Relatie- en Gezinstherapie - VPPK · Practica = 8/20 o 6 examencasus o 2 procesevaluatie...
70
Academiejaar 2014-2015 Lesgever: Ann Buysse | Door: Delfien Vansteelandt PRACTICA RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE
Transcript of Relatie- en Gezinstherapie - VPPK · Practica = 8/20 o 6 examencasus o 2 procesevaluatie...
Academiejaar 2014-2015
Lesgever: Ann Buysse | Door: Delfien Vansteelandt
PRACTICA RELATIE- EN
GEZINSTHERAPIE
INHOUD
INLEIDING 1
OVERZICHT LESSEN 1
DOELSTELLING & OPBOUW 1
PUNTENVERDELING 1
PROCESEVALUATIE 1
ALGEMENE UITGANGSPUNTEN 2
KENMERKEN SYSTEEM-THEORETISCHE HYPOTHESEN 2
STRUCTURELE BENADERING – S. MINUCHIN 5
ALGEMEEN 5
BELANGRIJKE CONCEPTEN 5
GRENZEN 5
Filmfragment 6
COHESIE 6
Filmfragment 6
HIËRARCHIE 6
Filmfragment 7
FLEXIBILITEIT 7
Filmfragment 8
GEZINSONTWIKKELINGSCYCLUS 8
Gezinskaarten 8
TECHNIEKEN 9
CASUÏSTIEK 9
TEKST: DE STRUCTURELE BENADERING 9
INLEIDING 9
GEZINSKAARTEN 9
GRENZEN: WIE NEEMT DEEL AAN DE INTERACTIE EN HOE? 10
HIËRARCHIE: WIE BESLIST WAT? 11
GEZINSONTWIKKELING 11
Gezinstaken 11
Cyclus van de gezinsontwikkeling (Minuchin) 12
VISIE OP SYMPTOMEN EN OP VERANDERING 13
STRUCTURELE TECHNIEKEN 14
Invoegen = joining 14
Herstructureren 14
Positie en houding van de therapeut 15
HUIDIGE STAND VAN ZAKEN 16
CONTEXTUELE BENADERING – I. BOSZORMENYI-NAGY 17
ALGEMEEN 17
LOYAUTEITEN 17
HULPVERLENING? 18
GENOGRAM 18
CASUÏSTIEK 18
TEKST: DE CONTEXTUELE BENADERING 18
INLEIDING 18
GENOGRAM 19
Hoe? 19
Gebruik van genogrammen in therapie 20
Interpretatie van genogram 21
Valkuilen 21
LOYALITEIT 21
Verticale en horizontale loyaliteit 22
Loyaliteitsconflict 22
Onzichtbare loyaliteit 22
Verticale loyaliteit en partnerschap 23
Gespleten loyaliteit 23
Loyaliteit en legaat 23
Loyaliteit en adoptie: loyaliteitsdillema’s 24
BASISATTITUDES EN -BEGRIPPEN VOOR DE CONTEXTUELE THERAPIE 24
Veelzijdige partijdigheid 24
Oriëntatie op hulpbronnen 25
Belang van actie 25
Vier dimensies 25
COMMUNICATIETHEORIE: COMMUNICATIE-AXIOMA’S (WATZLAWICK) 27
AXIOMA 1: MEN KAN NIET NIET COMMUNICEREN/BEÏNVLOEDEN (ALLE GEDRAG IS
COMMUNICATIE)(INVLOEDSAXIOMA) 27
WACHTKAMERSPEL 27
NABESPREKING WACHTKAMERSPEL 27
AXIOMA 2: ELKE COMMUNICATIE IS GELAAGD: OMVAT EEN INHOUDS- EN BETREKKINGSASPECT (ALS IK WAT ZEG, ZEG
IK IETS OVER HOE IK WIL DAT DE ANDER MET MIJ OMGAAT) 29
AXIOMA 3: ELKE INTERPUNCTIE IS ARBITRAIR: DE RELATIE TUSSEN TWEE OF MEER INTERACTIEPARTNERS WORDT
BEPAALD DOOR HUN INTERPUNCTIE (WAT IK BEDOEL, IS NIET PERSE WAAR VOOR EEN ANDER) 31
AXIOMA 4: MENSEN COMMUNICEREN ZOWEL DIGITAAL ALS ANALOOG (MENSEN BEÏNVLOEDEN MET WOORDEN EN
VOORAL ZONDER WOORDEN) 32
AXIOMA 5: ELKE UITWISSELING VAN COMMUNICATIE IS OFWEL SYMMETRISCH OFWEL COMPLEMENTAIR (WIE HEEFT
HET VOOR HET ZEGGEN, WIE LAAT HET VOOR HET ZEGGEN?) 32
TEKST: HET COMMUNICATIEPERSPECTIEF 32
COMMUNICATIEAXIOMA’S 32
Je kan niet niet communiceren (Zie ook p 4-10) 32
Elke communicatie heeft een inhouds-en een betrekkingsniveau 33
Elke interpunctie is arbitrair (interpunctie als relationele ordeningskwestie 33
Digitale en analoge communicatie 34
Symmetrische en complementaire communicatie 35
SAMENHANG: ONEINDIGE VERBANDEN (ZIE OOK P 18- 25) 35
TOEPASSING VAN LES 1 TOT 3 VIA CASUÏSTIEK 37
COMMUNICATIETHEORIE (LES 3) 37
AXIOMA 1: MEN KAN NIET NIET COMMUNICEREN/BEÏNVLOEDEN (ALLE GEDRAG IS
COMMUNICATIE)(INVLOEDSAXIOMA) 37
AXIOMA 2: ELKE COMMUNICATIE IS GELAAGD: OMVAT EEN INHOUDS- EN BETREKKINGSASPECT (ALS IK WAT ZEG, ZEG
IK IETS OVER HOE IK WIL DAT DE ANDER MET MIJ OMGAAT) 37
AXIOMA 3: ELKE INTERPUNCTIE IS ARBITRAIR: DE RELATIE TUSSEN TWEE OF MEER INTERACTIEPARTNERS WORDT
BEPAALD DOOR HUN INTERPUNCTIE (WAT IK BEDOEL, IS NIET PERSE WAAR VOOR EEN ANDER) 37
AXIOMA 4: MENSEN COMMUNICEREN ZOWEL DIGITAAL ALS ANALOOG (MENSEN BEÏNVLOEDEN MET WOORDEN EN
VOORAL ZONDER WOORDEN) 37
AXIOMA 5: ELKE UITWISSELING VAN COMMUNICATIE IS OFWEL SYMMETRISCH OFWEL COMPLEMENTAIR (WIE HEEFT
HET VOOR HET ZEGGEN, WIE LAAT HET VOOR HET ZEGGEN?) 37
TOEPASSING COMMUNICATIETHEORIE VIA ROLLENSPEL 37
Doel van nabesprekingen 38
5’ gesprek door Psycholoog 1 38
Observatoren noteren 38
Nabespreking: Psycholoog 38
Nabespreking: beide partners om beurt 38
Nabespreking: observator(en) 38
Formuleren van hypotheses 39
Voorbereiden gesprek 2 door psycholoog/observatoren 39
5’ gesprek door psycholoog 2 39
Observatoren noteren 39
Nabespreking + voorbereiding gesprek 3 39
5’ gesprek door Psycholoog 3 (of door 1 en 2 samen) 39
Observatoren noteren 39
Nabespreking 40
STRUCTURELE BENADERING (LES 1) 40
CONTEXTUELE BENADERING (LES 2) 40
VIDEO DEEL 1 40
VIDEO DEEL 2 41
VOORBEREIDING LES 5 41
OPLOSSINGSGERICHTE BENADERING 42
LESOVERZICHT 42
INLEIDING 42
ERVARINGSOEFENING: FOCUS 42
BASISPRINCIPES 43
PROBLEEM OF BEPERKING? 43
OEFENING: PROBLEEM OF BEPERKING? 43
MENSBEELD 43
SYMPTOOM = HEFBOOM TOT VERANDERING 43
THERAPEUTISCHE HOUDING 44
TAKEN VAN DE THERAPEUT 44
MOGELIJKE INTERVENTIES 44
MOGELIJKE OPDRACHTEN 44
VIDEO EN OEFENINGEN 45
VIDEO MARC CROUZEN: WONDERVRAAG 45
Video “wondervraag” 45
Nabespreking video 45
OEFENING DOELVRAGEN 45
Oefening: doelvraag 45
Nabespreking: doelvraag 45
VIDEOFRAGMENT KIM BERG: ILLUSTRATIE SCHAALVRAAG 46
OEFENING: UITZONDERINGEN/HULPBRONNEN 46
Nabespreking: uitzonderingen/hulpbronnen 46
TEKST: HET OPLOSSINGSGERICHT PERSPECTIEF 46
INLEIDING 46
ONTWIKKELING 47
UITGANGSPUNTEN 47
BESCHRIJVING 48
DE THERAPEUT 48
MOTIVATIE EN SAMENWERKING 48
OPLOSSINGSGERICHTE CONVERSATIES 49
Starten en een eerste richting bepalen 49
De gewenste situatie creëren 50
Uitzonderingen identificeren 50
Het meten van progressie 50
Vervolgsessies 50
INTAKEPROCES EN METHODIEKEN 51
INTAKEPROCES 51
INFORMATIEVERZAMELING EN OPBOUW VERTROUWENSRELATIE 51
Sociale introductie & kennismaking 52
Bespreken verwijzing 52
METHODIEKEN 52
(META)KIJK OP THERAPIE 54
TAXATIE PROBLEEMGEBIEDEN 54
CONTEXTVERBREDING & LOYAUTEITEN 55
HYPOTHESEN FORMULEREN & TOETSEN 55
BEHANDELPLAN/CONTRACT 55
TOEPASSING VAN LES 1 TOT 6 D.M.V. CASUÏSTIEK: OEFENEN INTAKEPROCES 56
DOEL 56
AANDACHTSPUNTEN 56
SAMENVATTEND OVERZICHT 57
STRUCTURELE BENADERING (MINUCHIN) 59
CONTEXTUELE BENADERING 59
COMMUNICATIETHEORIE (WATZALWICK) 59
OPLOSSINGSGERICHT BENADERING 60
VERLOOP VAN EEN INTAKEGESPREK 61
INFORMATIEVERZAMELING 61
HYPOTHESEN FORMULEREN EN TOETSEN 62
Inle
idin
g
1
INLEIDING
OVERZICHT LESSEN
Les 1: Structurele benadering
Les 2: Contextuele benadering
Les 3: Communicatie benader
Les 4: Casuïstiek
Les 5: Oplossingsgerichte benadering
Les 6 & 7: Intake gesprek
Les 8: Examencasus (aantal zaken uit practica toepassen: 2 stromingen)
Les 9: Skillslab
DOELSTELLING & OPBOUW
Algemene doelstellingen lessenreeks:
o Hypothesevorming (met elementen uit die verschillende stromingen: hoe zit dat
hier mogelijks in elkaar?)
o Leren voeren van een (intake-)gesprek
Opbouw lessen:
o Theorie (verschillende stromingen)
o Link naar hulpverlening/praktijk + oefeningen (interactie!)
Casuïstiek: video’s, rollenspel,…
PUNTENVERDELING
Theorie = 12/20
Practica = 8/20
o 6 examencasus
o 2 procesevaluatie (aanwezigheid + betrokkenheid en actieve medewerking)
Examen = open boek
Cursus practica
o Slides (hoofdzakelijk) en artikels (achtergrondinformatie) (Minerva)
PROCESEVALUATIE
Aanwezigheid
o Verplicht!
o Afwezigheid melden: http://www.fsappw.ugent.be/ & mail lesgever
o Indien mogelijk, les inhalen!
o Onwettig afwezig -1 punt
Inle
idin
g
2
Criteria procesevaluatie (elke les):
o +: Oplettendheid
o +: Actieve en constructieve medewerking
o +: Slides meebrengen / teksten lezen!
ALGEMENE UITGANGSPUNTEN
Gesprekken: overweldigd door nieuwe informatie informatie structureren
MODEL/THEORIE = nodig; filter om werkelijkheid te benaderen & te selecteren
1 van de mogelijke therapeutische modellen: systeemtheoretisch model
o Dit is postmodern ideeëngoed: er zijn veel manieren om naar gezinnen te kijken
o Er is niet één manier van kijken: het gaat om het verhaal van het gezin!
KENMERKEN SYSTEEM-THEORETISCHE HYPOTHESEN
3 stromingen:
o Systeemtheorie:
Gericht op het interpersoonlijke
Individu en ruimere context centraal
Probleem in context (ruimere probleemdefiniëring)
o Psychoanalyse:
Vroege ontwikkeling belangrijk
Individu centraal
Vrije associatie
Taal, gebruik van woorden, betekenaars, ...
Intrapsychisch
o Gedragstherapie:
Individu en zijn gedrag centraal
Denken – voelen – doen
Betekenis- en functieanalyse
EB
Gedragsverandering
Conditionering, bekrachtiging
Sterk gericht op hier en nu
Kenmerken systeem-theoretische hypothesen:
o Interactioneel: wat er tussen mensen gebeurt
o Systeemtheoretische concepten: specifieke theoretische concepten in de
hypothesen (grenzen, loyaliteit, allianties, …)
o Circulariteit: complex beïnvloedingsproces (geen oorzaak gevolg, interpuncties,
geen causaliteit, geen schuld maar wel aandeel/invloed)
Er is geen ‘schuldige’
Er is een constante beïnvloeding van mensen op elkaar
Bv. demand withdrawal: hoe meer/minder de ene, hoe minder/meer de
andere je kan de interpunctie eender waar leggen: elke interpunctie is
arbitrair
Stomme vraag: ‘Waar is het begonnen?’ je moet kijken naar de invloed
en naar het aandeel van mensen!
Inle
idin
g
3
o Interacties (hoe gaan mensen om met elkaar, wat gebeurt er tussen mensen?)
o Meerdere hypothesen die recursief getoetst worden (dé hypothese bestaat niet)
vs dwingendheid van één hypothese dit is niet enkel bij de systeemtherapie
aanwezig, maar ook in andere kaders
o Zwaktes én sterktes (motiverend/niet zien): geeft hoop en perspectief op
verandering je moet ruimte maken voor de constructieve zaken
o Feiten én betekenissen (hoe kijken mensen naar ...?)
Feiten: wat er is, wat je kan waarnemen
Betekenissen: wat iets betekent voor iemand iedereen heeft zijn
waarheid wat betekenen de feiten voor verschillende mensen?
Circulariteit en interacties zijn de meest kenmerkende aspecten van de
systeemtheoretische hypothesen!
