Rapport tweedaagse workshoptoegevoegde waarde van de hygiënecode voor de rijstsector. Hij heeft ook...

Ir. S. Mac Donald

NATIONAAL RIJSTPROGRAMMA

Pro ject : 9ACP RPR006

Rapport tweedaagse workshop

“Introductie van een hygiënecode in de rijstsector”

dinsdag 7 en woensdag 8 augustus 2007.

2

Inhoudsopgave

I. ACHTERGROND .......................................................................................................................................... 3

2. SAMENVATTING SEMINAR ........................................................................................................................ 4

2.1. Voorbereiding van het seminar ......................................................................................................... 4

2.2. Opening van het Seminar. ................................................................................................................. 4

2.3 Agenda Seminar 7 Augustus 2007 ..................................................................................................... 5

2.4 Agenda Seminar 8 Augustus 2007 ..................................................................................................... 7

3. AANBEVELINGEN & CONCLUSIE ................................................................................................................ 9

BIJLAGEN

BIJLAGE 1 Programma workshop hygiënecode ............................................................................................ 10

BIJLAGE 2 Vragen naar aanleiding van de diverse presentaties .................................................................. 11

BIJLAGE 3 Lijst van participanten ................................................................................................................. 12

BIJLAGE 4 Achtergronden en doelstellingen QMS/FS project ...................................................................... 15

BIJLAGE 6 Surinaams Bureau voor Standaarden (SBS) ................................................................................. 26

BIJLAGE 7 Impact van de EPA en de andere handelsovereenkomsten op de voedselveiligheid in de

rijstsector .................................................................................................................................... 37

BIJLAGE 8 De hygiënecode ten behoeve van de rijstsector ......................................................................... 41

BIJLAGE 9 Evaluatieformulier ....................................................................................................................... 45

3

1. ACHTERGROND

“Trends in global food production, processing, distribution and preparation present new challenges

to food safety. Food grown in one country can be transported and consumed half way across the

world. The government of Suriname has to recognize that food safety is an essential public health

function. Food Safety must be addressed along the entire food chain by measures based in sound

scientific information at national, regional and international levels. Food safety programs are

increasingly focusing on a farm-to-table approach as an effective means of reducing food borne

hazards.

The globalisation of the food trade offers many benefits to consumers, as it results in a wider variety

of high-quality foods that are accessible, affordable and safe, meeting consumer demands. The

global food trade provides opportunities for food-exporting countries to earn foreign exchange,

which is indispensable for the economic development of many countries and for improving the

standard of living of many people. However, these changes also present new challenges to safe

food production and distribution and have been shown to have widespread repercussions on

health.”

Het seminar “Introductie van een hygiënecode voor de rijstsector” werd op 7 en 8 augustus 2007

gehouden als onderdeel van het Nationaal Rijstprogramma. Dit nationale programma vormt

onderdeel van het regionaal rijstprogramma (9.ACP.RPR.6) dat met fondsen uit de 9e EOF wordt

gefinancierd.

De hygiënecode is opgesteld middels het uitvoeren van literatuur- en veldonderzoek. Het geheel is

georganiseerd door Poly Formis Consultants in samenwerking met SPMU.

Het doel van het seminar was:

i) Het bespreken van de toegevoegde waarde van de hygiënecode binnen de

rijstsector.

ii) Het bewustwordingsproces binnen de rijstsector op gang brengen om te werken met

een hygiënecode.

iii) Het introduceren van een hygiënecode binnen de rijstsector.

iv) Het creëren van draagvlak binnen de sector door het bespreken van de hygiënecode.

4

2. SAMENVATTING SEMINAR

2.1. Voorbereiding van het seminar

Het programma is voorbereid door Poly Formis Consultants in samenspraak met medewerkers van de

Suriname Project Management Unit (SPMU). Het seminar werd gedurende twee dagen gehouden. Op

dag 1 is er algemene informatie verstrekt over de toegevoegde waarde van een hygiënecode voor

de rijstsector. Op dag 2 is door een genodigde groep gediscussieerd over de inhoud van de code. Op

dag 1 hebben ongeveer 80 mensen deelgenomen aan het seminar. Het betrof vertegenwoordigers

van de rijstsector, verwerkers, landbouwers, genodigden en overige belangstellenden.

Het programma van het seminar is opgenomen in Bijlage 1.

2.2. Opening van het seminar.

2.2.1) Ing. A. Zalmijn M.Sc., die als dagvoorzitter fungeerde, heette de aanwezigen van harte welkom

en gaf aan blij te zijn met de opkomst. Hij gaf aan dat het programma gewijzigd was omdat de

minister van LVV nog niet gearriveerd was. Hij benadrukte het belang van de rijstsector voor

Suriname ook vanwege het feit dat zeer veel investeringen zijn gedaan in de sector. Men moet

daarom deze sector daarom ondersteunen. Voorts heeft hij ook het panel en de inleiders

voorgesteld aan de deelnemers.

2.2.2) Drs. B. Shankar, districtscommissaris van Nickerie, gaf aan dat het niet een modeverschijnsel is

om mee te aan met de globaliserende wereld maar een noodzaak. Indien de bedrijven

erkenning en acceptatie willen, dan moeten standaarden aangelegd worden die de

bedrijven. Met dit seminar wordt het startsein gegegeven. Scholing, omscholing en bijscholig

zijn instrum voor beleid om u enige mate te laten proeven van profe. De landbouwer moet de

landbouw als zelfstandig beschouwen met een bepaalde planning, budget en systematiek.

De landbouwer dient zijn rol en plaats te kennen in het productieproces. De landbouwer is een

schakel in het gehele proces en dient zich hiervan bewust te zijn. Rijst is ons hoofdvoedsel, moet

viig zijn en dient internationaal aangeprezen te worden. Het verheffen van de Hygiënecode tot

wetgeving is noodzakelijk en opende hiermee het semina.

5

2.2.3) Drs. K. Raghoebarsing, minister van Landbouw, Veeteelt en Visserij, gaf in zijn redevoering aan

dat dit seminar in het licht gezien moet worden van een upgrading van de totale rijstsector.

