Scripttekst 03nov2011, Sander Schroevers

Betreft: � Welcom seminar: internationale communicatie. � Tijdsduur inleiding: 20 minuten. � Aantal sheets in PowerPoint: 43. � Datum: donderdag, 3 november, 2011 - 18:30 - 22:00 � Locatie: Shell Technology Centre, Grasweg 31, Amsterdam.

Scripttekst

Dank je wel Jacques. Dames en heren, mijn naam is Sander Schroevers. Ik ben afkomstig uit de adviespraktijk, met eigen PR en communicatie kantoren te Tokio en Milaan. Na de verkoop van mijn bedrijf ben ik publicist en gastspreker op het gebied van internationale communicatie geworden. Mijn uitgeefster is momenteel wachtende op mijn 60ste boek, over landenprofielen voor 50 handelsculturen. Daarnaast doceer ik i.v.m. mijn promotieonderzoek in het deeltijd hoger onderwijs.

Graag wil ik WelCom en Shell danken voor de vanavond geboden gastvrijheid en de onderwerpkeuze. En wil ik u dames en heren in een twintigtal minuten een gesproken uitzicht bieden op internationale communicatie.

Dat doe ik door u kort enkele meer wetenschappelijke aspecten van internationaal communiceren voor te stellen. Ik beschouw enkele geselecteerde communicatiefuncties, gelardeerd met wat praktijkuitglijders.

De term Internationale communicatie, blijkt een moeilijk te definiëren concept. Merten heeft ervoor maar liefst 160 eigen definities verzameld, laat staan internationaal. Zelf twijfel ik dan ook weleens of Internationale communicatie echt een eigen vakgebied is. Is Internationale communicatie, dames en heren wel een discipline?

Kijkend naar de theorie dan heeft het veel meer weg van multidisciplinaire navorsing. Ook de aangeboden HBO en WO studies blijken vaak beangstigend weinig praktisch. Mijn vrouw heeft Communicatiewetenschap hier aan de UvA gestudeerd, en als ik haar vraag welke elementen daar dan specifiek Internationale communicatie betroffen, vermoed ik dat het antwoord op de zojuist gestelde vraag ontkennend moet zijn.

Ook veel van de standaardwerken waaruit geciteerd wordt zijn eigenlijk geschreven door mensen uit andere vakgebieden. De boeken zelf betreffen waardestudies, interculturele dimensies, of organisatiekundige zaken, maar geen hardcore communicatie. De boeken van veelal Anglofone schrijvers, zijn te vaak universalistisch van opzet. One size fits all. Maar dat blijkt in de praktijk soms vreselijk mis te gaan. ’s Werelds grootste retailer WalMart verloor in Duitsland en Korea, als gevolg van dit concept heel veel geld. En ook de marketeers van Mazda kunnen er wat van, getuige de lancering van dit automerk in Japan. � <afbeelding: Mazda LaPuta>.

Toch is er naar mening een ander wezenlijk punt, waar ik momenteel onderzoek naar doe, en dat betreft landeigen communicatieconventies. Iets waarover te weinig wordt nagedacht, of wat gewoon niet voldoende bekend is. Want niet alleen schijnt ieder land er een eigen stekker op na te houden, eigenlijk heeft vrijwel alles in een land een eigen ontwikkeling doorgemaakt. Waar in eerste instanties commissies een landelijke norm bedenken, verwordt dat al snel tot een soort oordeel over goed of fout. En zo zien we in vrijwel elk land een eigen brievenhoofdindeling, een eigen juiste adresopbouw. Wist u dat er maar liefst 174 soorten postcodes bestaan? Wel jammer dat er geen behoorlijke databasesoftware bestaat waarmee ik:

a) een adres per land ingevoerd krijg, b) Iemands voor- en achternaam/-namen in de correcte notatiewijze kwijt kan.

Wie wel eens internationale adresbestanden koopt, weet wat een bagger er verhandeld wordt, zonder dat de adresverkopers hier überhaupt weet van schijnen te hebben.

En zo verschilt ook de telefoonetiquette wezenlijk. Want hoe nemen onze taalburen te Parijs een gesprek aan? ‘Allô…’ en verder hoor je niets, nou ja, wellicht nog: ne quitez pas, maar meestal: ‘est en réunion…’

We kennen allemaal het model van Shannon and Weaver waarbij de ontvanger een boodschap van de zender, encodeert om iets tot een begrijpelijke boodschap om te zetten. Juist bij dat encoderen zit hem de clou, wat betreft internationale communicatie.

