‘32 ZORGVISIE MAGAZINE 5 mei 2016

Struikelend naar de toekomst

werkingsverband van ZIO (eerste-lijnszorggroep), het Maastricht UMC+, VGZ-zorgverzekeraar en Huis voor de Zorg (belangenbe-hartiger zorgvragers). Dirk Ruwaard, hoogleraar gezond-heidszorgonderzoek en pro-grammaleider van de Academi-sche Werkplaats Duurzame Zorg, formuleert het voorzich-

SAMENWERKEN AAN DUURZAME ZORG

Duurzame zorg komt alleen van de grond als organisaties gaan samenwerken, zowel binnen als buiten de zorgsector. Nieuwe samenwerkingsvormen staan echter nog in de kinderschoenen.tekst Tjitske Lingsma beeld Fotomek/Fotolia.com

FOCUS DUURZAAM ONDERNEMEN

Uw specialist in de buurt’, luidt de slag-zin. Maastricht heeft sinds kort twee stads-poli’s waar specialis-ten in de wijk spreek-uur houden. In deze

nieuwe instellingen kunnen patiënten die door hun huisarts zijn doorverwezen sneller dan in het ziekenhuis met een

specialist een afspraak krijgen voor ad-vies of laagcomplexe zorg. Men kan er terecht voor tien specialismen zoals interne geneeskunde, neurologie, ortho-pedie en dermatologie. De huisartsen hebben sneller de uitslag binnen dan wanneer de afspraak in het ziekenhuis plaatsvindt.De stadspoli is een vorm van anderhal-velijnszorg opgezet door een samen-

16ZVM005_pag 32-35_Focus_Samenwerking.indd 3216ZVM005_pag 32-35_Focus_Samenwerking.indd 32 4/19/2016 4:28:58 PM4/19/2016 4:28:58 PM

mei 2016 ZORGVISIE MAGAZINE 5 33

tig. De stadspoli ‘zou een model kun-nen opleveren voor duurzame zorg’: hoogwaardig van kwaliteit, betaalbaar, toegankelijk en toekomstbestendig.

Co-creatie

Met de groeiende zorgvraag en uitgaven is het nodig duurzame modellen te ont-wikkelen. Zuid-Limburg voelt de nood-zaak. De gezondheid van de burgers is er slechter dan in de rest van Nederland. Er is grote vergrijzing en tegelijk krimpt de bevolking. ‘Juist in zo’n regio is het goed om te kijken hoe je tot duurzame zorg kunt komen’, zegt Ruwaard. Maar is de stadspoli goedkoper, beter en effi ciënter dan het ziekenhuis? Om dat te onderzoeken loopt de Academische Werkplaats Duurzame Zorg mee om het project te monitoren en te evalueren. ‘Anders dan bij de gebruikelijke onder-zoeken doen we dat niet van buitenaf, maar van binnenuit. Vaak is de gedachte dat een universiteit een in zichzelf ge-

keerd bolwerk is. Maar het gaat bij dit project in Maastricht echt om co-creatie. Als onder-

zoekers zitten we bij de bestuurlijke overleggen

van de stadspoli’s. We monitoren de processen

en ook de uitkom-

sten. Zo bleek een eerste opzet waarbij specialisten ín de huisartspraktijk ge-plaatst werden niet de oplossing. Huis-artsen kunnen dan geneigd zijn de pa-tiënt ook even door de specialist te laten zien met als gevaar een toename in het zorggebruik en daarmee de kosten.’Aan één voorwaarde voldoet het project in Maastricht in ieder geval: organisaties werken samen. ‘Anders krijg je duur-zame zorg niet van de grond’, stelt de hoogleraar.Sinds de stadspoli’s er zijn, gaan mensen minder naar het duurdere ziekenhuis. Dat is een mooi resultaat. Maar Ruwaard wijst erop dat er landelijk ook een terug-loop in verwijzingen is. Ook wordt on-derzocht of de stadspoli eventueel een aanzuigende werking heeft. Wat gebeurt er als het ziekenhuis straks minder in-komsten heeft? ‘Je moet wetenschappe-lijk het totaalplaatje hebben om te zien of dit werkelijk een duurzame oplossing is’, aldus Ruwaard.

