Rechtspraaklezing 2009...(2006), zijn reflectief vermogen (2007) en zijn geloofwaardigheid (2008),...

rechtstreeks

Rechtspraaklezing 2009Transparantie en Rechtspraak:kennis delen met de samenleving

rechtstreeks Rechtsp

raaklezing 2009

De rechtspraaklezing biedt jaarlijks een genodigde van binnen

of buiten de juridische wereld de gelegenheid zijn of haar licht

te laten schijnen over onderwerpen die betrekking hebben op

de plaats of de rol van de rechtspraak in de samenleving.

De lezing moet bijdragen aan de gedachtevorming over de

ontwikkeling van de rechtspraak.

Want als er één ding vaststaat: de Rechtspraak kan het zich niet

permitteren het onderscheid te veronachtzamen tussen collectief

en institutie.

Collectief (kollektief) (<Fr.-Lat), I. bn. bw., gemeenschappelijk, gezamenlijk, voor of als een geheel geldend;II. zn. o. (tieven), 1. (taalk.) verzamelnaam, Lat. collectivum;2. verzameling; massa; (min of meer georganiseerde) groep (…), collectiviteit.

Institutie (<Fr.), v. (-s), 1. staats- of burgerlijke instelling; 2. (veroud.) het aanwijzen als erfgenaam.

Raad voor derechtspraak

omslag rechtspraaklezing 03-12-09 17:31 Pagina 1

Rechtspraaklezing 2009Transparantie en Rechtspraak:kennis delen met de samenleving

rechtstreeks 2009 rechtspraaklezing 03-12-09 17:28 Pagina 1

rechtspraaklezing 2009 Transparantie en Rechtspraak: kennis delen met de samenleving

2

RedactieraadMr. Th. Groeneveld (voorzitter)Lid Raad voor de rechtspraak

Mr. dr. M.I. BlagroveRechter rechtbank Dordrecht

Mr. W. DuitemeijerRaadsheer-plaatsvervanger gerechtshof Arnhem

Prof. mr. J.L.M. GribnauBijzonder hoogleraar kwaliteit van fiscale regelgeving,Universiteit Leiden en hoofddocent fiscale metho -dologie, Universiteit van Tilburg

Mr. R. HartendorpRechter in opleiding rechtbank Utrecht

Dr. C.M. Klein HaarhuisSenior onderzoeker Wetenschappelijk onderzoek- endocumentatiecentrum (WODC), Ministerie van Justitie, Den Haag

Mr. J.J.M. de LaatVice-president inhoudelijk adviseur, sector kantonRechtbank Utrecht

Mr. Th.C.M. WillemseRaadsheer gerechtshof Arnhem

RedactieDr. A. Klijn (hoofdredacteur)Adviseur wetenschappelijk onderzoekRaad voor de rechtspraak

Mr. dr. R.P. Mulder (eindredacteur)Reinjan Mulder research & editing

Mr. drs. E.C.M. BoumanBeleidsadviseurRaad voor de rechtspraak

M.I. Scholtz (secretaris)Programmasecretaris wetenschappelijk onderzoekRaad voor de rechtspraak

RedactieadresRedactie RechtstreeksRaad voor de rechtspraakAfd. OntwikkelingPostbus 906132509 LP Den HaagE-mail: [email protected]

UitgeverSdu Uitgevers BV, Den Haag

Oplage5200 exemplaren

ISSN 1573-5322

AbonnementenRechtstreeks wordt gratis toegezonden aan hen die totde doelgroep behoren. Wie meent voor toezending inaanmerking te komen wordt verzocht zijn naam, post-adres en functie kenbaar te maken aan het secre ta riaat vanRechtstreeks (rechtstreeks@recht spraak.nl).

AdresmutatiesSdu KlantenservicePostbus 200142500 EA Den Haagtel. 070-3789880of via: www.sdu.nl/klantenservice

RetourenBij onjuiste adressering verzoeken wij u gebruik temaken van de adresdrager en daarop de reden van retournering aan te geven.

© Staat der Nederlanden(Raad voor de rechtspraak)Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, ineen voor anderen toegankelijk gegevensbestand wordenopgeslagen of worden openbaar gemaakt zonder voor-afgaande schriftelijke toestemming van de Raad voorde rechtspraak. De toestemming wordt hierbij verleendvoor het verveelvoudigen, in een gegevensbestand toegankelijk maken of openbaar maken waarvoor geengeldelijke of andere tegenprestatie wordt gevraagd enontvangen en waarbij deze uitgave als bron wordt vermeld.

Colofon

Rechtstreeks is een periodiek van de Raad voor de rechtspraak en richt zich op de praktijk ende ontwikkeling van de rechtspraak in Nederland. Het blad stelt zich ten doel wetenschap-pelijke inzichten en bijdragen aan het publieke debat over de rechtspraak ter kennis te brengen van allen die beroepshalve bij de rechtspraak betrokken zijn. Opname in Rechtstreeksbetekent niet dat de inhoud het standpunt van de Raad voor de rechtspraak weergeeft.


De Rechtspraaklezing 2009 – de vierde inde serie – werd op woensdag 4 novemberuitgesproken door drs. Saskia J. Stuiveling,president van de Algemene Rekenkamer. Binnen de nog jonge traditie is er, afgezienvan de inhoud, ook over deze lezing weeriets nieuws te melden. Het is de eerste keerdat de lezing werd uitgesproken door eengezaghebbend persoon uit de bestuurlijkewereld van ons land. Saskia Stuiveling staatop nummer 3 op de door het maandbladOpzij samengestelde ladder van machtigevrouwen in het openbaar bestuur. Boven-dien lag het zwaartepunt dit keer anders danin eerdere jaren. Nadat in de drie voorgaandelezingen de aandacht steeds was uitgegaannaar de persoon van de rechter, zijn waarde(2006), zijn reflectief vermogen (2007) enzijn geloofwaardigheid (2008), was dit jaarde focus op de Rechtspraak gericht. Daarbijwas als invalshoek de transparantie gekozen. Het behoeft nauwelijks toelichting dat dekeuze van dit thema net zo min op toevalberustte als die van de spreker. Immers, deAlgemene Rekenkamer is er om het over-heidsoptreden doorzichtig te maken, en welin tweeërlei opzicht: er wordt gekeken naarde rechtmatigheid van de besteding van depublieke middelen en naar de doelmatigheidvan die besteding. In de woorden die te vin-den zijn op de homepage van de Rekenkamer:

De Algemene Rekenkamer controleert ofde inkomsten en uitgaven van het Rijkkloppen en of het Rijk beleid uitvoertzoals het bedoeld is. Dat is onze wettelijketaak. Wij spreken ons oordeel uit overbeleid van de regering dat is vastgestelden doen geen politieke uitspraken. Wezullen bijvoorbeeld nooit zeggen dat eenbepaalde wet ‘niet deugt’. Wel kan deAlgemene Rekenkamer oordelen dat eenwet niet werkt zoals deze was bedoeld.Het is vervolgens aan de regering en/ofde Tweede Kamer om hier politieke uitspraken over te doen.