� <afbeelding Shannon and Weaver> � <afbeelding aanpassing landeigen conventies Schroevers>. Helemaal wanneer we afdalen naar het segmenteren van actoren of doelgroepen. Er is sinds Hofstede en Trompenaars de laatste vijf jaar zo’n vloedstroom aan data over internationaal waardeonderzoek, vaak gratis online beschikbaar. En wat blijkt wederom: ‘the world isn’t flat’. De wijze waarop mensen voelen en oordelen over zaken verschilt aantoonbaar van land tot land. Daarin zijn wel clusters in aan te brengen hoor: Nederland lijkt op Scandinavië etc. Ingelhart heeft een verhelderende indeling gemaakt die wetenschappelijk wel hout snijdt.

Maar met die wetenschap wordt het dus wel een uitdaging om een kernboodschap te formuleren die past bij de geselecteerde doelgroepen. Want cultuur uit zich niet alleen in taal, maar ook in communicatief gedrag. Elk zichtbaar en interpreteerbaar gedrag leidt tot een reactie die niet in alle gevallen vanzelfsprekend is voor ontvangers uit een andere cultuur. Maar je hebt ook te maken met het tegenovergestelde, wat Watzlawick mooi uitdrukt in zijn aforisme: ‘Je kunt niet, niet

communiceren’…

Een aardig voorbeeld daarvan is natuurlijk non-verbale communicatie. � < Hier kort humoristische sheet >

Globalisering 3.0

Het feit dat er geen duidelijke methode of model voor internationale communicatie gebruikt kan worden, is des te opmerkelijker als je ziet met welk tempo de wereld momenteel internationaliseert. Geholpen door een ICT revolutie, die leidde tot een ongekende tijds- en prijsreductie van communicatiehandelingen (ik had vroeger een kantoor in Tokio, en een brief had er als je geluk had vier dagen voor nodig, en een telefoontje kostte bij de toenmalige PTT telecom, 12 gulden per minuut, tegenwoordig mail je of Skype je vanaf je mobiel).

De liberalisatie van de wereldhandel dwingt organisaties tot een ongekende mobiliteit. Onderwijs en overheid volgen daarin weer en versterken de trend kwadratisch. Teams hebben zodoende op meervoudig organisatorisch niveau contact over de grens. Daarnaast zien we de opkomst van bijvoorbeeld de BRIC landen, die nu nog weliswaar een klein percentage van onze handel beslaan, maar in bijv. de Goldman-Sachs projecties voor 2050 alle Europese landen economisch voorbijgestreefd zijn. Deze context vraagt om andere communicatiestrategieën, waarvan ik me nu ten zeerste afvraag of we daar de kennis en mensen wel voor hebben. Want het simpele feit dat we meer communiceren, wil niet zeggen dat we daadwerkelijk beter communiceren.

Internationale organisaties dienen daartoe een strategie te formuleren die met dergelijke plurivocaliteit weet om te gaan. Of anders gezegd: geldt uw gekozen communicatie-aanpak zowel voor het Nederlands, het Engels, het Mandarijns, het Spaans en het Frans? Deze trend lijkt mij een van de grote uitdagingen in de 21ste eeuw voor Communicatie- en wellicht ook HRM-professionals.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

� < Introsheet deel II, kort muziekje>

Dan wil ik deel II van mijn inleiding graag enkele communicatiefuncties benoemen en kijken wat de praktijkimplicaties nu zijn. Ik wil kort met u spreken over:

� Taalzaken

� Kleurgebruik

� Advertenties

� Websites

� Persberichten

� Merkidentiteit m.b.t. China

� Gangbare oplossingen

Taalzaken

Taal is de sleutel tot een land of cultuur. Maar je kunt een vertaling nooit los zien van de socioculturele context. Het probleem is dat er vrij weinig homogene idioom bestaat, en zo die er al is, is dat vaak op grond van Bijbelvertalingen of de sportwereld. Dat brengt ons bij een lastige kwestie in internationale communicatie. De naam van het beestje?

� < afbeeldingen Coolpiss, Juicy Pussy > � <maarrr-balk:> Rabo in Spanje.

