Roemenie (NL)

ROEMENIË

EEN LAND VAN UITERSTEN Frank Stout Januari 2008

ROEMENIË

EEN LAND VAN UITERSTEN Vorige pagina:

Foto van een Roemeense zigeunermeisje (Cluj-Napoca)

Volgende pagina:

Kaart van Roemenië

Inhoudsopgave Pagina

1. Roemenië 1 2. De Roemeense geschiedenis 2 3. Roemeense cultuur 8 4. Minderheidsgroepen 10 5. Economie 15 6. Uitdagingen voor Roemenië 20 7. Bronnenlijst 21

Analyse van een zendingsland Roemenië Frank Stout

Januari 2008 Een land van uitersten

Pagina 1

1. Roemenië

Roemenië is gelegen in Oost-Europa iets boven

de Balkan, grenzend aan de Zwarte Zee. Van de

kuststranden strekt het landschap zich inwaarts

tot Hongarije en Servië. Het land is ongeveer

even groot als Groot-Brittannië en kent bijna

alle landschapvormen. De Zwarte Zeekust is

vlak, met de schitterende Donaudelta, grenzend

aan de Oekraïne. Vervolgens loopt het

landschap door tot de Karpaten, die als een

halve sikkel door het land snijdt. Achter de

Karpaten ligt de glooiende Transsylvanische

hoogvlakte. Roemenië kent vele ongeschonden bossen en een rijke fauna, die uniek is in

Europa. Een groot deel van de Europese wilde beren en wolven leeft in de Roemeense bossen.

Een Canadees benoemde dat het relatief kleine Roemenië alle landschapsoorten kent die zijn

uitgestrekte thuisland ook heeft. Behalve aan Servië, Hongarije en de Oekraïne, grenst

Roemenië nog aan Bulgarije en de Republiek Moldavië. De Roemeen zal dit laatste land altijd

aanduiden als de Republiek Moldavië, en behoudt de afgekorte naam Moldavië voor de regio

in het noordoosten van het land. Traditioneel gezien kent Roemenië drie grote regio’s:

Transsylvanië, Moldavië en Wallachië. De kaart hierboven geeft deze gebieden weer zoals ze

waren in het jaar 1600 toen alle Roemenen het eerst onder één heerser waren verenigd.

Klimaat Het klimaat van Roemenië is een

gematigd landklimaat met warme

zomers en koude winters. Zomers

kan het makkelijk 35 graden

Celsius zijn, tegen min 15 in de

winter. De combinatie van sneeuw

en bergen leidt tot vele

mogelijkheden om te skiën, terwijl

de zomertemperaturen juist aan het

strand ideaal zijn. Voor de

infrastructuur kan de kou echter

problematisch zijn, omdat wegen

door de vorst ernstig kunnen

beschadigen. De Roemenen zelf

zitten ’s winters liever binnen en stoken het over het algemeen erg warm. Ze beschouwen

zichzelf ook meer als een Mediterrane cultuur, vergelijkbaar met Italië, Zuid-Frankrijk en

Spanje.

De Roemenen De Roemeense bevolking (22 miljoen) kenmerkt zich door een enorme gastvrijheid en

vriendelijkheid. Ondanks de verschrikkelijke geschiedenis die het land heeft meegemaakt is

de Roemeen over het algemeen opgewekt, met wat zelfspot, maar toch nog steeds trots deel te

maken van het volk dat volgens de overleveringen direct afstamt van de Romeinse kolonisten.



Pagina 2

2. De Roemeense geschiedenis

De geschiedenis van een land is altijd omvangrijk en makkelijk verzinkt men in het

vermelden van vele gebeurtenissen en beslissingen, die op hun manier het grotere verloop

hebben beïnvloed. Het zoeken naar hoofdlijnen in de geschiedenis van een land is lastig en

kan alleen een onvolledig resultaat opleveren. Daarom is in dit hoofdstuk besloten om alleen

kort die geschiedenis te vertellen die invloed heeft op de huidige Roemeense identiteit.

Dacia en het Romeinse Rijk

In de eerste eeuwen voor onze jaartelling was Roemenië grotendeels bevolkt door de Daciërs.

Hun gebied strekte zich uit over het huidige Transsylvanië en delen van Wallachië. In

Moldavië en de rest van Wallachië woonden aanverwante stammen. Het steeds groeiende

Romeinse Rijk nam echter het gebied van de Daciërs in en onder keizer Trajanus werd Dacia

een Romeinse provincie. Vele Daciërs vluchtten of werden gedeporteerd. Ondertussen

kwamen Romeinse kolonisten vanuit het hele Middellandse Zeegebied de provincie bevolken.

Het is in deze tijd dat de Transsylvanische hoofdstad Cluj-Napoca als het Romeinse kamp

Napoca werd gesticht. Als gevolg van de kolonisatie ontstond een mengelmoes cultuur met

sterk Romeinse en Dacische invloeden. Door de grote stammenverhuizingen in de

eindperiode van het Romeinse Rijk, raakte Rome de grip op haar provincie kwijt en trokken

de Romeinen zich uiteindelijk terug uit Dacia. De relatief korte Romeinse overheersing (nog

geen twee eeuwen) heeft een enorme impact gehad op de Roemeense bevolking. Allereerst

verwijst de naam Roemenië nog naar de Romeinse overheersing. In het Italiaans is het

verband tussen Roma (Rome) en Romania (Roemenië) nog goed te zien. De naam Roemenië

wordt dan ook wel de betekenis ‘provincie van Rome’ toegeschreven. Daarnaast heeft de

Roemeense taal nog steeds nauwe verwantschap met het Italiaans, Spaans en Portugees. De

taal is duidelijk afkomstig van de Latijnse taalfamilie en voor een Portugees is het leren van

Roemeens nog makkelijker dan Duits voor een Nederlander. De gemeenschappelijke

taalfamilie, maar ook de overeenstemmende Mediterrane cultuur, maakt dat er nog steeds veel

betrekkingen zijn tussen het voormalige Romeinse Rijk, Italië, en Roemenië. Omdat

Roemenië van oorsprong deel uitmaakte van het Romeinse Rijk claimen de Roemenen een

gemeenschappelijke geschiedenis met Europa. Roemenië behoort volgens de Roemenen zelf

tot het laatste puntje van het ‘Westen.’

Of zoals de uitspraak gaat: ‘Het is het

meest oostelijk deel van het Westen.’

Historisch hoort Roemenië dus bij

Europa. De Romeinse erfenis wordt dan

ook veelvuldig door de Roemenen

benadrukt. In enkele grote steden is dan

ook een kopie van het beeld van

Romulus en Remus, de mythologische

stichters van het Romeinse Rijk, te

vinden. Hier rechts is het standbeeld in

Cluj-Napoca te zien. De recente

toetreding tot de Europese Unie was een

grote bevestiging voor de Roemenen dat

ze echt bij Europa horen.



Pagina 3

Na de terugtrekking van de Romeinen heersen verschillende stammen over het huidige

Roemenië, waaronder de Hunnen. In de Middeleeuwen rukken twee rijken op die het gebied

van Roemenië verdelen. In het zuiden komt Bulgarije als rijk op. De Bulgaren nemen het

zuidelijke deel van Roemenië in, Wallachië. Het opkomende Hongaarse Rijk neemt

Transsylvanië in. Moldavië blijft in deze periode veelal zelfstandig.

De Middeleeuwen en de vorming van Roemenië

Rond het jaar duizend rukt vanuit Turkije het Ottomaanse Rijk op. Zij verovert Bulgarije en

grote delen van de Balkan, tot in het voormalige Joegoslavië toe. Wallachië wordt een

zelfstandige provincie en blijft een grensgebied met het Ottomaanse Rijk. Van tijd tot tijd

vinden er gevechten tussen beide gebieden plaats. Doordat het Islamitische Ottomaanse Rijk

er niet in slaagde Wallachië in te nemen is het gebied nooit zo explosief geworden als het

buurland voormalige Joegoslavië, waarin

Christenen en Moslims leven. Een belangrijke

strijder uit deze tijd is de Roemeense Vlad III,

ook bekend als Vlad Dracula. In Roemenië

staat hij bekent om zijn militaire weldaden,

maar in het buitenland om zijn

meedogenloosheid, doordat Bram Stoker op

deze heerser zijn Dracula verhalen baseerde.

Het verhaal wil dat hij geïnspireerd werd

tijdens een bezoek aan een Transsylvanisch

kasteel, dat tot op deze dag bekend staat als

Dracula’s kasteel (zie foto).

