Maslowski (9)

Rijsstraatweg 18

9804 PD Noordhorn

Widar Vrijeschool Groningen, klas 3

Uit alle ingezonden mails

zijn de volgende personen

getrokken die het boek

Theory U krijgen

toegestuurd:

• S. Strijbos, Vreeland

• K. Mulder, Castricum

• S. Pagter, Rotterdam

DiversenNieuwe website: De Aardespiegel, interactieveemailkrant. Actualiteit en diepgang vanuit deantroposofie. www.aardespiegel.nu

PINTO DE KINDERTROUBADOUR zingt feeëriekeliedjes en vertelt vrolijke verhalen. Een waar festijn voor groot en klein! 0344-651980of 0622-736351 www.kaspadre.nl

Voor Collagekunst & Mozaiek, kijk op de nieuwewebsite van Ilse Bielok: www.studiomozaiek.nl

Mirre, wierook ende goud - leer deze wijze enkostbare gaven kennen met Weldaad's geschenk-set - www.weldaad.nl

- Jip Rozendaal ( 6 jaar)

Tweede kade 21

2806 PR Gouda

Kleuterklas van de Ridderslag in Gouda

Mercurius is wereldwijd leverancier voor de Vrije scholen,met ondere andere de kwaliteits merken Stockmar en CommunityPlaythings.Informeer naar de verkooppunten bij u in de buurt.

telefoon 040 264 58 00 e mail info@mercurius international.com

w w w . c h r i s t o f o o r . n l

Jo Schofi eld en Fiona DanksHet Bos BoekTakken vormen het ultieme speelgoed. Puur natuur, voor alle doeleinden geschikt, en met grenzeloze mogelijkheden voor spelletjes en avonturen buitenshuis.Pap. 128 blz.ISBN 978 90 6038 680 4Prijs e 14,95

Anne en Peter ThomasVakantieboekTalloze tips en ideeën voor vakantie-activiteiten, met veel suggesties voor het maken van allerhande dingen met natuurlijk materiaal.Geb. 240 blz.ISBN 978 90 6238 255 2Prijs e 19,90

Thomas en Petra BergerSeizoenenknutselboekThomas en Petra Berger knutselden jarenlang met hun kinderen allerlei versieringen voor de jaarfeesten en bij tal van gelegenheden door het jaar heen.Geb. 120 blz.ISBN 978 90 6238 731 1Prijs e 18,00

S i j i 2012 i dd 1 8 6 2012 11 34 50

*volgens het studentenoordeel Nationale Studentenenquêtes 2009 en 201

méér dan gewoon

een pabo

Al jaren één van de beste Pabo’s van Nederland*