DEEL 3

beterinternet-gebruik>

3

109

110

INHOUD

DEEL 1 - ZOEKEN OP INTERNET

Voorwoord 3

1 Wat is het internet? 91.1 Inleiding 91.2 De stappen van systematisch zoeken 11

2 Stap 1: het formuleren van uw informatievraag 122.1 De structuur van webadressen 13

3 Stap 2: het verkennen van de inhoud van het internet 163.1 Google 193.2 Waarom Google veel juridische infomatie niet kan vinden 213.3 Zoeken binnen websites 223.4 Booleaanse logica: ‘operatoren’ AND, OR, en NOT 24

4 Stappen 3 en 4: evaluatie van gevonden informatieen het bewaren van tekst 284.1 Stap 3: evaluatie van gevonden informatie 284.2 Stap 4: het opslaan van geschikt bevonden informatie 294.2 Resumerend en afsluitend 32

111

DEEL 2 - WEBSITES VOOR JURISTEN

Inleiding 40

5 Wet & Regelgeving 415.1 Parlando 415.2 Officiële Publicaties (Overheid.nl) 435.3 Eerste Kamer 45 5.4 Staatsblad (Overheid.nl) 485.5 Wetten.nl (Overheid.nl) 495.6 Overige wettensites 535.7 Bewaren informatie van Wetten.nl, Officiele publicaties, Parlando 54

6 Jurisprudentie 566.1 Rechtspraak.nl 566.2 Overige Rechtspraaksites 626.3 Bewaren van informatie van Rechtspraak.nl, HvJEG, EHRM 64

7 Verdragen 667.1 Tractatenblad (Overheid.nl) 667.2 Verdragen (Overheid.nl) 667.3 Ministerie van Buitenlandse Zaken 67 7.4 Overige verdragensites 69

8 Europa 728.1 EUR-Lex 728.2 Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen 778.3 Overige Europa-sites 81

9 Commerciële databanken 849.1 Kluwer Navigator Advocaat 849.2 SduWeb 879.3 Sdu Commentaar Arbeidsrecht 909.4. Attendering.nl 93

10 Portaalsites 96

11 Citeren van elektronische bronnen 10111.1 Vuistregels 10211.2 Algemene regels betreffende het citeren van webadressen 10411.3 Standaard-verwijsmethode 108

112

113

DEEL 3 - BETER INTERNETGEBRUIK

Inleiding 114

12 Het veranderende medialandschap 11512.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent 11512.2 Generatiekloof 11612.3 Privacy 11612.4 De veranderingen 118

Geschreven / gedrukte media 118Geluid 119Beeld 120

12.5 Conclusie 121

13 Veilig op het internet 12213.1 Bescherm uw computer tegen virussen 12313.2 Bescherm uw computer tegen spyware 12513.3 Laat uw gegevens niet aftappen 12613.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om 12813.5 Installeer updates van uw software 13013.6 Bouw een muur 13013.7 Koop geen marktleiders 13113.8 Laat zo min mogelijk sporen na 13213.9 Maak regelamatig een back-up van uw gegevens 13213.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken 132

14 Onmisbare software 13414.1 Antivirus software 13414.2 Spyware verwijderings-software 13614.3 Firewalls 13714.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes 13914.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player 14014.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader 14114.7 Chatten: Windows Live Messenger 14214.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View 14414.9 Software, films en muziek uitwisselen:eMule 14514.10 Online onderwijs: Blackboard 146

Appendix 147

Trefwoordenregister 150

INLEIDING

Dit boek gaat, zoals de titel aangeeft, over het internet. De eerste editie vanInternet voor juristen bevatte (in 1995) nog veel uitleg over hoe je op het internetkon komen. Tegenwoordig heeft het merendeel van de huishoudens en bedrijvenin ons land een breedbandaansluiting op het net. De prijzen voor internettoe-gang dalen nog steeds, waardoor breedband-internet voor een steeds groteregroep mensen aantrekkelijk wordt. We gebruiken we het internet massaal omlegaal en illegaal muziek en films te downloaden, online en on demand radio- enTV-uitzendingen te bekijken, te gamen, met onze webcam te chatten, met onsmobieltje te mailen, etc, etc. Er is nogal wat veranderd. Maar ook buiten onsinternet-blikveld gaan de ontwikkelingen hard. De digitalisering van de telefonieen de kabel leidt tot grote veranderingen in de media. Bijna een kwart van de TV-aansluitingen is inmiddels digitaal. In dit deel zetten we de belangrijkste ver-anderingen in de media voor u op een rij.

Daarna leest u in dit deel hoe u veilig en verantwoord gebruik kunt maken vanhet internet en de gevaren zoveel mogelijk voor kunt zijn. Verder kunt u lezenwelke onmisbare tools u kunt inzetten om de mogelijkheden van het internet tebenutten.

114

115

# 12. HET VERANDERENDE MEDIALANDSCHAP

12

12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent

De belangrijkste verandering die we hebben mogen aanschouwen is de overgangvan analoog naar digitaal. Hierbij is een ongekende prijsdaling van apparatuurbepalend geweest voor het effect van deze digitalisering. De digitalisering en deprijsdaling hebben gezorgd voor een situatie waarbij de consument de beschik-king heeft gekregen over steeds meer geavanceerde apparatuur. Bij de introduc-tie van de CD bijvoorbeeld, klaagden de kleine bedrijfjes die in eigen beheer LP’spersten steen en been. De CD was volgens hen een middel van de grote platen-maatschappijen om de kleintjes uit de markt te drukken. Na grote investeringenin platenpersen was het voor deze bedrijfjes onmogelijk om ook nog te investe-ren in CD persen die een veelvoud van de vinylpersen kostten. Wij hebben geenidee of de platenmaatschappijen echt het idee hadden met de CD de kleine con-currenten uit de markt te drukken, maar als dat zo is kan men spreken van eenvan de grootste inschattingsfouten in de geschiedenis van de platenmaatschap-pijen. Sinds een jaar of tien worden PC’s geleverd met CD branders, die tegen-woordig nog maar een paar tientjes kosten, en is de macht van de grote maat-schappijen kleiner dan ooit.

Wij zien in dit voorbeeld dat de consument ook de mogelijkheden heeft gekregenzelf producent te worden. Deze ontwikkeling zet zich op alle fronten door, nietalleen in de muziek. Wat doen we zelf, waar we tien, twintig jaar geleden nog eenspecialist voor nodig hadden?- Scannen en kopiëren- Foto’s afdrukken- CD’s en DVD’s branden- Nieuws verspreiden (bloggen)- Radio- en TV uitzendingen verzorgen (podcasts)- Publiceren, uitgeven (websites, maar ook dit boek)- Opmaken van teksten voor publicatie.

En dan noemen we nog niet eens het buitenspel zetten van TPG Post voor hetversturen van onze post (nu met e-mail) en het buitenspel zetten van KPN voorons ‘telefoonverkeer’ (nu via Tele2, Bel1601, 1643telecom, UPC, Skype, etc).Allemaal voorbeelden waarbij de macht van de vroegere monopolisten is gebro-ken.

116

Natuurlijk zegt het feit dat we nu zelf producent kunnen zijn niets over de kwali-teit van het resultaat. Geef iemand een kwast en wat verf en hij is nog geenRembrandt. Geef iemand een computer, een microfoon en een podcastprogram-ma en hij is nog geen Giel Beelen1 .

12.2 Generatiekloof

De hiervoor geschetste digitalisering heeft geleid tot een groot aantal nieuwemogelijkheden in het media-aanbod en tot de mogelijkheid voor de consumentom producent te worden. Hoe deze mogelijkheden worden gebruikt lijkt voor eengroot deel af te hangen van de leeftijd van de consument/gebruiker.

De oudere generatie maakt vooral gebruik van de nieuwe mogelijkheden dieworden aangeboden door de traditionele omroepen (digitale televisie en interac-tieve TV programma’s). Dit wordt aangevuld met enkele mogelijkheden van hetinternet, zoals informatie vergaren en e-mail. De jongere generatie maakt veelmeer gebruik van het internet, staat constant in contact met elkaar (sms, msn)en wordt zelf producent. De traditionele media-aanbieders zullen vooral veelmoeite hebben deze jongere generatie aan zich te binden. De ouderen zijn opge-groeid met een soort eenrichtingsverkeer in het media-aanbod dat de jongerenvreemd is. De jongere generatie, de screenagers, de generatie Y, gaat actievermet de mogelijkheden om en zal meer voor interactie kiezen. Deze generatiekiest uit een veel groter aanbod en is eerder geneigd snel te switchen als hetaanbod (zowel inhoudelijk als bijvoorbeeld een abonnementsvorm) verandert.

