Samenvatting Aardrijkskunde – Arm en Rijk

Hoofdstuk 2 – Voedselzekerheid = voedseltoegankelijkheid

VoedselzekerheidVier trefwoorden:

1. Beschikbaarheid2. Toegankelijkheid3. Stabiliteit (duurzaamheid)4. Kwaliteit

Beschikbaarheid betekent dat het totale aanbod van voedsel voldoende is om in theorie de bevolking te voeden.

- Landen met eens sterke bevolkingsgroei hebben vaak langdurige voedseltekorten- Een sterke bevolkingstoename gaat vaak samen met een laag BNP Toegang tot voedsel in het algemeen zal afhangen van de combinatie van de productie van

voedingsstoffen, gezinsinkomen en koopkracht, handel en distributie van sociale contacten.- Het maakt in ontwikkelingslanden groot verschil of het gaat om rurale of urbane gebieden Gebrek aan Stabiliteit: Onder invloed van klimaatomstandigheden komen in veel landen

grote schommelingen voor in het aanbod van voedsel - wordt versterkt door een tekort aan goed werkende markt- en opslagfaciliteiten en een

transportsysteem dat niet behoorlijk functioneert. - De kwaliteit van grondwater, lucht en bodem moet in stand blijven voor de volgende

generaties Kwaliteit: heeft niet alleen te maken met de voedingswaarde, maar ook met de plaatselijke

voedselbehoeftes en –voorkeuren.

De sociaaleconomische gelaagdheid Sociale kenmerken berusten op een zekere maatschappelijke overeenstemming en hebben

betrekking op bijvoorbeeld inkomen, opleiding en beroep. Sociaal-economische stratificatie: verdeling van een bevolking naar sociaal-economische

kenmerken (zoals inkomen, opleiding, beroepsstatus) De positie van mensen in de sociaal economische stratificatie heet sociaal-economische

statuss (SES) In een land met een zwakke sociale structuur is er behoorlijk wat mis met de procentuele

verdeling van de bevolking over de sociaal-economische klassen. Over het algemeen wordt een grote middenklasse gezien als voorwaarde voor de

economische ontwikkeling van een samenleving. Wanneer deze ontbreekt heb je vaak alleen de ‘elite’ en een omvangrijke arme massa Een lage SES in een ontwikkelingsland is synoniem met armoede Een lage SES pleegt samen te gaan met een minder goede gezondheidstoestand en

voedselvoorziening. De arme bevolking in de derde wereld bestaat uit de volgende groeperingen:- Huishoudens op het platteland met vrouwen aan het hoofd die geen partner hebben. In

Kenia is dat 40% van de plattelandshuishoudens- Landloze plattelandsbewoners, keuterboeren en boeren met slechte grond- De stedelijke werklozen- Vluchtelingen, zowel economische en politieke als milieuvluchtelingen- Gediscrimineerde etnische minderheden- Ouderen en mensen met een lichamelijke of geestelijke handicap en mensen die zwaar te

lijden hebben van ernstige ziekten zoals aids.

Gini-coëfficiënt: een goede indicatie voor de meer of minder scheve verdeling van een eigenschap of hulpbron over de verschillende bevolkingsgroepen. De coëfficiënt kan tussen de 0 en 1 of 0 en 100 liggen. Bij 0 verdient iedereen hetzelfde, hoe hoger de coëfficiënt, hoe groter de ongelijkheid

2.2 natuur, mensen en voedselzekerheid in Malawi, Afrika

Natuur, vriend en vijand De kwaliteit van de bodem en de eigenschappen van het klimaat en reliëf zijn

doorslaggevend voor het boerenbestaan De korrelgrootte en het humusgehalte bepalen de vruchtbaarheid van een bodem en zijn

mede van invloed op de gevoeligheid voor water- en winderosie De elementen van het klimaat die van betekenis zijn voor de landbouw, zijn vooral de

temperatuur, de neerslag en in mindere mate daglengte en aantal zonne-uren Nuttige neerslag: hierbij wordt gekeken naar de hoeveelheid water die na verdamping

beschikbaar is voor plantengroei. Wanneer in een klimaat de jaarlijkse neerslag groter is dan de verdamping, spreekt men van

een humide klimaat In een semi-aride of aride klimaat is de mogelijke verdamping groter dan de

neerslaghoeveelheid De onvoorspelbaarheid van de neerslag speelt een grote rol bij de landbouw Ruimtelijke neerslagvariabiliteit: verschil in plek waar het regent

Het reliëf is niet alleen van invloed op de temperatuur en het ontstaan of ontbreken van neerslag. Het is in sterke mate ook bepalend voor de afvoer van water, de kwetsbaarheid van de landerijen voor watererosie en uiteraard voor de transportmogelijkheden.

