Samenleving en bestuur Samenleving en bestuur als complexe systemenals complexe systemen

Interactie stuurt resultaten meer Interactie stuurt resultaten meer dan actiedan actie

Wat is u beloofdWat is u beloofd

inleiding over de complexiteit van systemen door prof. dr. ing. Geert Teisman, Bestuurskunde, Erasmus Universiteit Rotterdam

Teisman publiceert over governance, interorganisatorisch management, publiekprivate samenwerking en past deze inzichten toe ruimte en mobiliteit

In 1992 promoveerde hij op Complexe besluitvorming, een pluricentrisch perspectief

Zijn boek Publiek Management op de grens van chaos en order gaat over leidinggeven en organiseren in complexiteit (2005)

Verdere ontwikkeling Teisman, Van Buuren, Gerrits, Teisman, Van Buuren, Gerrits, Managing Complex Governance Managing Complex Governance

Systems, dynamics, self-organization and coevolution in public Systems, dynamics, self-organization and coevolution in public investmentsinvestments, Routledge 2009, Routledge 2009

Verbindende thema’sVerbindende thema’s

Ontwikkeling en innovatiegerichtOntwikkeling en innovatiegericht Over grenzen van bestaande heenOver grenzen van bestaande heen

TripartiteTripartite Over grenzen van overheid, bedrijf en Over grenzen van overheid, bedrijf en

kennisinstellingen heenkennisinstellingen heen MultifunctioneelMultifunctioneel

Over grenzen van sectoren heenOver grenzen van sectoren heen MultidisciplinairMultidisciplinair

Over grenzen van wetenschappelijke disciplines heenOver grenzen van wetenschappelijke disciplines heen Multi-levelMulti-level

over grenzen van schalen heenover grenzen van schalen heen

UitdagendUitdagend Ontwikkeling & innovatie in samenleving die vooruit wil terug naar Ontwikkeling & innovatie in samenleving die vooruit wil terug naar

jaren 50?jaren 50? Hoe breng je samenwerking tot stand tussen domeinen die Hoe breng je samenwerking tot stand tussen domeinen die

hardnekkige negatieve opvattingen over elkaar hebben?hardnekkige negatieve opvattingen over elkaar hebben? Beleidsmakers zijn onbetrouwbaarBeleidsmakers zijn onbetrouwbaar Private partijen zijn zakkenvullersPrivate partijen zijn zakkenvullers Geef wetenschapper een probleem en ze komen terug met groter probleemGeef wetenschapper een probleem en ze komen terug met groter probleem

Hoe breng je domeinen tot elkaar die het goed met zichzelf kunnen Hoe breng je domeinen tot elkaar die het goed met zichzelf kunnen vinden en weinig zien in de ander?vinden en weinig zien in de ander?

Hoe breng je wetenschappers tot elkaar die stevig vasthouden aan Hoe breng je wetenschappers tot elkaar die stevig vasthouden aan hun eigen geheimtaal?hun eigen geheimtaal?

Hoe creëer je productieve verhoudingen tussen (overheids-)lagen Hoe creëer je productieve verhoudingen tussen (overheids-)lagen die elkaar niet zien staan of als concurrent zien?die elkaar niet zien staan of als concurrent zien?

Rijksoverheid met geprefereerde methode van verdeel en heersRijksoverheid met geprefereerde methode van verdeel en heers Regio met geprefereerde methode van overvragen en zielig doenRegio met geprefereerde methode van overvragen en zielig doen Provincie en grote steden regelmatig verzeild in langdurige vendetta's Provincie en grote steden regelmatig verzeild in langdurige vendetta's

Onmogelijke opdrachten?Onmogelijke opdrachten?

