Kaart 4: onderwijs op afstand & terug naar school – focus en inrichting 1 / 6

www.lesopafstand.nl

Schoolteams kijken ernaar uit dat leerlingen weer voor de helft van de tijd naar school komen. Naast veiligheidsmaatregelen, is het nodig dat scholen nadenken over de inhoudelijke focus en de inrichting van het onderwijs voor de komende periode. Wat kan er worden gedaan in de beschikbare tijd op school? En wat betekent dat voor het onderwijs op afstand?

Centrale vraag in deze kaart is: welke keuzes maakt de school voor zowel het onderwijs op school als voor het onderwijs op afstand als de leerlingen weer deels naar school toe komen?

Ga ervan uit dat alle leerlingen geleerd hebben in de afgelopen periode – niet voor niets hebben leraren het onderwijs op afstand met veel verve ingericht – oefen daarom geen druk uit op de leerlingen, de leraren en het programma. Allereerst dient de vraag zich aan hoe de ‘live’ ontmoetingen tussen de leraar en de leerlingen en tussen de leerlingen onderling worden ingevuld.

Het aanbod van de afgelopen en de komende weken is gecomprimeerd, zowel qua vak- en vormingsgebieden als de te behalen leerdoelen. Door dit in een meerjarenperspectief te plaatsen, wordt duidelijk welke aanpak dit schooljaar en/of de jaren die volgen wenselijk is.

Deze kaart schetst mogelijkheden en reikt vragen aan die leraren en schoolleiders kunnen ondersteunen bij de voorbereiding, bij het vaststellen van de focus en bij de inrichting van het onderwijs in de komende periode. Zij bepalen zelf wat haalbaar is en hoe ze het onderwijs de komende tijd gaan vormgeven.

Bekijk de videotips van deskundigen

De pedagogische relatie

Wanneer de leerlingen weer naar school komen zal er veel persoonlijke aandacht zijn voor hun ervaringen. Het is belangrijk dat leraren vertrouwen tonen in hun ontwikkelings-mogelijkheden, zodat de kinderen zich gezien en gewaardeerd voelen. De eerste tijd staat daarom nadrukkelijk in het teken van ‘samen’: samen spelen, samen leren, samen beleven. Net zoals bij de start van een nieuw schooljaar, is er veel aandacht voor aan elkaar wennen, groepsvorming en het maken van afspraken. De mate waarin hier behoefte aan is kan verschillen, afhankelijk van de leeftijd van de leerlingen en van wat er speelt in groepen. Veel leerlingen zullen het ook fijn vinden om weer samen inhoudelijk aan het werk te gaan.

De kinderen hebben de afgelopen tijd bijzondere ervaringen opgedaan die per gezin verschillen. Het is belangrijk dat kinderen ruimte krijgen om hun ervaringen te delen. Dat kan in een groepsgesprek, maar het is minder beladen om dit in kleine, informele gesprekjes te doen. Ook kan de leraar een beeld krijgen van de gemoedstoestand van de kinderen door hen te observeren tijdens spel-, werk- en lessituaties.

Dit is voor de leerlingen een nieuwe situatie: zij zitten in een kleinere groep, missen klasgenootjes en gaan op andere/minder momenten naar school dan ze gewend zijn. Ten behoeve van de groepscohesie kan de leraar de gezamenlijke online contacten met alle leerlingen voortzetten.

Speciale aandacht gaat uit naar de leerlingen van groep 8 die de laatste fase op de basisschool ingaan. Wat is er voor hen de komende tijd belangrijk, zodat ze de resterende tijd goed benutten, op een leuke manier afscheid kunnen nemen en de overgang naar het voortgezet onderwijs soepel verloopt?

Kaart 4: onderwijs op afstand & terug naar school – focus en inrichting 2 / 6

www.lesopafstand.nl

Bepaalde leerlingen waren al in beeld omdat ze om verschillende redenen extra kwetsbaar zijn. Nu het onderwijs weer deels op school plaatsvindt, is het zaak om de extra ondersteuning (ook in contacten met externen) te vervolgen en af te wegen of er meer leerlingen zijn die extra ondersteuning nodig hebben.

