Reader ‘Is er leven na youtube’ - 24 oktober 2017

Beste ouder, Heel hartelijk welkom op deze tweede avond van ‘Opvoeden doe je samen!’. Na een eerste avond in mei hopen we vanavond opnieuw SAMEN na te denken over de opvoeding van onze kinderen. Samen als ouders, leerkrachten en kerkenraden. Fijn dus om elkaar hier vanavond te ontmoeten en samen na te denken over het thema ‘Sociale media’. De tijd waarin onze kinderen opgroeien is een heel andere tijd dan de tijd van onze jeugd. Al vroeg komen onze kinderen in contact met allerlei soorten (sociale) media. We hebben onze kinderen ‘media-wijs’ te maken, en dat vraagt veel van opvoeders. Want wat is passend bij welke leeftijd? En hoe ga je met je kinderen het gesprek hierover aan? Wat is de invloed van media op onze kinderen eigenlijk? Over deze vragen horen we vanavond meer. Van de spreker – dhr. Gijsbert Bouw - die ons in zijn lezing praktische handvatten mee wil geven. Maar ook van workshopleiders en andere ouders – leren van en met elkaar. Opvoeden doe je samen! Met het oog op de zaligheid van onze kinderen! We hopen op een goede, inspirerende en rijk gezegende avond die naar meer smaakt! het LCJ (in samenwerking met Erdee Media Groep en Driestar Educatief)

2

Woord vooraf ........................................................................................... 1

Inhoudsopgave ......................................................................................... 2

Programma ............................................................................................... 3

Is er leven na YouTube? ............................................................................ 4

Ruimte voor aantekeningen bij de lezing ...................................................... 4

Praktische tips ............................................................................................... 6

Overzicht workshops ................................................................................. 7

Werkblad Workshop 3 – Connected met de online jeugd – in gesprek over

media ....................................................................................................... 8

Werkblad Workshop 4 – Verdiepingsworkshop ......................................... 10

Werkblad Workshop 7 – Games ............................................................... 11

Ruimte voor aantekeningen bij de workshops .......................................... 12

Artikelen.................................................................................................. 14

Schijf van vier voor mediaopvoeding .......................................................... 14

Gebruik media niet als toerist maar als pelgrim ......................................... 20

De sneltrein van de sociale media ............................................................... 28

Een noodrem voor de sociale media ........................................................... 31

Goede voornemens: matig mobielgebruik. Tien argumenten, tien tips. .... 34

Literatuurlijst ........................................................................................... 42

Websites ................................................................................................. 42

Agenda .................................................................................................... 42

3

19:30 uur Ontvangst met koffie en thee

19:45 uur Welkom en opening

20:05 uur Lezing ‘Is er leven na YouTube?’

20:35 uur Pauze

20:50 uur Workshops

21:30 uur Plenaire bespreking

21:40 uur Sluiting

21:45 uur Napraten onder het genot van een hapje en drankje

4

Dhr. G. Bouw

Ruimte voor aantekeningen bij de lezing

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

5

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

6

Praktische tips

Dhr. G. Bouw

Zet geluiden en pushberichten van je smartphone uit.

Voer smartphone-loze dagen in. Niet alleen op zondag, maar ook

op andere dagen.

Verwijder apps van sociale media van je smartphone: Facebook,

Instagram, Messenger.

Verwijder ook zo veel mogelijk nieuws-apps van je smartphone. Ze

kosten best veel tijd en één nieuwsbron is vaak voldoende.

Verwijder dat kleine rode cijfertje dat bij je apps verschijnt om te

laten hoeveel ongelezen berichten je nog hebt.

Vul de loze momenten op een dag niet door meteen naar je

smartphone te grijpen. Rust is goed voor je hersenen.

Gebruik het laatste halfuur voor je gaat slapen zo min mogelijk

moderne media. Dat is goed voor je brein. Die tijd kun je inzetten

voor stille tijd, Bijbellezen, overdenking en gebed.

Leg media tijdens stille tijd apart. Prikkels en invloeden van buiten

leiden ons af tijdens stille tijd. Dat geldt zeker voor prikkels van

moderne media.

Voorkom bewusteloos mediagebruik: gebruik media doelgericht en

zinvol.

Stel Facebook- of Instagram-loze periodes in, zodat je niet te veel

waarde gaat hechten aan likes en reacties van anderen.

Leg smartphones buiten beeld tijdens gezinsmomenten: tijdens het

eten en het koffiedrinken.

Maak er met elkaar een sport van wie het langst zonder zijn

smartphone kan.

App lief.

7

8

9

10

Wat zijn echte vragen?

- Je kunt het antwoord niet opzoeken via Google.

- Je weet het antwoord zelf ook niet.

- Het is geen verwijt, preek of andere boodschap.

- De ander moet nadenken, bij zichzelf te rade gaan.

- Er is geen goed of fout antwoord.

- Je bent echt geïnteresseerd in het antwoord.

Ruimte voor aantekeningen

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

11

Vragen om met elkaar te bespreken

1. Speelt uw kind games? Zo ja, welke?

2. Zijn er in jullie gezin regels over gamen (denk aan tijdslimiet,

leeftijdsgrens, welke spellen er gespeeld mogen worden, etc.)?

Zo ja, lukt het om die te houden?

3. Waar loopt u tegenaan als het gaat om ‘games-opvoeding’?

4. Op welke manier gaat u het gesprek met uw kind(eren) aan of

hoe zou u het gesprek aan willen gaan?

5. Welke tip zou u als opvoeders aan elkaar willen geven?

Ruimte voor aantekeningen

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

12

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

13

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------

14

Schijf van vier voor mediaopvoeding

Tekst: Henrieke van Dam

Beeld: iStock, Driestar hogeschool

Meer dan de helft van de

opvoeders wil een schijf van vijf

voor media-opvoeding, blijkt uit

recent onderzoek van

mediawijzer.net. Graag een

hapklaar overzicht voor dagelijks mediagebruik. Het lectoraat

nieuwe media ontwikkelde een schijf van vier. Geen

voedingscirkel met aanbevolen dagelijkse mediaconsumpties,

maar een Bijbels gefundeerde richtingwijzer voor wijs

mediagebruik.

Het heeft altijd iets bevreemdends, de lancering van de nieuwe schijf van vijf.

Afgelopen maart vond het weer plaats. Alsof consumenten plotseling massaal

ander voedsel nodig hebben voor de gezondheid. Een beetje ongemakkelijk is

het ook, dat moment van de lancering. Alsof volwassenen een uitgekauwd en

kleurig plaatje nodig hebben om gezond te blijven eten. Dat kan anders.

Maar dankbaar gebruikt de consument de voorgeschreven maten van de

afgewogen producten – dit jaar nog wat extra groenten per persoon.

Dat scheelt een hoop denkwerk, iedere dag.

En dan vragen opvoeders: kan er zo’n schijf van vijf ontwikkeld worden voor

media-opvoeding met de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid mediagebruik?

Dat scheelt een hoop denk- en discussiewerk in het gezin, iedere dag.

Het lectoraat nieuwe media in vorming en onderwijs van Driestar hogeschool

heeft niet de pretentie zo’n wijzer te ontwikkelen. Dat denken en spreken in

15

het gezin over media- toepassingen en -gebruik vormt juist het hart van

mediaopvoeding. Dat moet eerder gestimuleerd dan vooraf weggenomen

worden.

Toch presenteert het lectoraat vandaag een schijf van vier als nieuwe

weergave van het eerder ontwikkelde Media Attitude Model. Een schijf die

niets voorschrijft in soorten of maten, maar die terugwijst naar Bijbelse

attituden. Om van daaruit keuzes te maken in mediagedrag en -gebruik.

