Rembrandts bijbelse voorstellingen en het leergedrag van kleuters

Hoe kunnen kleuters het beste leren over het gebruik van Bijbelse voorstellingen van Rembrandt?

Een verslag over Rembrandt, zijn gebruik van Bijbelse voorstellingen en het leergedrag van kleuters. Dit alles is verwerkt in dit verslag, met bijgevoegd een educatief product, een les- en projectmethode.

Thomas van der Meer, Jesse van Breden, Steven Post, Floris Renkema en Twan van DoornikCKV V5

1

InhoudsopgaveInleiding................................................................................................................................................2

Wie was Rembrandt?............................................................................................................................3

Hoe maakte Rembrandt gebruik van Bijbelse voorstellingen?............................................................4

Hoe leren kleuters?...............................................................................................................................5

Hoe is de manier van leren van kleuters te verbinden met het gebruik van Bijbelse voorstellingen van Rembrandt?...................................................................................................................................6

Conclusie...............................................................................................................................................7

Bronnenlijst...........................................................................................................................................8

Logboek.................................................................................................................................................9

2

Inleiding

Kunst is tegenwoordig nog steeds een centraal aspect van onze samenleving. Kunst is een verplicht vak op school, ouders nemen hun kinderen mee naar musea en veel mensen halen inspiratie uit kunstwerken. Hedendaagse kunst is alleen niet heel bekend of aantrekkelijk voor het grote publiek. Nee, de mensenmassa trek je met werken van oude meesters die prachtige doeken hebben nagelaten aan ons.

Rembrandt is één van die oude meesters, misschien wel de meester der meesters. Rembrandt kon uit alles inspiratie halen en dus ook uit de bijbel. Hierdoor ontstonden prachtige voorstellingen van gebeurtenissen uit de bijbel. De emoties van de personages en de speling tussen schaduw en licht zijn abnormaal voor een schilder van die tijd. Aangezien kunst creativiteit en fantasie stimuleert, maar kinderen steeds minder interesse tonen voor kunst, bedachten wij een manier om kunst te promoten. Als kind leer je sneller dan als je volwassen bent, daarom kan je niet vroeg genoeg beginnen met interactie tussen kunst en kinderen. Voor het educatieve product hebben wij ons gericht op de doelgroep kleuters. Wij willen kleuters kennis laten maken met Rembrandt en dan voornamelijk de Bijbelse voorstellingen.

In dit onderzoek zullen we allereerst kijken naar wie Rembrandt was, om vervolgens zijn gebruik van Bijbelse voorstellingen te aanschouwen. Daaropvolgend zullen we de didactische en educatieve kant opgaan. We zullen de leertechnieken van kleuters beschrijven, onder andere door middel van een gesprek met een basisschoollerares. Daarna zullen de kunstzinnige en educatieve kant van dit onderzoek verbonden worden. Er wordt voorop gelopen op het bijgevoegde educatieve product, waarin de keuzes omtrent dit product beschreven en uitgelegd zullen worden.

3

Wie was Rembrandt?

Rembrandt van Rijn, je kunt rustig stellen dat hij de bekendste kunstschilder is die Nederland ooit gekend heeft. Hij is onder andere bekend van zijn beroemdste werk, de Nachtwacht. Wereldwijd wordt Rembrandt gezien als een van de beste en bekendste schilders uit zijn tijd. Rembrandts werk is te rekenen tot de barok, dit kenmerkt zich onder andere in een hevig licht/donker contrast. Het gebruik van deze contrasten in de schilderkunst noemt men ook wel clair-obscuur gebruik. Hierom was Rembrandt ontzettend beroemd. Hij was een meester in licht en donker. Op deze manier kreeg Rembrandt het voor elkaar om zijn ‘publiek’ echt het doek in te trekken. Zijn kunstwerken waren vaak erg dramatisch, dit is ook een kenmerk van de barok.