Vragen op schoolniveau• Hoe krijgen de leraren zicht op het

welbevinden van kinderen?• Welke keuzes maakt de school om in de

eerste schoolweken te investeren in relatie en welbevinden?

• Voor welke leerlingen en ouders is (vervolg op) extra ondersteuning nodig?

• Voor welke leerlingen zijn de ervaringen ingrijpend geweest en is ondersteuning nodig?

• Hoe wordt de komende periode ingericht voor de leerlingen van groep 8?

Organisatie

Groepen samenstellenDe school zal na moeten denken over de samenstelling van de groepen. Dit omdat niet alle leerlingen tegelijkertijd naar school mogen komen, en scholen worden verzocht om de beschikbare ruimte in het schoolgebouw optimaal in te zetten. Op die manier kan er er zo veel mogelijk afstand tussen leerlingen, en tussen leerlingen en leraren, worden gecreëerd. Veel scholen hebben op basis van hun visie gekozen voor een homogene of juist heterogene groepssamenstelling. Kan dit worden gehandhaafd? Of zijn er pedagogische of didactische overwegingen die ervoor pleiten om de subgroepen nu anders in te delen? Ook moet de school bepalen hoe ze omgaat met vierjarigen die in deze periode zouden instromen.

Vragen op schoolniveau• Hoe gaat de school om met het samenstellen

van groepen voor het lesaanbod?• Op basis van welke criteria worden

de groepen samengesteld? Hoe wordt rekening gehouden met instructie- en onderwijsbehoeften, met sociaal-emotionele aspecten en hoe wordt bewerkstelligd dat leerlingen optimaal kunnen leren?

• Hoe realiseert de school onderwijs gecombineerd met een optimaal gebruik van het schoolgebouw?

• Wat doet de school met de vierjarige instromers?

• Kiest de school ervoor om kinderen uit hetzelfde gezin op dezelfde dagen/momenten naar school te laten komen?

• Wordt de groepssamenstelling beïnvloed door (het aantal) kinderen van ouders met cruciale beroepen, die meer tijd op school aanwezig zijn?

Vraag voor de schoolleider• Vanuit welke schoolvisie wordt het onderwijs

en de samenstelling van groepen ingericht?

Hoeveelheid onderwijstijdNet zoals bij het onderwijs op afstand, is de contacttijd op school beperkt: leerlingen zijn waarschijnlijk zo’n 10-15 uur per week op school. Het blijft daarom belangrijk om de leerdoelen te prioriteren. Nu de aandacht verlegd wordt naar fysiek onderwijs bepaalt de school zelf of zij leerlingen op school voorbereiden op (zelfstandige) schooltaken voor thuis, of dat hier nog ondersteuning op afstand voor nodig is.

Vraag op schoolniveau• Welke keuzes worden er gemaakt betreffende

de inrichting/besteding van de onderwijsuren?

Kaart 4: onderwijs op afstand & terug naar school – focus en inrichting 3 / 6

www.lesopafstand.nl

Vragen voor de schoolleider• Hoe en door wie wordt extra ondersteuning

ingezet? Is de ondersteuning gericht op de leerlingen, op de leraren of op allebei?

• Hoe ziet het onderwijs op afstand er in deze nieuwe fase uit, en is het haalbaar dat leraren voor (bepaalde groepen) leerlingen het lesgeven op school en het onderwijs op afstand combineren?

Afstemming en differentiatie Leraren kunnen het beste starten met groepsgewijs onderwijs. Door goed te observeren hoe leerlingen daar op reageren, merken zij snel genoeg of het programma passend is, welke leerlingen al verder zijn en welke leerlingen baat hebben bij extra onderwijstijd en/of instructies en oefening.