12.3 Privacy

Naast het verschil in de keuze van de media tussen ouderen en jongeren is ookhet omgaan met informatie en privacyaspecten duidelijk verschillend. Ouderenhebben geleerd om eerst na te denken voor je gevoelige informatie deelt metderden. De jongeren delen alles. Ze zijn gewend aan camera’s op straat en in dewinkel. Er vindt een verschuiving plaats van je generen over het openbaar makenvan privé-aangelegenheden naar een situatie waarbij de schaamte weg is. In detrein horen alle medereizigers alle relatieproblemen als er iemand een goedevriend of vriendin belt. De stap naar actief delen van informatie is vervolgenssnel gezet. Wat dan volgt is doelbewust je hebben en houwen online zetten.

12

1 Wie is dat trouwens? Luistert er nog iemand naar de radio?

117

Alles wordt tegenwoordig met de hele wereld gedeeld op weblogs, foto- envideo-sites. Van veel dagelijkse situaties wordt een aantekening of foto gemaaktwant de camera in het mobieltje is altijd paraat. Het digitale dagboek wordtdirect online gezet en is door iedereen te volgen. En dat gebeurt niet meer dooreen enkele gek, want in april 2006 hebben we kunnen lezen dat het aantalweblogs in Nederland is gestegen tot een aantal van 600.0002.

Na het fenomeen weblog, is nu vooral het delen van afbeeldingen en video’s inopkomst. Verder worden alle sociale netwerken keurig in kaart gebracht doormensen die gebruik maken websites als hyves.nl, schoolbank.nl, linkedin.com3

en orkut.com . Wij schijnen behoefte te hebben aan een sterrenstatus en grijpenalle mogelijkheden aan om de wereld te tonen waar we goed in zijn. Iemand met200 kennissen in linkedin.com is beter dan iemand met slechts 50 kennissen.Iemand met een video op youtube (een website met videobeelden) die de eerstedag door 30.000 mensen wordt bekeken is natuurlijk beter dan iemand met eenvideo die door 30 mensen is bekeken. Privacy is leuk, maar onze sterrenstatus issoms belangrijker.

12

2 http://www.xs4all.nl/~mjk/artikelen/NRC/600000weblogs.html3 Er worden genoeg gegeven online gezet om de NSA nieuwsgierig te maken.

Zie: http://www.webwereld.nl/articles/41536/nsa-wil-sociale-netwerken-indexeren.html

118

12.4 De veranderingen

De belangrijkste veranderingen in het gebruik van de media zullen we in dezevolgorde bespreken: - geschreven/gedrukte media- geluid- beeld.

Geschreven/gedrukte mediaDe gedrukte media staan aardig op z’n kop. De traditionele kranten hebben aljaren een dalende oplage en hebben moeite de jongeren aan zich te binden.Tenminste dat geldt voor de betaalde kranten. De Spits en de Metro vinden deweg naar de jongeren zonder problemen. Wij zijn benieuwd naar de nieuwe gra-tis huis-aan-huis-krant die in de maak is. De kranten doen erg veel moeite denieuwe media aan hun oude medium te koppelen. Ze hebben allemaal een web-site met nieuws en vaak ook een online versie van de ‘echte’ krant. Maar het isde vraag of veel nieuwe lezers worden gevonden met deze initiatieven en of decompetitie met nu.nl en geenstijl.nl voor deze doelgroep gewonnen kan worden.

De ouderen zullen voor een deel gebruik maken van de nieuwe mogelijkhedenvan de kranten. Op het werk en op reis is het een groot voordeel om online decompleet opgemaakte krant op het scherm te krijgen. En de 16:00 uur editie vande Volkskrant (4 A4tjes met het laatste nieuws) zal veel ambtenaren een leuketreinreis naar huis bezorgen (en HP een leuke extra toner-omzet). De verwachtingis wel dat steeds meer mensen gebruik zullen maken van RSS-feeds. Dit is eentechniek voor dynamische webpagina’s. Het is bijvoorbeeld mogelijk op uw web-pagina het laatste nieuws van een externe nieuwsbron te gebruiken4. U hoeftdan niet meer de nieuwssites langs te gaan voor de berichten, maar u krijgt zeop uw eigen startpagina aangeleverd5.

De jongeren gaan liever zelf nieuws maken en zullen dit zelfgemaakte nieuwsvan elkaar ook graag lezen als aanvulling op al het nieuws dat ze in hapklarebrokken uit verschillende bronnen tot zich nemen. Omdat ze altijd online zijn enin verbinding met elkaar staan is de informatie veel meer gefragmenteerd. Hetonderscheid tussen sommige weblogs en journalistieke websites is klein gewor-den. Fok.nl en geenstijl.nl zijn officieel nog steeds weblogs, maar in de praktijkonthullen ze meer nieuws dan bijvoorbeeld nu.nl. Ondanks dat nu.nl geen jour-nalistiek hoogstandje is, wordt dit weer wel als een echte nieuws-site gezien.

12

4 Een voorbeeld kunt u zien op http://www.odyssey.nl 5 zie http://nl.wikipedia.org/wiki/RSS

119

Het onderscheid tussen weblogs en journalistiek houdt de gemoederen flinkbezig. Apple heeft begin 2006 Appleinsider en Powerpage aangeklaagd; weblogsmet geruchten rond Apple product-lanceringen. In tegenstelling tot de meesteandere bedrijven heeft Apple de gewoonte om nieuwe producten niet van tevo-ren aan te kondigen. Als je vandaag een iPod koopt, weet je niet of er morgeneen geavanceerder model in de winkel ligt. Geruchten over nieuwe productenkunnen dus big business zijn. De zaak ging voornamelijk over het onderscheidtussen het openbaren van bedrijfsgeheimen (volgens Apple) en vrijheid totonderzoeksjournalistiek (volgens de websites). In feite kwam het neer op devraag of deze websites tot de journalistiek gerekend mogen worden. Een dis-trictsrechter heeft in 2005 Apple in het gelijk gesteld, maar in 2006 heeft eenrechter in Californie deze uitspraak van tafel geveegd omdat er toch sprake wasvan goede journalistiek6.

Misschien de meest in het oog springende toepassing waarbij de consument pro-ducent is geworden in de gedrukte media, is Wikipedia; de online encyclopedieop het internet. Iedereen kan artikelen toevoegen en de artikelen aanpassen.Volgens een onderzoek van het tijdschrift Nature is de kwaliteit van Wikipediainmiddels vergelijkbaar met de kwaliteit van de Encyclopaedia Britannica7.

GeluidOp het gebied van geluid zien we de opkomst van podcasting als belangrijksteontwikkeling. Dit is het plaatsen van een complete radiouitzending op een websi-te, die door een podcast-programma op uw computer automatisch gedownloadwordt. Zodra er een nieuwe uitzending is wordt deze vanzelf naar uw computergekopieerd. Sluit u vervolgens een iPod of andere mp3-speler aan op uw compu-ter, dan wordt de uitzending ook nog eens naar uw mp3-speler gekopieerd. Opdeze manier hebt u automatisch de laatste uitzendingen van uw favoriete radio-programma bij u. De omroepen maken gebruik van deze mogelijkheden (zie radi-ocast.nl), maar ook veel particulieren hebben dit ontdekt. Wie vroeger via sollici-tatieprocedures bij de Hilversumse omroepwereld probeerde binnen te komen,maakt nu een eigen programma en verspreidt dit via het podcasting-mechanis-me. Een voorbeeld van een succesvolle Amerikaanse podcast is Coverville8. Een programma van iemand die graag coverversies van bekende nummers draaiten daar drie uitzendingen per week mee vult. Hij heeft inmiddels genoeg luiste-raars (zo’n 28.000 downloads per uitzending) en adverteerders om dit nog langvoort te kunnen zetten. Een voorbeeld van een succesvolle podcast met een

12

6 http://www.webwereld.nl/articles/413447 http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7070/full/438900a.html en

http://www.solv.nl/index.php?blz=3&nid=2364 8 http://www.coverville.com

120

Nederlands tintje is The Daily Source Code van Adam Curry; een van de grondleg-gers van het podcasten.

Niet elke podcast is automatisch succesvol. Er is wel een bepaalde frequentie enfrisheid nodig om het te doen slagen. De poging van minister Donner om mee tedoen met de nieuwe ontwikkelingen door middel van zijn eigen podcast9, kanals mislukt beschouwd worden. Zowel de kwaliteit (slaapverwekkend) als de fre-quentie (minder dan een keer per maand een gesproken boodschap van eenpaar minuten) is te laag.

BeeldNaast de audio-podcast is er inmiddels ook een video-podcast mogelijk. Zekersinds er video-mogelijkheden op de iPod bestaan worden er meer video-pod-casts, ook wel vodcasts, beschikbaar gesteld. Hiervoor gelden dezelfde voor- ennadelen als bij audio-podcasts. Voordeel is dat je overal en altijd naar je pro-gramma’s kunt kijken. Nadeel is de verminderde kwaliteit door de compressievan het geluid en de videobeelden.

Voor een oude rot in Hilversum is de vodcast een mogelijkheid om weer met z’ngezicht op ‘de buis’ te komen. Wim de Bie, al een aantal jaar zonder Koot actiefmet een weblog, zet onregelmatig korte filmpjes van nieuwe typetjes op z’n web-site10. Je kunt je met podcast-software (zoals iTunes) kostenloos abonneren opdeze vodcasts.