Kan het niet een stuk simpeler?Kan het niet een stuk simpeler? Heldere taken, heldere bevoegdhedenHeldere taken, heldere bevoegdheden Iedereen doet zijn dingIedereen doet zijn ding Een iemand houdt overzicht, toezicht en controle Een iemand houdt overzicht, toezicht en controle

““someonesomeone in charge in charge””

Idee dat velen aanspreektIdee dat velen aanspreekt MaarMaar

Ja, het kan simpelJa, het kan simpel Simpele aanpakken werken echter alleen maar om Simpele aanpakken werken echter alleen maar om

simpele problemen op te lossensimpele problemen op te lossen

Uitdaging van nuUitdaging van nu

We worden vooral geconfronteerd met We worden vooral geconfronteerd met ‘‘Wicked problems’, netelige vraagstukkenWicked problems’, netelige vraagstukken Samengestelde problemenSamengestelde problemen

Als je het ene probleem vermindert, vergroot je het andere Als je het ene probleem vermindert, vergroot je het andere probleemprobleem

Grillige problemenGrillige problemen Als je een probleem oplost, vraagt de burger/klant waarom je Als je een probleem oplost, vraagt de burger/klant waarom je

andere problemen niet hebt opgelostandere problemen niet hebt opgelost Ontembare problemenOntembare problemen

Als je links drukt, puilt het vraagstuk rechts weer uitAls je links drukt, puilt het vraagstuk rechts weer uit Vraagstukken met veel ‘Vraagstukken met veel ‘known unknownsknown unknowns’ en waarschijnlijk ook ’ en waarschijnlijk ook

‘‘unknown unknowsunknown unknows’’ Je weet veel niet en als je probeert dat wel te weten, krijg je steeds Je weet veel niet en als je probeert dat wel te weten, krijg je steeds

beter zicht op het gegeven dat je het niet weet/ zult wetenbeter zicht op het gegeven dat je het niet weet/ zult weten

En dit geldt zeker nuEn dit geldt zeker nu

Samenlevingen nu zijn complexSamenlevingen nu zijn complex Ze gedragen zich als complexe systemenZe gedragen zich als complexe systemen Complexiteittheorie zegt daaroverComplexiteittheorie zegt daarover

Complexe systemen hebben geen kern Complexe systemen hebben geen kern (samengesteld karakter)(samengesteld karakter)

Ze ontwikkelen zich grillig (non-lineair)Ze ontwikkelen zich grillig (non-lineair) Ze worden niet gestuurd, maar evolueren Ze worden niet gestuurd, maar evolueren

(zelforganisatie)(zelforganisatie) Ontwikkeling resulteert uit co-evolutie tussen sets van Ontwikkeling resulteert uit co-evolutie tussen sets van

deelsystemendeelsystemen

Een erkend overzichtelijk voorbeeldEen erkend overzichtelijk voorbeeld

ZwermenZwermen Zwermen vogels vormen sociale netwerkenZwermen vogels vormen sociale netwerken Ze doen veel NIETZe doen veel NIET

Niemand is de baasNiemand is de baas Ze overleggen niet vooraf wie wat gaat doenZe overleggen niet vooraf wie wat gaat doen Ze maken geen planningZe maken geen planning Niemand houdt toezicht op wie precies waar in de formatie vliegt Niemand houdt toezicht op wie precies waar in de formatie vliegt

en wie zich wel of niet aan het schema houdten wie zich wel of niet aan het schema houdt Samen vormen ze prachtige gehelen van schoonheid en Samen vormen ze prachtige gehelen van schoonheid en

eenheideenheid Hoe kan dat nuHoe kan dat nu Antwoord: een fascinerend vermogen tot zelforganisatie, Antwoord: een fascinerend vermogen tot zelforganisatie,

gebaseerd op slechts twee regels van eigen- en systeembelanggebaseerd op slechts twee regels van eigen- en systeembelang1.1. Vlieg zo dicht mogelijk bij elkaar dat je optimaal beschutting hebtVlieg zo dicht mogelijk bij elkaar dat je optimaal beschutting hebt2.2. Vlieg ver genoeg van elkaar opdat je niet met vleugels in elkaar komtVlieg ver genoeg van elkaar opdat je niet met vleugels in elkaar komt

Wat is het leerzame eraanWat is het leerzame eraan

Zelforganisatie vormt vitale basis voor complexe Zelforganisatie vormt vitale basis voor complexe systemensystemen

