scriptie Thijmen Böekling 13 jan

Vis eten uit de grachten van Adam

Thijmen Böekling, Stichting Mediamatic, Hogeschool van Amsterdam bachelor opleiding Voeding en Diëtetiek, 13 januari 2016, Afstudeerproject 20161

Vis eten uit de grachten van AmsterdamHoe de grachten van Amsterdam gebruikt kunnen worden als bron voor voedsel

Haventje van Mediamatic

Thijmen Matthijs Böekling13 januari 2016

Purmerhof 8, 1023AW Amsterdam,0634318485

Hogeschool van Amsterdam bachelor opleiding Voeding en Diëtetiek Afstudeerproject: 2016130Opdrachtgever: MediamaticPraktijkbegeleider: Willem VelthovenDocentbegeleiders: Janne Mulders, Antonia Mazel

VoorwoordDit adviesrapport is de schriftelijke uitwerking van het afstudeerproject voor de opleiding Voeding en Diëtetiek van de Hogeschool van Amsterdam.

Stichting Mediamatic is de opdrachtgever van dit adviesrapport. Dit rapport is interessant voor iedereen die meer wil weten over eetbare vissen en de viskweekmogelijkheden in de Amsterdamse grachten.

Ik wil Jans Possel en Willem Velthoven van Mediamatic bedanken voor het geven van de mogelijkheid om deze scriptie te schrijven. De begeleiding van Janne Mulders en Toni Mazel heeft bijgedrage aan de totstandkoming van deze scriptie.

Verder wil ik allen om wie ik advies heb gevraagd en wie een bijdragen hebben geleverd aan de inhoud van deze scriptie bedanken: Geert Timmermans, Piet Ruijter, Stefan van Leeuwen, Arjan Palstra, Peter van der Heijden, Joris Weitjens en Maarten Auboter.

Vis eten uit de grachten van Amsterdam - Thijmen Böekling 13-01-2016

3

SamenvattingIn dit kwalitatief onderzoek staat de onderzoeksvraag centraal, welke methode geschikt is om vissen te kweken in het haventje van Mediamatic, bedoeld voor consumptie in het restaurant.

Om tot een conclusie te komen is eerst de huidige situatie van eetbare vis in de Amsterdamse grachten in kaart gebracht. Er zijn diverse potentieel eetbare vissen. Dit blijkt uit de interviews met stadsecoloog Geert Timmermans en beroepsvisser Piet Ruijter. Er zijn geen data gevonden waaruit geconcludeerd kan worden of de vissen die aanwezig zijn in de grachten ook geschikt zijn om te kweken in het haventje van Mediamatic. De snoekbaars, baars, harder en meerval worden in de interviews genoemd als mogelijke opties.

Daarnaast is er onderzocht door middel van deskresearch en een interview met onderzoeker dr. Stefan van Leeuwen van het RIKILT of vis uit de grachten voldoet aan de kwaliteitsnormen gesteld door de EU en rijksoverheid. Vis uit de Amsterdamse grachten valt binnen de visserij-wetgeving, dus voldoet de vis aan de eisen van de EU en rijksoverheid. Er is niets bekend over de voedselveiligheid van vis uit de Amsterdamse grachten.

Tijdens het onderzoek zijn metingen uitgevoerd om de waterkwaliteit in het haventje te testen. Het water voldoet volgens deze metingen aan de criteria om vis te kunnen kweken. De temperatuur van het water is waarschijnlijk te koud voor de meeste vissoorten. Antwoord vinden op de vraag, welke bestaande kweekmethodes zijn er voor het kweken van vis in buitenwateren in Nederland, is in het onderzoek slechts één viskwekerij in Nederland gevonden die werkzaam is op buitenwater. Deze viskwekerij gebruikt water van rivier de Tongelreep, het afvalwater wordt in een helofytenvijfer bewaard voordat geloosd wordt.

Email contact met dr.ir. Arjan P. Palstra van IMARES maakt duidelijk, dat bij het kweken van vis in de grachten verontreiniging een probleem is. Vervuiling komt van oude contaminanten zoals pcb’s en zware metalen, maar ook door nieuwe onbekende contaminanten.

Voor het verkrijgen van vis voor consumptie is een maatschappelijke overweging gemaakt tussen viskweek en wildvangst uit de grachten. Een belangrijk voordeel van viskweken in een gesloten systeem is, dat in- en output gestuurd kunnen worden. Met het kweken van vis in de grachten wordt dit voordeel verloren. Het kiezen voor wild gevangen vis kan een toegevoegde waarde zijn voor de beleving van natuur in de stad.

Viskweek, Contaminanten, Amsterdamse grachten, Voedselveiligheid.


4

Inhoudsopgave.....................................................................................................Hoofdstuk 1. Inleiding 6

.........................................................................Hoofdstuk 2. Materialen en methoden 10................................................................................................Hoofdstuk 3. Resultaten 12

...............................3.1. Huidige situatie vissen en vangst uit de grachten van Amsterdam 12...............................................................3.1.1 Leven in het Amsterdamse grachtenwater 12

......................................................................3.1.2 Potentieel eetbare vis uit de grachten 13...................................................................................................3.1.3 Vis uit Amsterdam 17

.............................3.2 Veiligheid- en gezondheids aanbevelingen voor vis uit de grachten 20.....................................................................................3.2.1 Kwaliteit van het visaanbod 20

.........................................................................................................3.2.2 Normbepaling 20........................................................................................................3.2.3 Smaakkwaliteit 22

.........................................................3.3 Mogelijkheden kweekmethodes voor Mediamatic 24..............................................3.3.1 Eigenschappen mogelijke kweeklocatie Dijksgracht 24

............................................................3.3.2 Deskundigen over viskweek in de grachten 25............................................................................................3.3.3 Viskweek in Nederland 26

..........................................................3.4 Afweging: wildvangst of viskweek in Amsterdam 28

..................................................................................................Hoofdstuk 4. Discussie 32..................................................................Hoofdstuk 5. Conclusies en aanbevelingen 34

..........................................................................................Hoofdstuk 6. Literatuurlijst 35....................................................................................................Hoofdstuk 7. Bijlagen 38

............................................................................................Bijlage 1. Interview Piet Ruijter 38...............................................................................Bijlage 2. Interview Geert Timmermans 41


5

Hoofdstuk 1. InleidingAanleiding

Stichting Mediamatic is de opdrachtgever voor deze scriptie. Mediamatic is een kunststichting die experimenteert met nieuwe technologieën. Tien jaar geleden lag de focus vooral bij nieuwe media, tegenwoordig bij het ontwerpen van oplossingen waarbij organismes een rol spelen. Een belangrijke vraag die onderzocht wordt, is hoe het ontwerpen met levende organismes onze kijk op voedsel, kunst en design kan beïnvloeden. (1)

Dit onderzoek zal aansluiten op de visie van Mediamatic. Het onderzoek richt zich op methodes die gebruikt kunnen worden om lokaal vis te produceren in het grachtenwater van Amsterdam, met als doel de vis te kunnen serveren in het restaurant van Mediamatic. Het kweken en produceren van voedsel in de stad ligt binnen het interessegebied van Mediamatic. Sinds 2011 experimenteert Mediamatic met aquaponics en ontwikkelt zij haar aquaponics-boerderij. Aquaponics is een kweekmethode waarbij aquacultuur en hydrocultuur worden gecombineerd. Met aquaponics kan op een relatieve kleine oppervlakte een grote hoeveelheid vers voedsel geproduceerd worden. (1) Het Amsterdamse grachtenwater bevat veel nutriënten maar ook veel verschillende soorten vissen en andere waterdieren. (2) Er is een enorme potentie om het water te gebruiken als plaats en middel om voedsel te produceren.

De oorspronkelijke bewoners van Amsterdam waren boeren en vissers. (3) Op dit moment is er slechts één beroepsmatige visser Piet Ruijter. (4) Doordat beroepsmatig vissen een ‘ambacht’ is dat dreigt te verdwijnen uit Amsterdam, dreigt ook een deel van de kennis over Amsterdamse vissen verloren te gaan. Hierdoor is er een urgentie om nieuwe methodes van visserij te ontwikkelen en de mogelijkheid van beroepsmatig vissen in Amsterdam onder de aandacht te brengen. Dat visserij en visconsumptie van groot belang is en was voor Nederland blijkt uit de onderstaande tekst uit 1938.

“Er was eens . . . een tijd, dat Nederland veel visch at; het hield van visch. Het land lag aan zee, had veel met visch bevolkte rivieren, kanalen, slooten en plassen en een deel van de bewoners zocht vanzelfsprekend een bestaan in de visscherij. Onze visschers brachten toen hun vangst in het eigen land aan den man. Nederland smulde zelf van zijn visch!” (5)

Dit is de inleiding van het ‘propaganda-boekje voor het vischgebruik’ genaamd ‘Voortaan visch op den disch’ geschreven door C.H.A. Scholte-Hoek uit 1938, waarin het consumeren van vis van eigen bodem en de gezondheidswaarde van vis wordt bepleit. Zo is vis volgens Scholten-Hoek een voortreffelijk voedingsmiddel omdat het geen zetmeel of suiker bevat (“die ons corpulent zouden kunnen maken”). Ook is vis goed omdat het veel eiwit en vet bevat en rijk is aan vitamines en zouten. (5) De relatie van de consument met de vis op zijn bord is er niet op verbeterd. De visconsumptie was in 1938, 5 kg per persoon per jaar, in 2012 was de visconsumptie 3.41 kg. (6) (7)


6

Een bedreiging voor de Amsterdamse binnenwatervissers is het vangstverbod op paling en wolhandkrab. Dit verbod is ontstaan doordat paling en wolhandkrab uit de Nederlandse rivieren hogere dioxinegehaltes bevatten dan de veiligheidsnorm voorschrijft. (8) Er zijn echter veel andere vissen in de Amsterdamse grachten die mogelijk wel geschikt zijn voor consumptie zoals snoekbaars, baars, rivierkreeft, diklipharder en dunlipharder. (9) Het water van de grachten in Amsterdam worden steeds schoner, dit komt vooral doordat er steeds minder rioleringen lozen op het grachtenwater. Dat de kwaliteit van het water verbeterd is, is ook terug te zien in het zuurstofgehalte van het water. Waterplanten zorgen ervoor dat er zuurstof in het water komt, dit is van belang voor de vissen en de biodiversiteit. (10)

Als visproductie meer in de stad plaatsvindt, levert dit het voordeel op dat er minder transport nodig is om Amsterdammers te voorzien van verse vis. Een reden om te kiezen voor viskweek is omdat wereldwijd de vraag naar gekweekte vis stijgt. De belangstelling voor kweekvis stijgt omdat er meer mensen zijn die vis eten, maar de opbrengst van wildvang beperkt is. (11) Als Mediamatic vis gaat kweken in buitenwater is het belangrijk om de waterkwaliteit gezond te houden en dit kan met behulp van planten (groenten). Er zijn in Amsterdam een aantal watertuinenprojecten die methodes toepassen om de waterkwaliteit te verbeteren. Deze methodes kunnen toegepast worden in combinatie met de viskweek. (12) Mediamatic heeft een haventje van z’n 100m2 tot haar beschikking aan de Dijksgracht in Amsterdam. In dit haventje kan er geëxperimenteerd worden met kweekmethodes in het grachtenwater.

ProbleemstellingVolgens stadsecoloog Geert Timmermans (9) is de afgelopen decennia de hoeveelheid vissers in Amsterdam afgenomen. De vraag naar vis neemt toe door een groeiende wereldpopulatie maar de lokale wildvangst van vis is beperkt, waardoor de vraag naar kweekvis stijgt. (11) Het ontwerpen van oplossingen en het onder de aandacht brengen van maatschappelijke thema’s is een kerndoel van Mediamatic. De opdrachtgever heeft baat bij dit onderzoek, om zo gebruik te kunnen maken van de opgedane kennis over het kweken van vis in het haventje bij Mediamatic die geschikt is voor consumptie in het restaurant.

Onderzoeksvraagstelling:

Welke methode is geschikt om vissen te kweken in het haventje van Mediamatic bedoeld voor consumptie in het restaurant?

Deelvragen:1. Welke eetbare vissen zijn er te vinden in de Amsterdamse grachten en welke zijn geschikt

om te kweken in het haventje van Mediamatic?

2. In hoeverre voldoet vis uit de grachten aan de kwaliteitsnormen gesteld door de EU en Rijksoverheid?

3. Welke bestaande kweekmethodes zijn er voor het kweken van vis in buitenwateren in Nederland?

4. Wat zijn de overwegingen om te kiezen voor viskweek in Amsterdam ten opzichte van wildvangst uit Amsterdam?


7

DoelstellingDoel van het onderzoek is in beeld brengen wat de mogelijkheden zijn om vis te kweken in het haventje van Mediamatic. Het onderliggende doel van het onderzoek is dat het kweken van vis in de grachten mensen aan het denken moet zetten. De afstand van de boer tot de burger is momenteel groot. Kweekvis uit Vietnam wordt geaccepteerd door de consument, maar hoe kijkt een consument naar kweekvis als deze van eigen bodem komt? Volgens Louise Fresco landbouw- en voedseldeskundige is de burger vervreemd geraakt van de voedselproductie. (13) Tegelijkertijd belemmert de afstand tussen consument en boer ook de innovatie bij de boer, volgens Joris Lohman ex. voorzitter van de Youth Food Movement. (14) Stadsboeren staan per definitie meer in contact met de burger en kunnen beter peilen wat er leeft. Mediamatic wil graag deze rol van stadsboer op zich nemen en laten zien wat de toekomst van visproductie te bieden heeft.

Resultaat en opbouwMediamatic zal middels dit onderzoek geadviseerd worden over wat de meeste geschikte methode is om vissen te kweken in het haventje. Advies richt zich op kweekmogelijkheden van eetbare vissen en waterdieren die van nature voorkomen in de Amsterdamse grachten.