De Hilversumse omroepen maken ook op een andere manier gebruik van hetinternet voor de uitzending van beeldmateriaal. Er duiken steeds meer ‘zenders’op die alleen via het internet en digitale abonnementskanalen te zien zijn. Ze zijnverzameld op www.nederland4.nl. Deze kanalen, zoals Holland Doc, een docu-mentaire-zender, /Geschiedenis, een geschiedenis-zender en Avro’s Museum TV,zijn doelgroepzenders. De verwachting is dat er voor veel meer doelgroepen zen-ders zullen ontstaan. Dit is het begin van grote verschuivingen in het program-ma-aanbod. Volgens ons komt er een verschuiving die te vergelijken is met watwe bij de tijdschriften hebben gezien. Lang geleden was men tevreden met eenalgemeen tijdschrift zoals De Spiegel. Een blik in de tijdschriftenhandel leert onsdat die tijd al lang voorbij is. Voor elke interesse, hobby of ziekte is er een eigentijdschrift. Over een aantal jaar zal er voor elke interesse een eigen televisieka-naal zijn. Een ontwikkeling die is ingezet met de komst van de satelliet en de

12

9 http://www.justitie.nl/organisatie/minister_donner/podcast/10 http://bieslog.vpro.nl

121

commerciële TV-zenders. Er was direct een markt voor sport- en muziekzenders.De nieuwe uitzendmogelijkheden zoals de digitale kanalen en het internet, bie-den een kans om deze ontwikkeling door te zetten voor kleinere doelgroepen,zoals documentaire-liefhebbers.

Voor de video-consument die video-producent geworden is, zijn er inmiddelsveel mogelijkheden om de zelfgemaakte beelden met anderen te delen. Degrootste zijn youtube en Google video11.

Amateur fotografen kunnen hun beelden met de wereld delen via gespecialiseer-de websites, waarvan flickr.com de bekendste is. Hier staan miljoenen foto’s tewachten op een miljoenenpubliek. Ook CNN heeft de thuisproducent ontdekt enbiedt deze sinds kort de mogelijkheid om verhalen, foto’s en video’s te uploadennaar CNN Exchange. Dat CNN dit doet geeft al aan dat de thuisproducent door degrote mediabedrijven serieus genomen gaat worden. Natuurlijk zal meespelendat alle nieuwsfeiten door de gewone man vastgelegd worden sinds een grotegroep mensen een fototoestel in z’n mobieltje heeft.

12.5 Conclusie

Het mag duidelijk zijn: er zijn grote veranderingen gaande in de media-wereld. Eronstaan mogelijkheden om voor veel meer doelgroepen gerichte, specifiekemedia-kanalen op te zetten. De consument is door de diversiteit minder afhanke-lijk geworden van het aanbod van enkele monopolisten en door de nieuwe tech-nische mogelijkheden en prijsverlagingen is de consument in staat om zelf pro-ducent te worden. Een deel van de jongeren gaat hiermee aan de slag. De oude-ren blijven liever consument en maken gebruik van de nieuwe mogelijkheden vande traditionele content-aanbieders. Wij zijn benieuwd hoe het medialandschap erover 10, 20, 30 jaar uitziet.

12

11 http://www.youtube.com en http://video.google.com

122

Het gebruik van het internet heeft voor- en nadelen. Aan de explosieve toenamevan het internetgebruik van de afgelopen jaren is te merken dat de voordelengroter zijn dan de nadelen. Tevens blijkt dat de nadelen niet weggecijferd mogenworden. Hackers en spammers richten zich steeds meer op gewone PC’s die doorbreedbandverbindingen altijd online zijn. Voor een verantwoord gebruik van hetinternet is het noodzakelijk enkele maatregelen te treffen. Helaas gaat dat nogniet vanzelf. U zult merken dat als u eenmaal met beveiligingssoftware werkt, dekoudwatervrees snel zal verdwijnen.

In dit hoofdstuk geven we u 10 stappen om tot een verantwoord internetgebruikte komen. We sommen ze eerst op om vervolgens de stappen een voor een nadertoe te lichten.

1. Bescherm uw computer tegen virussenHet aantal virussen blijft stijgen. Maatregelen om schade te voorkomen zijn aljaren geen luxe meer.

2. Bescherm uw computer tegen spyware.Steeds vaker blijkt software ingezet te worden om uw computergebruik teanalyseren en de gegevens naar een onbekende derde te versturen. Ditgebeurt ongemerkt. Deze spyware is op te sporen en te verwijderen.

3. Laat uw gegevens niet aftappen.Vrijwel al het internetverkeer gaat onversleuteld door de kabels en de lucht.Iemand die met behulp van apparatuur deze gegevens weet af te tappen, kande inhoud bekijken. U kunt dit voorkomen door uw gegevens te versleutelen.

4. Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om.Om te bereiken dat uw e-mail adres zo min mogelijk wordt verhandeld doorspam-verstuurders kunt u zelf enkele maatregelen treffen. Een zorgvuldigbeleid kan de stroom ongevraagde post beperken.

5. Installeer updates van uw software.Regelmatig komen er nieuwe versies van de door u gebruikte software uit.Vaak worden fouten in de software hersteld. Installeer deze nieuwe software.

6. Bouw een muur.U kunt uw machine beschermen met een firewall en een doordacht ontwerpvan uw netwerk. Denk na over welke machines toegang krijgen tot het inter-net en welke niet.

13

# 13. VEILIG OP HET INTERNET

123

7. Koop geen marktleiders.Een ontwikkelaar van een virus wil een zo groot mogelijk effect hebben. Hijzal zich dus richten op de marktleiders. Gebruikt u software van een anderepartij, dan is de kans op specialisten die zich op uw software richten plotse-ling erg veel kleiner.

8. Laat zo min mogelijk sporen na.Niemand kan volledig anoniem het internet op. U kunt wel een eind in dierichting komen.

9. Maak regelmatig een back-up van uw gegevens.Gaat het toch een keer fout en is uw harddisk leeg, dan kunt u beter eenback-up in de kast hebben.

10. Laat u door deze lijst niet afschrikken.De bovenstaande maatregelen zijn vaak eenmalig (installatie van beveili-gings-software) en vaak hoeft u dit niet zelf te doen. In bedrijven zijn genoegICT specialisten. De maatregelen die wel herhaaldelijk terugkomen (software-updates, backups) kunnen snel routine worden.

13.1 Bescherm uw computer tegen virussen

Het is nu zo’n twintig jaar geleden dat we voor het eerst hoorden dat er compu-tergebruikers waren die programma’s schreven welke zichzelf konden versprei-den en schade konden aanrichten op een PC. Zo’n virus kon zich aan bestaandeprogramma’s hangen en daardoor zelf onzichtbaar blijven voor leken. En wie wasdat niet? Daarnaast waren er virusprogramma’s die zichzelf in de opstartprocedu-re van een PC konden nestelen, de zogenaamde bootsectorvirussen. Deze laatstecategorie had een bloeiperiode in de tijd dat diskettes nog werden gebruikt. Alsiemand per ongeluk de PC opstartte terwijl er een besmette diskette in de disk-drive zat, was de infectie een feit. Alle diskettes die vervolgens op die PC werdengebruikt kregen het virus mee, op weg naar een volgend slachtoffer. Diskettesworden vrijwel niet meer gebruikt maar virussen bestaan nog steeds. Ze wordenbeter dan ooit verspreid via het internet.

Een virus is een klein computerprogramma dat zichzelf aan een ander bestandhecht en daardoor kan worden geactiveerd zonder dat de computergebruikerhier weet van heeft. Het kan zichzelf verspreiden en nog andere eigenschappenhebben, zoals op een bepaalde datum een tekst op het scherm zetten of bijvoor-beeld bestanden van de vaste schijf wissen. Het verspreiden vindt meestal directna de activering plaats; de andere eigenschap volgt meestal later om de ver-spreiding te laten plaatsvinden voor de ontdekking plaatsvindt.

13

124

Soorten virussenDe voornoemde bootsectorvirussen zijn niet de enig categorie virussen. ‘Virus’ isde algemene naam voor programma’s die zichzelf in het geheim kopiëren endaarnaast een andere eigenschap hebben, welke vaak destructief is voor compu-terbestanden. Een virussoort die tegenwoordig meer voorkomt dan het bootsec-torvirus is het bestands-virus. Het virusprogramma hecht zich aan een program-ma-bestand. Zodra dat programma wordt geactiveerd, wordt het virus automa-tisch ook opgestart. Vanaf dat moment kan het zich aan andere programma’s bin-den, waardoor de kans wordt vergroot dat het in een volgende computersessieweer wordt geactiveerd. Omdat veel computergebruikers programma’s via hetinternet uitwisselen, is verspreiding van bestands-virussen gewaarborgd.