Vragen op schoolniveau• Welke criteria gelden voor afstemming en

differentiatie: welbevinden, actueel niveau, onderwijsbehoeften, de thuissituatie?

• Hoe gaat er gedifferentieerd worden: voor wie, hoe en wanneer?

Inhoud

Beginsituatie vaststellenAls het onderwijs op school wordt hervat, is het van belang dat de leraar snel een beeld krijgt van de impact van de afgelopen periode. Onderwijsinhoudelijk zou het vertrekpunt kunnen zijn: waar de verschillende groepen waren gebleven net voor de scholen dichtgingen, in combinatie met het aanbod in de afgelopen periode. Mogelijk is de mate waarin het aanvullend aanbod doorleefd is, niet voor alle leerlingen hetzelfde.

Nu het onderwijs weer op de school kan worden gegeven, is een breed en integraal aanbod voor de diverse vak- en vormingsgebieden in principe wenselijk. Echter, het feit dat het onderwijs nu

nog in een beperkte opzet plaatsvindt, heeft consequenties voor de breedte en de omvang van het aanbod. De SLO reikt suggesties aan voor de doelen op de leerlijnen en de uitgeverijen leveren (methode)specifieke handvatten. Zie hiervoor lesopafstand.nl. Als vervolg op de eerder toegelichte keuzes (zie kaart 1 en kaart 2) focussen we in deze kaart op de basisvaardigheden.

Zicht krijgen op de taal-leesontwikkeling Bij kleuters zijn interactieve activiteiten, bijvoorbeeld een handpop die vertelt en vragen stelt, goede mogelijkheden om zicht te krijgen op de taalontwikkeling. Betekenisvolle, speelse activiteiten, bijvoorbeeld rond een verhaal of boek, nodigen het kind uit om taal te gebruiken. In combinatie met gesprekken en spelobservaties krijgt de leraar een beeld. Vanaf groep 3 kunnen leraren zicht krijgen op de leesvaardigheid door leerlingen hardop te laten lezen en de kwaliteit daarvan vast te leggen (correct, vlot en vloeiend). Voor het begrijpend lezen zullen veranderingen minder zichtbaar zijn. De leraar krijgt vooral zicht op de ontwikkeling door weer aan de slag te gaan met het lezen van teksten en daaraan gerelateerde verwerkingsactiviteiten, die zijn gericht op functioneel schrijven, spreken en luisteren. Bekijk ‘Duidelijkheid en afspraken’ en ‘Omvang tijd en te behalen doelen’.

Kaart 4: onderwijs op afstand & terug naar school – focus en inrichting 4 / 6

www.lesopafstand.nl

Zicht krijgen op de rekenontwikkelingOm zicht te krijgen op de reken-ontwikkeling, is het van belang te observeren hoe de leerlingen denken en handelen. Bij kleuters doet de leraar dit door aan te sluiten bij hun spel, het spel gericht te observeren en tijdens het spelen vragen te stellen. Vanaf groep 3 geven daarnaast rekengesprekjes en leerlingenwerk informatie over de aanpak. Het belangrijkste is in deze fase zicht te krijgen op hoe de leerlingenomgaan met de basisvaardigheden rekenen-wiskunde. Bekijk ‘Omvang tijd en te behalen doelen’ en ‘Doelen selecteren en prioriteren’

Doelen stellen en keuzes makenDe noodzaak om doelen te prioriteren houdt nog aan. Bij het kiezen van de doelen, is het raadzaam om in periodes te denken: de periode tot de zomervakantie, de periode van de zomer- tot de herfstvakantie, en zo nodig voor een langere periode, totdat het onderwijs weer kan aansluiten bij de doelen die normaliter aan de orde zijn. De overgang van groep 2 naar groep 3 en van groep 7 naar groep 8 verdienen speciale aandacht. Bij de overgang van groep 2 naar groep 3 kijkt de leraar wat realistisch is tot de zomervakantie en welke consequenties dit heeft voor het aanbod en de werkwijze bij de start in groep 3. Voor de leerlingen van groep 7 moeten keuzes worden gemaakt die aansluiten bij hun verwachte uitstroomprofiel. Hoge verwachtingen zijn hierbij essentieel.