Wij op reis

De eerste persoon in de nieuwe weergave van het Media

Attitude Model is de pelgrim. Een pelgrim is op reis, een pelgrim

kent zijn doel. Hij voelt zich geen toerist, hij laat zich niet

gemakkelijk afleiden door de dingen om hem heen.

De persoon van de pelgrim toont meteen dat het Media Attitude Model een

spade dieper gaat dan andere modellen die eerder verschenen over

mediawijsheid. Pelgrimschap hangt

samen met het maken van zelfstandige en kritische keuzes in een

heteronome samenleving. Soms leidt dat tot het nalaten van bepaald

mediagebruik, soms tot het anders vormgeven van het eigen mediagebruik.

Ten diepste vereist het pelgrimschap een perspectief van een toekomst die

verder reikt dan het aardse.

Tips

Bijbellezen, gebed en stille tijd vragen letterlijk om stilte. Zet

telefoonsignalen uit en zoek een ruimte zonder afleiding. Het eerste

en laatste dat je op een dag doet, moet niet gericht zijn op media,

maar op je Schepper. Gebruik een uur voor het slapen gaan en een

uur na het opstaan geen media.

Is het op je profielpagina zichtbaar dat je christen bent? Leg je

mediagebruik eens kritisch naast de Bijbel. Moet je iets veranderen in

je gedrag?

Oefen jezelf om dagelijks mediapauzes te nemen: letterlijk in je

16

pauzes of op een vastgestelde tijd per dag.

Gebruik daarnaast geen media en smartphones tijdens de maaltijd,

ook niet als er een belangrijk telefoontje van het werk komt.

Wees eerlijk, ook online. Sociale-mediasites en apps werken vaak met

een minimumleeftijd. Nog te jong? Dan enkele jaren wachten voor

gebruik.

Kijken personen om je heen bepaalde films of spelen ze een game? Jij

hoeft het niet meteen ook te doen. Sta nadrukkelijk stil bij de vraag

of je vanuit Gods Woord deze film of dit spel kunt goedkeuren. Nee?

Zet dan je argumenten op papier zodat je duidelijk voor jezelf weet

waarom jij niet meedoet met de massa.

Wij en de ander

De pelgrim is niet alleen op reis en hij is niet gericht op

zichzelf. Onderweg komt de pelgrim anderen

tegen. Ten opzichte van hen mag hij zich dienend opstellen.

Terwjl ons karakter roept om erkenning, terwijl wij graag

gezien en gewaardeerd willen worden, stelt God ons de naaste voor als

belangrijker dan onszelf.

De ander is uitnemender, de dienstbaarheid voornamer dan onze eigen

verlangens en gevoelens. Niet het vol­ gen van de tendens van het

individualisme, maar het zoeken naar het belang van de groep en het leren

van elkaar is belangrijk in ons mediagebruik. Dan kunnen we met recht

spreken over sociale media.

Tips

De ander gaat boven jou. Het nut van je naaste bevorderen is

belangrijk, ook online. Verspreid alleen goed nieuws over elkaar,

voorkom buitensluiting en roddelen op internet.

Toon je uit eigen beweging dienstbaar aan elkaar. Dat kan door taken

voor anderen te doen en documenten of hyperlinks door te sturen

17

die hen kunnen helpen.

Zet media niet alleen in om doelen van jezelf te bereiken, maar

stimuleer elkaar om internet te gebruiken voor goede doelen. Zamel

geld of goederen in via sociale media of stuur eens een digitaal

kaartje naar een eenzame persoon.

Wees betrouwbaar en trouw in de digitale wereld. Geef geen

privégegevens van jezelf weg aan vreemden, stuur geen intieme

beelden van je lichaam. Ga ook integer om met foto’s en berichten

die in vertrouwen naar jou zijn gestuurd. Die houd je in je eigen

inbox.

Geef de gezelligheid in huis niet op. Koffietijd? Dan is het pauze, ook

voor je mobiel. Verjaardag? Vraag iedereen zijn mobiel thuis te laten.

Wij in de werkelijkheid

De pelgrim en de dienaar zijn niet wereldvreemd. Zij kennen

zich als burger van een samenleving, zij hebben een

boodschap voor de maatschappij.

De burger voelt zich verantwoordelijk voor zijn taken, ook in

een digitaal tijdperk; hij bezit algemene kennis en is een betrokken persoon.

En hierdoor wordt zijn boodschap zichtbaar: dat hij voortdurend burger én

pelgrim is. De normen en waarden die offline gelden, zullen bij de burger

daarom ook online op het netvlies staan. Het is belangrijk dat wij geen twee

gezichten vertonen en onszelf verschillend gedragen in de echte wereld en

op het web. Voor een trouwe burger zijn juist in de virtuele wereld de

Bijbelse attituden een wegwijzer.

Tips

Het burgerschap in de echte wereld en het onlineburgerschap zijn

niet van elkaar te scheiden. Het is belangrijk om te beseffen dat Gods

Woord en onze overtuigingen ook online gelden. Hou- den wj zondag

een rustdag? Dan geldt dat ook op onze mobiel. Dat is de dag om

18

Hem te zoeken en te dienen.

Wees je ervan bewust dat je verantwoordelijk bent voor alles wat je

online zet. Breng je andere mensen niet in de verleiding om te

zondigen als je dit app- bericht of deze afbeelding stuurt? Vraag je

niet onnodig kostbare genadetijd van de ander door dit bericht te

verzenden?

Leer de normen en waarden van de digitale samenleving: nettiquette.

Respecteer elkaar online en pas je mediagebruik aan naar het

medium dat je gebruikt. Een tweet schrijf je echt anders dan een e-

mail of WhatsApp-bericht.

Wees dezelfde persoon in de digitale en in de echte wereld. Dat geldt

voor taalgebruik en ook voor selfies. Doe jij je online heel anders voor

dan offline? Dan is het tijd om eerlijk uit te komen voor wie je bent.

Verdiep je in de mediaontwikkelingen om je heen. Wat is virtual

reality, welke sociale media zijn in opkomst en hoe denkt de

samenleving over big data en privacy? Alleen dan kun je een goed

antwoord formuleren op de tijd en overwogen keuzes maken in

mediagebruik.

Wij bij de les

De pelgrim, de dienaar en de burger zullen hun leven lang een

leerling blijven. Zij blijven zich verdiepen in bronnen die hen

helpen om pelgrim, die- naar en burger te zijn.

Een leerling kenmerkt zich door een vragende en bezinnende

houding. Die vereist concentratie en focus voor dat wat geleerd wordt. In

plaats van mee te gaan in de trend van het altijd online zijn, zouden we

moeten doen aan mediapauzes, zodat onze hersenen ook werkelijk kunnen

komen tot die diepe overdenkingen. Evenzo is het belangrijk om ons te

trainen in singletaksen, in plaats van toe te geven aan het tijdrovende en

ongeconcentreerde multitasken. Op deze manier kunnen wij een antwoord

19

geven op een overprikkelende en oppervlakkige beeldcultuur. Dan la- ten we

zien dat het Woord vooropstaat.

Tips

Lees de Bijbel op papier. Met ons hart luisteren naar Gods woorden:

dat vraagt van ons aandachtig en verdiepend lezen. Dat gaat moeilijk

via apps, omdat scrollen onze diepe aandacht doorbreekt.

Werk aan een leescultuur in huis. Zorg voor genoeg boeken en

tijdschriften binnen handbereik en lees elkaar geregeld passages

voor. Luisteren helpt ons ook om meer gericht te zijn op woorden in

plaats van beelden.

Moet je een moeilijk tentamen leren? Sluit je af voor afleiding en

mediaprikkels en gebruik de pomodoro-regel: 25 minuten

geconcentreerd leren –één taak tegelijk– en daarna 5 minuten pauze.