De huidige situatie van vissen en viskweek in Amsterdam zal eerst in kaart worden gebracht. Gekeken wordt naar wat de kwaliteit en parameters van het water in het haventje nu zijn. Beschreven wordt welke eetbare vissen er nu voorkomen. Vervolgens wordt naar de kwaliteit van de huidige vis in de grachten gekeken. Welke instantie de kwaliteitsnorm hiervoor stelt en hoe deze is bepaald. Tot slot zal geadviseerd worden over welke kweekmethode in het haventje van Mediamatic het meest geschikt is en zal een afweging gemaakt worden tussen wildvangst en viskweek. Het resultaat is een succes als Mediamatic de informatie uit het onderzoek kan toepassen om haar eigen vis kweekmethode in de grachten te ontwikkelen en vervolgens de vis voor consumptie in het restaurant kan serveren.


8

Snoekbaars uit de grachten.


9

Hoofdstuk 2. Materialen en methodenOm antwoord te krijgen op de onderzoeksvraag: “welke methode is geschikt om vissen te kweken in het haventje van Mediamatic, bedoeld voor consumptie in het restaurant,” is er een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Methodes die gebruikt zijn: deskresearch, diepte-interviews en experimenten. (15) Er is gekozen om gebruik te maken van interviews omdat het onderwerp specifiek is. Er is weinig informatie beschikbaar over hoe vis in de grachten gekweekt zou kunnen worden. Deskresearch is essentieel om de uitspraken die gedaan zijn tijdens de interviews te verifiëren. Om inzicht te geven in de praktische haalbaarheid van kweektechnieken in de grachten zijn experimenten belangrijk. (16)

Om de huidige situatie van ‘voedsel uit de grachten’ in kaart te brengen zijn er ongestructureerde interviews geweest met stadsecoloog Geert Timmermans en beroepsvisser Piet Ruijter. De interviews zijn opgenomen en schriftelijk verwerkt. Ondersteunend aan de interviews is een deskresearch uitgevoerd met behulp van secundaire literatuurbronnen zoals Het Amsterdamse Beestenboek. (2) Om tot nieuwe bronnen van informatie te komen is de sneeuwbalmethode toegepast. Zo is het duidelijk geworden dat informatie over de huidige situatie in Amsterdam verkregen kan worden bij de Sportvisserij Nederland, de Combinatie van Beroepsvissers en Waternet. Informatie over wat potentieel eetbaar is uit de grachten is hier ook uit voortgekomen.

Om de voedselveiligheid van vis uit de Amsterdamse grachten te onderzoeken is er op 17 november 2015 een telefoongesprek gevoerd met dr. S.P.J. van Leeuwen RIKILT-Wageningen UR. De resultaten van dit gesprek zijn per email geverifieerd. Aanvullend is er deskresearch uitgevoerd met literatuur van de database van Wageningen UR, tijdschrift Aquacultuur, google scholar en Pubmed. Gebruikte zoektermen bevatte onder andere: contaminanten, vis, dioxines, paling, Philips Duhpar en voedselveiligheid. Het thema voedselveiligheid van vis uit de grachten is een onderwerp dat terug is gekomen in de gespreken met Peter G.M. van der Heijden, Joris Weitjens, Geert Timmermans, Piet Ruijter en dr.ir. Arjan P. Palstra. Deze gesprekken hebben een bijdrage geleverd aan het resultaat hoe voedselveilig het huidige visaanbod uit de grachten is. Resultaten over de normbepaling voor contaminanten in vis is tot stand gekomen met behulp van deskresearch op de websites van European Food Safety Authority (EFSA), Rijksinstituut Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA).

Smaakkwaliteit speelt een rol gezien de vissen geserveerd gaan worden in het Mediamatic restaurant. Chef-kok Leslie Dronkers en sous-chef Billy Chan hebben de vis meerdere keren als test geserveerd aan het Mediamatic personeel. Naar aanleiding van deze experimenten is bepaald door Leslie Dronkers en Willem Velthoven of de smaakkwaliteit van de vis goed genoeg is om de vis te kunnen serveren in het Mediamatic restaurant.

In de laatste fase is er gekeken naar hoe vissen gekweekt kunnen worden in het haventje. Om tot een beeld te komen van de eigenschappen van het water zijn visaquarium-test uitgevoerd. Gebruikte testmiddelen zijn chemische druppeltests, PH meter, elektrische thermometer en een refractometer.


10

Vervolgens heeft een emailgesprek plaatsgevonden met dr.ir. Arjan P. Palstra van IMARES om een beeld te krijgen van mogelijke kweekmethodes.

Om tot een maatschappelijke overweging te kunnen komen tussen viskweek en wildvangst is de opgedane kennis over aquaponics bij Mediamatic ondersteund met deskresearch over wildvangst.


11

Hoofdstuk 3. Resultaten In dit hoofdstuk zullen de belangrijkste resultaten van het onderzoek beschreven worden. Per paragraaf wordt een deelvraag uitgewerkt.

3.1. Huidige situatie vissen en vangst uit de grachten van Amsterdam

3.1.1 Leven in het Amsterdamse grachtenwater De Amsterdamse grachten zitten vol met leven. Van kleine waterdiertjes als slakken en watervlooien tot grote vissen zoals snoekbaars, vogels en aalscholvers. (2) (9) Het leven in het Amsterdamse grachtenwater is mede zo divers omdat er zoet en zout water voorkomt. Het zoute water komt uit de Noordzee via de sluizen van IJmuiden. Het zoete water komt uit het Amsterdam-Rijnkanaal en rivier de Amstel. (10) Het grachtenwater is niet altijd zo geweest. De grachten werden vóór 1970 gebruikt als open riool en loosplaats. (18) Hierdoor kwamen veel voedingstoffen in het water maar ook veel giftige stoffen. Water is eutroof als het grote hoeveelheden voedingstoffen bevat. In eutroof water komen weinig verschillende dieren en planten voor, algen en bacteriën gedijen er wel goed. (19)

Tegenwoordig zijn bijna alle huizen en woonboten aangesloten op het riool. Waterkwaliteit is de afgelopen decennia enorm verbeterd en vertaald zich terug in een grotere biodiversiteit en verbeterde doorzicht. Helder water zorgt ervoor dat er meer waterplanten kunnen groeien op de bodem. (10) Onderstaande grafiek geeft het jaargemiddelde doorzicht weer in de periode 1987 tot 2013. Hierbij is duidelijk zichtbaar hoe de doorzicht in de grachten is gestegen.

Grafiek 3.1.1-1. Jaargemiddeld doorzicht Amstel, Keizergracht en Singelgracht van 1987 tot 2013

(10)

Naast de vervuilende aspecten hebben ook de geografische en logistieke elementen invloed gehad op wat er nu in de grachten leeft. Door het aanleggen van dijken, sluizen en gemalen worden vissen beperkt in hun migratie. Kades bieden vaak geen ruimte voor de groei van planten, de vissen hebben hierdoor minder plek om te paaien. Door het aanleggen van kanalen kan vis van verder weg naar Amsterdam zwemmen. (20) Diverse organismes zijn in


12

Amsterdam terecht gekomen via het ballastwater van grote schepen. Schepen nemen ballastwater mee om stabiel over de oceaan te kunnen varen en aangekomen in de haven van Amsterdam wordt dit water geloosd. De wolhandkrab is een soort die hier terecht is gekomen door ballastwater. (9)

Tabel 3.1.1-1 Introductie van exoten in Amsterdam

Eerste melding

1300 Eind 1800 Begin 1900 Begin jaren 80 2004

Soort karper snoekbaars wolhandkrab Amerikaanse rivierkreeft

zwartbekgrondel

Voorkomen Beperkte hoeveelheid

Algemeen Algemeen >50.000 Neemt sterk toe

(21) (22) (23) (24) (25)

3.1.2 Potentieel eetbare vis uit de grachten Vanuit de theoretische verkenning en de interviews blijken onderstaande potentieel eetbare vissen te vinden in de Amsterdamse grachten. Per soort is beschreven wat bekend is over de aanwezigheid in Amsterdam, achtergrond informatie wordt gegeven en een voorbeeld voor mogelijke bereiding.

Snoekbaars, Sander lucioperca Gesignaleerd Snoekbaars is een exoot die ingeburgerd is in Nederland. De soort was vóór eind negentiende eeuw niet bekend in Amsterdam. Uitzetting van pootsnoekbaars in het Westereems en in de Rijn heeft ervoor gezorgd, dat de vis steeds verder in West-Europa voorkomt, zo ook in Amsterdam. (22)

Achtergrond informatieSportvissers komen speciaal voor de goede populatie snoekbaars naar het IJ in Amsterdam. Snoekbaars is een roofvis die houdt van troebelwater. In Frankrijk is de snoekbaars een culinair gewaardeerde vis. In Nederland wordt er vooral in het IJsselmeer gevist op snoekbaars, de vangst wordt deels geexporteerd naar Frankrijk. De minimummaat voor een gevangen snoekbaars is 42 cm, snoekbaarzen kunnen maximaal 130 cm groot worden. April en mei is de paaiperiode voor snoekbaars, er mag dan niet gevist worden op deze vis.

BereidingHet vlees van de snoekbaars is wit en stevig en kan als kabeljauw bereid worden. (26)


13

Chinese wolhandkrab, Eriocheir sinensisGesignaleerd.De Chinese wolhandkrab is in 1912 voor het eerst gesignaleerd in Duitsland. In Amsterdam is de krab waarschijnlijk terechtgekomen door middel van ballastwater van schepen uit Azië. In zowel zoet, brak en zout water komt deze soort voor. (23)

Achtergrond informatieEr zijn plagen van wolhandkrab geweest, maar er heeft ook grote sterfte plaatsgevonden door ziektes. Uiteindelijk heeft de krab zich weten te handhaven. Het is een seizoensproduct en wordt in de maanden september, oktober en november gevangen. In Nederland wordt er vooral in het IJsselmeer op wolhandkrab gevist. In de Nederlandse rivieren geldt sinds 2011 een vangstverbod, omdat krab uit de rivier te veel dioxine bevat. In 2011 werd zo’n 65 ton wolhandkrab verhandeld uit het IJsselmeer. (23) Voor veel Chinezen is de krab een delicatesse. Zo wordt de krab in het bijzonder gegeten tijdens het Midherfstfestival. In 2011 was de prijs per kilo 11 euro. De krab wordt ook in andere Aziatische landen gegeten zoals Japan, Vietnam en Korea. (23)

BereidingEen vereiste voor de bereiding is dat hij vers is. De krab wordt dus levend gestoomd of gekookt. De krab wordt gegeten in combinatie met azijnolie en gember. (23) In Korea wordt de krab in sojasaus bereid.

Baars, Perca fluviatilis GesignaleerdDe baarzen komen uit dezelfde familie als de snoekbaarzen en komen veeltallig voor in Amsterdam. (2)

Achtergrond informatie Na paling en snoekbaars is baars voor de beroepsvisserij de belangrijkste soort. Baars is roofzuchtig en eet voornamelijk kleine vissen. Jonge baarzen eten plankton, insectenlarven en kleine kreeftjes. April en mei is de paaiperiode, dan mag niet gevist worden. Voor gevangen baars geldt een miniumummaat van 22 cm, ze kunnen tot zo’n 60 cm groot worden. BereidingDe baars heeft stevig, fijn en wit vlees. Voor stoven of bakken leent de baars zich goed.


14

Brasem, Abramis brama GesignaleerdKomt algemeen voor, het is een inheemse soort.

Achtergrond informatieIs een minder gewilde vissoort onder de consumenten. Volgens Geert Timmermans is het wel een smakelijk vis. De vis bevat alleen veel graat en is onbekend onder de consumenten in Nederland. (9) De vis gedijt ook goed in meer eutroofwater. In het verleden werd er nog beroepsmatig gevist op brasem. Ze voeden zichzelf voornamelijk met bodemdiertjes, maar bij gebrek aan diertjes kan de vis overgaan op plankton en plantaardig materiaal. (29)

BereidingBrasem bevat veel graat en vooral de lastige y-vormige graten vormen vaak een obstakel. Daarom kan de vis het beste met de vingers gegeten worden. Frituren kan er ook voor zorgen dat de graat gemakkelijker te eten is.

Japanse oester, Crassostrea gigasGesignaleerd Volgens stadsecoloog Geert Timmermans komt deze soort voor in de grachten. (9)

Achtergrond informatieHoe goed de Japanse oester in Amsterdam gedijt is twijfelachtig, omdat het zoutgehalte van het water laag is. In sommige restaurants staat deze soort op de kaart, culinair wordt deze echter minder gewaardeerd dan de inheemse soorten. (9)

BereidingKan rauw of gekookt gegeten worden.

Rode/gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, Procambus clarikii, Orconectus LimosusGesignaleerdEerste waarneming in Amsterdam was begin jaren 80 van de vorige eeuw. (2)

Achtergrond informatie De kreeften komen alleen voor in het zoetwater zoals in Watergraafsmeer, Amstel, IJmeer, Diemer- en de Weesperktrekvaart, De huidige populatie in Amsterdam wordt geschat op meer dan 50.000. (2)Twee soorten Amerikaanse rivierkreeften komen voor in Amsterdam, de gevlekte en de rode. Rond 1880 zijn de kreeften waarschijnlijk in Europa uitgezet voor de kweek en consumptie. Doordat deze uitheemse kreeft een schimmel met zich meedroeg, is de inheemse Europese rivierkreeft nu bijna uitgestorven. (24) In Spanje wordt de rivierkeeft onder andere gekweekt tussen de rijstvelden. Amerikaanse rivierkreeften vormen in veel binnenwateren van Nederland een plaag. De kreeftjes hebben een negatieve impact op de natuur, omdat ze


15

concurreren met de inheemse kreeften en ze zorgen voor vraat en vernieling van waterplanten. Deze zijn belangrijk voor het zuurstofniveau in het water.