Ten tijde van Vlad Dracula was Transsylvanië onderdeel van het Hongaarse Rijk. In deze tijd

maakte het Hongaarse Rijk een hoogte punt door, onder heerschappij van Matthias Corvinius.

Deze in Transsylvanië (Cluj-Napoca) geboren koning wordt nog steeds als een van de

grootste Hongaarse koningen gezien. De invloed van Hongarije op Transsylvanië heeft tot het

gevolg dat het Rooms Katholieke geloof meer grond krijgt in het overwegende Orthodox-

christelijk gebied. Een andere invloed die nog steeds merkbaar is dat de Hongaren vanaf de

vroege Middeleeuwen Saksen (etnische Duitsers) vroegen zich te vestigen in het grensgebied.

De Saksen stonden bekend om het bouwen van versterkte steden en vormde zo een

verdedigingslinie. In ruil hiervoor kregen ze extra privileges en stadsrechten. In deze tijd

werden enkele verstekte steden en kerken gebouwd. Omdat Transsylvanië in het Duits

Siebenburgen heet wordt gesuggereerd dat het zeven grote steden zijn geweest. De Saksische

invloeden zijn in sommige gebieden nog steeds merkbaar, zoals Brasov, Sighişoara, Medias

en Sibiu.

De eerste Roemeense eenheid In 1600 komt de geschiedenis van de drie provincies kort samen. Michael Viteazul (Michael

de Stoutmoedige) verenigt Wallachië en Moldavië. In 1600 voegt hij daar Transsylvanië aan

toe. Voor het eerst in de geschiedenis van Roemenië zijn alle drie de provincies verenigd en

leven alle Roemenen onder één heerser. Een moordcomplot vanuit Hongarije maakt een eind

aan het leven van Michael Viteazul, en daarmee valt het rijk opnieuw uiteen. Wallachië en

Moldavië worden schatplichtig aan de Ottomanen. Onder Turkse druk werd de hoofdplaats

verplaatst van het onbekende Targoviste naar Boekarest, wat dichter bij de Ottomaanse grens

ligt. Transsylvanië wordt, als autonome provincie, ingelijfd bij Hongarije. Hiertegen was veel



Pagina 4

verzet van de etnische Roemenen, die geregeerd werden door Hongaren. De grootste opstand

vond plaats in 1848, onder leiding van Avram Iancu. Hij hoopte in te spelen op het conflict

tussen Oostenrijk en Hongarije, door de Oostenrijkers op zijn hand te krijgen. De revolutie

mislukte. Na de revolutie kozen Wallachië en Moldavië (in 1859) dezelfde heerser, waardoor

ze opnieuw samenkwamen en niet veel later voor het eerst de naam Roemenië in gebruik

kwam. Eenzelfde soort personele eenheid ontstond in 1867 tussen Oostenrijk en Hongarije,

met de oprichting van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Hierdoor werd

Transsylvanië een integraal deel van het Hongaarse gebied. Dit leidde tot een vergrote

verhongarisering van de provincie.

De Twee Wereldoorlogen

In 1914 werd de wereld opgeschrikt door de Eerste Wereldoorlog. Roemenië wilde

aanvankelijk neutraal blijven, maar de geallieerde drongen aan dat Roemenië een tweede front

zou openen tegen de dubbelmonarchie. In ruil voor de belofte van een nieuwe Roemeense

eenheid, deze keer met Transsylvanië, verklaarde Roemenië de oorlog. De veldslagen liepen

slecht af voor de Roemenen en ze werden tot ver in hun land teruggedrongen. Omdat de

Roemenen aan de geallieerde zijde stonden werden ze wel tot de overwinnaars van de Eerste

Wereldoorlog gerekend. Roemenië kreeg dan ook het gebied Transsylvanië. Omdat Rusland

op het moment leed onder interne conflicten verkreeg Roemenië ook enkele gebieden

grenzende aan Moldavië. Op 1 december 1918 verzamelde Roemeense burgers en

vertegenwoordigers zich in Alba Iulia waar ze de eenwording van Groot-Roemenië officieel

ondertekenden. In 1922 werd Ferdinand, die al koning van Roemenië was, ceremonieel

gekroond tot koning van Groot-Roemenië. Voor het eerst sinds Michael Viteazul waren alle

gebieden met een Roemeense meerderheid in Roemenië verenigd. Ook enkele grote

minderheidsgroepen kwamen in het nieuwe Roemenië terecht, zoals vele Hongaren, Duitsers,

Bulgaren, Oekraïners en Joden. Groot-Roemenië begon als een parlementaire monarchie,

maar eindigde in een dictatuurschap van de koning.

De droom van Groot Roemenië eindigde met de Tweede Wereldoorlog. Rusland tekende met

Duitsland het van Molontov-Ribbentroppact. Dit was een niet-aanvalsverdrag waarin ook het

Europese gebied tussen Duitsland en Rusland werd opgedeeld. In deze verdeling werden

delen van Roemenië, aan de grens van Moldavië, opnieuw aan Rusland gegeven. Na het

sluiten van het pact begonnen beide landen de gebieden in hun invloedssfeer in te nemen.

Zonder veel problemen vielen de Russen Roemenië binnen en namen grote gebieden in

beslag. Uit onvrede hierover werd de inmiddels heersende Roemeense koning Carol II afgezet

ten gunste van zijn zoon Mihai. In praktijk echter werd generaal Ion Antonescu de nieuwe

dictator. Hij koos de zijde van de Duitsers in de oorlog, om zo de ingenomen gebieden van

Rusland terug in bezit te nemen. Antonescu startte hiermee een fascistisch regime dat vele

Joden naar concentratiekampen bracht. Pas toen in 1944 het tij van de oorlog keerde vond er

een coup tegen Antonescu plaats, geleidt door de koning Mihai. Vlak daarna viel het

Russische leger Roemenië binnen en vochten de Roemenen zware gevechten tegen de

asmogendheden. Bij de vredesonderhandelingen werd van het gebied Moldavië een groot

gedeelte onderdeel van de Sovjet-Unie. Dit gebied zou in 1991 de republiek Moldavië

vormen, dit in tegenstelling tot de provincie Moldavië dat nog steeds in het huidige Roemenië

ligt. De officiële taal in de republiek Moldavië is overigens nog steeds Roemeens, op een

klein strookje land na dat zich onafhankelijk heeft verklaard als Transdresnië en tegenwoordig

een niet erkende staat met Sovjet trekken vormt.



Pagina 5

De grootste klappen voor Roemenië zouden echter nog komen. Allereerst bespraken de

geallieerden met de Sovjet-Unie welke landen in wiens invloed sfeer kwamen te liggen. In

Centraal-Oost-Europa lagen twee geallieerde landen: Griekenland en Roemenië. Het verhaal

gaat dat op de achterkant van een klein papiertje een overeenkomstje werd getekend waarin

Griekenland onder Westerse invloed en Roemenië onder Sovjet invloed kwam te liggen. De

tweede klap voor Roemenië kwam met de komst van Ceauseşcu.

Roemenië onder communisme

Onder druk van Rusland werd Roemenië een

communistische staat. In 1947 werd de koning

afgezet en in 1952 werd Gheorghe Gheorghiu-

Dej de officiële communistische leider.

Vanwege zijn communistisch en

antinazistische standpunten had Gherorghiu-

Dej geruime tijd gevangen gezeten. In

gevangschap deelde hij d cel met Nicolae. Na

de dood van Gherorghiu-Dej in 1965 neemt

Ceauseşcu de leiding van het land over.

Aanvankelijk begon Ceauseşcu als een goede

en Westers georiënteerde leider. Roemenië zat

in deze periode onder sterke communistische

invloed vanuit de Sovjet-Unie. Ondertussen

begon in Tsjecho-Slowakije het eerste verzet

tegen het communisme. De Sovjet-Unie en

haar bondgenoten vielen toen Praag binnen,

tijdens de Praagse Lente van 1968. Ceauseşcu

veroordeelde publiekelijk deze Sovjet actie en

weigerde mee te werken. Dit zorgde er voor dat Roemenië internationaal respect verkreeg in

de Westerse wereld. Onder Ceauseşcu trad Roemenië toe tot ondermeer de Wereldbank en de

toenmalige Wereldhandelsorganisatie. Ook was Roemenië het enige Oostblokland dat steun

verleende aan Israël. Het enorme succes dat Ceauseşcu verwierf door zijn standpunten tegen

de Sovjet-Unie wekte bij hem waarschijnlijk een honger voor de enorme

persoonlijkheidscultus die hij later begon. Op de foto is linksboven is een schilderij uit deze

periode te zien. Ceauseşcu staat afgebeeld als vader van het land, met de duif van de vrede bij

hem en op de achtergrond heersers van het Rijk van Rome en Dacia. De altijd achterdochtige

Ceauseşcu werd verder beïnvloed door zijn ambitieuze vrouw Helena en twee bezoeken aan

China en Noord-Korea. Bij elkaar leidde dit tot een regeringsperiode met verwoestende

gevolgen.