Doe dagelijks aan breinhygiëne: reserveer tijd om niets te doen,

zodat je brein de prikkels van de dag kan verwerken en ‘archiveren’.

Dat voorkomt dat je brein alleen in reflexen reageert en geen ruimte

heeft om informatie daadwerkelijk op te slaan.

Oefen jezelf in singletasken: langdurig en geconcentreerd met één

taak bezig zijn. Multitasken is bewezen onmogelijk, dat kost altijd tijd

en versplintert ons aandachtsvermogen. Voorkomen dus.

20

Gebruik media niet als toerist maar als pelgrim

De eerste keer dat ik ze zag, was tijdens een bezoek aan Zaandam,

afgelopen zomer.

Iedereen kent wel die bussen vol Japanners, die in één dag Nederland komen

‘doen’ en tussen het Rijksmuseum, de Keukenhof en Volendam nog veertig

minuten over hebben voor de Zaanse Schans. Bus uit, naar de eerste molen

toe, om de beurt foto’s maken, poseren in zo’n reuzenklomp, opnieuw foto’s

maken, kaasje kopen en weer de bus in.

Maar deze keer brachten ze iets nieuws mee: de selfiestok. Hij lijkt op de

grijper waarmee een schoonmaker iets opraapt van de grond. Een

uitschuifbare stok van een meter lang met aan het eind een klem voor je

iPhone of Samsung. Vroeger maakten die Japanners groepsfoto’s en stond

iemand met zes camera’s de ene na de andere foto te maken. Maar de

chiquere selfiestok heeft een draadloze afstandsbediening en zo kun je

elegante foto’s van jezelf maken terwijl de molen op de achtergrond toch

goed zichtbaar is.

Selfie

De selfie, het digitale zelfportret dat vooral bedoeld is om het met anderen te

delen, was de rode draad van m’n lectorale rede in oktober 2013. De meeste

toehoorders hadden er toen nog nooit van gehoord, maar korte tijd later

verkoos Van Dale de selfie tot Woord van het Jaar 2013. Intussen zijn we bij

een volgend station: twee maanden geleden plaatste het weekblad Time de

selfiestok in de rij van 25 beste uitvindingen van 2014 (te midden van de

BMW i3, het Applehorloge en een 3D-printer). Vervolgens zie je ze her en der

rondlopen, die selfie­sticks met hun gebruikers. Bij de Zaanse Schans, het

Colosseum, de Karelsbrug en de Eiffeltoren. En nu liggen ze bij Blokker en

Bart Smit. Zo snel gaat dat.

Dat digitale ontwikkelingen elkaar vlot opvolgen, stemt niet iedereen vrolijk.

„Niet meer bij te houden”, verzucht menig ouder. Bij zo’n selfiestok begrijpt

21

iedereen nog wel waarvoor hij dient. Dat is bij andere noviteiten

ingewikkelder. Neem de Oculus Rift (uit het Time-lijstje van 2013): een bril

met ingebouwde beeldschermpjes waarmee je een 3D-film bekijkt. Of

Gossup, zo’n app op je mobiel waarmee je half-stiekem berichten uitwisselt.

Of de Bitcoin, waarmee je bij de Spar in Arnhem kunt betalen. Of de

drugskoerierdrone. De cloudrecorder. Miss Lipgloss. WappZapp. Alibaba.

Vessyl. Fitmo. Uber. Kik. Zucht.

Een bijkomend probleem is dat je veel van die noviteiten niet simpelweg links

kunt laten liggen. Ze komen vroeg of laat op je pad en vragen een keuze van

ons. Vroeger was dat eenvoudig: er was televisie en daar was je op tegen,

punt. Waarom precies? Nou, die bracht de wereld in huis. We zijn immers

geen baas over de knop? En zelfs Andries Knevel vond dat je dat apparaat

beter uit kon doen.

Maar dit station is ruimschoots gepasseerd. Ook in de gereformeerde

gezindte tref je overal computers, laptops, tablets, smartphones, e-readers,

spelcomputers en hoofdsteunschermen aan. Het lijkt of we bezig zijn met

een inhaalslag. Wat betekent dat? Waarom zijn deze apparaten minder

omstreden? Het staat buiten kijf dat ze nog makkelijker en veel meer ‘wereld’

in het gezin kunnen brengen dan de tv. Of hebben christenen, sinds de jaren

tachtig en negentig van de vorige eeuw, geleerd hoe ze baas over de knop

kunnen zijn? Bezoek een gemiddelde ouderavond over media en dan weet je

wel beter.

Krap twintig jaar geleden verschenen de eerste boekjes en artikelen die

kritische kanttekeningen plaatsen bij deze nieuwe media. Wie er nu

doorheen bladert, ontdekt dat de vele goedbedoelde adviezen erg

tijdgebonden waren. Zeker, de tip om een pc te kopen zonder cd-romspeler

is nu weer haalbaar..., maar niet omdat je daarmee het spelen van games

voorkomt.

22

Hoe helpen we christelijke opvoeders wél om de weg te vinden in de digitale

doolhof van 2015? En in die van 2020, die nog veel complexer zal zijn? Het

afgelopen jaar hebben we ons binnen het lectoraat over deze vraag gebogen.

Spa dieper

De eerste stap is dat we ons gaan realiseren dat we een spade dieper moeten

bij onze afwegingenen rond mediagebruik. Neem die selfiestok. Is dat

hetzelfde als een handstatief van een fotocamera, gewoon een

afstandsbediening waar je niet vóór of tégen kunt zijn? Bij zo’n redenering

zien we iets belangrijks over het hoofd. De selfiestok is een gereedschap

waarmee je als solotoerist je Facebooktimeline kunt opleuken. Nu kun je

zonder hulp van anderen zelf in het middelpunt staan. Je hebt geen ander

meer nodig om een perfecte herinnering te bewaren van je leefwereld,

schreef een journaliste. De selfie was al een sprong in de richting van

egocentrisme en de selfiestok brengt dat weer dichterbij.

Op vergelijkbare wijze zouden we veel meer noviteiten tegen het licht

moeten houden. Een e-reader is reuze handig: kilo’s boeken verpakt in een

apparaat van een paar honderd gram. Of is er meer van te zeggen? Is het een

apparaat waardoor je minder papieren boeken leest? Sneller afgeleid wordt?

Meer fragmentarisch leest? Boeken niet meer echt uitleest? De Bijbel niet

meer van kaft tot kaft leest, of die zelfs niet meer openslaat?

Ineens krijgt techniek een dubbel gezicht. Dat maakt de afweging stukken

moeilijker dan bij de tv. Antwoorden zijn niet langer zwart-wit.

Eén lijn

Behalve die spa dieper is er een tweede stap nodig. Het is van groot belang

dat christelijke opvoeders op één lijn zitten in hun opvattingen over

mediagebruik. Dat is noodzakelijk omdat jongeren binnen de gereformeerde

gezindte zich in diverse opvoedmilieus bevinden: het gezin, de kerk, de

school, hun vriendenkring en de media. Iedereen is het erover eens dat

mediaopvoeding voor een belangrijk deel morele opvoeding is – of noem het

23

gewetensvorming. Maar die morele opvoeding wordt sterk bemoeilijkt als

deze opvoedmilieus uiteenlopende boodschappen geven.

Een jongere kijkt op school naar een YouTubeanimatie over een

vulkaanuitbarsting. Thuis loopt hij tegen een blokkade van het internetfilter

aan. Zijn vader zoekt op de laptop van z’n werk naar een YouTubevideo om

de stofzuiger te repareren. In de kerk hoort hij dat YouTube een bron van

verderf is. Op z’n smartphone wordt de YouTubeapp helemaal niet gefilterd.