BereidingRivierkreeft kan het best levend worden gekookt in ongeveer 5 minuten of tot het vlees niet meer verkleurd. (27) Het kunstinitiatief ‘De keuken van het ongewenste dier’ verkoopt een bisque van Amerikaanse rivierkreeften uit de Amsterdamse grachten.

Karper, Cyprinus carpio Gesignalering De karper komt veelvuldig voor en is ook uitgezet in het Amsterdamse bos door de Amsterdamse hengelsportvereniging.

Achtergrond informatieDe karper is een populaire hengelsportvis. De vis wordt veel gekweekt en uitgezet in Nederlandse wateren. In Nederland heeft de vis moeite om zich voort te planten. Een groot deel van de jonge karpers zijn uitgezette exemplaren. Het is niet bekend of de niet uitgezette karpers in Nederland hier zijn gekomen door uitzetting van monniken in de middeleeuwen of dat ze zijn gekomen via de Rijn en Donau. (21) Voor religie is karper ook een belangrijke vis. Op de joodse vastenavond de sabbat, heeft de karper een hoge status en staat symbool voor de komst van de Messias. In Polen wordt de vis vaak gegeten tijdens kerst.

Bereiding Gefilte fisch is een populaire joodse bereiding van de karper. Het is een ovaal vormige bal gemaakt van karper of snoek, ei, ui en matzemeel. (28)

Diklipharder en Dunlipharder, Chelon labrosus, Liza ramdaGesignaleerdHarders komen vooral voor in het brakke water van Amsterdam. Er komen zo’n 5000-10.000 dunlipharders en 500-1000 diklipharders voor. (2)

Achtergrond informatieHarder is een algeneter en zwemt meestal in scholen. (30) De diklipharder is een vis met een goede reputatie. In Nederland heeft hij de bijnaam witte zalm. (31)

BereidingHarder kan gebakken worden in de koekenpan of bijvoorbeeld met een zoutkorst in de oven. Ook grillen gaat goed, doordat het vlees iets vet is.


16

Paling, Anguilla anguilla Gesignaleerd Paling komt voor in Amsterdam, maar is zeldzaam. (2)

Achtergrond informatie Nederland staat bekend om zijn uitstekende kwaliteit gerookte paling. (31) Paling is een bedreigde vissoort, daarom is er een vangstverbod. Er is een extra vangstverbod op paling uit de Nederlandse grote rivieren, dit heeft te maken met de dioxinevervuiling in paling. Zie paragraaf 3.2 voor meer informatie over de vervuiling in paling.

BereidingPaling wordt veelal gerookt, het beste resultaat wordt behaald tussen de 40 en 50 graden Celsius.

3.1.3 Vis uit AmsterdamOm meer inzicht te verkrijgen over het visaanbod uit de grachten heeft een interview plaatsgevonden met stadsecoloog Geert Timmermans en met visser Piet Ruijter. Geert is erg enthousiast over de kwaliteit van deze vis. Regelmatig eet hij dan ook snoekbaars en harder. Via Geert Timmermans is Mediamatic in contact gekomen met visser Piet. (32)

Piet heeft het bedrijf van zijn vader overgenomen en zo ook de rechten om in Amsterdam beroepsmatig te mogen vissen. Een goed inkomen halen uit het vissen is lastig, zeker nu een verbod geldt op het vangen van paling. (33) Als extra inkomen doet Piet daarom ook in opdracht onderzoek naar de visstand en de migratie. In het verleden heeft hij geprobeerd om relaties op te bouwen met restaurants. De restaurants konden alleen niet goed omgaan met het wisselende aanbod. “Hij vangt de ene keer drie snoekbaarzen en de volgende dag niks en weer eens 11 en dan weer eens niks. Dat vindt een restaurateur onhandig” aldus Geert. Piet vist vooral op snoekbaars en baars, deze verkoopt hij vooral aan de groothandel. De groothandel exporteert vaak de vis en zo verdwijnt de enige in Amsterdam gevangen vis het land uit, vaak naar Frankrijk. “Doodzonde” volgens Willem Velthoven van Mediamatic. Het lijkt Willem interessant om het Mediamatic restaurant zo te organiseren dat het zich kan aanpassen aan een wisselend aanbod. Op die manier kun je als restaurant wel relaties aan gaan met lokale leveranciers en producenten. Piet levert sinds dit gesprek vis aan Mediamatic. Wekelijks haalt hij vis uit het Westelijkhavengebied. Meestal vist hij met staand-want-netten met een grote maaswijdte. Hierdoor vangt hij alleen de grotere vissen. Zijn aanbod bestaat vooral uit snoekbaars, baars, harder en brasem. (9) (34)

Vis uit de Amsterdamse grachten ligt niet in de supermarkt of op de markt. Je kunt echter wel zélf een sportvispas aanvragen en vervolgens zélf vissen vangen. Er is een vangstverbod op paling en wolhandkrab. Voor andere soorten geldt een algemene voorwaarde van maximaal 10 dode zoetwatervissen groter dan 15 cm. Er kunnen specifieke regels zijn per gebied en soort. (35)


17

Als Mediamatic commercieel wil gaan vissen zal aan de volgende wettelijke eisen voldaan moeten worden:

- Een minimuminkomen van € 8.500 uit de visserij.- Visrechten op minimaal 250 hectare viswater.- Uit een accountantsverklaring (assurancerapport) moet blijken dat aan de

voorwaarden voldaan worden.- Het vissersvaartuig moet zijn ingeschreven in het Nederlands Register van

Vissersvaartuigen (NRV). (36)

Er is nog geen hard bewijs geleverd waaruit geconcludeerd kan worden, dat de vissen in de grachten ook geschikt zijn om te kweken in het haventje van Mediamatic. In paragraaf 3.4 wordt ingegaan op de relevantie van viskweek in de grachten. De snoekbaars, baars, harder en meerval worden in de interviews genoemd als mogelijke opties.


18

Harder, baars en snoekbaars worden schoongemaakt.


19

3.2 Veiligheid- en gezondheids aanbevelingen voor vis uit de grachtenAls je mensen vis uit de grachten wilt voorschotelen zal je ze moeten overtuigen dat de vis niet vervuild is. Vissen raken vervuild en kunnen schadelijke stoffen opnemen als ze in een vervuilde omgeving leven. De grachten en het oppervlakte water zijn de afgelopen jaren een stuk schoner geworden, zo ook de vissen?

3.2.1 Kwaliteit van het visaanbodVissen kunnen grote hoeveelheden toxische stoffen opslaan, zoals zware metalen en dioxines. De vervuiling is afhankelijk van soort en leefstijl. Een vis die hoger in de voedselkringloop staat, is over het algemeen meer vervuild. Een watervlo neemt de chemische verontreiniging op en slaat deze in kleine vetdruppeltjes op. Watervlo-etende vis zal die vetdruppeltjes dan ook weer binnenkrijgen, waardoor de vis na het eten van duizenden watervlooien in verhouding een grotere hoeveelheid vervuiling opneemt. Bij een roofvis is de vervuiling uiteindelijk het grootst. (37) Hoe vervuild een roofvis is ligt ook aan zijn dieet. Als de vis een bodemwoeler is en bodemdieren eet, is het waarschijnlijk dat hij meer vervuild zal zijn. Volgens ir. PGM (Peter) van der Heijden zal vooral in bodem-etende vissoorten zoals paling, krab en brasem ophoping van contaminanten plaatsvinden. “Vissoorten die hun voedsel in de waterkolom zoeken zullen minder last van ophoping in hun vet en organen hebben.” (38)

Veel van de huidige vervuiling bevindt zich vooral op de bodem en is daar terechtgekomen door lozing. Tot de Wet verontreiniging oppervlakte water in 1970 werd ingevoerd kon men al zijn afvalwater lozen in het oppervlaktewater. In Amsterdam is Waternet verantwoordelijk voor het opruimen en opschonen van de vervuiling. Een deel van vervuilde gebieden in Amsterdam is ondertussen opgeschoond. (39)

3.2.2 Normbepaling De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) bewaakt de veiligheid van het voedsel. Zij controleert vissers of de vis voldoet aan de voedselveiligheidsnormen van de warenwet. Het is echter de verantwoordelijkheid van de vissers om aan de normen te voldoen. Veel van de Warenwet richtlijnen zijn tot stand gekomen in Europees besluit. Voedselveiligheidsrichtlijnen worden internationaal bepaald door de Codex Alimentarius, een intergouvernementele organisatie die valt onder de Food and Agriculture Organization (FAO) en de World Health Organization (WHO). (40) In Europa worden richtlijnen samengesteld aan de hand van de risicobeoordeling van de European Food Safety Authority (EFSA).

Voor contaminanten in voeding wordt een Acceptable Daily Intake (ADI) bepaald. Bij een dagelijkse levenslange inname van de ADI worden geen gezondheidsrisico’s verwacht. De ADI is meestal uitgedrukt in mg per kilogram lichaamsgewicht per dag. De ADI wordt bepaald aan de hand van een wetenschappelijke review van alle toxicologische gegevens beschikbaar van een chemisch stof, inclusief een long-term test op dieren. Aan de hand van onderzoek met dieren wordt de NOAEL bepaald. De NOAEL is de hoogste concentratie van een stof die geen meetbaar nadelig effect geeft op een populatie. Om tot veiligheidsnorm voor mensen te komen wordt er een factor


20

100 aan de NOAEL waarden toegevoegd. Een factor 10 voor het verschil tussen dieren en mensen en een factor 10 voor gevoeligheidsverschil tussen mensen. Het zo nu en dan overschrijden van de ADI hoeft geen reden tot zorgen te zijn omdat de ADI een veiligheidsnorm is bij een dagelijkse levenslange inname. (41) De NVWA controleert vis bij de visafslag tijdens de aanlandkeuring. Niet alle binnenwatervissers brengen hun vis naar de visafslag maar verkopen ook direct aan de groothandel of detailhandel. “Als de NVWA vermoedt dat vis van een beroepsvisser niet voldoet aan de normen dan zal misschien onderzoek ingesteld worden” volgens dr. Stefan van Leeuwen (RIKLT). (42)

Vis uit sommige wateren bevat zoveel vervuiling, dat het niet meer toegestaan is om deze vis te vangen of te verhandelen. (33) Voor paling en wolhandkrab geldt sinds 1 april 2011 een vangstverbod in de grote rivieren. Uit onderzoek bleek de concentratie dioxine in paling en wolhandkrab te hoog. (33) De dioxine die nu gevonden wordt in paling is voornamelijk afkomstige van een reactorvat-explosie in 1963 van Philps Duphar. (43) Veiligheidsnorm voor dioxine en dioxineachtige PCB’s in paling is 12 pg TEQ/kg lichaamsgewicht per week. Paling uit het IJsselmeer heeft een gehalte van 6,7 pg TEQ/g vis. Bij een lichaamsgewicht van 65 kg bevat een inname portie 15,5 pg TEQ/kg. (44)

Nadat paling zo vervuild bleek te zijn, is onderzocht hoe vervuild andere binnenwatervissen zijn in Nederland. Uit dit onderzoek bleken alle onderzochte schubvissen (blankvoorn, brasem en snoekbaars) te voldoen aan de Europese veiligheidsnormen voor dioxines en zware metalen, ook de geteste snoekbaars uit het Noordzeekanaal. (45) Wel is in snoekbaars een hoog gehalte van arseen gevonden (4.7 mg/kg). Arseen is een zeer giftige stof, maar er bestaat geen veiligheidsnorm voor arseen in vis. Het RIVM heeft een TDI voor arseen van 1 µg/kg. Of de arseen in de snoekbaars organisch gebonden is of niet, is niet onderzocht. Onderzoeker dr. Stefan van Leeuwen van het RIKILT geeft aan dat de snoekbaars waarschijnlijk veilig is om te eten. (42) Organisch arseen dat vooral gevonden wordt in vis, wordt niet beschouwd als een toxicologisch gevaar. (46) Organisch gebonden arseen gaat namelijk geen reactie aan in het lichaam. Bij dr. Stefan van Leeuwen is geen ander onderzoek bekend over de voedselveiligheid van vis uit de grachten. (42)

Volgens dr. ir. Arjan P. Palstra (IMARES) zal verontreiniging ook in de toekomst een probleem vormen. Onder andere doordat ‘oude’ contaminanten zoals pcb’s nog steeds gevonden worden in organismen, terwijl productie van pcb’s sinds 1974 verboden is. Nieuwe en vaak nog niet geïdentificeerde contaminanten zoals microplastics kunnen ook voor problemen gaan zorgen. Om deze reden is de globale trend om vis in controleerbare recirculatiesystemen te kweken. (47) Microplastics zijn contaminanten in water waar nog relatief weinig over bekend is. Volgens Stefan van Leeuwen is er weinig bekend over de gevolgen voor de mens bij het consumeren van vis die microplastics bevat. Voor zover van Leeuwen het weet is er niets bekend over het voorkomen van microplastics in vis uit de Amsterdamse grachten. Onderzoek is nodig om er achter te komen of de vis veilig is. (42)

Hoe veilig het is om vis te eten uit de grachten is vooral afhankelijk van hoe vaak je de vis eet. Vervuilde paling wordt niet gezien als een risico voor de consument omdat de gemiddelde consument weinig paling eet. Het consumeren van paling vormt wel een risico voor de


21

paling-sportvissers die zeker één keer per maand zelf gevangen paling eten. Voor de groep ‘palingliefhebbers’ die paling koopt verwacht de RIVM niet dat ze een gezondheidsrisico lopen. Dit komt doordat het huidige palingaanbod vooral afkomstig is van de schonere kweekpaling. (44) Schubvis is minder vervuild dan paling en wolhandkrab.

