17/12/2014

1

Maatschappelijke reacties op psychische

problemen en GGZ

Dr. Mieke Verhaeghe

Docente Hogeschool VIVES Kortrijk

1

1. Belang van stigmatisering in huidige context

2. Stigmaprocessen

3. Gevolgen van stigmatisering

4. Aanpak

2

Eigen onderzoek vanuit Vakgroep Sociologie Universiteit Gent:

Belgische publieke opinie

(i.s.m. Elise Pattyn en o.l.v. Piet Bracke)

Studie zorggebruikers GGZ

(o.l.v. Piet Bracke)

Vakliteratuur

Contacten met hulpverleners en zorggebruikers

Ervaringen stagiairs

3

17/12/2014

2

4

Vermaatschappelijking van de zorg

Vergt minstens (!) tolerante samenleving

“in de samenleving” ≠ integratie

Maar ook: vermaatschappelijking deels als antwoord op

stigmatisering

Zie ervaringen mobiele crisisteams

Focus op herstelprocessen

Stigmatisering belemmert herstel

5

17/12/2014

3

7

1. Publiek stigmaproces

2. Stigmaverwachtingen

3. Zelfstigma

8

Publiek stigma:

Bv. gevaar; bv. aanstellerig

Denkbeelden

publiek

Attitude

publiek

Gedrag

publiek

9

17/12/2014

4

22%

12%

50% 49%

26%

33%

2%

7%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

depressie psychose

helemaal nietwaarschijnlijk

niet zeer waarschijnlijk

enigszins waarschijnlijk

zeer waarschijnlijk

Vormt “Jan” een gevaar voor anderen?

10

Voorbeeld publieke opinie

11

46% vindt men “Jan” niet even betrouwbaar als andere mensen.

32% zou “Jan” niet als vriend aannemen.

54% vindt dat “Jan” geen leidinggevend functie mag bekleden

(depressie).

12

Ervaringen van (a) sociale verwerping en (b) zelfverwerping bij de bevraagde cliënten

(a) Sommige mensen reageren negatief op personen die naar een centrum als dit gaan. Heb jij hierdoor ooit de

volgende ervaringen meegemaakt? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)

… doen sommige mensen alsof ik minder kan dan een ander. 43%

… behandelen sommige mensen me met minder respect. 35%

… zijn sommige mensen minder op hun gemak bij me. 38%

… zijn sommige mensen me gaan vermijden. 40%

… hebben sommige mensen me in de steek gelaten. 43%

(b) Sommige mensen reageren negatief op zichzelf omdat ze naar een centrum als dit gaan. Heb jij de volgende

reacties op jezelf? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)

… ben ik gaan twijfelen aan mezelf.

37%

… ben ik me minder bekwaam gaan voelen dan voordien. 34%

… ben ik me soms nutteloos gaan voelen. 38%

… ben ik me minderwaardig gaan voelen. 35%

Ik schaam me soms omdat ik naar dit centrum kom. 37%

2/3 van de zorggebruikers ervaren minstens één van de vijf reacties

Voorbeeld zorggebruikers: negatieve reacties van anderenErvaringen van (a) sociale verwerping en (b) zelfverwerping bij de bevraagde cliënten

(a) Sommige mensen reageren negatief op personen die naar een centrum als dit gaan. Heb jij hierdoor ooit de

volgende ervaringen meegemaakt? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)

… doen sommige mensen alsof ik minder kan dan een ander. 43%

… behandelen sommige mensen me met minder respect. 35%

… zijn sommige mensen minder op hun gemak bij me. 38%

… zijn sommige mensen me gaan vermijden. 40%

… hebben sommige mensen me in de steek gelaten. 43%

(b) Sommige mensen reageren negatief op zichzelf omdat ze naar een centrum als dit gaan. Heb jij de volgende

reacties op jezelf? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)

… ben ik gaan twijfelen aan mezelf.

37%

… ben ik me minder bekwaam gaan voelen dan voordien. 34%

… ben ik me soms nutteloos gaan voelen. 38%

… ben ik me minderwaardig gaan voelen. 35%

Ik schaam me soms omdat ik naar dit centrum kom. 37%

Doordat ik naar dit centrum kom …

17/12/2014

5

Stigmaverwachtingen door (potentiële) zorggebruiker:

Bv. ontmoeting feestje (ex-)zorggebruiker; bv. hulpvraag

potentiële zorggebruiker

Bewust van

Denkbeelden

publiek

Bewust van

Attitude

publiek

Anticiperen

op gedrag

publiek

13

14

14

12

10

9

12

26

26

18

22

22

21

15

16

17

16

33

37

44

39

36

8

10

12

14

14

0% 50% 100%

... zouden sommige mensen doen alsof ik niets kan.

... zouden sommige mensen me met minder respect behandelen.

... zouden sommige mensen minder op hun gemak zijn bij me.

... zouden sommige mensen me vermijden.

... zouden sommige mensen me in de steek laten.

Als ik psychische hulp zou krijgen …

Helemaal fout Min of meer fout Onbeslist Min of meer juist Helemaal juist

Voorbeeld publieke opinie

Zelfstigmaprocessen bij (potentiële) zorggebruiker:

Bv. schande thuis zitten, bv. terug aan het werk

Denkbeelden

publiek =

zorggebruiker

Attitude

zorggebruiker

15

Gedrag

zorggebruiker

17/12/2014

6

16

60% van de zorggebruikers ervaren een of andere vorm van zelfstigma

Voorbeeld zorggebruikers

Doordat ik naar dit centrum kom …

… ben ik gaan twijfelen aan mezelf 37%

… ben ik me minderwaardig gaan voelen 35%

Ik schaam me soms omdat ik naar dit centrum kom. 37%

17

Depressie Psychose

Geheimhouding zou beter

zijn voor “Jan”

30.4% 25.5%

Geheimhouding zou beter

zijn voor familie van

“Jan”

23% 26.2%

Voorbeeld publieke opinie

18

32

25

27

17

25

29

27

33

26

30

13

12

13

14

13

20

28

21

33

25

5

7

6

10

6

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Ik zou me schamen als ik psychische hulp kreeg.