Complexe systemen zitten organische in elkaarComplexe systemen zitten organische in elkaar Ze groeien, bloeien en vervormenZe groeien, bloeien en vervormen Vaste causale, normatieve of finale relaties bestaan Vaste causale, normatieve of finale relaties bestaan

zeldenzelden Prachtige patronen van samenwerking vloeien Prachtige patronen van samenwerking vloeien

voort uit handelingen van velenvoort uit handelingen van velen Handelingsprincipes kunnen prachtige Handelingsprincipes kunnen prachtige

dubbelheid in zich dragen dubbelheid in zich dragen (ook in netwerken)(ook in netwerken)

Wat doe ik ermeeWat doe ik ermee

Inzichten complexiteittheorie toepassen Inzichten complexiteittheorie toepassen op samenleving en bestuurop samenleving en bestuur

1.1. Wat is complexe samenleving?Wat is complexe samenleving?

2.2. Hoe ontwikkelt deze samenleving zich?Hoe ontwikkelt deze samenleving zich?

3.3. Hoe zit het met sturing en wat betekent dit voor Hoe zit het met sturing en wat betekent dit voor HET Openbaar Bestuur?HET Openbaar Bestuur?

1.1. Wat is complexe samenleving?Wat is complexe samenleving?

Samengesteld systeem (fractals)Samengesteld systeem (fractals) Systeempjes in systeempjes in systeempjesSysteempjes in systeempjes in systeempjes EmbeddessnessEmbeddessness

Delen opgenomen in geheel worden daardoor beïnvloedDelen opgenomen in geheel worden daardoor beïnvloed Geheel opgebouwd uit delen wordt daardoor beïnvloedGeheel opgebouwd uit delen wordt daardoor beïnvloed Werking in groter systeem vertoont gelijkenis met die in Werking in groter systeem vertoont gelijkenis met die in

kleinere systemen zonder identiek te zijnkleinere systemen zonder identiek te zijn

Er bestaat geen vaste hiërarchieEr bestaat geen vaste hiërarchie We begrijpen er niet veel van, hoewel we dat niet We begrijpen er niet veel van, hoewel we dat niet

hardop toegevenhardop toegeven

Wat begrijp ik van complexe Wat begrijp ik van complexe samenlevingsamenleving

Complexe samenleving is dubbelComplexe samenleving is dubbel Tegengestelde krachten tegelijkertijd werkzaamTegengestelde krachten tegelijkertijd werkzaam1.1. Onbevredigbare bevredigde samenlevingOnbevredigbare bevredigde samenleving

Hoe meer behoeften er bevredigd worden, hoe ontevredener Hoe meer behoeften er bevredigd worden, hoe ontevredener we zijn over wat nog restwe zijn over wat nog rest

2.2. Onbekende kennissamenlevingOnbekende kennissamenleving Hoe meer we weten, hoe beter we weten dat we heel veel niet Hoe meer we weten, hoe beter we weten dat we heel veel niet

wetenweten

3.3. Onbegrensd begrensde samenlevingOnbegrensd begrensde samenleving Hoe meer grenzen we slechten hoe meer grenzen we opnieuw Hoe meer grenzen we slechten hoe meer grenzen we opnieuw

willen trekkenwillen trekken

En dan …….. En dan ……..

4.4. De onovergestructureerde De onovergestructureerde samenlevingsamenleving

Hoe meer structuur we aanbrengen, hoe meer chaos we Hoe meer structuur we aanbrengen, hoe meer chaos we oogstenoogsten Welvaart verloopt via de weg van specialisatieWelvaart verloopt via de weg van specialisatie Specialisatie leidt tot meer eenhedenSpecialisatie leidt tot meer eenheden Meer eenheden leidt tot meer organisatiesMeer eenheden leidt tot meer organisaties Meer organisaties leidt tot meer coördinatieMeer organisaties leidt tot meer coördinatie Coördinatie verloopt via regels, control, toezicht en proceduresCoördinatie verloopt via regels, control, toezicht en procedures Regels, control, toezicht en procedures worden ontwikkelt en Regels, control, toezicht en procedures worden ontwikkelt en

toegepast met ernstig tekort aan inzichttoegepast met ernstig tekort aan inzicht Ze worden ontwikkelt op niveau van subsystemenZe worden ontwikkelt op niveau van subsystemen