Bij onze uitnodiging hadden we echter nietzozeer gedacht aan de rechtmatigheid vanonze bestedingen. Het Jaarverslag met dedaarin opgenomen accountantsverklaringbiedt in combinatie met de Kengetallen indat opzicht volgens ons voldoende waar -borgen. Het ging ons om de doelmatigheidvan de Rechtspraak. En om onze door -zichtigheid. Natuurlijk zaten wij niet te wachten op eenreprise van de ‘Glazen Toga’ die de raio’sals werkkleding voor de individuele rechterhebben aanbevolen.1 Ons ging het meer omeen doorkijk in de rechtpraak ‘an sich’.In goed Nederlands: in de hoofdletterrecht-spraak.


3

1 Zie het congresboek van het gelijknamige Raio-congres, 27 en 28 november 2008. Zutphen: SSR 2008. De tekstdaarvan treft men ook aan op: http://www.ssr.nl/_media/docimages/GlazenToga.pdf

Redactioneel


Het ideaal van de ‘doorzonwoning’ is detypisch Nederlandse wens om overdag nergens in huis kunstlicht nodig te hebben.2

Daartoe werd de 19de-eeuwse kamer-en-suite(2 in elkaar overlopende kamers met daar-tussen soms nog een alkoof) getransformeerdtot één grote woonkamer over de geheleverdieping met aan beide zijden heel veelglas. Een vertaling van dat ideaal – maar dan oponze schaal – ziet u op de omslag afgebeeld.

Wat de spreekster ons daarover op 4 novem-ber voorhield, wordt u duidelijk op de volgende pagina’s. Maar als ik u met hetoplichten van een kleine tip een plezier kandoen: verrassend genoeg keerde zij het perspectief van de doorzonwoning om. Hetwas een en al stralend licht dat de Recht-spraak volgens haar van binnen naar buitenzou moeten laten vallen.

Nu we het toch over licht en perspectiefhebben: zou het toeval zijn dat een van Stuivelings vele nevenfuncties in de culturele wereld haar lidmaatschap is van deStichting Behoud Panorama Mesdag? Diteind 19de eeuw gemaakte 14 meter hoge en120 meter lange, rondlopende schilderij is,zoals bekend, een van de oudste panorama’ster wereld. Het biedt stralende vergezichtenop de Noordzee, de duinen, Den Haag enhet dorp Scheveningen. Het doek is recenternstig in gevaar gekomen door de bouwvan een parkeergarage, net naast hetgebouw van het panorama in de Zeestraat,

zodat er nu mensen voor op de bres zijngesprongen, onder wie Saskia Stuiveling.Interessanter in dit verband is echter dat hetpanorama ooit het resultaat was van goedteamwerk. Théophile de Bock nam de luchten de duinen voor zijn rekening, Breitnerschilderde de cavalerie die op het strandoefent, Blommers was verantwoordelijkvoor de moeder en de dochter die achter deafscheiding toekijken, Sientje, de vrouwvan Mesdag, schilderde samen met Breitnerhet dorp Scheveningen. En Mesdag zelfschilderde de boten en de zee. Wie ooit voor, of nee: wie ooit ‘in’ het werkstond, zal de ervaring van het heldere lichtin de schilderingen nooit vergeten. Maarwat is nu de relatie met de lezing? Ook detransparantie die Stuiveling bepleit, dedoorkijk die de Rechtspraak volgens haarmoet bieden om haar gezaghebbende rol tekunnen blijven vervullen, is slechts te realiseren door teamwerk vanuit een heldereen vastberaden visie. In haar bewoordingen:door rechters die niet als individu optreden,maar als Rechtspraak.

Toeval natuurlijk, maar wie tijdens delezing even zijn of haar blik richting deHofvijver liet dwalen, zag daar, als in hetpanorama, een heldere Haagse lucht!

Albert Klijn


4

2 Zo typisch dat het hoorspel De Familie Doorsnee later een opvolger kreeg in de vorm van de strip De FamilieDoorzon. http://nl.wikipedia.org/wiki/De_familie_Doorzon.



5



6



7


Drs. Saskia J. Stuiveling (1945)President van Algemene Rekenkamer sinds 1 mei 1999.Lid van het college van de Algemene Rekenkamer sinds oktober 1984.

1972 Doctoraal examen bedrijfskunde aan de ErasmusUniversiteit Rotterdam

1972 - 1975 Zelfstandig organisatie-adviseur1975 - 1981 Beleidsmedewerker van de Rotterdamse burgemeester

en waarnemend Gemeentelijk Ombudsman1981 - 1982 Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken (kabinet

Van Agt II), speciaal belast met de financiën vanlagere overheden, grote steden en het decentralisatie-plan

1982 - 1983 Belast met de coördinatie van de parlementaireenquête naar het Rijn-Schelde-Verolme concern

Saskia J. Stuiveling vervulde en vervult een aantal bestuurlijkenevenfuncties, voornamelijk op de (internationale) terreinen vankunst, cultuur en media en ontwikkelingssamenwerking en vluchtelingenwerk, bij voorkeur verbonden met haar woonplaatsRotterdam.


8


Transparantie en Rechtspraak:kennis delen met de samenleving

Saskia J. Stuiveling

Bijvangst als tafelgesprekGa nooit bij een diner naast een lid van de Raad voor de rechtspraak zitten, en als het u tochoverkomt, mijdt dan het gesprekonderwerp rechtspraak – anders houdt u hier volgend jaarde 5de editie van de Rechtspraaklezing.U begrijpt, deze waarschuwing heeft mij te laat bereikt. In het voorjaar zat ik naast TheoGroeneveld, lid van de Raad voor de rechtspraak, en wij hadden het onder meer over derechtspraak.

Nou had ik toevallig ook iets om met hem te bespreken. Figuur 1 is de samenvatting vanonze bevindingen, opgenomen in het rapport Detentie, behandeling en nazorg criminelejeugdigen, gepubliceerd op 4 oktober 2007, en gebaseerd op, onder meer, een steekproefvan 102 jongeren die in 2005 in een justitiële jeugdinrichting verbleven.In dit rapport constateerden wij dat bij de detentie, behandeling en nazorg van deze jeugdigenregels en werkelijkheid niet overeenstemden. Dit leidde tot een mager en kostbaar resultaat.Verbeteringen moesten gezocht worden in planmatig werken, de geleidelijke terugkeer vancriminele jeugdigen naar de maatschappij en in het geven van nazorg. Voor ons onderzoek hebben wij achterhaald wat er bij het Ministerie van Justitie en bij dejustitiële jeugdinrichtingen aan informatie over het verblijf en de behandeling van criminelejeugdigen aanwezig was. Ik zeg met nadruk ‘achterhaald’, want deze informatie was nietparaat. Er waren wel gegevens, maar wij moesten die – om een beeld te kunnen vormen –echt bij elkaar vlooien.

Wat ziet u in figuur 1? Wij hebben op dossierniveau gevolgd wat er met de jongeren die in2005 in een justitiële jeugdinrichting zaten, tijdens en na hun verblijf gebeurde. Van 100van deze 102 jongeren was de verblijfstitel op dat moment bekend. Van hen hadden 78 jongeren daadwerkelijk een verblijf- of behandelplan aangeboden gekregen in de justitiëlejeugdinrichting waar zij verbleven, en van deze 78 verblijf- of behandelplannen zijn er 49geëvalueerd. Uiteindelijk waren slechts van 31 jongeren de resultaten van het verblijf of debehandeling bekend.


