Samenvat t ing Cartograf ie

SHI M Cartografie Aardrijkskunde 2003-04 2/4 U. Adriaenssens

1. De kaart een voorstelling van het landschap1 Oefeningen op het herkennen van foto’s en het lokaliseren van de foto op de kaart en vice versa. 2. Een vleugje geschiedenis Het is bekend dat de Babyloniërs omstreeks 3800 voor Christus reeds aan kadastraal meten deden. Klei tafels van omstreeks 2300 voor Christus tonen cartografische tekeningen. En Ramses II (ongeveer 1250 voor Christus) gaf bevel tot kadastrale metingen over zijn gehele rijk. Een van de eerste kaarten was die van de Griek Eratosthenes. Hij maakte een kaart van volgens hem bewoonbaar gebied. 3. Kaarten zijn afbeeldingen van een bol op een plat vlak.

3.1. Basiseigenschappen Een bolvormig lichaam kan je niet uitvouwen, je dient het te projecteren. Een bol heeft drie fundamentele eigenschappen die men bij projectie probeert te benaderen:

- equidistantie (afstandsgetrouw): afstanden, in elke richting gemeten, staan in dezelfde verhouding als in werkelijkheid

- equivalentie (oppervlaktegetouw): oppervlakteverhoudingen van de voorgestelde gebieden zijn dezelfde als in werkelijkheid

- conformiteit (hoekgetrouwheid): de hoek tussen twee richtingen gemeten moet identiek zijn aan deze hoek in werkelijkheid, bij conformiteit wordt ook de vorm getrouw weergegeven

3.2. Kaartprojecties

Mercatorprojectie (een cilinderprojectie) Gerard De Kremer alias Mercator (Rupelmonde 5 maart 1512 – Duisburg 2 december 1594). De Mercatorprojectie is een cilinderprojectie, dat wil zeggen dat de afbeelding tot stand komt door vanuit het midden van de bol een lijn te trekken naar een cilinder

die de bol precies omsluit. Na 'uitrollen' van de cilinder ontstaat meteen een vlakke kaart, waar de hele

wereld (behalve de uiterste Noord- en Zuidpool) op staat.

1 Voorpagina, bron: http://www.uh.edu/engines/mercator.jpg

SHI M Cartografie Aardrijkskunde 2003-04 3/4 U. Adriaenssens

De Mercatorprojectie2 was van groot belang voor de scheepvaart, omdat een lijn van constante kompaskoers op de kaart een rechte lijn is. Hoewel de projectie daarvoor, zeker in het verleden, veelvuldig is toegepast, wordt hij tegenwoordig voor meer algemene wereldkaarten in atlassen en dergelijke minder geschikt geacht, omdat er sterke oppervlaktevervormingen optreden, waarbij gebieden nabij de polen te groot, nabij de equator klein worden weergegeven.

Johann Heinrich Lambert (1728-1777)is als wiskundige de grondlegger van de moderne cartografie. Zijn kegelprojectie3 wordt nog steeds gebruikt om kleinere delen van, het aardoppervlak voor te stellen. Een conforme variant op deze projectie, de Belgische lambertprojectie wordt gebruikt om onze topografische kaarten te tekenen.

Arno Peters (Berlijn 22 mei 1916), een Duits historicus verraste de wereld in 1952 met een oppervlaktegetrouwe cilinderprojectie. Deze kaart4 werd gemaakt om de geïndustrialiseerde, westerse landen bewust te maken van de grote (ook qua oppervlakte) problemen in de ontwikkelingslanden. De oppervlakten worden min of meer gerespecteerd maar de vorm van de continenten is erg vertekend.

Frans Depuydt onderzoeker aan de afdeling Fysische en regionale geografie van de K.U.L. ontwikkelde de kwintupelprojectie5. Deze projectie is equivalent. De minimale oppervlaktevervorming wordt bekomen door de wereldbol zowel noord-zuid als oost-west in te snijden. De insnijdingen vallen hoofdzakelijk in de oceaan.

2 Bron: www.ias.tokushima-u.ac.jp/ region/mapregion.html 3 Met toelating van Uitgeverij Pelckmans, uit Aardrijkskunde 6 4 Met toelating van Uitgeverij Pelckmans, uit Aardrijkskunde 6 5 Met toelating van Uitgeverij Pelckmans, uit Aardrijkskunde 6

SHI M Cartografie Aardrijkskunde 2003-04 4/4 U. Adriaenssens

Frank Canters, medewerker op het departement geografie van de V.U.B. maakte met behulp van een Geografische Informatie Systeem6, computersoftware die informatie uit verschillende bronnen aan elkaar koppelt, berekeningen toelaat en kaarten tekent, een kaart die probeert de drie basiseigenschappen te benaderen. De ovale afbeelding suggereert daarbij de bolvorm. 4. Kaarten verschillen

4.1. Qua schaal De basiskaart wordt gemaakt op 1:20 000 en is een van de meest gedetailleerde kaarten. Kaarten met een grotere schaal worden plannen genoemd. Hierop vind je veel details: gemeentepan, kadasterplan, plan van een huis,… Kaarten met een kleinere schaal vind je als wegenkaart, wandkaart en atlaskaart. Hierop staan heel wat minder details. Het is een uitdaging voor de cartograaf om bij schaalverkleining die informatie uit te kiezen die belangrijk is en de voorstelling aan te passen zodat de basisvorm (bijvoorbeeld van een rivier) herkenbaar blijft. Dit proces noemen we generalisatie. 4.2. Qua thema Kaarten kunnen ook een bepaald thema weergeven. De symbolen worden dan aangepast. Voorbeeld: reliëfkaart, bevolkingsdichtheid,… 5. De topografische kaart Deze gedetailleerde kaarten zijn beschikbaar in verschillende schalen. De nieuwe uitgave is op 1:20000. Zowel landschapselementen als hoogte worden voorgesteld. 6. Orthofotoplan.

Vertrekkend van een orthofoto (verticaal) word een plan gemaakt. Hierbij worden de optische vervormingen weggewerkt. De landschapselement worden niet langer door symbolen weergegeven maar blijven in reële abeelding bewaard. Voorbeeld: detail uit orthofoto van Lannoy, Frankrijk7

6 Voorbeeld van een GI S: een routeplanner, berekent de te volgen weg en tekent de kaart 7 http://www.eurosense.com/