Inle
idin
g
4
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
5
STRUCTURELE BENADERING – S. MINUCHIN
ALGEMEEN
Minuchin!
o = Kinderpsychiater
o = Argentijn, die in de VS in de sloppenwijken ging werken met delinquente
jongeren en via dit werk zijn theorie opstelde
Deze context is van belang voor zijn werk!
o Hij had een probleem met de individualisering: hij wilde de context waarin mensen
leven mee in rekening brengen
Kern: onderliggende structuur van gezin achterhalen door observeren interactiepatronen &
in standhoudende patronen veranderen
o Structuur = organisatie van het gezin zoals je die kan observeren aan de hand van
een observatie van de interactiepatronen
o Interactiepatroon = wanneer iets gebeurt en er volgt telkens een bepaalde reactie
op
o Elk gezin heeft voorkeursinteractiepatronen/een eigen structuur om alle
gezinstaken uit te voeren (de truc is om hun eigen manier van interactie te
ontdekken en te kijken hoe dat daar verandering in kan komen opdat zij
verbetering zouden ervaren)
Deze interactiepatronen zijn uniek voor het gezin
Vaak zijn ze functioneel in den beginne, maar mensen kunnen er in
vastlopen
BELANGRIJKE CONCEPTEN
GRENZEN
= Bepalen de hoeveelheid informatie die binnen en buiten gaat
= Geven aan wie deel is van het (sub)systeem: bepalen de identiteit van de (sub)systemen en
individuen
= diffuus, rigide of semi-permeabel
o Volgens Minuchin was de semipermeabele grens het gewenste
o Nu is het ‘normatieve’ idee rond gezinnen wat vervaagd
Grenzen rond individuen & (sub)systemen
o Intergenerationele grens: grens tussen generaties, tussen ouder- en kinder-
subsysteem
o Alliantie – coalitie: 2 of meerdere leden van het systeem grenzen zich af
(samenwerking = alliantie) en sluiten andere leden buiten (samenwerking tegen
ander = coalitie)
Voorbeeld:
2 broers die beste vrienden zijn = alliantie
Als deze 2 broers het derde kind buiten sluiten = coalitie
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
6
Coalitie = extra element bovenop alliantie, namelijk “tegen” de andere, de
andere “buitensluiten”
Iets is pas een coalitie als het zo wordt aangevoeld door iedereen !
o Bv. het derde gezinslid voelt zich ook buitengesloten
FILMFRAGMENT
https://www.youtube.com/watch?v=V6Sunq6YrS8
Teken alle grenzen:
o Sterke grens rond moeder en dochter: moeder doet alles voor kind 1 en kind 1
klampt aan bij de moeder; er is ook veel informatie-uitwisseling tussen moeder en
dochter
o Conflictueuze relatie tussen moeder en dochter
o Weinig ruimte voor het partnersubsysteem
o Kinderen kopiëren elkaar
Bespreek:
o Grenzen bepalen/hangen sterk samen met cohesie en hiërarchie in een gezin
o Grenzen bepalen relaties tussen gezinnen en omgeving
o Grenzen bepalen relaties binnen gezinnen
COHESIE
= Emotionele band tussen gezinsleden
= Betrokkenheid
o De mate van afstand / nabijheid
o De betrokkenheid kan een positieve of een negatieve lading hebben
Sterke cohesie tussen de gezinsleden + diffuse grenzen rond individuen + rigide grens rond
gezin
Kluwengezin (weinig individuele autonomie, zeer hechte families)
Zwakke cohesie tussen de gezinsleden + rigide grenzen rond individuen + diffuse grens rond
gezin
Loszand gezin (grote emotionele afstand, weinig wij-gevoel)
Minuchin koppelt deze types binnen gezinnen aan bepaalde pathologieën
FILMFRAGMENT
https://www.youtube.com/watch?v=V6Sunq6YrS8
Bespreek de cohesie per twee
o Tussen de mama en Maddie is er een grote cohesie: er is een grote betrokkenheid
tussen moeder en dochter (maar: de dochter wil wel liever wat meer autonomie)
o Er is een grotere afstand tussen de vader en de kinderen
HIËRARCHIE
= Autoriteit, dominantie, macht om beslissingen te nemen (evolueert in de gezinscyclus)
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
7
Machtsstructuur binnen gezin: oudersubsysteem hiërarchisch van hogere orde dan
kindersubsysteem (= traditioneel idee)
Er zijn 4 soorten minder goed aangepaste machtsstructuren:
o Pathologische triade = cross-generationele coalitie tussen ouder en kind waaraan
de andere ouder ondergeschikt is (ontkend/aanvaard)
De ondergeschikte is dus één van de ouders!
o Triangulatie = patroon waarbij het ‘triangulated’ individu (meestal kind) verplicht
wordt partij te kiezen voor 1 of 2 andere familieleden (meestal ouder)
Het kind zit tussen zijn 2 ouders
Meegaan met de ene ouder betekent bijna automatisch tegen de schenen
van de andere ouder schoppen
Dit fenomeen kan je al eens observeren bij scheidingen
o Parentificatie = het kind wordt toegestaan een intergene-rationele alliantie te
vormen met de ouder om mee ouderlijk gezag uit te oefenen over brussen
Dit is niet per definitie pathologisch! Indien begrensd, duidelijk, erkend of
geen gevolg voor individueel functioneren (= participatie)
Maar: als het verplicht is, wordt het wel pathologisch!
o Hiërarchie-omkering = kind meer invloed dan ouder
Hier schuilt het toenmalige normatieve idee in
Bv. een kind met gedragsproblemen is zeer bepalend in het functioneren
van het zin
FILMFRAGMENT
https://www.youtube.com/watch?v=V6Sunq6YrS8
Bespreek de hiërarchie per twee
o = Hiërarchie-omkering?
o Dochter heeft zeer veel invloed op het gezinsfunctioneren
Ook bv. fysiek: het is het kind dat aan de kop van de tafel zit
Het kind wordt in alles verzorgd door de moeder
Als ze haar zin niet krijgt, wordt ze zeer boos
o Opmerkelijk: de dochter vindt niet dat ze een keuze heeft; het is eigenlijk de
mama die veel beslist
Moeder beslist veel: Maddie wil soms meer zelf kiezen
Vader en zoon hebben niet veel te zeggen
Let op: tekeningen zijn een momentopname, situatie!
FLEXIBILITEIT
Belangrijk concept!
= Mogelijkheid van het systeem om zich aan te passen (bvb. cohesie/hiërarchie) aan
veranderende omstandigheden
Continuüm: rigide vs. Chaotisch
o Rigide: altijd dezelfde structuur
o Chaotisch: voortdurend andere structuur, er is geen stabiliteit
Bepaalt functionaliteit van de structuur!
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
8
o Een structuur is op zichzelf niet functioneel
o De structuur moet aangepast zijn aan de gezinsfase en het gezin moet kunnen
omgaan met veranderingen
FILMFRAGMENT
https://www.youtube.com/watch?v=V6Sunq6YrS8
Bespreek de flexibiliteit per twee
o = Rigide gezinsstructuur, weinig flexibiliteit
De gezinsstructuur blijft ondanks nieuwe ontwikkelingstaken
Maddie blijft behandeld worden als een baby
GEZINSONTWIKKELINGSCYCLUS
Levenscyclus met verschillende fasen en specifieke taken bij elke fase (zie cursus!)
o Gezinnen die gevormd worden – van verloofd naar trouwen
o Gezinnen die uitbreiden – transitie naar eerste ouderschap
o Partners als ouders van adolescente kinderen
o Legenestfase
o Gezinnen in transitie: scheiding, hertrouwen – nieuw samengesteld gezin vormen
GEZINSKAARTEN
Schematische weergave van de structuur van het systeem
Vul de gezinskaart aan voor de familie Porter (slide 15)
Examencasus: alle lijnen uitleggen!!
Belangrijk:
o Grootte van letters = mate van hiërarchie
o Dikkere pijlen = meer interactie/invloed
o . . . . . = diffuse grens (niet echt afscheiding)
o - - - - - = semi-permeabele grens (invloed in en uit)
o Dubbele/wederkerige pijl = conflict
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
9
TECHNIEKEN
Werken met het proces, met wat er gebeurt, en minder met wat er wordt gezegd (je moet
dus niet per se met de inhoud werken)
Aandacht voor spontane gebeurtenissen (bv. iemand die valt bij het binnekomen: wordt hij/zij
geholpen of wordt er op neergekeken?)
Voorkeur om met enactment te werken (bv. een situatie naspelen, dingen laten voordoen)
o Bv. gezinnen laten spreken over bepaalde conflictsituaties en kijken of je bepaalde
allianties kan observeren
De visie van het gezin is ook belangrijk (is verweven met proces en structuur)
o Hoe kijkt elk van de gezinsleden naar het ‘probleem’?
o Visie van elke partij exploreren
o Hier lang genoeg bij stilstaan
CASUÏSTIEK
Video: gezinsintake door Dr. H. Aponte
TEKST: DE STRUCTURELE BENADERING
INLEIDING
Ontwikkeld door Minuchin
o Theoretisch kader om te beschrijven wat hij in gezinnen observeerde
(kansarmoede, delinquentie)
o Focus op de gezinsorganisatie
In gezinnen worden de interactiepatronen tussen gezinsleden voorspelbaar
= Gezinsstructuur (niet statisch; verandert over tijd)
Individuele problemen = signalen dat het gezin onder druk staat en dat de gezinsstructuur
onvoldoende kan aanpassen aan een veranderende situatie
o Individu = speelbal van de gezinsstructuur
DUS: behandeling moet zich richten op het systeem rond de jongere
GEZINSKAARTEN
Complexiteit van het systeem vereenvoudigen maken de werkelijkheid zichtbaar
Gezinsstructuur
o = Wijze waarop de interacties in een gezin georganiseerd zijn
o Rekening houden met
Grenzen
Hiërarchie
Conflicten
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
10
GRENZEN: WIE NEEMT DEEL AAN DE INTERACTIE EN HOE?
Grens = conceptuele sociale grens rond een gezins-of subsysteem die de hoeveelheid
informatie (energie) die binnen en buiten vloeit, reguleert
o Bepalen nabijheid en hiërarchie
o Het zijn de ongeschreven regels die de interacties tussen de leden bepalen
o Bepalen de identiteit van het systeem
o Normaliter: semipermeabel (evenwicht tussen verbondenheid en autonomie)
Intergenerationele grens
o = Scheidt het ouder –en het kindersubsysteem
Kluwen gezin (enmeshed)
o = Grenzen tussen de subsystemen zijn diffuus
o Geen tolerantie van individuele autonomie, hoge emotionele betrokkenheid
o Subsystemen zijn totaal afhankelijk van elkaar
Loszand gezin (disengaged)
o = Grenzen tussen de subsystemen zijn rigide
o Grote emotionele afstand; het ene subsysteem is totaal onafhankelijk van het
andere
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
11
Alliantie
o = Samengaan van subsystemen voor het realiseren van een gemeenschappelijk
doel
o “Samenwerken met”
Coalitie
o = Bijzondere vorm van allianite, waarbij een coalitie het overt of covert
samenspannen van subsystemen tegen een ander
o “Samenwerken tegen”
HIËRARCHIE: WIE BESLIST WAT?
= Machtsstructuur
o Normaal gezien staan ouders hiërarchisch hoger dan hun kinderen
Pathologische triade
o = Cross generationele coalitie (samenwerken tegen) tussen een ouder en een
kind, waaraan de andere ouder ondergeschikt is (patroon van alliantie is
verborgen of wordt ontkend)
o = Probleem in stand houdend patroon
Triangulatie
o = Patroon waarbij de ‘triangulated’ persoon (vaak het kind) verplicht wordt om
partij te kiezen voor een of twee andere gezinsleden (meestal de ouders)
Participatie
o = Kind(eren) participeert (participeren) in het oudersysteem en nemen een deel
van de opvoeding van de broers en zussen op zich
o Duidelijk begrensd en erkend door de ouders? Meestal geen probleem
Beide ouders moeten akkoord zijn en de opvoedkundige taak moet
duidelijk en begrensd zijn
Parentificatie
o = Een kind dat, met de bedoeling een transgenerationele coalitie te vormen met
een ouder, toegestaan wordt ouderlijk gezag over broers en zussen te hebben
o Als de parentificatie té rigide wordt en blijft bestaan, kan dit het vervullen van de
ontwikkelingstaken en andere functies van het geparentificeerde kind in het
gedrang brengen
GEZINSONTWIKKELING
GEZINSTAKEN
Ieder gezin heeft 2 hoofdtaken:
o Voortbestaan van het gezin verzekeren
o Psychosociale groei van ieder gezinslid bevorderen
In een gezin zijn er 3 soorten taken:
o Basistaken
Instrumenteel en fundamenteel (eten, geld, onderkomen)
o Ontwikkelingstaken
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
12
Familiale groei en ontwikkeling over tijd
Individuele ontwikkelingsstadia die elk gezinslid doormaakt
(kindertijd, adolescentie,…)
Gezinscyclus
o Crisistaken
Crisissen ten gevolge van ziekte, verhuis, oorlog, ..
De taken zijn van belang omdat het al dan niet kunnen aanwenden van een adequate
hanteringswijze, een indicatie kan zijn voor het algemeen functioneren van het
gezinssysteem
o Een succesvol gezin slaagt erin de taken succesvol op te lossen
CYCLUS VAN DE GEZINSONTWIKKELING (MINUCHIN)
Gezinslevenscyclus biedt aanknopingspunten om te begrijpen wat er in een gezin aan de hand
is. bij de overgang naar een volgende fase is het normaal dat een gezin even uit evenwicht is,
maar het kan ook zijn dat een gezin vastloopt
Per fase zijn er specifieke taken
Bij elke faseovergang is een aanpassing van de systeemleden noodzakelijk
o Een niet geslaagde overgang naar een andere fase, door een gebrekkige
uitvoeding van taken kan ervoor zorgen dat er stabiliteit optreed in de volgende
fase
5 fasen:
o Gezinnen die gevormd worden of transitie van verloofd zijn naar trouwen
Alles opbouwen, leren samenleven, betrokkenheid, balans tussen afstand
en nabijheid, hanteren van conflicten, communicatie, verwachtingen van
de relatie,…
o Gezinnen die uitbreiden of transitie naar het (eerste) ouderschap
Veel hulp en aandacht naar het kind, kind idealiseert ouders
Organisatorische en relationele taken (p 4)
Moeilijkheden voor het partnersubsysteem (p4)
Moeilijkheden in de ouderschapsontwikkeling (p4)
Ouders-baby
Ouders- jonge kind
Ouders- ouder kind
o Partners als ouders van adolescente kinderen
Weer een evenwicht in de uitwisseling van hulp, maar de idealisering van
de ouders
Moeilijkheden voor het partnersubsysteem (p. 5)
Moeilijkheden voor de ouderschapsontwikkeling (p. 5)
o Lege nest fase
Uitwisseling van hulp in het voordeel van de ouders
Moeilijkheden voor het partnersubsysteem (p. 5)
Moeilijkheden in de ouderschapsontwikkleing
o Gezinnen in transitie
Scheiding of uit elkaar gaan (p. 5)
Proces bij de ouders
o Spanningsperiode voor de beslissing
o Beslissingsfase (protest, marital flip flop,…)
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
13
o Moment van fysieke scheiding (verlies en opluchting,
ontkenning en protest)
o Herstructurering (ook van ouder-kind-relatie,
psychologische scheiding)
o Stabiel en autonoom leven
Proces bij de kinderen
o Ontkenningsgedrag (onderdrukte boosheid uit angst,
onderdrukte agressie: symptomen: vb verzoening,
depressie, schuld-gevoelens,…)
o Geforceerde individuatie (op zichzelf teruggeworpen)
o Wijzigingen in de gezinsstructuur
o OPM: Een echtscheiding hoeft niet per definitie gepaard te
gaan met problemen bij de kinderen
Moeilijkheden in een één-ouder-gezin (p6)
Hertrouwen (p. 6-7)
Aangaan van een nieuwe relatie
Plannen van een nieuw huwelijk (loyaliteitsconflicten bij kids)
Vormen van een nieuw samengesteld gezin (= minstens door één
van beide partners kinderen uit een eerder huwelijk meebrengen)
o Mogelijke moeilijkheden (p 7)
o Het duurt ongeveer 2 tot 5 jaar voordat een NSG zich tot
een echte eenheid ontwikkeld
o Moet ook taken vervullen (p7)
VISIE OP SYMPTOMEN EN OP VERANDERING
Problemen ontstaan als gezinnen zich niet kunnen aanpassen aan veranderende
omstandigheden. Ze raken vast in zich herhalende patronen die niet meer passen bij de
ontwikkelingen binnen het gezin of bij de veranderingen binnen het gezin
o VB Nieuwe gezinsconstellatie, maar de interactiepatronen zijn niet aangepast aan
deze nieuwe gezinsstructuur
VB NSG probeert ‘normaal’ gezin te zijn
Problemen kunnen ook te maken hebben met onduidelijkheid in de grenzen tussen
subsystemen. Voor een goed functioneren van een gezin moet duidelijk zin wie tot welk
subsysteem behoord
Opsporen van triadische patronen
o = Bestuderen van het effect van een interactie tussen 2 gezinsleden op een derde
gezinslid en hoe diens gedrag de anderen weer beïnvloed
o Triangulatie: een gezinslid, vaan een kind, door twee tegenover elkaar staande
partijen (de ouders) overgehaald zich aan te sluiten bij een van die partijen
o Detouring: spanning tussen twee gezinsleden wordt afgeleid door een
gezamenlijke boosheid of bezorgdheid over een derde (vb kind doet lastig om
aandacht af te leiden van ruzie tussen ouders)
o Stabiele coalities: wanneer twee gezinsleden die in de gezinshiërarchie op een
verschillend niveau staan, samenspannen tegen een derde gezinslid
! Patronen zijn circulair
Structureel therapeut probeert de patronen die de problemen in stand houden te wijzigen. Hij
richt zich op verandering van de gezinsstructuur
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
14
o Therapeut moet daarvoor zeer goed weten hoe de structuur is: DUS: gezin vragen
om de interacties bloot te leggen in de therapieruimte zelf
o Zo kan de therapeut observeren hoe de interactiepatronen verlopen
o Therapeut die met het gezin danst: door deel te nemen aan de dans van het gezin
ervaart de therapeut de krachten die de gezinsleden onderling beïnvloeden, vaak
zonder dat zij zich hiervan bewust zijn
Veranderingen van de gezinsstructuur leidt tot verandering voor de individuele gezinsleden,
zodat symptoomgedrag kan worden opgeheven
o Uitgaan van veerkracht en competentie bij het gezin
STRUCTURELE TECHNIEKEN
Het gezin moet toelaten dat de therapeut hen beïnvloedt
Doordat de therapeut zich invoegt in het gezinssysteem, wordt het mogelijk om de
interacties te herstructureren
De behandeling kan niet plaatsvinden zonder invoegen en zou geen resultaat hebben zonder
herstructureren
INVOEGEN = JOINING
= Techniek om in de eerste fase van de therapie kennis te maken met het gezin en informatie
te vergaren
Heeft een lineaire klank, maar is bij uitstek circulair!