In 1982 besloot Ceauseşcu de nationale schuld van Roemenië af te betalen. Hierdoor moest

Roemenië een meer zelfvoorzienend land worden, zoals ook China en Noord-Korea dat in die

tijd waren. Ceauseşcu besloot de import tot een minimum te beperken en zo goed als alles te

exporteren. Hoewel de nationale schuld afnam, verarmde het land in een snel tempo. Er

ontstond een tekort aan praktisch alles en brood, meel, suiker en melk kwamen op de bon. De

zware industrie die Ceauseşcu opzette legde een grote belasting op de energievoorraad van het

land, waardoor ook een benzine en olie tekort ontstond. De temperatuur van

kantoorgebouwen werd hierom gesteld op maximaal 14 graden Celsius en warm water was

maar één keer per week beschikbaar. Later kwam warm water weer vaker beschikbaar, maar



Pagina 6

dit leidde tot een tekort aan gas, waardoor het koken van maaltijden alleen nog ’s nachts

mogelijk was. De grootheidswaanzin van Ceauseşcu leidde verder tot het oprichten van hele

steden rondom de fabrieken. Boeren werden gedwongen om in huizenblokken te wonen.

Ceauseşcu was van plan om het aantal dorpen van 13.000 tot 5.000 à 6.000 terug te brengen.

De waanzin van Ceauseşcu’s

binnenlandse politiek wordt het

best duidelijk door de bouw van

het Paleis van het volk, welke op

de foto hiernaast te zien is. Om de

grond voor dit gebouw vrij te

maken moesten 40.000 (!) mensen

in het hartje van Boekarest

gedwongen verhuizen. Na het

Pentagon is het Paleis van het volk

wereldsgrootste gebouw, gebouwd

door een land in diepe schuld en

met een tekort aan allerlei

producten.

Pijnlijk is ook de inmenging van Ceauseşcu in het gezinsleven. Een ideaal communistisch

land met zware industrie heeft veel arbeiders en daarom verbood Ceauseşcu abortus. In een

land met zoveel tekorten als Roemenië was abortus echter het enige voorbehoedsmiddel.

Hierdoor besloten vele vrouwen zelf abortus letterlijk op de keukentafel uit te voeren. De

maatregel zorgde er voor dat ongeveer 10.000 vrouwen stierven door slecht uitgevoerde

abortussen en vele ongewilde kinderen werden geboren. Een gedeelte hiervan verhuisde naar

overvolle weeshuizen, omdat de ouders niet voor ze konden zorgen. De situatie onder

Ceauseşcu wordt het best weer gegeven in het volgende citaat: ‘[the measures] not only

humiliated the Romanians, but robbed them of their dignity in their everyday lives and

reduced them in the 1980s to an animal state concerned only with the problems of day-to-day

survival.’*

Tegen oppositie werd hard opgetreden. Mensen werden geslagen, gevangen genomen of

onder huisarrest geplaatst. Zo werd een man dood geslagen, omdat hij in zijn dagboek kritiek

had geschreven over Ceauseşcu. Een man die het voor elkaar kreeg met westerse journalisten

te praten werd onder huisarrest geplaatst. Slechts eenmaal per week mocht hij het huis

verlaten om te winkelen en dan werd hij bewaakt door vier agenten van de geheime politie die

iedereen ontmoedigden met hem te praten. Minder bekende mensen werden gevangen gezet.

De situatie van gevangenissen was nog slechter dan in de rest van het land. De Sighet

gevangenis, die vanwege haar unieke ligging in een stad een nationaal museum werd, kende

onder communisme een sterftecijfer van één op vier.

De Revolutie

Ondanks het heftig optreden tegen oppositie, nam het verzet steeds meer toe in Roemenië. De

eerste grote staking was al in 1977. De mijnwerkers van de Jiu Valei kwamen in opstand,

maar werden hard neergeslagen. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw werden de stakingen

* Deletant, D., p. 166



Pagina 7

steeds meer. De revolutie begon uiteindelijk in Timişoara. Een Hongaarse dominee, László

Tökés, probeerde al enkele jaren de positie van de Hongaarse minderheid te verbeteren. Maar

nu begon hij zich ook uit te spreken tegen de Roemeense plannen om dorpen leeg te halen en

probeerde Hongaren en Roemenen te verenigen in hun strijd tegen het communisme. Als

gevolg hiervan werd hij door de geheime politie verhoord en daarna verbannen naar een

dorpje in het noorden. Echter, de dominee weigerde te vertrekken. Zijn kerkleden werden

vervolgens ook verhoord, geslagen of zelfs vermoord, maar andere zagen kans om hun

dominee te helpen door eten bij hem thuis te brengen. Er kwamen zelfs timmermannen om

zijn kapotgemaakte ramen en deuren weer te repareren. Dit trok veel bekijks en er ontstond

een menigte van vooral studenten. Vervolgens verspreidde het gerucht dat de politie niet in

staat was om de menigte uiteen te drijven, waardoor meer en meer mensen de straten vulden.

Wat begon als een Hongaarse opstand werd een nationale revolutie toen de menigte een oud

Roemeens volkslied begon te zingen. De menigte nam vervolgens het gebouw van de

communistisch partij in. Het leger was nodig om de revolutie in Timişoara te eindigen. Dit

koste 122 mensen het leven. Ceauseşcu’s vrouw toonde haar harteloosheid door de soldaten

de opdracht te geven 40 van de lijken te verbranden, zodat ze niet door nabestaande konden

worden geïdentificeerd en begraven. De volgende dag hielden tienduizenden

fabrieksarbeiders een staking. Na twee dagen verklaarden ze Timişoara een vrije stad.

Ceauseşcu schatte de situatie compleet verkeerd in. Het volk at rond die tijd alleen mamaliga,

een soort maïspudding. Hierop voorbordurend zei Ceauseşcu: ‘Mamaliga explodeert niet.’

Zelfverzekerd hield Ceauseşcu in Boekarest een publieke bijeenkomst. De menigte die

bijeenkwam weigerde ’s avonds naar huis te gaan. Plotseling werden ze beschoten en

ontstonden vuurgevechten die uitmondden in de revolutie in Boekarest. De precieze toedracht

van de beschietingen is nog steeds onduidelijkheid, omdat het voor Roemenen onmogelijk

was om te terug te kunnen schieten, wat wel gebeurde. Na de revolutie zijn er echter

verschillende ‘Russische toeristen’ aangehouden, die allen jong, atletisch en gewapend waren.

Echte opheldering over wat er gebeurde tijdens de revolutie is er nooit geweest. Wel is

duidelijk dat Ceauseşcu probeerde te vluchtte maar werd gepakt. In een korte rechtszitting van

twee uur werden hij en zijn vrouw veroordeeld en daarna neergeschoten.†

Huidige communisten In de laatste dagen van de revolutie werd het Nationale Bevrijdings Front (Frontul Salvarii

Nationale of FSN) opgericht, om de regering van Ceauseşcu te kunnen overnemen. Dit front

kwam vanuit de Communistische Partij Roemenië (CFR), die steeds verder vervreemd was

van Ceauseşcu. Het was deze FSN die de eerste verkiezingen organiseerde. Aanvankelijk was

het niet de bedoeling dat de FSN zelf meedeed, maar op het laatste moment schreven ze zich

in als de 27ste

partij. Omdat de FSN bijna een monopolie op de televisie en radio had wonnen

ze de verkiezing van 1990 met een verpletterende tweederde meerderheid. De bevolking was

kwaad over deze ‘herverdeling’ van de communistische elite. Opnieuw ontstonden

demonstraties tegen deze communisten. De regering trad hard op, door middel van de politie

en het leger. Zelfs de mijnwerkers van de Jui Valei werden geroepen om de ‘onder vuur

zijnde’ democratie te reden. Deze gewelddadigheden staan bekend als de mijnrazzia’s. De

oppositie klaagde dat hun revolutie gekaapt is en uitliep op een communistisch coup. De FSN

bleef één van de machtige spelers in de komende verkiezingen. En nog steeds spelen oud-

communisten een belangrijke politieke rol. Bij de laatste presidentsverkiezing verklaarde één

van de kandidaten: ‘Weet je wat de grootste vloek van Roemenië is? De Roemenen kunnen

kiezen tussen twee voormalige leden van de Communistische Partij.’ ‡

† Deletant, D., p. 229

‡ http://www.9am.ro/stiri-revista-presei/P/1367/Dezbatere-cu-invingator-Traian-Basescu, original quote: ‘Ce

blestem o fi pe poporul asta de a ajuns pina la urma sa alega intre doi fosti comunisti?’



