8 inhoudsopgave1

› Educatief dossier

Radio Cordillera

Hoe ver reikt de stem

van de Filipijnse boer?

››› Inhoud

INLEIDING 4

DEEL 1. GEoGrafIschE sItuErING vaN DE corDILLEra EN DE fILIpIjNEN 5

DEEL 2. BELaNGrIjkstE uItDaGINGEN voor BoErEN IN DE corDILLEra aNNo 2013 7

2.1 Mijnbouw 8

2.2 Grondbezit 11

2.3 Groene revolutie 14

2.4 klimaatverandering 18

2.5 schending van mensenrechten 20

2.6 vrijhandel 23

DEEL 3. hEt wErk vaN soLIDaGro, DE provINcIE oost-vLaaNDErEN 25 EN huN partNErs IN DE corDILLEra

DEEL 4. wErkvorMEN 28

4.1 Dilemmaspel 28

4.2 stellingenspel 29

4.3 filosoferen over grond 30

4.4 tips voor nabespreking 31

4.5 kookwedstrijd met filipijnse ingrediënten 32

BIjLaGEN 33

Bijlage 1: rollen van het dilemmaspel 33

Bijlage 2: stellingen 51

Bijlage 3: tekst over landgebruik en inheemse volkeren 55

Bijlage 4: De recepten 57

Bijlage 5: tekst liedje uit de reportage 60

8 inhoudsopgave3

als gedeputeerde bevoegd voor ontwikkelings-samenwerking vind ik internationale solidariteit zeer belangrijk.

internationale solidariteit gaat over het zich betrokken voelen bij het leven van mensen elders in de wereld.

Maar solidariteit kan pas groeien als we de anderen leren kennen, als we beseffen dat we op één aarde leven, waar we samen verantwoordelijk voor zijn.

noord en Zuid zijn met elkaar verbonden. denken we maar aan de migranten die hun land verlaten om elders hun kans te wagen, of aan de oorza-ken en gevolgen van de klimaatverandering. Fabrieken sluiten hier en gaan produceren in lage loonlanden, waar het recht om zich in een vakbond te verenigen beknot wordt. hier worden mensen werkloos.

daarom is het belangrijk dat we wereldwijd blijven werken aan de realisatie van de universele rechten van de mens en aan de millenniumdoel-stellingen. ook het provinciebestuur van oost-vlaanderen wil haar steentje bijdragen.

Wij hebben sinds 1994 duurzame partnerschap-pen met organisaties in ecuador, Rwanda en de Filipijnen.

Wij ondersteunen projecten in het Zuiden waar-voor oost-vlamingen zich inzetten.

Wij werken in scholen, jeugdorganisaties en gemeenten met educatieve projecten Mondiale vorming. Kortom, wij willen van oost-vlaanderen een solidaire provincie maken! en we willen dat graag doen samen met anderen.

in de Filipijnen werken we samen met solidagro en het ‘Center for development programs in the Cordillera’ (CdpC). onze partners werken aan een samenleving waarin iedereen meetelt en waarin zorgzaam omgesprongen wordt met het milieu. Zij vormen samen een sociale beweging die op-komt voor duurzame verandering.

de steun van organisaties en mensen uit het noorden is voor hen zeer belangrijk. het gaat niet alleen om de financiële steun maar vooral ook om het zich gesteund voelen.

ik hoop dat deze brochure jullie kan boeien en dat jullie net als ik veel respect kunnen voelen voor de inzet van onze Filipijnse partners.

eddy Couckuyt

Gedeputeerde ontwikkelingssamenwerking

Beste leerkracht,

8 inhoudsopgave4

Radio sagada is een lokale radio uit de Filipijnse Cor-dillera-regio. hij kwam er op initiatief van ngo’s en de lokale volksbeweging. de radio wil een stem geven aan gewone mensen uit de streek: boeren, vrouwengroepen, ngo’s, studenten …

documentairemaker Roel nollet en sofie verstraeten van de ngo solidagro reisden met deze gemeenschapsradio mee om de documentaire ‘Radio Cordillera’ te maken. Ze werkten hiervoor samen met CdpC (centrum voor ont-wikkelingsprojecten in de Cordillera), de lokale partner van solidagro, en kregen de steun van de provincie oost-vlaanderen. de twee trokken langs afgelegen dorpen op zoek naar sterke, harde en hoopvolle boerenverhalen achter de projecten van solidagro en de provincie oost-vlaanderen. niet enkel de problemen waar boeren ginds mee kampen worden in beeld gebracht, maar je leert ook hoe ze samen met de partnerorganisaties werken aan concrete oplossingen. Zo wordt ook duidelijk hoe belangrijk boerenorganisaties zijn.