o Verbinden, samenvoegen van onderdelen
Therapeut verbindt zich met het gezin en creëert een context waarin de gezinsleden zich
door hem laten beïnvloeden
o Interactief als affectief proces
o Therapeut moet openstaan voor de visie die de gezinsleden hebben op het
probleem
Gezinsleden zullen zich openstellen voor de interventies van de therapeut en de therapeut
wordt op zijn beurt beïnvloed door de ‘dans van het gezin’, de wijze waarop ze met elkaar
omgaan
OPM: Elke keer als de therapeut aanvoelt dat zijn werkrelatie met de familie of met een lid
van de familie moeizaam verloopt, moet hij zich opnieuw verbinden, opnieuw invoegen
Invoegtechnieken(!!)
o Steunen: therapeut bevestigt de gezinsstructuur als een geheel, hij valideert de
door de (individuele) gezinsleden gepresenteerde interactiepatronen
o Tracking: therapeut gebruikt de taal en de metaforen van de gezinsleden om zich
in het gesprek te voegen en de interactiepatronen verder te exploreren
o Mimicry: therapeut volgt de emotionele stijl van de gezinsleden (toon en houding)
HERSTRUCTUREREN
Gedragsrepertoire van de gezinsleden uitbreiden door hen uit te dagen en hen met zaken te
confronteren om zo de gezinsorganisatie te veranderen
o Veranderingen in het hier en nu
Enactment
o Structurele techniek bij uitstek: in de sessie zich gedragen zoals thuis
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
15
o De therapeut richt zich op actie, zo worden de non-verbale gezinspatronen
zichtbaar
o Daarna uitdagen om de patronen te veranderen
Uitdagen van symptoomgedrag
Uitdagen van de gezinsstructuur
Uitdagen van het belief system
Focussen
o Therapeut selecteert een specifieke interactie die zich voordoet in de sessie. Hij
richt de aandacht van de gezinsleden op deze ‘onbelangrijke’ uitwisseling en
verandert zo de betekenis ervan
Intensiteit verhogen
o Intensiteit van zijn interactie met de gezinsleden verhogen om de interventies
meer kracht bij te zetten
Boodschap herhalen
Op verschillende momenten hetzelfde interactiepatroon
benoemen
Verschillende interacties binnen eenzelfde thema plaatsen, zodat
het opvalt hoe vaak een thema aan bod komt (soms onbewust)
De therapeut doet dit op een steeds directere en meer
confronterende manier! Zo stijgt de spanning in de kamer
Afstand tussen gezinsleden veranderen (letterlijk)
Zelf niet reageren op signalen van de gezinsleden, zodat de spanning bij
hen oploopt. Door zelf niet te reageren en te doen alsof hij de interactie
tussen de gezinsleden niet opmerkt, kan de interactie langer duren
Markeren van grenzen
o Soms gebeurt dit lettelrijk. Vb iemand van stoel laten veranderen
Ouder- en kindersubsysteem van elkaar scheiden
o Kan ook via een metafoor aangeven dat de grenzen tussen bepaalde gezinsleden
vervaagd zijn
o Wanneer er een triade is met veel afstand tussen twee van de drie kan de
therapeut hen vragen samen iets te doen of te bespreken, waarbij hij het derde
(vaak meer betrokken gezinslid) vraagt om te observeren, zodat deze vanzelf
meer afstand neemt
Uit balans brengen
o Door zich tijdelijk aan te sluiten bij een van de gezinsleden en daardoor diens
positie te versterken, verstoort de therapeut het gezinsevenwicht, waardoor alle
posities veranderen
o De therapeut moet stevig in zijn schoenen staan, want hij verstoort de
gezinsregels
POSITIE EN HOUDING VAN DE THERAPEUT
= Actief, beweeglijk en directief
Heeft letterlijk ruimte nodig
o Tussen gezinsleden bewegen
o Enactment te organiseren
o Kinderen laten spelen
NIET neutraal: Hij begeeft zich in wisselende coalities met de gezinsleden, waardoor zij niet
meer op hun gebruikelijke manier kunnen reageren (met spanning tot gevolg)
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
16
o Intensiteit in interacties die dan ontstaat, opent de weg naar het vinden van
nieuwe wegen om met elkaar om te gaan
WEL meervoudig partijdig: Steunt alle gezinsleden voldoende, op die manier kunnen ze de
onzekerheid bij het proces van verandering verdragen
Neemt deel aan en reageert op wat er in het gezin gebeurt. Hierdoor wordt hij deel van de
dynamiek in een gezin en probeert vanuit deze positie de gezinsstructuur te bewerken
o “Regisseur functie”
o OPM: nu eerder gezamenlijke onderneming van therapeut en gezin
HUIDIGE STAND VAN ZAKEN
Praktijk van de therapeut die werkt vanuit het structureel perspectief is wat beïnvloed door
verschillende ontwikkelingen
o Feministische systeemtherapeuten hadden kritiek op het patriarchale
gezinsmodel (sociaal voorgeschreven rollen)
Kritiek op het idee dat van de moeder als verantwoordelijk voor het
probleem
Ook kritiek op begrippen als macht en hiërarchie
o Veranderende ideeën over gezag en autoriteit
Belangrijkste focus: rollen en posities moeten helder zijn en door iedereen gedragen + meer
aandacht voor individuele factoren, geschiedenis van het gezin en het effect hiervan op het
gezinsfunctioneren
Model van gezinstaxatie (Minuchin et al)
o = Effect van voorgeschiedenis van gezinsleden op het huidige gezinsfunctioneren
expliciet onderzoeken als manier om het gezin te helpen om afstand te nemen
o 4 stappen
Verkennen van het aangemelde probleem in bredere context
Verhelderen van de probleemonderhoudende interacties
Op een structurele manier het verleden exploreren
Een gedeelde visie ontwikkelen lans welke weg verandering kan worden
bereikt
Erfenis van structureel perspectief
o = Aandacht voor het relationeel maken van klachten binnen een familiecontext
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
17
CONTEXTUELE BENADERING – I. BOSZORMENYI-
NAGY
ALGEMEEN
Context =
o Factoren (rond de situatie):
Historische factoren: de persoonlijke geschiedenis of de geschiedenis van
het gezin (ziekte, overlijden, scheidingen, ...?)
Contextuele factoren: de familie, maatschappij, cultuur,
geloofsgemeenschap, sociale netwerken, ...
Constitutionele factoren: intelligentie, fysieke toestand, ziektes, ... alle
mogelijkheden als persoon binnen je lichaam
o De verbindingen of relaties waarbinnen gedrag, problemen, … begrepen kunnen
worden
Je weet nooit waar het begin en einde is (bv. relatieproblemen door
depressie of depressie door relatieproblemen)
Invloeden doorheen de generaties en relaties met anderen uit de
omgeving
Hulpverlener: interesse in context (contextualiseren = verruimen!)
o Via ogen cliënt/andere partijen naar probleem in context kijken (meervoudige
partijdigheid! Onpartijdig zijn en alle partijen aan het woord laten)
o Maar! Eerst benadeling oppakken (lijden, verdriet eerst horen & zien = erkenning
geven!)
Specifieke techniek om de ruimere context en de familiegeschiedenis te bevragen
Genogram (zie verder): familiegeschiedenis <=> sociogram: netwerk
Initiële positie hulpverlener: geloven in de verandering van de cliënt. Er is vaak een zodanige
beïnvloeding die mensen weinig keuzemogelijkheden laat (bvb. misbruik)
Doel hulpverlening = keuzemogelijkheden uitbreiden
LOYAUTEITEN
= Verbindingen met wederzijdse rechten & plichten (balans geven & nemen!) veel mensen
geraken in de knoop omdat de balans doorslaat
Horizontale loyauteiten: partners, vrienden, collega’s, brussen, …(ook stiefouders! Want niet
gekozen)
o Hier en nu bindingen
o Symmetrisch en omkeerbaar
Verticale loyauteiten: grootouders, ouders, kinderen, kleinkinderen, …
o Tussen verschillende generaties
o Asymmetrisch en onomkeerbaar
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
18
HULPVERLENING?
Loyauteitsconflict = conflict tussen 2 onverenigbare loyauteiten (gewoontes/relaties/
opvattingen)
o Onvermijdelijk balans van geven & nemen uit evenwicht mensen voelen
schuld & spanning
Soorten:
o Horizontaal-horizontaal (bvb. partner-collega)
o Verticaal-verticaal (bvb. 2 takken in familie)
o Horizontaal-verticaal (bvb. partner-ouders)
Doel: cliënten ze laten opmerken & beseffen
o Bvb. genogram: loyauteiten zichtbaar maken en keuzes expliciteren
GENOGRAM
Wat? Stamboom met (klinische) informatie over ruimere context cliënt
Wat vraag je? Zie literatuur les 2
Hoe ermee werken?
o Getekend in bijzijn cliënt (info – inzicht)
o Introductie!
o Symbolen uitleggen
o Start met kernfamilie + uitbreiden
Nut?
o Contextualiseren van paar/gezin = focus verruimen, niet enkel negatief cliënten
meer betrokken bij therapie + relatievorming
o Cognitieve herstructurering: notie nemen van verschil (bvb. bij koppelconflict)
o Verhelderen van gezinspatronen, normen,…: herhaling over generaties?
o Transitieleren van vorige generaties: hulpbronnen mobiliseren
CASUÏSTIEK
Casus: Karen en Bart
Video: What’s eating Gilbert Grape?
o Grenzen: diffuus tussen mama en kinderen – semi-permeabel naar omgeving
o Cohesie: sterk (maar niet bepaald kluwen of los zand)
o Hiërarchie: parentificatie
o Flexibiliteit: goed
o Gezinsontwikkelingscyclus: partners als ouders van adolescente kinderen
TEKST: DE CONTEXTUELE BENADERING
INLEIDING
NAGY: ‘contextuele therapie’
o Context = omgeving waarin menselijk gedrag voorkomt
! Visie overstijgt zowel de psychologie als de systeemtheorie. Het is meer dan een richting in
de gezinstherapie
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
19
BUBER: filosoof verbondenheid
o Ik-Gij concept = de mens is pas een mens wanneer hij in relatie treedt met de
ander
NAGY: gaat verder dan Buber trekt het denknen door naar de relatie tussen de elkaar
opvlgende generaties
o Zijn werkwijze wordt ook wel intergenerationeel genoemd
BASISIDEE: Door aan de ander te geven, door zorg te dragen en verantwoordelijk te zijn voor
de ander, wordt een mens werkelijk vrij en ontvangt hij dus zelf
o De weg naar vrijheid en autonomie wordt niet gevonden door eigen belang en
positie voorop te stellen, doch door rekening te houden met de belangen en de
positie van de ander
Doel van contextuele therapie: door verbondenheid komen tot werkelijke vrijheid en
autonomie
o De manier waarop men dit wil bereiken is waar de contextuele therapie anders is
dan de andere vormen van therapie
o Men wil dit bereiken door de ander te geven wat gepast is
Geven
o ≠ toegeven, conflict uit de weg gaan,.
o = Zorg dragen en verantwoordelijk zijn voor een relatie op een manier die gepast
is en rekening houdt met de belangen en de positie va de ander
Wie werkelijk geeft zal aanspraak kunnen maken op het geven van
anderen en op diens erkenning
BALANS van geven en nemen
o OPM: de armen van de balans zijn vaak niet evenlanf (vb kind ouders is niet
gelijk)
o Door zijn geboorte is het kind in een existentieel onomkeerbare positie ten
opzichte van zijn ouders geplaatst, die van nageslacht
Contextuele therapie: hoe kan de balans als nog in evenwicht gebracht worden?
o Doen, actie, de daad
o De daad zet de balans tussen ik en gij in beweging
GENOGRAM
= Een soort stamboom die klinische informatie bevat over de familie en hun organisatie
Wordt gemaakt op een manier zodat alle familieleden het kunnen zien als het wordt getekend
o Vb wanneer iedereen zijn/haar visie op het probleem gegeven heeft
Oorspronkelijk gebruikt voor taxatie, nu ook meer in de therapie zelf
Wanneer de vragen op een nieuwsgierige en niet-wetende houding gesteld worden, kan het
een hulpmiddel zijn om in te voegen en kan het een manier zijn om te spreken over
emotioneel beladen dingen
o + Het is een basis voor hypothesen
! Therapeut maakt het genogram in aanwezigheid van de familie in een soort vraag-
antwoordspel, maar de familie kan het ook zelf maken, of de kinderen,…
! Focus op de hulpbronnen en krachten
HOE?
OPM: hoe het genogram gebruikt wordt, hangt af van het therapeutisch perspectief en van
het probleem waarmee in therapie komt
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
20
Introductie vb als manier om de rol van iedereen die betrokken is te verduidelijken. Of als een
manier om iedereen beter te leren kennen
Alle symbolen uitleggen
Schets de kern van de familie en vraag aan de familieleden om het genogram uit te breiden
naar boven en naar buiten
o OPM: wie tot de familie behoord is deels afhankelijk van cultuur (vb nanny?)