De Nederlandse gezondheidsraad adviseert een wekelijkse consumptie van 1 portie vis per week. Vis verlaagt de kans op fatale coronaire hartziekten en zorgt voor een lager risico op een beroerte. Er zijn geen gezondheidsrisico’s bij het consumeren van een portie vis per week in verband met ophoping van giftige stoffen in vis. Het eten van meer dan een portie per week brengt geen verdere verlaagde kans op fatale coronaire hartziekten. (48) Zwangere vrouwen worden door het Voedingscentrum geadviseerd bepaalde vis soorten niet te eten, zo wordt afgeraden om wilde paling en wolhandkrab te eten uit de Nederlandse wateren. (2) Ook is het advies om geen roofvis te eten zoals snoek, snoekbaars, paling, tonijn en koningsmakreel. Het consumeren van vis heeft echter wel een positief effect op de ontwikkelen van het hersenen en zenuwstelsel van het ongeboren kind en beschermt tegen hart- en vaatziekten. (48)

3.2.3 Smaakkwaliteit Of vis uit de grachten smakelijk is speelt een belangrijke rol in het wel of niet serveren van de vis in het Mediamatic restaurant. Visser Piet Ruijter heeft Mediamatic voorzien van een variatie van zijn vangst. De vissen die geproefd zijn kolblei, zeebrasem, brasem, baars, snoekbaars, diklipharder en dunlipharder. Naast vis is er ook lamsoor geplukt langs het Noordzeekanaal in de Remhaven.

Verschillende soorten vissen van Piet Ruiter zijn vier keer bereid door sous-chef Billy Chan tijdens de personeelslunch, per lunch waren er gemiddeld 20 deelnemers (n80). Twee keer is de snoekbaars geserveerd in het restaurant bereid in de frituur als ‘fish and chips’ aan twaalf personen (n12). De vissen werden allemaal als smaakvol beoordeeld. Eenmaal werd er melding gedaan van een grondige smaak na het eten. Ook is opgemerkt dat kolblei een hoge hoeveelheid graat bevat in het vlees. Mediamatic chef-kok Leslie Dronkers gaf aan tevreden te zijn over de kwaliteit van de vis. Wild geplukte lamsoren zijn geproefd door Leslie Dronkers en Billy Chan. Zij beoordeelden de lamsoren als zeer smaakvol. De lamsoren zijn gebakken met boter in een koekenpan. De vis van Piet Ruijter bleek zo goed te zijn bevallen dat door Willem Velthoven en Leslie Dronkers is besloten om de vis te serveren in het Mediamatic restaurant.


22

Harder uit de grachten.


23

3.3 Mogelijkheden kweekmethodes voor Mediamatic

Mediamatic heeft de beschikking over een insteekhaventje aan de Dijksgracht in Amsterdam. Dit haventje kan gebruikt worden om te experimenten met viskweek in de grachten. Om een beeld te vormen van wat de mogelijkheden zijn, is gekeken naar de eigenschappen van het grachtenwater. Er was emailcontact met Arjan Palstra van IMARES (Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies), Peter van der Heijden van het vaktijdschrift Aquacultuur, stadsecoloog Geert Timmermans, Joris Weitjens van het spiegelkarperproject en beroepsvisser Piet Ruijter om de haalbaarheid te beoordelen. Tot slot is er gekeken naar voorbeelden van visteelt in Nederland.

3.3.1 Eigenschappen mogelijke kweeklocatie Dijksgracht Om een beter beeld te krijgen wat de eigenschappen van het grachtenwater bij Mediamatic zijn, zijn er diverse tests uitgevoerd. Door middel van chemische druppeltests, PH meter, elektrische thermometer en een refractometer is er een beeld geschetst van de huidige situatie in het haventje van Mediamatic. (Zie de Tabel 3.1.2.-1 voor de gemeten waarden.) De gemeten waarden in het haventje zijn geschikt voor kweek. De temperatuur van het water is waarschijnlijk te koud voor viskweek volgens Peter van der Heijden. (38)

Tabel 3.3.1-1 Gemeten waarden haventje Parameter Eenheid Meetmethode PH 7 april: 8.68, 10 dec: 7.28 PH electrode NH3 0,05 mg/l Druppel testNO2 0,1 mg/l Druppel testO2 8 mg/l Druppel testFe 0,05 mg/l Druppel testTemperatuur 7 april: 14ºC 17 okt: 12 ºC

10 dec 9.1ºCElektrische thermometer

Zoutgehalte 4 ppt Refractometer

Volgens stadsecoloog Geert Timmermans is de kwaliteit van het grachtenwater goed. Waternet geeft aan, dat de grachten voldoen aan de zwemwaterrichtlijn. Gemeten wordt aan de hand van de hoeveelheid ziekteverwekkers in het water, richtlijnzwemwater zie Tabel 3.1.2-2.

Tabel 3.1.2-2 Zwemwater parameter ziekteverwekkers (49) BinnenwaterenBinnenwaterenBinnenwaterenBinnenwaterenBinnenwaterenBinnenwateren Parameter Uitstekende

kwaliteitGoede kwaliteit

Aanvaardbare kwaliteit

Referentiemethode voor de analyse

1 Intestinale enterokokken (kve/100ml)

200(*) 400(*) 330(**) ISO 7899-1 0fISO 7899-2

2 Escherichia coli (kve/100 ml)

500(*) 1000(*) 900(**) ISO 9308-3 ofISO 9303-1

(*) Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel.(**)Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel.(*) Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel.(**)Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel.(*) Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel.(**)Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel.(*) Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel.(**)Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel.(*) Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel.(**)Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel.(*) Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel.(**)Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel.


24

Plattegrond van het terrein van Mediamatic aan de Dijksgracht 6 te Amsterdam. Het haventje bevindt zich links onder en sluit aan op het water van de Dijksgracht. In dit haventje is zo’n 100 m2 ruimte om te experimenten met kweeksystemen die gebruik maken van grachtenwater.

Figuur 3.1.3-1 haventje van Mediamatic

3.3.2 Deskundigen over viskweek in de grachten Voor dit onderzoek zijn een vijftal interviews afgenomen met deskundigen op dit gebied. Over aquacultuur is gesproken met dr.ir. Arjan Palstra van IMARES en Peter van der Heijden van het Aquacultuur vaktijdschrift. Stadsecoloog Geert Timmermans, beroepsvisser Piet Ruijter en Joris Weitjens van het spiegelkarperproject zijn gesproken als deskundigen over Amsterdamse vissen.

Arjans Palstra ziet viskweek in de grachten niet als reële optie: “Verontreiniging blijft een groot probleem, zowel van contaminanten als pcb’s en zware metalen als nieuwe contaminanten met nog onbekende effecten.” Urban aquaculture in een kleinschalig controleerbaar recirculatiesysteem lijkt hem wel iets om op te pakken. (47) Zowel Peter van der Heijden en Joris Weitjens geven de belangrijkheid aan dat, de vissen niet in contact moeten komen met de bodem. Volgens Joris Weitjens is de bodem van de grachten te vervuild. Joris eet zelf liever geen vis uit de grachten. (39) Peter van der Heijden geeft aan, dat vis die in kooien wordt gehouden en dus nooit in contact komen met de bodem ook weinig vervuild zal worden. Volgens hem kan het ook met een bodem van netmateriaal, dat zich een flink eind boven de grachtenbodem bevindt. (38)


25

Tijdens de interviews met Geert Timmermans en Piet Ruijter is kweken met behulp van een kooi-constructie in de grachten besproken. Wat als mogelijkheid wordt benoemd is een grote bun(kooi) in het water te hangen waar de wild gevangen vis bewaard kan worden. Deze methode wordt vooral toegepast bij palingvangst. Met deze methode kunnen de vissen één week tot veertien dagen goed gehouden worden en zo kan een hoeveelheid opgespaard worden, voordat de vis wordt verkocht. (34) Veel van de wild gevangen vis van Piet Ruijter is echter al dood wanneer het uit de netten gehaald wordt. (9) Het is interessant voor Mediamatic om met Piet te bespreken of hij de vissen in een levende staat kan aanleveren. Vis opkweken vanaf pootvis lijkt geen verstandige optie. Zodra veel van één soort op elkaar zitten kunnen probleem ontstaan. Ziektes kunnen uitbreken door ruimtegebrek. De vis moet ook gevoerd worden. Daarom is het volgens Geert Timmermans soms handiger om vis te vangen. (9) “Visteelt is in Nederland (nog) geen grote industrie geworden, mede door ons klimaat. Het buitenwater is in de winter te koud voor vissen om te groeien, als het kweken al niet door een ijslaag belemmerd wordt. Als vis binnen geteeld wordt dan zal het inkomende (grachten-)water verwarmd moeten worden. Uitgaande van koud water (0 tot enkele graden in de winter) zal dit behoorlijk wat energie gaan vragen,” aldus Peter van der Heijden.

Uit de opmerkingen van de deskundige kan geconcludeerd worden, dat vissen opkweken vanaf pootvis waarschijnlijk geen haalbare optie is. Wild gevangen vissen bewaren in een bun wordt wel gezien als mogelijkheid.

3.3.3 Viskweek in Nederland Peter van der Heijden gaf aan, dat viskweek in Nederland nog geen succes is vanwege het klimaat. Viskweekcentrum Valkenswaard is een viskwekerij in Nederland die in buitenwater vissen kweken. Het kweekcentrum heeft 6 ha kweekvijvers.

In het voorjaar wordt begonnen met het opkweken van siervissen als goudewinde, blauwewinde, zilverwinde, goudvis en koi. In het najaar wordt een klein deel binnen gekweekt om verschillende maten te kunnen aanbieden in het voorjaar. Spiegelkarper, Duitse spiegelkarper, schubkarper, graskarper, zeelt, winde, blankvoorn worden ook opgekweekt. Deze vissen worden vooral gekweekt voor het uitzetten in Nederland ter bevordering van de visstand. Na 2 jaar worden deze soorten afgevist en geleverd aan klanten. Spiegelkarper heeft dan een gewicht tussen de 4 en 5 kg. Het vuile water van de viskweek in Valkenswaard wordt, voordat deze geloosd wordt op de Tongelreep, door een helofytenfilter geleid. Het toevoegen van een helofytenfilter aan het viskweeksysteem in het haventje van Mediamatic zal essentieel zijn om eutrofiëring van het water te voorkomen. (50) Een helofytenfilter is een methode om met behulp van (eetbare)planten het water te zuiveren. (12) Door de ervaring die Mediamatic heeft met aquaponics is hierover kennis beschikbaar.

In Amsterdam is ook ervaring met viskweek in buitenwater voor de sportvisserij. De Hengelsport Vereniging van Amsterdam zet sinds 1998 gekweekte spiegelkarpers uit in de Amsterdamse grachten. Ook in het Amsterdamse Bos worden karpers uitgezet, volgens Joris Weitjens, die betrokken is bij het spiegelkarperproject Amsterdam. Sportvissers vangen de karpers en delen hun vangst met het project. Aan de hand van de foto’s van de vis kan bepaald worden, wanneer de soort is uitgezet en hoeveel gegroeid. De locatie, waar de vis


26

gevangen is, geeft ook een beeld van hoe de vis migreert. Karper is volgens Weitjens een taaie vis, maar niet makkelijk om te kweken. Karper heeft veel ruimte nodig om goed te gedijen. De stand in open water is dalend, daarom wordt een onderhoudsdosis spiegelkarper uitgezet. (39) Afhankelijk van de soort groeien de karpers in de eerste 2 jaar gemiddeld tussen de 1.8 en 2.5 kg. (51)


27

3.4 Afweging: wildvangst of viskweek in Amsterdam

Het maatschappelijke doel van dit onderzoek is om er achter te komen hoe Amsterdammers meer relatie kunnen krijgen met de vis op hun bord. Vanuit twee perspectieven is er gekeken: vanuit het viskweken en vanuit de traditionele wildvangst.

Mediamatic experimenteert al sinds 2011 met viskweek. Tegenwoordig (in 2015) worden Afrikaanse meervallen gekweekt in een aquaponicssysteem. Het project is een manier voor Mediamatic om voedselvraagstukken aan de kaak te stellen. Vervuiling van water en onvruchtbare grond voor planten vormen een steeds groter probleem voor voedselproductie. Tegelijkertijd ontstaat ook schaarste in grondstoffen voor kunstmest. Aquaponics is een methode om vissen en (eetbare)planten samen te kweken. In figuur 3.4-1 is het torensysteem uit 2012 afgebeeld. Het systeem van Mediamatic heeft nu 12 torens en 5 viskweekbakken. De viskweekbakken staan in een geïsoleerde container in een kas.

Figuur 3.4-1 Aquaponics torensysteem uit 2012.


28

Figuur 3.4-2 De huidige aquaponics kas tijdens een workshop

Simpel uitgelegd werkt een aquaponics als volgt. Vissen worden gevoerd en scheiden afvalstoffen uit in het water. De afvalstoffen worden door bacteriën, schimmels en detritivoren omgezet in nuttige nutriënten voor de planten. Het water van de vissen hoeft niet ververst te worden, waardoor minder water nodig is voor de kweek van vissen. Doordat hetzelfde water ook gebruikt wordt voor het groeien van planten is het netto watergebruik laag. Planten en vissen worden gekweekt in bakken, waardoor op vervuilde of onvruchtbare grond geproduceerd kan worden. Aquaponics leent zich ook goed voor productie in de stad en kan zo dichtbij de consument verse vis en groenten produceren, waardoor minder transport nodig is.