Communiceren

Rob van der Sande, lector bij het Kennis-centrum Duurzame Zorg van de Hoge-school Arnhem Nijmegen (HAN), is betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe samenwerkingsvormen. In een project rond palliatieve zorg gaat ZZG zorggroep de verpleegkundig specialist inzetten om taken van de huisarts over te nemen. ‘Dat draagt bij aan duurzame zorg’, vertelt Van der Sande. Het is een van de manieren om goede zorg voor de groeiende groep thuiswonende ouderen te bewerkstelligen. Maar samen toewer-ken naar duurzame zorg moet je leren. Zelfs op het meest basale niveau – com-municeren – blijkt het lastig. ‘De wijkver-pleegkundige wil graag het hele verhaal kwijt aan de huisarts, die eigenlijk punts-gewijs in drie zinnen wil weten wat hij moet doen. De specialist wil zelfs maar drie woorden horen’, schetst Van der Sande. De autonomie van de professional, de scheidslijnen tussen de professies en bestaande structuren vormen een bar-rière. ‘Neem de nazorg van kankerpa-tiënten die nu leidt tot verstopping van de poli’s. Als we proberen die patiënten naar de eerste lijn te krijgen, werpen huisartsen tegen dat ze er wel erg veel taken bij krijgen.’ Van der Sande is er voorstander van om samenwerking ten behoeve van duurzame zorg nadrukke-lijk te steunen of zelfs meer af te dwin-gen. ‘Het is net als zonnepanelen. Je

moet het fi nancieel steunen tot het vol-komen normaal wordt.’

Wereldbeeld

De stichting MVO Nederland (maatschappelijk verant-woord ondernemen) heeft een netwerk opgezet dat inmiddels uit vijftig uiteen-lopende partijen bestaat die samen werken aan duur-zame zorg. ‘Vaak denkt men bij duurzaamheid aan het milieuaspect, maar wij pre-senteren een totaalvisie die de kwaliteit van je hele organisa-tie kan ver-hogen’, vertelt sec-tormanager Helene van der Vloed van het MVO Netwerk Zorg. In 2011 publiceerde de organi-satie met diverse partners het Manifest voor een ge-zonde toekomst van de zorgsector. Vanuit een integrale mens- en wereld-visie pleit het netwerk voor ‘faciliterend’ leider-schap, andere omgang met medewerkers en pa-tiënten, duurzame bedrijfs-voering en producten, en samenwer-king. MVO Nederland werkt bij voorkeur in verrassende allianties. De stichting heeft tweemaal een leergang (‘MVO Expeditie’) georganiseerd waarin uit-eenlopende partijen samen leren hoe organisaties en de zorgketen kunnen

DUURZAME ZORG

Wat is duurzame zorg? De defi nities verschillen.

Dirk Ruwaard, hoogleraar Gezondheidszorg-

onderzoek en programmaleider van de

Academische Werkplaats Duurzame Zorg in

Maastricht ziet het als een opdracht en

formuleert de vraag anders: ‘Hoe kunnen de

volgende generaties rekenen op kwalitatief

hoogwaardige, betaalbare en toegankelijke

zorg?’ Voor MVO Netwerk Zorg is het een visie:

‘Positieve gezondheid is het vertrekpunt,

waarbij het principe geldt dat de zorg op alle

vlakken goed is voor mens en aarde, en

kosteneff ectief is’.

>

VO Nederland lijk verant-emen) heeft pgezet dat vijftig uiteen-en bestaat die aan duur-

ak denkt men heid aan hetmaar wij pre-otaalvisie die n je

In rde de organi-se partners

oor een ge-t van de

nuit een s- en wereld-netwerk nd’ leider-omgang

kers en pa-ame bedrijfs-ducten, en samenwer-

16ZVM005_pag 32-35_Focus_Samenwerking.indd 3316ZVM005_pag 32-35_Focus_Samenwerking.indd 33 4/19/2016 4:29:02 PM4/19/2016 4:29:02 PM

mei 2016 ZORGVISIE MAGAZINE 5 35

transformeren naar een duurzame vorm van zorg en leven. Deze zomer gaat een derde van start. Verandering begint bij het individu en het inzicht dat ‘jij invloed hebt op het systeem’, legt Van der Vloed uit. Omdat taalgebruik een cruciale rol speelt, hanteert het netwerk het liefst ‘geweldloze’ commu-nicatie. ‘Als ik zeg dat het systeem per-vers is, dan duw ik jou met mijn woord-keus al een richting op.’ Vragen stellen is essentieel. ‘Om te komen tot een duurzame zorgketen moeten we de focus op verrichtingen verleggen naar: vragen waar de patiënt behoefte aan heeft. Misschien wil die 80-jarige me-vrouw niet zozeer een nieuwe knie, maar is het belangrijker haar eenzaam-heid op te lossen.’Deze benadering – vragen stellen – is ook geschikt om een betere organisatie te krijgen. ‘We zouden medewerkers vaker kunnen vragen of ze happy zijn. Doordat je ze dat vraagt, krijg je al winst. Die drukt zich niet altijd direct in geld uit, maar leidt wel tot een fi jne werkkring en daarmee tot een betere organisatie. We weten uit onderzoek dat gemotiveerd en betrokken personeel een hogere productiviteit heeft’, vertelt Van der Vloed. Als vragen stellen aan patiënten en medewerkers belangrijker wordt, is samenwerking met opleidingen geboden

omdat zorgverleners en medici daar al leren communiceren.