Daarnaast groeit de jongere op in een samenleving die maar één norm

hanteert: doe wat goed voelt en je gelukkig maakt. Hoe vorm je het geweten

van de jongere als het her en der verschillende boodschappen mee krijgt over

goed en kwaad? Daarbij mogen we niet uit het oog verliezen dat ons hart van

nature dat kwade liefheeft en zoekt. Welke houding zal deze jongere

uiteindelijk aannemen ten opzichte van YouTube als hij gaat studeren?

Het klinkt misschien zwaar, maar toch is het niet overdreven om hierachter

een geestelijke krachtmeting te zien. Media zijn niet demonisch, maar de

duivel weet ze meesterlijk voor zijn kar te spannen. De versplintering onder

christenen komt hem goed van pas omdat die de gewetensvorming van

jongeren ontkracht. We moeten voorkomen dat onze jongeren daardoor nog

meer in verwarring raken.

Daarom is dit essay een oproep om elkaar als gezindte vast te houden en

gezamenlijk te zoeken naar breed gedragen en duurzame kaders voor

mediagebruik en een integrale benadering van de jongere. Ons lectoraat wil

daar een voorzet voor geven met het Media Attitude Model (zie illustratie).

Pelgrimschap

In het voorbeeld van de jongere en YouTube lijkt het aantrekkelijk om eerst

de grenzen te verkennen. Wanneer wel, wanneer niet? In de praktijk is dat

onbegonnen werk. We zijn aan de andere kant begonnen en hebben ons de

vraag gesteld: welke attitude, welke levenshouding past ons op grond van de

Bijbel en wat betekent dat voor ons mediagebruik?

24

Deze levenshouding laat zich het best kenmerken door die van een pelgrim.

De mooiste beschrijving daarvan treffen we aan in Bun­yans boek over het

leven van een christen: iemand die door genade vertrokken is uit de stad

Verderf en reist over de smalle weg. Zo’n pelgrim is geen zonderling, maar

vreemdeling. In de woorden van Aalders: een ”nomadechristen” die op het

kompas vaart naar het Jeruzalem dat boven is. Een burger van twee werelden

die wel deelneemt aan de maatschappij maar een andere houding en een

hoger levensdoel heeft.

Zo’n levenshouding bepaalt het staan in de huidige cultuur en het gebruik

van technische hulpmiddelen. Dat vraagt meer dan alleen ”21st century

skills”. Met betrekking tot het gebruik van media onderscheiden we vier

basishoudingen.

1. Vreemdelingschap. Deze houding betreft het innerlijk van de

mediagebruiker: hij voelt zich niet thuis op deze aarde maar dient een andere

Koning en zoekt een beter vaderland. Zijn gedrag wordt gekenmerkt door

nederigheid, eerlijkheid, matigheid, weerbaarheid en integriteit.

Vreemdelingschap is het tegengestelde van consumentisme en genotzucht.

In de praktijk wordt dat onder meer zichtbaar door het aanleren van

zelfbeheersing en het onderkennen van groepsdruk en massaliteit van media.

2. Altruïsme of onbaatzuchtigheid. Deze houding betreft het sociale domein:

de mediagebruiker is gericht op de ander en niet op zichzelf. Termen die dit

beschrijven, zijn: dienstbaarheid, compassie, barmhartigheid, liefde,

betrouwbaarheid en gemeenschapszin. Altruïsme is het tegengestelde van

egoïsme en individualisme. In de praktijk betekent dat het aanleren van

transparantie, het onderling verantwoording afleggen over mediagebruik en

het waar nodig ook online voor elkaar klaarstaan.

3. Verdieping. Deze houding betreft het cognitieve domein: de

mediagebruiker zoekt naar diepgang. Termen die dit beschrijven, zijn: focus,

duurzaamheid, slow education, een leven lang leren, toewijding en

doorzettingsvermogen. Verdieping is het tegengestelde van horizontalisme

25

en oppervlakkigheid. Dat blijkt in de praktijk uit het benadrukken van

woordgerichtheid, het aanleren van goed onderscheidingsvermogen en het

herkennen van online manipulatie.

4. Holisme of integraliteit. Deze houding betreft het organisatorische domein:

de mediagebruiker heeft oog voor de grote verbanden. Termen die dit

beschrijven, zijn: samenhang, consistentie, verantwoordelijkheid, trouw,

algemene kennis en zicht op de geestelijke werkelijkheid. Holisme is het

tegengestelde van chaos en fragmentarisme. Bij dit begrip horen het

bevorderen van samenwerking, het zich bewust zijn van gezagsverhoudingen

en het herkennen van sturing door groepsdruk.

Kritiek

Laten we zelf maar meteen een zwak punt van dit model noemen. De lat ligt

hier erg hoog. Zonder Gods genade zelfs onbereikbaar hoog, want deze

attitudes veronderstellen een leven vanuit het geloof in Zijn Zoon. Iemand zal

tegenwerpen dat daar een wonder aan voorafgaat: dat we van dood levend

gemaakt moeten worden. Ik beaam dat volledig, maar wil de lat toch geen

millimeter lager leggen. Puriteinen en nadere reformatoren lieten zich hier

ook niet door weerhouden, getuige de vroomheidshandboeken van Scudder,

Bayly en Voetius. Niemand heeft het recht om onbekeerd te blijven. Een

onbekeerd mens mag geen ouderling zijn, maar ook geen schoolmeester en

geen timmerman, schreef ds. Kersten ooit – hoe zou hij dan media kunnen

gebruiken?

Maar wat moet die radeloze moeder van een 15-jarige YouTube­kijker met

zo’n advies? Laat zij allereerst, net als de ouders in Markus 10, haar zoon of

dochter aan de voeten van Christus brengen. Daarna zijn uit dit model veel

duurzame handvatten voor de praktijk af te leiden. Een voorbeeld: YouTube

is een nuttig medium, dat je net als de selfiestok en de e-reader verstandig

kunt gebruiken. Maar het medium heeft ook een enorme zuigkracht, het

stimuleert de beeldcultuur, leidt tot een gefragmenteerde visie op de

werkelijkheid en opent de deur naar een wereld vol vermaak. Dat botst stevig

met bovengenoemde attituden. In de uitwerking van ons model pleiten we

26

niet voor een categorisch verbod op YouTube, maar op het concreet maken

van opvoedingswaarden als matigheid, woordgerichtheid, een evenwichtig

wereldbeeld en vreemdelingschap. Zo’n benadering is duurzaam en geldt niet

alleen YouTube maar ook uitzendinggemist.nl, Vimeo, de Oculus Rift en

WappZapp.

Voor de moeder van de 15-jarige zal het niet meevallen om met dit advies

het gedrag van haar kind om te buigen. Daarom bepleiten we

mediaopvoeding en attitudevorming aan de hand van dit model al vanaf het

jonge kind. Het basisonderwijs zou daarin een cruciale schakel kunnen

vormen en we hopen dat media-educatieprogramma’s als News2Learn

hieraan gaan bijdragen. Met de reformatorische scholen voor voortgezet

onderwijs hebben we al enkele belangrijke stappen gezet. Het lectoraat

baseert zich op dit model om te adviseren bij keuzes voor ict-middelen in het

onderwijs. Om een voorbeeld te noemen: de nadruk op woordgerichtheid

staat de YouTubeanimatie over een vulkaanuitbarsting niet in de weg, maar

deze zelfde waarde kan er bij taalonderwijs toe leiden dat een docent een

weblog laat schrijven of een luistertekst pakt in plaats van een video toont.

Ook voor het (speciaal) basisonderwijs biedt dit model handvatten.