Effectieve en motiverende activiteiten dragen eraan bij dat de gestelde doelen worden bereikt. Bij kleuters gaat het om spelend leren. Vanaf groep 3 bepalen leraren aan de hand van de methodes wat ze wel/niet/anders aanbieden. Als de leerlingen op school zijn, kiest de leraar vooral aanbod waarbij ondersteuning van de leraar nodig is en waarbij interactie gewenst is. Denk aan mondelinge besprekingen en activiteiten waarbij

materialen nodig zijn die thuis niet aanwezig zijn, zoals het omgaan met contexten bij rekenen en het modellen bij begrijpend luisteren en lezen. Hierop aansluitend kan de leraar eventueel toepassings- en/of verwerkingsactiviteiten aanreiken die de leerlingen thuis kunnen doen.

Vragen op schoolniveau• Welke keuzes worden er in het aanbod

gemaakt als het gaat om de taal-, (voorbereidende) lees- en rekenontwikkeling en het huidige niveau van de kinderen?

• Zijn er op schoolniveau afspraken gemaakt over welke instructies en verwerkingen op school plaatsvinden en/of het nodig is om thuis ook nog activiteiten uit te voeren?

Accenten spel(en)Spel speelt in de ontwikkeling van jonge kinderen een belangrijke rol. Nu de kinderen weer deels naar school gaan, zullen veel kinderen de behoefte hebben om met andere kinderen te spelen. Hierdoor ontstaat er interactie tussen kinderen, met de leraar en met materialen. De leraar stimuleert en begeleidt het spel door mee te spelen, vragen te stellen en taal en informatie toe te voegen. Zo creëert de leraar krachtige leermomenten. Interactieve activiteiten met de (sub)groep en spelen en werken in hoeken zorgen ervoor dat alle kinderen actief betrokken zijn bij de doelen die centraal staan.

Kaart 4: onderwijs op afstand & terug naar school – focus en inrichting 5 / 6

www.lesopafstand.nl

Accenten taal-lezenVoor de groepen 3 - 8 zijn lezen en leesbevordering de belangrijkste doelen. In groep 1 en 2 krijgen alle taaldomeinen weer aandacht, met veel accent op het voorlezen, gecombineerd met spreken, luisteren en gesprekken. In groep 3 en 4 blijft de techniek van het lezen centraal staan. Dat vereist veel oefenen én horen hoe het moet. Daarnaast is er aandacht voor begrijpend lezen en luisteren. Naarmate de leerlingen ouder worden, komt het accent steeds meer te liggen op leesbegrip, gecombineerd met functioneel schrijven, spreken en lezen. In de hoogste leerjaren is dit de kern. Het technisch lezen vraagt vooral onderhoud, zeker als het lezen nog onvoldoende is geautomatiseerd. Zie hiervoor kaart 1.

Accenten rekenen-wiskundeBij het maken van keuzes voor rekenen-wiskunde maakt het uit om welk domein het gaat. Bij het domein Getallen is er sprake van een lineaire opbouw waarbij de accenten per groep verschillen. Bij kleuters is van belang in te zetten op getalbegrip tot 10 en tot 20. Het gaat onder andere om tellen, omgaan met hoeveelheden en het handelend kunnen oplossen van eenvoudige splits-, optel- en aftrekproblemen. In groep 3 ligt de nadruk op alle sommen t/m 10, inclusief de splitsingen en de oriëntatie op de telrij tot 100. In groep 4 en 5 staan de basisvaardigheden rekenen-wiskunde tot 100 centraal. Essentieel is het juiste gebruik van strategieën. Vanaf groep 6 worden de rekenactiviteiten uitgebreid met doelen en activiteiten waarbij de basisvaardigheden nodig zijn. Bij de domeinen Verhoudingen, Meten & Meetkunde en Verbanden zijn vooral

het ervaren, handelen en redeneren belangrijk. Leraren kunnen bekijken in hoeverre de leerlingen inzicht en begrip hebben op het gebied van de geprioriteerde doelen bij deze domeinen. Voor groepen die verder in de leerlijn zijn, kunnen hieraan meer formele rekenopdrachten worden gekoppeld.