Alle belangrijke familieleden (naam, leeftijd, beroep) aanvullen met extra informatie
Gebieden die bevraagd kunnen worden a.d.h.v. het genogram
o Sterktes
o Multigenerationele moeilijkheden
o Steun en stress
o Ontwikkeling van het gezin en de individuen
GEBRUIK VAN GENOGRAMMEN IN THERAPIE
Contextualiseren van een gezin met als doen hen meer in de therapie te krijgen
Cognitieve herstructurering met als doel notitie van het verschil te nemen (vb verschillende
perspectieven)
Verhelderen van de gezinspatronen
Transitieleren van de vorige generaties
Wat vraag je? (p2-3)
o Gezinssituatie
o Recente gezinsgebeurtenissen
o Bredere familiecontext
o Sociale context
o Feiten (voor elk gezinslid)
o Historisch perspectief (op moeilijkheden en op gezin zelf)
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
21
o Nagaan van familierelaties
o Individueel functioneren
Over de relaties
o Dyadisch
Allianties
Coalities
o Triadisch
Triangulatie
Pathologische triades
Detouring-attacking triades
Detouring-protecting
o Complex
Multigenerationele dyadische patronen
Multigenerationele triadische patronen
INTERPRETATIE VAN GENOGRAM
Familiestructuur
Levenscyclus en transitie
Herhaling van patronen over generaties heen
Levensgebeurtenissen en gezin functioneren
Triades
VALKUILEN
Te veel negatieve en triviale dingen bevragen
Kans missen om het genogram te gebruiken als middel om sterktes van de familie te
benoemen
Te weinig vragen stellen over significante familiepatronen
LOYALITEIT
= Onbewuste verbintenissen en dus regulerende krachten binnen families of gezinnen
= Erfgoed van vorige generaties (ouders kind, passief), maar geven ook vorm aan de ethische
plicht van de afstamming (kind ouders, actief)
o !! Wederkerigheid, balans tussen geven en nemen
= Bindend fenomeen. Iets tussen ‘wij’ en de buitenwereld, waardoor enerzijds een afgrenzing
plaatsvindt en anderzijds een ‘horen bij’ ontstaat
Primaire loyaliteit
o = Ontstaat door geboorte
o Het kind dankt zijn existentie aan de ouders
o Loyaliteit heeft wortels in biologische en erfelijk verwantschap
o Zorg en verantwoord ouderschap geven voeding aan de primaire loyaliteit
o OPM: primaire loyaliteit kan niet worden verbroken. Ze is gebonden aan de
existentie
o Ze kan wel worden ontkent (vb kind dat ouders niet meer wil zien), maar ze
bestaat nog wel
= ondergrondse loyaliteit, onzichtbare loyaliteit
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
22
!! Loyaliteit = diepste motiverende krachten die in het leven mogelijk zijn, zonder
waardeoordeel hierover van de therapeut
VERTICALE EN HORIZONTALE LOYALITEIT
Horizontale
o Hier en nu verbindingen
o Wederzijdse rechten en plichten (gelijkheid),
symmetrisch
o Verwachtingen m.b.t. het sociale milieu
Verticale
o Verbindingen tussen verschillende generaties
o Asymmetrisch en onomkeerbaar (door existentiële
waarde)
o Familietradities en familiescript zijn van belang
LOYALITEITSCONFLICT
= Conflict tussen twee op het eerste zicht onverenigbare ordeningen of verwachtingen. De
conflicten stagneren het groeiproces
= Inherent aan het bestaan
Soorten
o Tussen 2 horizontale
o Tussen 2 verticale
o Tussen een horizontale en een verticale
OPM: kruising tussen verticale en horizontale prioriteitskeuze: ben ik
loyaal aan de horizontale of de verticale?
OPM: zeker wanneer de verticale loyaliteiten onzichtbaar worden, kunnen
loyaliteitsconflicten ondraaglijk worden. Het doel in de therapie is dan om deze weer
zichtbaar te maken
! Life events
o = Momenten waarop het nodig is om de verticale en de horizontale loyaliteiten
weer in evenwicht te brengen
o De gebeurtenissen dragen de mogelijkheden in zich om verbroken en gestokte
dialogen opnieuw op gang te brengen en om een hernieuwde poging te
ondernemen tot vertrouwen in de relatie
ONZICHTBARE LOYALITEIT
Het is onmogelijk om te ontkomen aan de verticale loyaliteit
o Je kan wel ‘de banden doorsnijden’ vb met je ouders
o Deze ontvangen dus niet waar ze ethisch rehct op hebben
o De loyaliteit is onzichtbaar geworden
De onzichtbare loyaliteit zal nu, als een guerrilla, tot een ernstige aantasting van andere, met
name horizontale loyaliteiten leiden
o VB onzichtbare loyaliteit aan de basis van huwelijksproblemen
! Doel van contextuele therapie
Horizontaal = principieel
symmetrisch + kan verbroken
worden
Verticaal = principieel
asymmetrisch en kan niet
verbroken worden
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
23
o = Onzichtbare loyaliteit zichtbaar maken, de cliënt in staat stellen openlijk loyaal te
zijn en door middel van actie de balans in beweging brengen en zo zijn recht te
verdienen
VERTICALE LOYALITEIT EN PARTNERSCHAP
Voor een goede horizontale relatie is het belangrijk dat de partner de verticale loyaliteiten van
de ander respecteert en hem de ruimte geeft openlijk loyaal te zijn
o Gevaar: Het aangaan met een hechte relatie met de schoolfamilie ten koste van de
band met het eigen gezin van herkomst
Een goede partnerrelatie vereist een voortdurend in evenwicht brengen van verticale en
horizontale loyaliteiten
OPM: de keuze van een partner
o Kan een soort daad van rebellie zijn ten opzichte van het gezin van oorsprong en
dus gefundeerd zijn in een onzichtbare loyaliteit
De keuze van de partner is dus niet echt een keuze voor de partner, maar
eerder tegen het gezin van oorsprong
Er is dan een blijvende ondergrondse verbintenis met het gezin van
oorsprong, via de partner
o Kan een manier zijn om de wens van de ouders te eren. Men is nog niet voldoende
afgegrensd van het gezin van herkomst
o Kan komen uit een gezamenlijk verwerpen (van beide partners) van de verticale
loyaliteiten
GESPLETEN LOYALITEIT
Verticale loyaliteit kan worden gespleten
o = Wanneer het kind moet kiezen tussen zijn ouders. De keuze van het kind voor de
ene ouder, houdt een verraad van de andere in. Het kind raakt gevangen in het
wantrouwen dat tussen de beide ouders heerst
De situatie is voor het kind onhanteerbaar: het doet het nooit goed
OPM: gespleten loyaliteit is een triadisch begrip
o Het is de kwaliteit van de relatie van de ouders die bepaald of deze al dan niet tot
een gespleten loyaliteit bij het kind zal leiden. Hoe meer wantrouwen er is in deze
relatie, hoe verder de loyaliteit wordt gespleten
! Het kind zal altijd proberen de gespleten loyaliteit teniet te doen. vb door te bemiddelen of
aandacht af te leiden
o OPM: Als deze hulp niet gezien wordt door de ouders destructieve parentificatie
o Deze wordt nog vergroot wanneer het kind impliciet of expliciet ervan
beschuldigd wordt de oorzaak te zijn van de echtelijke onmin
LOYALITEIT EN LEGAAT
Alle verworvenheden van voorouders en ouders, baten en lasten, in materiële en immateriële
zin, vormen hun erfgoed voor de huidige generatie
Legaat
o = Ethische verplichting om met het erfgoed datgene te doen wat een bijdrage
levert aan de kwaliteit van het bestaan van navolgende generaties
VB een dochter van een alcoholicus die nu werkt in de verslavingszorg
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
24
Het goede behouden en vorm geven en het slechte matigen
vb verzachten van moraliserende, rigide tradities en het
voorkomen van opgroeien van kinderen in een ernstige
parentificatie
Indien het legaat in deze zin wordt opgenomen door een individu ontstaat persoonlijke
vrijheid
Legaat delegatie
o Delegatie is geen contextueel begrip
o Het beschrijft de persoonlijke eisen en verwachtingen van vorige generaties ten
op zichte van de huidige (vb grootste wens van iemand op zijn sterfbed)
LOYALITEIT EN ADOPTIE: LOYALITEITSDILLEMA’S
De existentie van het kind zou niet zijn zonder de biologische moeder, die uiteindelijk heeft
besloten de zwangerschap te volbrengen met alle psychosociale en lichamelijke gevolgen van
dien voor haarzelf
Zowel in psychologisch als in sociaal-cultureel opzicht is het kind erfgenaam van het legaat
van de adoptieouders
! Primaire loyaliteit tussen het adoptiekind en zijn oorsprong. Ontkenning hiervan kan tot
ernstige verstoringen leiden van de relatie tussen de adoptieouders en het adoptiekind
o Het adoptiekind zal echter vaak zijn primaire loyaliteit ontkennen om zijn
adoptieouders geen verdriet te doen
o Het wordt een onzichtbare/ondergrondse loyaliteit
OPM: hoe meer de adoptieouders een gepast loyaal-zijn naar de primaire loyaliteit kunnen
toestaan, hoe beter de relatie tussen de adoptieouders en het adoptiekind zal zijn
o Ook al vrezen de adoptieouders vaak het tegenovergestelde
BASISATTITUDES EN -BEGRIPPEN VOOR DE CONTEXTUELE THERAPIE
VEELZIJDIGE PARTIJDIGHEID
In de contextuele therapie wordt een contract gesloten met de cliënt én met iedereen die
met hem verbonden is, was en zal zijn
o De therapeut is niet partijdig voor de cliënt, wel voor de situatie
In de therapie plaatst de therapeut zich achtereenvolgens achter de belangen en posities van
de diverse betrokkenen om daardoor hun positie ten opzichte van elkaar af te bakenen
o De therapeut tracht zich achtereenvolgens in te voelen in elke betrokkene en
dienst verdienste, datgene wat hij aan de ander geeft
OPM: indien de therapeut niet in staat is om iemand verdienste te erkennen, dan zal hij
tenminste pogen hem te erkennen in zijn positie als slachtoffer
o VB in de relatie tussen kind en ouder. Je kan de ‘slechte’ ouder ook zien als
slachtoffer van zijn ouders
Relatie ouder kind is per definitie ongelijk
o Afhankelijk, ongelijk , relatief onmondig en loyaal aan zin ouders als het kind is, is
de therapeut ten opzichte van hem ethisch gezien verplicht met name zijn
belangen zwaar te laten wegen!
Eerste gesprek binnen contextuele therapie: zorg vor de kinderen die betrokken zijn bij de
relatieproblemen
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
25
o VB in scheidingsprocedure: noch een therapie om samen te blijven, noch om te
scheiden. De therapeut zal beide partners in eerste instantie aanspreken als
ouders
ORIËNTATIE OP HULPBRONNEN
Er wordt op zoek gegaan naar hulpbronnen van waaruit een groter vertrouwen in de relatie is
te verkrijgen
o Niet echt gericht op pathologie. De ernst van de eventueel aanwezige pathologie
wordt wel onderkent! Eventueel worden hier wel stappen in genomen
Woede en verontwaardiging van de cliënt wordt gezien als teken van hoop voor het op gang
brengen van een dialoog mmet de ander, juist dus daar waar de emoties het googst
opgelopen zijn en de dialoog gestaakt is
!! Juiste timing van het therapieproces
BELANG VAN ACTIE
Het is de daad die de balans tussen geven en nemen in beweging zet, niets anders
o Zeker gepaste zorg voor de ander
o Staat nog een trap hoger dan goede bedoelingen en intenties
VIER DIMENSIES
Basis: feiten: weetjes over het gezin
o Zoals as IV van de DSM belangrijke gebeurtenissen,
life events, adoptie, lichamelijke gezondheid, ras,
milieu van opgroeien…
Psychologie: alle psychologische theorieën om mensen te
begrijpen
o Zeker kennis van de psychoanalyse
(objectrelatietheorie)
Overdracht wordt onderkent, maar zo veel
mogelijk daar gelaten waar ze is ontstaan,
namelijk in de natuurlijke context, er wordt verder niet echt met de
overdracht gewerkt
o Ook kennis van de ontwikkelingspsychologie is van groot belang
Sommige ontwikkelingsfasen zijn buitengewoon kritiek. Deze fasen zijn
van belang in het werk van de therapeut, ze hebben een impact op de 4e
dimensie (geven en nemen)
Interactie: alles wat er tussen mensen gebeurt. Gebaseerd op concepten die toen gangbaar
waren (systemen, grenzen,…)
o Er is oog voor machtsstructuren, systemen, manipulatie,
feedbackmechanismen,… eventueel worden deze concepten ook met een
therapeutisch doel gebruikt
o Het doel van de contextuele therapie is echter NIET gesitueerd op deze dimensie
(men richt zich het meest op de ethische dimensie)
! De therapeut poogt altijd een ethisch oordeel te hebben over een verandering in de relatie.
Dit vergt dat hij zich losmaakt van zijn eigen moraliserende vooroordelen over hoe een
bepaalde relatie er ‘hoort’ uit te zien
1: Relationele ethiek
2: Interacties
3: Psychologie
4: Feiten
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
26
Relationele ethiek: BELANGRIJKSTE, hier worden de interventies op geënt
o = Balans van geven en nemen, loyaliteiten
o Als je verandering wil, moet je op dit niveau werken. Is de balans in evenwicht?
o Als de balans verstoord was, wordt dit intergenerationeel verder gezet. Het is dus
van groot belang de balans te herstellen
De therapie richt zich principieel op het opnieuw door de betrokken partijen investeren in
een relatie, om zo het vertrouwen in die relatie te vergroten en wel door zorg en gepaste
verantwoordelijkheid te dragen voor de ander
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
27
COMMUNICATIETHEORIE: COMMUNICATIE-
AXIOMA’S (WATZLAWICK)
AXIOMA 1: MEN KAN NIET NIET COMMUNICEREN/BEÏNVLOEDEN (ALLE
GEDRAG IS COMMUNICATIE)(INVLOEDSAXIOMA)
Communicatie = gedrag
Men kan zich niet niet gedragen
Gedrag = invloed
Dus: niet beïnvloeden kan niet en niet worden beïnvloed kan niet => invloedsaxioma
Beïnvloedingsproces (Steens)
o Binnenkant
Gevoelens, gedachten, verwachtingen, hoop, …
Niet rechtstreeks kenbaar voor anderen (i.e., niet leesbaar = misverstand
waar mensen van uitgaan, dat de binnenkant leesbaar is)
Voor- en nadelen
o Buitenkant
Ons doen en handelen (verbaal en nonverbaal)
Nemen we waar bij elkaar
Invloed uitoefenen op andere enkel via buitenkant, niet via binnenkant
Belangrijk in therapie: de buitenkant met de binnenkant verbinden
o Overkant
Andere
Ziet buitenkant, niet binnenkant buitenkant interpreteren + invullen
binnenkant
Interpretaties = effectenbenoemingen
WACHTKAMERSPEL
Buitenkantobservaties persoon 1/ 2/ 3/ 4: boe!
Hypotheses binnenkant persoon 1/ 2/ 3/ 4
NABESPREKING WACHTKAMERSPEL
Wat leert deze oefening ons over bedoeling en effect?
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
28
o Het is niet omdat iemand een bepaalde bedoeling heeft, dat dit zo overkomt
Welke rol heeft de context?
o Bv. wachtzaal dokter
3 vormen van communicatie
o Erkennen/bevestigen: communicatief opmerken + erop ingaan/akkoord gaan (C)
o Verwerpen: communicatief opmerken + ertegen in gaan/niet akkoord gaan (C)
o Negeren: niet opmerken of ondermijnen (D)
! Welk soort communicatie het wordt, hangt af van het effect
o Bv. ontwikkelingspsychologisch gezien: een soort communicatie roept een
bepaald gevoel op
Erkennende communicatie: bevestigend, steunend, ...
Verwerpende communicatie: mensen geven het op of blijven proberen om
erkenning te krijgen
--> Evenwicht hiertussen nodig
Negerende communicatie: mismatch, bevreemdende communicatie
=> negerend
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
29
=> erkennend
=> verwerpend
DUS effect op overkant afhankelijk van
o Effect buitenkant en niet binnenkant
o Binnenkant andere
o Context
Bewust worden dat je effect niet altijd onder controle hebt
Indien iets fout overkomt: verschillende oorzaken mogelijk
Bedoelingen vallen niet samen met effecten (onvoorspelbaar)
AXIOMA 2: ELKE COMMUNICATIE IS GELAAGD: OMVAT EEN INHOUDS- EN
BETREKKINGSASPECT (ALS IK WAT ZEG, ZEG IK IETS OVER HOE IK WIL DAT DE
ANDER MET MIJ OMGAAT)
Wouter (net afgestudeerd architect) en Sarah (studeert nog) => nieuwjaarsreceptie
o Wat zegt Sarah letterlijk?
o Formuleer hypothesen over
De binnenkant van Sarah
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
30
Jaloers, teleurgesteld, verwaarloosd, geïntimideerd, onzeker, in de
steek gelaten, vernederd, gekwetst
Hoe Sarah nu naar haar relatie met Wouter kijkt
Onzeker, minderwaardig in de relatie, angst voor toekomst
Hoe Sarah nu naar Wouter kijkt
Volwassener
Feitelijke informatie = inhoud = wat je objectief hoort of ziet
Hoe de inhoud interpreteren = betrekking
Relatiedefiniëring t.a.v. iemand (Watzlawick) = betrekking
Uitwisselen van zienswijzen (Laing, Mattheeuws) bvb. Zo zie ik mijzelf, zo zie ik jou t.a.v.
mezelf, …. = interpersoonlijke perspectieven (I.P.)
Per 2 voorbeeld:
o Wat bedoelt de andere op betrekkingsniveau?