Pagina 8

3. Roemeense cultuur

De cultuur van een land is veelal omvangrijk en moeilijk in een paar woorden te bevatten. De

geschiedkundige uiteenzetting heeft al iets gezegd over de identiteit van de Roemenen en over

enkele van hun nationale helden. Naast deze geschiedkundige helden zijn er nog enkele

andere belangrijke Roemenen, welke onder besproken worden. Verder zal dit hoofdstuk een

korte blik werpen op de taal en traditionele uitingen.

Enkele niet geschiedkundige helden De helden van Roemenië zijn te herkennen aan een grote

hoeveelheid vernoeming, vooral bij straten en instellingen,

en vele standbeelden. Hoe meer vernoemingen hoe groter

deze held is geweest (de foto rechts toont Eminescu).

Hieronder is een korte selectie gemaakt.

Mihai Eminescu (1850-1889) wordt ongetwijfeld als één

van de grootste Roemenen beschouwt. Zijn portret staat dan

ook op het grootste geldbiljet, die van 500 lei. Als dichter

heeft Eminescu veel bijgedragen aan de vorming van de

Roemeense taal. Hij is de eerste schrijver geweest die overal

in Roemenië publiceerde. Hij reisde ook veel rond en trok

zich de situatie van alle Roemenen aan. Eminescu stierf op

jonge leeftijd aan een nooit officieel vastgestelde ziekte.

Gedichten van Eminescu zijn vertaald in meer dan 60 talen

en vormen een onderdeel van het verplichte onderwijs in

Roemenië.

George Enescu (1881-1955) was één van de grootste componisten en violisten van zijn tijd.

Hoewel hij slecht bekend is in buitenland, wordt hij toch vaak gezien als de grootste musicus

sinds Mozart. Enescu studeerde in Wenen, trad op in New York en leefde vanaf de Tweede

Wereldoorlog in Parijs. Zijn muziek bevat duidelijke Roemeense folkloristische elementen.

Constantin Brancusi (1876-1957) is als beeldhouwer internationaal bekend. Hij was leerling

van de grootmeester August Rodin. Brancusi versimpelde zijn beelden steeds meer totdat hij

uiteindelijk abstracte en niet figuratieve kunstwerken maakte. Hij effende hiermee de weg

voor de moderne beeldhouwkunst.

Tristan Tzara (1896-1963) is een grondlegger van de Dada beweging. De Dada beweging in

de kunst gaat tegen de reden en logica van de gevestigde orde in. Volgens de dadaïsten had de

gevestigde orde van de tijd duidelijk gefaald door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

Dadaïstisch kunstwerken wordt gekenmerkt door chaos en irrationaliteit en vormen de opstap

naar surrealisme en moderne kunst.

Taal De Roemeense taal is verwant aan de Latijnse of Romaanse taalfamilie. Opmerkelijk is dat de

buurlanden vooral Slavische talen spreken, die verwant zijn aan het Russisch. Door de ligging

heeft Roemenië dan ook lang het Cyrillische (Russische) schrift gebruikt. Pas in 1860 werd

het Latijnse schrift voor het Roemeens gebruikt. Door de late invoering worden de meeste

woorden geschreven zoals ze uitgesproken worden en kent de taal weinig uitzonderingen. De



Pagina 9

Slavische invloeden maken dat de taal vele leenwoorden uit het Slavisch heeft. Maar ook

woorden uit het Frans, Duits, Hongaars of Engels worden veelvuldig gebruikt. De taal is

daarom makkelijk te verstaan. Grammaticaal kent de taal een paar moeilijkheden. Door de

uitgang achter het werkwoord is het niet nodig in het Roemeens persoonsvormen te

gebruiken. Ik ben wordt simpel sûnt, omdat uit het werkwoord al blijkt dat de ik-persoon

wordt bedoeld. Verder plakken de Roemenen het lidwoord ‘de’ of ‘het’ achter het woord.

Maramures In het noorden van Roemenië, tegen de grens van Oekraïne ligt het

gebied Maramures. Het is vrij afgelegen en moeilijk begaanbaar door

de vele bossen en bergen. Het communisme heeft weinig grip gehad

op deze regio, waardoor veel van de originele cultuur daar bewaard

gebleven is. Maramures staat vooral bekend om haar houtbewerking.

Deze houtwerking is goed zichtbaar in de grote houten poorten die

vele families als een statussymbool voor hun huis hebben staan (zie

foto linksonder). Ook bevinden zich in Maramures de hoogste houten

kerktorens van Europa (foto rechts).

Onderstaande foto’s geven ook een stuk van de rijke Roemeense cultuur weer. Linksboven is

een traditioneel ingerichte woonkamer zichtbaar. Rechtsboven is een traditionele soep in

aardewerken borden te zien. De soep bevat varkensmaag. Rechtsonder danst een traditioneel

gekleed koppel begeleidt door een traditionele band.



Pagina 10

4. Minderheidsgroepen

Volgens het CIA World Factbook zijn de grootste bevolkingsgroepen in Roemenië de

Roemenen, Hongaren, Roma, Oekraïners, Duitsers, Russen en Turken. De percentages zijn

als volgt:

Etnische bevolkingsgroepen in Roemenië:

Roemenen 89,5%

Hongaren 6,6%

Roma 2,5%

Oekraïners 0,3%

Duitsers 0,3%

Russen 0,2%

Turken 0,2%

Overigen 0,4%

CIA – The World Factbook, 2002 census

De gegevens zijn echter enigszins misleidend, omdat de bevolkingsgroepen niet gelijkmatig

verdeelt leven over Roemenië. Zo leven de Duitsers vooral in de gebieden van de

oorspronkelijke zeven burchten en komen Hongaren praktisch ook alleen in Transsylvanië

voor. In de stad Cluj-Napoca bijvoorbeeld is tot 10% Hongaars, maar in drie van de

Roemeense provincies leeft een Hongaarse meerderheid van rond de 80%. Door de sterke

concentratie zijn de Hongaarse en Duitse invloeden het meest merkbaar. Deze twee

minderheden zullen dan ook in dit hoofdstuk besproken worden.

Volgens het World Factbook bestaat de Roma minderheid uit 2,5%. Onofficiële tellingen

echter doen vermoeden dat het werkelijke aantal vier keer zo hoog ligt. Elke in Roemenië

geboren Roma is in principe ook Roemeen en Roma kunnen bij tellingen dus kiezen welke

nationaliteit ze opgeven. Zendelingen proberen Roma bewust te maken van hun Roemeense

identiteit en moedigen ze aan om zich Roemeen te noemen. Een Roemeen heeft vanwege de

vele discriminatie meer kans op een baan, woning en betere behandeling. Sommige Roma

verbergen daarom ook hun afkomst. Een derde probleem is dat vele Roma analfabeet of

ongeregistreerd zijn en daarom al buiten officiële tellingen vallen. Het werkelijke aantal

Roma is dus vele malen hoger dan het officiële aantal en wordt geschat op ongeveer 2

miljoen. Vanwege de achtergestelde positie van de Roma richt veel zendingswerk zich op

hen. Daarom zal de Roma minderheid uitgebreider behandeld worden.

Saksen

Zoals duidelijk werd in het tweede hoofdstuk zijn

de Saksen in de Middeleeuwen naar

Transsylvanië gehaald om de grensgebieden te

versterken. De Saksische minderheden bevinden

zich daarom nog steeds in deze gebieden. Na de

Tweede Wereldoorlog echter, werden vele Saksen

aangemoedigd om naar Duitsland te gaan. Vele

hebben daarom ook Roemenië verlaten. Andere

Saksen hebben besloten zich stil te houden en hun

Saksische afkomst te verzwijgen. Als gevolg



Pagina 11

hiervan gaven ze de Duitse taal niet meer over aan de volgende generatie. In enkele gevallen

bleven de Saksen vasthouden aan hun taal en contacten met Duitsland. Deze groepen

bevinden zich vooral rond Medias (Mediasch), Sighişoara (Schässburg), Brasov (Kronstadt),

Sibiu (Hermanstadt), Timişoara (Temeschar) en Resiţa (Reschitz). In deze gebieden spreken

vele mensen Duits en is een sterke binding met Duitsland. Deze binding is er op het gebied

van economie, zo rijden er in Roemenië veel Duitse automerken, maar ook op het gebied van

zending. Door dit samenspel zijn Duitse gebieden gemiddeld iets rijker dan andere gebieden

in Roemenië.