24 miljard

Van der Vloed ziet juist voor de zorgsec-tor enorme kansen om voorop te lopen bij het verduurzamen. Ze wijst erop dat in de zorg, waarin 1,3 miljoen mensen werken, jaarlijks maar liefst 90 miljard euro omgaat. De sector koopt voor 24 miljard euro in bij het bedrijfsleven. ‘Moet je nagaan wat voor een kracht je hebt als je dat inkoopbeleid aanwendt voor verduurzaming. Wat gebeurt er als alle academische ziekenhuizen de toele-verancier gaan vragen om producten die werkelijk duurzaam en gezond zijn? Als zij bijvoorbeeld infuusslangen, die mi-nuscule plasticdeeltjes in het lichaam achterlaten, vervangen door ‘gezonde’? Door andere inkoop kun je ervoor zor-gen dat bedrijven duurzame producten gaan ontwikkelen, maken en leveren.’Het MVO Netwerk Zorg probeert zorg-partijen ‘te verleiden om de ambitie voor het inkoopbeleid te verhogen en in ge-sprek te gaan met het bedrijfsleven’, vertelt Van der Vloed. Neem bedrijfskle-ding. ‘Iedereen draagt het: van de me-disch specialist tot de schoonmaker. Hoe zou je volkomen duurzame bedrijfskle-ding kunnen ontwikkelen?’ Daartoe heeft het MVO-Netwerk Zorg een coalitie

gevormd met BrabantZorg, Radboudumc, UMC Gronin-gen, UMC Utrecht en onder-nemingen als textielbedrijf Van Puijenbroeck. Uiteraard moet deze kleding van duur-zame textiel zijn, die zonder uitbuiting en vervuiling is gemaakt. Ook het wassen moet milieuvriendelijk ge-

beuren. MVO Nederland begeleidde het project om ‘de

ambitie telkens op te jagen’.

Het bleek mogelijk de kleding ook gezond te maken door

steun aan rug, nek en

knieën te bieden, of door een klein zendertje in te

bouwen dat waarschuwt als iemand verkeerd bukt en de rug overbe-last, en adviseert meer door de knieën te gaan. Het is zelfs moge-lijk textiel te maken met een coating die besmet-ting met de MRSA-bacte-rie voorkomt. ‘Ook stelden we als eis dat de versleten kleding niet wordt vernietigd, maar weer kleding oplevert. Zodoende laat de zorg-organisatie die voor deze kleding kiest, zien dat zij aan het voorsorteren is op de toekomst van een circulaire economie.’

Modeshow

Inmiddels heeft deze coalitie de proto-types gepresenteerd tijdens een mode-show op het Congres Gezonde Zorg. Het Radboudumc heeft nu een aanbesteding lopen voor een nieuwe kledinglijn, waar-voor ook Van Puijenbroeck in de race is. Van der Vloed: ‘Ik hoop dat als de nieu-we kleding wordt ingevoerd, er een kaartje bijkomt met uitleg. Zodat mede-werkers kunnen zien: dit doet mijn werk-gever. Daarmee maak je zo’n abstract begrip als duurzaamheid voor iedereen concreet, tastbaar en positief.’ Van der Vloed is de eerste om te erken-nen dat het opzetten van samenwer-kingsverbanden om tot duurzame zorg te komen niet meteen gerealiseerd is. ‘Je gaat struikelend naar de toekomst. Het is twee stappen vooruit en één achteruit. Maar het is fantastisch om je hiervoor in te zetten.’ Ook hoogleraar Ruwaard wijst erop dat samenwerken om duurzame zorg te ontwikkelen een complex proces is, dat veel tijd kost. ‘Verzekeraars willen soms al gisteren resultaat zien. Maar als we deze innovaties om duurzame zorg te ontwikkelen goed willen monitoren en de leereff ecten willen meenemen, dan duurt een traject minimaal vier jaar. Als je het binnen een jaar wilt afronden, kun je er beter niet aan beginnen.’

‘Samen toewerken naar duurzame zorg moet je leren’

FOCUS DUURZAAM ONDERNEMEN

>

16ZVM005_pag 32-35_Focus_Samenwerking.indd 3516ZVM005_pag 32-35_Focus_Samenwerking.indd 35 4/19/2016 4:29:10 PM4/19/2016 4:29:10 PM