Ontbossingen van hellingen kan de waterhuishouding in een streek volledig in de war gooien Kan leiden tot verlies van kostbare landbouwgrond, door afspoeling en door moerasvorming Ook tal van maatschappelijke belemmeringen zijn van invloed op de voedselzekerheid

Rijk en arm Economische struikelblokken hebben alles te maken met koopkracht, verdeling van de

welvaart en het belastingsysteem. Vrije marktwerking en wereldhandel kunnen ook belemmerend werken. Altijd nadelig: ontbreken van een goede infrastructuur en geen soepel werkend

distributiesysteem

Corruptie, macht en wapens politieke stabiliteit: situatie waarin een land op langere termijn is gevrijwaard van

ingrijpende bestuurswisselingen, grote interne spanningen en gewapende conflicten politieke hindernissen:- Ontbreken van vrije verkiezingen en politieke stabiliteit- Een te beperkte invloed of juist een te sterke staatsbemoeienis- Een scheve verdeling van de macht- Ernstige vormen van corruptie en vriendjespolitiek- Een zwakke sociale structuur- Oorlog of een ander gewapend conflict Territoriale conflicten: onenigheid betreffende eigendom en beheer van gebieden Voedselonzekerheid: een situatie waarin personen minder voedsel binnenkrijgen dan nodig

is om te voldoen aan de minimale behoefte aan energiewaarde, of mensen die lichamelijke kenmerken vertonen die worden veroorzaakt door een energietekort en een gebrek aan voedingsstoffen, die het gevolg zijn van een onvoldoende of onevenwichtig dieet of van het

lichamelijke onvermogen om voedsel doeltreffend te benutten ten gevolgen van ontstekingen of ziekten.

Good governance: wanneer de regering een bepaald land doelmatig functioneert en al haar burgers op een behoorlijke manier van dienst is

Het verschijnsel vaan voortrekken van de steden ten koste van het platteland wordt wel ‘urban bias’ genoemd

Het gevolg van de verwaarlozing van het platteland is dat de rurale inkomens stagneren

Een groeiende bevolking Demografische obstakels: belemmeringen op demografisch gebied (zoals vergrijzing etc.) Wat betreft de groei van de bevolking zit de variatie in drie belangrijke elementen:1. De hoogte van het geboortecijfer2. De wisselende sterftecijfers3. Het migratiesaldo het geboortecijfer in derde wereldlanden is hoog. - Het hoge vruchtbaarheidsgehalte hangt samen met de hoge huwelijksfrequentie. - Het geboortecijfer is hoog doordat meisjes erg vroeg trouwen, de vele buitenechtelijke

relaties en het lage gebruik van voorbehoedsmiddelen.- Kindersterfte: de sterfte van kinderen vóór hun vijfde verjaardag in een periode per duizend

van het gemiddeld aantal 0-4 jarigen in die periode- De hoge kindersterfte draagt bij aan de behoefte tot herstel van de gezinsomvang- Veel Afrikaanse regeringen praten met twee tongen:1. Ze praten over family planning om de geldstroom van donorlanden te houden2. In de praktijk hechten ze meer belang aan een grote bevolkingsomvang. Het sterftecijfer in Afrika wordt sterk beïnvloed door de slachtoffers van parasieten en

infecties- De VN hanteren een instrument om de armoede in landen te kunnen vergelijken, de Human

Poverty Index (HPI) op basis van levensverwachting, kennis en werkgelegenheid en inkomen De migratiecijfers kunnen sterk worden beïnvloedt door vluchtelingenstromen- Deze groep wordt aangevuld met arbeidsmigranten en economische vluchtelinge.- Onder deze ecologische vluchtelingen bevindt zich een specifieke groep van ecologische

vluchtelingen, mensen die wegtrekken uit een regio die is getroffen door droogte en bodemdegradatie

- Veel afrikaanse landbouwers verlaten de laatste jaren hun grond om hun geluk te beproeven in de stad gevolg: de voedselproductie loopt terug.