Voedselveiligheid is in de afgelopen periode meer in het centrum van het beleid dat de

regering voert. ....hygiënecode van rijstsector is geen incident en past precies binnen het beleid

van de overheid. Gaf als voorbeeld aan het viskeuringsinstituut dat binnenkort operationeel zal

zijn. Indien de voedselveiligheidsstandaarden niet in acht genomen worden zal dit leiden tot

onmiddellijke crisis in de sector. Memoreerde de stopzetting van visexport en die zeer veel

schade heeft opgelopen. Bedrijven dienen eerst een volledige keuring te ondergaan alvorens

te kunnen exporteren en gaf aan dat de vissector wat dit betreft vooruit loopt. Ook binnen de

groentesector zullen binnenkort afspraken gemaakt worden. Om veilig te produceren dienen

residuen tot een minimum beperkt te worden. In de veesector is een aanvang gemaakt met

de registratie van het vee. Voedselveiligheid is belangrijk voor onze eigen bevolking,

gezondheid van onze binnenlandse consument. Sectoren moeten niet onafhankelijk opereren

maar moeten van elkaar leren om zodoende duplicatie te voorkomen en te komen tot een

nationaal voedsel veiligheids management systeem. Met de hygiënecode van rijst zet de

rijstsector een belangrijke stap voorloopt in de agrarische economie en zodoende de

achterstand inhaalt en op het niveau komt van de vissector. Tot slot gaf hij aan dat binnen de

sector uit eigen bewustzijn en belang moet zijn om de veiligheid van de consument te

garanderen en de regels na te leven.

De schakels en/organisaties moeten elkaar ondersteunen, AgricAHAFSU en SBS dienen samen

te werken. Binnen de rijstsector staat het seminar op zich getuige de trainingen die reeds

succesvol zijn afgerond. Hij gaf aan dat in Suriname de juiste deskundigen aanwezig zijn Tot slot

nodigde hij de bedrijven uit dat alle rijstverwerkers mee zullen gaan in het certificeringsproces.

2.3 Agenda 7 augustus 2007

2.3.1. Presentatie “Achtergronden en doelstellingen QMS/FS project” door ir. R. Elmont

De presentator schetste de achtergronden en doelstellingen van dit project en de stand

van zaken evenals verdere geplande activiteiten van het project. Hierbij werd o.a.

aangegeven de algemene doelstellingen van het rijstproject, het programma en de

huidige stand van zaken van het project. In bijlage 10 is de presentatie van de presentator

opgenomen. Gaf tot slot aan dat tijdens dit seminar diverse deskundigen zullen ingaan op

de diverse facetten met betrekking tot voedselveiligheid en kwaliteitsmanagement. In

bijlage 4 zijn de toespraak en de presentatie opgenomen.

2.3.2. Bedrijfsfilm

In deze bedrijfsfilm zijn de verschillende basisvoorwaarden programma geïllustreerd en gaf

een duidelijk beeld aan de participanten van seminar wat deze programma’s inhouden. Er

wordt momenteel een promotiefilm tbv de rijstsector ontwikkeld. Deze wordt in de

komende weken gefinaliseerd en zal aan de leden gepresenteerd worden.

2.3.3. Presentatie “De toegevoegde waarde van een hygiënecode” door ir. R. Ong-A-Kwie

Heeft in zijn presentatie aangegeven wat de overeenkomsten en verschillen zijn tussen de

verschillende kwaliteitsnormen zoals Good Agricultural practices (GAP), Hazard Analysis and

Critical Control Points (HACCP) en het voedselveiligeheidsmanagementsysteem (ISO22000).

Heeft aangegeven dat de basisvoorwaarden van eminent belang zijn voor het ontwikkelen

van verdere systemen en deze systemen nodig zijn om preventief en volgens vooraf

vastgestelde procedures te werken. Heeft aangegeven dat deze systemen uitgebreid aan

de orde zijn gekomen tijdens de training en deze in samenwerking met belanghebbenden

verder uitgebreid zullen worden.

In bijlage 5 zijn de speech en de presentatie opgenomen.

2.3.4. Presentatie “Rol Surinaams Bureau voor Standaarden” door mw. drs. M. Kerkhoffs-Zerp

In Suriname is er sinds kort een Surinaamse Bureau voor Standaarden opgericht. In deze

presentatie is door de voorzitter van het bureau een uiteenzetting gegeven wat de rol

(achtergrond) is van dit bureau voor de Surinaamse samenleving, gemaakte stappen,

6

samenstelling en taken van het bestuur, doel & taken van het bureau, focus van het beleid,

functionering, taken en bevoegdheden, goedkeuringsprocedures met betrekking tot

goedkeuring van wetten. Tot slot zijn de vervolgacties die nog uitgevoerd moeten worden

om het bureau operationeel te maken besproken. De voorzitter benadrukte nogmaals de

rol van standaarden voor de rijstsector. Gaf aan bijzonder blij te zijn dat de rijstsector gestart

is met het ontwikkelen en implementeren van deze standaarden. In bijlage 6 zijn de

speeach en de presentatie opgenomen.

2.3.4. Presentatie “Impact van de EPA en andere handelsovereenkomsten op de rijstsector” door

de heer N. Soechit (bestuurslid van de vereniging van rijstexporteurs en verwerkers)

De exporten naar Europa vinden momenteel plaats onder de Cotinou agreement, dit zal

per 1 Januari 2008 onder de EPA voortgezet worden. Deze overeenkomst geeft aan de

ACP landen, waartoe Suriname ook behoort, vele voordelen. De presentator gaf aan dat

een kort overzicht van de verschillende handelsovereenkomsten die er tot nu toe geweest

zijn. Indien suriname het verdrag per 1 Januari niet getekend heeft zal dit nadelige effecten

hebben voor de rijstsector, de bescherming mbt het betalen van de heffing van tarieven

vervallen. De kwaliteit en veiligheid van de rijst zal om een concurrentie positie te moeten

behouden nog meer onderstreept worden omdat andere landen vanwege het wegvallen

van deze voordelen gemakkelijker toegang hebben op o.a. de Europese markt. In bijlage 7

zijn de toespraak en de presentatie opgenomen.

2.3.5. Presentatie “Hygiënecode ten behoeve van de rijstsector” door mw. ir. R. Sahtoe

De presentator heeft in haar presentatie uitgelegd wat de hygiënecode inhoudt en hoe deze is

opgebouwd. De hygiënecode is letterlijk de vertaling van HACCP naar een specifieke sector, in

dit geval de rijstsector. De Hygiënecode is opgebouwd uit vier gedeelten te weten: een

algemeen gedeelte, Basisvoorwaarden programma’s (Deel A), HACCP (Deel B) en de bijlagen.

De hygiënecode is van toepassing op elk padie verwerkend bedrijf. Het belang van het

hygiënisch produceren is nogmaals benadrukt. In bijlage 8 zijn de toespraak en de presentatie

opgenomen.