Een goede vertaling is overigens veel meer dan een taalkundig juiste omzetting. Idealiter ontleed je eerst het bronbericht tot een invariabele eenheid, die je vervolgens in het doelbericht herschikt conform de interculturele en sociolinguistische verwachtingen bij de ontvanger. Hier zit hem de crux van internationale communicatie, want zodra je doelgroep uit meervoudige culturen bestaat sta je voor de keuze hoe je dat aanpakt.

Exact hetzelfde probleem als we zo-even zagen met de term ‘Internationale Communicatie’ behelst de vraag: “Uit hoeveel letters bestaat het alfabet?” Ook nu weer blijkt dat elk land zijn eigen conventies heeft. Een selectie: � <sheet met voorbeelden van Italiaanse alfabet (21 letters), Duitse (30 letters), Estse (32), Deense (29) etc. etc.> Er is in de jaren 90 wel getracht om tot een eenduidiger alfabet te komen, met name vanuit de computerindustrie, maar in Spanje gingen de mensen massaal de straat op om de ‘Ñ’ te behouden, en is toen zelfs het verdrag van Maastricht daarop gewijzigd. Overigens deed men in Nederland een stuk minder moeilijk over het opheffen van de ‘IJ’…

Waar we echter wel tegenaan lopen is dat alles wat over verschillende server besturingssystemen loopt (in feite alles wat over internet gaat dus) niet goed omgaat met de cultuureigen lettertekens. Het is zelfs zo erg dat SMS of webmail verkeer tussen buurlanden als NL-D, NL-F, maar ook ARG-BRAZ deels onleesbaar wordt, simpelweg omdat er te weinig ASCII codes zijn en elk land zijn eigen codes heeft bepaald om het eigen alfabet te kunnen gebruiken… � <afbeelding>.

Na de letterproblematiek wil ik u graag even wijzen o peen van de meest gemaakte fouten bij internationale communicatie, namelijk het correct gebruik van cijfers. Daarbij krijgt u te maken met twee fenomenen:

1. Culturele waardevoorkeuren. 2. Landeigen schrijfconventies.

Culturele waarden kunnen van groot belang zijn. In Amerika ziet u zelden een liftknopje met het nummer 13 erop, meestal heet dat 12A. In Shanghai zie je de volgende knopjes. � <afbeeldingenliftknopjes New York, Shanghai.> Kortgezegd komt het er op neer dat het cijfer VIER taboe is in China. Aandachtspuntje voor XS4all zou ik zeggen. � <afbeelding>.

Een voorbeeld van de tweede categorie: landeigen schrijfconventies, zijn de notatiewijzen van bijvoorbeeld duizendtallen. � <sheet met afwijkende conventies en vlaggetjes.> Kent u de anekdote van de duurste komma uit de geschiedenis? Vliegtuigbouwer Douglas had de offerte Europees geschreven, maar de algemene voorwaarden Anglofoon). De komma koste de onderneming uiteindelijk 70 miljoen dollar…

Parallel aan de duizendtallen, zult u merken dat vrijwel alle leestekens gewoon anders zijn per cultuur. Een kleine bloemlezing:

• Een punt achter de datum (vrijwel in heel Europa),

• Frequenter gebruik van komma’s (NL en D),

• Extra spaties (zo herkent u meteen of een Fransman Engels schrijft).

• Spaanse omgekeerde vraagteken en uitroepteken.

• Etc. etc.

Ik kan hierover kort zijn: ‘Taal ís niet te vertalen’. De enige oplossing die ik kan bedenken is interactiviteit tussen bron- en doelcultuur.

Kleurgebruik

Je zou zeggen rood is rood, maar er is genoegzaam studie gedaan naar de gevoelswaarden van kleuren. Rood en geel in China staat voor succes en welvaart, maar in Mexico voor dood… In Japan viel me op dat vrijwel elk bedrijfslogo de vrijwel zelfde kleur rood had. Ik bleek onmiddellijk bereid hier het label ‘copycat’ op te plakken. � <afbeelding logo’s Japan>. Maar toen kwam ik thuis: � <afbeelding logo’s Nederland, Maarrr-onderbalk >. U ziet dat het projecteren van wat wij als normaal ervaren een risico inhoudt. � <sheet wegstreep boomtak>.