Hongaren

Waar de Saksische minderheid zich

goed heeft weten aan te passen in

Roemenië, geldt dit minder voor de

Hongaren. Vele Hongaren (ook wel

Szekler) vinden dat Transsylvanië

eigenlijk bij Hongarije hoort en

weigeren zich aan te passen aan het

Roemeense leven. Hongaren hebben hun

eigen bars, clubs, scholen en theaters.

Hierdoor is hun eerste taal Hongaars.

Sommige ouderen spreken zelfs alleen Hongaars, maar ook enkele jongeren zijn zo binnen de

Hongaarse invloedssfeer opgevoed dat Roemeens hun derde of vierde taal is. In de provincies

Mures, Harghita en Covasna is de Hongaarse bevolking zo groot dat er praktisch ook geen

Roemeens wordt gesproken. Deze drie provincies hadden vroeger autonomie, maar deze is

onder communisme weer opgeheven. Nog recent zorgde de provincies voor een rel door bij

hun grens alleen de Hongaarse naam van de provincie neer te zetten. Naar veel protest staat

nu de Roemeense en Hongaarse naam weer langs de weg. Voor vele steden in Transsylvanië

geldt echter dat de plaatsnaam aanduiding tweetalig. Officieel is Roemeens echter de enige

erkende taal. Alle overheidsinstanties spreken zodoende dus alleen Roemeens.

Roemeens-Hongaarse spanningen De Roemenen vinden de houding van de

Hongaren erg storend. Vooral het feit dat

vele Hongaren slecht Roemeens

beheersen is een grote ergernis. Op straat

kan het dan ook voorkomen dat

Roemenen naar buitenlanders roepen dat

ze in Roemenië zijn en dus Roemeens

moeten spreken: ‘Sûnt in Romania,

vorbesc Romaneşte!’ In Cluj-Napoca was

tot enkele jaren geleden een

nationalistische burgermeester, Gheorghe

Funar, aan de macht, die deze strijd jaren

aanwakkerde. Zo liet hij alle banken in

het park en de tram (!) in de Roemeense nationale kleuren schilderen en hingen er Roemeense

vlaggen aan de Hongaarse opera. Het hoogte punt van zijn anti-Hongaarse houding was dat

hij het levensgrote standbeeld van de Hongaarse koning Mattias Rex (zie foto) wilde

verwijderen uit het centrum. Hiervoor begon hij opgraving naar Romeinse fundamenten,



Pagina 12

welke vlakbij het standbeeld werden gevonden. Vervolgens claimde hij dat om deze

archeologische opgravingen voor te zetten het standbeeld verwijderd moest worden. Een

Hongaarse demonstratie van 10.000 betogers was het resultaat en Funar werd van bovenaf

teruggefloten. Hierop richtte hij zes enorme vlaggenmasten naast het standbeeld op en liet het

woord ‘Hongaars’ van het standbeeld verwijderen. Ergens anders in de stad kwam een

gedenkplaat op een huis waar volgens de overlevering Mattias was geboren. Hiermee wordt

benadrukt dat de grootste Hongaarse koning eigenlijk toch in het huidige Roemenië is

geboren. Tenslotte plaatste Funar naast de orthodoxe kerk een enorm hoog standbeeld van

Avram Iancu.

De Hongaarse Hongaren moeten ook weinig van de Roemeense Hongaren hebben. Een

initiatief in Hongarije om de Roemeense Hongaren de Hongaarse nationaliteit te geven werd

met heel weinig enthousiasme ontvangen. Over het algemeen zijn de Roemeense Hongaren

op zichzelf aangewezen, wat ook weer de onderlinge band versterkt.

Buitenstaanders vallen veelal buiten deze discussie. Hoewel ook zij het slachtoffer kunnen

worden van de zinsnede dat er Roemeens gesproken moet worden. Verder vraagt de situatie

een bepaald voorzichtigheid. De meeste Roemenen zijn niet zo extreem als Funar, maar om

Transsylvanië het Hongaarse deel van Roemenië te noemen valt echt bij elke Roemeen

verkeerd. Ook het door elkaar gooien van beide talen kan op weinig sympathie rekenen.

Roma en zigeuners

De term zigeuners in Roemenië is erg

verwarrend. Meestal worden met

zigeuners de traditionele Roma

aangeduid, maar de term zigeuner wordt

ook gebruikt om alle armen aan te

duiden die aan de rand van de

samenleving in sloppenwijken wonen.

Een zigeuner sloppenwijk kan naast

Roma dus etnische Roemenen bevatten.

Hoewel in West-Europa en in de

intellectuele kringen het woord zigeuner

als beledigend gezien wordt, geldt dit

minder voor de armere Roma. Wat elke

Roma wel als beledigend beschouwt is

als de term zigeuner klakkeloos door

Roma wordt vervangen en daarmee ook

arme Roemenen aanduidt.§ Voor Roemeense Roma is een Roma te herkennen aan het feit dat

hij de taal van de Roma, Romani, spreekt. Deze definitie gaat trouwens niet op in Hongarije,

waar vele Roma, door vervolging, hun taal zijn kwijtgeraakt. Naast herkenning aan de taal

hebben sommige Roma clans hun eigen kledendracht, zoals de rood-gele kleding van de

Roma op de foto hier.

De oorsprong van de Roma § Noot van schrijver: op deze zinswijze ben ik inmiddels teruggekomen. De term zigeuners slaat in Roemenië

zijn veelal op Roma die hun taal en cultuur zijn verloren. Roma daarentegen hebben dit nog wel bewaard, ze zijn

er daarom op tegen dat alle zigeuners Roma worden genoemd.



Pagina 13

De vraag waar Roma vandaan komen is moeilijk te beantwoorden. De Roma hebben geen

schrift en alle overlevering zijn mond op mond doorverteld. Alle informatie over Roma is

vooral afkomstig van niet-Roma, gajo, en bestaat voornamelijk uit wetgeving en negentiende-

eeuwse literatuur en folklore verhalen. Beide zijn niet objectief. Zelfs de informatie van Roma

is gekleurd, omdat Roma meesters zijn in zich aanpassen en vertellen graag wat de gajo wil

horen. Dit verklaart gelijk waarom de eerste Roma Egyptenaren werden genoemd (vanwaar

het Engelse woord Gypsy komt). De Roma vertelden dat ze uit Klein Egypte, ofwel het

Midden-Oosten, waren gevlucht vanwege de heidense onderdrukking. Dankzij dit verhaal

werden de Roma in het begin goed opgevangen in Europa. Maar op een gegeven moment

veranderde het gajo standpunt ten opzichte van de Roma. De leefstijl en de normen en

waarden van de Roma waren anders dan die van de plaatselijke bevolking, wat zorgde voor

steeds meer spanning. Daarnaast concurreerde de Roma, met hun goedkope werkzaamheden,

met de machtige gilden uit de stad. Deze gilden kregen het voor elkaar dat verschillende

discriminerende wetgeving, om de Roma weg te sturen, werd doorgevoerd. Hiernaast werd

het probleem versterkt door rondreizende bedelaars, die zich bij de Roma aansloten of deel

van hun vormden, wat er uiteindelijk samen voor zorgde dat de Roma niet meer gewild

waren. De vooroordelen tegen Roma vonden gemakkelijk grond in de Westerse samenleving.

Een duidelijk voorbeeld hiervan is Victor Hugo’s Hunchback of the Notre Dame, waarin

Hugo het verhaal rond de Notre Dame vertelt. Hierin schaamt hij zich niet om enkele

vooroordelen over Roma te schrijven. Hij beschuldigde Roma van het stelen van kinderen,

zodat aan het einde van het boek zijn heldin Esmeralda een Française blijkt te zijn, in plaats

van Roma. Hetzelfde gebeurde in de Nederlandse literatuur, waar in Het Spaans Heidinnetje,

de hoofdpersoon verliefd wordt op een Roma meisje. Helaas is niet toegestaan om een heidin

te trouwen, maar op het einde wordt ontdekt dat het meisje een gestolen prinses is en ze zo

nog lang en gelukkig samen kunnen leven. Ook in de wetgeving vond grootschalig

discriminatie plaats. Zo stelde een Engelse plaatselijke wet een definitie van zigeuner vast als:

‘elk zo’n dwars en onechte vagebond van dat soort levenstijl, het uitschot van het simpele

volk.’ Hierdoor is het woord zigeuner, en daardoor vaak Roma, losgekoppeld van elke

etnische achtergrond en beschrijft een zekere levensstijl. De Engelse nationale wetgeving

noemde later ‘een persoon die nomadisch leeft en geen vast werk heeft’ een zigeuner.

