Reflectie witboek BRV Schokken opvangen en g roenb lauwe

doorader ing

Frederik Lerouge KU Leuven, Aard- en Omgevingswetenschappen

21 maart 2016

1. Meer doen met minder ruimte

2. Ontwikkelen vanuit samenhang

3. Leefkwaliteit bevorderen

4. Samen aan de slag

Met het oog op open ruimte, zijn dit prima ontwikkelingsprincipes.

Ru imte l i j ke on tw ikke l ingspr inc ipes

Na een g rond ige lez ing…

Ruimte als substraat, grondstof, hulpbron

Biofysisch systeem als structurerende drager

Water als essentiële en schaarse grondstof

Ecosystemen als motoren voor functie- en dienstenlevering voor mens en natuur

Niveaus van zelfvoorziening voor ruimtelijke functies en diensten

Sociaal-ecologische veerkracht van ruimtelijke systemen tegen ongewenste schokken en verschuivingen

Wat i s ons waarder ingskader voor ru imte?

Sociaal–ecologische systemen en ecosysteemdiensten

Ruimtelijk beleid

Wat i s ons waarder ingskader voor ru imte?

Kwetsbaarheid1: functie van diversiteit, rijkdom en connectiviteit

Vb: grootschalige monoculturen in de landbouw

Hysteresis2: na een ‘regime shift’ kan systeemherstel bijzonder moeilijk blijken

Vb: herstel open watersystemen

Trage variabelen3: een veerkrachtig beleid focust hierop vb. verzegeling, biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid, wetgevende

kaders, tradities, … identificeren!

Feedback loops Positief (versterkend) of negatief (dempend), soms ook

zelfversterkend

Veerk rach t ige ru imte?

1 Fraser et al. 2005; 2Grafiek: Crépin et al 2012, based on Scheffer et al 2001; 3 Walker & Salt 2006

Witboek BRV: “Ruimtelijke veerkracht is het vermogen van de ruimte om veranderingen en schokken uit mondiale trends waar Vlaanderen weinig vat op heeft (klimaatverandering, energie- en voedselvoorraden, demografie, globalisering) op te vangen zonder dat daarbij de maatschappelijke ontwikkeling in het gedrang komt.”

Het veerkrachtconcept leent zich uitstekend als kader voor out-of-the-box, non-lineair en adaptief denken over Vlaamse ruimte

Het veerkrachtconcept als fundament voor ruimtelijk beleid? Not so much.

Probleem:

- Invulling veerkrachtbegrip

- Operationalisering Vb: “Het Vlaams ruimtelijk beleid zet samen met zijn partners in op ruimtelijke investeringsprojecten in

gebieden (1) waar de veerkracht van de open ruimte onder druk staat, (…) (3) waar zich een urgente veerkrachtopgave voordoet, (…)”

Veerkrachtdenken kan wel structurerend werken bij het uitzetten van ruimtelijk beleid

Veerk rach t ige ru imte?

Leidende principes voor ontwikkeling veerkracht in sociaal-ecologische systemen naar 1,2,3:

1. Behoud diversiteit & ecologische variabiliteit ecologische diversiteit responsdiversiteit

2. Ontwikkelen functionele redundantie meerlagige systemen responsdiversiteit

3. Beheren connectiviteit Connectiviteit kan zowel goed als slecht zijn. Overgeconnecteerde systemen zijn kwetsbaar, maar kunnen ook sneller herstellen

4. Beheren trage variabelen en feedback loops identificeren en monitoren, bestuursstructuren koppelen aan indicatoren

5. Ontwikkelen van complex adaptief redeneren Zeer moeilijke opgave – afstappen van reductionistisch lineair denken, omgaan met onzekerheden, begrijpen hoe actoren redeneren en reageren

Veerk rach t ige ru imte?

1Biggs 2012, Resilience Alliance; 2 Walker & Salt 2006; 3 Walker et al 2012

Leidende principes voor ontwikkeling veerkracht in sociaal-ecologische systemen naar 1,2,3:

6. Stimuleren kennisopbouw adaptief beleid beschouwt leren en experimenteren als essentieel onderdeel van besluitvorming vb. pilootprojecten spelen hier op in

7. Participatie verbreden mogelijk maken en begeleiden van ‘botom up’ initiatieven, opzetten van brede strategische allianties, … met evenwichtige machtsverhoudingen als essentiële randvoorwaarde

8. Promoten polycentrische bestuursystemen bestuursvormen waarin meerdere actoren en instituten in interactie gaan om beleid te voeren en toe te passen in specifieke domeinen of regio’s

Veerk rach t ige ru imte?

1Biggs 2012, Resilience Alliance; 2 Walker & Salt 2006; 3 Walker et al 2012

Hoe definiëren, meten en benchmarken we ‘ruimtelijk rendement?’

Definiëring hiervan is cruciaal voor de doorwerking van dit begrip!

Sterke urban bias

Louter (markt)economisch, sociaal-maatschappelijk, of veeleer tot integraal-ecologisch?

Sociaal-maatschappelijk zwakkere groepen?

Uitdiepen, verruimen en concretiseren

Ecosysteemdienstconcept kan hier, mits oordeelkundig toegepast, een belangrijk invulling geven

- Integraal waarderen

- De hele cascade beschouwen

- Waarde van ‘restruimtes’ voor lokale leefkwaliteit

- Buffers voor onzekerheden, kennislacunes, onverwachte schokken, …

- PES als instrument

Ru imte l i j k rendement?

Multifunctioneel ruimtegebruik en verweving

Mag geen doel op zich zijn

Welke functies, en op welk schaalniveau?

Afstemmen op heersende systeemprocessen

Wetenschapelijk debat: land sharing versus land sparing

Heldere principes en concrete targets

Mu l t i f unc t ionee l?

Bioproductieve Ruimte “Elke ruimte die ecosysteemdiensten (producerende, regulerende, culturele) levert vanuit

primaire productieprocessen”

Meenemen als randvoorwaarde / toetsingskader bij planning en ontwerp.

‘Hoe bioproductief is de ruimte die ik ontwerp?’

B ioproduc t ieve Ru imte

‘Hoe bioproductief is de ruimte die ik ontwerp?’

B ioproduc t ieve Ru imte

“February Smashes Earth's All-Time Global Heat Record by a Jaw-Dropping Margin”1

Urgent ie én ambi t ie

1 Jeff Masters and Bob Henson, Weather Underground (data: NASA)

In het bijzonder naar bijkomende verstening en biodiversiteitsverlies toe is een trendbreuk nodig op korte termijn.

1. Principes en doelstellingen moeten concreter, diverser én genuanceerder

2. Behoefte aan nieuwe planologische geografie van de Vlaamse Ruimte

3. Wetenschappelijk-technische ontwikkelingen moeten veel meer resoneren in de tekst

4. Urgenties (klimaat) ambitieuzer doorvertalen naar vereiste trendbreuken

5. Neem ecosysteemdiensten mee op, en gebruik veerkracht als leidraad, maar wees bewust van de beperkingen van deze conceptuele kaders

Ruimtelijke planning:

- Uitgesproken integrerend domein

- Vraagt uitgebreide participatie

Zonder sterke krijtlijnen voor open ruimte in BRV, BAU in verlies open ruimte?

Enke le aanbeve l ingen