Een voordeel van dit brede model is dat we de attitudes op verschillende

manieren concreet kunnen maken voor de drie belangrijke opvoedmilieus

(kerk, school en gezin) terwijl de basishouding identiek is. Je kunt er jongeren

mee uitleggen dat je op school een beamer gebruikt (voor die

vulkaananimatie) maar in de kerk niet (omdat daar het Woord centraal

staat). Dat je in de pauze op school wel mag whats­appen (want dat is je vrije

tijd) maar thuis onder het eten niet (want dat is gemeenschapstijd). De

context bepaalt de uiteindelijke gedragsregels, maar voor de

gewetensvorming hameren de drie opvoedmilieus op hetzelfde aambeeld.

We realiseren ons dat er aan dit model nog volop te schaven valt. Toch zijn

we van mening dat het waardevolle aanknopingspunten bevat voor ieder die

zich bezighoudt met jongeren en media. In de komende maanden hopen we

dit verder uit te werken en er concrete adviezen aan te verbinden voor de

27

verschillende contexten. We nodigen ieder uit om met ons mee te denken:

zowel Solcon als het accountabilityproject van Van der Tang, zowel Kliksafe

als Mediawijzer, zowel het KOC als de CHE, zowel de Reformatorische

Omroep als de Vereniging zonder internet, zowel ouders als

deputaatschappen, zowel docenten als kerkelijk werkers. Als christenen tot

zo’n gezamenlijke mediavisie en mediaopvoeding kunnen komen en daar als

opvoeders ook het goede voorbeeld in geven, zal dat onder Gods zegen een

grote steun zijn voor de toekomstige generatie.

www.weeswijsmetmedia.nl/mam

Steef de Bruijn is lector nieuwe media in vorming en opvoeding van Driestar

Hogeschool in Gouda. Daarnaast is hij plaatsvervangend hoofdredacteur van

het Reformatorisch Dagblad en bestuurslid van de stichting Mediawijzer.

28

De sneltrein van de sociale media

Twee jaar video per seconde

Het kan niemand ontgaan zijn: het straatbeeld is ingrijpend veranderd. Nee,

dit artikel gaat niet over bushokjes, prullenbakken en bankjes langs de weg.

Ook niet over snelle auto’s, scooters en skateboarders. Er is iets anders dat

iedereen moet opvallen: de telefooncellen zijn weg. Rond de eeuwwisseling

stonden er nog circa 20.000 knalgroene hokjes door het hele land. Intussen,

vijftien jaar later, zijn ze vrijwel allemaal verdwenen. En op diezelfde straat

loopt, fietst, rijdt en jogt iedereen met een apparaat in de hand, de

smartphone. Strak starend naar een scherm, met een snoer naar het hoofd,

witte dopjes in de oren of juist een grote koptelefoon. Wat is er aan de

hand?

De stap van telefooncel naar smartphone staat symbool voor een grote

verandering die zich in amper vijf- tien jaar voltrok. Dat kleine toestel bergt

vrijwel alle functies in zich die een computer ook heeft. Dat komt door allerlei

technische verbeteringen (kleine chips, goede beeldschermen, snelle

internetverbinding) die bovendien samengaan met lagere kosten. In

derdewereldlanden zijn smartphones te koop vanaf 30 euro. Ze zijn er in veel

smaken, van zeer eenvoudig tot bijzonder luxe, zodat ze voor iedereen

bereikbaar zijn. Maar de ingrijpende verandering valt vooral op door wat

mensen met deze toestellen doen – en met al die andere apparaten die in

hetzelfde tempo veranderden: de pc, laptop, tablet en spelcomputer. In dit

artikel komt dat in vier thema’s aan de orde.

Snelheid

In vijftien jaar tijd is de internetverbinding van mobieltjes minstens honderd

keer zo snel geworden. Daar- door verstuur je nu even gemakkelijk een video

via WhatsApp als destijds een sms-bericht. Als er een goede

internetverbinding aanwezig is (in huis vaak via wifi, buitenshuis met een 3G

of 4G-verbinding) kost het weinig moeite om op de smartphone video’s te

bekijken, via websites van omroepen, op YouTube, Facebook of Vine. Ook bij

29

spelletjes is er zo’n ontwikkeling te zien. De huidige games bevat- ten snel

wisselende beelden van hoge kwaliteit en door de hoge snelheid is het geen

probleem om via internet te- gen andere spelers te spelen.

Netwerksamenleving

De snelle verbindingen leiden ook tot een andere manier van communiceren.

Vergelijk het met het verschil tussen een briefwisseling en een

telefoongesprek. Doordat de ander onmiddellijk reageert, bijvoorbeeld via

WhatsApp of Skype, ontstaat het gevoel van rechtstreeks contact, zoals bij

een telefoontje. Omdat de kosten minimaal zijn, leidt dit soms tot einde- loze

gesprekken. Internet heeft er niet alleen toe geleid dat er veel meer

contacten zijn dan vroeger, maar ook dat mensen gemakkelijker

samenklitten. Duizenden digitale groepen vormen samen de

netwerksamenleving. Maar die netwerken zijn niet meer strak georganiseerd

zoals de verenigingen, clubs en sociëteiten van vroeger. Dat blijkt op

Facebook en op Twitter: mensen sluiten zich daar aan bij andere netwerken

of volgen de berichten van groepen, maar ze maken er ook hun persoonlijke

pagina’s en vormen samen met hun volgelingen ook zo’n netwerk. Soms leidt

dat tot heel hechte digitale contacten en diepgaande vriendschappen, maar

er is ook een opvallende vrijblijvendheid waardoor contacten plotseling weer

verbroken worden. De programma’s die deze netwerksamenleving in stand

hou- den, de sociale media, gebruiken slim- me technieken om mensen met

el- kaar in contact te brengen. Ze spitten in het verleden van de gebruikers,

kijken mee bij hun contactpersonen en proberen zo nieuwe vriendschappen

te smeden: ‘Ken je Menno de Bruijne, Tijmen Dirkzwager en 8 anderen?’ Dat

leidt soms tot nieuwe relaties met ‘oude vlammen’ – een reden waarom

Facebook regelmatig genoemd wordt bij echtscheidingszaken.

Beeldcultuur

De eerder genoemde smartphones hebben allemaal een camera en meestal

zelfs twee. Het maken van foto’s en video’s is kinderlijk eenvoudig, evenals

het verspreiden en bekijken ervan. Gemak leidt tot gebruik. Een Amerikaanse

studie laat zien dat men- sen vijf jaar geleden minder dan een uur per dag

hun mobiel gebruikten terwijl dat nu meer dan drie uur is. Een belangrijk deel

30

daarvan is video en dit zal sterk toenemen. Dat verwacht het

toonaangevende bedrijf Cisco dat vorige maand een toekomststudie

publiceerde. In 2019 zal 80 procent van al het internetverkeer bestaan uit

video. Wereldwijd gaat er dan elke seconde zoveel video door het internet

dat iemand twee jaar nodig heeft om dat allemaal te bekijken. Twee jaar per

seconde ... Die groei aan video komt door nieuwe mogelijkheden: steeds

meer camera’s, hogere kwaliteit, drie- dimensionale beelden en het live uit-

zenden ervan. Deze stappen versterken opnieuw de kijk- en beeldcultuur,

waardoor het lezen verder in het ge- drang komt.

Ik-cultuur

Bij de beelden die mensen verspreiden, hebben ze vaak veel aandacht voor

zichzelf. Sociale media nodigen je uit om jezelf te presenteren, te etaleren.