Ergo, die moet leiden tot oneindig complex vervlochten systeemErgo, die moet leiden tot oneindig complex vervlochten systeem Daar waar orde wordt geschapen, is inertie het resultaatDaar waar orde wordt geschapen, is inertie het resultaat In andere gevallen zijn ‘dynamiek’ en ‘ chaos’ natuurlijke staten van In andere gevallen zijn ‘dynamiek’ en ‘ chaos’ natuurlijke staten van

zijn zijn

2.2. Samenleving ontwikkelt zich Samenleving ontwikkelt zich op grens van chaos en ordeop grens van chaos en orde

  Orde leidt tot Orde leidt tot stabiliteitstabiliteit en en Dynamiek leidt tot aanpassing,Dynamiek leidt tot aanpassing,

behoud van verkregen behoud van verkregen ontwikkelingontwikkeling en ontdekking en ontdekking

kwaliteiten als basis voor kwaliteiten als basis voor van nieuwe kwaliteiten alsvan nieuwe kwaliteiten als

gestaagde systeeminnovatiegestaagde systeeminnovatie basis voor systeemsprongenbasis voor systeemsprongen

  

InertieInertie en onvermogen om zich en onvermogen om zich Chaos leidt tot Chaos leidt tot vervluchtigingvervluchtiging

aan veranderende omgevingaan veranderende omgeving bestaande kwaliteiten,bestaande kwaliteiten,

aan te passen, met stagnatie en aan te passen, met stagnatie en zonder nieuwe toe te zonder nieuwe toe te voegen; voegen;

relatieve terugval tot gevolgrelatieve terugval tot gevolg relatieve terugval als resultaatrelatieve terugval als resultaat

Sturing in complexe samenlevingenSturing in complexe samenlevingeneen dubbele realiteiteen dubbele realiteit

We hebben het We hebben het te complex te complex gemaaktgemaakt

Complexiteit = Complexiteit = kwaliteitkwaliteit

We hebben het te complex We hebben het te complex gemaaktgemaakt

Zoek nieuwe ordeZoek nieuwe orde Laten we ZORGEN dat het weer zo goed wordt als het Laten we ZORGEN dat het weer zo goed wordt als het

waswas Laten we het eenvoudig organiserenLaten we het eenvoudig organiseren

Je gaat erover of je gaat er niet overJe gaat erover of je gaat er niet over Bij grensconflicten voeg je de twee eenheden samen in nieuwe Bij grensconflicten voeg je de twee eenheden samen in nieuwe

hiërarchie hiërarchie Twee lagen mogen zich ermee bemoeien, niet meerTwee lagen mogen zich ermee bemoeien, niet meer Heldere taken en bevoegdhedenHeldere taken en bevoegdheden Scheiden leidt tot overzicht en ordeScheiden leidt tot overzicht en orde

We gaan het nu goed regelenWe gaan het nu goed regelen Crisis en herstelwetCrisis en herstelwet

Complexiteit = kwaliteitComplexiteit = kwaliteit

Ontwikkel aanpak die zich verhoudt tot Ontwikkel aanpak die zich verhoudt tot complexiteit opgavecomplexiteit opgave

Innovatie & ontwikkeling zijn echte kernopgavenInnovatie & ontwikkeling zijn echte kernopgaven Laten we ons slim organiseren in complexe Laten we ons slim organiseren in complexe

systemensystemen Je gaat er partieel overJe gaat er partieel over Grensconflicten zijn bron van innovatieGrensconflicten zijn bron van innovatie Bemoeien mag: vele handen maken licht werkBemoeien mag: vele handen maken licht werk Het gaat niet over taken en bevoegdheden, Het gaat niet over taken en bevoegdheden,

maar over toegevoegde waardemaar over toegevoegde waarde Verbinding is bron van ontwikkelingVerbinding is bron van ontwikkeling