TrojanEen trojan is een programma dat zichzelf wel onzichtbaar aan een programmahecht, maar zichzelf niet verspreidt. De verspreiding kan plaatsvinden omdat eentrojan bijvoorbeeld op een website wordt aangeboden. Bekende voorbeeldenvan trojans zijn Back Orifice en Netbus. Trojans zijn zelf niet destructief, maarstellen makers in staat om uw computer binnen te dringen en die vervolgensvoor oneigenlijke doeleinden te gebruiken. Om een computer van een bank tehacken bijvoorbeeld. Na onderzoek blijkt dan dat de bank vanaf uw computergehackt is en dat u verdachte bent. Dat is niet prettig.

WormEen Worm is een programma dat zich niet aan andere programma’s hecht, maarwel in staat is zichzelf via netwerken te verspreiden. Wormen zijn vaak niet zeerschadelijk, maar kunnen in zulke hoeveelheden verspreid worden dat eenbedrijfsnetwerk platgelegd wordt of zelfs het hele internetverkeer vertraagdwordt. De bekende ‘virussen’ Netsky en Sasser zijn voorbeelden van een worm.Een worm verspreidt zich meestal via ‘gaten’ in Windows. Deze gaten zijn te dich-ten door een Windows Update te installeren.

Macro-virusDe meest gevreesde virussen van de laatste jaren zijn ongetwijfeld de macro-virussen. Ze hechten zich niet aan een bootsector van een schijf of aan een pro-gramma, maar zijn geschreven als bijvoorbeeld een Word-macro of een VisualBasic Script en zijn op die manier aanwezig in een Word document of als attach-ment aan een e-mail bericht. De ontvanger van een mail-bericht is al snelgeneigd het attachment te openen om te kijken wat er in staat. Na openen vanhet document wordt de macro of het script (= het virus) geactiveerd. Het ver-

13

125

stuurt zichzelf vervolgens aan alle mensen die in uw e-mail adresboek staan. En aan alle mensen die in het e-mail adresboek staan van de mensen die in uw e-mail adresboek staan.

Het verspreidt zich meestal door mail te versturen met een tekst die uitnodigt tot het openen van het meegeleverde document. Veel ontvangers zullen zo’nmailbericht klakkeloos openen en daardoor zelf het virus op hun machine krij-gen. De afzender is tenslotte een bekende van de ontvanger. Bekende voorbeel-den van macro-virussen zijn het ‘I Love You’ virus en het ‘Melissa’ virus. Dezehebben naast de eigenschap zichzelf te verspreiden ook een meer vervelendetaak als het beschadigen van inhoud van de harddisk.

Anti-virus productenAl snel na het uitbreken van de eerste virussen werden de eerste antivirus pro-gramma’s geschreven. Op dit moment is de beveiligings- en antivirus-markt eenvan de sterkste groeimarkten in de software-industrie. Deze branche is boomingals nooit tevoren. Ook niet gek, want er worden dagelijks nieuwe virussen ont-dekt.

13.2 Bescherm uw computer tegen spyware.

Sinds een aantal jaar bestaat er naast virussen ook spyware; soms wordt hier-voor de naam E.T. software gebruikt. Deze naam is gekozen omdat de softwarena installatie, net als het beroemde wezentje, naar huis ‘belt’. Het probleem isdat niet exact bekend is wat er wordt doorgegeven en nog erger is dat je meestalniet eens weet dat het gebeurt. Als er één onderwerp is waarbij we ons zorgenmogen maken om onze privacy, dan is het wel bij spyware.

U komt aan spyware door het zelf te installeren. Soms wordt software met spy-ware geleverd, maar dat heeft u meestal niet in de gaten. U gaat akkoord met devoorwaarden door tijdens de installatie ongelezen op “OK” te klikken en daar-mee hebt u toestemming gegeven om gegevens over uw computer- of internetge-bruik door te sturen naar de maker van de software of derden waar hij een over-eenkomst mee heeft gesloten (bedrijven die spam versturen bijvoorbeeld).

Vooral gratis software wordt voorzien van spyware, omdat het een manier is omtoch geld te krijgen voor de ontwikkeling van het product. De gebruiker betaaltdus niet met Euro’s, maar met privacy voor het product. Het nadeel is dat demeeste mensen niet door hebben dat ze op deze manier voor het product beta-

13

126

len. Betaalde software wordt zelden uitgerust met spyware. De noodzaak om opdeze onvriendelijke manier aan geld te komen is natuurlijk kleiner en de angstdat negatieve publiciteit de keuze van de consument zal beïnvloeden zal hierbijook een rol spelen. Toch is niet uitgesloten dat ook commerciële software wordtuitgerust met spyware.

Een van de bekendste en meest verspreide software-toepassingen met inge-bouwde spyware was KaZaA; een uitwisselingsprogramma voor software. Het isniet exact duidelijk welke programma’s met KaZaA werden meegeleverd.Inmiddels is KaZaA onder druk van de muziekindustrie een legale en betaaldedienst geworden1. De bekende RealPlayer, goed voor het bekijken en beluisterenvan multimedia-uitzendingen op het internet, bevatte tot versie 8 spyware. Ukunt spyware helaas niet zomaar herkennen. Hiervoor zijn wel programma’sbeschikbaar die u van het internet kunt downloaden. Ook zijn deze programma’sin staat de spyware van uw computer te verwijderen.

13.3 Laat uw gegevens niet aftappen.

Wanneer er gegevens over een netwerk worden verstuurd, gaat dat normaalgesproken onversleuteld. De bestanden worden, bijvoorbeeld via e-mail, over dekabel van de ene naar de andere machine verstuurd en iedereen die het voorelkaar krijgt om deze gegevens af te tappen kan de berichten in principe lezen.Voor het aftappen van een netwerk is alleen een op het netwerk aangeslotencomputer nodig, bijvoorbeeld een notebook, en de juiste software. Deze soft-ware is overal te downloaden en valt onder de categorie sniffers. Iedereen kanaan de juiste spullen komen en in een middagje de zaak zo opzetten dat een net-werk kan worden afgetapt. Het daadwerkelijk toegang krijgen tot de netwerkka-bel zal natuurlijk een stuk lastiger zijn. Maakt een organisatie gebruik van eendraadloos netwerk, dan wordt het weer een fluitje van een cent. Ook als er maardoor één netwerkgebruiker een draadloos access point wordt gebruikt, ligt daar-mee de toegang tot het netwerk open.

Dit klinkt als een groot gevaar, maar het is niet veel anders dan bij de telefoon.Ook het telefoonverkeer wordt niet versleuteld en kan in principe door iedereenworden afgeluisterd. Het mag niet, maar er zijn weinig technische belemmerin-gen. Los van de draadloze toegang is er wel een fysieke belemmering te vindenin het feit dat het telefoonverkeer alleen door machines en kabels van een tele-foonprovider loopt. Het zal niet zomaar via de telefoon van de overburen lopen.

13

1 http://www.webwereld.nl/articles/42195/

127

De afluisteraars zullen dus toegang tot het netwerk van de telefoonprovidermeten hebben. De overheid heeft dat, maar mag het maar af en toe inzetten.Medewerkers van providers kunnen het ook, maar de kans dat ze dat illegaaldoen is erg klein. Over het algemeen blijkt dat de mogelijkheid tot afluisterengeen belemmering is om onze bedrijfsgeheimen hierover met anderen uit te wis-selen.

Vergelijken we dit nu met het dataverkeer dan zien we grote parallellen. Zolanghet verkeer over kabels wordt verstuurd, zal het ook alleen bij providers afgetaptkunnen worden. Bij transatlantische verbindingen is de kans op satellietverkeeriets groter, maar het meeste verkeer gaat netjes over een kabel op de zeebodem.

Volgens enkele bronnen wordt het Echelon afluisternetwerk van de AmerikaanseNSA ook ingezet voor bedrijfsspionage. In dat geval is er bij internationaal ver-keer wel een probleem, maar het Echelon systeem is net zo dol op telefoontjesals op computerbestanden. Waar zit dan het gevaar bij internetverkeer? Hetgevaar zit ‘m in de snelheid waarmee afgetapte gegevens verwerkt kunnen wor-den. Deze snelheid is bij computerdata veel groter dan bij spraak.Kwaadwillenden kunnen daarom op veel grotere schaal aftappen en scannen opsleutelwoorden.

In de bovenstaande afbeelding kunt u zien hoeveel ‘hops’ er worden gepasseerdom een verbinding tot stand te brengen tussen een PC in Nederland en de websi-te van de American Bar Association. In dit voorbeeld zijn dat 17 machines. Dekans is groot dat bij de meeste providers die we aandoen een ‘black box’ van deoverheid staat, maar we weten niet of er ook actief van gebruik wordt gemaakt

13

128

om onze berichten af te tappen. Probeer dit zelf ook eens met een door u vaakbezochte website. In Windows start u het programma Trace Route door een ‘DOSBox’ te openen (Opdrachtprompt in de Bureau Accessoires) en vervolgens deopdracht <tracert www.abanet.org> in te geven.