in deze brochure krijg je meer informatie over de grote uitdagingen waarmee boeren in de Cordillera worden ge-confronteerd. omdat deze regio voor veel mensen waar-schijnlijk een onbekend gebied is, start deze brochure met een situering van de Cordillera. Je kan deze situering ook altijd gebruiken als start van een Cordillerales of - avond.

in het tweede deel worden zes uitdagingen van de boe-ren in de Cordillera geschetst: mijnbouw, grondbezit, groene revolutie, klimaatverandering, schending van de mensenrechten en vrijhandel. Bij elke uitdaging krijg je een situering, de verwijzing naar de filmfragmenten die over dit thema gaan en een uitgebreide infofiche. dit gedeelte kan ook achtergrondinfo bieden bij de verschil-lende werkvormen.

in deel drie krijg je uitleg over het werk van de partner-organisaties van de provincie oost-vlaanderen en Bevrijde Wereld in de Cordillera. het vierde deel verzamelt de verschillende werkvormen. Bij elk aanbod wordt de duur aangeduid. Zo kan je zelf een eigen Cordillerales of -avond uitbouwen aan de hand van de korte of lange versie van de reportage ‘Radio Cordillera’. Welke versie je best gebruikt, wordt ook aangegeven bij de werk-vorm. het spelmateriaal vind je in bijlage.

dit dossier is zowel geschikt voor leerlingen uit het se-cundair onderwijs als volwassenen. Je kunt ermee aan de slag in een klaslokaal of een educatieve vereniging voor volwassenen.

als je dit dossier gebruikt in de derde graad van het se-cundair onderwijs, kan je werken aan de volgende vak-overschrijdende eindtermen:

uit context 4 (omgeving en duurzame ontwikkeling):

• Deleerlingenzoekennaarduurzameoplossingenomde lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren.

uit context 6 (de socio-economische samenleving):

• Deleerlingentoetsendeeigenopvattingaandever-schillende opvattingen over welzijn en de verdeling van welvaart.

• Deleerlingenzettenzichinvoordeverbeteringvanhet welzijn en de welvaart in de wereld.

• Deleerlingengevenkenmerken,mogelijkeoorzakenen gevolgen van armoede aan.

››› Inleiding

8 inhoudsopgave5

SituERing van dE CoRdillERa

de Cordillera is een bergstreek in het noorden van de Filipijnen, even groot als vlaanderen, met voornamelijk rijst- en groenteproductie. de bergen van de Cordillera zijn zeer rijk aan ertsen en mineralen en voeden 6 grote waterstelsels op Luzon, het meest noordelijke eiland van de Filipijnen. sinds de 20ste eeuw worden grote mijnbedrijven aangetrokken door deze rijke ondergrond. hierdoor zijn veel problemen ontstaan. Boeren verliezen hun grond, rivieren worden vervuild. de bouw van grote dammen, ontbossing en de algemene klimaatverande-ring veroorzaken grote problemen. de jaarlijkse tropi-sche stormen worden steeds gevaarlijker, droogtes du-ren langer en seizoenen zijn onvoorspelbaar geworden.

de inheemse volkeren in de Cordillera, de igorot (= volk uit de bergen) beschouwen het hoogland van de Cordil-lera als hun voorouderlijk domein. hun leven is erg ver-bonden met het land. eeuwenlang hanteerden ze het eenvoudige principe dat het land en de grond in goede staat moeten doorgegeven worden aan de volgende ge-neraties. Ze gebruikten de grond lange tijd op collectieve basis en kenden geen eigendomstitels. Ze hebben een rij-ke traditie van duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdom en legden bijvoorbeeld de zeer bekende rijstterrassen van Banaue aan (bekend als het 8ste wereldwonder) waarop al eeuwenlang inheemse rijstvariëteiten worden geteeld. google deze naam maar eens om te zien hoe mooi dit is!