Figuur 3.4-3 Aquaponics kringloop


29

Het huidige aquaponicssysteem van Mediamatic is niet perfect. Het water moet verwarmd worden voor de vissen, hierdoor zijn energiekosten hoog, en waren mede aanleiding voor het onderzoek naar de mogelijkheid van een aquaponicssysteem in de grachten. Een ander nadeel van viskweek ten aanzien van duurzaamheid is het gebruik van voer. Visvoer bestaat uit ingrediënten die ook gebruikt kunnen worden als voedsel voor mensen. Zo bevat visvoer veelal soja en vismeel. Omdat het produceren van visvoer zoveel oppervlakte landbouwgrond vergt is viskweek niet duurzaam.

Met het oog op duurzaamheid is het meer interessant wild gevangen vis te eten. De opbrengt uit visvangst is echter beperkt, omdat er niet genoeg vis in de zee zwemt. Visbestanden nemen wereldwijd af. Doordat de vangst uit zee beperkt is, maar de vraag naar vis stijgt door een groeiende welvaart en wereldbevolking is de vraag naar kweekvis gestegen. (11) De visregulering in de Noordzee toont echter aan, dat visbestanden ook weer goed kunnen herstellen. Zo is de hoeveelheid schol in de Noordzee historisch hoog. (52)

Figuur 3.4-4 Scholstand in Noordzee (52)

Vis kweken in de grachten is interessant, omdat het een toegevoegde waarde zou kunnen hebben voor de beleving van natuur in de stad. Wild gevangen vis kan echter deze functie ook vervullen. Lokale wild gevangen vis verkopen die mogelijk vervuild is kan mogelijk bijdrage aan bewustwording van Amsterdammers om zorgvuldiger om te gaan met haar grachten. Vis van goede kwaliteit kan er toe leiden, dat Amsterdammers het grachtenwater meer waarderen als ecologische rijkdom. In gesloten systemen zoals een aquaponics vis kweken brengt als voordeel dat in- en output gestuurd kan worden. Met het kweken van vis in de grachten verlies je dit belangrijke voordeel. Viskweken met gebruik van grachtenwater zou mogelijk een optie zijn.


30

Sous-chef Billy ontvangt vis van visser Piet.


31

Hoofdstuk 4. Discussie Het belangrijkste resultaat van het onderzoek is dat inzicht is verkregen in de mogelijkheden en onmogelijkheden van het kweken van vis in het haventje. Er is besloten geen kweekmethode te onderzoeken, omdat de voorwaardelijke criteria voor het kweken van vis wat betreft voedselveiligheid en klimaat niet voldoet. Er is antwoord gevonden op de deelvraag welke eetbare vissen in de grachten van Amsterdam beschikbaar zijn voor consumptie. Deze vissen kunnen het best verkregen worden door vangst en niet door kweek. De vis uit de grachten voldoet aan de eisen van de EU en Rijksoverheid en valt binnen de visserijwetgeving. Tijdens het onderzoek is slecht één viskweekbedrijf in Nederland op binnenwater werkzaam gevonden die vissen kweekt voor consumptie.

De keuze voor het gebruik van interviews heeft ervoor gezorgd, dat specifieke informatie over het onderwerp beschikbaar is gekomen. Een nadeel van de interviews is, dat veel extra informatie is verzameld die minder relevant is voor het onderzoek. Het deskresearch heeft veel informatie over visveiligheid, viskweek en vangst in het algemeen opgeleverd, maar weinig specifieke informatie over de situatie in de grachten van Amsterdam. Er waren vooraf geen bepaalde criteria opgesteld bij het bepalen van de smaakkwaliteit tijdens de experimenten. Er is geen controlegroep gebruikt dit maakt de resultaten subjectief. Niet eerder is er onderzoek gedaan naar dit onderwerp, waardoor resultaten niet te vergelijken zijn met andere onderzoeken.

Bij het maken van het plan van aanpak is de keuze gemaakt om vis- en groentekweek te onderzoeken in de grachten vanuit de visie om een brakke aquaponics voor de grachten te kunnen ontwerpen. Tijdens het onderzoek bleek de noodzaak om de focus specifiek op vis te richten, omdat het onderzoek anders te omvangrijk zou worden. Vooraf was de verwachting dat meer bekend zou zijn over de voedselveiligheid van vis uit de grachten. De veronderstelling was dat de NVWA vaker vis zou controleren. Er is bij de NVWA informatie opgevraagd over haar werkmethode, maar helaas kon de NVWA niet aan dit verzoek voldoen. Aan de hand van het interview met Dr Stefan van Leeuwen van RIKILT is een beeldgevormd van de mogelijke werkmethode van de NVWA. Bij van Leeuwen is niets bekend over voedselveiligheid en het voorkomen van microplastics bij vis uit de Amsterdamse grachten. Hiervoor is mogelijk een taak weggelegd voor de NVWA. Minder sterk aan het onderzoek is, dat er geen interview heeft plaatsgevonden met Waternet. Deskresearch heeft niet alle vragen over de waterkwaliteit in Amsterdam kunnen beantwoorden. Zo is er geen informatie gevonden over microplastics in vis. Interviews met Waternet hebben niet plaats kunnen vinden, omdat dit niet in de tijdsplanning van Waternet uitkwam.

Tijdens het uitvoeren van het onderzoek dreigde het maatschappelijke aspect van viskweek onderbelicht te worden. Gekozen is om een extra deelvraag toe te voegen om meer aan te kunnen sluiten op de behoefte van Mediamatic. De maatschappelijke overweging tussen voor en tegen viskweek is belangrijk voor de aanbeveling.

Of het mogelijk is om vis te kweken in de grachten is gebaseerd op de visie van deskundigen binnen de aquacultuur. De deskundigen hebben echter ook geen ervaring met


32

kweeksystemen in het Amsterdamse grachtenwater. Er is wellicht meer mogelijk dan wordt voorzien. Geen van de deskundigem kon concreet antwoord geven op de onderzoeksvragen.


33

Hoofdstuk 5. Conclusies en aanbevelingenDe conclusie is dat de voorwaardelijke criteria voor kweken van vis in de grachten wat betreft voedselveiligheid en klimaat niet voldoet. Er is daarom geen viskweekmethode onderzocht. Wel is antwoord gevonden op de vraag welke eetbare vissen in de grachten van Amsterdam beschikbaar zijn voor consumptie. Het is niet bekend of de vissen die aanwezig zijn geschikt zijn om te kweken in het haventje van Mediamatic. De snoekbaars, baars, harder en meerval worden in de interviews genoemd als mogelijke opties. De gevonden gemeten gegevens over de waterkwaliteit in het haventje voldoen aan de criteria om vis te kunnen kweken. De temperatuur van het water is waarschijnlijk te laag voor de meeste vissoorten. dr.ir. Arjan P. Palstra benadrukt verontreiniging een groot probleem blijft, zowel van contaminanten als pcb’s en zware metalen als nieuwe contaminanten met nog onbekende effecten. (47) Tijdens het onderzoek is slecht één viskweekbedrijf in Nederland op binnenwater werkzaam gevonden.

Vis uit de Amsterdamse grachten kan het best verkregen worden door vangst en niet kweek. De vis uit de grachten voldoet aan de eisen van de EU en Rijksoverheid en valt binnen de visserijwetgeving en voldoet aan de eisen. Een visconsumptie van één portie vis per week uit de Amsterdamse grachten levert geen gezondheidsrisico’s op. Er is nooit onderzoek geweest naar de voedselveiligheid van vis uit de Amsterdamse grachten. Er is een taak weggelegd voor de NVWA om dit verder te onderzoeken.

Aanbevelingen- Laboratorium onderzoek dient verricht te worden naar de voedselveiligheid van vis uit de Amsterdamse grachten.

- Onderzoek is nodig naar welke vissen geschikt zijn voor kweek, rekening houdend met het klimaat van het grachtenwater van het haventje van Mediamatic.

- Vanuit een maatschappelijk oogpunt is het voor Mediamatic meer interessant om de lokale visvangst duidelijk in kaart te brengen en minder interessant om vis te kweken in de grachten. Een belangrijk voordeel van viskweek is, dat in en –output gestuurd kan worden in een gesloten systeem.

- Wild gevangen vis, die nog leeft, zou eventueel in een bun in de haven goed gehouden kunnen worden. Er zal onderzocht moeten worden in hoeverre de vis die wild gevangen is, geschikt is om te bewaren in een bun.

- Er is verder onderzoek nodig om er achter te komen hoe viskweek verduurzaamd kan worden. Alternatieve oplossingen voor de niet-duurzame aspecten van viskweek, zoals het voer en de verwarming van water zullen onderzocht moeten worden.

- In plaats van kraanwater zou grachtenwater gebruikt kunnen worden in het huidige aquaponicssysteem van Mediamatic. Het is belangrijk om dan altijd de saliniteit en de PH te controleren. Ook zal onderzocht moeten worden welke planten en vissen goed gedijen in een brakke aquaponics. (58)


34

Hoofdstuk 6. Literatuurlijst

1. Stichting Mediamatic. [Online].; 2012 [geciteerd 8 okt 2015. beschikbaar via: http://www.mediamatic.net/viewattachment/331706:.

2. Daalder R, Blokker A, Brouwer A, Timmermans G. Het Amsterdamse Beestenboek; 2015.3. Amsterdam.info. [Online].; 2015. beschikbaar via: http://www.amsterdam.info/nl/

geschiedenis/.4. vis met Piet. vismetpiet. [Online]. [geciteerd 10 mei 2015. beschikbaar via: http://

www.vismetpiet.nl/VismetPiet/Over_Piet.html.5. Scholte-Hoek CHA. Voortaan visch op den disch: De vereeniging van reeders van

vischersvaartuigen te IJmuiden; 1938.6. Nederlands Visbureau. visbureau. [Online].; 2012 [geciteerd 11 nov 2015. beschikbaar

via: http://www.visbureau.nl/cijfers/consumptiecijfers/consumptiecijfers_2012/.7. RIVM. De Nederlandse voedselconsumptie vergeleken met de Richtlijnen voedselkeuze.

briefrapport. Bilthoven: RIVM; 2014.8. Hoogenboom LAP, Kotterman MJJ, Hoek-van Nieuwenhuizen M, van der Lee MK,

Traag WA. Onderzoek naar dioxines, dioxineachtige PcB’s en indicator-PCB’s in paling uit Nederlandse binnenwateren. Wagening UR, RIKLT; 2007.

9. Timmermans G. [interview].; 2015 [Persoonlijke mededeling].10. Roekel A. kennislink. [Online].; 2013 [geciteerd 10 sept 2015. beschikbaar via: http://

www.kennislink.nl/publicaties/koel-helder-grachtenwater.11. Holland J. seafoodsource. [Online].; 2015 [geciteerd 8 sept 2015. beschikbaar via: http://

www.seafoodsource.com/all-commentary/here-s-what-we-ll-need-for-seafood-in-2030-and-how-to-get-there.

12. Tonkes M. Effecten van floatlands op de waterkwaliteit. AquaSense. 1996.13. Feldman F. Hamburgers eten met Louise fresco. Foliamagazine. 2012.14. Lohman J. Afstand tussen boer en burger belemmert innovatie. Trouw. 19 mrt 2013.15. Fischer T, MJ. Onderzoek doen! eerste druk ed. Groning/Houten: Noordhof.16. Baarda B. Dit is onderzoek! 1st ed.: Noordhoff Uitgevers B.V.17. Heessen HJL, Daan N, Ellis JR. Fish Atlas of the Celtic Sea, North Sea and Baltic Sea.

eerste druk ed. Zeist: KNNV.18. Rijksoverheid. wetten.overheid. [Online].; 1969 [geciteerd 24 nov 2015. beschikbaar via:

http://wetten.overheid.nl/BWBR0002682/geldigheidsdatum_17-12-2009.19. Ecomare. ecomare. [Online].; 2015 [geciteerd op 24 nov 2015. beschikbaar via: http://

www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/natuurlijk-milieu/ecologie/ecologische-processen/vermesting/.

20. Waternet. www.waternet.nl. [Online].; 2015 [geciteerd op 7 dec 2015. beschikbaar via: https://www.waternet.nl/projecten/verbetering-voor-trek-van-vissen/tab1/.

21. de Wilt RS, van Emmerik WAM. Kennisdocument karper. kennisdocument. Bilthoven: Sportvisserij Nederland; 2008.

22. Aarts TWPM. Kennisdocument Snoekbaars. kennisdocument. Bilthoven: Sportvisserij Nederland; dec 2007.

23. Tom Bakker, Zaalmink W. De wolhandkrab, een Hollandse exoot. marktverkenning. Den Haag: Wageningen UR, LEI; 2012.

24. Simons W. Opmars Amerikaanse rivierkreeft in de regio. Noordhollands Dagblad. 17 mrt 2011.

25. van Beek G. Zwartbekgrondel: een nieuwe invasieve vissoort voor Nederland? De Levnde Natuur. jul 2005.


35

http://www.mediamatic.net/viewattachment/331706:%20




http://www.amsterdam.info/nl/geschiedenis/




http://www.vismetpiet.nl/VismetPiet/Over_Piet.html




http://www.visbureau.nl/cijfers/consumptiecijfers/consumptiecijfers_2012/

http://www.visbureau.nl/cijfers/consumptiecijfers/consumptiecijfers_2012/

http://www.kennislink.nl/publicaties/koel-helder-grachtenwater




http://www.seafoodsource.com/all-commentary/here-s-what-we-ll-need-for-seafood-in-2030-and-how-to-get-there






http://wetten.overheid.nl/BWBR0002682/geldigheidsdatum_17-12-2009

http://wetten.overheid.nl/BWBR0002682/geldigheidsdatum_17-12-2009

http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/natuurlijk-milieu/ecologie/ecologische-processen/vermesting/






https://www.waternet.nl/projecten/verbetering-voor-trek-van-vissen/tab1/

https://www.waternet.nl/projecten/verbetering-voor-trek-van-vissen/tab1/

26. Soortenbank. soortenbank.nl. [Online].; 2015 [geciteerd 7 dec 2015. beschikbaar via: http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=zoetwatervissen&id=72&menuentry=soorten.