Wat is de remedie tegen aftappen? Blijkbaar is er tegen het aftappen zelf nietveel te doen. Dat hebt u niet in de hand. Sterker, u hebt het niet eens in degaten. Het is wel mogelijk om berichten te versleutelen. Het afgetapte bericht ishiermee voor de bezitter van deze kopie vrijwel onmogelijk te lezen. De benodig-de computerkracht voor het ontcijferen van een bestand is zo groot dat het nietmogelijk is alle langskomenden berichten te ontcijferen.

Voor het versleutelen van uw berichten hebt u een goed encryptieprogrammanodig. Van de meeste encryptieprogramma’s is niet bekend hoe ze werken, maaris het vrijwel zeker dat ze achterdeurtjes bevatten voor de Amerikaanse over-heid. Zij kunnen dus wel direct uw bestanden bekijken. Het encryptieprogrammaPGP (Pretty Good Privacy) is open source, waardoor iedereen de broncode kanbekijken. Experts hebben nog nooit achterdeurtjes in dit programma kunnen ont-dekken. Het lijkt dus een garantie voor veilig internetgebruik.

13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om.

Spam, ongevraagde e-mail, vormt een steeds groter probleem, waardoor depopulariteit van e-mail op den duur terug kan lopen. Brits onderzoek heeft aan-getoond dat een werknemer nu al per dag een uur bezig is om elektronische postte verwijderen. Als u alle websites van productaanbieders gaat bestuderen zaldat zeker het geval zijn. Voor het simpel verwijderen van de post lijkt ons dat eenbeetje aan de hoge kant. Maar we kunnen niet ontkennen dat het een echt pro-bleem aan het worden is. Naast de verloren tijd die als een verliespost voor debedrijven kan worden berekend is het ook een belasting voor de netwerken enservers. Klagende PC gebruikers over de traagheid van het netwerk zullen hier-door ook steeds meer voorkomen. Een ICT-afdeling die apparatuur heeft aange-schaft op basis van een berekende groei van het netwerkverkeer wordt door despam-explosie geconfronteerd met een behoefte aan versnelde aanschaf vanmachines en apparatuur met een grotere capaciteit. Ook dat is in geld uit tedrukken. Spam is dus zeker niet zo onschuldig als het lijkt.

13

129

Wat kunt u zelf tegen spam doen?a) Geef uw mailadres niet zomaar weg op websites waarop u een formulier moet

invullen om u te registreren. U weet nooit wat er met de informatie gebeurt.Om bijvoorbeeld online-versies van kranten te lezen moet u zich tegenwoordigmeestal registreren. De registratie is gratis, maar wel tegen ‘betaling’ van uwgegevens. Wat gebeurt er met deze gegevens? U weet het niet, ik weet hetniet. Wat we wel weten is dat wanneer u uw mailadres niet geeft, het ook nietin verkeerde handen valt. Neem voor dit soort registraties daarom een extramailadres bij bijvoorbeeld Hotmail, GMail of Yahoo. Mocht de organisatie ach-ter de website u lastig gaan vallen met aanbiedingen of uw mailadres doorver-kopen, komt de ongevraagde mail niet in uw ‘echte’ mailbox terecht, maar inde hiervoor gecreëerde. Als het te gek wordt, opent u een nieuw Hotmail-adres en kijkt u nooit meer naar de oude.

b) Geef zo min mogelijk mailadressen weg via uw website. In plaats daarvan kuntu een algemeen adres geven, zoals info@uwbedrijf.nl. Laat een secretariaatdeze post intern verder distribueren. Er zijn namelijk programma’s die websi-tes scannen op mailadressen, welke vervolgens in spam-databases wordenopgenomen.

c) Vraag bij uw internetprovider een spamfilter aan. Steeds meer providers bie-den deze optie gratis of tegen een kleine vergoeding aan. Alle inkomende mailwordt hierdoor op spam gefilterd. In hoeverre dit werkt is nog maar de vraag.Als de filters filteren op “VIAGRA”, worden de mailtjes met de tekst “VIA(GRA”gewoon doorgelaten. De makers van spam wapenen zich daarom tegen spam-filters door spelfouten in de mailtjes op te nemen.

Naast spam is er een nog soort ongevraagde mail: de hoax. Dit is mail die nietdoor virussen of spambedrijven wordt rondgestuurd, maar door uzelf. De tekstvan de berichten is zo opgesteld dat u na lezing geneigd bent deze naar al uwvrienden en kennissen te sturen. Een berucht voorbeeld is de mail waarin uwordt gewaarschuwd voor een bestand dat een virus bevat en dat direct van uwschijf verwijderd moet worden. De naam van het bestand wordt gegeven en alshet bestand op uw schijf staat is uw machine besmet. In dat geval moet u hetbestand verwijderen en direct al uw mailcontacten waarschuwen omdat zij waar-schijnlijk via uw PC ook zijn besmet.

De waarheid is dat u het bestand altijd aantreft omdat het een Windows sys-teembestand is. U treft het dus zeker aan en bent daarom snel geneigd al uwkennissen te mailen en dit bericht verder te verspreiden. Daarnaast verwijdert unatuurlijk netjes het systeembestand, waardoor Windows de volgende keer nietmeer wil opstarten. Andere voorbeelden van Hoax mail zijn de berichten van

13

130

jonge patientjes (ze komen in alle landen voor) die zijn opgegeven door de art-sen en die als laatste wens zoveel mogelijk e-mail, ansichtkaarten, enz. willenhebben. Aan u het verzoek om een mailtje te sturen naar het kindje en dit ver-zoek naar al uw vrienden door te sturen. Dit systeem is afhankelijk van uw goed-gelovigheid en de berichten bevatten daarom een boodschap die u zonder gewe-tenswroeging niet naast u neer kunt leggen. Trap er niet in.

13.5 Installeer updates van uw software.

De door u gebruikte software bevat vrijwel zeker fouten, ook wel bugs genoemd.Deze fouten leiden vaak tot lastige, maar niet dramatische problemen. De PCblijft soms hangen of er komt niets uit de printer. Het opnieuw opstarten van demachine doet vaak wonderen. Een aantal fouten in de software leidt ook totbeveiligingsrisico’s. De meeste fouten worden bij toeval ontdekt. Virussen makengebruik van eerder ontdekte fouten in de software. Als bijvoorbeeld uwWindows-versie een fout bevat waardoor iemand op afstand uw machine kanbesturen, is dat een prachtig uitgangspunt voor een virusmaker. Na ontdekkingvan een fout in de software komt Microsoft al snel met een Windows Update,maar als u deze niet installeert blijft u een potentieel slachtoffer voor het virusdat misbruik maakt van de fout. Voer daarom regelmatig een check uit of er aleen nieuwe Windows Update voor uw machine is of laat deze automatisch uit-voeren.

Niet alle Windows-versies gaan op dezelfde manier om met Windows Update,maar de recente Windows-versies kennen allemaal deze dienst. Ook Mac OSXkent een soortgelijke check die bij het opstarten van uw Apple computer auto-matisch wordt uitgevoerd.

13.6 Bouw een muur.

De beste manier om ongewenste indringers buiten uw computer te houden is deinstallatie van een firewall. Een firewall houdt al het inkomende en uitgaandeverkeer van uw computer in de gaten. Vooraf stelt u op de firewall in welke pro-gramma’s toestemming krijgen om contact maken met de buitenwereld. Probeerteen maligne programma in uw computer te komen of probeert een trojan die uper ongeluk op uw computer blijkt te hebben contact te maken met de buitenwe-reld, dan grijpt de firewall in.Grote organisaties kunnen hardware-firewalls aanschaffen. Hierbij staat er tus-sen het bedrijfsnetwerk en de buitenwereld een apparaat dat slechts geselec-

13

131

teerd internetverkeer doorlaat. Deze machine is geoptimaliseerd voor dit werk enkan eenvoudig enkele honderden tot duizenden aanvragen per seconde afhande-len. In kleinere omgevingen, bijvoorbeeld thuis of op een klein kantoor, volstaateen software-firewall. Dit is niet meer dan een programma dat op een PC draaitom deze PC te beschermen.

Bedrijven hebben daarnaast de mogelijkheid een netwerk zo te ontwerpen datcomputers met de meest gevoelige gegevens niet op het internet zijn aangeslo-ten en andere wel. Zeker nu de inbelverbinding met het internet over het hoogte-punt heen is en de meeste machines al een internet-verbinding hebben zodra zeaan staan, is dit geen overbodige luxe.

13.7 Koop geen marktleiders.

De mens is lui. Ook mensen waar u zich tegen wilt beschermen (hackers, virus-makers) houden van een maximaal resultaat ten koste van zo min mogelijkinspanning. Waarom zou iemand een worm of virus schrijven als daarmee minderdan 5% van de computers (MacOS, Linux) geïnfecteerd wordt? Met dezelfdeinspanning kan een virus geschreven worden waarmee 95% van de machines(Windows) geïnfecteerd kan worden. Wat moet u dus aanschaffen om zo minmogelijk kans te maken op een virus of worm? Inderdaad, geen Windows.Daarnaast richten veel virussen (vooral macro-virussen) zich op Outlook, OutlookExpress en Word for Windows. Hiervoor geldt hetzelfde. Deze producten vindt uook niet op een ander platform.