9


Figuur 1. Steekproef jongeren in een justitiële jeugdinrichting in 2005

Bron: Algemene Rekenkamer (2007). Detentie, behandeling en nazorg criminele jeugdigen. Den Haag: Algemene Rekenkamer

Uiteraard en voor de volledigheid: de uitkomst had 102 moeten zijn. De cijfers geven dusaan dat de sector geen inzicht heeft in wat er met de jongeren tijdens hun verblijf in een justitiële jeugdinrichting is gebeurd. Terwijl het doel van de reacties juist is om recidive tevoorkomen. U zou toch mogen verwachten dat daaraan dan structureel ingebed en plan -matig gewerkt zou worden in de instellingen. Helaas is dat niet het geval.

Daarnaast was niet bekend hoe de jongeren waren terechtgekomen na hun periode in detentie.In het licht van de kernopdracht, het ‘voorkomen van recidive’, is dat een verbijsterendebevinding. Van de helft van de jongeren die tijdens de steekproef in een instelling verbleven,hebben wij geen gegevens kunnen achterhalen. En bij de helft die we wel achterhaalden,bleek het slechts met 16 jongeren goed te gaan. Vooral ondersteuning die direct op de detentie aansloot bleek bij hen effectief te zijn geweest, maar juist deze vorm van nazorgwerd nauwelijks geboden.


10


Vandaag wil ik nu niet verder op dit onderzoek en deze uitkomsten ingaan, maar ik wil hethebben over de ‘bijvangst’ die het mij opleverde. Die bijvangst was het besef dat de rechterlijke macht geen idee heeft van de effectiviteit van hun uitspraken. Dat intrigeert me.Het besef dat ik kreeg, werd nog eens bevestigd – juist toen ik met Theo Groeneveld aantafel zat – door een krantenartikel in NRC Handelsblad van 7 maart 2009, met als kop:‘Rechters weten niet of straf werkt.’ Ik lees het even voor.

Box 1Rechters weten niet of straf werkt

Rechters hebben vaak geen idee hoe doeltreffend straffen zijn die ze opleggen. Ook weten ze amper hoe desancties worden uitgevoerd. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van Justitie. Minister Ernst Hirsch Ballin (…)vindt dat rechters een basiskennis over de effectiviteit en uitvoering van sancties moeten hebben. Daaromkomen er meer cursussen hierover voor rechters en officieren van justitie. (…)

Bron: NRC Handelsblad 7 maart 2009

Ik haal dit artikel er niet bij om nog eens zout in de wonde te wrijven. Ik haal het erbijomdat ik er een van de vraagstukken mee kan illustreren waarmee u volgens mij worstelt.


11



12


De rechter wil – in zekere zin – niets, de Rechtspraak welU ziet de kop: ‘Rechters...’, in meervoud, met een -s aan het einde. U wordt in het artikel dusals collectief aangesproken. Als u in de rechtszaal uw werk doet, doet u dat individueel of als meervoudige kamer, maarniet als collectief. Van een rechter solo of een meervoudige kamer kan ook niet verwachtworden dat deze de effectiviteit van zijn uitspraak in het individuele geval voor zich weet.Dat kunt u alleen weten als deze kennis u in het algemeen – gevraagd of ongevraagd –wordt aangedragen. Maar het springende punt voor mij is dat onderscheid tussen ‘gevraagd’en ‘ongevraagd’. Vraagt u die informatie over de effectiviteit van uitspraken ook? Nee, individueel vraagt u daar niet naar. ‘De rechter wil niets’, om de president van deHoge Raad, de heer Corstens te citeren.

Box 2De rechter wil niets

De rechter heeft bij zijn werk geen programma dat hij vorm moet geven. Daarin verschilt hij van politici enbestuurders. Vele politici werken op basis van een programma. Zo’n programma komt meestal uit een politiekepartij voort. Het is een verzameling van ideeën over zaken als de inrichting van de staat, de mate van over-heidsbemoeienis, de veiligheid van de burger, het financiële stelsel, de duurzame energie, de multiculturelesamenleving, etc. (…) Politici die na verkiezingen verantwoordelijkheden hebben gekregen en deel uitmakenvan het bestuur en/of van de wetgever, concretiseren de vooropgezette en bij de coalitievorming naderbepaalde doeleinden en middelen. (…)

Hoe anders ligt dit bij rechters. Rechters hebben geen programma. Dat is zelfs een kernpunt. De rechter probeert steeds weer los te staan van vooringenomenheden, van vooroordelen, van opvattingen die vanzelf-sprekend lijken. Hij poogt nieuwe, onverwachte stellingen die ten overstaan van hem naar voren zijn gebracht,te doorgronden, daarvoor ruimte te geven. Kortom, hij wil en moet, elke dag weer, een verse, frisse rechterzijn. Een rechter die zou stellen dat hij vanuit een sociaal-democratisch of liberaal of christen-democratischprogramma of vanuit zijn religie zijn werk doet, miskent en ondergraaft zijn positie. De politicus is iemand dieiets wil, die iets wil bereiken, iemand die de samenleving vooruit wil helpen. In zekere zin – maar let u op denuance: in zekere zin (…) – wil de rechter niets. Hij laat de hem voorgelegde zaak op zich inwerken. Hij luistert,leest, probeert de argumenten tot zich te laten doordringen, vraagt zich af of er misschien nog andere argumenten zijn. En dan beslist hij, met respect voor hetgeen naar voren is gebracht. Hij is dus in zekere zinonprogrammatisch.

Bron: Rede van mr. G.J.M. Corstens bij zijn installatie als president van de Hoge Raad op 8 november 2008

Maar ik zeg: ‘Ja, die kennis zou u wel moeten vragen.’ En daarmee bedoel ik u als collectief,als Rechtspraak. U worstelt volgens mij met het onderscheid tussen de rechters als collectiefvan individuele rechters en het meer institutionele begrip ‘De Rechtspraak’.

rechtspraaklezing 2009 De rechter wil – in zekere zin – niets, de Rechtspraak wel

13


Ik zet het ‘nee’ van Corstens voor de individuele rechter nog even naast mijn ‘ja’ voor hetinstituut Rechtspraak. Corstens schrijft in het Verslag 2007/2008 van de Hoge Raad: ‘In zekere zin – maar let op de nuance: in zekere zin – wil de rechter niets. Hij [ik neem aandat ik ‘hij’ ook mag lezen als ‘zij’] luistert, probeert de argumenten tot zich te laten door-dringen, vraagt zich af of er misschien nog andere argumenten zijn. En dan beslist hij, metrespect voor hetgeen naar voren is gebracht. Hij is dus in zekere zin onprogrammatisch.’ Zou de kop van het artikel in NRC Handelsblad kloppen en het dus gaan omrechters – in meervoud – dan zou je ook als collectief deze houding moeten aannemen: jeluistert, probeert de argumenten tot je door te laten dringen, vraagt je af of er nog andereargumenten zijn, en dan wil je als collectief – met alle nuance – niets, en ben je ‘onprogram-matisch’.