27. Combinatie van beroeps vissers. combinatie van beroeps vissers. [Online].; 2015 [cited 26 nov 2015. Available from: http://www.combinatievanberoepsvissers.nl/visrecepten/recepten-met-rivierkreeft.html.

28. Stampoteuropa. www.stampoteuropa.nl. [Online]. [geciteerd 7 dec 2015. beschikbaar via: http://www.stampoteuropa.nl/vis/karper.html.

29. van Emmerik WAM. Kennisdocument brasem. kennisdocument. Bilthoven: Sportvisserij Nederland; 2008.

30. Leijzer TB, van Emmerik WAM. Kennisdocument diklipharder. kennisdocument. Bilthoven: Sportvisserij Nederland; 2006.

31. Davidson A. Noord-Atlantisch Viskookboek Utrecht: Samenwerkende Uitgevers VOF; 2003.

32. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. RVO. [Online].; 2015 [geciteerd 3 dec 2015. beschikbaar via: http://www.rvo.nl/sites/default/files/20151009%20Basislijst%20Beroepsvissers%20per%207%20oktober%202015%20v1.0.pdf.

33. Rijksoverheid. rijksoverheid. [Online].; 2011 [geciteerd 13 nov 2015. beschikbaar via: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2011/03/31/vangstverbod-paling-en-wolhandkrab-vanaf-1-april-van-kracht.

34. Ruijter P. persoonlijke mededeling; 2015.35. Sportvisserij Nederland. sportvisserijnederland. [Online]. [geciteerd 10 nov 2015.

beschikbaar via: http://www.sportvisserijnederland.nl/vispas/visserijwet-en-regels/binnenwater/vis-bewaren-meenemen.html.

36. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. mijn.rvo.nl. [Online].; 2015 [geciteerd 3 dec 2015. beschikbaar via: https://mijn.rvo.nl/ontheffing-en-vergunning-visserijwet.

37. van der Heijden PGM. Kopzorgen over picogrammen en nanogrammen. aquacultuur. jun 2002.

38. van der Heijden PGM. persoonlijke mededeling; 2015.39. Weitjens J. persoonelijke mededeling.; 2015.40. Ministerie van Economische Zaken. codexalimentarius. [Online]. [geciteerd 2 dec 2015.

beschikbaar via: http://www.codexalimentarius.nl/over-codex/toen-en-nu.41. EFSA. efsa.europa. [Online]. [geciteerd 3 dec 2015. beschikbaar via: http://

www.efsa.europa.eu/en/faqs/faqchemicalsinfood.42. van Leeuwen SPJ. persoonlijke mededeling; 2015.43. Postma J, Rozemeijer MJC, Schobben JHM. De invloed van de waterbodem op de

waterkwaliteitsdoelen van het Noordzeekanaal : met specifieke aandacht voor de dioxineproblematiek. IMARES. 4 jul 2013;: p. 210.

44. Voedselveiligheid RRFO. RISICOBEOORDELING INZAKE AANWEZIGHEID VAN DIOXINES EN DIOXINE- ACHTIGE PCB’s IN PALING. riscobeoordeling. Wageningen: RIVM, RIKLT; 2007.

45. van der Lee MK, van Leeuwen SPJ, Hoek-van den Nieuwenhuizen M. Kotterman MJJ, Hoogenboom LAP. Contaminanten in schubvis. Wageningen UR, RIKILT - Instituut voor Voedselveiligheid, Imares Wageningen UR.

46. EFSA. Scientific Opionion on Arsenic in Food. Parma: EFSA, Panel on Contaminants in the Food Chain (CONTAM); 2010.


36

http://www.soortenbank.nl/soorten.php?soortengroep=zoetwatervissen&id=72&menuentry=soorten




http://www.combinatievanberoepsvissers.nl/visrecepten/recepten-met-rivierkreeft.html




http://www.stampoteuropa.nl/vis/karper.html%20

http://www.stampoteuropa.nl/vis/karper.html%20

http://www.rvo.nl/sites/default/files/20151009%20Basislijst%20Beroepsvissers%20per%207%20oktober%202015%20v1.0.pdf




https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2011/03/31/vangstverbod-paling-en-wolhandkrab-vanaf-1-april-van-kracht




http://www.sportvisserijnederland.nl/vispas/visserijwet-en-regels/binnenwater/vis-bewaren-meenemen.html




https://mijn.rvo.nl/ontheffing-en-vergunning-visserijwet

https://mijn.rvo.nl/ontheffing-en-vergunning-visserijwet

http://www.codexalimentarius.nl/over-codex/toen-en-nu

http://www.codexalimentarius.nl/over-codex/toen-en-nu

http://www.efsa.europa.eu/en/faqs/faqchemicalsinfood




47. Palstra AP. persoonlijke mededeling. 2015.48. Gezondheidsraad. Richtlijnen Goede Voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad; 2015.49. Publiicatieblad van de Europese Unie. Richtlijn 2006/7/EG van het Europees Parlement

en de raad van 15 februari 2006. richtlijn. Europees parlement; 2006.50. Global wetlands. globalwetlands. [Online]. [geciteerd 12 okt 2015. beschikbaar via:

http://www.globalwetlands.com/nl/helofytenfilter/.51. Amsterdamse Hengelsport Vereniging. ahv.mijnhengelsportvereniging. [Online].; 2015

[geciteerd 4 dec 2015. beschikbaar via: http://ahv.mijnhengelsportvereniging.nl/spiegelkarperproject/achtergrond.html.

52. Compendium voor de Leefomgeving. www.compendiumvoordeleefomgeving.nl. [Online].; 2015 [geciteerd 12 dec 2015. beschikbaar via: http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0073-Visbestanden-in-de-Noordzee.html?i=4-32.

53. Voedingscentrum. voedingscentrum. [Online]. [geciteerd 13 nov 2015. beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/wat-kan-ik-wel-en-niet-eten-tijdens-mijn-zwangerschap-.aspx.

54. EFSA. SCIENTIFIC OPINION Scientific Opinion on health benefits of seafood (fish and shellfish) consumption in relation to health risks associated with exposure to methylmercury. Opinion of the Scientific Committee/Scientific Pane. Parma: EFSA, NDA; 14 jul 2014.

55. Natuurbericht. [Online].; 2009 [geciteerd 20 okt 2015. beschikbaar via: http://www.natuurbericht.nl/?id=1332.

56. Van Slooten Aquacultuur. dutchpikeperch. [Online]. beschikbaar via: http://www.dutchpikeperch.nl/0/0/tekst/83/Fotoalbum.html.

57. Ecomare. ecomare.nl. [Online].; 2015 [geciteerd 7 dec 2015. beschikbaar via: http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/organismen/planten/bloemplanten/composieten/zeeaster/.

58. Blom G, Brandenburg W. edepot.wur.nl. [Online].; 2011 [geciteerd 8 dec 2015. beschikbaar via: http://edepot.wur.nl/293998.


37

http://www.globalwetlands.com/nl/helofytenfilter/

http://www.globalwetlands.com/nl/helofytenfilter/

http://ahv.mijnhengelsportvereniging.nl/spiegelkarperproject/achtergrond.html




http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0073-Visbestanden-in-de-Noordzee.html?i=4-32






http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/wat-kan-ik-wel-en-niet-eten-tijdens-mijn-zwangerschap-.aspx




http://www.natuurbericht.nl/?id=1332




http://www.dutchpikeperch.nl/0/0/tekst/83/Fotoalbum.html




http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/organismen/planten/bloemplanten/composieten/zeeaster/






http://edepot.wur.nl/293998

http://edepot.wur.nl/293998

Hoofdstuk 7. Bijlagen

Bijlage 1. Interview Piet RuijterOpgenomen met audiorecorder en letterlijk verwerkt. Interview met Piet RijterInverviewer: Thijmen BöeklingInterviewer: Willem Velthoven

T: Ja dus we willen kijken naar of we hier in het haventje vis kunnen kweken of goed kunnen houden.P: JaT: Wat denk jij wat goede vissen zouden kunnen zijn voor in het haventje.P: Ja, baars en barsem dat is een sterke vis zegmaar.T: JaP: En braas wordt niet zo heel veel gegeten in Nederland. Dat zou dus wel iets zijn om uit te proberen dat mensen het wel willen. Want mensen kennen het niet meer.T: Heeft het dan nog iets speciaals nog dat je de bodem bedekt…?P: Ja ik hoorde net vertellen dat ze in kooien in karen zeg maar. Een bak met allemaal gaatjes natuurlijk. Die je dan omhoog kunt draaien, dan heb je al iets waar ze dan inzitten. Dat zou een mogelijkheid zijn anders moet je het haventje helemaal afsluiten. En je kan dan nooit alle vissen er uit scheppen natuurlijk.T: jij houdt zelf ook je vissen? Soms?P: Ja, soms als ik ze levend heb dan kan ik ze natuurlijk in de boot in een kaar zeg maar. Maar dat is dan meer voor de aal. Dan spaar je dat op. Tot je het eind van de week een portie hebt en dan breng je het weg. Dus om ze levend te houden heb ik een kaar dat gewoon in het buitenwater zakt zeg maar. T: Dat is een kooi?P: Een soort kooi, wij noemen dat dan een kaar, T: kaar,P: k a a rT: Er zijn heel veel van dat soort termen, die er in visserij zijn.P: In de boot heet dat een bun een bak die je zo op hangt zeg maar. Vierkant kan klein kan groot zijn natuurlijk. Je ziet ze niet zoveel meer bij grote vishandels. Omdat ze dat nu vaak binnen hebben staan met gemetselde bakken weet je wel. En dan staat er water op te pompen. Ze doen wat minder met buitenwater dat is minder kwetsbaar. T: Hoe werkt dat dan op de boot?P: Op de boot is gewoon een bak in de boot. Buiten dus het is dicht gelast. Dan zitten er gaatjes in stroomt gewoon in en uit is gewoon buitenwater. zeker onder het varen spoelt dat gewoon door. Met warm weer kan je er nog wel last van krijgen. Dat je zegt nou mag ik er wel een pompje op zetten dan blaasje ook meteen zuurstof mee weet je wel. Dat ze niet dood gaan. Maar voor de rest gaat dat heel goed.T: Hoe lang houd je dan die vissen als je paling houdt? P: Een paling kan je wel een week tot 14 dagen. Ja ze worden natuurlijk hoe langer ze er in zitten leggen ze ook af qua vet gehalten.


38

T: Want je voert ze nietP: Nee, ze eten ook niet in gevangenschap. In de karen en de bunnen ook niet. Ze spugen zelf. Voedsel dat ze hebben gegeten spugen ze uit. T: OkeP: Het ken wel maar dan moet het heel groot zijn. want paling word natuurlijk ook gekweekt. Dan worden ze ook gevoerd natuurlijk. Maar dat gaat dan, enorme bassins hebben ze dan he. Is toch anders dat ze dan wel eten. T: Ja ik heb nooit een paling kwekerij gezien. P: Nee, nou er zijn wel wat beelden van. Als je naar de site gaat van de combinatie van binnen vissers. Kom je heel veel dingen tegen. Die hebben een website.T: Ook met plaatjes van kwekerijen. P: Ja van alles. Van een vis maan en hele lijst. En verschillende soorten. Dus wel aardig om daarnaar te kijken. Kom je ook heel veel te weten. T: Met Geert had ik ook soort van een lijstje al gemaakt tijdens het gesprek.P: Ooh je hebt Geert al gesproken.T: Ja twee weken geleden. P: Ja hij was nou verhinderd.T: Dus misschien wolhandkrabben, snoekbaars, baars harder, oesters zwartbekgrondel.P: Ja zwartbekgrondel is een soort die hoort hier eigenlijk niet thuis he. Ja die komt nou massaal hier voor. T: Maar is dat ook een sterke vis. Dat als je die vangt dat hij nog leeft.P: Ja hij is wel vrij sterk ja. Hij word niet groot hoor 15 cm is groot. T: Meer voor de pizza… P: Ja hij is te eten.T: Wat voor smaak heeft die vis dan?P: Geen idee, ik heb hem nog niet gegeten. Het enige wat ik wel eens eet is een snoekbaars. T: Geen harder?P: Heb ik wel eens gegeten ben ik, ik ben er zelf niet zo gek op. Ut schijnt goed te eten te zijn. Geert probeert dat allemaal wel uit vaak.T: Hij vertelde dat hij ook wel harder had gegeten en dat een hele lekkere vis vond.P: Ja ik vind het een beetje droogig, dus aparte smaak. Ik heb liever de snoekbaarzen want dat komt heel dicht bij zeevis he. Kabeljauw en zo die smaak. Het smaakt niet echt naar een zoetwatervis. T: Het is natuurlijk ook echt een roofvis. P: Mensen moeten er ook aan wennen, de meeste mensen willen zeevis zeg maar. Zijn niet zo van de zoetwatervissen. Maar als ze dan een keer snoekbaarsem gegeten hebben dan niet gedacht dat het zo lekker was. T: Je ziet het ook nooit en kan het nooit proberen.P: Nee je ziet het wel steeds meer op de kaart hier en daar. Dus, Het gaat veel naar Frankrijk. T: Want je hebt hier ook wel eens in Amsterdam aan de restaurants geleverd of niet?P: Wel is, maar dan heb je niet altijd, dus dan verwatert het soms weer weetje wel. En dat moet je eigenlijk altijd hebben. Sommige restaurants willen dat dan en ja dat lukt dan natuurlijk niet. Of ze willen dan 1 vis, dat doe je dan niet zo gouw, maar als je volle kist hebt gooi je die achter in de auto en breng je naar de groothandel, weetje wel.T: Ja daarom leek het ons ook interessant, dat we ze een tijdje kunnen houden hier.