De bekendste vorm daarvan is de selfie: het digitale zelfportret dat je

rondstrooit via WhatsApp of Facebook. Naast die selfie is er de prestatie: de

foto van de bijzondere fietstour, het zojuist gekookte gerecht, de net

geharkte tuin of het verjaardags- feestje moet zo snel mogelijk gedeeld

worden met de hele vriendenkring en soms met de hele wereld. Deze

etalagecultuur heeft mooie kanten, want WhatsApp en Facebook lenen zich

goed om familie en vrienden snel te informeren over blijde gebeurtenis- sen

als de geboorte van een dochter of het behaalde diploma. Dat geldt ook voor

die andere veranderingen. Dezelfde media die leiden tot concentratieverlies,

oppervlakkigheid, egoïsme, depressies, ontlezing, wereldse invloeden en

echtscheidingen, kunnen ook heel nuttig gebruikt worden en zijn in veel

beroepen onmisbaar geworden. Hoe je daar, als jongere en als opvoeder, een

weg in moet vin- den, wil ik een volgende aflevering beschrijven.

S.M. de Bruijn

Dr. S.M. de Bruijn adjunct-hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad en lector

Nieuwe media aan Driestar hogeschool.

31

Een noodrem voor de sociale media

De telefooncel is weg. Die heeft plaatsgemaakt voor een sneltrein van

sociale media, zagen we twee weken geleden. Maar leidt deze trein niet tot

ontsporingen? Moeten we aan de noodrem trekken? Of is het genoeg om

voorzichtig te rijden en goed te letten op snelheidsmeters, seinen en

wissels?

Sociale media en, breder, de gehele ontwikkeling rond digitalisering, zijn vaak

vergeleken met de boekdrukkunst, waarvan Da Costa dichtte: ‘Het was een

reuzenstap, / ten hemel – en ter hel. Ja, menschdom! ook ter helle.’ In één

adem voegt hij bij de drukpers de spoortrein en andere uitvindingen die ook

zowel goed als fout gebruikt kunnen worden. Datzelfde geldt voor computer

en smartphone, voor Facebook en LinkedIn.

Toch is het oppassen met zo’n vergelijking. Die suggereert dat media neutraal

zijn en dat het vooral van de gebruiker afhangt of hij ze juist of verkeerd

toepast. Zo eenvoudig is het niet. Vergelijk het met de auto. Ook als iemand

zich keurig aan de verkeersregels houdt, in een sobere tweedehands

Japanner rijdt die hij slechts eens per kwartaal wast, dan ontkomt hij nog niet

aan de keerzijde van het autobezit. Dat voertuig is meer dan een vehikel dat

mensen transporteert van A naar B. Het is een verleider die uitnodigt om op

vakantie te gaan in Zwitserland, te winkelen in de grote stad, te werken op 80

kilometer van huis en de kinderen naar school te brengen. De auto draagt bij

aan verkeersleed en milieuvervuiling en beïnvloedt de inrichting van

landschap en agenda. Hoezo neutraal?

Techniek is dus geen neutraal vehikel maar een verleider. Dat geldt zelfs, om

dr. W. Aalders te citeren, van de baksteen die de mens uitnodigt om een

toren van Babel te bouwen in plaats van omhoog te zien naar de regenboog.

Wat betekent dat – moeten we sociale media kost wat kost vermijden? Nee,

computer en smartphone zijn evenals drukpers, auto, trein en baksteen

onmisbare onderdelen van onze economie. Er is vrijwel geen beroep waarin

32

je er niet mee te maken krijgt. Vermijden is even lastig als het mijden van

auto, trein of telefoon. De ontsporingen en verslavingen op het vlak van

mediagebruik zijn geen reden om deze media radicaal af te wijzen – evenmin

als het vóórkomen van dronkenschap een argument is om geheelonthouding

te bepleiten of de Tour de France een reden is om de fiets af te wijzen.

Verzoeking

Wat betekent dat voor sociale media? Als deze media zo moeilijk te

vermijden zijn, is dat des te meer reden om zich te verdiepen in de gevaren

en risico’s ervan. Er zit een verraderlijke keerzijde aan al die mooie en nuttige

mogelijkheden van WhatsApp, Linked-In, Facebook en YouTube. Vorige keer

zijn er al een paar opgesomd: concentratieverlies, oppervlakkigheid, egoïsme,

depressies, ontlezing, wereldse invloeden en echtscheidingen.

Sommige gevaren vallen erg op, bijvoorbeeld op het terrein van seksualiteit.

De cijfers daarover zijn onrustbarend. Eén op de zeven middelbare scholieren

heeft weleens een seksueel getinte foto van zichzelf verstuurd. De Britse

variant op onze Kinderbescherming, de NSPCC, maakt zich grote zorgen over

de lage drempel voor porno op internet: uit de leeftijdscategorie van 12- en

13-jarigen blijkt één op de vijf kinderen het normaal te vinden om porno te

zien. Bij de stichting Mediawijzer komen meldingen binnen van kinderen van

8 jaar die daarmee in aanraking komen. Dat onderstreept het belang van het

gebruik van internetfilters. Wie durft nog bidden: ‘Leid ons niet in verzoeking’

terwijl hij zichzelf en z’n gezin moedwillig blootstelt aan zulke verleiders? De

Engelse puritein Thomas Brooks noemt dat hetzelfde als je vinger in het vuur

steken en bidden of die niet verbranden zal.

Andere risico’s worden amper opgemerkt. Veel jongeren krijgen rond de

overgang naar het voortgezet onderwijs een smartphone. Het meest

gebruikte programma is WhatsApp. Weinig ouders realiseren zich dat de

minimumleeftijd voor het gebruik daarvan 16 jaar is. Dat is niet zonder reden:

WhatsApp is een van de sociale media die jongeren gemakkelijk in contact

brengen met mensen met verkeerde bedoelingen. Filters beschermen

jongeren daar niet tegen, evenmin als tegen groepsdruk, pesten, gebrek aan

33

nachtrust en het verzuim van stille tijd. Ouders die een tiener zomaar een

smartphone in handen drukken, laden dus een grote verantwoordelijkheid op

zich. Opnieuw Brooks: ‘De duivel weet dat de verdorven natuur een zaaibed

is voor alle zonde.’

Radicaal

Is het dan wel mogelijk om verstandig en verantwoord met media om te

gaan? Zeker, maar dat vraagt een totale ommekeer: de levenshouding van

een pelgrim, die vertrokken is uit de stad Verderf, reist over de smalle weg,

niet vastkleeft aan zijn smartphone, de oppervlakkigheid en beeldcultuur

onderkent en weert, niet langer gericht is op zichzelf of het volgen van

anderen maar op het volgen van Christus (zie voor een verdiepend artikel:

rd.nl/pelgrim).

De mens die door genade zichzelf beheerst en zo media beheert, gebruikt ze

nuttig. Maar zodra media de mens beheersen, zuigen ze hem mee naar het

zijspoor van zonde. Let wel, zou C.S. Lewis zeggen: Daar heeft de duivel geen

pornosite voor nodig, een simpel digitaal kaartspelletje of een marktplaats

zijn al voldoende. Ook geoorloofde dingen kunnen iemand beheersen (1 Kor.

6:12). Die situatie vraagt niet om lapmiddelen maar om het radicale medicijn

dat Christus voorschrijft in Zijn Bergrede: uittrekken van het rechteroog of

afhouwen van de rechterhand. Het is beter om zonder smartphone tot het

leven in te gaan dan mét zo’n apparaat in het eeuwige vuur geworpen te

worden.

Dr. S.M. de Bruijn

Dr. S.M. de Bruijn adjunct-hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad en lector

Nieuwe media aan Driestar hogeschool.

34

Goede voornemens: matig mobielgebruik. Tien argumenten,

tien tips.