Hoe complexer het systeemHoe complexer het systeem Hoe belangrijker zelforganisatieHoe belangrijker zelforganisatie

sturing moet zijn meerwaarde bewijzensturing moet zijn meerwaarde bewijzen

Hoe belangrijker de mens Hoe belangrijker de mens en minder belangrijk de functionaris (taak & bevoegdheid)en minder belangrijk de functionaris (taak & bevoegdheid)

Hoe belangrijker de interactieHoe belangrijker de interactie Geen enkele actie geeft de doorslagGeen enkele actie geeft de doorslag Ontwikkeling resulteert niet uit een besluit, maar uit een kluwen Ontwikkeling resulteert niet uit een besluit, maar uit een kluwen

van reeksen beslissingen door vele actorenvan reeksen beslissingen door vele actoren Formeel onbeduidende beslissingen kunnen een enorm effect Formeel onbeduidende beslissingen kunnen een enorm effect

hebben op ontwikkeling (denk aan zwermen)hebben op ontwikkeling (denk aan zwermen)

Ergo: ontwikkeling en innovatie gebeurt in complexe Ergo: ontwikkeling en innovatie gebeurt in complexe samenlevingen in netwerken en ketenssamenlevingen in netwerken en ketens

Wat betekent dat voor u en mijWat betekent dat voor u en mij

Vasthouden aan ‘t Vasthouden aan ‘t bestaandebestaande Mijn positie is dan wel niet Mijn positie is dan wel niet

effectief voor ontwikkeling, effectief voor ontwikkeling, maar ik hou er wel lekker maar ik hou er wel lekker aan vastaan vast

Mijn organisatie kan steeds Mijn organisatie kan steeds minder op eigen kracht, minder op eigen kracht, maar ‘t is wel lekkere oude maar ‘t is wel lekkere oude jasjas

Hiërarchie mag wel niet Hiërarchie mag wel niet werken, maar ‘t is wel mooi werken, maar ‘t is wel mooi dat we doen alsofdat we doen alsof

Nieuwe uitdagingen Nieuwe uitdagingen oppakkenoppakken Netwerken en ketens als Netwerken en ketens als

ontwikkel- en ontwikkel- en productiemethoden van de productiemethoden van de toekomsttoekomst

Competentie in Competentie in complexiteit vereist complexiteit vereist 1.1. het opbouwen van het opbouwen van

netwerkennetwerken2.2. Het participeren in ketensHet participeren in ketens

Ketenpartner vereist Ketenpartner vereist inzicht in, erkenning van inzicht in, erkenning van toegevoegde waardetoegevoegde waarde

Wat betekent dat voor democratieWat betekent dat voor democratie

Representatieve democratieRepresentatieve democratie Procedurele idee van Procedurele idee van

rechtstaat; gegarandeerd en rechtstaat; gegarandeerd en passief burgerschappassief burgerschap

Verantwoording en vertrouwen Verantwoording en vertrouwen krijgt invulling door scheidingkrijgt invulling door scheiding

Abstracte staatsideeAbstracte staatsidee Centraliteit en hiërarchie Centraliteit en hiërarchie Representatie door politiek en Representatie door politiek en

ambtsdragersambtsdragers Invloedrijke politieke partijenInvloedrijke politieke partijen Invloedrijke bureaucratieInvloedrijke bureaucratie Gebruik wetgevingGebruik wetgeving

Participatieve democratieParticipatieve democratie Substantiële idee van Substantiële idee van

republiek met actief republiek met actief burgerschapburgerschap

Verantwoording en vertrouwen Verantwoording en vertrouwen invullen via bindinginvullen via binding

Vitale politieke gemeenschapVitale politieke gemeenschap Subsidiariteit en horizontaliteitSubsidiariteit en horizontaliteit Participatie door particulierenParticipatie door particulieren Invloedrijke pressiegroepenInvloedrijke pressiegroepen Vitale civil societyVitale civil society Non-autoritaire instrumentenNon-autoritaire instrumenten

Mijn verwachtingenMijn verwachtingen

Terugverlangen naar Terugverlangen naar ‘altruïstische’ ‘altruïstische’ alleenheerseralleenheerser