Advertenties

Het bezitten van bepaalde culturele achtergrondkennis lijkt een voorwaarde te zijn om visuele metaforen in advertenties te begrijpen. Deze metaforen beïnvloeden op hun beurt het begrip van de boodschap. Misschien is dit wel de reden dat Nederlandse reclames die door een landelijke jury genomineerd zijn, niet altijd even goed scoren als wel verwacht in Cannes of elders. Het aanpassen van reclames aan nationale voorkeuren, Dit noemt men ‘Adaptatie’. In Nederland is één van de voorstanders Hoeken. De tegenstanders prefereren ‘Standarisatie’, veelal vanwege de kosten. � <sheet elektriciteitsdraad>.

Websites

Zo blijkt bijvoorbeeld dat bedrijfswebsite-ontwerp in Nederland en buurland Duitsland substantieel te verschillen (zie onderzoek prijswinnaar in het Duitsland Instituut januari jl.). Verder heeft Jean-Claude Usunier recentelijk een onderzoek gepubliceerd over de verschillen in websites, die hij feilloos langs de interculturele meetlat weet te leggen. Dat is wel een eye-opener.

Persberichten

Ook niet onbelangrijk voor communicatieprofessionals lijkt me. Ik heb er de handboeken in diverse talen en landen op nageslagen, en het ook uitgegeven in een Franstalig boek. Ook persberichtenconventies verschillen weer per land. Net als de kledingsmaten, de postzegels en wat dies meer zij. � <afbeeldingen van soorten persberichten>.

Merkidentiteit m.b.t. China

Een marketingmethode als positionering draait om merkidentiteit en perceptie bij de potentiële koper. Maar zodra we de grens over gaan vraagt dat wel iets van een merk. Niet in het minst nu een nieuwe economische wereldorde zich aandient. Hoe dat in zijn werk gaat wil ik illustreren aan de hand van merkenbeleid voor China.

Behalve dat ze hun eigen beeldmerk hanteren, is er een extra logo in Chinese karakters boven geplaatst. Een voorbeeld daarvan is Colgate. � <afbeelding>. De belangrijkste reden daarvoor is dat veel Aziatische consumenten visueel-semantisch waarnemen. Dat is iets wat wij fonologische alfabetculturen eenvoudigweg missen. Voor karakterculturen heb je een vijftal keuzes:

Conceptuele methode: volg de betekenis (bijvoorbeeld APPLE voert het Chinese merk ‘Ping Guo’ hetgeen ‘appel’ betekent).

Fonetische methode: volg de uitspraak. Dat past bijvoorbeeld Sony toe. Uitspraak: Motorola => moto toestellen. Unilever zal hier eveneens mee te maken krijgen.

Fonetisch-conceptueel: het klinkt als het origpassends bij de merkidentiteit. Coca Cola heeft ‘de mond zich laten verheugen’ en Colgate gebruikt: ‘heel helder en schoon’. Overigens ging Cocal Cola hier vreselijk de mist in, toen ze in eerste instantie alleen de fonetische methode gebruikte. Het klonk inderdaad exact hetzelfde, maar het betekende zoiets als: ‘neem een hap van de wassen kikker’. Tja… � <afbeelding> � <afbeelding Coke/Pepsi>.

Universele methode: de merknaam is historisch al bekend. Dat geldt bijvoorbeeld voor onze gastheer van vanavond: Shell. �

Aanpassingsmethode: de merknaam werkt echt niet, of heeft een slechte betekenis in de dialecten. In dat geval creëer je een nieuwe merk

Wat voor China trouwens ook nog speelt, is de merkenregistratie in karakters. Maar laat ik u daar nu niet mee vervelen.

Overigens hoeven we niet naar China af te reizen om met logoZuiderburen hebben de EU te gast, en behalve aan de Griekse economie wordt er ook geld besteed aan communicatie. � <afbeelding logo’s programma’s>.En weet iemand hoeveel van het administratieve budget de EU kwijt is aan de vertaalafdeling? Dat is 50%, en dat gaat om een tweemiljoen pagina’s per jaar.

Wat doen organisaties?

Als een dergelijke instelling als de EUEen vergelijkbare supranationaletalen Frans en Engels, en alleen indien de lidstaten dat zelf betalen

De Verenigde Naties doen het weer ietsje anders: ze geven de contouren aan, en laten op lokaal niveau belangenorganisaties of ministeries de invulling zelf geven.