In mijn ogen bent u veel meer dan alleen een collectief van individuele rechters: u bent ookeen instituut, het instituut ‘De Rechtspraak’. En een instituut wil iets, heeft een strategie,verzamelt kennis en deelt die. Een instituut heeft een programma en manifesteert zich. Allemaal houdingen die schuren, ja die zelfs haaks lijken te staan op de houding van deindividuele rechter. De nog jonge (2002) Raad voor de rechtspraak moet kennelijk nog groeien in de rol van‘Het Instituut’.

Box 3Doelstelling V: Vergroten transparantie

Transparantie is een belangrijke waarde binnen de Rechtspraak. Aan politiek en samenleving wordt actiefinzicht gegeven in de functie en het functioneren van de Rechtspraak.Het kwaliteitssysteem dat wordt ontwikkeld in het kader van het programma RechtspraaQ heeft mede totdoel de transparantie te doen toenemen. Dit systeem levert informatie op over de stand van zaken op hetgebied van kwaliteit binnen de gerechten. Het systeem voor kwaliteitszorg is in 2007 volledig operationeel.Verder zal gewerkt worden aan een beperkte set van kengetallen en prestatie-indicatoren, die het functionerenvan de Rechtspraak als geheel en van de afzonderlijke gerechten in de kern beschrijven. Dit zal in 2006 zijngerealiseerd. Voorwaarde hiervoor is de beschikbaarheid van een adequate gegevensinfrastructuur die eenwaarborg biedt voor de betrouwbaarheid van de kengetallen en prestatie-indicatoren.Ten slotte zal bij de verdere ontwikkeling van bestaande instrumenten er voor worden gezorgd dat deze bijdragen aan een grotere transparantie van de Rechtspraak. Hierbij gaat het om belangrijke documenten alsbegrotingen, jaarplannen en jaarverslagen, maar bijvoorbeeld ook om actieve (publieks)voorlichting en informatievoorziening via internet. Met name de voorlichting op scholen en universiteiten zal de komendejaren bijzondere aandacht krijgen.

Bron: Agenda van de Rechtspraak 2005-2008 (2005). Den Haag: Raad voor de rechtspraak, p. 16-17


14


Maar u moet die andere rol niet alleen willen, deze moet u ook gegund worden. Tot 2008stond in de agenda van ‘Het Instituut’ de interne transparantie centraal (zie box 3), en daar-van kan ik nu al de vruchten zien. U heeft bijvoorbeeld in 2006 voor het eerst naast hetJaarverslag van de Rechtspraak een verzameling eenduidige kengetallen per gerechtshofgepubliceerd. Aan de samenleving wordt hiermee een kwantitatief inzicht geboden in hetfunctioneren van de rechtspraak op lokaal niveau, al lokt dit transparant maken van deinterne gang van zaken – zeker in het begin – ook reacties uit, waarvan de kritische, zoalsaltijd, de meeste aandacht krijgen. Zo besteedde het televisieprogramma Radar1 eerder ditjaar aandacht aan de consequenties van de lange doorlooptijden bij het gerechtshof vanDen Haag. In het televisieprogramma werd ook nog aangegeven dat rechters geen verantwoording aaniemand hoeven af te leggen. Maar juist door het systematisch presenteren van deze ken -getallen wordt het mogelijk om wel verantwoording af te leggen – ook al hoeft dat misschienniet. De voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, de heer Van den Emster, kon metbehulp van die getallen met verve en gezaghebbend de meerwaarde van de organisatie vande Rechtspraak voor de samenleving toelichten.

Een ander voorbeeld in het kader van het verbeteren van de interne transparantie is hetvoorpagina-artikel in NRC Handelsblad van 3 november 2009, over het interne rapport vande Raad voor de rechtspraak over het project ‘Promis’ (zie box 4). Hieruit blijkt dat het project om de onderbouwing van rechterlijke uitspraken transparanter te maken nog metproblemen kampt.

Box 4Rechtbanken: werkdruk is al veel te groot

De rechter moet duidelijk vonnissen, vinden politiek en justitie. Maar een oordeel goed gemotiveerd en toegankelijk opschrijven is moeilijk en kost zeeën van tijd. De verdachte die zijn laatste woord maar wat latermoet uitspreken. Rechters die een strafzaak heropenen, louter om tijd te winnen. In rechtbanken en gerechts-hoven wringen ze zich in allerlei bochten om tijd te winnen, zodat ze hun uitspraken beter kunnen motiveren.Maar tijdgebrek, onervarenheid, onvoldoende ambtelijke ondersteuning en ontoereikende schrijfvaardigheidspelen hun parten. Toegankelijke vonnissen zijn daardoor nog steeds geen gemeengoed.

Bron: NRC Handelsblad 3 november 2009

Ik hoop van harte dat u zich door dit voortijdig uitlekken niet van de wijs zult laten brengenen het onderzoek gaat gebruiken waarvoor het is bedoeld: om gericht verbeteringen aan tebrengen in de kwaliteit van het werk van rechters.


15

1 TROS Radar, uitzending 21-09-2009.


Deze voorbeelden op het terrein van de interne transparantie laten zien dat het woord‘intern’ daarin uitdrukkelijk niet slaat op het ‘onder de pet’ houden van de uitkomsten, maarop het feit dat de transparantie gericht is op het ‘intern’ functioneren. Deze transparantieheeft u nodig om uit te kunnen leggen hoe uw werkproces – het spreken van recht – verloopt,en met welke bedrijfsvoeringsmethodes u het werk ondersteunt. Voor de samenleving heeftu als instituut Rechtspraak – hetgeen in mijn ogen, het zal duidelijk zijn, méér is dan hetcollectief van individuele rechters – echter nog veel meer te bieden dan informatie over uwwerkproces en bedrijfsvoering. Dat staat ook voorop in uw agenda van 2008 tot 2011.U wilt ook externe transparantie (zie box 5). Daarbij richt u zich op 4 doelstellingen. Vooralvoor de 4de daarvan wil ik wat suggesties aandragen: rechtspraak in de samenleving.

Box 5Doelstelling IV Rechtspraak in de samenleving

Rechtspraak die aansluit bij behoeften in de samenleving kan niet zonder een solide binding met die samen -leving. Dit betekent openheid geven over wat er in de gerechten gebeurt, luisteren naar klantwaarderings -onderzoeken, klachten en andere feedback van rechtzoekenden, actieve omgang met de media en het zoeken van de dialoog met de omgeving. Voorwaarde voor een echte dialoog is dat juridisch taalgebruik enonnodig legalistisch denken buiten de rechtszaal zoveel mogelijk worden losgelaten. Daarnaast moet de worteling in de samenleving worden versterkt door het intensiever werven (en behouden) van rechters uit deverschillende bevolkingsgroepen die de samenleving rijk is en (mede daarmee) het vergroten van de kennisover de maatschappelijke en culturele achtergronden van die groepen.