de Cordilleraregio is door haar iets koeler klimaat lang de rijst- en groenteschuur van het land geweest. Maar daarin is langzamerhand verandering gekomen. de voor-ouderlijke gronden van de igorot worden nu bedreigd, hetgeen de voedselzekerheid van de bevolking in de Cor-dillera in gevaar brengt.

geografische

situering van

de Cordillera en

de Filipijnen

› DEEL 1

º15 minuten

Benodigdheden: wereldkaart

aan de hand van de inleidende vragen, de tekst en de landfiche over de Cordillera kan je samen met de leerlingen of deelnemers de Cordillera en de Filipijnen situeren in de wereld.

Inleidende vragen aan de hand van een wereldkaart:

Waar vind je de Filipijnen?

eens je de Filipijnen gevonden hebt op de wereldkaart, weet je dan ook waar de Cordillera gelegen is?

8 inhoudsopgave6

WiSt jE dat … ?

… de vlag van de filipijnen iets zegt over de indeling van het land?

de vlag symboliseert ‘de ziel van de Filipino en de liefde voor het vaderland.’

het rode deel staat voor vaderlandsliefde.

de witte driehoek symboliseert gelijkheid.

de drie sterren in de uithoeken van de driehoek staan voor Luzon, de centrale eilandengroep visayas en het eiland Mindanao in het zuiden.

de zon en de acht stralen staan voor de provincies die als eerste de wapens tegen de spanjaarden opnamen.

• Oppervlakte:17.500km2 (de grootte van vlaanderen)• 6provinciesenéénstad:BaguioCity• Natuurlijkerijkdommen:enormegoud-enkopervoorraden,

zilver en kobalt• Minderdandehelftvanderegioisnogbedektmetwouden• Watervoorzieningvoor6belangrijkerivierenvoorhetgrote

noordelijke eiland Luzon

De bevolking

• 1,7miljoeninwoners• Bijna1/5leeftinBaguioCity• 3/4behorentotdeIgorot,deinheemsegroepenindeCordillera.

Zij zijn onderverdeeld in volgende groepen: apayao of isneg, Tinggian, Kalinga, Bontoc, Kankanaey, ibaloy, ifugao en Bago

Inkomen

• 70%vandeFilipijnsebevolkingleeftonderdearmoedegrens.Demeeste van hen zijn boeren. Belangrijkste bron van inkomsten is landbouw (rijst en groenten)

• Levensduurtevooreenfamilievan6:1022pesosperweek. het gemiddelde wekelijkse inkomen per familie: 446 pesos

• OfficieelminimumloonindeCordillera(verschiltlichtjesvanregio tot regio): 237 pesos in de industrie en diensten, 224 pesos in de landbouw (54 pesos = ongeveer 1 euro)

Nuttige bronnen met meer info over de filipijnen:

www.ibon.org

www.bulatlat.com

wikipedia geeft ook degelijke links naar diverse websites van de Filipijnse overheid

http://www.cpaphils.org hier vind je goede verklaringen van de volksor-ganisaties en ngo’s over de laatste mijnramp in de Cordillera in november 2012, toen één van de dammen die de mijnafval tegenhoudt, barstte.

www.karapatan.org

http://cdpckordilyera.org op deze site vind je meer info over de voedsel-zekerheidsprojecten (en andere) en ook links naar videofragmenten uit het oost-vlaamse tv-journaal over het werk van CdpC, de partner van solidagro en de provincie oost-vlaanderen in de Cordillera.

Baguio City

8 inhoudsopgave7

Belangrijkste

uitdagingen

voor boeren in

de Cordillera

anno 2013

1. Mijnbouw

2. Grondbezit

3. Groene revolutie

4. klimaatverandering

5. schending van de mensenrechten

6. vrijhandel

› DEEL 2

88 inhoudsopgave8

“ We zijn tegen de mijnbouw,

want we weten dat onze

velden dan verwoest worden.”