Een andere cultuur Culturele aspecten: kenmerken van een verschijnsel met een culturele dimensie (religie, taal

etc.) Kenmerkend voor bijvoorbeeld de West-Afrikaanse landen is dat men daar de landbouw niet

in de eerste plaats ziet als een commerciële activiteit. De landbouw is in die regio veel meer een sociaal en cultureel bestanddeel van de samenleving.

‘Morgen zal er meer eten zijn’

De beschikbaarheid van voldoende en goed eten in de nabije en verre toekomst hangt o.a. af van hoe de ontwikkeling verloopt van:

- De groei van de bevolking- Vorderingen in de voedsellandbouw- De invloed van globalisering op de landbouw- Veranderingen in het milieu Voedsellandbouw: landbouw die gericht is op het voortbrengen van menselijk voedsel Van vorderingen in de voedsellandbouw Is in Afrika ten zuiden van de Sahara nauwelijks

sprake. De voedsellandbouw daar wordt gekenmerkt door een viertal belangrijke omstandigheden:1. Door een lage productiviteit per persoon per oppervlakte eenheid op een slecht bereikbaar

en vaak onveilig platteland- De gemiddelde afrikaanse boer kan nauwelijks beschikken over verbeterde zaaizaden etc.- De verspilling is heel groot, doordat 20% van de oogst al op het veld verloren gaat, en nog

eens 15% verdwijnt door schimmel etc. bij de opslag2. Door het gegeven dat tweederde tot driekwart van het basisvoedsel geproduceerd wordt

door vrouwen op kleine, zelfvoorzienende gezinsbedrijven- Talloos veel boeren in Afrika kunnen niet lezen, schrijven of rekenen3. Door het geografisch isolement waarin het plattteland verkeert- Een eerste gevolg heeft te maken met de geringe ontwikkeling van de plattelandsbevolking- Een tweede gevolg betreft de fysieke toegang tot de markt en het beperken van de

voedselverliezen. 4. Doordat in Afrika de verhoging van de voedselproductie door de GR maar traag start hiervoor

is een aantal redenen aan te wijzen:- De Afrikaanse natuurlijke omstandigheden zijn eigenlijk niet geschikt voor de teelt van

nieuwe tarwevariëteiten- Het ontbreekt aan een goed netwerk van verbindingen- De overheden laten zich weinig geleden liggen aan goed landbouwbeleid- Het plattelandsbevolking is dun gezaaid en vormt daardoor een weinig aantrekkelijke en

moeilijk bereikbare markt voor nieuwe technieken- Veel Afrikaanse regeringen zijn bang zich technisch en financieel e veel afhankelijk te maken

van westerse multinationals op het gebied van GM-gewassen

Hoopvolle signalen In streken met een gunstige exportligging wordt een grote verscheidenheid aan groenten

gekweekt voor de westerse markten. Deze ontwikkeling is een goed voorbeeld van de toename van de commerciële landbouw als

gevolg van globalisering Naarmate de handelsbelemmeringen wegvallen, tariefmuren worden afgebroken en het

goederenvervoer sneller en goedkoper wordt, nemen de mogelijkheiden voor een op de markt gerichte land- en tuinbouw toe

Contractteelt biedt over het algemeen de meeste zekerheid voor de marktpartijen

2.3 Boeren in een kwetsbare natuur

De bodem

Onder de bodem verstaat men de bovenste laag van een grondsoort die van belang is voor de plantengroei en het bodemleven. Bekendste grondsoorten: klei, zan, löss, veen, leem, keileem, zavelDe bruikbaarheid van de bodem voor de landbouw heeft in hoofdzaak te maken met de grondsoort en het gehalte aan humus, halfverteerde plantenresten.Bodemvruchtbaarheid kan je onderscheiden in:

1. Fysische vruchtbaarheid: te maken met de waterdoorlaadbaarheid en bewerkbaarheid van de bodem.

- Een bodem met een goede fysische gesteldheid heeft de juiste structuur: 1/3 lucht, 1/3 water en 1/3 grond- en humusdeeltjes

2. Chemische vruchtbaarheid: het gehalte aan voedingsstoffen, waarvan de belangrijkste de stikstof-, fosfaat- en kalimineralen zijn

- Grondsoorten zoals klei en löss kunnen voedingsstoffen goed aan zich binden- Zure en humusarme gronden kunnen de minderalen maar moeilijk vasthouden