Rembrandt heeft een kort leven in Nederland geleid. Hij is geboren in Leiden waar hij de eerste periode van zijn kunstcarrière heeft doorgebracht, in deze tijd ontwikkeld hij zijn interesse voor de licht/donker werking in schilderijen. Later verhuisde Rembrandt naar Amsterdam waar Rembrandt behoorlijk uitbundig leefde. Vaak kwam hij thuis met de meest exotische en aparte spullen, deze gebruikte hij dan vaak voor zijn schilderijen. Rembrandt had ondertussen veel leerlingen die hij zo goed trainde dat ze zijn manier van werken exact konden nabootsen. Zijn atelier werd steeds groter, maar hij zat in de schulden. Inmiddels had Rembrandt een echtscheiding en de nodige juridische processen achter de rug en kwam hij erachter dat hij nu pas echt in de problemen kwam met zijn geld. Uiteindelijk moest hij zijn hele huis plus inboedel verkopen om zijn schulden af te betalen. Daarna huurde hij een kleine woning aan de Rozengracht. Hier schilderde hij zijn laatste drie zelfportretten en in 1669 overleed hij, hij werd 63 jaar.

Tegenwoordig kennen we Rembrandt natuurlijk vooral van het enorme werk de Nachtwacht in het Rijksmuseum. Ook is zijn eerste woning in Amsterdam tegenwoordig omgebouwd tot het Rembrandthuis waar veel tekeningen en schetsen te zien zijn. Verder zijn er schilderijen van hem bewaard gebleven waaronder zijn beroemde zelfportretten. Een paar bekende werken zijn: De anatomische les van dr. Tulp, Het offer van Abraham en De terugkeer van de verloren zoon. Deze schilderijen zijn hieronder in dezelfde volgorde te zien.

4

Hoe maakte Rembrandt gebruik van Bijbelse voorstellingen?

Rembrandt heeft in zijn leven een groot aantal kunstwerken gemaakt die een connectie hebben met de bijbel. In totaal zijn er zo’n driehonderd werken die een bijbels verhaal vertellen. Ruim zestig van deze werken waren schilderijen. Als we de schilderijen van Rembrandt met een Bijbelse achtergrond bij elkaar zetten, zien we daar een aantal bepaalde onderwerpen in. Rembrandt schilderde voornamelijk taferelen die terug te vinden zijn in het oude testament. Voornamelijk verhalen uit Genesis waren populair in die tijd. Dat kwam Rembrandt goed uit, aangezien hij een grote interesse had in historiestukken, en dus met wat hij leuk vond om te schilderen goed geld kon verdienen. Verder schilderde Rembrandt ook veel verhalen van Jezus, zoals bijvoorbeeld “De afneming van het kruis” (1632) en “De opstanding” (1637).

Hij maakte dus veel gebruik van de verhalen uit de bijbel, maar op welke manier deed hij dat? Tijdens zijn leven zie je de manier van schilderen erg veranderen over de jaren heen. Hij begint in de jaren ’20 met voornamelijk grote werken; grotere taferelen waarbij hij veel drama gebruikt en waarbij hij schilderde op grote doeken. Vanaf 1640 veranderd dit; hij probeert nu meer te focussen op de emoties van de personen. Hij houdt zijn schilderijen klein en intiem, waarin de volle aandacht naar de personen op het doek gaat. Deze trend zet zich voort. Nog later draaien de schilderijen in zijn geheel om het persoon; de achtergrond en ruimte zijn ondergeschikt aan de personen en zijn niet van belang. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in het schilderij “De terugkeer van de verloren zoon” (1668). Het schilderen van Bijbelse taferelen deed hij dus op verschillende manieren, maar had een belangrijke functie tijdens zijn loopbaan als schilder.

5

Hoe leren kleuters?

Om deze vraag goed te beantwoorden hebben we een basisschooldocente die met kleuters werkt gesproken. Uit dat gesprek kwam dat kleuters leren door zoveel mogelijk zintuigen te gebruiken. Kleuters moeten dus iets ervaren of doen om echt goed te kunnen leren. Daarbij is het belangrijk dat ook beide hersenhelften, zoals dat voor ieder mens geldt, geactiveerd worden.