Ondanks het bijna-monopolie van Microsoft op de desktop, zijn we nog nooit zoonafhankelijk geweest van Microsoft. We hebben het alleen niet door. De onaf-hankelijkheid is een gevolg van de inmiddels bereikte standaardisatie. We brow-sen en wisselen mail uit via standaard internet-protocollen (HTTP, POP, IMAP,SMTP). Dit zijn geen Microsoft-standaarden. Ook browsers en mailprogramma’svoor andere besturingssystemen gebruiken deze standaarden. Verder gebruiktiedereen voor bestandsuitwisseling de Microsoft Office bestandsformaten (DOC,PPT). Door deze standaardisatie ondersteunen andere tekstverwerkers en pre-sentatieprogramma’s inmiddels ook dit formaat. Voor andere platforms (metname Linux) kunt u gebruik maken van office pakketten die de Microsoftbestandsformaten ondersteunen (Star Office, Open Office). Microsoft heeft voorApple computers een Mac-versie van MS-Office ontwikkeld. Het is even wennen,maar dat is in tegenstelling tot het bestrijden van virusgeweld eenmalig.

13

132

13.8 Laat zo min mogelijk sporen na.

Het is vrijwel onmogelijk om anoniem op het internet te werken. Al het internet-verkeer wordt voorzien van twee adressen: dat van de verzender en dat van deontvanger. Zonder adressering is verkeer tussen twee machines niet mogelijk.Berichten kunnen dus wel versleuteld worden, maar bevatten nog steeds uw IP-adres: het adres waarmee uw computer op het internet bekend is. Vergelijk ditlaatste met een telefoonnummer. Ook wat betreft de wenselijkheid van anonimi-teit gaat de vergelijking met het telefoonnummer op. Iemand met een geheimnummer wordt minder snel lastig gevallen dan iemand met een bekend nummer.

Om enigszins anoniem te werken kan iemand gebruik maken van een proxy ser-ver. Dat is een machine , bijvoorbeeld bij uw internetprovider. Uw aanvraag vooreen webpagina gaat eerst naar de proxyserver. Deze gaat vervolgens met uw ver-zoek het internet op. Als afzender wordt dan niet uw IP adres verstuurd, maar datvan de proxy server. Er zijn bedrijven die dit commercieel aanbieden, zogenaam-de anonymizers. Voor de ontvanger van uw berichten bent u dan minder eenvou-dig te traceren, maar een speurende overheid heeft nog steeds het recht om bijde provider gegevens over de gebruiker van de proxy server op te vragen. Vooreen afperser van Campina die zo anoniem dacht te blijven is het op die maniertoch slecht afgelopen.

13.9 Maak regelmatig een back-up van uw gegevens.

Hoe belangrijk een back-up is, merkt u vanzelf op het moment dat het nodig is.Hiervan hoef ik u vast niet te overtuigen. U kunt eenvoudig een kopie maken vanuw documenten op een beschrijfbare CD. Het probleem is alleen de discipline omde back-ups ook daadwerkelijk te maken. In een bedrijf wordt meestal automa-tisch een back-up gemaakt van de bestanden op een netwerkserver. In een klei-nere omgeving, met name uw eigen computer, is uw eigen discipline doorslagge-vend. Bewaar de back-up niet in dezelfde ruimte als uw PC. Een back-up in de lavan uw bureau is bij een crash van uw harddisk waardevol, maar een goedebrand maakt geen onderscheid tussen uw PC en de back-up die in de la ligt.

13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken.

Het lijkt alsof het gebruik van een computer alleen maar gevaren en voorzorgenmet zich meebrengt. In de praktijk valt dit ontzettend mee. Zorg vooral voor eenantivirusprogramma, laat automatisch uw besturingssysteem van updates voor-

13

133

zien en laat een firewall installeren. Wees verder niet te goedgelovig bij het ope-nen van uw mail. Het zijn enkele spelregels die snel wennen. De tijd dat u destraat overstak zonder te kijken hebt u ook al lang achter u gelaten. Als kind leerje hiermee om te gaan, daarna wordt het routine. Het veilig internetten zal opdezelfde manier snel routine worden.

13

134

In dit hoofdstuk wordt een aantal tools besproken die bij het gebruik van hetinternet vaak handig en zelfs soms onmisbaar zijn. Het was moeilijk om eenkeuze te maken uit de grote hoeveelheid hulpmiddelen die de internet-gebrui-kers ter beschikking staan. Wij zullen hieronder beschrijven welke hulpmiddelener bij effectief en efficiënt internetgebruik nodig zijn.

Vrijwel alle hier besproken hulpmiddelen zijn te downloaden op de website vanTucows (<www.tucows.com>), de website van Download.com(<www.download.com>) of het open source platform Sourceforge.net (<sourcefor-ge.net>).

14.1 Antivirus software

Het aantal antivirus programma’s is groot en het is lastig om als consument tekiezen voor het beste programma. Een programma is goed als het beschermingbiedt tegen virussen, maar de virussen waartegen u beschermd wilt worden zijnwellicht nog niet eens geschreven. Hoe weten we of een antivirus programma

14

# 14. ONMISBARE SOFTWARE

135

ons beschermt tegen een virus dat over een half jaar pas verspreid gaat worden?Dat is erg lastig te zeggen. Hierbij moeten we rekening houden met een aantalzaken. De belangrijkste is de snelheid waarmee het bedrijf achter de software instaat is een update te leveren van de virus-definitiebestanden. Een klein bedrijfjemet goede bedoelingen zal het niet redden tegen een professioneel bedrijf dat24 uur na de uitbraak van een nieuw virus al een update beschikbaar heeft.Verder zullen we moeten afgaan op de testrapporten in tijdschriften en op web-sites. In testlaboratoria worden de virusscanners regelmatig getest. De bekend-ste antivirusprogramma’s zoals Mcafee en Symantec/Norton komen meestal

redelijk goed door een test heen, maar er is vrijwel geen programma dat niet afen toe iets over het hoofd ziet.Wanneer u liever een gratis antivirus-programma gebruikt is het programmaAntivir PersonalEdition Classic(<www.free-av.com>) van Avira, een aanrader. Het iszowel een van de best geteste programma’s als gratis. Wanneer u het niet hele-maal vertrouwt, hoe kan een gratis product tenslotte up to date gehouden wor-den, is het goed te bedenken dat het alleen gratis is voor privé-gebruik.Bedrijven moeten een betaalde versie kopen.

14

136

14

AlternatievenAls alternatief voor het genoemde Antivir zijn er de bekende antivirus pakkettendie u vindt bij Symantec (Norton Antivirus, <www.symantec.nl>), McAfee(<www.mcafee.nl>), Panda (<www.pandasoftware.nl>) en f-secure (<www.f-secure.com>). Kijk voor u tot aanschaf overgaat eerst of uw provider geen antivi-rus software beschikbaar stelt. Daarnaast zijn er antivirus leveranciers die werk-nemers van bedrijven rechten geven de software die door het bedrijf is aange-schaft, gratis thuis te gebruiken. U kunt ook de gratis online-scanner House Callgebruiken van Trend Micro (<housecall.trend-micro.com>), maar deze beschermtuw machine alleen op het moment dat u aan het scannen bent. Soms handig,maar niet voldoende voor veilig computergebruik. U bent pas goed beschermdwanneer er automatisch een antivirus programma wordt opgestart bij het startenvan uw PC.

14.2 Spyware verwijderings-software

De marktleiderspositie bij de anti-spyware software is overgenomen doorSpybot. Voorheen had Ad-aware van het bedrijf Lavasoft deze positie. Beide pro-gramma’s komen in de testrapporten goed naar voren.

137

Spybot werkt zeer eenvoudig. U start het programma, u laat uw schijf controle-ren en de gevonden spyware verwijderen. Eenvoudiger kan niet. Het valt op bijdit programma dat er regelmatig spyware gevonden wordt. Blijkbaar is er eenconstante stroom van programma’s en cookies die op uw schijf achterblijven zon-der dat u daarom hebt gevraagd.

Alternatieven: het eerder genoemde AdAware is het meest bekende alternatiefvoor Spybot. U kunt het downloaden van <www.lavasoft.de>. De Experts van PCMagazine geven de voorkeur aan Webroot Spy Sweeper en Spyware Doctor(<www.pcmag.com>). U vindt een overzicht van anti-spyware software op<www.spychecker.com>.