39

P: Ja precies als je ze levend hebt kun je het op sparen. Willem onderbreekt:W: Dit is de directeur van de stichting Jans, hij weet waar de vis hier zwemtJ: Ooh echt waar?!W: En hoe die ze er uit krijgt. Wat kunnen we nou hier voor de deur naar binnen harken? Kreeft?P: Jaa, nau visserij is natuurlijk uh not done zeg maar mee he. Die moeten we weer laten zwemmen maar ze zitten er wel.W: Aal ook?P: jaW: We moeten eigenlijk gewoon een paar fuikjes laten zakkenP: Beroepsmatig zit hier nog wel iemand anders. W: Ooh wie is dat dan?P: Dat is Leen Versluijs, die is inmiddels.. hij is een jaar of 10 ouder dus 73…W: Die kan wel een paar assistenten gebruiken. P: Ja, W: Want jullie hebben je territorium verdeeld neem ik aan. P: Ja dat is al jaren zo.W: Ja dat is logisch, dus als we echt hier de aal uit de gracht willen vissen dan moeten we dat met Leen doen.P: Ja,W: Want anders zegt hij, ben je nou gek gewordenP: Ja precies.W: Ik zou dat wel heel leuk vinden, om te kijken wat we dan echt voor de deur in de pan kunnen vissen. J: Ja,W: Wat is nou mooierP: Braas en voorn dat zit hier ook natuurlijkW: Dan zit je hier, met een warme cappuccino, de deur op een kiertje.P: En die gooi je zo in de pan.


40

Bijlage 2. Interview Geert TimmermansOpgenomen met audiorecorder en letterlijk verwerkt. Interview: Geert TimmermansInterviewer: Thijmen BöeklingInterviewer: Willem Velthoven

G: Wolhandkrabben die vangt Piet Ruiter ook, dan zijn ze zo (paar 1 centimeter). Daar kan je ook iets mee kweken. Maar het is natuurlijk zo, het lijkt simpel maar als je er 1000 hebt dan is dat niet zo simpel. Er breken ziektes uit ruimte gebrek, je moet er voedsel in stoppen. Het is soms handiger om het gewoon buiten te vangen. Dan heb je al die stres niet. Letterlijk. T: Misschien kunnen we even kijken naar wat voor vang methodes wij zouden kunnen gebruiken.G: Ja, kijk je kunt natuurlijk ook, je hebt hier natuurlijk buitenwater. Ik weet niet of je daar gebruik van maakt? Je haalt het naar binnen toe. Maar je kunt natuurlijk ook iets bedenken dat je buitenwater een bak wordt. Afgeschermd door iets. W: ja je kunt er kooien in hangen. G: JaW: dat is hoe vissers hun bijvangst levend hield. Niet alleen de bijvangst. Die zat daar echt aan een vaart aan een woonboot. Met een paar vlotten met kooien er in. En in de kooien had hij gewoon een kooi met aal. Een kooi met kreeft.G: ja dat zijn gewoon gigantische bunnen. Dus je kan hier een hele lange…T: Op die manier kan je ok zeg maar als, als Piet een vis vangt, heel veel vis, dan kan je ze voor een tijdje in een kooi bewaren.G: ja, dat doet hij natuurlijk ook, in een bun he, maar dat is een methode... Alleen ik vertelde net met Piet Ruijter hebben we ook wel eens gekeken of je direct kan leveren aan de Amsterdamse restaurants.W: ja,G: het punt is hij vangt de ene keer 3 snoekbaarzen en de volgende dag niks en weer eens 11 en dan weer eens niks. Dat vind een restaurateur onhandig…W: Die kan daar niet mee werken.G: Die wil op de kaart zetten Amsterdamse snoekbaars, ik noem maar wat. Als hij elke keer nee moet verkopen, dan denkt ja uuh,, dus dat maakt het wel ingewikkeld. De betrouwbaarheid van de aanlevering. T: Maar op zich als je ze op een goede plek in leven kunt houden en bewaren. G: Ja, of heel subjectief zijn en zeggen er zijn maar 4 snoekbaarzen per dag. W: ja, en die Pieter Ruijter? Want ik ken hem niet.G: Piet Ruijter is de enige beroepsvisser in Amsterdam nog, vist hier op het IJ en in de havens commercieel. Dat is wat ik net zei, hij moet allemaal klusjes er bij doen wil die zijn hoofd boven water houden. Is geen vetpot. W: NeeG: Hij levert gewoon aan de groothandel. Dat is voor hem ook het makkelijkst. Dan weet je gewoon een vaste prijs. Geen gedoe. T: Ik hoorde ook dat hij voorheen vooral aan de Franse snoekbaarzen…G: Nou wat je ziet, is dat zijn groothandel het dan weer verkoopt aan Frankrijk. T: En die verdienen dan. G: Ja dat natuurlijk dan een paar keer over de kop. Ik noem maar wat piet verkopt het voor


41

6 euro. De groothandel verkoopt het voor 12 en jij koopt het voor 24 euro. Zo gaat dat. W: Nee daarom is het natuurlijk wel leuk om dat soort contacten beter te leren kennen. En wij kunnen hier gewoon en ik weet niet of Waternet dat goed vindt. Maar we kunnen wel een stuk van de haven reserveren. En daar kooien in hangen. Dat is heel makkelijk. G: Als je wel eens met die wolhandkrabben wilt experimenteren dan kan Piet wel eens van die kleintjes leveren. T: Oke,G: Dat is nu net voorbij he, want het seizoen van die kleine intrek is voorbij. Maar als je dat volgende jaar wil doen, ik weet niet hoelang jouw project…W: want waar komen ze vandaan?G: die worden bij Halfweg gevist. Daar hebben we een onderzoek voor intrek van uh, glasaal. Om te kijken hoe dat. En de bijvangst is heel veelW: en dat word…G: En die worden allemaal terug gegooid.W: Je laat hem dat onderzoek werk doen?G: Ja, hij heeft daar een speciale, een andere fuik hangt hij daar op. Waar glasaal gevangen in kan worden. W: OkeG: Dat is een heel fijn net.W: Een vitrage fuik.G: Ja, maar dan heel stevig. Maar daar zitten dus heel veel wolhandkrabben. T: En die fuiken liggen stil. G: Ja we hebben daar een vispassage gemaakt. Om te kijken of die vispassage werkt. Dus alle vissen zwemmen in die fuik. En dat wordt dan geteld. En vervolgens word alles weer bevrijd. Dat wordt dan drie keer per week van april tot juni. W: leukG: En dat doen we nu voor het tweede jaar. Om te kijken of die vispassage werkt. Om een beetje inzicht te krijgen wat de intrek van glasaal is. T: Piet zou ons ook wel kunnen adviseren in hoe we zouden kunnen vissen hier?G: Ja, ik zou zeker een keer met hem praten. Dat vindt hij misschien wel leuk en dan kan je misschien ook iets met hem afspreken al. W: Dat moet je ook met Leslie en Willie doen. Dat zijn de koks. We beginnen net hier het restaurant te bedenken. G: Ik zou daar zeker een keer een gesprek mee.W: Ook voor hun leuk om te begrijpen wat er hier in de buurt is. En wij vinden het helemaal niet erg als de snoekbaars op is, vind het aanstellerij van de die restaurateur toch?T: Eigenlijk wel. W: Je bent natuurlijk zekerder als je ze hier in leven kunt houden. Maar ik weet niet hoe.G: Na hij vangt, vaak zijn ze al uuh.W: Zijn ze al dood.G: Ze hangen in het staand want, dan zijn ze meestal overleden. T: Weet jij een beetje hoe het met de historie van vissen in Amsterdam, is dat een beetje zo matig geweest als nu?G: nee,T: Was dat 50 jaar geleden al anders?G: Nee we hebben ooit. haring in het IJ? Ik weet niet of je dat boekje kent.


42

T: Ik heb het filmpje gezien. G: Ja er is ook een boekje, Uit eind jaren 90. Dat heeft Martin ooit geschreven. Hadden wij, beroepsvissers is ook een bron van kennis. Wat zwemt er al zo in de.. toen had je zo iets van 6 beroeps vissers. Dus dat is echt een aflopende zaak. En voor de oorlog had je er nog veel meer. T: Dat zijn gewoon vissers die toen een plek hadden gekregen en h..G: Ja die viste op zoetwatervis. Je had natuurlijk ook toen het IJsselmeer nog zout was. Had je in Durgerdam gewoon haring vissers, na de afsluiting van de afsluitdijk is dat natuurlijk anders geworden. Eigenlijk alleen nog maar op zoet water gevist. En Baars kan je natuurlijk prima eten. Maar er is bijna geen markt voor in Amsterdam of Nederland überhaupt. T: Nee,G: Niemand eet het. Terwijl het echt onzin is. baars is een perfecte vis. Je kan er hele mooie filet uit snijden. Als ik jou die dingen voor moet zetten, en je zou blind moeten proeven zijn er hele veel mensen die daar niet uit komen. T: En andere vissen? Ik las ook dat dunlipharder ook veel.G: Ja, die wordt ook gevangenT: komt die ook hier? G: nou dat is misschien niet te diep. Maar zodra je hier op het IJ bent, het IJ opvaart… Algen eters. Misschien is dat ook wel een vis die je… die kunnen redelijk tegen zoet water. Een stevige vis gaat niet zo snel kapot. W: Harder is Lekker!G: alg eterW: Vegetarische vis joepie!G: Wat je zegt een harder is echt goed eetbaar. Je kan hem als zalm behandelen je kan het roken, marineren, van alles. W: We kunnen met andere planten een zoutwateraquaponics gaan maken met harder. T: Ja lijkt mij ook gaaf, maar ik weet niet of het een goede kweek vis is. G: Nou er zwemmen op dit moment 10.000de nieuwe hardertjes rond he. Dit soort maat.. (vinger)T: Dus daar gaat het goed mee. G: JaW: Ja die kun je nu opvissen en in je systeem stoppen. T: Als jullie naar de houtrak komen dat is een gemaal daar willen ze eigelijk allemaal naar binnen maar dat gaat niet. daar zwemmen er echt duizenden 10 duizende. Haal je daar je net door heen en dan heb je allemaal.W: Pootvis.G: Dit soort maat (vinger). Ja dan moet je nog even. Dus het is veel slimmer om een dealtje te sluiten met Piet en ze uit het wild te halen. W: Dat lijkt mij heel goed. Een dealtje sluiten met Piet, dan heb je meteen een vriend die je kan vertellen wat hier te halen en te beleven valt. wat voor schip vist hij mee? Zet hij alleen fuiken?G: klein bootje alumilium. Maar hij zet fuiken en staande want. En hij doet rondleidingen W: Aah oke G: Dan ga je voor een bepaald bedrag met hem mee en dan ga je over het stadskhek lopen. Vertel hij wat over de havens. Er worden netten gelicht. En krijg je vis mee die hij dan fileert. En ondertussen heb je gewoon een leuke dag gehad.


43

T: Fof. Ik ga hem zeker benaderenG: Misschien moet je dat ff.. uh. Noem in ieder geval mijn naam dat scheelt. Hij word heel veel door allerlei mensen benaderd. Op een gegeven moment heeft hij ook zo, wat willen die allemaal van me. De hele tijd veel informatie geven. Maar op een geven moment houdt het ook een beetje op he. Iedere dag te lullen. W: Ieder dag het zelfde verhaal vertellen dan wil je er geld voor.G: Ja, dus je moet misschien ook een duidelijk idee hebben wat jij zou willen. Dus al je zegt, ik wil 20 harders hebben om te kijken of dat, en te benaderen, of je daarmee kan kweken. Kwallen, niet kweken maar als je ze goed kan houden. En dan hier in het restaurant kan verkopen. Dat is misschien wel een heel duidelijk doel. Dat moet je gewoon commercieel afspreken. W: Dat is een leuk ding. Als we iets verder zijn met het restaurant. Dan is het ook het mooiste als je dat kan zeggen. Ik heb gewoon van die vis en die haal ik vers uit het water. G: Dus dan kan je misschien een afspraak maken hoe je dat gaat aanpakken. T: En hoe denk jij dat het zit met de kwaliteit van de vissen hier?G: Die is goedT: Ik hoef me geen zorgen te maken om de dioxines en zo?G: Nee kijk voor de aal en de wolhandkrab, maar dat heeft meer te maken met dat er een aantal plekken in het Noordzeekanaal waar ooit Duphar zat. Een jaar of 40 geleden is dat in de fik gevlogen. En toen is al dat bluswater in het water gelopen. En dat is op de bodem neergeslagen. T: Dat is gewoon 1 ding geweest dat het enorm heeft vervuild. G: Maar de aal die hier word gevangen, kan je eten. Maar de aal in het noordzee kanaal kan je ook opeten. Alleen als je dagelijks aal eet dan is het misschien verkeerd. T: tsja, wie eet er dagelijks aal. G: Niemand.W: Die visser. G: Dus alle schubvis, alle niet bodem vissen worden gewoon verkocht. Die worden ook regelmatig bekeken. T: Ja bij de groothandel moet dat natuurlijk ook gewoon gecontroleerd worden. W: En hoe zit het met de parasieten in die vissen die zijn…G: Nou ik eet regelmatig snoekbaars en ook harder wel. W: En je merkt er niks van.G: Misschien zit het wel ergens in me lijf…W: Dat is misschien wat er gebeurd. dat het in je oogbal kruipt dan zie je wat minder en denkt aaaah toch.G: Maar het water in Amsterdam is schoon he. Ze houden ook die cityzwem in het water dus het is gewoon zwemwater eigenlijk. W: Er zijn ook 60 mensen die hier in poepen in het water. We hebben hier geen riool dus. G: Ooh at moet binnenkort dan aangesloten worden.W: Volgend jaar.G: Nee dus dat gaat gewoon helemaal goed. En het water in het IJ het Noordzeekanaal is nog schoner dan dit water.T: Maar je weet natuurlijk nooit wat er allemaal in gegooid word. W: Maar het is wel heel veel water. G: Neh, 50 jaar geleden had je nog wel een beetje gronderige snoekbaarzen.