Pedagoog Martinus Jan Langeveld zei ooit: “Het spel is de meest wezenlijke bezigheid van het veilige kind met een wereld die nog alles kan blijken te zijn”.1 Spelvormen zijn dus erg belangrijk om kleuters goed te laten leren. Naast spelen is het vertellen van verhalen ook zeer effectief, want door verhalen ordenen kleuters de wereld om hen heen. Zelfs door een van de voorlopers van de verlichting, François Fénelon wordt dit gedachtegoed onderstreept. Hij schreef: "Bij de kleuter staat spelend leren en voorlezen voorop. Breng bezieling in uw verhalen. Laat alle personen in uw verhalen praten. Neem bijvoorbeeld het verhaal van Jozef. Laat zijn broers praten als pummels, en Jacob als een liefhebbende, diepbedroefde man. Laat Jozef spreken en er plezier in hebben als heer van Egypte zijn broers bang te maken en zich dan aan hen te openbaren".2 Naast Fénelon en Langeveld zijn er vele pedagogen die deze theorieën onderstrepen.

Zoals eerder beschreven is het activeren van beide hersenhelften van ongelofelijk belang bij goed en duurzaam leren. De linkerhersenhelft heeft betrekking op alles met feiten, cijfers, logica, detail en taal. De rechterhersenhelft houdt verband met ruimtelijk inzicht, creativiteit, fantasie, symbolen en tijdsbesef. Bij het merendeel van de mensen is de linkerhersenhelft dominant, daarbovenop wordt er op school vooral met deze helft geleerd. Als beide helften benut worden, wordt het leerrendement met circa 25 procent verhoogd. De rechterhersenhelft kan benut worden door alle zintuigen te prikkelen.

Kleuters leren dus vooral door te spelen en door alle zintuigen te prikkelen, waarmee de rechterhersenhelft in het leerproces betrokken wordt.

1 Kerpel, A. (2014, 1 juni). Hoe kinderen leren: intelligentie - leerprocessen. Geraadpleegd op 6 april 2019, van https://wij-leren.nl/hoe-kinderen-leren.php

2 Goorhuis-Brouwer, S. (2016, 18 april). Didactief | Kleuters zijn geen schoolkinderen. Geraadpleegd op 6 april 2019, van https://didactiefonline.nl/blog/blonz/kleuters-zijn-geen-schoolkinderen

6

Hoe is de manier van leren van kleuters te verbinden met het gebruik van Bijbelse voorstellingen van Rembrandt?

Zoals eerder beschreven leren kleuters vooral door te spelen en door beide hersenhelften te activeren. Dit hebben we geprobeerd om te verbinden met het gebruik van Bijbelse voorstellingen van Rembrandt. De schilder heeft meer dan driehonderd Bijbelse werken gemaakt, waarvan er zo’n zestig schilderijen waren. We hebben een lesmethode gemaakt die toegepast kan worden op ieder Bijbels werk van Rembrandt.

Uit het gesprek met een basisschooldocente en het onderzoek van pedagogen bleek dat, om kleuters effectief en efficiënt te laten leren, kleuters spelend het best leren. Dit is misschien op het eerste gezicht niet erg simpel te combineren met het leren over de Bijbelse voorstellingen van Rembrandt. Dit is echter stapsgewijs prima te voltooien, op een manier waarbij kleuters ook duurzaam leren. Allereerst wordt de eerder beschreven theorie van François Fénelon toegepast, door middel van het levendig vertellen van een Bijbelverhaal. Op die manier zullen de kleuters veel van Bijbelverhaal onthouden. Nadat het Bijbelverhaal uit de kinderbijbel of op eigen wijze door de docent of docente verteld is mogen de kleuters het verhaal nog verder tot leven brengen. Hier komt het leren door te spelen, een theorie waar een grote consensus over is onder pedagogen, naar voren. Met attributen en verkleedkleren mogen de kleuters het verhaal na gaan spelen, dit alles wordt in goede banen geleid door de leraar of lerares De rollen zullen verdeeld worden en dan mogen de kleuters hun fantasie in de vrije loop laten.

Na deze creatieve impuls zullen de kleuters centraal met de leraar of lerares een werk van Rembrandt van Rijn bekijken. Hierbij mogen de kleuters allereerst zelf kijken hoe ze het vertelde en gespeelde Bijbelverhaal terugzien in het betreffende werk. Ze zullen kijken wie de personen op het werk voor moeten stellen. Nadat ze kennis gemaakt hebben met Rembrandts werk mogen ze zelf ook een werk maken, door een kleurplaat in te kleuren of een schilderij te maken.