Het seminar heeft een vlot verloop gehad. Het programma is conform afgewerkt met uitzondering van

de toespraak van de minister van LVV. De minster is vanwege omstandigheden later dan gepland

7

gearriveerd. De organisatie heeft desondanks besloten om het programma volgens planning

voortgang te laten hebben.

De vragen die gesteld zijn naar aanleiding van de presentaties staan vermeld in bijlage 2. SPMU

heeft eveneens het volledige seminar vastgelegd op band.

Tijdens de verschillende presentaties is er op bepaalde momenten ingegaan op diverse problemen

binnen de rijstsector en hierover zijn door de participanten ook vragen gesteld. De minister van LVV

heeft aangegeven dat dit seminar is tbv de hygiënecode en niet om alle andere zaken, die ook

belangrijk zijn, aan de orde te stellen. Bij de afsluiting van de eerste dag van het seminar door de

minister heeft hij aangegeven dat het seminar een duidelijk beeld heeft geschetst over de

toegevoegde waarde van de hygiënecode voor de rijstsector. Hij heeft ook aangegeven dat er

een gesprek met de vereniging zal plaatsvinden om de problematiek van de rijstsector te

bespreken.

2.4 Agenda seminar 8 augustus 2007

Op de tweede dag van het seminar is door een geselecteerde groep, genodigden, de Hygiënecode

besproken. De groep is in tweeen verdeeld en per groep waren de leiders ir. R. Ong-A-Kwie en mw. i.

R. Sahtoe respectievelijk. Doordat de participanten de hygiënecode op de dag zelf ontvingen,

hebben deze geen gelegenheid gehad om

de informatie van tevoren te bestuderen. Hierdoor is slechts deel A van de Hygiënecode behandeld.

De knelpunten/vragen zijn per groep gepresenteerd en delen hiervan zijn door mw. S. Mac Donald

behandeld. De discussiepunten zijn vermeld in de hygiënecode. Aan het eind van de dag is het

seminar door de participanten geëvalueerd.

Het geheel is afgesloten door dhr. R. Elmont. In zijn afsluiting sprak hij de hoop uit dat het doel van het

seminar gehaald is. De participanten zullen de opgedane kennis tijdens de afgelopen trainingen, het

seminar en de toekomstige bedrijfsbezoeken tot zich moeten nemen en toepassen in de praktijk. Ook

is aangegeven dat het de inzet van een ieder vereist om dit tot een succes te maken.

8

Evaluatie Seminar door Participanten

Het evaluatie formulier (bijlage 9) is op dag 2 door ongeveer 42 participanten ingevuld.

Het seminar is in zijn algemeenheid goed beoordeeld. De participanten hebben de informatie als

zeer positief ervaren.

De sprekers, de presentaties en duur van het seminar zijn zeer goed beoordeeld en het informatie

materiaal en de opbouw van het seminar als goed. Bij de gestelde vraag “Bent u voldoende in de

gelegenheid gesteld uw mening te uiten in de discussies?” hebben allen met ja geantwoord.

Bij de vraag “Wat zijn voor u de belangrijkste leermomenten geweest??” zijn de hierna

volgende antwoorden gegeven:

* Het concretiseren van de presentaties door de (praktijk) oefeningen en

het aanschouwelijk maken door de film. Kortom het geheel heeft beantwoord aan mijn

verwachtingen;

* De discussies, leren van elkaar

Bij de vraag “Bent u in staat hetgeen u tijdens de discussie geleerd heeft toe te passen

en over te dragen??” zijn de hierna volgende antwoorden gegeven:

* Ja, alleen moet van de leiding (directie) de wil aanwezig zijn;

* Nee (15 participanten)

Bij de vraag “Heeft u verder nog opmerkingen of suggesties??” zijn de hierna

volgende antwoorden gegeven:

* Een duidelijke follow-up om geen momentum te verliezen;

* Vervolg training en monitoring;

* Er zijn eisen opgenomen die niet van toepassing zijn in het bedrijf;

* Begeleiding bij opmaak van schema en dergelijke stukken;

* Hand-outs van de presentaties;

* Document moest in advance worden verstrekt om zowel inhoudelijk alsmede

redactionele zaken te becommentariëren

9

3. AANBEVELINGEN & CONCLUSIE

De ontwikkeling en implementatie van de Hygiënecode voor de Rijstsector is van enorm belang

voor de productie van rijst- en rijstproducten. Hiertoe dienen de producenten op de hoogte te zijn

van alle regels die opgenomen zullen worden in de Hygiënecode en dit ook toe te passen binnen

de sector.

De volgende conclusies en aanbevelingen kunnen getrokken worden naar aanleiding van dit

seminar:

Aanpassen hygiënecode

Aan de hand van de groepsbevindingen zal de Hygiënecode verder aangepast moeten worden.

Doordat de participanten onvoldoende tijd hebben gehad om

de code te bestuderen, zal er nog een discussie sessie georganiseerd worden.

De volgende activiteiten zullen uitgevoerd moeten worden

TIJDSPLANNING DEADLINE * Toesturen commentaar hygiënecode door de rijstverwerkers - 24 augustus 2007 * Discussiesessie II 31 augustus 2007 * Commentaar VRE 1 oktober 2007 * Commentaar Technische Commissie (SBS) 15 november 2007 * Finaal concept hygiënecode 30 november 2007

Er dienen duidelijke mijlpalen gesteld te worden omdat de verschillende multilaterale

overeenkomsten waaronder de EPA, per 1 Januari 2008, inwerking treden. De rijstsector dient

hierop voorbereid te zijn.

De rol van het standaarden bureau

De overheid van Suriname moet het belang van het standaarden bureau inzien. Dit bureau zal

standaarden ontwikkelen en goedkeuren voor de verschillende sectoren zodat deze volgens de

juiste nationale standaarden kunnen werken. De hygiënecode zal door het bureau verheven

moeten worden tot wet, om de verwerkers te laten voldoen aan de wet. Naar aanleiding van het

seminar waarin de hygiënecode met alle stakeholders besproken is zal er door het Suriname

Bureau voor Standaarden (S.B.S.)

een Technische Commissie geïnstalleerd dienen te worden. Deze commissie zal bestaan uit

vertegenwoordigers van diverse instanties die de hygiënecode verder zal moeten ontwikkelen. De

hygiënecode zal uiteindelijk tot wet verheven moeten worden. In de hygiënecode is dit reeds

opgenomen.

Kosten renovatie en/of andere investeringen

Om aan de wet te voldoen zullen de huidige rijstverwerkers grote aanpassingen moeten plegen.

Voor sommige verwerkers zal deze investering niet haalbaar zijn.