14.3 Firewalls

Computers die regelmatig met het internet verbonden zijn kunnen beter wordenvoorzien van een firewall. Windows XP heeft een ingebouwde firewall, maar demogelijkheden hiervan zijn (te) beperkt. Beter is het een andere firewall te instal-leren met meer mogelijkheden. Een firewall is een apart apparaat of een pro-gramma op uw PC met de functionaliteit om bepaalde programma’s toegang totuw computer te geven of te weigeren. Uw computer heeft een bepaald adres,een IP-adres, waarmee het bereikt kan worden. Binnen uw computer hebben alleprogramma’s ook een bepaald adres, een zogenaamde poort, waarmee gecom-municeerd wordt. Hierdoor komt de door u opgevraagde website niet in uw mail-pakket binnen, maar in uw browser. Standaard staan alle poorten open, zijn zedus allemaal bruikbaar. Dit houdt een risico in. Zeker omdat af en toe blijkt dater fouten in besturingssystemen zoals Windows zitten, waardoor hackers toe-gang tot uw machine kunnen krijgen via een openstaande poort. Een firewallzorgt ervoor dat alle poorten dicht staan, met uitzondering van de poorten die udaadwerkelijk zelf nodig hebt, zoals poort 80 voor uw webbrowser. Hierdoor isde bescherming tegen hackers optimaal. Daarnaast werkt een firewall ook voorhet verkeer naar buiten. Bent u besmet met een virus dat vanaf uw computerspam wil verzenden, dan loopt deze ook vast op uw firewall en wordt u door defirewall gewaarschuwd.

14

138

Een van de meest gebruikte firewalls is een gratis programma: Zonealarm. Het iseen product van Zonelabs, dat ook een betaald broertje kent: Zonealarm InternetSecurity Suite. De betaalde versie biedt meer mogelijkheden, maar de gratis ver-sie biedt ook al een goede bescherming. U kunt deze software downloaden van<www.zonealarm.com>.

Alternatieven:De bekende security-bedrijven Symantec/Norton en McAfee hebben ook beken-de firewall software in hun catalogus. In sommige gevallen kunt u ze samen aan-schaffen. Symantec biedt bijvoorbeeld de gecombineerde Norton InternetSecurity waarin zowel Norton Antivirus als de Norton Firewall zijn opgenomenvoor een bedrag dat weinig hoger is dan een van de afzonderlijke producten.Deze producten werken goed, maar kosten wel enkele tientallen euro’s per jaar.In feite kunt u niet zonder, dus is de aanschaf van een product van 50 euro perjaar vergeleken met een investering van 1500 euro voor een PC voor drie jaargeen schokkend bedrag voor uw PC’s veiligheid.

14

139

14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes

Muziek en het internet gaan moeilijk samen. Althans, juridisch gezien. Technischgezien heeft het internet het in zich de grootste juke-box van de wereld te wor-den. Dat komt onder meer doordat het steeds beter lukt de voorheen grote digi-tale muziekbestanden te comprimeren, te verkleinen, tot hele kleine bestandjes.Deze kleine bestanden kunnen makkelijk en snel worden gekopieerd en getrans-porteerd en ook worden afgespeeld met een geluidskwaliteit die niet veel voorde CD onder doet. Het gevolg is dan ook dat men steeds meer muziek tegenkomt op internet. Een zeer populair formaat om via internet muziek aan te bie-den is MP3 (Mpeg Layer-3).

Daar waar voor de CD een CD-speler nodig is, heeft men om MP3-bestanden tekunnen afspelen een MP3-speler nodig. Een relatieve nieuwkomer op dit gebiedis iTunes, een product van Apple dat zowel voor de Mac als voor Windows gratiste downloaden is. ITunes werkt ook samen met de iPod, de succesvolle mp3-walkman van Apple. Naast het organiseren en afspelen van mp3-bestanden ishet met iTunes ook mogelijk CD’s te rippen (om te zetten in mp3-bestanden) enzelfs CD’s te branden. Verder kunt u naar internet-radio luisteren met iTunes.ITunes is te downloaden van de website van Apple (<www.apple.nl>). 14

140

Alternatieven:Vroeger was de wereld nog overzichtelijk. Wilde men muziek van CD of in MP3-formaat beluisteren, dan gebruikte je WinAmp. Voor multimedia-uitzendingen viahet internet had men twee andere formaten: het Real Audio-formaat en hetWindows-formaat. Voor de eerste gebruikte u de Realplayer, de tweede werdbekeken/beluisterd met de Windows Media Player (WMP). Tegenwoordig kunt umet zowel de Realplayer als WMP ook CD’s en MP3-files beluisteren. Ze kunnendus als alternatief voor iTunes worden gebruikt om MP3-bestanden af te spelen,maar voor de sortering van uw muziekbestanden zijn ze niet geschikt. Naastdeze programma’s die op vrijwel elke PC worden geïnstalleerd zijn er teveel MP3-spelers om op te noemen. Tucows somt in de rubriek Audio Players al een lijst opvan tientallen programma’s.

14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player

Ook video-beelden kunnen per computer getoond worden. Veel nieuwsuitzendin-gen kunnen bijvoorbeeld live bekeken worden via het internet in Real Audio-for-maat. De publieke omroep (<www.uitzendingggemist.nl>) plaatst steeds meer uit-zendingen na afloop online, om later ‘on demand’ te kunnen bekijken. Het voor-deel hierbij is dat er niet eerst een bestand gedownload hoeft te worden, maardat het bestand tijdens het downloaden direct afspeelbaar is. Bij beeld en geluidis er sprake van een stroom van bits en bytes die onmiddellijk in beeld en geluidworden omgezet en worden afgespeeld. Deze methode van afspelen wordt ookwel streaming audio/video genoemd. Nadeel is wel dat het wel eens met hortenen stoten kan gaan omdat een verbinding in veel gevallen geen constante snel-heid kent.

14

141

De Real Player kan op vrijwel alle gangbare Microsoft Windows computersgedraaid worden. Ook is een versie beschikbaar voor Mac en Unix gebruikers.

Alternatieven:Er zijn veel multimedia-formaten en er zijn veel multimedia-spelers. Naast deRealPlayer kunt u mediaspelers gebruiken van Apple (Quicktime), Microsoft(Windows Media Player) en een speciale speler installeren voor het populaireDIVX video-formaat (<www.divx.com>). DIVX is het formaat dat meestal wordtgebruikt wanneer films van DVD zijn gekraakt. Het DIVX formaat comprimeerteen speelfilm van DVD tot de omvang van een gewone CD, terwijl de kwaliteitdicht in de buurt van de DVD-kwaliteit blijft. Door deze geringe omvang is ieder-een in staat een speelfilm op CD te branden. De VLC Media Player (<www.video-lan.org>) is op dit moment een van de prettigste en meest veelzijdige spelersvoor MPG, AVI, DIVX films en DVD’s. VLC is voor veel platforms (Windows,MacOSX, Linux, BeOS) beschikbaar.

14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader

Sinds jaar en dag bestaat het Portable Document Format (PDF) van Adobe. Dit iseen poging om een algemene document-standaard te krijgen, los van trends inbijvoorbeeld tekstverwerking of besturingssystemen. Of je nu Windows of eenMac gebruikt, of je nu in Word werkt of in een andere tekstverwerker, je kuntaltijd de documenten in PDF-formaat lezen. Je hebt alleen een Adobe Readernodig.

Iemand die de volledige versie van Adobe Acrobat heeft aangeschaft kan vanuitalle toepassingen PDF-bestanden maken, welke door iedereen met de gratisAdobe Reader te lezen en af te drukken zijn. Het grote voordeel ten opzichte vanbijvoorbeeld een Word-bestand is dat een PDF-bestand al definitief is opgemaakten er dus voor iedereen hetzelfde uitziet. In feite is een PDF-bestand al afgedruktop een virtuele printer.

Veel bedrijven en organisaties publiceren documenten op het internet in het PDF-formaat. Hierdoor zijn zij er zeker van dat de documenten door iedereen te lezenzijn, onafhankelijk van geïnstalleerde tekstverwerker en computerplatform en datde documenten er tevens voor iedereen exact hetzelfde uitzien.

14

142

Alternatieven:Voor de (kostenloze) Adobe Reader, te downloaden via Adobe(<www.adobe.com>), zijn geen concurrerende alternatieven beschikbaar. Voor de(dure) Acrobat PDF Writer (die je in staat stelt je eigen documenten te converte-ren naar PDF-formaat) is wel een gratis alternatief beschikbaar:GhostScript/GhostView, maar dat werkt niet eenvoudig. Voor een enkel experi-

ment is Ghostscript een goed alternatief, maar zodra u op grotere schaal,bedrijfsmatig documenten in PDF-formaat wilt opslaan is het aan te raden de vol-ledige versie van Adobe Acrobat, inclusief Acrobat PDFWriter aan te schaffen.

14.7 Chatten: Windows Live Messenger

Windows Live Messenger is een voorbeeld uit de categorie ‘messenger’ software.Deze categorie bestaat uit programma’s die ons in staat stellen te zien of onzevriendenkring of collega’s online zijn. Zodra u hebt gezien dat iemand uit uw lijst-je met namen online is, kunt u contact met elkaar zoeken en via het toetsenbord

14

143

chatten, via de microfoon en luidsprekers van de PC met elkaar spreken of zelfsmet de aangesloten webcam elkaar zien tijdens het gesprek. Verder is het moge-lijk om direct bestanden met elkaar uit te wisselen. Vooral voor mensen die veelreizen is het handig om op deze manier plaatsloos bereikbaar te zijn.