“Doe maar”, “kies maar”
“Merci om te vragen hoor”
o Wat wil ik aan de andere op betrekkingsniveau duidelijk maken?
Soorten interpersoonlijke perspectieven (I.P.)
o Directe perspectieven
PP (person-person: hoe iemand zichzelf ziet), PO (person-other: hoe
iemand de ander ziet)
Rechtstreeks
Worden in communicatie gebracht
o Metaperspectieven
POP (ik denk dat de ander mij ziet als), POPP (ik denk dat de ander denkt
dat ik mij zie als), POPO (ik denk dat de ander denkt dat ik zo denk over
hem), …
Onrechtstreeks
Onbeseft
o Voorbeelden over onszelf:
PP: ik zie mijzelf als een goede vriendin
PO: ik zie mijn vriendin als een goede vriendin
POP: ik denk dat mijn vriendin mij ziet als een goede vriendin
POPP: ik denk dat mijn vriendin dat ik mij zie als een goede vriendin
POPO: ik denk dat mijn vriendin denkt dat ik haar zie als een goede
vriendin
Per 2: toepassing van directe en metaperspectieven op je relatie met
o Je partner of
o Een vriend(in) of
o Je vader of
o Je moeder of
o Je broer of
o …
Sociale perspectieven (S.P.)
o = hoe denkt ‘men’
o = hogere orde denkens die I.P. overstijgen (krachtige invloedsbron!)
Kan leiden tot sociale druk
Invloed van sociale perspectieven: oefening in groepjes van 3 (of 4)
o Homokoppels
o Studenten geneeskunde
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
31
o Studenten psychologie
o Gescheiden ouders
o Geplaatste kinderen
AXIOMA 3: ELKE INTERPUNCTIE IS ARBITRAIR: DE RELATIE TUSSEN TWEE OF
MEER INTERACTIEPARTNERS WORDT BEPAALD DOOR HUN INTERPUNCTIE
(WAT IK BEDOEL, IS NIET PERSE WAAR VOOR EEN ANDER)
Wachtkamer: wat is het meest opgevallen?
o 3 mensen in een oppervlakkig gesprek en 1 iemand die zich afzijdig houdt
o Ongemakkelijke sfeer
o ...
Iedereen heeft er een ander beeld/beleving van
Het karakter van de betrekking is afhankelijk van de interpunctie van de reeksen
communicatie tussen de communicerende personen: hoe ziet iemand het verhaal of de
opeenvolging van een aantal gebeurtenissen?
Interpunctie = gedrag en communicatie door punten scheiden
Waar je begint (selectie en ordening) bepaalt betekenis
1 werkelijkheid maar verschillende selecties, zienswijzen (G–E–C)
De dokter zegt Jan is ernstig ziek: twee interpuncties mogelijk
o De dokter, zegt Jan, is ernstig ziek
o De dokter zegt: Jan is ernstig ziek
Verbind deze 9 punten met 4 rechte lijnen, zonder je potlood op te heffen (de truc is om
buiten de lijnen te gaan):
. . .
. . .
. . .
Circulariteit causaal denken
o = alles hangt met alles samen
o ≠ circulaire causaliteit
Circulair denken in ruime zin = onmogelijk
Wel: beseffen dat je een ingang neemt
Verschillende selecties
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
32
o Meningsverschil (ja, en … er zijn verschillende waarheden)
o Conflict (ja, maar … er is maar 1 waarheid)
HV?
o Aangeven dat beide een kijk hebben en dat deze verschillend is
o Verbinding maken: beide visies hebben waarde en ze passen in een groter geheel
= Gemeenschappelijke interpunctie
A vertelt aan B over een meningsverschil of conflict
o B bespreekt met A:
Meningsverschil of conflict?
Gemeenschappelijke interpunctie?
AXIOMA 4: MENSEN COMMUNICEREN ZOWEL DIGITAAL ALS ANALOOG
(MENSEN BEÏNVLOEDEN MET WOORDEN EN VOORAL ZONDER WOORDEN)
AXIOMA 5: ELKE UITWISSELING VAN COMMUNICATIE IS OFWEL
SYMMETRISCH OFWEL COMPLEMENTAIR (WIE HEEFT HET VOOR HET ZEGGEN,
WIE LAAT HET VOOR HET ZEGGEN?)
TEKST: HET COMMUNICATIEPERSPECTIEF
COMMUNICATIEAXIOMA’S
1. Je kan niet niet communiceren 2. Elke communicatie heeft een inhouds-en een betrekkingsniveau 3. Elke interpunctie is arbitrair (interpunctie als relationele ordeningskwestie 4. Digitale en analoge communicatie 5. Symmetrische en complementaire communicatie
JE KAN NIET NIET COMMUNICEREN (ZIE OOK P 4-10)
Je hebt een permanente invloed en je wordt constant beïnvloed
Er is altijd invloed waar mensen met elkaar omgaan. Het heeft niet met bedoelingen te maken
Niemand kan een neutraal of een objectief standpunt innemen
Problemen
Wanneer men de effecten van de communicatie eenzijdig wil bepalen
Wanneer men boodschappen en de effecten daarvan ontkent of negeert
In symptoomgedrag wordt het communicatieve aspect ontkend of genegeerd
Hoe de boodschap begrepen wordt, hangt van vele betekenissen en contexten af. De
boodschap wordt ook niet per se begrepen, zoals jij ze bedoeld had
Verschil tussen bedoeling en effecten
!! het effect op een ander hangt NIET af van onze bedoelingen of intenties, maar wel van het
effect van onze buitenkant en zijn betekenis voor de ander
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
33
Aangezien mensen zeer verschillend gevoelig zijn voor de betekenis van de buitenkant zijn de
effecten van invloed en beïnvloeding niet voorspelbaar
Binnenkant, buitenkant, overkant
!! Wederzijdse beïnvloeding gebeurt via de
buitenkanten
Er is wel een weerslag op de binnenkant
De binnenkant heeft een invloed op de
buitenkant en dus ook op de beïnvloeding
OPM: Dit alles gebeurt in een bepaalde
CONTEXT
Doordat beïnvloeding langs de buitenkant
verloopt hebben we vaak geen volledig beeld
van de binnenkant. We moeten dus
vermoedens en interpretaties maken over de
binnenkant van de ander
Natuurlijk geven we ook betekenis aan de
buitenkant van de ander. Als je dat niet doet
zit je in een gedragsvacuüm (niet weten hoe je
je moet gedragen)
Een voorstelling van de binnenkant van de
ander gebeurt automatisch, gezien de
effecten van de buitenkant betekenis krijgen.
Deze voorstellingen kloppen niet steeds met
de binnenkant van de ander
ELKE COMMUNICATIE HEEFT EEN INHOUDS-EN
EEN BETREKKINGSNIVEAU
Wat er gezegd wordt en wat de communicatie met de ander en de relatie doet
Wie heeft het voor het zeggen (strijd om de aard van de betrekking)
Betrekkingsaspect: Relatiedefiniëring
Alles wat men zegt of doet is een uitspraak over de betekenis van de relatie
In interactie is er sprake van voortdurende uitwisseling van indrukken en indrukken over
indrukken: over zichzelf, de ander en elkaar
Communicatie is een niet-aflatende stroom van zienswijzen op elkaar
ELKE INTERPUNCTIE IS ARBITRAIR (INTERPUNCTIE ALS RELATIONELE ORDENINGSKWESTIE
Elke communicatie houdt een selectie van informatie in. Deze selectie is nodig
Elke ordening (=interpunctie) sluit een andere ordening uit. Men neemt altijd een standpunt
in, dat per definitie de anderen uitsluit
Elke ordening of selectie van informatie wordt beïnvloed door persoonlijke geschiedenissen,
relatiepatronen, posities, gemoedsstemmingen en situaties, maar ook door culturele en
maatschappelijke achtergronden
Verschil in interpunctie kan de communicatie grondig verstoren
Als je elkaar verwijt oorzaak te zijn van het probleem, negeer je elkaars waarheid en versterk
je het conflict
Self fulfilling prophecy’s. Er bestaat eigenlijk geen beginpunt
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
34
VB: leestekens in een zin
De zin krijgt en specifieke betekenis door een specifieke ordening (=interpunctie)
Klachten bij kinderen kunnen soms gezien worden als functioneel voor het in stand houden
van het gezin of als teken van huwelijksproblemen bij de ouders. Ook kunnen ze gezien
worden als pogingen om het gezinsevenwicht te bewaren of als… = STRIJD OM
PROBLEEMDEFINITIE
Door een veelheid aan ordeningen
Werken met verschil in interpuncties betekent onder meer dat een therapeut waakzaam
moet zijn voor de diversiteit aan probleemordeningen en een waarheidsgevecht moet
voorkomen
We gaan ervan uit dat we niet anders kunnen dan de werkelijkheid ordenen en dat dit
gebeuren aan de basis ligt van overeenkomsten én van meningsverschillen
Meningsverschil conflict
Meningsverschil: Ja, en
Eigen aan de menselijke communicatie
Een verschillend selectieproces maakt verschillende meningen mogelijk = inhoudelijk verschil
Conflict: Ja, maar
Sommige meningsverschillen leiden tot conflicten. Dit gebeurt wanneer er maar 1 mening
mogelijk is. Men tracht elkaar te overtuigen van het eigen gelijk (= Ja, maar)
De ‘ja’ slaat op niets en de ‘maar’ krijgt het accent
Conflicten gaan gepaard met negatieve emoties. Hevige emoties belemmeren de
mogelijkheid tot differentiëren of onderscheid maken
Men kan de ander zijn mening pas horen wanneer de emoties wat gemilderd zijn
!! De overkant horen en dit in communicatie brengen is essentieel bij het omgaan met
meningsverschillen
Het draait niet om de waarheid, wel om visies
OPM: samenhang met gevoel van eigenwaarde
Hoe minder gevoel van eigenwaarde, hoe belangrijker het is om de eigen mening door te
drukken
Gelijk krijgen wordt van existentieel belang. Gelijk krijgen valt samen met meetellen als
persoon
Het niet kunnen horen, zien of plaatsen van andere ordeningen houdt verband met een
geringe ervaring in beluisterd of gehoord worden
OPM: soms is er geen tijd om lang stil te staan bij meningsverschillen. In contexten waar men
snel beslissingen moet nemen geldt het efficiëntie-criterium
VB in werkcontext: samenwerking verloopt vlotter wanneer betrokkenen weten wie
waarvoor verantwoordelijk is en wie waarover beslissingsrecht heeft
OPM: Sommige meningsverschillen zijn zo existentieel belangrijk, dat men er niet zomaar
mee kan omgaan
Geloof, politiek, relaties…
DIGITALE EN ANALOGE COMMUNICATIE
Digitale communicatie
Eenduidig, jij en de ander kennen de betekenis
Analoge communicatie
Niet overeengekomen taal, met een veelheid aan betekenissen
Zowel bij mensen als bij dieren definieert deze soort de relatie
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
35
OPM: Dit is NIET verbaal non-verbaal
Non- verbale taal kan immers ook perfect digitale taal zijn, zie naar gebarentaal of
verkeersborden
OPM: in therapie wordt vaak een voorkeur gegeven aan spreken met woorden, dit kan een
valkuil zijn
SYMMETRISCHE EN COMPLEMENTAIRE COMMUNICATIE
Symmetrische interactie
Gebaseerd op gelijkheid: one up + one up OF one down + one down
Uitwisselingen van de partners zijn elkaars spiegelbeeld
Complementaire interactie
Gebaseerd op verschil: one up + one down
!! Het gaat niet per se om de inhoud, maar om de communicatieve gestalt
Verstoringen ontstaan als men blijft vastzitten in een bepaald te rigide patroon
Symmetrische interacties kunnen leiden tot escalatie
Complementaire interacties kunnen leiden tot verstarring
SAMENHANG: ONEINDIGE VERBANDEN (ZIE OOK P 18- 25)
Mensen willen verklaringen voor wat er rondom hen gebeurt
Waarom vragen komen veel voor. We zoeken naar oorzakelijke factoren
We zitten zeer sterk in dit lineaire denkschema, mede door de wetenschappelijke modellen
Alternatief: circulair verklaringsprincipe: de oneindige samenhang in een continue
wisselwerking
!! Wederzijdse beïnvloeding via de
buitenkant en het gebeurt binnen een
bepaalde context
Je spreekt niet meer over schuld, maar
over invloed of aandeel
De pijlen duiden nog een beetje
vaststaand, maar het gaat weldegelijk
om een proces, een dynamisch geheel
Elke beschrijving van een circulair
proces is een momentopname. De
cirkels zijn een aaneenschakeling van
bewegingen die er steeds weer anders
uitzien, temeer daar ze deel uitmaken
van bredere cirkels
Met een breedhoeklens naar deze processen kijken
Bij hevige emoties is dit vaak niet meer mogelijk. Slechts wanneer de emoties wat geluwd zijn,
kan men weer ‘met andere ogen’ naar het verloop kijken
Mensen leven in verschillende contexten. Wat er zich in die verschillende contexten afspeelt,
kleurt hetgeen zich in één bepaalde context afspeelt
= Horizontale doorsnede
+ Wat er zich tussen mensen afspeelt wordt ook beïnvloed door de geschiedenis van elk
individu
= Verticale doorsnede
Stru
ctu
rele
ben
ader
ing
– S
. Min
uch
in
36
+ Sociale context = breedste context Sociale perspectieven hebben ook een invloed op
interpersoonlijk vlak
Sociale druk = de invloed van ‘wat men denkt’
OPM: we gaan ervan uit dat elkeen boodschappen ontvangt over deze sociale zienswijzen of
men er nu rekening mee houdt of niet. Wie afwijkt heeft het meestal niet gemakkelijk: ergens
bij horen heeft de consequentie dat er bepaalde regels en normen moeten gevolgd worden.
Wie het gevoel heeft ergens bij te horen en daaraan voldoende identiteit overhoudt, zal
makkelijker kunnen dwarsliggen, afwijken of protesteren
Toep
assi
ng
van
les
1 to
t 3
via
casu
ïsti
ek
37
TOEPASSING VAN LES 1 TOT 3 VIA CASUÏSTIEK
COMMUNICATIETHEORIE (LES 3)
AXIOMA 1: MEN KAN NIET NIET COMMUNICEREN/BEÏNVLOEDEN (ALLE GEDRAG IS
COMMUNICATIE)(INVLOEDSAXIOMA)
Constante beïnvloeding
Communicatiepatronen
Binnenkantsinvullingen
Bedoeling ≠ effect
AXIOMA 2: ELKE COMMUNICATIE IS GELAAGD: OMVAT EEN INHOUDS- EN
BETREKKINGSASPECT (ALS IK WAT ZEG, ZEG IK IETS OVER HOE IK WIL DAT DE ANDER MET
MIJ OMGAAT)
IP: interpersoonlijke perspectieven
SP: sociale perspectieven
Inhouds-/betrekkingsniveau
AXIOMA 3: ELKE INTERPUNCTIE IS ARBITRAIR: DE RELATIE TUSSEN TWEE OF MEER
INTERACTIEPARTNERS WORDT BEPAALD DOOR HUN INTERPUNCTIE (WAT IK BEDOEL, IS
NIET PERSE WAAR VOOR EEN ANDER)
Circulair vs causaal
Interpuncties
Vastlopen in label
Conflict vs menigsverschil
AXIOMA 4: MENSEN COMMUNICEREN ZOWEL DIGITAAL ALS ANALOOG (MENSEN
BEÏNVLOEDEN MET WOORDEN EN VOORAL ZONDER WOORDEN)
Digitale en analoge taal
AXIOMA 5: ELKE UITWISSELING VAN COMMUNICATIE IS OFWEL SYMMETRISCH OFWEL
COMPLEMENTAIR (WIE HEEFT HET VOOR HET ZEGGEN, WIE LAAT HET VOOR HET
ZEGGEN?)