Het zijn van Roma heeft echter direct te maken

met een bepaalde etnische achtergrond. De taal

van de Roma, het Romani, is teruggetraceerd

tot het oude Sanskrit van rond het jaar 1000 in

India. Hierdoor hebben Roma een

gemeenschappelijke achtergrond gekregen. Het

is nu algemeen aangenomen dat de Roma een

kaste buiten het Indiaanse kastensysteem

vormden, totdat een ‘mysterieuze gebeurtenis’

hen naar het westen dreef. Dit werd voor het

eerst beweerd aan het eind van de achttiende

eeuw, door Heinrich Grellman. Hij vond

gemeenschappelijke elementen in de beide

talen en bemerkte dat Roma dezelfde

karakteristieken hadden als sommige Indiaanse

paria’s.**

Studie over Roma wordt tot vandaag

de dag beïnvloed door Grellman, omdat in een kettingreactie vele van zijn vaak slecht

**

Lucassen, Leo, Wim Willens, Annemarie Cottaar, The Church of Knowledge: Representations of Gypsies in

Encyclopedias, in Gypsies and Other Itinerant Groups, A Socio-historical Approach, St. Martin’s Press, New

York, 1998



Pagina 14

onderbouwde beweringen, worden geciteerd. Meer recente studie van de Roma zelf benoemt

de Roma als een overwinnend leger in India, die nadat ze de Moslims hadden verslagen,

ontbonden werd. Een van deze groepen, ‘die zichzelf Romane Chave (de zonen van Rama)

noemden, verliet Afghanistan richting Europa. Deze Rajput immigranten werden vergezeld

door mannen en vrouwen van vele andere volkeren dat aangetrokken was tot het leger, zoals

smeden, astrologen en muziekanten, maar ook beerdansers en pottenbakkers.’††

Roma zelf

hebben nooit deze gemeenschappelijke achtergrond aangenomen, totdat zij door gajo werd

gegeven en geadviseerd, omdat een gemeenschappelijke achtergrond het makkelijker zou

maken voor de Roma om zich wereldwijd te identificeren.

Roma in Roemenië In Roemenië maakten de landheren en kloosters misbruik van de onbepaalde status die Roma

hadden en maakte ze tot slaven. Dit gebeurde al in 1300, waarschijnlijk geïnspireerd vanuit de

Islamitische gedachte, gebracht door de Ottomanen, dat alle niet-Moslisms alleen goed waren

voor slavernij. In de 15de

eeuw waren de Roemeense woorden voor slaaf, rob, en zigeuner,

tsigan, synoniemen voor slaaf. In het Wallachische strafboek werd in 1818 juridisch

vastgesteld dat Roma als slaaf geboren werden. In 1837 werd door de eerste gouverneur,

Alexandru Ghica, slavernij afgeschaft. Een paar jaar later, in 1842 en 1847 volgde de

Moldavische en Wallachische kerk. Een kleine eeuw waren de Roma vrij en konden ze

terugkeren tot hun nomadische manier van leven. Maar met de Tweede Wereldoorlog begon

een nieuwe periode van vervolging. Over deze tijd zijn veel studies gemaakt, maar het is nog

steeds onduidelijk hoeveel Roma zijn omgebracht. Opmerkelijk is dat in het begin de zuiver

etnische Roma niet vervolgd werden. Volgens de racistische opvatting van Dr. Robert Ritter

gaf alleen de vermenging van de Duitse intelligentie met de slinksheid van de Roma

‘asoziale’ die moesten worden geëlimineerd. Oorspronkelijk werden vele Roma voor

onderzoek in het kamp Auswitsch ondergebracht. Tegen het einde van de oorlog ontstond er

echter een tekort aan concentratiekampplaatsen. Om plaatst te maken werden de Roma

omgebracht. Slechts een kleine groep Roma werden gered door Himmler, die ze vrijheid

aanbood als ze aan het oostfront vochten. Na de verschrikking van de Tweede Wereldoorlog

werd Roemenië een communistisch land, wat opnieuw vervolging voor de Roma minderheid

bracht. De overheid wilde dat alle Roma werden opgenomen in een land vol met fabrieken,

zoals in de communistische Sovjet-Unie. In 1946 begon de regering paarden en wagens van

de Roma in te nemen, om ze zo te dwingen zich ergens te vestigen. In 1951 werden enkele

hechte Roma gemeenschappen overvallen, zodat de Roma zich gingen verspreidden.

Belangrijk voor de opname van de Roma in de rest van de bevolking waren huisvesting en

werkgelegenheid. In 1972 verklaarde de Roemeense regering dat er geen Roma meer in hun

land woonde. Dit was echter niet waar, omdat de Roma gemeenschap alleen maar groeide,

wat vooral werd veroorzaakt door ouders die liever van de kinderbijslag leefden dan ging

werken. De verplichte aanpassing voor Roma aan de Roemeense leefgewoonte verhoogde het

aantal Roma dat huisvesting, scholing en werk had. Echter de Roma bevolking bleef de meest

benadeelde bevolkingsgroep, wat het vandaag de dag nog steeds is. Verderop in het werkstuk

staan hiervan enkele voorbeelden en gegevens, met betrekking tot huisvesting en scholing.

††

http://www.domresearchcenter.com/journal/11/kenrick11.html



Pagina 15

5. Economie

Als laatste hoofdstuk van het eerste deel wordt de economie van Roemenië besproken. Net als

bij elk land heeft de geschiedenis grote invloed op de handel van Roemenië. De

handelspartners, maar ook de productie heeft zijn wortels in de geschiedenis. Sinds kort is

Roemenië lid van de Europese Unie, iets wat voor vele Roemenen betekent dat Roemenië

eindelijk als Europees land geaccepteerd wordt. De EU heeft van als zelfsprekend grote

invloed op de economie van Roemenië. Op het moment maakt Roemenië een enorme

economische groei door. Echter een groot gedeelte van de bevolking deelt niet in deze groei.

De Lei

Roemenen betalen met de Lei, het meervoud

van Leu, wat leeuwen betekent. Rond de

zeventiende eeuw werden vooral Hollandse

daalders als betaalmiddel gebruikt. Deze

waren te herkennen aan de leeuw, vanwaar

de naam leeuwen voor geld komt. Soms

wordt bij de lei nog de toevoeging oude of

nieuwe lei gebruikt, omdat in 2005 de

nieuwe lei (RON) in plaats van de oude lei kwam (ROL). In Roemenië was men gewoon in

enorme bedragen te rekenen, vanwege de lage waarde van de lei. Door van de lei vier nullen

af te halen is de lei meer in lijn met de euro gekomen. Eén euro is nu 3,5 nieuwe lei. Dit was

vroeger 35.000. De bankbiljetten zijn min of meer hetzelfde gebleven. Het nieuwe briefje van

100 ziet er nog precies hetzelfde uit als het oude briefje van een miljoen, alleen met minder

nullen. De omrekening kan nog verwarrend zijn, omdat de Roemenen gewend waren de oude

lei af te korten door in duizendtallen te spreken. Tienduizend werd dus voor het gemak tien

genoemd. Hierdoor kan de aanduiding honderd lei betekenen dat iemand 100.000 oude lei

bedoelt, wat gelijk is aan tien nieuwe lei.

Productie

De productie van Roemenie richt zich nog steeds vooral op de landbouw en de zware

industrie, beide vinden hun oorsprong de communistische tijd. Vlak na de revolutie hebben

beide sectoren een grote klap te voorduren gehad, omdat de staatsbedrijven op grote schaal

geplunderd waren. Inmiddels heeft de industrie zich hersteld en gaat de landbouw verder op

kleine schaal. De oude grote gezamenlijke boerderijen staan nog vaak leeg.

Op gebied van industrie produceert Roemenie textiel, schoenen, lichte machines, constructie

materiaal, ijzer en chemicaliën. Vooral constructie materialen doen het goed, nu er steeds

meer gebouwd wordt, door zowel particulieren als bedrijven. Verder houdt het land zich bezig

met olieraffinaderij, het samenvoegen van auto-onderdelen en voedselproductie. Op de

Europese markt behaalt Roemenië momenteel vooral bekendheid door de export van hun

eigen automerk: de Dacia. In tegenstelling tot de meeste Oost-Europese automerken wordt de

Dacia niet zelfstandig gebouwd, maar in samenwerking met het Franse autobedrijf Renault.