Eddy Dumalig

uitspraak uit de reportage

uitdaging 1. MijnBouW

sItuErING vaN DE uItDaGING ‘MIjNBouw’

de bergen in de Cordillera zitten vol met koper, goud en zilver. dat trekt grote buitenlandse mijnbouwbedrijven aan. de overheid, de grootste landeigenaar, leent de grond liever uit aan deze bedrijven dan aan de boeren. sommige plaatsen zijn gepatenteerde mijnbouwgebie-den. dat betekent dat de grond op elk moment in beslag kan worden genomen.

in de Cordillera doen heel veel boeren als bijverdienste al jaren aan kleinschalige mijnbouw. normaal doen ze dat in kleine tunnels en overleggen ze in de gemeen-schap hoe de opbrengst verdeeld wordt. ngo’s als CdpC ondersteunen de gemeenschappen om deze kleinscha-lige mijnbouw zo milieuvriendelijk mogelijk aan te pak-ken, zonder chemicaliën.

Maar op sommige plekken, zoals in Mainit, beloven bui-tenlandse ondernemingen grof geld en materieel aan de boeren en wordt de hele berg, en dus ook veel landbouw-grond, afgegraven.

hoE worDt DE uItDaGING ‘MIjNBouw’ IN DE rEportaGE tEr sprakE GEBracht?

Filmfragment 1 (39:30-42:35)

een boer uit Mainit werkt als bijverdienste in een kleine mijn: ‘het is niet de overheid die hier komt kopen. noch-tans zouden we dat wel willen, zodat niet alles naar het buitenland zou gaan. de prijs is laag omdat alles nog moet getransporteerd worden. soms krijgen we 3 euro voor een zak ertsen, soms minder. dat hangt af van het gewicht. Ze zeggen dat de zakken naar China gaan. ’ (…)

de mijnbouw gebeurt vaak op vruchtbare plaatsen waar vroeger gewassen groeiden. Zo gaat volgens Méring da-zon, activiste bij mensenrechtenorganisatie Cpa, kost-bare landbouwgrond verloren: ‘de boeren hebben zich laten overhalen door kapitalisten om hun dorp te laten ontginnen. de meerderheid is daar tegen, maar de be-drijven kopen hen om met geld en materiaal. Ze zetten zelfs het leger in om de mensen bang te maken. Wie zich verzet of te veel vragen stelt, wordt bestempeld als re-bel, communist of landverrader.’ Met de opbrengst van

8

foto: TFdp

88 inhoudsopgave9

de mijn kopen de boeren goedkope geïmporteerde rijst. hun eigen rijstvelden liggen er ondertussen verwaar-loosd bij. de chemicaliën die ze gebruiken voor de mijn-bouw, dumpen ze in de rivier.

Filmfragment 2 (42:50-44:33)

hilda, boerin uit Bontoc, heeft een rijstveld vlak naast de Chicorivier: ‘onze irrigatie komt van de rivier. de ri-vier is wel vervuild, maar we kunnen niet anders dan dit water gebruiken. het is de enige bron van water voor onze rijstvelden.’ (…) het winstbejag van sommigen zorgt voor gigantische problemen voor alle boerenge-meenschappen langs de rivier.

INfofIchE vaN DE uItDaGING ‘MIjNBouw’

Mijnbouw op grote schaal startte in de Cordillera in 1903, door de amerikaanse kolonisator. Tot dan toe waren er kleinschalige mijnen voor eigen gebruik in de inheemse gemeenschappen.

in 1995 stemde het Filipijnse parlement de Mining act. voortaan konden buitenlandse mijnbouwondernemin-gen patenten nemen op delen van het land waar de ondergrond rijk is aan mineralen (vooral goud, koper, nikkel, chroom en magnesium). de bedrijven kregen de toestemming om de gemeenschappen die op het land woonden te onteigenen, zonder veel verplichtingen. van vergoedingen via belastingen is er nauwelijks spra-ke, aangezien die zeer laag zijn voor mijnbedrijven. voor goud bijvoorbeeld, bedraagt de ontginningstaks maxi-mum2%.IndeCordilleravroegenenkregenmijnbouw-bedrijven uit de hele wereld massaal patenten. de bo-dem is hier erg rijk aan goud en koper. de oppervlakten van bijna hele provincies werden gepatenteerd.