Symmetrische en complementaire communicatie
TOEPASSING COMMUNICATIETHEORIE VIA ROLLENSPEL
Groepjes van 4 of 5:
o 2 cliënten ( koppel)
o 1 psycholoog
o 1 of 2 observatoren
Toep
assi
ng
van
les
1 to
t 3
via
casu
ïsti
ek
38
Psycholoog/ observatoren wisselen doorheen oefening van rol
DOEL VAN NABESPREKINGEN
Samen nadenken over de casus
De link tussen theorie en praktijk verhelderen
Feedback vanuit jouw observatie en aanvoelen als cliënt of als observator
o In ik-boodschappen spreken
o Feedback op interventies en niet op persoon
Context creëren waarin je zoveel mogelijk op je gemak bent om te durven oefenen
5’ GESPREK DOOR PSYCHOLOOG 1
Telefonische aanmelding door de vrouw o.w.v conflicten in de relatie
Kennismaking + bevragen van het conflict met focus op
o Binnenkant man/ buitenkant man
o Binnenkant vrouw/buitenkant vrouw
o Bedoeling versus effect
o Hoe interpreteren ze elkaars binnenkant?
OBSERVATOREN NOTEREN
Wat observeer je aan buitenkant psycholoog/cliënten?
Welke interpretaties maak je over binnenkant psycholoog/cliënten?
Welke hypotheses vorm je i.v.m. bedoeling en effect
o Van psycholoog naar koppel
o Van partners t.o.v. elkaar
Eigen ideeën over mogelijke interventies
NABESPREKING: PSYCHOLOOG
Wat gebeurde er aan mijn binnenkant?
Waar twijfelde ik over mijn interventies?
Waar had mijn interventie wel/ niet het bedoelde effect?
NABESPREKING: BEIDE PARTNERS OM BEURT
Heb ik mij gehoord gevoeld door psycholoog/door mijn partner?
Wat deden de uitspraken van mijn partner/van psycholoog aan mijn binnenkant?
Wou ik dat dit zichtbaar zou zijn aan mijn buitenkant?
NABESPREKING: OBSERVATOR(EN)
Wat observeerde je aan buitenkant psycholoog/cliënten?
Welke interpretaties maakte je over binnenkant psycholoog/cliënten?
Welke hypotheses vorm je i.v.m. bedoeling en effect
o Van psycholoog naar koppel
o Van partners t.o.v. elkaar
Eigen ideeën over mogelijke interventies
Toep
assi
ng
van
les
1 to
t 3
via
casu
ïsti
ek
39
FORMULEREN VAN HYPOTHESES
Sommige hypotheses ‘in je rugzak’
Andere hypotheses kan je aftoetsen
o Verwoording afwegen
o Altijd in vraagvorm/tentatief
VOORBEREIDEN GESPREK 2 DOOR PSYCHOLOOG/OBSERVATOREN
Wat communiceert dit koppel op inhoudsniveau?
Hypothesevorming op betrekkingsniveau
Cliënten stemmen intussen af: wat speelt er voor elk van hen op betrekkingsniveau?
5’ GESPREK DOOR PSYCHOLOOG 2
Hypothese formuleren op betrekkingsniveau
Bij beide partners bevragen:
o Hoe kijkt elk van hen naar die hypothese? Klopt ze?
o Zouden ze het zelf anders formuleren?
o Wat gebeurt er aan hun binnenkant als ze de uitspraak van hun partner/van
psycholoog horen?
OBSERVATOREN NOTEREN
Wat observeer je aan buitenkant cliënten als psycholoog hypothese verwoordt en dit verder
bespreekt?
Welke interpretaties maak je over binnenkant psycholoog/cliënten?
Welke hypotheses vorm je i.v.m. bedoeling en effect
o Van psycholoog naar koppel
o Van partners t.o.v. elkaar
Eigen ideeën over mogelijke verwoording en verdere interventies
NABESPREKING + VOORBEREIDING GESPREK 3
Nabespreking: zie na vorige gesprek
Hypothesevorming i.v.m. interpuncties (door koppel apart/door psycholoog & observator):
o Verschillende interpuncties door beide partners
o Jouw interpunctie als psycholoog
o Gemeenschappelijke interpunctie zoeken
5’ GESPREK DOOR PSYCHOLOOG 3 (OF DOOR 1 EN 2 SAMEN)
Interpuncties als hypotheses aanbrengen
Gemeenschappelijke interpunctie als hypothese brengen
Dit met koppel verder bespreken
OBSERVATOREN NOTEREN
Wat observeer je aan buitenkant psycholoog/cliënten als psycholoog hypotheses aanbrengt?
Toep
assi
ng
van
les
1 to
t 3
via
casu
ïsti
ek
40
Welke interpretaties maak je over binnenkant psycholoog/cliënten?
Welke hypotheses vorm je i.v.m. bedoeling en effect
o Van psycholoog naar koppel
o Van partners t.o.v. elkaar
Eigen ideeën over mogelijke interventies
NABESPREKING
Zoals na gesprek 1 & 2
Wat leer je als groep uit het geheel van deze oefening?
Nabespreking in grote groep
STRUCTURELE BENADERING (LES 1)
Grenzen
o Intergenerationele grens/alianties/coalities
Cohesie
o Continuum kluwen vs. loszand
Hiërarchie
o Macht
o 4 pathologische structuren
Flexibiliteit
o Veranderingen
o Difuus vs. rigide
Gezinsontwikkelingscyclus
CONTEXTUELE BENADERING (LES 2)
Context
o Historische-contextuele-consitutionele factoren
Loyauteiten
o Horizontaal
o Verticaal
Loyaliteitsconflicten
VIDEO DEEL 1
Hypothesen formuleren/interventies noteren uit:
o Structurele benadering: grenzen, cohesie
o Structurele benadering: hiërarchie, flexibiliteit, gezinsontwikkelingscyclus
o Contextuele benadering
o Communicatietheorie
4 groepen + nabespreking in hele groep
Toep
assi
ng
van
les
1 to
t 3
via
casu
ïsti
ek
41
VIDEO DEEL 2
Hypothesen formuleren/interventies noteren uit:
o Structurele benadering: grenzen, cohesie
o Structurele benadering: hiërarchie, flexibiliteit, gezinsontwikkelingscyclus
o Contextuele benadering
o Communicatietheorie
Ieder let op alle aspecten
4 groepen + nabespreking in hele groep
VOORBEREIDING LES 5
Verplichte literatuur:
o De Wolf, E. & le Fevere de Ten Hove, M. (2014). Oplossingsgericht perspectief. In
A. Savenije, M.J. van Lawick, E.T.M. Reijmers (red.), Handboek Systeemtherapie
(p.325-337). Utrecht: de Tijdstroom.
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
42
OPLOSSINGSGERICHTE BENADERING
S. De Shazer
I. Kim Berg
LESOVERZICHT
Inleiding
Basisprincipes
Probleem of beperking?
Mensbeeld
Symptoom = hefboom tot verandering
Therapeutische houding
Taken van de therapeut
Mogelijke interventies
Mogelijke opdrachten
Oefeningen: video, oefeningen
o Video Marc Crouzen
o Oefening doelvragen
o Video Kim Berg
o Oefening uitzonderingen/hulpbronnen
Afronding
INLEIDING
Praten over problemen draait om problemen
Praten over oplossingen creëert oplossingen
o Bij het oplossingsgericht werken gaat men zelfs vaak niet focussen op de oorzaak
o Wordt ook vaak gebruikt bij management
Van problem-focused naar solution-focused werken
ERVARINGSOEFENING: FOCUS
Schaalvraag: “Hoe competent voel je jezelf op dit moment als psycholoog in wording?”
Iedereen situeert zich in de ruimte op de schaal van
o 1 (helemaal niet competent genoeg)
o tot 10 (voldoende competent)
Docent bevraagt competentiegevoel
o Problem-focused
o Solution-focused
Nabespreking van de ervaringen
o Wat is er verschillend?
o Welke effecten heeft dit?
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
43
BASISPRINCIPES
Repareer niet iets wat niet stuk is (bv. in een relatie)
Als iets werkt, doe het dan vaker
Als iets niet werkt, probeer dan iets anders (“je hebt niets te verliezen”)
Kleine stappen kunnen tot grote veranderingen leiden (sneeuwbaleffect): dé oplossing kan
bv. bestaan uit allemaal kleine oplossingetjes
Geen enkel probleem is er altijd: uitzonderingen zijn een deur tot potentiële oplossingen (zijn
er ook momenten waarop het niet voorkomt?)
De oplossing hoeft niet per se in verband te staan met het probleem
Gebruik oplossingsgerichte taal: ‘roze bril’
Verandering vindt voortdurend plaats en is onvermijdelijk, je kunt dat niet tegenhouden
De toekomst is maakbaar en onderhandelbaar: mensen de controle over hun leven geven
PROBLEEM OF BEPERKING?
Gaat het om een probleem of beperking?
o Probleem: oplosbaar
o Beperking: acceptatie, mogelijkheden binnen de beperkingen zoeken
Soorten beperkingen:
o Biologisch: geslacht, leeftijd, handicap, …
o Sociaal/cultureel: tijd waarin we leven, onze familie, dorp of stad, …
o Overige: ingrijpende beslissingen en trauma’s: partnerkeuze, kindertal, …
OEFENING: PROBLEEM OF BEPERKING?
In groepjes van 3 of 4
Elk groepje krijgt casus
Bespreek:
o Probleem of beperking?
o Mogelijke oplossingen indien probleem?
Nabespreking in grote groep
MENSBEELD
De cliënt is de expert in therapie: hij kent zijn probleem, bezit hulpbronnen en definieert het
doel van de therapie
Mensen hebben zelfhelende capaciteiten
Cliënten tonen vaak aan hoe ze veranderingen willen bereiken
Het maken van keuzes bevordert het psychische welzijn
SYMPTOOM = HEFBOOM TOT VERANDERING
Pathologie treedt op
o Bij overgangsmomenten of
o Bij veranderingen in de samenstelling van het systeem,
Want: de oude manier van handelen is niet afgestemd op nieuwe behoeften
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
44
Symptoom:
o Is meest adequate antwoord op dat ogenblik
o Bevat al oplossingselementen
THERAPEUTISCHE HOUDING
Therapie is een afspraak tot verandering
De therapeut is altijd waarderend tegenover de cliënt: proficiateren (bv. depressieve cliënt:
“je hebt blijkbaar toch de moed gevonden om tot hier te komen, hoe heb je dat gedaan?”)
De therapeut is altijd nieuwsgierig en zoekend
TAKEN VAN DE THERAPEUT
Identificeren van de hulpvraag/de doelen en van resources/hulpbronnen
Focussen op de toekomst
Creëren van keuzemogelijkheden
Ondersteunen van zelfwerkzaamheid
Begeleiden van eerste stappen naar verandering
MOGELIJKE INTERVENTIES
Doelvragen (“Wat zou je vandaag willen bereiken, dat als je hier buiten gaat dat je het gevoel
hebt dat het een zinvolle sessie was?”): grote doelen, opgesplitst in kleine doelen
Vragen naar uitzonderingen (“Wanneer gaat het beter?”)
Copingvragen (“Hoe doe je dat toch om dit vol te houden?”)
Schaalvragen (“Hoe zit het met je motivatie nu en vroeger?”): werkt heel goed bij concrete
mensen (bv. ingenieurs)
Mirakelvraag / een-beetje-mirakelvraag
Reframing: positief herkaderen (bv. mevrouw die al 15 jaar een eetprobleem heeft:
voedselintolerantie?)
MOGELIJKE OPDRACHTEN
Mirakelopdracht (beetje experiment: probeer je nu eens een week te gedragen zoals het
mirakel al zou plaatsgevonden hebben)
Observatieopdracht
Continueringsopdracht
Oplossingsgericht genogram (Waar zitten in het genogram de hulpbronnen? Bv. broer die niet
gescheiden is)
Toekomstprojecties (bv. doen alsof je 20 jaar ouder bent en schrijf een brief aan jezelf met
tips om te doen om daar te geraken)
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
45
VIDEO EN OEFENINGEN
VIDEO MARC CROUZEN: WONDERVRAAG
Oefening: doelvragen
Video Kim Berg: schaalvraag
Oefening: uitzonderingen/hulpbronnen
VIDEO “WONDERVRAAG”
Marc Crouzen: “wondervraag”
https://www.youtube.com/watch?v=cQ2J-SzgDtE
NABESPREKING VIDEO
Wat valt je op ?
Welk soort vragen worden gesteld?
Wat is het effect op de cliënt?
OEFENING DOELVRAGEN
Doelbepaling: wat wil de cliënt bereiken?
Het grootste effect bereik je als doelen
o Aantrekkelijk en haalbaar zijn
o Relevant en zinvol zijn
o Voordelen hebben
o Wel-doelen zijn (“aanwezigheid”)
o Uit eigen motivatie ontstaan
Tips voor de formulering van het doel:
o Door de cliënt uitvoerbaar
o Verdeelbaar in kleine stapjes (sneeuwbaleffect)
o Specifiek en concreet, realistisch
o Aangepast aan ecologische gegevens
o Positieve formulering (geen negaties)
OEFENING: DOELVRAAG
In groepjes van 3
A probleem, B en C bevragen:
o Waarmee ben je hier vandaag gekomen? Wat zou nuttig zijn om te bespreken?
o Waaraan zou je merken dat dit gesprek nuttig voor je is geweest?
o Wat wil je dat er anders wordt? Wat wil je dat er beter gaat?
o Wat wil je behouden van de huidige situatie?
o Wat zie je jezelf doen als het probleem opgelost is? Hoe merken anderen het?
NABESPREKING: DOELVRAAG
Hoe was dit voor A?
Hoe was het voor B en C?
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
46
Welke vragen waren helpend?
VIDEOFRAGMENT KIM BERG: ILLUSTRATIE SCHAALVRAAG
In groepjes van 3
Opdracht:
o Welke sterktes en oplossingen reiken de cliënten zelf aan?
o Welke interventies doet de therapeut?
o Welke effecten zie je bij het koppel/elk individu?
Terugkoppeling in de grote groep
OEFENING: UITZONDERINGEN/HULPBRONNEN
In groepjes van 3
A probleem, B en C bevragen:
Wat is het probleem? Wat gaat er wel al goed? Wanneer is het probleem minder aanwezig?
Wanneer gaat het beter? Wat heeft tot nu toe geholpen? Wat viel je op dat kan helpen?
Wat helpt om er minder last van te hebben?
Hoe krijg je het voor mekaar dat het soms beter gaat? Wat doe je dan anders?
NABESPREKING: UITZONDERINGEN/HULPBRONNEN
Hoe was dit voor A?
Hoe was dit voor B en C?
Welke vragen waren helpend?
TEKST: HET OPLOSSINGSGERICHT PERSPECTIEF
INLEIDING
Grondleggers
o De Shazer en Kim berg
o Werkten in het MRI en richtten achteraf het Brief Family Therapy Centre op
o In het begin: focus op PROBLEM SOLVING
o Maar 2 belangrijke verschuivingen
Meer aandacht voor hoe taal de werkelijkheid creëert verschil tussen
PROBLEM TALK en SOLUTION TALK
Steeds meer richten op “wat werkt” (o.b.v. inductief onderzoek)
Begin van Solution-Focused brief Therapy
o Niet per se het oplossen van problemen
o WEL het opbouwen van een gewenste toekomst
o Door middel van TAAL
o De aard van het probleem werd steeds minder richtinggevend voor het
therapeutisch proces
Onderzoek: oplossingsgerichte therapie blijkt even effectief als een aantal evidence based
methodieken en in sommige gevallen zelfs effectiever
o + Minder sessies nodig voor hetzelfde resultaat
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
47
ONTWIKKELING
Het is een redelijk evidence based methode
o Inductief onderzoek
De Shazer en Berg vroegen zich af wat net de elementen waren van de therapie die werkten
o Ze hebben dit onderzocht door een voor een problem solving technieken te
verwijderen en ze gingen na of dit een invloed had op het effect van de therapie
Ze vroegen zich af wat NIET werkt, maar ze vroegen zich zeker ook af wat WEL WERKT
o Ze onderzochten hiervoor gesprekken met families om te kijken welke
vooruitgang ze boekten en wat voor die vooruitgang gezorgd had
Een deel van WAT WERKT = therapeutische toevalligheden
o Therapeutisch effect = cliënten werden optimistischer en hoopvoller of ze kregen
nieuwe ideeën
Hoe duidelijker cliënten hun doelen konden formuleren, in de zin van wat zij WEL wilden
bereiken, des te groter was de kans dat ze die doelen ook zouden bereiken!