Bron: Agenda van de Rechtspraak 2008-2011 (2008) Den Haag: Raad voor de rechtspraak

Hoe zou u als instituut zich op dat punt in mijn ogen kunnen opstellen? Ik voel me daarbijgesterkt door een constatering van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid(WRR) in haar rapport De toekomst van de nationale rechtsstaat uit 2002: het belang vanhet werk van de rechter neemt toe. Dit komt enerzijds door de toenemende invloed vanEuropese regelgeving, anderzijds signaleert de WRR dat het steeds moeilijker wordt ommaatschappelijke situaties via gedetailleerde wetten te reguleren. Rechtspraak heeft daarbijeen aanvullende taak. Zo levert Rechtspraak een eigen bijdrage aan de rechtsvorming en derechtsontwikkeling. Al in 2002 trekt de WRR de conclusie: ‘Tegenover de vergrote machtvan de rechter staat een plicht van de rechterlijke macht als geheel tot het afleggen van verantwoording aan de samenleving.’2

Voor de volledigheid: ik vertaal ‘de rechterlijke macht als geheel’ dus niet als rechters, inhet meervoud, maar als Instituut. Een Instituut dat iets wil, een strategie heeft, kennis verzamelt en deelt, een programma heeft, en een Instituut dat zich manifesteert.


16

2 De toekomst van de nationale rechtsstaat (2002). Den Haag: WRR.


Anderen zijn u voorgegaanZijn er voorbeelden bij andere beroepsgroepen die u behulpzaam zouden kunnen zijn bij diedoorgroei naar zo’n ‘Instituut’? Ik denk van wel. Er zijn drie beroepsgroepen met elk eensterke eigen identiteit, die als voorbeeld kunnen dienen. Zij hebben zonder uitzondering metu gemeen dat zij organisaties hebben met leden voor wie de professionele onafhankelijkheidvergelijkbaar is met die van u, als rechter. Ten eerste noem ik de internationale Rekenkamer-gemeenschap INTOSAI, ten tweede de wereld van artsen en de World Health Organizationen ten derde, dichter bij huis, de accountancybrancheorganisatie, het NIVRA.

Eerst het voorbeeld uit mijn eigen stal: de wereld van de Rekenkamers. U ziet in figuur 2 de wereldkaart van de internationale rekenkamergemeenschap.

Figuur 2. Wereldkaart van de internationale Rekenkamergemeenschap INTOSAI

Alle landen op de wereld hebben één Supreme Audit Institution, afgekort als SAI.Deze instituten zijn verenigd in een wereldorganisatie, INTOSAI. Deze is vergelijkbaar meteen gespecialiseerde Verenigde Naties. Rekenkamers zijn elk in eigen land volstrekt onafhankelijk en voor een deel van ons geldt tot op de dag van vandaag dat wij als gespecialiseerde rechters worden beschouwd, vooral in de Francofone landen. Wijzelf hebben ook een Franse afkomst, nog herkenbaar in onze benoemingstermijn. Net als rechters worden wij voor het leven benoemd, eindigend – althans in professionele zin –

rechtspraaklezing 2009 Anderen zijn u voorgegaan

17


zoals u weet bij 70 jaar. Wij zijn, als college van de Algemene Rekenkamer, in feite eenmeervoudige kamer, met drie leden, van wie één President.Deze wereldorganisatie van rekenkamers, INTOSAI dus, bestaat intussen 50 jaar en heeftsinds 6 jaar een eigen strategie. Het heeft bij ons lang geduurd voor het INTOSAI gegundwerd méér te zijn dan een collectief van Rekenkamers. Het is nu ook zelf een Instituut.En wij beleven daar dagelijks plezier aan: we delen kennis met elkaar.3

Figuur 3. De structuur van INTOSAI

Bron: www.intosai.org

Zo zoeken we partners, ontwikkelen we samen methoden, leren we van elkaar, proberen weelk in eigen land zo effectief mogelijk voor de samenleving te opereren en doen we somssamen onderzoek over de grenzen heen. Zo zijn we samen opgetrokken om de geldstromenvan de tsunami wereldwijd in beeld te krijgen, we trekken nu samen op om de budgettairegevolgen van de kredietcrisis in een groot aantal landen te kunnen onderzoeken en we vergelijken grensoverschrijdende aanpak van btw-fraude. En geen van ons heeft daarbij hetgevoel dat onze onafhankelijkheid, ons vermogen om ‘baas in eigen rechtszaal’ te zijn ookmaar enigszins in het geding is. Integendeel – het samen optrekken versterkt onze kwaliteit‘in eigen rechtszaal’ juist enorm.


18

3 Zie de derde doelstelling, knowledge sharing, in figuur 3.


Toch heeft het meer dan veertig jaar geduurd voordat we in eigen kring deze emancipatietot een eigen Instituut voor elkaar hadden. De aarzelingen bij ons waren vergelijkbaar metwat ik opsnuif in uw kring: gaat het niet ten koste van de onafhankelijkheid? Proactief zijnals instituut leek zo moeilijk te verzoenen met controle achteraf.

Een ander voorbeeld: de World Health Organization (WHO). U zult het met me eens zijndat artsen geheel onafhankelijke, individuele beroepsbeoefenaren zijn. Toch zien zij kanswereldwijd door een uitgekiend informatiesysteem aan de WHO verdachte ziektegevallen temelden. Gegevens die dan bij de WHO worden veredeld tot waarschuwingen, wereldwijd,tegen potentiële epidemieën: bijvoorbeeld tegen de vogelgriep en nu de Mexicaanse griep.Het geheel van de WHO weet door die kennisdeling méér dan elke individuele arts zou kunnen weten en de beroepsgroep en de samenleving kunnen daarmee hun voordeel doen.

Dichter bij huis spreekt u misschien meer aan: het Koninklijk Instituut van RegisterAccountants (NIVRA). Zeer recent hebben zij iets toegevoegd aan hun strategie ter invullingvan hun maatschappelijke rol. Ze willen nu ook ‘kennis delen’. In het land zijn op ditmoment een paar groepen actief om de kennis te verzamelen die accountants over eenbepaalde sector hebben, zoals de woningbouwcorporaties, om daarover dan later eenNIVRA-bijdrage aan het debat over zo’n sector te leveren.

Box 6Accountantsberoep moet kennis delen

Onder de titel ‘Andere tijden; perspectief op een publieke professie’ gaf het NIVRA op 20 april in Amsterdamde aftrap van haar debatcyclus 2009. Het openingsdebat bracht ruim vijftig prominente leden en vertegen-woordigers van het maatschappelijk verkeer bij elkaar. NIVRA-voorzitter Jan Helderman riep in zijn openings-speech het accountantsberoep op om zichzelf nadrukkelijk te laten horen tijdens de debatcyclus: ‘ook bestuur-ders en professionals uit de dagelijkse praktijk mogen en moeten hun visie met anderen delen.’ Heldermansprak daarnaast zijn zorg uit over de thans onder druk staande verslaggevingsregels: ‘aanpassing van spel -regels moet wel gestoeld worden op een gedegen proces; op discussie, op draagvlak binnen en buiten hetberoep. Niet gedreven door de waan van economische omstandigheden of van spraakmakende incidenten.’ Het debat werd gevoerd aan de hand van eerder door prominenten ingediende stellingen over thema’s alsmaatschappelijke verwachtingen, de signaalfunctie, onafhankelijkheid, risicobeheersing en het belang van hetdebat zelf. Veel aandacht ging uit naar de signalerende rol van de accountant. De signalen die de accountantafgeeft, blijven veelal binnen de muren van de betreffende onderneming. Daardoor lijkt het of de accountantte weinig de vinger op de zere plek legt. Het beroep zou meer moeten bijdragen aan het ordelijk functionerenvan de markt. (…) Het NIVRA heeft de ambitie om via het project ‘Kennis delen’ dat recent van start is gegaan, de kennis vanhet collectieve beroep beter te benutten.De eerste resultaten van dit project zijn gepresenteerd op de Accountantsdag 2009, op 25 november 2009.