Een veelgebruikte oplossing is het inzetten van terugvertalers. Krijg je dezelfde kernboodschap weer terug, dan klopt het. Idealiter vul je zo’n team nog aan met een interculturele bedrijfscommunicatiespecialist, omdat de puur taalkundige geesten soms teveel vanlinguïstische scope opereren.

Tenslotte blijkt dat de realiteit een centrum-periferie verhouding plaatsvindt

: het klinkt als het origineel, en de gebruikte karakters betekenen iets passends bij de merkidentiteit. Coca Cola heeft ‘de mond zich laten verheugen’ en Colgate gebruikt: ‘heel helder en schoon’. Overigens ging Cocal Cola hier vreselijk de mist in, toen ze in eerste

leen de fonetische methode gebruikte. Het klonk inderdaad exact hetzelfde, maar het betekende zoiets als: ‘neem een hap van de wassen kikker’. Tja…

: de merknaam is historisch al bekend. Dat geldt bijvoorbeeld voor onze � <2 afbeeldingen>

: de merknaam werkt echt niet, of heeft een slechte betekenis in de dialecten. In dat geval creëer je een nieuwe merknaam en logo.

Wat voor China trouwens ook nog speelt, is de merkenregistratie in karakters. Maar laat ik u daar nu

Overigens hoeven we niet naar China af te reizen om met logo-variaties te maken te krijgen. Onze U te gast, en behalve aan de Griekse economie wordt er ook geld besteed

<afbeelding logo’s programma’s>.En weet iemand hoeveel van het administratieve budget de EU kwijt is aan de vertaalafdeling? Dat is 50%, en dat gaat om een

instelling als de EU daar al tegenaan loopt, wat is dan de oplossing?vergelijkbare supranationale instelling, de Raad van Europa te Straatsburg hanteert Frans en Engels, en alleen indien de lidstaten dat zelf betalen andere vertalingen

De Verenigde Naties doen het weer ietsje anders: ze geven de contouren aan, en laten op lokaal niveau belangenorganisaties of ministeries de invulling zelf geven.

elgebruikte oplossing is het inzetten van terugvertalers. Krijg je dezelfde kernboodschap weer terug, dan klopt het. Idealiter vul je zo’n team nog aan met een interculturele bedrijfscommunicatiespecialist, omdat de puur taalkundige geesten soms teveel van

de realiteit van de internationale communicatie vrijwel uitsluitend op basis van verhouding plaatsvindt.

ineel, en de gebruikte karakters betekenen iets passends bij de merkidentiteit. Coca Cola heeft ‘de mond zich laten verheugen’ en Colgate gebruikt: ‘heel helder en schoon’. Overigens ging Cocal Cola hier vreselijk de mist in, toen ze in eerste

leen de fonetische methode gebruikte. Het klonk inderdaad exact hetzelfde, maar het

: de merknaam is historisch al bekend. Dat geldt bijvoorbeeld voor onze

: de merknaam werkt echt niet, of heeft een slechte betekenis in de dialecten.

Wat voor China trouwens ook nog speelt, is de merkenregistratie in karakters. Maar laat ik u daar nu

variaties te maken te krijgen. Onze U te gast, en behalve aan de Griekse economie wordt er ook geld besteed

<afbeelding logo’s programma’s>.En weet iemand hoeveel van het administratieve budget de EU kwijt is aan de vertaalafdeling? Dat is 50%, en dat gaat om een

wat is dan de oplossing? instelling, de Raad van Europa te Straatsburg hanteert als officiële

andere vertalingen.

De Verenigde Naties doen het weer ietsje anders: ze geven de contouren aan, en laten op lokaal

elgebruikte oplossing is het inzetten van terugvertalers. Krijg je dezelfde kernboodschap weer terug, dan klopt het. Idealiter vul je zo’n team nog aan met een interculturele bedrijfscommunicatiespecialist, omdat de puur taalkundige geesten soms teveel vanuit hun

internationale communicatie vrijwel uitsluitend op basis van

Om internationale communicatiedaarmee zeggen dat inzicht en kennis van de doelcultuur binnen vereist.Verder ben ik van mening dat een communicatieprofessional slechts effectief en passend over de grens communiceren kan na terugkoppeling uit de periferie. Pas zenden na ontvangst.