Cijfers van midden 2012 tonen aan dat de Filipijnse over-heid voor datzelfde jaar meer dan 700 mijnactiviteiten, verspreid over het hele land, goedkeurde. dit betreft 1,14 miljoen hectare land. in het jaarrapport 2012 van CdpC, de koepelorganisatie van verschillende ngo’s, is sprake van nieuwe agressieve mijnuitbatingen of ex-ploraties, meestal door multinationale ondernemingen afkomstig uit de vs, Canada, het verenigd Koninkrijk, australië, Japan en China. Zij sluiten partnerschappen af met grote lokale zakenlui die ingezet worden om bij de overheid te bemiddelen.

er zijn verschillende soorten grootschalige mijnbouw-tech nieken, de 2 belangrijkste zijn:

ondergrondse mijnbouw: vergelijkbaar met de steen-koolmijnen in België. er worden tunnels gegraven van waaruit de ontginning start. proefboringen en onder-grondse mijnbouw veroorzaken landverzakkingen en verstoren de ondergrondse waterhuishouding.

Bovengrondse bulkmijnbouw: Met bulldozers wordt de hele berg afgegraven. op die manier blijft er letterlijk niets over van het gebied. deze techniek wordt meer en meer toegepast omdat de ondergrondse mijnbouw moei-lijker en duurder is.

voor het filteren van het goud, zilver en koper uit het erts worden chemicaliën zoals cyanide en kwik gebruikt. na het proces worden deze opgehoopt in grote afvalmeren. op lange termijn maakt mijnbouw het gebied onbewoonbaar.

actieve mijnbouwbedrijven tasten de vruchtbaarheid van het land op verschillende manieren aan:

• Grootschaligemijnbouwverwoestinvelegevallende bergen tot er niets meer van over blijft: geen vegetatie meer, geen gemeenschappen meer …

• Deirrigatiesystemeninhetberggebieddieeeuwenlang geleden opgebouwd zijn, functioneren slechter aangezien het niveau van het water in de bodem wordt verstoord.

• Deenormvervuilendeproductiemetgebruikvancyanide en andere chemicaliën, vormt een enorm risico voor het milieu.

actieve mijnbouwondernemingen in de Cordillera zijn o.a.: newmont Mining Company, philex Mining Company, atok-Big Wedge Mining Company, gold Creek Mining Corporation, ucab Mining Company, itogon-suyoc Resources inc., Josep Rice et al. en Queensbury Mining and development Corporation.

8

88 inhoudsopgave10

wat doet cDpc, de partnerorganisatie van Bevrijde wereld en van de provincie oost-vlaanderen, aan deze negatieve gevolgen van de grootschalige mijnbouw?

CdpC verzamelt informatie rond bestaande grootschalige mijnen en hun invloed op de gemeenschappen en het milieu. deze informatie wordt besproken met de volksor-ganisaties en binnen netwerken verspreid. Zo kunnen er gerichte acties op touw gezet worden. door mediacam-pagnes wordt het brede publiek op de hoogte gebracht. de onderzoeksresultaten vormen ook een goede basis voor het lobbywerk bij de lokale overheden.

door onderhandelingen slaagde CdpC erin om een forme-le toezegging te verkrijgen van het provinciebestuur van Mountain province om grootschalige mijnbouw van haar grondgebied te bannen. Mountain province is één van de 6 provincies van de Cordillera. verschillende plaatselijke besturen zijn hierin gevolgd, zoals de stad Tabuk in de provincie Kalinga.

daarnaast steunt CdpC, met hulp van solidagro en de pro-vincie oost-vlaanderen, de gemeenschappen om de klein-schalige mijnbouw zo milieu vriendelijk mogelijk aan te pakken, zonder gebruik van chemicaliën. dit soort mijn-bouw wordt sinds generaties gedaan als bijverdienste. dat gebeurt in overleg met de gemeenschap die beslist hoeveel ontgonnen wordt en waarvoor de opbrengst zal gebruikt worden.