OPM: het werd ook duidelijk dat wat werkt bij de ene cliënt niet noodzakelijk werkt bij de
andere cliënt
o Je moet dus aandacht blijven geven aan de vraag OF deze interventies voor DEZE
cliënten wel werken
BELANGRIJKSTE CONCEPT = DOEN WAT WERKT
UITGANGSPUNTEN
Basisuitgangspunten
o Aansluiten bij de betekeniswereld van cliënten
o Uitgaan van wat al bij hen en in hun context aanwezig is
o Niet theoretiseren over het functioneren van cliënten
o Nadruk op de werkbaarheid van hypothesen en niet op ‘de waarheid’ ervan
o Kleine verschillen kunnen een groot verschil maken
Geen noodzakelijk verband tussen, problemen en de oplossing ervan
8 uitgangspunten
o Wat niet stuk is, moet je niet maken: werk alleen met wat een cliënt anders wil of
met wat hij wil bereiken
o Als iets werkt, doe er dan meer van: beoordeel een oplossing op haar
werkzaamheid, ook al is het effect totaal anders dan wat de therapeut had
verwacht
o Als iets niet werkt, doe dan iets anders. Doorgaan met iets dat niet werkt, leidt tot
niets
o De klasse van de problemen behoort niet tot de klasse van de oplossingen: problem
solving is iets anders dan solution building en tussen deze twee is geen causaal
verband
o Kleine stapjes kunnen tot grote veranderingen leiden: een klein verschil kan al veel
nuttige informatie geven over wat er al dan niet werkt
o De taal voor de beschrijving van de oplossing is anders dan de taal voor het
beschrijven van het probleem: woorden die gebruikt worden in de context van het
probleem hebben een andere betekenis in de context van de oplossing
o Geen enkel probleem is er altijd: er zijn altijd momenten waarop het probleem er
even niet is, dit geeft informatie over wat werkt
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
48
o De toekomst is zowel maakbaar als onderhandelbaar: de toekomst is een
hoopgevende plek waar mensen hun eigen koers en toekomst kunnen bepalen
Cliënten en de context waarin zij leven, bevatten al de ingrediënten en de middelen die zij
nodig hebben om hun gewenste situatie te bereiken
o Cliënten zijn experts wat betreft hun eigen gewenste situatie + in het
herontdekken van ingrediënten en middelen die daarvoor nodig zijn
BESCHRIJVING
“Oplossingsgericht” = verwarrende naam
o Ze zijn niet per se gericht op de oplossing van een probleem
o Eerder gericht op de gewenste situatie, deze kan losstaan van het oplossen van
het probleem op zich
o State of being solved, gewenste situatie
o Cliënten een situatie laten beschrijven waar het probleem geen probleem meer is
o Verandering faciliteren in de richting van die gewenste toekomst
Onderzoeken wanneer (delen van) deze gewenste situatie er soms al is
= Uitzonderingen
o Deze kunnen een vertrekpunt vormen voor het verder uitbouwen van de situatie
o Cliënten ontdekken hierdoor soms zelf de verschillende combinaties van factoren
die ervoor kunnen zorgen dat zij grip krijgen op de verandering die ze wensen
Co-constructie van de cliënt, de therapeut en de omgeving van de cliënt!
o Therapeut is expert van het proces
o De cliënt is expert van de inhoud of iets werkt of niet wordt beoordeeld door de
cliënt!
DE THERAPEUT
Samen met de cliënt opbouwen van solution talk
o Cliënt volgen qua inhoud en ook de taal van de cliënt overnemen
o Cliënt volgen in waar hij naartoe wil en hoe snel die dat wil doen
= Leading from one step behind
Don’t think, but observe
o Niet oordelen en verklaren
o Werken met wat er op het moment gebeurt en gezegd wordt
o Vragen stellen, luisteren, observeren, verwijzen naar gewenste situatie,
uitzonderingen of ingrediënten die werkzaam lijken
= Luisteren, selecteren, bouwen
o Nieuwsgierige, onwetende interviewer die vertrouwen heeft in de kracht van de
cliënt
MOTIVATIE EN SAMENWERKING
Cliënten kunnen in hun relatie met de therapeut onderscheiden worden in 3 groepen
o Bezoekerstypische relatie (visitor, bezoeker): wordt door iemand gestuurd
o Klachttypische relatie (compliant, klager): oplossingen buiten zichzelf zoeken
o Klanttypische relatie (customer, klant): intrinsiek gemotiveerd en weet dat hij een
aandeel heeft in de oplossing van het probleem
! De samenwerking en de motivatie worden niet alleen door de cliënt bepaald, maar ook door
de manier waarop de therapeut aansluit bij de cliënt
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
49
Brugse model
o Vrijblijvende relatie: voorbijganger
o Zoekende relatie: zoeker
o Consulterende relatie: koper
o Samenwerkende relatie: co expert
!! ALTERNATIEVE VISIE
o = Wanneer een cliënt bij een therapeut komt, is die cliënt per definitie
gemotiveerd en er is per definitie een samenwerking aanwezig
Het is dan de taak van de therapeut om de motivatie te ontdekken, te
zien, te valideren en vast te houden
OPMERKING: die motivatie hoeft niet per definitie intrinsiek te zijn. ook
iemand die gestuurd wordt is in principe gemotiveerd
Wanneer er geen samenwerking tot stand kan komen is dat volgens DeShazer door een falen
van de therapeut om de motivatie te zien bij de cliënt en daarbij aan te sluiten
OPLOSSINGSGERICHTE CONVERSATIES
Technieken zullen alleen werkzaam zijn, wanneer rekening gehouden wordt met het contact
met de cliënt en met het nodige aftoetsen of deze techniek bij deze cliënt wel werkzaam is
5 technieken die veelal deel uitmaken van oplossingsgerichte conversaties
o Starten en een eerste richting bepalen
o De gewenste situatie creëren
o Uitzonderingen identificeren
o Het meten van progressie
o Vervolgsessies
OPM: ook het erkennen en valideren van problem talk is een belangrijk onderdeel
o De negatieve impact van een probleem moet eerst voldoende erkend worden,
vooraleer overgegaan kan worden naar solution talk
o Belangrijk ook om een respectvolle of werkzame relatie op te bouwen
Het probleemverhaal wordt gerespecteerd en gevalideerd, maar in principe niet verder
onderzocht, uitgediept of geanalyseerd
STARTEN EN EEN EERSTE RICHTING BEPALEN
Een kennismaking met de cliënt en zijn gezin vindt waar mogelijk plaats ‘buiten het probleem
om’
o VB zichzelf voorstellen door te vertellen over dingen die ze leuk vinden of als
waardevol ervaren
o Zo krijgt de therapeut een idee over waar de mensen nu al tevreden mee zijn
Therapeut kan vragen wat de uitkomst zou moeten zijn van de therapie als geheel of de sessie
waar men op dat moment voor staat
o Zo krijgen ze een gezamenlijk idee van de gewenste uitkomst van het
therapeutisch proces
o Vaak spreken cliënten dan nog over hoe ze willen dat het probleem opgelost
moet worden
o De therapeut kan dan doorvragen naar wat er anders zou zijn = solution building
Pre session change
o = verandering die veronderstelt wordt te hebben plaats gevonden tussen de
aanmelding en de eerste afspraak
Op
loss
ing
sger
ich
te b
enad
erin
g
50
First fomula task
o = Vragen naar wat men van het huidige leven zou willen behouden
DE GEWENSTE SITUATIE CREËREN
= Uitgebreide co-constructie an de gewenste situatie
o Gedetailleerde beschrijving van hoe het leven van de cliënt eruit zou zien als de
therapie niet meer nodig zou zijn en de cliënt én zijn omgeving tevreden zouden
zijn over zijn/haar situatie
OPM: een gewenste situatie is niet zomaar het omgekeerde van het probleem
Wondervraag
o Als het probleem er niet zou zijn, hoe zou jullie wereld er dan uitzien?
o Op die manier creëert de cliënt een gedetailleerd beeld van de context waarin er
geen problemen zouden zijn
o Beschrijvingen van GEDRAG + Welk soort interacties met anderen er zouden
ontstaan = RELATIEVRAGEN
o In principe komen woorden als ‘minder’, ‘geen’, of ‘niet’ niet voor
! Ver doorvragen bij solution talk, niet blijven hangen bij de problemen
UITZONDERINGEN IDENTIFICEREN
Welke situaties in uw huidige leven lijken al een beetje op de gewenste situatie
o Idee: er is altijd al een beetje van de gewenste situatie aanwezig. Deze kan dus
verder uitgebouwd worden
Eerst zoeken naar momenten dat het probleem er even niet was = problem talk
o Aanwijzingen van wat werkzame ingrediënten zouden kunnen zijn voor de
gewenste situatie
HET METEN VAN PROGRESSIE
Verbinding met het hier en nu én met het probleem wordt tijdelijk verbroken wanneer met
een gewenste situatie probeert te co-creëren sprong naar de toekomst
Schaalvragen (lijn van 1 tot 10)
o Verbinding tussen het hier en nu en de gewenste situatie in de toekomst
o Meten hoe ver je al staat
o Schaal geeft de mate aan waarin de gewenste situatie aanwezig is in het leven van
de cliënt
Samen werken naar de gewenste situatie in kleine stappen
VERVOLGSESSIES
= Navragen wanneer er na de vorige sessie situaties geweest zijn die een beetje beter waren
om vervolgens uit te zoeken welke ingrediënten dar verantwoordelijk voor waren
o “Wat is er tussen nu en de vorige keer beter gegaan?”
Vaak zullen cliënten deze kleine veranderingen eerst als onbelangrijk, als toevallig of door
externe zaken zien
o Dus: blijven ondervragen hoe de cliënt hier zelf een aandeel in gehad heeft
o Meer greep laten krijgen op verandering
Tip: visualiseren van progressie op een schaal
Inta
kep
roce
s en
met
ho
die
ken
51
INTAKEPROCES EN METHODIEKEN
INTAKEPROCES
Fasen in therapie :
o Informatieverzameling en opbouw vertrouwensrelatie
o Hypothesen formuleren en toetsen
o Contract opstellen
Chronologie:
o Lijkt zeer chronologisch, maar in de praktijk lopen de fasen wel door elkaar
o Enkel het contract opstellen is doorgaans wel eerder aan het einde van de intake
INFORMATIEVERZAMELING EN OPBOUW VERTROUWENSRELATIE
Aanmelding (meestal telefonisch)
o Exploratie cliëntgegevens – kort (je hoeft nog niet het ganse verhaal te horen van
diegene die belt, want dan kan er al meteen een soort conflict zijn, bv. de vrouw
belt en je kent het verhaal al van de vrouw, en de man voelt zich reeds
achtergesteld)
o Uitnodigen voor gezins- of partnergesprekken
o Let op: de aanmelding gebeurt soms door de psycholoog zelf, of soms via een
secretaresse bijvoorbeeld
Dat maakt zeker een verschil
Soms is het zinvoller om ook het allereerste gesprek zelf te doen; dan
hebben zowel jij als de mensen al een idee van hoe het er aan toe zal gaan
Exploratie in vraagvorm (let op: de vragen zijn reeds interventies!)
Veel informatie; vraagt alertheid + de nodige mate van structuur aanbrengen
Opbouw vertrouwensrelatie; context waarin spreken veilig is
o Dit zit in vele kleine dingen, er moet een basisvertrouwen zijn
o Praat er ook over als je merkt dat dit er niet is!
Élke cliënt moet zich gehoord voelen: meervoudige partijdigheid!
Fasen (lopen door elkaar en kunnen niet altijd in hetzelfde gesprek aan bod komen):
1. Sociale introductie en kennismaking
2. Bespreken verwijzing
3. (Meta)kijk op therapie als oplossing
4. Taxatie probleemgebieden
5. Contextverbreding en loyauteitsdimensie
Inta
kep
roce
s en
met
ho
die
ken
52
SOCIALE INTRODUCTIE & KENNISMAKING
Doel: op gemak stellen
Hoe?
o Ijs breken, zichzelf – setting & procedures voorstellen
Bv. “ Heb je het goed gevonden? Ik zie dat je nat bent, doe je jas uit… ”
Bv. “Wil je iets om te drinken?”
Uitleg over werking
Beroepsgeheim (supervisie, uitzonderingen, ...)
Kostprijs (begin er zelf over, geen gemakkelijk onderwerp)
o Cliënten stellen zichzelf voor
Kan los of gericht
Bv.: “Je bent hier met een bepaalde zorg, maar zou het mogelijk zijn om
vooraleer we over de zorgen spreken iets over jezelf te vertellen los van
de klacht?”
Hoelang samen? Studies? Werk? Gezin van herkomst?
Even ruimte maken voor een gezond, positief verhaal (= narratief)
Noteren + duidelijk maken wie inzage heeft
BESPREKEN VERWIJZING
Bespreken verwijzing:
o Hoe is men hier terechtgekomen? Wat brengt jullie hier?
o Verwijsbrief?
Belangrijk: transparant zijn!
Bv. zeggen wat er in die verwijsbrief stond
o Bv. ook: “Wat denk je dat ik al over je weet?”
Video deel 1
o Welke aspecten van
1. Sociale introductie en kennismaking
Gewoonte om nota te nemen (maar vraagt wel geen
toestemming)
Vraagt wie de cliënten zijn, wil hen leren kennen
Ijsbreker: glaasje water ?
NIET: hoe therapie in zijn werk gaat, procedure, wie ze zelf is
(naam !), niets verteld over het beroepsgeheim, …
2. Bespreken verwijzing
zie je toegepast in de video?
o Welke aspecten mis je?
METHODIEKEN
Structureren:
o Structuur geven: aangeven wanneer een sessie begint en stopt, afspraken maken
(niet komen = verwittigen), actief werken (bv. samenvatten, …)
o Informatie kanaliseren
o Even onderbreken (evt. toestemming vragen)
Inta
kep
roce
s en
met
ho
die
ken
53
o Verschillende stadia van behandeling uitleggen
Over sessies heen, maar ook binnen de sessie zeggen wat er zal gebeuren
o Op tijd beginnen en op tijd stoppen
Normaliseren: aangeven dat men niet de enige is, …
o “Jouw probleem is niet abnormaal”
o !! OPLETTEN: de manier waarop je dit doet is van belang en het mag niet
overkomen als wegwimpelen van een probleem: je moet de mensen blijven
erkennen in hun lijden, in hun probleem !!
o Het is wel goed wanneer je bv. schaamte wil wegwerken
Automatische piloot
o Navraag doen of de ene partner weet wat de andere denkt, vertelt, …
Concretiseren: gedetailleerd verslag bekomen, voorbeelden vragen bij abstracte situaties, …
o Doorvragen, filmisch verslag proberen maken
o Nieuwsgierig zijn, alert zijn
o Voorbeelden vragen
o “Hoe bedoelt u …”
Differentiëren: nuancering brengen
o Wanneer, bij wie, wanneer niet, …?
o Reliëf aanbrengen in algemene uitspraken
o Aansluiten bij de leerwereld en de emotionele lading
o Eerst stilstaan bij wanneer er meer problemen zijn, en later pas bij wanneer er
minder problemen zijn
Gemeenschappelijke interpunctie
o Beide personen leggen een interpunctie
o Het is de kunst om te zoeken naar wat er gemeenschappelijk is
o Vertrek van de binnenkanten!
o Bv. elk een andere visie (buitenkant), maar wel beide last van de situatie
(binnenkant)
Invoegen: proberen joinen, proberen aangeven dat je ze begrijpt, …
o Tracking: meegaan in het verhaal
o Mimicry: taal aanpassen
o Support: ondersteunende boodschappen geven
Meerpersoonsrelaties
o Positie 1: invoelen met 2 individuen afzonderlijk
De andere persoon wel in de gaten houden en bij hem/haar aftoetsen
(automatische piloot)
o Positie 2: werken met koppel als geheel: veel minder op het individuele stuk
luisteren, maar kijken hoe ze zich in de relatie of als koppel zien
Psycho-educatie vindt vaak plaats vanuit deze positie
o Positie 3: therapeut als vertaler: uitspraak van de ene proberen uitleggen aan de
andere (andere binnenkantsvertaling maken naar de ander)
Wat door de ene gezegd wordt, wordt teruggekoppeld naar de ander
Begrijpelijk maken van de woorden van de ene partner aan de andere
partner
Meervoudige partijdigheid: elk verhaal beluisteren en respecteren
Inta
kep
roce
s en
met
ho
die
ken
54
o Tegelijk het perspectief van iedereen kunnen innemen en toch geen partij trekken
o Ook rekening houden met de afwezigen
Observeren (benoemen: bv. met been wiebelen) vs. interpreteren (interpretatie checken: bv.
voel je je niet op je gemak?)