44

T: Waar komt die gronderige smaak dan van?G: Nou kijk harders die hebben dat natuurlijk ook wel. Dat zijn algen eters dus dat zin in hun maag en darmsysteem als je dat verkeerd schoonmaakt. Komt dat gewoon in de vis. Dus als je die beesten eerst nog een beetje lekker laat zwemmen in helder water.W: Schoonzwemmen zo heet dat.G: Het is een kwestie van goed schoonmakenW: Ohja is het eigenlijk gewoon een fileer fout?G: Ja, als je het verkeert fileert. Harder als je die open maakt. Zit er vaak zo’n zwartbuikje, dat moet je er goed uit halen. Dat maakt in belangrijke maten de smaak van de vis. T: Ja want als je dat per ongelijk opensnijd en het loopt er uit. G: Dan loopt het over de vis. T: En als ik fuiken hier ga uit zetten, of wat dan ook. Waar moet ik dan heen om wat te regelen voor regels en zo. G: Nou je moet eerst weten van wie het water is. W: Wij huren het water toch. Je hebt een meter tot uit de kant.G: Ja, maar jij huurt het water van?W: De gemeente.G: Dus het gaat er dan om of zij jou wel of niet toestemming willen verlenen. Maar vervolgens bij het ministerie zijn. Voor vergunning voor fuiken. Want dat is niet zo makkelijk. Want ze willen niet dat iedereen fuiken uit gaat zetten. W: Een mannetje van Waternet zei laatst ook. Want ik zei, ik heb enorm veel last van de wind, dat die haven vol met troep ligt. En ik vind het ook helemaal niet erg om een beetje controle te hebben over wie daar in gaat liggen. Dus ik zei ik pak gewoon een boom. Leg ik dwars voor die haven. Trek je hem opzij als je er uit of in wil. Zij wisten mij uit te leggen dat dat niet mag. Dus het is leuk dat je een haven hebt. Maar je mag hem niet afsluiten. Wat is dat weer voor regel?G: Nee maar het zetten van fuiken is niet eenvoudig. Het doen,, maar de vergunning verlening. W: Maar dat kan je samen met piet doen. Want piet heeft die vergunning. G: Nou je moet even kijken want hij weet van wie dit water is. Vaak word het ook weer verpacht, vaak door de hengel sport. En die gaat er dan wel of niet weer over of er fuiken in mogen. Het is allemaal getrapte verantwoordelijkheid. Piet mag bijvoorbeeld in de Amstel fuiken zetten en ook in de kostverlorenvaart. Dat regelt hij met sportvisserijen. T: Ja dat zijn behoorlijk veel partijen he. G: En ja het natuurlijk ook nog een concurrentie ding he. Want als iedereen fuiken uit gaat zetten is het voor zo’n beroepsvisser ook niks meer. Dus ik zou misschien Piet in, want kijk hij heeft ook de spullen en een fuik kost geld. En het is dan ook de techniek hoe zet je dat dan neer moetje een bootje hebben en al die andere dingen. En wat doe je met je vangst waar je dat kan bewaren. T: En hoe kijk jij er naar om meer visserij te hebben in Amsterdam. Denk je dat het goed is of niet?G: Ik weet niet of je heel Amsterdam uuh, nou laat ik het zo zeggen ik weet niet of er genoeg vis is om alle Amsterdamers te voeden. Het is natuurlijk nu een beetje leuk en grappig. Maar als het op een gegeven moment interessant wordt dan krijg je over bevissing. W: Het is economisch ook niet interessant? G: Nou wat je nou ziet is dat.W: Het is veel te veel werk per kilo.


45

G: Wat je nu veel ziet is dat er illegaal wordt gevist vanaf de kant met hengels op snoekbaars.W: en waarom is het illegaal?G: Nou je mag maar 2 snoekbaarzen vangenW: ah oke,G: En ze nemen er soms 30 mee. En dat verkopen ze onderhands T: Aan de markt of zo?G: Ja aan de markt of aan een vishandelaar. Wat je ook wel ziet is met bootjes, het IJ is echt snoekbaars water. Bij heiden en vere het bovenste. Je ziet ze allemaal met radartjes en hengeltjes. Daar wordt volgens mij ook veel meer meegenomen dan officieel mag. Die worden met hengels gevangen, er worden ook wel ilegaal fuiken gezet. Af en toe stuit ik daar ook op. T: Maar denk je niet dat er ook een positieve kans is dat mensen meer waardering krijgen voor het grachtenwater. G: Nou ik denk het wel, we krijgen heel veel mensen zoals jij die mij ook belt met de grachten zijn helder we zien dat er vis in komt kunnen we daar iets mee? En we willen wat. Kreeften kunnen wij commercieel kreeften vangen? Nou dat soort vragen krijg je dan. T: Oke, En mosselen?!G: Nou hier is het niet diep genoeg maar in het IJ is het 15 meter dus dan zit je ook weer in het zoute water. Maar bijvoorbeeld Japanse oesters die kleven hier nu al aan de paal. Daar kun je misschien ook iets mee doen. T: Maar zoet water mosselen kun je die ook eten? G: Nou in de oorlog werd dat wel gedaan. T: Heb jij wel eens een zoet water mossel gegeten? G: Ik heb nooit een zoet water mossel gegeten. En de zwanenmossel is natuurlijk beschermd he. T: maar je hebt nog de driekhoeks en de quaga mossel. G: Ja maar driehoeks is te klein he en die quaga mossel is allemaal van dit soort maatjes word niet veel groter. Ik weet niet of je daar wat mee kan. W: Garnering. G: Maar je kan het natuurlijk wel als je het vermaalt kan het dienen als voedsel T: Voor je harders. G: Ja voor je meervallen of je harders. Dan moet je het fijnstampen of zo. T: Maar jij denkt dus niet dat vervuiling van het water echt een probleem is?G: Nee dat is niet een probleem. Nee de vervuiling dat is geen item. Het is dus meer van de vergunningen de reguliering. T: Ja duidelijk denk ik.G: Dus je hebt hier een hele mooie gigantische kweekbak voor de deur. W: je moet een proefproject met die stadsecoloog doen dan hoef je die vergunning niet te hebben. G: nee ik zou sowiso met Piet gaan praten. Of die wat voor jou kan betekenen. En zo’n haventje kan je op een bepaalde manier afsluiten of een kooi er in. W: het is wel makkelijk om er kooien in te maken want je hebt geen last van mensen die het kapot varen want als je dat hier doet. G: Want komen hier schepen aan?T: In de zomer welG: Met Sail was het hier natuurlijk een grote chaos, toen lag ik daar en toen zijn we omgekeerd. Was file. T: Dan wou ik het nog over de planten hebben. Zijn er nog eetbare planten in Amsterdam


46

G: Ja,T: Maar waterplanten dan?G: Nou wat wel een interesante plant is de zeeaster. T: Zeeaster?G: Ja, kan je ook gewoon bij albert heijn kopen he. Als he, daar worden ze verkocht als lamsoren geloof ik. Zeeaster is een plant die op het zilte, zilt water nodig heef. Dus als je richting Zaandam gaan dan zie je ze nu ook bloeien he. Het is een aster, dus een beetje lila paarse, bloem, en de bladeren zijn heel goed te eten. T: Want als e naar kweek toe gaan dan willen we daar eigenlijk planten bij als compensatie.G: Want dit is niet 100% zoet, heb je daar wel een proefjes naar gedaan? Ik denk dat hier nog licht brak element is. T: Als je het proeft, maar ik heb het niet gemeten. G: Maar dat kan je dan wel kweken. T: Asters,G: Zeeasters, lamsoren is natuurlijk ook heel leuk voor het restaurant. T: Ja vooral er ook op gericht dat je het water aan het vervuilen bent omdat je dan zo actief aan het kweken bent. T: Ja je hebt gewoon water voor de deur en dat kan je zo de kas in leiden. Dat hoeft niet persee in een kas te zijn he zeeasters. Dat kan je gewoon in de bakken allemaal uh.. dus dat zit allemaal zo in de spat zone. De wortels zitten wel in het, maar het is niet een moeras plant maar zit er wel tegenaan. W: Je zou dat natuurlijk als je een wat hogere densiteit aan vis in zo’n insteek haventje hebt. Dan zou je dat water kunnen circuleren. Maar je krijgt eigenlijk meer nutrienten in je water. potentieel, als je hier gewoon 100 vissen hebt. Als werk voorraad voor het restaurant. Dan krijg je al een water zuiverings behoefte. Je kunt dat laten circuleren met het open water. maar je kunt het ook door een plantenbed laten. Dan ben je eigenlijk gewoon een aquaponics aan het maken. Maar dan moet je eigenlijk een soort van kleine u combinatie maken… T: Drijvende tuinen. Achtig iets.W: Ja drijvende tuinen. G: Ja ze hebben een hele leuke proef gedaan door studenten van de UVA. Ook met drijvende tuinen die liggen nu bij het remeiland dat is een restaurant. Voormalige, het remeiland dat lag op de noordzee en daar werd radio en tv uitgezonden. Dat is hier naartoe gesleept ligt nu gewoon in de haven. Studenten hebben daar 4 eilandjes 2 bij 2 meter. Is ook eetje waar vogels op gaan. Andere eilanden is ingericht om planten te kweken.T: Ik ben wel bij de drijvende tuinen geweest op de boerenwetering. G: Ja maar dat ziet er toch anders uit.T Zij vertelde dat ze in de jaren 90 wel bieten hadden geprobeerd, maar dat dat ook het enige is dat wou werken.G: Ja of het andere word opgegeten door meerkoeten. T: Moet dus wel gaas overeen voor de vogels.G: Ja vogels is toch vaak wel een probleem. Dan heb je het net allemaal in gezaaid. En dan hap hap. (Geert zoekt een foto van de watertuinen)T: Maar daar is het water dan niet te brak?G: Nou kijk het is onderin zout. Dan brak en dan zoet. Zoet is wat lichter. Vandaar je moet wat diepere delen hebben zout op je bodem te hebben. Het is gewoon niet diep genoeg. Kijk dit zijn die eilanden. Die liggen daar als proefT: wat is die middelste?


47

G: Uuh ik denk dat dat, ze hebben ze onderverdeeld in, hier liggen grindjes op daar moeten dan, maar die liggen daar en die kun je natuurlijk ook hier naar toe slepen. Zoeken ze plekken voor. Misschien is het ook wel goed om is een keer met de Haven Amsterdam te praten. Welliswaar is dat niet hun gebied maar ze hebben wel veel kennis. T: Wat doen zij dan haven Amsterdam?G: Nou ja, ze beheren het water in nautische zin. Dus zorgen de schepen daar veilig heen en weer varen. Ze geven ook vergunningen af. Ze hebben een gebied waar zij over gaan. Waar industie of bedrijven zich kunnen vestigen. T: Zij zouden misschien ook weer een advies kunnen geven.G: Zij gaan niet over dit water, dit is centrum denk ik… maar misschien zo’n eiland of zo’n idee moet hier naar toe gesleept worden. Ik heb volgende week donderdag een gesprek.W: Centrum heeft zeer ristrictief beleid, elke woonboot mag geloof ik 1 vierkante meter in water.G: Zij zijn natuurlijk.T: Zijn er nog bedreigingen voor de biodiversiteit in Amsterdam?G: Bedreigingen, T: Ja wat zijn de grootste dreigingen? G: Nou het gaat eigenlijk wel goed met de biodiversiteit in de stad. Het water wordt steeds schoner, de lucht wordt steeds schoner, we spuiten geen gif meerW: De laatste panden en boten worden van het riool gehaald, betekent dat je straks een gebrek aan nutriënten krijgt? Een verarming van het water?G: Zeker door die quaca mossel. Dat is wel eens uitgerekend, het IJsselmeer wordt in 3 dagen door die hele quaga mossel gefilterd. Dus in 3 dagen tijd gaat al het water in het ijselmeer door die quaga mossel. Wat je dan ziet is dat het plotseling heel helder water wordt. Wat dus het hele fijne organisme waar vooral broedt van kan leven, W: Dat is er allemaal uit gehaald door die mossel. G: Ja dat is een theorie. T: Maar dat is ook een bedreiging voor de snoekbaars dan?G: Ja, voor alles.W: Dus dat is een echte bedreiging.G: Bedreiging bedreiging, het is meer een soort hinder, doordat er plotseling overal planten gaan groeien, doordat het zonlicht tot op de bodem kan komen. Dan loopt het helemaal vast.W: In je Schroef!G: Ja op de randmeren is dat echt een serieus probleem. T: In Almere ook.G: Ja, dus dat moet je dan weer allemaal, maar goed dat kun je er uit vissen en dat kan dan weer biobrandstof zijn. Maar het water wordt daarmee wel steeds armer en schraler. En dus minder vis. T: Want de bodem hier hoe ziet die er uit? Is dat een betonnenbak?G: De bodem? Dat is gewoon klei, veen of zand. T: Oke er zit niks in en er is alleen een wand als kade. G: Ja, het niet een bak. T: Dat is ook in de grachten zo?G: Ja, zegmaar die kade muren zijn gefundeerd. Met palen en dan ligt daar gewoon bagger in. T: Dus je kan daar heel diep in gaan?G: Nou op een gegeven moment moet je niet te diep want de heleboel kantelt, tegendruk.T: Even een paar stokjes tussen doen voor dat je


48

scriptie Thijmen Böekling 13 jan

Documents

Transcript of scriptie Thijmen Böekling 13 jan