Bron: http://www.nivra.nl/NivraSite/Het+NIVRA/Debatsessie_Andere_Tijden_200409


19


Hoe zie ik dit nu voor de Rechtspraak? Opnieuw haal ik Corstens aan, ditmaal uit zijn voor-dracht van enkele weken geleden voor de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak:

‘Ons natuurlijk gezag, dat er ooit wellicht was, is voor een belangrijk deel verdwenen.Het heeft geen zin ons daarover mistroostig uit te laten. Die mooie tijd is voorbij.’4

Corstens verwees hierbij naar Gabriël van den Brink, die vorig jaar de Rechtspraaklezingheeft gehouden. Van den Brink wees toen op het feit dat klassieke vormen van gezags -uitoefening hun geloofwaardigheid verliezen, en dat burgers steeds mondiger worden.5

Er komen steeds meer organisaties en personen die zich een duidelijke mening over hetwerk van de rechter veroorloven. Het verbeteren van de communicatie over en weer zouvolgens Van den Brink in elk geval de publieke geloofwaardigheid van rechters enorm helpen.

Box 7 Het behouden van maatschappelijk gezag en vertrouwen

‘In zijn rechtspraaklezing uit 2008 stelt Van den Brink “dat er een kloof bestaat tussen rechter en burger endat deze kloof moet worden overbrugd. Elementen uit de leefwereld van burgers dienen beter tot hun rechtte komen binnen het domein van de rechter, en andersom moeten elementen uit de leef- en denkwereld vanhet recht hun weg naar het domein van de burgerij vinden. Communicatie is van groot belang”.

“Juridische professionaliteit” is volgens Van den Brink “van groot belang voor het maatschappelijk gezag vande rechtspraak, maar daarmee zijn we er nog niet.” Van den Brink voegt nog een aantal elementen aan dezejuridische professionaliteit toe. Ten eerste moeten rechters bij de motivering van hun vonnis op een meerdirecte wijze de interactie met de burgerij aangaan. Ten tweede moet de nadruk niet liggen op technisch-juri-dische aspecten, maar dient het normatieve aspect van een uitspraak veel nadrukkelijker worden verwoord.Ten derde moeten rechters zich meer rekenschap geven van de wijze waarop de publieke beeldvorming func-tioneert. En ten slotte dienen rechters zich meer te verdiepen in de realiteiten van de burgers over wie zijvaak oordelen.’

Bron: Voordracht mr. G.J.M. Corstens op jaarcongres NVvR 2009


20

4 Corstens, G.J.M. (2009). Voordracht op jaarcongres NVvR 2009. Den Haag: Hoge Raad der Nederlanden. 5 Brink, G. van den (2009). Geloofwaardige rechtspraak: de rechter als bruggenbouwer. Rechtspraaklezing 2008.

Den Haag: Raad voor de rechtspraak.


Oproep tot schatgravenIk ben het met Corstens en Van den Brink eens, dat het natuurlijk gezag is verdwenen, maardat wil niet zeggen dat daarvoor niet een andere vorm van gezag teruggewonnen kan worden:gezag gebaseerd op transparantie. Transparantie die de Rechtspraak – het Instituut dus –gezag kan bieden, en die daarmee afstraalt op de individuele rechter. De Rechtspraak kande samenleving enorm van dienst zijn door de kennis die zij over die samenleving heeft, teontsluiten en met de samenleving te delen. Corstens stipte het al aan in zijn voordracht:

‘Ons, rechters, wordt soms verweten dat we geen inzicht hebben in wat er in de samenlevingaan problemen bestaat. Dit verwijt mist echter elke grond. Wij worden immers geconfronteerdmet fraudeurs, dieven, oplichters, verkrachters en moordenaars, we beslissen over problemenin ontwrichte gezinnen, conflicten tussen ondernemingen worden ten overstaan van ons ophet scherpst van de snede uitgevochten. Hoogstens zou men kunnen zeggen dat we de zelf-kant van de samenleving te goed kennen en te weinig zien wat er allemaal in gezinnen,ondernemingen en elders goed gaat.’6

U zit op een schat aan gegevens over ontwikkelingen in de samenleving, maar we horen udaar niet over. U daarover wel te horen, dat zou mijn invulling zijn van uw vierde agenda-punt ‘rechtspraak in de samenleving’. Die laatste doelstelling wordt nu als volgt toegelicht:

‘Voor verankering in de samenleving is het van belang dat de Rechtspraak de dialoog aan-gaat met haar omgeving, zichtbaar is in de media, kritische signalen oppakt en openheidvan zaken geeft.’7

U ziet de samenleving langstrekken, het moet dan toch mogelijk zijn om uit de gegevens dieu heeft systematisch informatie op te bouwen over ontwikkelingen in die samenleving. En omvervolgens daarover als Instituut met anderen gezaghebbend – want goed geïnformeerd – indebat te gaan, om daarover verslag te doen. Ik noem u een paar voorbeelden.

Fraudeurs en oplichters: Ontwikkelt zich een bepaald fraudepatroon, een bepaalde oplichtingspraktijk, verschuift hetpatroon? Blijken bepaalde maatschappelijke sectoren oververtegenwoordigd? Maakt eenspecifiek oplichtingspatroon school? Is er een top vijf van samen te stellen? Deel dan die kennis met die sectoren, met de beleidsmakers en wetgever en met de samen-leving.

rechtspraaklezing 2009 Oproep tot schatgraven

21

6 Corstens, id. 7 Agenda van de Rechtspraak 2008-2011 (2008). Den Haag: Raad voor de rechtspraak.


Focus niet op de werkdruk die het meebrengt – dat is een apart probleem – maar focus ophet delen van die kennis met die maatschappelijke spelers die het misschien kunnen helpenvoorkomen.

Dieven:Zijn er regiospecifieke varianten? Zijn bepaalde sectoren kwetsbaar? Treden er verschui -vingen op? Deel die kennis dan met wie er misschien wat aan kan doen, en in een eerder stadium danwanneer de dief bij de rechter komt. Signaleer en communiceer deze kennis als Instituut.

Ontwrichte gezinnen:Zijn er etnische varianten prominent? Valt het disfunctioneren van de hulpverlening alsregelmatigheid op? Deel die opgebouwde kennis met de samenleving.