Voorwaarde is altijd geweest dat de Dacia niet naar West-Europa werd geëxporteerd. Onder

de nieuwe Europese Unie wetgeving zijn dergelijke afspraken verboden, waardoor met de



Pagina 16

export van de Dacia is begonnen. Hoewel de Roemenen erg sceptisch zijn over in Roemenië

geproduceerde goederen bestaat er een grote trots over hun eigen automerk. De Logan is de

laatste uitvoering van de Dacia (zie foto). De auto onderscheidt zich op de markt vanwege de

lage aanschafprijs.

Aan natuurlijke grondstoffen is Roemenië rijk aan petroleum,

hout, gas, kolen, ijzen, zout en landbouwgronden. Deze

landbouw produceert tarwe, maïs, gerst, suikerbieten,

zonnebloemen, aardappelen en druiven. De producten geven

gelijk aan wat de traditionele gerechten zijn. Aardappelen met

vlees vormt het hoofdgerecht voor vele Roemenen, vaak

aangevuld met brood.

De veeteelt richt zich op eieren en schapen. Nieuwe Europese boeren richten zich echter ook

steeds meer op andere producten, zoals de Nederlandse boeren, die hun complete eigen

melkkoeienkudde meenemen. Met de komst van de EU staat er veel te veranderen op het

gebied van landbouw. De angst bestaat dat hele landerijen in de toekomst door grote boeren

zullen worden opgekocht, waardoor de kleine dorpjes hun bestaansrecht zullen gaan

verliezen.

Handel en buitenland

Duitsland en Italië zijn de grootste handelspartners van Roemenië. Samen zijn ze goed voor

rond een derde van de in- en export. Dankzij de ligging, maar ook de verwante talen, is ook

voor gastarbeiders Italië geliefd, evenals enkele andere Middellandse Zeelanden. Vanuit het

communistisch verleden liggen er ook nog connecties naar Rusland en China.

Handelspartners van Roemenië

Exportlanden: Italië 17,9%, Duitsland 15,7%, Turkije 7,7%, Frankrijk 7,5%, Hongarije 4,9%,

Groot-Brittannië 4,7%

Importlanden: Duitsland 15,2%, Italië 14,5%, Rusland 7,8%, Frankrijk 6,5%, Turkije 4,9%,

China 4,3%

CIA – The World Factbook

Als gevolg van de drastische exportmaatregelen onder Ceauseşcu moest Roemenië een groot

aantal hervormingen doorgaan de afgelopen vijftien jaar. Het Internationaal Monetair Fonds

heeft Roemenië geprezen voor het doorvoeren van de vele veranderingen en aanpassingen.

Momenteel komt voor het eerst een middenklas op en ook voor buitenlandse investeerders

blijft Roemenië aantrekkelijk, ondanks de nog steeds aanwezige corruptie. De groei van het

land is enorm, tot wel 7% per jaar, achtereenvolgend. De overgang naar een vrije markt,

volgens Westers model, heeft echter veel mensen in armoede achtergelaten.

Werkeloosheid, armoede en braindrain

De werkeloosheid in Roemenië bedraagt rond de 6%. Echter deze werkeloosheid is erg

ongelijkmatig verdeeld. Vooral zigeuners zijn werkeloos. Ook zijn in bepaalde gebieden,

zoals het platteland of in oude fabrieksteden, meer werkelozen. Van de Roemeense bevolking

leeft één kwart onder de armoede grens. Dit wordt mede veroorzaakt door de lage minimum



Pagina 17

lonen. Fabrieksarbeiders verdienen rond de 180 euro per maand, voor onderwijzers is dit 260.

Kosten voor levensmiddelen daarentegen verschillen weinig van West-Europa. Het huren van

een woning is alleen mogelijk voor gezinnen met twee middelmatige inkomens. Huisvesting

op zich vormt al een groot probleem, zoals onder staat beschreven.

Een ander probleem waar Roemenië mee kampt is de zogeheten braindrain. De jeugd die een

goede opleiding heeft kan vaak weinig verdienen in Roemenië en kiest er dan voor om naar

het buitenland te verhuizen om daar te werken. Hierdoor raakt Roemenië haar hoogopgeleiden

kwijt en mist het mensen voor de opbouw van de economie. Het wegstromen van

hoogopgeleiden wordt in het Engels ‘braindrain’ genoemd. Momenteel wordt geschat dat tot

bijna één vierde van de Roemenen in het buitenland zit. Vaak zijn dit ook gastarbeiders, of

illegalen, maar het toont aan hoeveel het buitenland trekt voor Roemenen. Populair zijn de

bestemmingen met eenzelfde mediterrane cultuur en dezelfde taalfamilie, zoals Italië, Spanje

en Portugal. Maar ook Griekenland en de Verenigde Staten zijn populair.

Huisvesting Ceauseşcu’s liet huizen vooral in de steden bouwen. Onder communisme ging 8,7% van het

nationale geld naar huisvesting. In 2000, na de val van communisme, was dit nog maar 1%.

De staat trok zich compleet terug van de huizenmarkt en privatiseerde haar bijna geheel. Als

gevolg hiervan werden de vaak toch al slechte gebouwen helemaal niet meer opgeknapt. De

huizen die op het platteland werden gebouwd, werden vaak op de ouderwets traditionele

manier gebouwd. Hierdoor is

een groot verschil tussen de

levensstandaard op het

platteland en in de stad

ontstaan. In de stad heeft

bijvoorbeeld 95% stromend

water, tegen slechts 12% op het

platteland. Een totaal van 15%

van de huizen heeft alleen

elektriciteit en geen gas,

riolering of water. Slechts 39%

van de Roemenen heeft deze

voorzieningen allemaal. Van de

zigeunerbevolking geldt dit

slechts voor 14%.

Vele kunnen echter niet eens

de rekening voor gas of water betalen, omdat deze al bijna net zo hoog kunnen is als het

minimum inkomen. Binnen huizenblokken is het ook niet mogelijk te bezuinigen, omdat de

prijs berekend wordt op het totale gebruik in een flat. Besparing wordt dus teniet gedaan door

buren die wel energie verspillen. Roemenen vinden het normaal om water te laten lopen

tijdens de afwas of om een raam open te zetten als de verwarming aan staat. Als gevolg

hiervan en het woningtekort wonen vele jonge gezinnen bij hun ouders in. Concreet is het

woning tekort in Roemenië een half tot één miljoen huizen. Vele mensen wonen daarom in

ondeugdelijke woningen, zoals het woningblok boven op de foto. Dit blok, waarvan enkele

ramen ontbreken, staat in Medias en is speciaal voor zigeuners neergezet.



Pagina 18

Scholing Roemeense scholen zijn vaak verouderd en in slechte staat van onderhoudt. Daarbij is het met

scholen met een Roma meerderheid vaak slechter gesteld. Een studie van UNICEF‡‡

geeft aan

hoe slecht de situatie er voor staat. Er wordt daarbij onderscheidt gemaakt tussen provincies.

Hier is er voor gekozen om de meer stadse provincie Cluj met de plattelands provincie Brasov

te vergelijken.

Ouderdom van de scholen in percentage School gebouwd

Voor 1900

1900-1945

1945-1970

1970-1990

Na 1990

Brasov 26,7 53,3 14,3 4,8 1,0

Cluj 26,2 31,0 37,3 4,0 1,5

Status van plattelandsscholen Status van de school

Goed

Kleine reparaties nodig

Grote reparaties nodig

Totaal aantal plattelandsscholen 15,0 49,7 35,2 Plattelandsscholen met een Roma meerderheid 13,4 47,7 39,0

Allereerst valt op dat de meeste scholen nog van voor de communistische tijd zijn. In de

laatste en zwaarste jaren van communisme is er weinig in nieuwe scholen geïnvesteerd.

Omdat Roemenië bijna failliet was na de val van communisme is er in de laatste jaren ook

weinig veranderd. Het aantal scholen in goede staat is een relatief klein gedeelte.

Faciliteiten in percentages Heeft: Elektriciteit Water Binnen toilet

Brasov 99,1 52,9 82,3

Cluj 100 79,5 96,1

Zoals ook bij huisvesting het geval is, ontbreken bij sommige scholen stromend water en

riolering. In Brasov heeft bijna de helft van de scholen geen eigen watervoorziening. Voor

water zijn de docenten en leerlingen dan vaak op een nabijgelegen waterput aangewezen.