88 inhoudsopgave11

“ We kunnen niet anders dan het

land van de rijke boeren bewerken

en een deel van de oogst afgeven.

Want anders hebben we geen eten.”Eddy Dumaliguitspraak uit de reportage

uitdaging 2. gRondBEzit

sItuErING vaN DE uItDaGING ‘GroNDBEzIt’

de grootgrondbezitters hebben de controle over de vel-den, de bedrijven, de economie en de politiek. slechts 1 op de 7 boeren in de Filipijnen bezit zelf land.

het systeem van grootgrondbezit werd ingevoerd door de spaanse kolonisatoren die grote hacienda’s maakten en met de lokale vooraanstaanden gingen samenwerken om het land te bewerken en het onder hen te verdelen. Zo ontstond de situatie dat sinds de onafhankelijkheid (1946) een 22-tal families alle macht in handen hebben, zowel op economisch als op politiek vlak. gekende na-men zijn: Cojuangco, aquino, arroyo …

de grond in de Cordillera wordt vooral ingenomen door grote mijnontginningsbedrijven. de helft van de grond heeftereenhellingsgraadvanmeerdan50%.Ditmaakthet land minder geschikt voor grootschalige landbouw en veeteelt.

Landeigendom is reeds lang een conflict tussen de nati-onale overheid en de inheemse bevolking. de overheid promoot de ontginning van de natuurlijke rijkdommen ten koste van haar inheemse bevolking.

hoE worDt DE uItDaGING ‘GroNDBEzIt’ IN DE rEportaGE tEr sprakE GEBracht?

Filmfragment 1 (09:53-10:32)

ook als er militairen in de buurt zijn, moet eddie duma-lig, boer uit amatuagan, naar zijn veld. Zoals de meeste boeren in de Filipijnse Cordillera bewerkt hij het veld van iemand anders en moet hij een deel van de oogst afgeven aan de eigenaar. ‘We kunnen niet anders dan het land van rijke boeren bewerken. Want anders hebben we geen eten. ik werk op het veld van mijn oom. ik bewerk en onderhoud het.’

Filmfragment 2 (10:32-11:01)

Ben solang, CdpC: ‘de landeigenaars hebben de controle over de velden, de economie, de bedrijven en de politiek. dat is één van de redenen waarom het landhervormings-plan van de overheid nooit gelukt is. eigenlijk zijn ze er nooit echt mee begonnen.’ de grootste landeigenaar in de Cordillera is de overheid zelf, maar die leent de grond liever uit aan grote buitenlandse mijnbouwbedrijven dan aan de boeren. Zo is de provincie abra gepatenteerd mijngebied. dat betekent dat de grond op elk moment in beslag kan worden genomen. vele boeren zijn dus bang om hun grond te verliezen.

88 inhoudsopgave12

INfofIchE vaN DE uItDaGING ‘GroNDBEzIt’

WiSt jE dat … ?

… de traditionele inheemse bevolking geen ‘grondbezit’ kent? De lokale inwoners in de cordillera krijgen grond ‘in bruikleen’ en moeten de grond in goede staat aan de volgende generaties doorgeven.

hIstorIschE schEts

1590 tot 1898spaanse overheersing – ontbossing

de Filipijnen waren ruim 300 jaar lang een spaanse kolo-nie. handelaars voerden runderen in waarvoor ze graas-land nodig hadden. hiervoor werden grote stukken tro-pisch woud afgebrand. de houtindustrie kwam toen ook op gang. Zo bleef op het einde van de 19de eeuw nog maar70%vandebossenover.

1898-1946 amerikaanse periode – naar een exportgerichte economie

aan het eind van de spaans-amerikaanse oorlog, in 1898, kwamen de Filipijnen in amerikaanse handen. in juli 1901 werd het militair bewind van de amerikanen beëindigd en werd een burgerregering geïnstalleerd. suiker en hennep werden naar de verenigde staten geëxporteerd, een voor-bode van multinationals die er later mee voor zorgden dat de Filipijnse economie zich op het buitenland richtte.