Het valt mij op dat de initiatieven gericht op het dichten van de kloof tussen Rechtspraak ensamenleving, vooral gericht zijn op de inhoud en formulering van de uitspraken, het moetallemaal nog beter uitgelegd worden, en op de vraag hoe om te gaan met kritiek. De samen-leving vraagt echter meer: die wil bevestigd zien dat u als beroepsgroep de samenlevingsnapt, en dat u door uw institutionele optreden – uw institutionele transparantie – daarvanblijk geeft.Ik weet dat u liever geen specialisatie wilt, maar daaraan kan wel tijdelijk behoefte zijn,wanneer een maatschappelijk probleem vormen aanneemt die daar – al is het maar tijdelijk– om vragen. Die – tijdelijke – responsiviteit toonde u toch ook al met de speciaal daartoeingestelde spijbelrechters? Spijbelzaken werden voor de instelling van deze rechters alsleerplichtzaak behandeld, op reguliere zittingen van de kantonrechter. Er was dan geen bijzondere aandacht voor de achtergrond van het kind of voor de omstandigheden die aanleiding konden geven tot spijbelgedrag.8

Verder wordt er nu intensief samengewerkt door het OM, de advocatuur, de Raad voor deKinderbescherming, de leerplichtambtenaar en het Bureau Jeugdzorg. De rechter kan daar-door de problemen in onderlinge samenhang beoordelen. Dit voorbeeld geeft duidelijk aan dat er blijkbaar geleerd is van signalen die aangaven dathet behandelen van spijbelzaken op gewone zittingen niet werkte. Maar nergens uit blijkt of deze aanpak zich nu tot dit ene voorbeeld beperkt, en of hetbevalt. En: op welk moment, en aan de hand van welke criteria, bepaalt de rechtspraak dateen aparte spijbelvoorziening niet meer nodig is? En smaakt het naar meer? En: zijn er ook


22

8 http://www.rechtspraak.nl/Actualiteiten/Themadossiers/De+spijbelrechter.htm


andere problemen, die zich voor een vergelijkbare aanpak lenen? Misschien wel de toenamevan zaken die u verwacht naar aanleiding van de kredietcrisis. Uit de Volkskrant (zie box 8) blijkt dat u al enige tijd een wassende stroom zaken ziet aankomen, en dat u deze toch vooral als een verhoging van de werkdruk ziet. Maar u zouook kunnen overwegen om transparantie te geven over hoe dit probleem zich nu aan u voordoet. Zijn er bepaalde typen bedrijven, bepaalde sectoren, regiospecifieke kwesties,bepaalde patronen zichtbaar die om extra aandacht vragen? Als u die kennis heeft, kunt udie ook met de samenleving delen.

Box 8 Rechtspraak wacht fors meer zaken door crisis

Door de financiële crisis zullen rechters het in 2009 en 2010 fors drukker krijgen. Dat verwacht de Raad voorde Rechtspraak, zo is te lezen in het jaarplan. Dit jaar wordt een stijging verwacht van 5,4 procent tenopzichte van 2008. In 2010 wordt de instroom van onder meer ontslag-, faillissements- en incassozaken noggroter, verwacht de Raad voor de Rechtspraak.De groei van het aantal zaken is op te vangen door meer rechters, raadsheren (rechters bij de gerechtshoven)en juridische en administratieve ondersteuners te werven. Als de gerechten daar voldoende geld voor krijgenvan het kabinet, hoeven rechtszaken niet langer op behandeling te wachten dan nu het geval is, aldus deRaad.In de begroting voor 2010 heeft de Raad voor de Rechtspraak 40 miljoen euro gevraagd, zegt voorzitter Erikvan den Emster van de raad in een interview met de GPD-kranten dat dinsdag is gepubliceerd. ‘Als we datgeld niet krijgen, dan zullen de doorlooptijden onvermijdelijk oplopen. En dat is wat je nu koste wat het kostmoet vermijden,’ aldus van den Emster.Nieuw personeel wordt gezocht onder advocaten, juristen en ambtenaren. Omdat de opleiding tot rechterzes jaar duurt, heeft het volgens Van den Emster geen zin om extra opleidingsplaatsen te creëren. Ervarenadvocaten en juristen zouden in de tweede helft van 2010 al aan het werk kunnen. De werkdruk is dan naarverwachting het hoogst.

Bron: de Volkskrant 10 maart 2009

Er zijn nog andere opties. Sommige nieuwe wetgeving blijkt in de praktijk complex te zijn.Bijvoorbeeld bepaalde belastingwetgeving of de wetgeving rond de natuurbescherming. Inmijn ogen moet het mogelijk zijn dat u op basis van de ervaringen die nu bij rechters leven,inventariseert wat op die terreinen de belangrijkste knelpunten zijn. En daar kunt u dan deboer mee op, u kunt ermee naar beleidsmakers en naar de wetgever gaan. En u zou dat ookheel goed structureel kunnen doen, ingebed en zichtbaar voor de samenleving. Ik zou willen dat u, als Instituut, een dergelijke signaalfunctie op u zou nemen, omdat ik hetafgeven van dergelijke signalen tot de transparantie van de Rechtspraak in de samenlevingvind bijdragen. Niet dat u nu meteen alle problemen zou moeten oplossen, maar ik zie geenenkel bezwaar tegen het signaleren bij de wetgever van uw zo systematisch verzameldepraktijkervaringen.


23


Vaak zult u dan gezaghebbend verwoorden wat de justitiabelen zelf allang wisten. Zij zullenin uw verwoording een bevestiging daarvan zien en daaruit concluderen dat u in de in desamenleving wortelt. En dat zal vervolgens het gezag van de individuele rechter weer tengoede komen.

Nu zult u misschien denken: hoe werkt dat dan uit in de praktijk? Ik kan u hiervan eenvoorbeeld geven, uit een tijd voordat er überhaupt een Raad voor de rechtspraak was. In1993 heeft een groep kinderrechters een persconferentie gehouden om aandacht te vragenvoor een klacht die zij bij de Nationale ombudsman hadden ingediend. Er was een gebrekaan mogelijkheden voor plaatsing en er werd gegoocheld met de cijfers in de jeugdopvang. Wat was hun probleem? Het was zeer de vraag of een beschikking van een kinderrechter totplaatsing ook werd uitgevoerd. Door een gebrek aan plaatsen bleek dat buitengewoon lastig,aldus een kinderrechter in het dagblad Trouw (zie box 9). Uit het artikel kwam verder nognaar voren dat de kinderrechters met de ‘informele’ regelingen rond de beschikbare plaat-sen’ in hun maag zaten.

Box 9 Kinderrechters klagen over gebrek aan opvangplaatsen

De kinderrechters gaan een klacht indienen bij de Nationale Ombudsman over het gebrek aan opvang- enbehandelplaatsen voor minderjarigen. Zij hopen dat een onderzoek door de Nationale Ombudsman de hiatenin de regelgeving rond plaatsingen boven tafel brengt. Bovendien zal het onderzoek het gebrek aan plaatsenhelder maken, want er wordt op dit moment gegoocheld met cijfers. Dat maakte kinderrechter mr. C. deGroot uit Rotterdam gisteren bekend. De klacht van de Kring van Kinderrechters gaat over het Ministerie vanjustitie en WVC.‘Op dit moment is het zeer de vraag of een beschikking van een kinderrechter tot plaatsing wordt uitgevoerd.Door het gebrek aan plaatsen is dat buitengewoon lastig,’ aldus mr. De Groot. De kinderrechters zitten metname in hun maag met ‘informele’ regelingen rond de beschikbare plaatsen. ‘Kinderen die onder toezicht zijngesteld, hebben voorrang op kinderen die “vrijwillig” in een internaat geplaatst moeten worden. En kinderendie aangemerkt worden voor buitengewone behandeling, vergelijkbaar met tbs bij volwassenen, hebbenhelemaal voorrang. Dat wordt allemaal per circulaire van het ministerie uit geregeld. Een wettelijke grondslagontbreekt.’ Het zijn allemaal regelingen waar de kinderrechters geen vat op hebben, maar die wel de doorhen afgegeven beschikkingen in de wielen rijden, aldus mr. De Groot. Volgens de kinderrechters is alleellende terug te voeren op een gebrek aan plaatsen in internaten. Die zijn in de jaren tachtig te rigoureuswegbezuinigd. En de kinderrechters vrezen dat er alleen maar minder plaatsen komen door de overhevelingvan geld en de verantwoordelijkheid voor de plaatsen van de inrichtingen naar de provincies. (…)