Verlangen naar overheid Verlangen naar overheid op orde, die onze op orde, die onze problemen oplostproblemen oplost

Enorme inspanning, met Enorme inspanning, met nodige teleurstelling als nodige teleurstelling als oogstoogst

Doorontwikkelen naar Doorontwikkelen naar hybride structurenhybride structuren Representatieve Representatieve

democratie als bewakerdemocratie als bewaker Participatieve democratie Participatieve democratie

als ontwikkelaar en als ontwikkelaar en innovatorinnovator

Crux = hoe elkaar Crux = hoe elkaar versterken in plaats van versterken in plaats van verstrikken?verstrikken?

Antwoorden op gestelde vragenAntwoorden op gestelde vragen

Hoe stuur je netwerken?Hoe stuur je netwerken? Hoe bouw je aan netwerken?Hoe bouw je aan netwerken? Wat zijn productieve netwerken?Wat zijn productieve netwerken?

Hoe stuur je netwerken?Hoe stuur je netwerken?

Sociale netwerken kun je niet sturenSociale netwerken kun je niet sturen SchaalloosSchaalloos ZelforganiserendZelforganiserend Onbegrensd Onbegrensd Zonder kernZonder kern

Wat je kunt doen is jezelf sturenWat je kunt doen is jezelf sturen Onderdruk neiging om oplossing alleen dicht bij Onderdruk neiging om oplossing alleen dicht bij

probleem te zoekenprobleem te zoeken Onderdruk neiging om vooral mensen te zoeken die Onderdruk neiging om vooral mensen te zoeken die

op je lijken (geen creatieve spanning)op je lijken (geen creatieve spanning) Ontdek je eigen meerwaarde en prachtige tekortenOntdek je eigen meerwaarde en prachtige tekorten Organiseer aanvulling op je prachtige tekortenOrganiseer aanvulling op je prachtige tekorten

Hoe bouw je aan netwerken?Hoe bouw je aan netwerken?

Je kunt ervoor kiezen heel hard te werkenJe kunt ervoor kiezen heel hard te werken

Maar effectiever is om aantrekkelijk Maar effectiever is om aantrekkelijk gevonden te wordengevonden te worden Etaleer je meerwaardeEtaleer je meerwaarde Wees helder over wat je wilWees helder over wat je wil Laat ruimte voor anderen om mee te Laat ruimte voor anderen om mee te

koppelenkoppelen

Wat zijn productieve netwerkenWat zijn productieve netwerken

Productieve netwerkenProductieve netwerken Zijn voldoende Zijn voldoende homogeenhomogeen op punt van ´waarheen te op punt van ´waarheen te

ontwikkelen´ (regel 1 van zwerm)ontwikkelen´ (regel 1 van zwerm) Wat is onze echte attractor (is ex-post doel)Wat is onze echte attractor (is ex-post doel)

Zijn voldoende Zijn voldoende heterogeenheterogeen op punt toegevoegde op punt toegevoegde waardenwaarden

Zijn voldoende informeel en fluïde om te kunnen Zijn voldoende informeel en fluïde om te kunnen ademen, ontwikkelen en bloeienademen, ontwikkelen en bloeien

Zijn voldoende sterk verankerd in bestaande Zijn voldoende sterk verankerd in bestaande organisaties en instituties om aan middelen te komenorganisaties en instituties om aan middelen te komen

AfsluitendAfsluitend

Netwerken mag beginnen met facebook, Netwerken mag beginnen met facebook, linkedin, Yammer en Twitterlinkedin, Yammer en Twitter

Als het daar eindigt dat is dat niet erg ….. Als het daar eindigt dat is dat niet erg ….. niet erg productiefniet erg productief

In essentie gaat netwerken over In essentie gaat netwerken over balanceren balanceren tussen homogeniseren en heterogeniseren tussen homogeniseren en heterogeniseren tussen thuishonk (vaak bureaucratie) en tussen thuishonk (vaak bureaucratie) en

fascinerende netwerkontmoetingenfascinerende netwerkontmoetingen