Aan het eind van het jaar duiken ze steevast op: lijstjes met de top-tien van

technische doorbraken, hippe woorden, meest verkochte boeken en meest

bekeken YouTube-filmpjes. Maar daarnaast zijn er ook lijstjes met tips en

adviezen voor het nieuwe jaar, om te stoppen met roken of om te lijnen.

In die categorie valt onderstaande lijst: tips om matig te zijn met

mobielgebruik, vooral bedoeld voor jongeren. Maar waarom zou je daar aan

beginnen? Lang niet iedereen is ervan overtuigd dat dat nodig is. Precies,

vandaar dat de lijst eerst tien argumenten opsomt waarom het verstandig is

om te matigen. Daarbij verstaan we onder mobielgebruik vooral: gebruik

voor sociale media als WhatsApp, YouTube en Facebook. Maar goed, dat

hoeven we jongeren natuurlijk niet uit te leggen...

Wie in elk geval overtuigd is van de noodzaak om computer- en

mobielgebruik te matigen, is de Amerikaanse ds. David Murray, die hier

regelmatig over schrijft. Hij is heel stellig : „Het allerbeste wat u kunt doen

voor de studie, de carrière en de huwelijksperspectieven van uw kind is –

naast het geven van het Evangelie- hem of haar zelfbeheersing bijbrengen in

het gebruik van de mobiele telefoon.” Ook de bekende Amerikaanse

psycholoog Daniel Goleman pleit ervoor in zijn nieuwste boek “Aandacht”.

Daarom nu eerst de argumenten op een rij. Wees matig met je mobiel,

want:

1. ... dan gaan je schoolprestaties omhoog.

Als je minder met je mobiel bezig bent, heb je meer tijd voor je studie en

benut je die tijd beter omdat je niet voortdurend wordt afgeleid door

WhatsApp en Facebook.

35

Over dit argument is voortdurend discussie. Dr. Justine Pardoen van Ouders

Online beweerde in november 2012 dat scholieren blijven zitten door het

gebruik van sociale media. NRC Next controleerde die bewering en vond dat

ze dat niet hard kon maken.

Toch denk ik dat Pardoen wel gelijk heeft. Er bestaan diverse onderzoeken

die aangeven:

- dat jongeren door sociale media worden afgeleid (Achter de

schermen, van Dialogic, hoofdstuk 4.2, uitgevoerd bij vmbo-

jongeren);

- dat jongeren moeite hebben om zich te concentreren op hun

huiswerk (Leefritme Onderzoek X – overzichten 13 - 16.1);

- dat een kwart van de ouders negatieve effecten van sociale media

ziet op de schoolresultaten (Mediawijsheid onder ouders en

kinderen, door Mediawijzer.net, p. 9);

- dat studenten die veel facebooken lagere cijfers halen,

- en dat vrouwelijke eerstejaarsstudenten die veel nieuwe media

gebruiken slechtere studieresultaten hebben.

Maar hier staat ook iets tegenover: er zijn studies die aangeven dat Facebook

leidt tot betere studieresultaten wanneer het gebruikt wordt voor de studie

zelf.

2. ... dan krijg je een bredere blik op de wereld.

Klopt dat? Het wereldwijde web maakt mensen toch wereldwijs? Dat is

helemaal niet vanzelfsprekend. Met name Google, YouTube en Facebook

kunnen leiden tot een soort tunnelvisie, omdat deze media je vooral

suggesties en nieuwtjes voorschotelen uit je eigen vriendenkring. Sociale

media kunnen dus leiden tot blikvernauwing: je kijkt door een smal kokertje

naar dat stukje van de wereld dat je vrienden je aanraden.

Echter, matigheid met je mobiel leidt alleen tot een bredere blik op de

wereld als je de vrijkomende tijd gebruikt om je op een andere manier te

36

informeren. Lees eens een boek, pak een krant of volg het nieuws

rechtstreeks op een goede nieuwssite, op een plaats waar een professionele

redactie dat voor je selecteert.

Wil je hier meer over lezen? Kijk eens naar de TED-talk van Eli Pariser (met

Nederlandse ondertiteling).

3. ... dan krijg je meer nachtrust.

Vanzelf. Tenminste, als je hoort bij de jongeren die hun mobiel meenemen

naar bed. Dat je daardoor minder nachtrust hebt, komt misschien door de

straling van het mobieltje, al is er nogal wat ruis rond dat onderzoek. Wat

verder meespeelt, is dat het licht van je schermpje melatonine kan afbreken,

waardoor je biologisch ritme wordt verstoord en je niet zo snel in slaap valt.

Maar veel belangrijker dan licht of straling zijn de prikkels die sociale media

zelf veroorzaken. Uit een Vlaams onderzoek bij 2000 jongeren tussen 13 en

20 jaar blijkt dat het mobieltje of de tablet de nachtrust danig kunnen

verstoren. Daardoor ga je niet alleen later slapen maar slaap je ook slechter.

4. ... dan blijf je gezonder.

Nee, dit heeft niet te maken met verhalen over straling van mobieltjes. Matig

zijn met je mobiel en met sociale media vereist zelfbeheersing. Dat is niet

gemakkelijk, maar je kunt je er wel in oefenen. En dat is de moeite waard,

want wie zich goed kan beheersen, heeft een grotere kans op een gezond

leven. Dat klinkt misschien niet geloofwaardig, maar er is een heel uitgebreid

onderzoek verricht in Nieuw-Zeeland waarbij 1000 mensen meer dan 40 jaar

gevolgd zijn door wetenschappers – en daar blijkt dit uit.

Mooi meegenomen: jongeren die zich beter kunnen beheersen, worden later

minder vaak crimineel, raken minder vaak verslaafd en kunnen beter met

geld omgaan.

37

Wat heeft dat met je mobiel te maken? Zelfbeheersing betekent onder

andere dat je afleert om op elk signaal van sociale media te reageren.

5. ... dan heb je meer tijd om je te ontspannen.

Er is nog een manier waarop matig mobielgebruik bij kan dragen aan je

gezondheid: als je de vrijgekomen tijd benut door te bewegen. Dat mes snijdt

van twee kanten, want je blijft er lichamelijk fit van maar het stimuleert ook

de ontwikkeling van je hersenen. En dat is nuttig voor het kunnen leren en

voor je langetermijngeheugen.

Wil je daar een leuk videocollege van 10 minuten over volgen? Kijk dan eens

bij de Universiteit van Nederland, waar prof. dr. Scherder de vraag stelt:

“Gaat je geheugen kapot als je teveel voor je computer hangt?”

Bewegen vraagt niet veel van je: elke dag een half uur flink doorwandelen of

fietsen is genoeg. Vind je dat niks of kom je daar niet aan toe? Je kunt ook

ontspannen door gewoon uit te rusten, ademhalingsoefeningen te doen of te

mediteren. Zolang je daarbij maar niet je mobiel beetpakt of achter een

beeldscherm zit. Er zijn diverse aanwijzingen dat ook dit helpt voor een

goede ontwikkeling van je hersenen en je vermogen om je te kunnen

concentreren. Een wat zweverig artikel daarover, met oefeningen, lees je

hier.

6. ... dan leer je beter communiceren.

Dat klinkt helemaal niet logisch: minder mobiel = beter communiceren? Het

hangt er vanaf wat je onder communiceren verstaat. Bij communicatie let je

niet alleen op wat iemand zegt maar ook op z’n gezichtsuitdrukking, de klank

in de stem, de omgeving enzovoort. Die non-verbale communicatie ontbreekt

meestal op Twitter, Facebook en WhatsApp.

Verschillende wetenschappers hebben vastgesteld dat jongeren liever

digitaal communiceren omdat ze zich onzeker voelen bij een echt gesprek.