Bron: Trouw 13 november 1993

Dit voorbeeld illustreert in mijn ogen dat de kinderrechters al heel lang op gegevens zatenwaar ze geen weg mee wisten: tot ze – als een soort uitbarsting – een hoogst ongebruikelijkestap zetten. Maar als de Raad voor de rechtspraak de ambitie heeft om transparantie voor en


24


over de samenleving te bieden en als de Raad die rol ook gegund wordt, dan hoeft de drukhelemaal niet zo hoog op te lopen. Dan kan het gezag van de Rechtspraak al veel eerder,veel systematischer en op een meer structurele basis worden ingebed en ingezet voor debelangen van de samenleving.


25



26


Twee beelden van de rechtspraakIk keer terug naar het begin. Naar aanleiding van het onderzoeksrapport Detentie, behande-ling en nazorg criminele jeugdigen wil ik aangeven hoe wij bij de Algemene Rekenkamerde effectiviteit van ons eigen werk plegen bij te houden. Bij ons wordt elk onderzoek na eenpaar jaar gevolgd door een zogenaamd ‘terugblik’-onderzoek. We kijken dan wat destijdsons oordeel was, wat onze aanbevelingen waren, wat de toezeggingen van de bewinds -personen inhielden en – dat is de terugblik – of die toezeggingen inmiddels zijn nagekomen.En vervolgens kijken we of die toezeggingen – als dat vast te stellen is – ook tot daad -werkelijke verbeteringen hebben geleid.Het onderzoek naar de behandelingen van jeugdigen is voor een dergelijke terugblik nog tevers. Maar het recente persbericht van staatssecretaris van Justitie Albayrak geeft mij tochal een hoopvol gevoel. Het persbericht Rapport ‘Kwaliteitsverbetering Justitiële Jeugd -inrichtingen naar Tweede Kamer’9 meldt nu: ‘Er zijn duidelijke vorderingen gemaakt metde uitvoering van verbetermaatregelen in de justitiële jeugdinrichtingen.’ Verder geeft hetpersbericht aan dat er vooruitgang is geboekt met een eenduidige aanpak. En er wordt nuook gezorgd voor een traject met passende nazorg voor de jongere. Zo wordt, aldus hetpersbericht, voorkomen dat hij opnieuw terugvalt in criminaliteit.

Als wij dan terugkijken naar het NRC Handelsblad-artikel dat ik in het begin van dezelezing aanhaalde, wil ik u ook attenderen op het persbericht dat de Raad voor de recht-spraak samen met het Ministerie van Justitie op 29 oktober 2009 heeft uitgestuurd (ziebox 10). Daaruit blijkt dat de Raad een onderzoek heeft laten doen naar de naleving vanrechterlijke uitspraken en schikkingsafspraken. Onderzoek dus naar wat er met het werkvan de rechter gebeurt. Hulde daarvoor!

rechtspraaklezing 2009 Twee beelden van de rechtspraak

27

9 Betreft: Ministerie van Justitie (2009). Voortgangsrapportage Kwaliteitsverbetering Justitiële Jeugdinrichtingen.30 oktober 2009. Den Haag: Ministerie van Justitie.


Box 10Schikkingen beter nageleefd dan vonnissen

Onlangs is het onderzoeksrapport ‘De daad bij het woord. Het naleven van rechterlijke uitspraken en schikkings-afspraken’ verschenen. Het onderzoek richt zich op de vraag in hoeverre vonnissen en schikkingen in civieleprocedures bij de Nederlandse rechtbanken werkelijk worden uitgevoerd. Omdat de executie van vonnissenin Nederland vrijwel zonder overheidsbemoeienis plaatsvindt, bestaan er geen officiële registraties die inzichtgeven in de mate waarin rechterlijke uitspraken worden nageleefd. Het onderzoek is een verkennende studiebij twee rechtbanken en uitgevoerd in opdracht van de Raad voor de rechtspraak en het Ministerie van Justitie.De studie is verricht door dhr. dr. R.J.J. Eshuis, een onderzoeker van het Wetenschappelijk Onderzoek- enDocumentatie Centrum (WODC) van het Ministerie van Justitie. Uit het onderzoek komt naar voren dat inruim tweederde van de gevallen de vordering naar tevredenheid wordt afgedaan. Dwangmiddelen hebbenweinig effect op partijen die toch al niet van plan zijn om mee te werken aan het afbetalen van de vordering.

Bron: Persbericht Ministerie van Justitie, Den Haag, 29 oktober 2009

Uiteraard neem ik aan dat de uitkomsten hiervan door u zullen worden doorgesproken, endat er dan bezien wordt wat de betekenis hiervan voor de individuele rechter kan zijn.

Ik wil besluiten met u in twee krachtige beelden de kern van mijn betoog onder de aandachtte brengen. In het ene beeld, ‘Vrouwe Justitia’ van Arend Odé10, ziet u ‘de individuele rechter’. Morreldaar niet aan! Met dit klassieke beeld van onafhankelijkheid, stabiliteit en het bieden vaneen gewogen oordeel is helemaal niets mis.Maar probeer het niet op te leuken!Gebruik ondertussen het andere, kleurrijke beeld, dat onder meer is afgebeeld op de Studie-gids van de Raio-opleiding11, om het Instituut Rechtspraak mee te verbeelden, nog net metzwaard en weegschaal, maar verder met een heel eigen karakter: modern, empatisch, midden in de samenleving, transparant met zelf verworven kennis van zaken en gezag -hebbend optredend in het publieke debat.

Ik dank u voor uw aandacht.

rechtspraaklezing 2009 Twee beelden van de rechtspraak

28

10 Arend Odé: Kunstwerk ‘Vrouwe Justitia’, Rotterdam. Voorheen: Rechtbankgebouw Noordsingel, Rotterdam.

11 Studiecentrum Rechtspleging (2009), Studiegids Raio-opleiding. Zutphen: SSR. Beide illustraties zijn te vinden op:

http://www.rechtspraak.nl/Gerechten/RvdR/Publicaties/Rechtstreeks/Rechtstreeks.htm.


Rechtspraaklezing 2009...(2006), zijn reflectief vermogen (2007) en zijn geloofwaardigheid (2008),...

Documents

Transcript of Rechtspraaklezing 2009...(2006), zijn reflectief vermogen (2007) en zijn geloofwaardigheid (2008),...