Opmerkelijk is ook dat er in Brasov een aantal scholen zijn die geen eens elektriciteit hebben.

Gekwalificeerde leraren in percentages Gekwalificeerde leraren

Crèches

Basisscholen

Middelbare scholen

Brasov 50,4 33,5 47,6

Cluj 36,1 59,2 45,4

Een groot probleem voor de Roemenen is de slechte status van het onderwijs zelf. Een grote

hoeveelheid leraren is niet eens gekwalificeerd om les te geven. Dit terwijl de eisen voor

bijvoorbeeld basisschoolonderwijzer(es) minimaal zijn. Een veel erger probleem is het feit dat

sommige Roma helemaal niet worden onderwezen. Eén op de vijf Roma is niet ingeschreven

op een school. Van degene die wel onderwijs volgen valt bijna één op de vier (!) uit. Van de

gehele Roma bevolking kan slechts 58 procent goed lezen. Voor de uitval worden de

volgende redenen gegeven:

‡‡

Jigǎu, Surdu, Balica, The participation to education of the Roma children: problems, solutions, actors,

UNICEF, Bucharest, 2002



Pagina 19

Reasons for the drop out of Roma students

0

1020

3040

50

6070

8090

100N

eg

attitu

de

pa

ren

ts

No

reso

urc

es

Wo

rkin

g a

t

ho

me

Ne

g a

ttitu

de

ch

ild

Psych

o-

inte

lle

ctu

al

de

ficie

ncie

s

He

alth

pro

ble

ms

Ma

rria

ge

(!)

Re

pe

ate

d

gra

de

Het Roemeense lessysteem kent

daarbij nog een aantal grote

tekortkomingen. Zo wordt de

kwaliteit van een school en een

docent afgemeten aan het aantal

kinderen dat blijft zitten. Leraren

voelen zich hierdoor verplicht

sommige leerlingen het hele systeem

door te lozen, terwijl ze amper

kunnen lezen. Ook is er geen

mogelijkheid voor een uitgevallen

leerling om weer terug in het

systeem te komen. Zodra een

leerling stopt met het volgen van

onderwijs is het over. Gelukkig zijn

er initiatieven van Westerse organisaties om de situatie in Roemenië te verbeteren, zoals

bijvoorbeeld het project van ProRomi in Tinca, waarvan hier een foto te zien.



Pagina 20

6. Uitdagingen voor Roemenië

Roemenië kent nog een groot aantal uitdagingen als zendingsland. Sommige hiervan werden

al duidelijk in het werkstuk.

Allereerst is het evangelische geloof vrij recent in Roemenië. Hierdoor is er nog steeds een

grote nood aan Bijbels onderwijs. Er komen steeds meer vertalingen van boeken op de markt,

maar het blijft belangrijk dat de Christelijke leiders goed Bijbels onderwijs krijgen.

Ten tweede kent Roemenië een enorme verdeeldheid onder de kerken. Roemeense

opwekkingsnummers kunnen in drie verschillende vertalingen circuleren, omdat er geen

eenheid is. Samenwerking is er dus weinig. Hierdoor kan de kerk slechts een gedeelte van

haar mogelijkheden tot uitreiken benutten.

Als derde punt heeft het communisme een enorme inpakt op het land achtergelaten. De

vrijheid die de Roemenen nu hebben, in het algemeen, maar ook door actief het geloof te

mogen belijden, is voor vele nieuw en nog wat vreemd. De kerken zelf zijn nieuw met grote

openbare samenkomsten. Dit geldt ook voor de orthodoxe kerk, van waar nog veel vervolging

komt. Verder gaat het land door communisme gebukt onder enorme corruptie, wat soms

praktische hulp erg moeilijk maakt.

Als laatste punt hebben de Westerse kerken en organisaties nog veel recht te zetten vanuit hun

eerste hulp en evangelisatie acties. Goed bedoelde hulp heeft soms onderlinge verdeling

aangezet of de plaatselijke bevolking passief gemaakt. Vele loze beloften hebben ook het

vertrouwen beschadigd. Vooral groepen met cameramensen hebben nogal eens wat beloofd

maar niet nagekomen. Het idee van corruptie doet de Roemenen vermoeden dat ze hun zielig

verhaal gebruikt hebben om hun eigen zakken te vullen.

En natuurlijk geldt dat degene die naar

Roemenië wil moet wennen aan de Roemeense

cultuur, want sommige dingen kun echt alleen

maar in Roemenië gebeuren: zoals een auto die

met zes sleeën erachter de bocht om komt zetten

(zie foto), een staking van de docenten die zes

weken (!) duurt of het oudejaarsvuurwerk dat

plotseling om kwart voor twaalf begint omdat

niemand meer langer wil wachten. De Roemeen

zal slechts zijn schouders ophalen en zeggen:

‘Sûnt in Rômania.’ Wat zoveel betekent als:

waarom verwacht je dat hier dingen perfect

lopen, dit is nou eenmaal Roemenië.



Pagina 21

7. Bronnenlijst

Boeken

Acton, Thomas, and Gary Mundy (red.), Romani culture and Gypsy identity, University of

Hertfordshire Press, Hertfordshire, 1997

Brown, J.F., Hopes and shadows: Eastern Europe after communism, Duke University Press,

Durham 1994

Crouwel, Wim, Grote Spectrum Encyclopedie, Het Spectrum bv, Utrecht/Antwerpen, 1980

Deletant, D., Romania under Communist Rule, Civic Academy Foundation, Bucharest, 1998

Roper, S.D., Romania the unfinished revolution, Harwood Academic, Amsterdam, 2000

Jigǎu, Surdu, Balica, The participation to education of the Roma children: problems,

solutions, actors, UNICEF, Bucharest, 2002

Linthorst, Kees, Roemenie, Kosmos Reisgids, Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen,

1995

Lucassen, Leo, Wim Willens, Annemarie Cottaar, The Church of Knowledge:

Representations of Gypsies in Encyclopedias, in Gypsies and Other Itinerant Groups, A

Socio-historical Approach, St. Martin’s Press, New York, 1998

Stolk-Noordhof, T., Ce sa fac? (Wat doe ik eraan?), Uitsluiting bij de Roma van 'Dallas'

Cluj-Napoca, Roemenië, Afstudeerscriptie Culturele Antropologie, Universiteit Utrecht,

2002

Tcherenkov, Lev, Stéphane Laederich, The Rroma: Otherwise know as Gypsies, Gitanos,

Gyphtoi, Tsiganes, Ţigani, Çingene, Zigeuner, Bohemiens, Travellers, Fahrende, etc.

Volume 1: History, Language and, Groups, Schwarbe Verlag Basel, 2004

Artikelen

Barany, Zoltan, The East European Gypsies, in: The East European Gypsy, Cambridge

University Press., Cambridge, 2001

Barany, Zoltan, The Roma under State-Socialism, in The East European Gypsy, Cambridge

University Press., Cambridge, 2001

Burleigh, Michael, Wolfgang Wippermann, The Persecution of Sinti and Roma, and Other

Ethnic Minorities, in The Racial State: Germany, 1933-1945, Cambridge University Press.,

Cambridge, 1991



Pagina 22

Websites

http://www.9am.ro/stiri-revista-presei/P/1367/Dezbatere-cu-invingator-Traian-Basescu

http://www.caird.ca

http://www.domresearchcenter.com/journal/11/kenrick11.html

http://www.ecmnl.nl/content/blogcategory/58/120/

http://www.ehm-romania.info

http://www.faf.ro

http://www.houwies.evonet.ro/

http://www.klaasencorrie.nl

http://www.memorialsighet.ro/en/istoric_cladire_sighet.asp

http://www.proromi.nl

http://www.prorroma.org

http://www.wikipedia.org

Musea

‘The Memorila of the Victims of Communism and the Resistance.’ Ookwel de Sighet

gevangenis. Bezocht in september 2005.

‘Muzeul Etnografic al Transilvaniei.’ Ethnografisch museum van Cluj-Napoca. Bezocht in

oktober 2005.

‘Muzeul National de Istorie al Transilvaniei.’ Transilvanisch historisch museum in Cluj-

Napoca. Eerste keer bezocht in oktober 2005.

Overige bronnen

Children of the Decree, 2004, documentary by Florin Iepan

“Impressions from ‘Pata Rât’: A Gypsy Camp close to Cluj-Napoca,” een interview met

Pastor Bert van de Family Aid Foundation in Cluj-Napoca, Roemenie, door Alexander Di

Leonardo

Roemenie (NL)

Documents

Transcript of Roemenie (NL)