AlternatievenNaast de Windows Live Messenger producten van Microsoft kunt u gebruikmaken van AOL Instant Messenger (AIM), ICQ (ook van AOL) en Skype. Allegenoemde programma’s zijn gratis.

Bij de keuze voor een van deze producten is het vooral van belang dat uw vrien-den- en kennissenkring hetzelfde product gebruikt. U wilt tenslotte de softwareom met ze te communiceren. AIM heeft de meeste gebruikers in Noord Amerikaen Windows Live Messenger in Europa. Het is niet mogelijk vanuit de WindowsLive Messenger de AIM en ICQ gebruikers te zien en vice versa. Vanuit AIM kun-nen wel ICQ gebruikers worden benaderd. Voor Apple gebruikers is ook iChatAVbeschikbaar, een Apple product dat wel gegevens kan uitwisselen met de 150miljoen AIM gebruikers maar niet met Windows Live Messenger.Er bestaat ook een programma dat alle chat-software ondersteunt: Trillian(<www.trillian.cc>). Dat is ontwikkeld door een bedrijf dat geen banden heeft met voornoemde chat-ontwikkelaars. Wilt u met gebruikers van meer dan eenmessenger-platform communiceren, dan is Trillian een aanrader. 14

144

De belangrijkste concurrent voor Windows Live Messenger is inmiddels Skype.Dit programma biedt chatmogelijkheden, maar ook audio- en video-ondersteu-ning voor meerdere besturingssystemen. Ofwel, waar Microsoft zich wat betreftvideo-ondersteuning beperkt tot Windows-gebruikers, ondersteunt Skype ookApple en Linux gebruikers. Skype heeft ook mogelijkheden om naar gewone tele-foonnummers te bellen. Maar misschien is het belangrijkste argument voorSkype wel dat het vrijwel altijd probleemloos werkt. U hoeft geen lastige firewall-instellingen aan te passen om het werkend te krijgen.

14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View

Een van de populairste programma’s van de laatste tijd is Irfan View. Het is een‘viewer’ voor veel bestanden en bestandsformaten. Afbeeldingen en documentenworden geproduceerd door de bijbehorende software, maar zijn vaak door wei-nig andere programma’s in te lezen of te bekijken. Neem bijvoorbeeld het popu-laire programma Adobe Photoshop. Met deze (dure) software worden de meestmooie grafische afbeeldingen gemaakt, maar het is niet zomaar mogelijk zo’nafbeelding op het scherm te toveren zonder de software van Adobe. Om het tochte bekijken zou u op de website van Adobe een Photoshop Viewer moetendownloaden (zoals Microsoft een PowerPoint viewer beschikbaar stelt), maarhelaas levert een zoektocht bij Adobe niets op. Irfan View tovert een Photoshopafbeelding wel op het scherm.

14

145

Irfan View is gratis en opvallend klein: het programma is slechts 800 KB groot.Maar hiermee hebt u niet meer dan een basisprogramma. Om het grote aantalondersteunde formaten ook daadwerkelijk te kunnen bekijken hebt u additionelesoftware nodig, de zogenaamde plugins, die separaat gedownload kunnen wor-den. Deze plugins nemen samen nemen wel ruim drie megabyte in beslag.

AlternatievenEr zijn teveel viewers om op te noemen, maar er zijn er weinig zo compleet alsIrfan View. Als we bij Tucows naar de categorie ‘image viewers’ kijken zien weeen lijst van tientallen programma’s.

14.9 Software, films en muziek uitwisselen: eMule

Na de ondergang van Napster is KaZaA (www.kazaa.com) een korte tijd hetpopulairste programma geweest voor bestandsuitwisseling. Maar Inmiddels isKaZaA onder druk van de muziekindustrie een betaalde dienst geworden. Degebruikers van KaZaA hebben inmiddels nieuwe P2P netwerken ontdekt om daarhun bestanden uit te wisselen.

Op dit moment is eMule <www.emule-project.net>, dat gebruik maakt van heteDonkey netwerk, een populair programma. Vrijwel alles is er te vinden. OfeMule populair blijft is natuurlijk nog maar de vraag. In een vorige versie vanInternet voor Juristen was KaZaA ‘hot’. Nu is eMule nog in die categorie in te

14

146

delen. We hebben geen idee wat de volgende in deze reeks zal zijn. Wel is hetzeker dat het fenomeen bestandsuitwisseling niet meer uit te roeien is. Pogingenom een netwerk om zeep te helpen, zoals bij KaZaA is gebeurd, helpen wel depopulariteit van dat netwerk te verminderen, maar lossen aan het fenomeenbestandsuitwisseling niets op. De gebruikers switchen gewoon naar een andernetwerk. Muziek wordt voortaan via het internet verspreid. De muziekindustrievoert een zinloos achterhoedegevecht om dit te bestrijden. Het is tekenend dateen bedrijf als Apple dat niets met de muziekindustrie te maken heeft wel snapthoe het werkt. Het heeft met de iTunes Music Store binnen een paar jaar honder-den miljoenen muzieknummers verkocht en daar veel geld aan verdiend, terwijlde traditionele muziekindustrie het te druk heeft met het bestrijden van de nieu-we vormen van distributie om door te hebben dat er gewoon ook geld te verdie-nen valt aan distributie via het internet. Pas de laatste tijd lijken de muzeikbe-drijven meer open te staan voor deze nieuwe vorm van muziekverkoop.

AlternatievenEr is een grote hoeveelheid programma’s beschikbaar dat geschikt is voor Peerto Peer File Sharing. Naast KaZaA en eMule is het met Limewire(<www.limewire.com>) ook eenvoudig bestanden uitwisselen. Maar ook Limewirewordt inmiddels aangepakt door de muziekindustrie. De laatste jaren1 isBittorrent ((<bitconjurer.org/bittorrent>)) een populair alternatief voor de hiergenoemde peer to peer netwerken.

14.10 Online onderwijs: Blackboard

Blackboard is een programma dat door een groot deel van het hoger onderwijs inde wereld is uitverkoren om de behoefte aan een Digitale Leeromgeving (DLO) tebevredigen. Het programma biedt mogelijkheden om bestanden uit te wisselen,berichten voor elkaar achter te laten en e-mail naar groepsleden te versturen. Jeziet in het onderwijs voornamelijk twee soorten toepassingen die metBlackboard worden gebruikt:

Blackboard als digitale leeromgeving behorend bij een vak of module.Een docent plaatst hier de bestanden behorend bij het vak, zoals een syllabus in pdf-formaat, de college-sheets in powerpoint-bestanden en extra documentenmet vakinhoud. Daarnaast kunnen er verwijzingen naar relevante websites wor-den opgenomen. Er is ruimte voor actuele informatie, bijvoorbeeld roosterwij-zigingen of informatie over een gastcollege.

141 http://www.webwereld.nl/articles/42315/

147

Blackboard als community voor studenten en docenten in projectonderwijs ofprobleemgestuurd onderwijs. Bij deze toepassing van Blackboard zijn alle leden van de community in staatberichten en bestanden voor elkaar achter te laten, waarbij het dus niet dedocenten zelf zijn die bepalen wat de inhoud van de leeromgeving wordt.

Voor bovenstaande toepassingen is Blackboard een programma dat redelijkrechttoe rechtaan werkt, waarbij intuïtief de juiste weg gevonden kan worden inde grote hoeveelheid aan schermen en onderdelen die het biedt. Nadeel van hetprogramma is dat het soms wel erg veel muisklikken vergt om bij het doel tekomen.

Het programma is vrij prijzig en wordt daardoor aangeschaft en op een servergeplaatst door de onderwijsinstellingen. Een versie voor thuis valt meestal bui-ten het budget. Blackboard is met een webbrowser te benaderen, dus meestal(afhankelijk van het beleid van de onderwijsinstelling) ook thuis over het internette gebruiken.

AlternatievenAls belangrijkste concurrent en dus als alternatief kan Lotus Learning Space nietonvermeld blijven. Het is een product van IBM dat ook veel in het onderwijs

14

148

wordt gebruikt. Ook Learning Space wordt door onderwijsinstellingen aange-schaft en aangeboden aan docenten en studenten. Een alternatief dat dooriedereen gebruikt kan worden is MSN Communities, een online community-pro-gramma van Microsoft. Studenten kunnen onafhankelijk van hun onderwijsinstel-ling MSN communities gebruiken om een eigen community te starten en metandere studenten, bijvoorbeeld een projectgroep, bestanden en mededelingenuit te wisselen. MSN heeft als voordeel dat u kunt zien wie er nog meer ingelogdzijn in de community, waarna u kunt besluiten een chat-sessie met de ander testarten.

14

12

13

14