De ontwikkeling volgen

Nu de leerlingen weer een deel van de tijd op school zijn, is het allereerst belangrijk zicht te krijgen op hun welbevinden en de sociaal-emotionele ontwikkeling. Door leerlingen te observeren en met hen te praten, krijgt de leraar snel een beeld van wat ze hebben meegemaakt en hoe ze zich voelen. Daarna kan worden bepaald waar de leerlingen staan in hun ontwikkeling op andere vlakken. De contactmomenten tijdens het onderwijs op afstand en het werk dat de leerlingen in deze periode hebben gemaakt geven hiervoor input.

De eerste dagen dat de leerlingen weer op school komen, is het belangrijk dat de leraar vaststelt hoe de leerlingen omgaan met het aanbod op school. Leraren van groep 1 en 2 doen dit door het spel en werk van kinderen te observeren en te registreren, door gesprekken met de kinderen te voeren en door te kijken hoe zij omgaan met interventies/verrijking van de leraar. In de groepen 3 en hoger onderzoekt de leraar de kwaliteit van het werk en het denkproces van de leerling. Op basis van deze informatie plant de leraar het vervolgaanbod, bij voorkeur verdeeld over korte periodes van een aantal weken, zodat de ontwikkeling van de leerlingen van nabij kan worden gevolgd en het aanbod daar goed op kan worden afgestemd. Hierbij dient zich ook de vraag aan of en hoe methodegebonden toetsing wordt ingezet. Een andere afweging die scholen maken

Kaart 4: onderwijs op afstand & terug naar school – focus en inrichting 6 / 6

www.lesopafstand.nl

is of en wanneer er methode-onafhankelijke toetsen worden afgenomen. Bij deze keuze speelt de doelstelling van de (eventuele) toetsing een rol: welke informatie moet de toetsing opleveren en hoe wil de school die informatie gebruiken voor het planmatig handelen?

Omdat er dit jaar geen eindtoets wordt afgenomen, is er geen extra onafhankelijke meting van het niveau van de leerlingen van groep 8. Om de overgang soepel te laten verlopen, is een warme overdracht naar het voortgezet onderwijs cruciaal.

Vragen op schoolniveau• Op welke manieren krijgt de school snel zicht

op het welbevinden en de sociaal-emotionele ontwikkeling van alle leerlingen? Welke afspraken zijn er gemaakt over het registreren en het monitoren? Welke rol speelt de intern begeleider hierin?

• Hoe wordt de totale ontwikkeling van de leerlingen gevolgd? Wat wil de leraar te weten komen door middel van observaties, gesprekken en eventuele toetsen? En hoe wordt deze informatie gebruikt, zodat het handelen goed is afgestemd?

• Wordt de leerling zelf betrokken bij het volgen van zijn/haar ontwikkeling? Op welke manier(en)? En de ouders?

• Wat betekent de periode van onderwijs op afstand voor het programma en voor de overgang naar de volgende groep of het voortgezet onderwijs? Welke afspraken zijn hierover op schoolniveau gemaakt? Wie monitort dit?

Vragen voor de schoolleider• Hoe gaat de school de komende

periode om met observatiesystemen, ontwikkelingsvolgsystemen, methodegebonden en methodeonafhankelijke toetsen?

• Volgt de school hierbij de richtlijnen van het bestuur of maakt zij hierin eigen keuzes?

• Welke afspraken zijn er met de scholen voor voortgezet onderwijs gemaakt over de overdracht van de groep 8 leerlingen? Op welke wijze is dit gecommuniceerd met de leerlingen van groep 8 en hun ouders?