Er zal naar financiering gezocht moeten worden bij diverse instanties. De overheid zal hierin een

faciliterende rol moeten spelen mede als de proactieve rol van de rijstsector zelf.

Inventarisatie en kosten monster analyses

Een onderdeel van de hygiënecode is het voldoen aan de voedselveiligheidseisen, HACCP. In dit

systeem is de productkwaliteitscontrole heel belangrijk omdat door de verwerker aangetoond

moet worden dat het product aan de juiste eisen voldoet. Nagegaan moet worden welke testen

verplicht uitgevoerd moeten worden voor de rijstmonsters. Momenteel is er in Suriname geen

erkend laboratorium dat deze analyse ten behoeve van de rijstsector zou kunnen uitvoeren. De

monsters zullen naar een laboratorium in het buitenland verstuurd moeten worden. Hiervoor zal ook

naar financiering gezocht moeten worden.

10

BIJLAGE 1 Programma workshop hygiënecode

Dag 1 (dinsdag 07 augustus 2007)

08:30-09:00u Ontvangst en registratie deelnemers

09:00-09:10u Kennismaking en introductie

Ceremoniemeester: ing. A.L. Zalmijn M.Sc.

09:10-09:30u Opening workshop minister LVV (drs. K. Raghoebarsing)

09:30- 09:50u Achtergronden en doelstellingen van het QMS/FS-traject

Spreker: ir. R. Elmont

09:50-10:00u Film voedselhygiëne en -veiligheid

10:00-10:15u Koffiepauze

10:15-10:45u De toegevoegde waarde van een Hygiënecode

Voedselveiligheid/GMP/HACCP/ISO9001:2000 versus ISO22000

(Spreker: ir. R. Ong A Kwie, vragenronde: 10 minuten)

10:45-11:15u Rol Surinaams Bureau voor Standaarden (i.h.b. in relatie tot de

goedkeuringsprocedure en inspectie van standaarden)

(Spreker: Voorzitter SBS, vragenronde: 10 minuten)

11:15-11:45u Impact van de EPA en andere handelsovereenkomsten op de

voedselhygiëne in de Rijstsector

(Spreker: N. Soechit - bestuurslid VRE, vragenronde: 10 minuten)

11:45-12:15u Presentatie Hygiënecode ten behoeve van de Rijstsector

Spreker: mw. ir. R. Sahtoe (Poly Formis Consultants)

12:15-13:00u Samenvatting en afsluiting dag 1

13:00u Lunch

Dag 2 (woensdag 08 augustus 2007)

08:30-09:00u Ontvangst en registratie deelnemers

09:00-09:15u Planning dag 2 en procedures werkgroepen

09:15-10:15u Werkgroepen:

A. Discussie hygiënecode

B. Programma invoering en inspectie

C. Voorwaarden HACCP certificering


10:30-12:00u Werkgroepen (vervolg)

12:00-13:00u Presentatie aanbevelingen en discussie werkgroepen


13:15-14:00u Slotdiscussie hygiënecode ten behoeve van de Rijstsector

14:00-14:15u Afsluiting seminar

14:15u Lunch

11

BIJLAGE 2 Vragen naar aanleiding van de diverse presentaties

Presentatie “De toegevoegde waarde van een hygiëne code” door de heer. R. Ong A Kwie

1.) Zijn de grenswaarden bekend voor chemische bepalingen en is er in Suriname een

laboratorium om deze testwaarden te meten?? (Kartosoewito)

De chemische waarden zijn bekend, echter is er in Suriname geen erkend laboratorium die dit zal

kunnen analyseren. De mogelijkheden zullen nagegaan moeten worden.

2.) Wie is verantwoordelijk van het product?? (Mahatwatkhan)

Een ieder in de keten is verantwoordelijk. From farm to plate. Een verwerker dient er voor te zorgen

dat het product veilig is, maar ook in de supermarkt moet het product veilig worden opgeslagen.

3.) Alle bedrijven dienen hun verantwoordelijkheid te kennen en gecertificeerd zijn. SBS en HI

moeten hiervoor zorgdragen?? (Pahlad)

Bedrijven moeten hun eigen verantwoordelijkheid kennen

4.) Heeft aspect gemist van de traceerbaarheid. Is de traceerbaarheid in de code opgenomen??

Is in de presentatie niet genoemd?? (Grauwde).

Aangegeven is dat dit onderwerp tijdens de training uitgebreid aan de orde is gekomen en dat

het gedeelte in de code is opgenomen.

Presentatie “Rol Surinaams Bureau voor Standaarden” door mw. M. Kerkhoffs-Zerp

1.) Tijdschema, wat zijn de kosten in dit kader? (Sital)

Het bureau is in het proces van het aantrekken van een directeur en zal binnenkort van start gaan.

Presentatie “Impact van de EPA en andere handelsovereenkomsten op de Rijstsector” door dhr.

Soechit

1.) Gele rijst wordt graag verkocht in Paramaribo. Geen subisidie van de overheid, maar wel

invoerrechtenvrij/vrijstelling invoeren van machines, etc. Er wordt geen restitutie mogelijk

gehonoreerd. Als USA en EU verlenen wel subsidie en wij doen dat niet. (Mahatwatkhan). Geeft

aan dat er niet alleen op seminars geluisterd moet worden maar ook actie ondernomen moet

worden.

2.) Indien er documentatie beschikbaar is wil men dit weten? (Pahlad)

Presentatie “Hygiënecode ten behoeve van de Rijstsector” door mw. R. Sahtoe

1. Welke kosten zijn er aan verbonden? (???)

Aangezien het voldoen aan de regels van de hygiënecode diverse aanpassingen met zich mee

zal brengen, en dit verschilt per bedrijf, is dit moeilijk aan te geven.

2.) Welke organisaties zijn bevoegd om te certificeren? (Kartosoewito)

ISACERT Caribbean, Quality Masters, en andere overige buitenlandse bedrijven.

3.) Kunnen delen hieruit gecertificeerd worden?? (Zerp)

Nee, er kunnen geen delen uit gecertificeerd worden. De hygiënecode is ontworpen op basis van

de Caricom rijststandaard.

12

BIJLAGE 3 Lijst van participanten

7 Augustus 2007 (DAG 1)

No.