1946-nu De filipijnen zijn onafhankelijk – buitenlandse in-vesteerders – multinationals en landconversie

op 4 juli 1946 werd de amerikaanse vlag gestreken en de Filipijnse gehesen. de Filipijnen worden onafhankelijk. het regeringsmodel werd naar amerikaans voorbeeld opgezet, met een centrale rol voor de president. verder werd er belastingsvrije handel geregeld tussen beide landen en werd een wet aangenomen die in militaire bijstand aan de Filipijnen voorzag. de eerste Filipijnse presidenten schipperden tussen het nastreven van een onafhankelijke nationale ontwikkeling en het volgen van de adviezen van de amerikanen. Landhervormingen bleven uit. in de daaropvolgende jaren bedienen presi-denten zich van mooie woorden en beloften maar ver-

anderen ze weinig aan de armoede in het land. vooral president Ferdinand Marcos (1965-1985) was bezig met zichzelf te verrijken.

de Filipijnen hebben sinds 1988 een landhervormings-programma lopen. Maar in de praktijk is er maar weinig land naar de kleine boeren gegaan. slechts 3 van de 10 miljoen hectare landbouwgrond (in 1991 geregistreerd) werd tot nog toe verdeeld onder 2 miljoen, of ongeveer 1/5vandeFilipijnseboeren.

5,7vande10miljoenhectare,bijna60%dus,werddoorde wet onttrokken aan het hervormingsprogramma. het betreft hier vooral gronden van grote ondernemingen waarmee de overheid langdurige huurcontracten heeft (zoals bv met dole en del Monte die in Mindanao 220.000 hectare aan bananen- en ananasplantages uitbaten) en grote landeigenaars in de Filipijnse elite (zoals bv. de 30.000 hectare van danding Cojuanco, de oom van de huidige president).

WiSt jE dat … ?

… Dole en Del Monte samen 95% van de filipijnse ananasproductie en 70% van de bananenproductie in handen hebben?

en wat wel werd verdeeld, konden de begunstigden vaak niet in bezit houden. er was (en is) immers weinig on-dersteuning voor de landbouw en de boeren werk(t)en zich daarom vaak in schulden. vaak waren ze ook niet opgewassen tegen de voormalige eigenaars die met rechtszaken de grondverdeling met succes betwistten of met intimidatie en schendingen van de mensenrechten de boeren alsnog konden verdrijven.

een groeiende hinderpaal voor landverdeling is landcon-versie en landroof. gronden die eerst in het landhervor-mingsprogramma waren opgenomen, worden nu door de overheid veranderd in woonzones, industriegebied of worden toegekend voor industriële landbouw (o.a. de productie van biobrandstoffen en veevoeder) of toeris-tische ontwikkeling. Tot nu toe gaat het over ongeveer 100.000 hectare, maar er staan grote huurcontracten in het vooruitzicht met ondernemingen uit onder andere China, Japan, Zuid Korea en de verenigde staten. volgens onderzoeksrapporten van de international Land Coalition (http://www.landcoalition.org/cpl/CPL-synthesis-report)

88 inhoudsopgave13

isondertussenbijna3,2miljoenhectare(10%vanhetlandoppervlak) het doelwit van een 30-tal buitenlandse investeerders in voedsel, biodiesel en commerciële land-bouwgewassen zoals kokos en rubber. het rapport ver-meldt de Filipijnen in een groep van 11 landen waarin momenteel70%vandelandroofopwereldvlakgeconcen-treerd is. voorts wordt melding gemaakt van de delicate verhouding tussen geschikte landbouwgrond en de snel toenemende bevolking. het rapport ziet huurcontracten met buitenlandse ondernemers als een achterdeur voor grootgrondbezitters om te ontkomen aan landhervorming.

enkele voorbeelden om zicht te krijgen hoeveel grond er bewerkt wordt door buitenlandse bedrijven:

Ter vergelijking: de oppervlakte van de provincie Oost-Vlaanderen is 300.700 hectare (ha.)

• HetZuid-KoreaansebedrijfJeonanFeedsctockLtdleast 94.000 ha in oost-Mindoro om maïs te telen.