Op deze manier worden de creatieve aspecten, het maken van een schilderij of kleurplaat en het naspelen, gekoppeld aan de meer theoretische aspecten, het Bijbelverhaal en het beschouwen van Rembrandts werk. Hiermee worden dus ook beide hersenhelften geactiveerd, wat, als eerder genoemd, zorgt voor een verhoogd rendement van ongeveer 25 procent. Daarnaast kunnen de kleuters ook spelen, wat tot een beter resultaat zal leiden.

Deze lesindeling is toe te passen op alle Bijbelse schilderijen van Rembrandt, maar eigenlijk is deze methode veel breder toe te passen, ook door niet-christelijke scholen. Ieder schilderij waar een verhaal achter zit dat te vertellen is en na te spelen is, is te verwerken in deze indeling. Aan de hand van de methode kan er een project gestart worden, waarin er ook veel meer informatie over Rembrandt verteld wordt.

Zo kunnen kleuters al de fundamenten leggen voor een brede culture basis, waarop in latere klassen verder gebouwd kan worden op het passende niveau.

7

Conclusie

Rembrandt van Rijn was een groot schilder, die veel Bijbelse voorstellingen in zijn werken gebruikte. Wij wilden kijken hoe het gebruik van Bijbelse voorstellingen aan kleuters geleerd kan worden. Dit hebben we gedaan door middel van een methode, die op veel verschillende werken en in projectvorm toegepast kan worden. In deze methode is rekening gehouden met de meest rendabele leermethoden voor kleuters. Uit een interview met een basisschoollerares hebben we vooral gehaald dat kleuters leren door te spelen en alle zintuigen te gebruiken. Dit wordt ook door belangrijke pedagogen als Fénolon en Langeveld onderschreven. Wij zijn op deze basis gaan bouwen aan de methode. Hiervoor hebben we ook didactisch advies gevraagd aan de geïnterviewde basisschoollerares. Zij heeft desgevraagd aangegeven deze methode als zinvol en effectief te beschouwen.

Het antwoord op de hoofdvraag is helder, kleuters leren namelijk het beste over het gebruik van Bijbelse voorstellingen van Rembrandt door de geschreven methode. Hoe de methode in haar werk gaat is eerder beschreven en de methode is ook bijgevoegd in de inleveropdracht.

8

Bronnenlijst

Rembrandt en de bijbel. (z.d.). Geraadpleegd op 6 april 2019, van https://www.statenvertaling.net/kunst/rembrandt-bijbel.html

Goorhuis-Brouwer, S. (2016, 18 april). Didactief | Kleuters zijn geen schoolkinderen. Geraadpleegd op 6 april 2019, van https://didactiefonline.nl/blog/blonz/kleuters-zijn-geen-schoolkinderen

Kerpel, A. (2014, 1 juni). Hoe kinderen leren: intelligentie - leerprocessen. Geraadpleegd op 6 april 2019, van https://wij-leren.nl/hoe-kinderen-leren.php

Peters, M. (2009). Beide hersenhelften gebruiken bij het leren. Geraadpleegd op 6 april 2019, van http://www.anababa.nl/school/puber-helpen-bij-huiswerk/effectiever-leren/beide-hersenhelften-gebruiken

Wikipedia-bijdragers. (2019, 4 april). Rembrandt van Rijn. Geraadpleegd op 6 april 2019, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Rembrandt_van_Rijn

9

Logboek

Week Gedaan1 Tezamen hoofd- en deelvragen bedacht en deze met de docent besproken2 De taken als volgt verdeeld: Floris: wie is Rembrandt?, Jesse: hoe maakte

Rembrandt gebruik van Bijbelse voorstellingen?, Twan: Hoe leren kleuters? en Steven en Thomas: educatieve product plus bijbehorende deelvraag.

3 Tezamen besproken hoe het educatieve product vormgegeven moet worden. Verder gewerkt aan deelvragen.

4 Gesprek met docente. Verder gewerkt aan deelvragen.5 Alle deelvragen samengevoegd en inleiding en conclusie geschreven.

Week 1 is het begin van periode vier, te weten de week van 7 maart. Wij hebben hiervoor gekozen omdat we, nadat we in periode drie de uitleg hebben gekregen, in periode vier het eerste werk hebben verricht.