Naam & Voonamen Organisatie

DAG 1

1 A. Zalmijn Master of Ceremonie

2 W. Bishesar Sahara N.V.

3 R. Codrington Ministerie van Handel en Industrie

4 Graham Garrod TA-Rice Competetive Programme

5 G. Pahlad VRE / Sunrice

6 H. Pahlad NV Sunrice

7 Tjin A Ton Rijstbedrif Tjin A Ton

8 R. Jairam Jairam

9 H. Jaichard Hira Rijst

10 Mw. M. Biharie Husrah

11 R. Indray Husrah

12 M. Laloe Laloe N.V.

13 K. Mangre NV REM

14 S. D NV REM

15 S. Karso MLN NANNI

16 B. Guptar Ritraco N.V.

17 R. Noredjo MLN NANNI

18 R. Biordja MLN NANNI

19 P. Radjie RADJIE

20 S. Bhagali Prive

21 R. Grauwde LVV

22 Mw. P. Milton LVV

23 R. Ong A Kwie Poly Formis Consultants / Spreker

24 Mw. R. Sahtoe Poly Formis Consultants / Spreker

25 R. Ghisaidobee BOG

26 Bageloe BOG

27 B. Grijpstra SPMU TA

28 B. Meertens SPMU TA

29 N. Soechit VRE

30 H. Oemraw PVEM

31 G. Birdja SPBA

32 A. Soechit Rijstpak N.V.

33 S. Jawalapersad Jawalapersad

34 A. Laloe Laloe N.V.

35 B. Halsey ?

36 A. Ramathin Mahatwatkhan

37 S. Mahatwatkhan Mahatwatkhan

38 C. Baldewsingh Rigpal

39 K. Kartosoewito ADRON

40 M. Kaziemkhan Mahamed Ali

41 J. Bishesar N.V. Sahara

42 B. Jhagroe ODL / LVV

43 K. Nanda LVV

44 Mw. S. Artjoredjo NV B. Karaya

45 B. Karaya NV B. Karaya

46 R. Awadpersad NV B. Karaya

47 D. Bissesar Rijst bedrijf D. Bissesar

48 J. Jaggernath Rijstbedrijf Jaggernath

13

No.


49 L. Mahawatkhan R.B. Mahatwatkhan

50 H. Bissesar Rijst bedrijf D. Bissesar

51 ? Karmein

52 Kromontro INI-DIA N.V.

53 Mw. Y. Ramnarain LVV AHFSU

54 D. Bihari N.V. NANNI

55 W. Meynen Landbouwbank

56 S. Diran Landb. PVCM

57 R. Rigpal Rigpal

58 J. Ganpat LVV Regio West

59 P. Sit Laloe Husrah

60 Mw. M. Kerkhoffs – Zerp Ministerie HI / Spreker

61 R. Ristie SBS (pers)

62 B. Debidien DWT (pers)

63 R. Ramatar Rasonic (pers)

64 J. Vriesde Rasonic (pers)

65 R. Narsing N.V. NARVIN

66 B. Ramadhin D. Ramadhin

67 G. Sewradj Ministerie van LVV

68 J. Tjoe A Wie SPMU

69 W. Waidoe SPMU

70 I. Dihardjo SPMU

71 R. Tokaryo SPMU

72 Mw. A. Gangapersad SPMU

73 Mw. A. Bawanie SPMU

74 Mw. S. Mac Donald Poly Formis Consultants

75 B. Shankar

76 K. Raghoebarsing

Lijst participanten seminar hygiënecode rijstsector op 8 augustus 2007 (DAG 2)

No.


1 R. Grauwde LVV

2 Mw. P. Milton LVV

3 Mw. M. Biharie Husrah

4 R. Indraj Husrah


6 K. Mangre N.V. REM

7 F. Tawjoeram N.V. Sunrice

8 B. Datadien N.V. Sunrice


10 S. Djamin N.V. REM

11 Mw.Y. Ramnarain LVV AHAFSU

12 S. Karsodimedjo M.L.N. NANNI N.V.

13 R. Noredjo M.L.N. NANNI N.V.

14 R. Bierdja M.L.N. NANNI N.V.

15 S. Wirjoredjo N.V. KARAYA

16 A. Radj N.V. KARAYA

17 M. Jagmohansingh Rijstfabriek Ramadien

18 B. Guptar Rimilco

19 S. Mahatwatkhan Mahatwat-khan

20 S. Jawalapersad Jawalapersad

14

No.


21 J. Bishesar Sahara

22 A. Ramadhin Mahatwat-khan

23 Mw. R. Sahtoe Poly Formis Consultants / Spreker

24 J. Hira Hira

25 R. Ong A Kwie Poly Formis Consultants / Spreker

26 O. Kromontono INI-DIA

27 B. Meertens SPMU TA

28 G. Sewradj LVV

29 R. Rigpal Rijstbedrijf RIGPAL

30 R. Elmont EU-Cariforum TA

31 Mw. S. Mac Donald Poly Formis Consultants

32 R. Codrington Ministerie van Handel en Industrie

33 I. Dihardjo SPMU

34 W. Waidoe SPMU

35 A. Tokaryo SPMU

15

BIJLAGE 4 Achtergronden en doelstellingen QMS/FS project

Workshop “Invoering hygiëne

code in de rijstsector van

Suriname” , 7 Augustus 2007

Inleiding:

Achtergronden en doelstellingen

QMS/FSS programma

Inleider : R.J. Elmont.

Rice Processing and loss reduction

expert

Inhoud

Welkom

Algemene doelstellingen van het EU - Rijstproject

Doel QMS/FSS programma

Activiteiten QMS/FSS programma

Resultaten

Verdere stappen

Follow-up

Afsluiting

16

1. Algemene doelstellingen van

het EU - Rijstproject

De algemene doelstelling van dit project

is de verbetering van het

concurrentievermogen, de efficiency

en de levensvatbaarheid van de

rijstsector in Suriname en

Guyana.

Projectonderdelen :

Infrastructurele werken (MCP-kanaal)

Een financiële faciliteit (SURFF)

Een onderzoek/voorlichting deelproject

(REMUS)

Technische- en management ondersteuning

door een nationaal management team (SPMU)

en een internationale groep experts (TA-team)

17

2. Achtergronden:

2. Achtergronden:

Kwaliteitsverbetering door FSS en QMS invoeren

Voedselveiligheid in vele landen verplicht

Voedselveiligheidssystemen gebasseerd op HACCP

Kwaliteitsmanagement systemen ISO-9001, ISO-22000

Waarom voedselveiligheid in de rijstsector

Voorbeelden calamiteiten

Suriname moet voorbereid zijn

Kiezen voor HACCP-systeem

18

4. Activiteiten QMS/FSS

programma

Inschrijving op uitnodiging door lokale consultancy bureaus om dit project onder supervisie van SPMU en de TA uit te voeren.