Ik zou me minderwaardig voelen als ik psychische

hulp kreeg.

Psychische hulp krijgen zou me het gevoel geven dat ik niets kan.

Psychische hulp krijgen zou me doen twijfelen aan

mezelf.

Psychische hulp krijgen zou me het gevoel geven nutteloos te zijn.

Helemaal fout Min of meer fout Onbeslist Min of meer juist Helemaal juist

Voorbeeld publieke opinie

17/12/2014

7

Publiek stigma:

Stigmaverwachtingen

Zelfstigma

Denkbeelden

publiek

Attitude

publiek

Gedrag

publiek

Bewust van

Denkbeelden

publiek

Bewust van

Attitude

publiek

Anticiperen

op gedrag

publiek

Denkbeelden

publiek =

zorggebruiker

Attitude

zorggebruiker

Gedrag

zorggebruiker

19

1. Publiek stigmaproces

2. Stigmaverwachtingen

3. Zelfstigma

20

Starten met beeldvorming

Over personen met

psychische

moeilijkheden

Over GGZ

21

“WAT STELT U ZICH VOOR BIJ

HULPVERLENING IN

PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN?”

17/12/2014

8

•Medicatie (32,6%) …

•“Gewoon platspuiten en medicatie om zo weinig mogelijk last hebben”

•“Heel slecht beeld .De mensen worden hun aan lot overgelaten en vaak verkeerd

behandeld. Ze worden suf gehouden door de medicatie en soms geraken ze

geen stap verder door gesprekken met psycholoog of psychiater.”

•Gesprekken (31,4%)

•Vooral veel gepraat en nauw onderzocht en een nauwe band tussen dokters en

patienten. Ik zie het eerder als iets noodzakelijk. Als mensen zelf kiezen om er

terecht te komen? Zal het wel positieve gevolgen hebben

•Luisteren naar hun verhaal en vragen stellen om te doorgronden wat de

oorzaken zijn van het probleem samen met hem op weg gaan zijn tempo

volgen open communicatie individuele coach inschakelen

•Opsluiting (8,4%) …

•“Isolement... Achter slot en grendel.”

•Mensen daar opgesloten en de erge gevallen worden vast gebonden. Eens

binnen heb je nog weinig kans er nog uit te komen

• ‘reïntegratie’ (4,5%)

•Terug op het goede pad komen en terug zin in het leven krijgen en terug

kunnen meedraaien in de maatschappij

•Heel veel geluisterd naar die mensen? Het onderliggend probleem

uitzoeken door er mee ter spreken door er mee te praten en laten voelen

dat ze bij de maatschappij horen en dat ze genezen kunnen worden

•Genuanceerde definities …

•Doorgedreven vorm van professionele hulp dat in principe van tijdelijke aard is om

de terugkeer naar de normale samenleving mogelijk te maken hulpverlening naar

bepaalde doelgroepen toe zoal schizofrenie

•Men geeft daar een therapeutische behandeling door gesprekken ondersteund

met medicatie. Het feit dat de patiënten er verblijven, heeft voor gevolg dat ze dag

en nacht onder toezicht staan van het medisch en paramedisch team.

• het beeld van de filmkes …

•“Ik zou het begot niet weten. We hebben er nog nooit moeten zijn. Ik heb er

wel iets op tv van gezien maar weet niet hoe het er in het echt aan toegaat”

•Veel medicatie en spuitjes, dwangbuizen. Ik heb te veel naar de films gezien

misschien. Ik denk daarbij ook aan andere patiënten die beïnvloeden in

negatieve zin, zodat genezing nog moeilijker wordt.

17/12/2014

9

25

WAT VINDT MEN VAN ALTERNATIEVEN?

,010,020,030,040,050,060,070,080,090,0

100,0

Volledigakkoord

Akkoord Nochakkoord,noch nietakkoord

Niet akkoord Absoluutniet akkoord

De beste therapie voor heel wat mensen met psychische problemen bestaat erin deel uit te

maken van de normale samenleving.

26

,010,020,030,040,050,060,070,080,090,0

100,0

Volledigakkoord

Akkoord Nochakkoord,noch nietakkoord

Nietakkoord

Absoluutniet akkoord

Diensten voor geestelijke gezondheidszorg moeten worden aangeboden via

voorzieningen die gevestigd zijn binnen de lokale gemeenschap.

27

17/12/2014

10

28

29

• Tewerkstelling

• Huisvesting

• Verzekeringen

• Inkomens

• Sociale relaties (sociale steun en netwerken)

• Zelfwaardering

• Ziekteverloop

• Vertrouwen in hulpverleners

30

• Uitstel van zorg

• Mijden van zorg

17/12/2014

11

31

Bij zorggebruikers

Vormingen en trainingen

Aandacht lotgenoten

Bij organisaties

Zorg op maat

Attitude hulpverlener

Streven naar minst ingrijpende setting

Contextgericht werken; let op voor ‘blame’ en ‘shame’ bij

familie

32

In samenleving?

Specifieke acties?

Protest?

Vorming?

(correcte) info + welke boodschap

Contact?

Maatschappelijke verandering?

33