Conclusie

Afsluitend hebben we gezien dat er hele onverwachte aspecten een relatief grote rol kunnen spelen bij het communiceren over de grens. De reden daarvan is dat leden van een bepaaldealleen bepaalde informatie delen, maar eveneens het coderen, opslaan en opvragen van die informatie delen. Die methodes zijn cultuurspecifiek (Hall & Hall, 1990). Maar als gevolg van de toenemende globalisering is de relatie tussen cultuurverovertuigingsproces wel steeds belangrijker aan het worden.

De wereld is al multicultureel, laten we er gebruik van maken. Voor internationaal taalcultuurneutraal succes behoeft e

• Metaniveau communicatie,• Ambiguïteitstolerantie, • Polycentrisme, • Inzicht landeigen waarden.• Kennis landeigen conventies,

Ik ben nu bezig in nauwe samenwerking met buitenlandse wetenschappers een soort stresstest te ontwikkelen voor internationale communicatie, mgezien het aantal landen. Publicatie zal dus pas over een jaar of drie plaatsvinden, “work in progress”.

Afsluiting

Voor geïnteresseerden heb ik de volgendehandouts met de integrale tekst van online beschikbaar als pdf of als http://www.schroevers.nl/welcom.html� <sheet boardingpass en URL>.

Mag ik afsluiten met u heel hartelijkaandacht? Ik ga nu met veel interesse luisteren naar Frans van der Avert, Sietse Bakker en Ronald HeisterHet applaus in deze sheet is dan ook voor hen bedoeld. :� <animatie publiek>.

- - Einde tekst - -

© 2011, Sander Schroevers

communicatie goed te kunnen regisseren is een juiste herkomstmix vereist. Ik wil daarmee zeggen dat inzicht en kennis van de doelcultuur binnen vereist.

en communicatieprofessional slechts effectief en passend over de an na terugkoppeling uit de periferie. Pas zenden na ontvangst.

Afsluitend hebben we gezien dat er hele onverwachte aspecten een relatief grote rol kunnen spelen bij het communiceren over de grens. De reden daarvan is dat leden van een bepaaldealleen bepaalde informatie delen, maar eveneens het coderen, opslaan en opvragen van die informatie delen. Die methodes zijn cultuurspecifiek (Hall & Hall, 1990). Maar als gevolg van de toenemende globalisering is de relatie tussen cultuurverschillen en boodschapkenmerken in het overtuigingsproces wel steeds belangrijker aan het worden.

De wereld is al multicultureel, laten we er gebruik van maken. Voor internationaal taalcultuurneutraal succes behoeft een communicatieprofessional:

iveau communicatie,

Inzicht landeigen waarden. Kennis landeigen conventies,

Ik ben nu bezig in nauwe samenwerking met buitenlandse wetenschappers een soort stresstest te ontwikkelen voor internationale communicatie, maar een dergelijke checklist blijkt weerbarstig

ublicatie zal dus pas over een jaar of drie plaatsvinden, “work in

de volgende boardingpass tekst van wat ik zojuist zei, als ingesproken podcast op:

http://www.schroevers.nl/welcom.html en URL>.

artelijk te danken voor uw met veel interesse luisteren naar

Frans van der Avert, Sietse Bakker en Ronald Heister. Het applaus in deze sheet is dan ook voor hen bedoeld. :-)

goed te kunnen regisseren is een juiste herkomstmix vereist. Ik wil

en communicatieprofessional slechts effectief en passend over de an na terugkoppeling uit de periferie. Pas zenden na ontvangst.

Afsluitend hebben we gezien dat er hele onverwachte aspecten een relatief grote rol kunnen spelen bij het communiceren over de grens. De reden daarvan is dat leden van een bepaalde cultuur niet alleen bepaalde informatie delen, maar eveneens het coderen, opslaan en opvragen van die informatie delen. Die methodes zijn cultuurspecifiek (Hall & Hall, 1990). Maar als gevolg van de

schillen en boodschapkenmerken in het

De wereld is al multicultureel, laten we er gebruik van maken. Voor internationaal taal- en

Ik ben nu bezig in nauwe samenwerking met buitenlandse wetenschappers een soort stresstest te aar een dergelijke checklist blijkt weerbarstig,

ublicatie zal dus pas over een jaar of drie plaatsvinden, “work in