Survey en gesprekken met bedrijven om vast te stellen wie wil deelnemen

Quick-scan uitgevoerd om gereedheid invoering voedselveiligheidssysteem vast te stellen.

Aan de hand van deze quick-scan 2 groepen geïdentificeerd: groep 1: HACCP - systeem ;

groep 2 basisvoorwaardenprogramma (GMP).

Dit traject bevat de volgende onderdelen: Basishygiëne training

HACCP training

Ontwerpen hygiënecode

Workshop introductie en bespreking van de concept Code.

Aannemen Code door de VRE.

Invoering Code

Indienen Code bij de SSB ter vaststelling als nationale code.

Ontwikkeling en invoeren van een kwaliteitsmanagement systeem

5. Resultaten

Start project: 1 mei 2007

Begeleidend adviesbureau : PolyformisConsultant

Exportbedrijven of bedrijven

die aan exporteurs leveren 23

Bedrijven met belangstelling 20

Deelname quick-scan 18

Bedrijven die participeerden in trainingen 14

Certificaten Basishygiëne training 23

Certificaten HACCP- training 18

19

Resultaat kosten en inspanningen voor bedrijven:

Efficiëntere bedrijfsvoering

Kwalitatief betere en veiligere producten

Verbeterde service naar de consument/afnemer

Verbeterde image van de Suriname rijst

7. Verdere stappen

Morgen wordt met de participerende bedrijven hygiënecode besproken.

Commentaren worden na workshop verwerkt in de Code.

De aangepaste code wordt verstuurd naar de VRE ter goedkeuring door haar leden.

Na goedkeuring door de VRE en aanname als vrijwillige standaard, Code naar de SBS om als nationale code te worden aangenomen.

De goedgekeurde code is basis voor de invoering van voedselveiligheidssysteem.

Invoering met technische ondersteuning van SPMU, het TA-teamen Polyformis.

NB: Uiteraard kunnen overige bedrijven zelfstandig, buiten dit project, zelf de goedgekeurde Code invoeren

20

8. Follow up

Bedrijfsmanagement trainingen en begeleiding bij het opstellen van ondernemingsplannen

Post-harvest trainingen

Technische ondersteuning en adviezen

Evalueren en aanbevelingen verbetering molenregistratie en vergunningprocedure

Cost-benefit analyse van de sector

Evaluatie van marketingstrategie

Training boeren mbt GAP/ontwikkelen GAP

Aanbevelingen voor verdere wettelijke regelingen

9. Afsluiting

Met dank aan bestuur en leden van de

Vereniging van Rijstexporteurs voor hun

ondersteuning en participatie !

21

BIJLAGE 5 De toegevoegde waarde van een hygiënecode

De toegevoegde waarde van een hygiënecode

7 augustus 2007

Polyformis Consultants

Rick Ong A Kwie


???

HACCP

ISO9001:2000

22


Definitie voedselkwaliteit:

"het geheel van de eigenschappen en kenmerken van een product, dat van invloed is op het vermogen ervan om aan vastgestelde of

stilzwijgende behoeften te voldoen"

Definitie voedselveiligheid:

“Een voedingsmiddel dat niet schadelijk is voor de consument wanneer bereid of genuttigd

overeenkomstig beoogd gebruik”


GMP (Good Manufacturing Practices)

Een combinatie van basisvoorwaardenprogramma’s die nodig is om gedurende de productie een hygiënische omgeving te handhaven van grondstof tot veilig eindproduct.

In GMP zijn de volgende Basis voorwaarden programma’s (PRP’s) opgenomen:

- Grondstof; - Omgevingsfactoren;

- Reiniging en desinfectie; - Ongediertebestrijding;

- Persoonlijke hygiëne; - Afvalverwerking;

23


HACCP (Hazard Analysis & Critical Control Points)

Een voedselveiligheidssysteem dat als doel heeft levensmiddelen te produceren, hygienisch, veilig en geschikt voor menselijke consumptie.

Belangrijkste kenmerken van HACCP:

• HACCP bevat 2 onderdelen, de Hazard Analysis and Critical Control Points.

• Werkt preventief, niet reactief,

• HACCP werkt volgens vaste principes t.w.:1. Identificeren van gevaren; 5. Vaststellen corrigerende 2. Benoemen CCP’s; maatregelen3. Vaststellen kritische limieten 6. Vaststellen verificatieprocedures4. Vaststellen monitoringsprocedure 7. Bepalen van documentatie


ISO 9001:2000

24


ISO 22000:2005

Een norm voor voedselveiligheidsmanagement systemen die tot doel heeft een organisatie in de voedselketen te laten aantonen dat zij in staat is de gevaren voor de voedselveiligheid te beheersen, zodat deze veilig zijn op het moment van consumptie.

Het belangrijkste kenmerk van ISO 22000 is dat dit systeem HACCP en ISO 9001:2000 heeft geintegreerd


Basisvoorwaarden programma’s

GMP

HACCP

ISO 22000:2005

ISO 9001:2000

25


De hygiënecode

Een “vertaling” van HACCP naar eenspecifieke sector, in dit geval de rijstsector.


Voordelen van een hygiënecode

• Enten van de basisvoorwaardenprogramma’s op de situatiein de rijstsector;

• Het identificeren/analyseren van gevaren specifiek voor de rijstsector;

• Vaststellen van grenswaarden voor gevaren;• Een leidraad voor te implementeren beheersmaatregelen,

corrigerende maatregelen die vaak per bedrijf zullenverschillen;

Kortom, een handleiding die -bij naleving- aantoonbaar de voedselveiligheid van rijst- en rijstproducten kanwaarborgen

26

BIJLAGE 6 Surinaams Bureau voor Standaarden (SBS)

Surinaams Bureau voor

Standaarden (S.B.S)

Presentatie door:

Mw. Drs. Margret Kerkhoffs-Zerp

Voorzitter Bestuur S.B.S

2

Indeling Presentatie

Achtergrond

Gemaakte stappen

Samenstelling en taken Bestuur S.B.S

Doel en taken S.B.S

Focus beleid S.B.S

Functionering S.B.S

Vervolgacties

27

3

Achtergrond

WTO verdrag

Onderdeel Agreement Technical Barriers to

Trade

Aansluiting Suriname bij de Caricom en

participatie in de CSME (Carico Single Market

and Economy)

4

Gemaakte Stappen

In 1997 technische assistentie gevraagd door Ministerie HI aan de CARICOM voor het verrichten van een studie m.b.t. standaardisatie en de opzet van een Standaarden Bureau in Suriname.