38

Een bericht op Facebook is veilig, je kunt er vooraf over nadenken en

niemand ziet hoe je kijkt. Een echt gesprek is lastiger, zegt de Amerikaanse

hoogleraar Sherry Turkle, die al bijna twintig jaar onderzoek doet naar

jongeren en media. Bekijk haar TED-talk (met Nederlandse ondertiteling)

maar eens.

7. ... dan loop je minder risico op depressie of gebrek aan zelfvertrouwen.

Vooral meisjes gebruiken sociale media (met name Facebook) vaak als een

soort toverspiegel waarin ze aan hun vrienden en vriendinnen om reacties

vragen. Helaas loopt dat niet altijd goed af. Diverse onderzoeken tonen aan

dat jongeren die langer op Facebook zitten, vaker last hebben van depressies

en een gebrek aan zelfvertrouwen.

Maar... denk nu niet meteen dat iedereen depressief wordt van Facebook.

Het is nog onzeker wat hierbij kip of ei is. Gaan jongeren met een depressieve

neiging vaker op Facebook – of leidt Facebook-gebruik bij bepaalde jongeren

juist tot een depressie? Dat weten we nog niet goed, maar er zijn wel

aanwijzingen dat dat laatste het geval is. Een Amerikaanse studie laat zien

dat jongeren die vaker Facebook gebruiken, zich daardoor minder gelukkig

gaan voelen. We moeten daarbij wel een slag om de arm houden, want dit

onderzoek laat niet zien wat er op de lange termijn gebeurt.

Het kan heel aantrekkelijk lijken om Facebook te gebruiken wanneer je niet

veel zelfvertrouwen hebt. Je hoopt misschien dat je daardoor gemakkelijker

met anderen in contact kan komen en positieve reacties krijgt. Maar

psychologen waarschuwen er wel voor dat dat averechts kan werken omdat

je juist minder likes krijgt.

8. ... dan heb je meer tijd om te lezen.

Jonge kinderen lezen veel boeken, maar naarmate ze ouder worden, neemt

dat snel af. In plaats daarvan besteden ze hun tijd aan digitale apparaten:

gamen, sociale media en films kijken.

39

Dat is jammer, want lezen is belangrijk voor je ontwikkeling, je

woordenschat. Sommige ingewikkelde kwesties laten zich beter uitdrukken in

woorden dan in beelden. En als je minder leest – kun je weer minder goed

leren...

9. ... dan lees je intensiever.

Jongeren lezen minder boeken, maar ze lezen nog wel veel op een scherm.

Dat kan heel nuttig zijn, maar lezen op een scherm(pje) is anders dan in een

boek, omdat we op een scherm sneller afgeleid worden. Mensen die veel op

een scherm lezen, lezen vaak oppervlakkiger.

Het lezen van een boek oefent onze hersenen op een andere manier dan het

kijken van een film. Goed en intensief lezen, dieplezen, is een vorm van

hersentraining die weer nuttig is voor het leren.

10. ... dan win je kostbare tijd.

’t Is hierboven al vaker genoemd: als je matig bent met je mobiel kun je je tijd

besteden aan ontspanning, lezen, gesprekken of slapen. Maar er is nog een

andere reden om over je tijdsbesteding na te denken. Tijd is kostbaar. Vooral

omdat je besteding ervan onomkeerbaar is én omdat de tijd eindig is. Een

wijze, oude man, Mozes, schreef daarover in Psalm 90: “Leer ons alzo onze

dagen tellen, dat wij een wijs hart bekomen.”

Sociale media kosten veel tijd en het aantal jongeren dat daarin geen maat

weet te houden, lijkt toe te nemen. Er is zelfs een nieuw woord voor bedacht:

socialbesitas. EenVandaag maakte er een reportage over. Gelukkig zijn er

maar heel weinig mensen écht verslaafd.

Overtuigd? Dan zijn er gelukkig ook veel mogelijkheden om mobielgebruik te

matigen. Het kan je helpen als je duidelijke afspraken maakt met jezelf of met

40

je ouders of anderen in je omgeving en als je daar ook met anderen over

praat. Een paar voorbeelden voor goede voornemens voor het nieuwe jaar:

1. Gebruik je mobiel niet tijdens de maaltijden.

Logisch eigenlijk? Je praat niet met je mond vol – ga dan ook geen bericht

sturen met je mond vol.

2. Leg je mobiel aan de kant tijdens het huiswerk doen.

Een gouden regel: 25 minuten huiswerk doen, 5 minuten je berichten

bijwerken. Justine Pardoen legt bij NTR Academie uit waarom.

3. Laat je mobiel beneden als je gaat slapen.

Goede tip. Spreek dit af met al je huisgenoten en hou elkaar eraan. Koop een

wekker zodat je geen reden hebt om je mobiel mee te nemen naar je

slaapkamer.

4. Zondag is rustdag, ook voor mijn mobiel.

Een mobiel bij je als je naar de kerk gaat, kan heel handig zijn, als er

onderweg wat gebeurt. Maar wees eerlijk: is dat de echte reden? Gun dat

apparaat ook een dag rust en bedenk waar de zondag voor bedoeld is. Een

dag mobiel-vasten per week is een verademing. Groet je digitale vrienden op

zaterdagavond: “Goede zondag, tot maandag.”

5. Spreek in je WhatsApp-groep(en) een eindtijdstip af.

Heeft in jouw groep ook niemand het laatste woord? Dat is een kwestie van

afspreken én je eraan houden.

6. Zet je geluiden en meldingen van berichten uit.

Als je weet dat er een bericht is, is het veel lastiger om het ongelezen te

laten.

7. Neem tijd voor ontspanning, rust, beweging, nachtrust.

Blokkeer die tijd in je agenda. Het helpt je om op andere momenten fitter te

zijn.

41

8. Maak er een gewoonte van om mensen aan te kijken als je met hen

spreekt.

Logisch he? Maar de ‘onderkin-generatie’ heeft juist geleerd om tegelijk

berichten te tikken en met anderen te praten. Het nadeel is dat je dan de

non-verbale communicatie mist. Als je iemand aankijkt, hoor je zóveel meer!

9. Neem een kleinere bel- en/of databundel.

Hoe groter je bundel, hoe meer je gaat verbruiken. Maar het omgekeerde

werkt ook.

10. Ga eens bij iemand op bezoek.

Een echte ontmoeting biedt zoveel meer dan een digitaal contact. Kijk maar

naar wat de apostel Johannes daarover schrijft: “Ik heb veel aan ulieden te

schrijven, doch ik heb niet gewild door papier en inkt; maar ik hoop tot

ulieden te komen, en mond tot mond met u te spreken, opdat onze

blijdschap volkomen moge zijn.”

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad en

lector Nieuwe media van Driestar Hogeschool.

42

Let’s game. Over ouders en gaming: voor ouders en hun gamers, Martine F. Delfos

Spelen in een virtuele wereld, Mediawijzer

Pelgrim in medialand, Steef de Bruijn en Henrieke van Dam

www.weeswijsmetmedia.nl

www.mediaopvoedwijzer.nl

www.mijnkindonline.nl

www.digidreumes.nl

www.mediaopvoeding.nl

www.mediawijsheid.nl

www.beeldengeluid.nl/mediaukkieland

www.mediawijzer.net

www.nji.nl

www.geloofinhetgezin.nl

Voor in de agenda: D.V. 15 mei en 18 oktober 2018 organiseren we

opnieuw twee opvoedingsavonden. We hopen u ook dan weer te

ontmoeten!

Houd de website in de gaten!

D.V. 15 mei 2018D.V. 18 oktober 2018

volgende avonden:

www.geloofwaardigopvoeden.nl