Samenvatten
Video deel 2
(META)KIJK OP THERAPIE
Kijk op therapie
o ‘Wat wil je bereiken?’
o Hulpverleningsgeschiedenis exploreren
Wat heeft gewerkt en wat niet?
Wat zijn de ervaringen met eerdere therapie?
o Hulpbronnen
TAXATIE PROBLEEMGEBIEDEN
Exploratie hulpvraag: ‘Wat is het probleem?’
Hoe? Beweging: breed – smal – breed – … focussen, weer loslaten en op iets anders
focussen, …
o Wat zijn de knelpunten? Daar even bij blijven staan en het dan weer opentrekken
naar andere (probleem)gebieden
o Op het moment dat iemand iets vertelt: smalle focus, daarna weer bredere
o Alle thema’s aanraken op deze manier zicht krijgen op het verloop van de
therapie
Hoeveel thema’s?
Taboethema’s? (seksualiteit en geweld)
…
Methodieken
Eventueel: diagnostisch instrument best in begin therapie (dan kun je op het einde de
evolutie nagaan)
Inta
kep
roce
s en
met
ho
die
ken
55
CONTEXTVERBREDING & LOYAUTEITEN
Doel =
o Context van de cliënt verkennen
o Gave terreinen, sterktes verkennen
o Loyauteiten verkennen
o Probleem in context bekijken
Methodiek (bv. genogram)
Video deel 3
HYPOTHESEN FORMULEREN & TOETSEN
Doorlopend en recursief
Feiten en betekenissen
Hypothesen sturen interventies/vragen en brengen verandering op gang
Kenmerken (zie les 1)
BEHANDELPLAN/CONTRACT
Na taxatie
Voorlopig
Video deel 4
o Wat zie je i.v.m.
Hypothesen
Behandelplan/contract
o Welke methodieken vallen jou op?
Behandelplan: eerlijk zijn ik kan geen garanties bieden, maar er zijn wel mogelijkheden
o = Verwachtingen gelijkstellen
o Hoe zien jullie het na dit gesprek?
Toep
assi
ng
van
les
1 to
t 6
d.m
.v. c
asu
ïsti
ek: o
efen
en in
take
pro
ces
56
TOEPASSING VAN LES 1 TOT 6 D.M.V.
CASUÏSTIEK: OEFENEN INTAKEPROCES
DOEL
Niet: probleem oplossen en alles weten na 1 sessie:
Wel:
o Elkaar leren kennen
o Relatie opbouwen
o Info geven en inwinnen
o Hypotheses vormen en toetsen
AANDACHTSPUNTEN
Wees alert, veel info
Nota’s helpen
Leef je in de cliënt in: voeg in, maak contact, niet koel
Niet te snel begrijpen, wees nieuwsgierig
Zit achteruit, relax, cliënten moeten ook nadenken en werken, stiltes kunnen
Probeer te verruimen, niet verstikken in de problemen
Methodieken helpen!
Sam
enva
tten
d o
verz
ich
t
57
SAMENVATTEND OVERZICHT
STRUCTURELE BENADERING CONTEXTUELE BENADERING COMMUNICATIEVE BENADERING
1. Grenzen: bepalen relaties tussen gezinnen en omgeving en bepalen relaties binnen gezinnen
Rigide: weinig communicatie tussen (sub)systemen
Diffuus: veel communicatie tussen (sub)systemen
Semi- permeabel: ideale situatie
Intergenerationele grenzen
Alliantie: 2 of meerdere leden van systeem grenzen zich af (samenwerking)
Coalitie: grenzen zich af en sluiten andere buiten (samenwerking tegen ander)
Individu/systeem/intergenerationeel
1. Beïnvloedende factoren
Historische: hechting, oorlog, life-events (verleden heeft invloed op gedrag)
Constitutionele: genetica, beperking, ziekte, biologische factoren
Contextueel (mts): cultuur, idealen, normen en waarden, mensbeelden, economische context, gezinsontwikkelings-cyclus, werksituatie, huidige relatie of problemen, …
Context = de verbindingen of relaties waarbinnen gedrag, situaties, … begrepen kunnen worden al datgene wat betekenis geeft aan gedrag
1. Je kunt niet niet communiceren (invloedsaxioma)
Binnenkant (gevoelens, gedachten) / buitenkant (doen en handelen) / overkant (ontvanger, interpretatie)
Communicatiepatronen
Bevestigend of erkennend: communicatief opmerken en akkoord gaan
Verwerpend: communicatief. opmerken maar niet akkoord gaan
Negerend: niet opmerken of ondermijnen
Bedoeling ≠effect
Mensen beïnvloeden elkaar constant !!
2. Cohesie: emotionele band tussen gezinsleden
Loszandgezin: grote emotionele afstand, weinig wij-gevoel (= zwakke cohesie + rigide grenzen rond individuen + diffuse grens rond gezin)
Kluwengezin: weinig individuele autonomie, zeer hecht (= sterke cohesie + diffuse grenzen rond individuen + rigide grens rond gezin)
= extremen (vaak iets tussenin)
2. Genogram: stamboom met informatie over ruimere context
Verhelderen van gezinspatronen, normen
Transitieleren van vorige generaties: hulpbronnen mobiliseren
Cognitieve herstructurering
Contextualiseren van gezin Niet in hypothese!!
2. Communicatie heeft twee lagen
Inhoud en betrekkingsniveau: feitelijke info versus relationele invulling/interpretatie problemen bij niveauverwarring!
Uitwisselen van zienswijzen: Interpersoonlijke ppt’en Direct vs. indirect PP en PO, POP, POPP, POPO
Sociale ppt’en Het ‘men’ denken
3. Flexibiliteit: mogelijkheid van het systeem om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden
Rigide vs chaotisch: te weinig vs. te veel
= continuüm - bepaalt de functionaliteit: kunnen aanpassen heeft veel invloed op structuur!
3. Loyauteiten: wederzijdse rechten en plichten
Horizontale: hier en nu verbindingen, symmetrisch en omkeerbaar (partners, vrienden, collega’s, …)
Verticale: tussen verschillende generaties: asymmetrisch en onomkeerbaar (grootouders, ouders, kinderen)
3. Er bestaat een oneindige reeks communicatie (waarheidsaxioma)
Interpuncties: zoek de gemeenschappelijke, waar je begint, bepaalt betekenis!
Circulariteit: alles hangt met alles samen (≠ causaliteit!!)
Sam
enva
tten
d o
verz
ich
t
58
Onzichtbare loyauteiten hebben ook invloed !!
Meningsverschillen (≠ waarheden: JA EN) versus conflicten (één waarheid: JA MAAR)
Meervoudige partijdigheid
Herkadreren via dubbelen
Vastlopen in labels: zien elkaar enkel vanuit deze labels
4. Hiërarchie: autoriteit, dominantie, macht om beslissingen te nemen
Pathologische triade: cross-generationele coalitie tss. O en K waaraan andere O ondergeschikt is (ontkend/aanvaard)
Triangulatie: het ‘triangulated’ individu (meestal kind) wordt verplicht te kiezen voor 1 of 2 familieleden
Parentificatie: kind wordt toegestaan intergenerationele alliantie te vormen met O om mee ouderlijk gezag uit te oefenen over brussen (= niet per definitie pathologisch)
Hiërarchie-omkering: ouders minder macht dan kids (evolutie is wel normaal)
Machtsstructuur binnen gezin: Oudersubsysteem hiërarchisch van hogere orde dan kindersubsysteem
4. Loyauteitsconflicten (conflict tus-sen 2 onverenigbare loyaliteiten)
Horizontaal-horizontaal: vb. vrienden vs. partner
Verticaal-verticaal: vb. twee takken in familie, scheiding ouders, grootouders vs. ouders
Horizontaal-verticaal: vb. partner vs. ouders, vrienden vs. ouders
5. Gezinsontwikkelingscyclus
Gezinskaarten
Levenscyclus met verschillende fasen en specifieke taken bij elke fase
Verloofd/samenwonen trouwen
Transitie naar eerste ouderschap
Lagere school kinderen: combineren werk en gezin
Partners/gezin met adolescente kinderen: loslaten, midlifecrisis
Legenestfase: terug koppel worden
Gezinnen in transitie: scheiding - NSG
5. Algemene balans van geven en nemen:
Indien uit evenwicht: loyaliteitsconflicten (schuld en spanning)
6. Transitieleren
Sam
enva
tten
d o
verz
ich
t
59
STRUCTURELE BENADERING (MINUCHIN)
Elk gezin heeft voorkeursinteractie-patronen om functies mee uit te oefenen
o Doel = onderliggende structuur van het gezin achterhalen door interactie-
patronen te observeren waarmee het gezin zijn functies uitoefent!
Technieken
o Werken met het proces, met wat er gebeurt, minder met wat er wordt gezegd
o Aandacht voor spontane gebeurtenissen
o Voorkeur om met enactment te werken: nieuwe interactiepatronen aanleren
o Visie van het gezin is ook belangrijk (is verweven met proces en structuur)
o Herkadrering + meervoudige partijdigheid
Elementen: ZIE HYPOTHESEBLAD !!
Grenzen (+ intergenerationele grenzen)
Cohesie
Flexibiliteit
Hïerarchie
Gezinsontwikkelingscyclus
Ook sterktes benadrukken !!
CONTEXTUELE BENADERING
Context =
o Al datgene wat betekenis geeft aan gedrag (Bateson)
o Historische, contextuele, constitutionele factoren
o De verbindingen of relaties waarbinnen gedrag, situaties,… begrepen kunnen
worden
Centraal = « cliënt en zijn/haar verbindingen »
o Context = we leven in een oneindig aantal verbindingen
o Die verbindingen die betekenis geven aan gedrag, een situatie, … vormen de
context voor dat gedrag, die situatie, …
HV: interesse in context contextualiseren = verruimen!
Meervoudige partijdigheid ! (vanuit ogen van verschillende partijen)
Specifieke techniek bevragen context + geschiedenis: genogram
Positie HV: geloven in verandering van de patiënt
Doel = keuzemogelijkheden verbreden
Elementen: ZIE HYPOTHESEBLAD
o Constitutioneel, contextueel en historisch
o Genogram
o Loyauteiten
o Loyauteitconflicten
o Algemene balans van geven en nemen
COMMUNICATIETHEORIE (WATZALWICK)
AXIOMA 1: Men kan niet niet communiceren (invloedsaxioma)
Sam
enva
tten
d o
verz
ich
t
60
o Niet beïnvloeden kan niet en niet beïnvloed worden kan niet
o Communicatie = beïnvloedingsproces
Binnenkant
Buitenkant
Overkant
o Vormen van communicatie
Erkennen/bevestigen: communicatief opmerken + erop ingaan/akkoord
gaan (C)
Verwerpen: communicatief opmerken + ertegen in gaan/niet akkoord
gaan (C)
Negeren: niet opmerken of ondermijnen (D)
Effect is niet gelijk aan bedoeling !! Effect is afhankelijk van
o Effect van mijn buitenkant
o Binnenkant - overkant
o Context
AXIOMA 2: Elke communicatie bezit een inhouds- en een betrekkings-aspect, waarbij het
laatste het eerste classificeert en dus metacommunicatie is
o Inhoud vs. betrekkingsaspect: feitelijke informatie vs. onderliggende bedoeling
Interpersoonlijke perspectieven
Direct: PP, PO
Indirect: POP, POO, POPP, POPO
Sociale perspectieven
AXIOMA 3: Het karakter van de betrekking is afhankelijk van de interpunctie van de reeksen
communicatie tussen de communicerende personen
o Interpunctie = gedrag en communicatie door punten scheiden
o 1 werkelijkheid kan verschillende zienswijzen hebben: gedrag/emoties/cognities
o Waar men begint bepaalt betekenis en betrekking
Herkadrering als techniek
Circulariteit erkennen: alles hangt met alles samen
Gemeenschappelijke interpunctie zoeken
Meningsverschil ≠ conflict
OPLOSSINGSGERICHT BENADERING
Praten over oplossingen creëert oplossingen: solution-focused therapy
o Betekenis en ervaring worden via interactie geconstrueerd
o Een focus op het positieve vereenvoudigt de formulering en opvolging v doelen
o Als iets niet kapot is, probeer het niet te repareren
o Als iets werkt, doe meer van hetzelfde. Als iets niet werkt, doe iets anders
o De oplossing is niet noodzakelijk aan het probleem verbonden
o Uitzonderingen zijn een deur tot potentiële oplossingen
o Verandering gebeurt altijd
o Ook kleine veranderingen zijn welkom – leiden vaak tot grotere veranderingen
Taken therapeut
o Identificeren van de hulpvraag/de doelen en van resources/hulpbronnen
o Focussen op de toekomst
Sam
enva
tten
d o
verz
ich
t
61
o Scheppen van keuzemogelijkheden: veilige context
o Ondersteunen van zelfwerkzaamheid: bekrachtigen en stimuleren
o Begeleiden van eerste stappen naar verandering
VERLOOP VAN EEN INTAKEGESPREK
Fasen in therapie
o Informatieverzameling
o Hypothesen formuleren en toetsen
o Behandelplan / contract opstellen: na taxatie, voorlopig contract
Niet chronologisch
INFORMATIEVERZAMELING
Exploratie in vraagvorm
Aanmelding (meestal telefonisch)
o Exploratie cliëntgegevens – kort
o Praktische info meegeven
o Uitnodigen voor gezins- of partnergesprekken: systeemgeoriënteerd
Fasen
o Sociale introductie en kennismaking: cliënt op gemak stellen
o Bespreken verwijzing: van waar komt men, verwijsbrief
o (Meta)kijk op therapie als oplossing: hulpbronnen, geschiedenis, wat wil je ?
o Taxatie van probleemgebieden: exploratie hulpvraag (breed-smal-breed- …)
o Contextverbreding en loyauteitsdimensie: sterktes, loyauteiten, sociaal weefsel
Methodieken
o Structureren
o Normaliseren
o Automatische piloot
o Concretiseren
o Differentiëren
o Gemeenschappelijke interpunctie
o Invoegen
Tracking: nagaan van emoties (taal en metaforen)
Mimicry: vb. stem aanpassen aan PT (non-verbal tracking)
Support: steun tonen (valideren van het systeem)
o Meerpersoonsrelaties
Positie 1: invoelen met 2 individuen afzonderlijk
Positie 2: werken met koppel als geheel
Positie 3: therapeut als vertaler
o Meervoudige partijdigheid
o Observeren vs. interpreteren
o Samenvatten
Sam
enva
tten
d o
verz
ich
t
62
HYPOTHESEN FORMULEREN EN TOETSEN
Doorlopend en recursief
Feiten en betekenissen
Hypothesen sturen interventies / vragen en deze brengen verandering op gang
Kenmerken hypothesen
o Interactioneel: wat er tussen mensen gebeurt
o Systeemtheoretische concepten: grenzen, communicatie, loyauteiten,…
o Circulariteit (in/tussen systemen)
o Meerdere hypothesen die recursief getoetst worden vs. dwingendheid van één
hypothese
o Zwaktes én sterktes (motiverend/niet zien)
o Feiten én betekenissen
![Procesevaluatie van een gerandomiseerde en gecontroleerde ... C.W.M., [scriptie].pdf · Algemeen In Nederland staan meer dan 300.000 bestuurders van grondverzetmachines, vorkheftrucks,](https://static.fdocuments.nl/doc/165x107/5f5a556a2c5bf25433228cb4/procesevaluatie-van-een-gerandomiseerde-en-gecontroleerde-cwm-scriptiepdf.jpg)