Resultaat: Hutchinson rapport: “Requirements for the establishment of a National Standards Body for Suriname”

Bestuur voor oprichting Stichting Standaarden Bureau ingesteld bestaande uit vertegenwoordigers van de publieke en private sector met het doel voorstellen uit te werken m.b.t. een op te richten Standaarden Bureau

28

5

vervolg Gemaakte Stappen

Heeft geresulteerd in concept Standaarden wet en concept wet voor de oprichting van een Standaarden Bureau

Op 20 augustus 2004, werd de Wet houdende vaststelling van regels betreffende standaarden voor goederen (Standaardenwet) door het Parlement goedgekeurd

2005: Ministerie van HI overeenkomst getekend met de IDB voor de uitvoering van een Trade Sector Support Programme (gefinacierd met fondsen van de donor en van de counterpart (Staat)

6

vervolg Gemaakte stappen

Project Technical Standards IDB-Canada Trade Fund project genaamd: “Support for the Design, Implementation and Management of Trade Policy . Consultant aangetrokken ter ondersteuning van de opzet van het Standaarden Bureau. Verder voorziet het project nog in activiteiten die de functionering van het Bureau verder moeten versterken zoals het ISO lidmaatschap, equipment t.b.v het uitvoeren van testen, trainingen en awareness.

Op 22 februari 2006, werd de Wet houdende de instelling van het Surinaams Bureau voor Standaarden oftwel Wet Surinaams Bureau voor Standaarden goedgekeurd door het Parlement

29

7

vervolg Gemaakte stappen 10 november 2006 Bestuur S.B.S geinstalleerd door de Minister

van HI

Bezoek in november 2006 consultant, Mw. Chang i.v.m. consultaties met het bestuur en relevante instituten met aan standaarden gerelateerde taken (SBB, VGZ/BOG, LVV, EBS, SWM, Uvs) geweest in november 2006 met de consultant, mw. Chang.

Locatie ,huisvesting en de basis accomodatie, equipment en communicatievoorzieningen van S.B.S gerealiseerd

8

Samenstelling en Taken Bestuur

S.B.S

Samenstelling: vastgelegd in artikel 6 van de Wet S.B.S . Vertegenwoordigers van 4 overheidsorganisaties (LVV, VGZ, ATM en HI) , 3 private organisaties (KKF, ASFA, VSB), Academia (Technologische Faculteit van de UvS), en Vakbeweging (Ravaksur)

Taken: gebaseerd op artikel 8 van de Wet voor oprichting

van het S.B.S.

Hoofdtaken:

Vaststelling van het beleid

Toezicht houden op uitvoering van het beleid

Rapporteren aan de Minister van HI

30

9

vervolg Samenstelling en Taken

Bestuur SBS

Subtaken:

- Voordragen Directeur en zonodig onderdirecteuren voor benoeming door Minister HI en voorstellen doen t.a.v de arbeidsvoorwaarden

- Goedkeuren jaarplan en begroting opgesteld door de Directie en voorleggen van de begroting aan Minister HI

- Goedkeuren handelingen door de Directie (zie art. 13 Wet S.B.S)

- Onderzoeken van de balans en winst-enverleisrekening en uitbrengen van preadvies hierover aan de Minister van HI

10

Doel en Taken S.B.S

Doel S.B.S:

het scheppen van een adequate gezonde

standaardeninfrastructuur d.m.v. vaststellen ,

overnemen,, ontwikkelen, onderhouden en bevorderen

van de toepassing en het gebruik van standaarden en

technische voorschriften.

Dit ter stimulering van economische activiteiten,

bescherming van het milieu, veiligheid van leven en

gezondheid van plant en dier,

31

11

vervolg Doel en Taken S.B.S

1. Functioneren als het nationaal instituut voor:

Standaarden en technische voorschriften

Certificeren van goederen en geaccepteerde werkwijzen

Metrologie

Accrediteren van laboratoria

Deze taak brent met zich mee de volgende subtaken:

-fungeren als de lokale vertegnwoordiger van CROSQ en ISO

- Het zijn van de WTO/TBT enquiry point

12

vervolg Doel en taken S.B.S

2. Samenwerken met en coördineren van het werk

van andere instituten bij het formuleren en

publiceren van specificaties

3. Publiceren van standaarden tenminste 30 dagen

voor dat zij in werking treden en het aanhouden

van een openbaar register

32

13

Focus beleid S.B.S

Het beleid zal zich moeten richten op:

1. de behoefte , welke standaarden

2. Welke sectoren? Met concentratie op export

Gaat dus om een inventarisatie waarbij rekening wordt

gehouden met de volgende strategische uitgangspunten:

- stimuleren van economische activiteiten

- Bescherming van de consument

- Bescherming plant, dier en mens

- Bescherming Milieu

14

Functionering S.B.S

Het functioneren van het S.B.S gaat gepaard met

een 4-tal aspecten:

Technische aspecten

Communicatieve aspecten

Organisatorische aspecten

Financiele aspecten

33

15

Technische aspecten

S.B.S moet instaat zijn standaarden te ontwikkelen of te adopteren die in het belang zijn van onze economische ontwikkeling:

Toegang tot informatie van CROSQ en ISO

Participatie in CROSQ

Lidmaatschap ISO

Informatiespreiding

Database

Training

16

Communicatieve aspecten

Het S.B.S zal standaarden verplicht of vrijwillig vaststellen. Hoe komen deze tot stand?

Besluitvorming middels consensus

Samenwerking met alle relevante instanties/instituten/actoren

Participatie in externe commissies van de publieke en private sector en andere samenwerkingsstructuren

Bewustwordingsactiviteiten

34

17

Organisatorische aspecten

S.B.S moet instaat zijn om diensten aan te bieden

en de toepassing van standaarden te handhaven:

Instellen Technische commissies

Opzetten nationaal accrediteringsplan

Opzetten standaarden informatiecentrum

(structuur voor informatieverspreiding)

Controle inspectie

18

Financiele aspecten

S.B.S. moet zichzelf instand houden

Inkomstengenerering b.v. middels het

informatiecentrum, verkoop standaarden,

documentatie materiaal, certifcering middels een

vergoeding etc.

35

19

Goedkeuringsprocedures

standaarden

Instelling Technische commissie na

identificatie van de stakeholders die hierin

zitting moeten nemen

Opstellen werkplan

Formulering en goedkeuring standaarden na

consensus

Publiek wordt in de gelegenheid gesteld om

hun commentaar te leveren

20

Vevolg goedkeuringsprocedure….

Commentaren worden door de TC bekeken en

evt. Meegenomen

Het document wordt na goedkeuring

voorgelegd aan het Bestuur S.B.S

Bestuur S.B.S legt dit voor aan de Minister ter

goedkeuring

36

21

Vervolgacties

Goedkeuring kandidaat directeur door RVM (in

proces)

Benoeming directeur

Officiële instelling S.B.S

Aantrekken initiele staf w.o. Standards

Information Specialist en Standards Officer

Lidmaatschap ISO (voorbereiding bijna

afgerond)

37

BIJLAGE 7 Impact van de EPA en de andere handelsovereenkomsten op de

voedselveiligheid in de rijstsector

IMPACT VAN DE EPAEN DE ANDERE HANDELS-OVEREENKOMSTEN OP DE VOEDSELVEILIGHEID IN DE

RIJSTSECTOR

Dhr. N. Soechit,

BESTUURSLID VERENIGING VAN RIJSTEXPORTEURS

Positie Rijst

Rijst is voor Suriname de meest gecompliceerde branche binnen EPA onderhandelingen

Voor andere producten procedures bekend z.a:

standaarden voor export groente en fruit

Huidig proces van privatisering v.d. bananenbranche

Drie vergaderingen geweest:

1. Joint Working Party on Rice (eind april –Paramaribo)

2. COTED meeting in St. Lucia (medio mei)

9e EDF meeting op Barbados (medio mei)

38

Standpunt EU mbt toegang rijst op de EU markt

1. Als de CSME de EPA wel tekent per 1

januari 2008, zal de EU een

overgangsperiode hanteren voor

bescherming v.d. import van Surinaamse

rijst met een invoerrechten reductie

2. Als de CSME de EPA niet tekent op 1

januari 2008, zal het derde landen tarief

van toepassing zijn

Factoren tav de Exportdaling van Rijst

De verplichte afdracht van deviezen door rijstexporteurs tegen niet marktconforme koeren, terwijl de inputs tegen marktconforme koersen moesten worden aangeschaft

Hoge rente van 45-50% op leningen

Stijging van de kostprijs van Ureum US$225 naar US$600 p/ton

Verlaagde wereldmarktprijs van cargorijst van US$450 naar US$250

Subsidies door USA en EU

39

Stand van zaken in Guyana

Geen afdracht van deviezen tegen

niet –marktconforme koersen

Rente van Circa 13%

Invoerrechten vrijdom van

hulpmiddelen

Gereduceerde brandstofprijs

Afschaffing van de omzetbelasting

Exportmarkten Surinaamse Rijst

1. Brazilie

Afzet markt klein

Beschermde tarief voor 10.000 ton p/jaar

Transportverbinding Suriname -Brazilie slecht

2. Caricom

Oneigenlijke concurrentie van gesubsidieerde Amerikaanse rijst in de CSME

3. Europese Unie

Grootste afzetmarkt voor Suriname

Bedreiging dat de preferentiele voorziening afgeschaft wordt, en derde landen tarief geldig zal zijn conform WTO regeling

40

Samengevat

De Surinaamse rijst heeft toekomst als:

1. De Caribische markt geen gebruik meer maakt van gesubsidieerde , geimporteerde rijst

2. De Subsidie op de EU en USA rijst wordt afgeschaft

3. Schenking van Europese unie voor de Rijstbouw

4. Duidelijk beleid van de Surinaamse overheid mbt de Rijstsector voor verbeteren van de concurrentiepositie

Knelpunten mbt de voedselveiligheid

Kwaliteit en hygiene

Pesticide limits

Genetisch Gemanipuleerde

Organismen (G.M.O.)

Gele rijst (max. 0,05 % aflatoxine

<kankerverwekkend>)

41

BIJLAGE 8 De hygiënecode ten behoeve van de rijstsector

1

De hygiënecode ten behoevevan de rijstsector

7 augustus 2007

Polyformis Consultants

Ir. Rashmi Sahtoe MBA

2 / 8

Het beschijven van de wijze waaropgewerkt moet worden opdat eenhygiënisch product wordt geproduceerd

Een “vertaling” van HACCP naar een

sector in dit geval de rijstsector

De hygiënecode

42

3 / 8

Opbouw hygiënecode

• Algemeen gedeelte

• DEEL A: Algemene hygiene richtlijnen/ basisvoorwaarden programma

• DEEL B: Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP)

• Bijlagen

4 / 8

Opbouw hygiënecode

• Algemeen gedeelte– Voorwoord

– Leden technische subcommissie

– Werkwijzer

– Doel hygiënecode

– Reikwijdte/Scope

– Gebruiksaanwijzing

– Begrippen en definities

43

5 / 8

Opbouw hygiënecode

• Deel A: Algemene hygiëne richtlijnen/ basisvoorwaardenprogramma– Primaire productie

– Inrichting: ontwerp en faciliteiten

– Productie en controle

– Onderhoud

– Personeel (hygiëne, gezondheid, opleiding)

– Transport

– Product informatie en klantbewustwording

– Training

6 / 8

Opbouw hygiënecode

• Deel B: Hazard Analysis and Critical Control Points

– Inleiding

– Definities

– Principes van het HACCP systeem

– Richtlijnen voor gebruik vh HACCP systeem

– Risico-inventarisatie mbt het processchema

44

7 / 8

Opbouw hygiënecode

• Diverse Bijlagen

– Inkoopspecificatie

– Ongediertebestrijdingsplan

– Sectorale monitoring

– Mogelijkheden tot certificering

– Etc.

45

BIJLAGE 9 Evaluatieformulier

Uw mening is zeer belangrijk voor de kwaliteit van onze seminars. Wij hopen dat u dit formulier zo

eerlijk mogelijk invult. Wij danken u voor uw medewerking.

1. Wat vond u van (aankruisen wat van toepassing is):

slecht redelijk goed

De sprekers

Het informatie materiaal

De opbouw van het seminar

De sheets

De (praktijk) oefeningen / discussies

De duur van het seminar (aantal dagen/tijd)

Bent u voldoende in de gelegenheid gesteld uw

mening te uiten in de discussies?

2. Wat zijn voor u de belangrijkste leermomenten geweest??

..............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

3. Bent u in staat hetgeen u tijdens de discussie geleerd heeft toe te passen en over te dragen??

..............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

4. Heeft u verder nog opmerkingen of suggesties??

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

Rapport tweedaagse workshoptoegevoegde waarde van de hygiënecode voor de rijstsector. Hij heeft ook...

Documents

Transcript of Rapport tweedaagse workshoptoegevoegde waarde van de hygiënecode voor de rijstsector. Hij heeft ook...