• HetJapansebedrijfPacificBioFieldsCorpleast400.000 ha gemeenschappelijke gronden en wouden in pagudpud town in noord-ilocos voor kokosplantages

• het regeringsagentschap philippine agriculture development and Commercial Corporation least 10.000 ha in davao del norte voor bananenplantages. de productie wordt uitgevoerd naar Bahrein en andere golfstaten.

en het beperkt zich niet tot grond:

• Qatarleastmeerdan100.000 ha in Filipijnse wateren voor visserij.

En hoe zit het specifiek met het grondgebruik in de cordillera?

in de Cordillera wordt het land niet alleen ingenomen door grote mijnontginningsbedrijven, maar ook door energiereuzen die dammen bouwen. dit gaat in tegen de visie van de plaatselijke inheemse volken over grond-bezit: enkel de rijstvelden, de grond waarop een woning staat en tuin die er bij hoort, zijn privé-eigendom. (zie ook tekst: landgebruik en inheemse volkeren) de rest wordt collectief gebruikt door de inheemse groep en kan in sommige gevallen ook door andere inheemse groepen gebruikt worden.

onder president Marcos (ambtstermijn 1965 – 1986) werd het land bestuurlijk heringedeeld. de barangays (een dorp of een wijk) werden de kleinste bestuurlijke eenheid. de van oudsher onderhandelde territoriumgrenzen van de inheemse volkeren werden hierbij dikwijls over het hoofd gezien. sommige barangays dienen een aanvraag in voor een eigendomscertificaat waardoor hun voorouderlijke gronden aan hen toegewezen kunnen worden, maar base-ren zich daarvoor op gronden die hun territoria overschrij-den. dit verdeelt de inheemse volkeren en maakt hen zwak tegenover de grote problemen die de mijnbouw en het op-richten van dammen met zich meebrengen.

Zich verenigen is belangrijk als je het moet opnemen te-gen grote bedrijven die bovendien door de regering be-schermd worden met leger en milities. in 1987 kon de inheemse bevolking aan de Chicorivier in Mountain pro-vince het bouwen van een reuzendam voorkomen, na 20 jaar strijd tegen de militairen. uit deze strijd groeide de Cordillera peoples alliance (Cpa). Zij komen op voor de rechten van de inheemse bevolking. Cpa is tegen de aan-vraag van eigendomscertificaten voor land. dit verdeelt de mensen en gaat in tegen het eeuwenoude principe: land is niet te koop, want het behoort niemand toe. eenmaal er een landeigendomscertificaat is, kan er ook verkocht worden. het is aanlokkelijk om grond te verkopen als je in grote armoede leeft of als je bedreigd wordt. op die ma-nier zouden grote mijnbedrijven op een legale manier aan grond kunnen komen. hierdoor kunnen gemeenschappen van elkaar vervreemden. Tot hiertoe houdt de eenheid van inheemse volkeren binnen de Cpa goed stand. hun jaar-lijkse bijeenkomst, waarvan sprake is in de film, vormt een belangrijk moment van verbroedering.

cpa is de koepel van basisorganisaties van de cordil-lera, veelal inheemse boerenorganisaties maar ook vakbonden en organisaties van jongeren, studenten, vrouwen … ook individuen kunnen lid zijn van cpa. cpa komt op voor de rechten van deze groepen in de cordillera via thematische campagnes, publicaties en internationale netwerking/solidariteit.

88 inhoudsopgave14

“ de landbouwers worden een

soort druggebruikers. ze

raken verslaafd. En hoe meer

ze spartelen, hoe dieper ze

wegzakken in armoede.”chico Medina van de organisatie MasIpaG

uitspraak uit de reportage

uitdaging 3. gRoEnE REvolutiE

sItuErING vaN DE uItDaGING ‘GroENE rEvoLutIE’

vroeger deden de inheemse volkeren in de Cordillera aan traditionele organische landbouw. vijftig jaar geleden voerden de Filipijnen de eerste commerciële rijstsoorten in. dat was het begin van de ‘groene revolutie’. in heel azië probeerden overheden toen een antwoord te vinden op de dreigende hongersnood. door de genetische aan-passing van planten wou men de honger bestrijden. echt groen was die groene revolutie niet. de arme boeren zijn sindsdien alleen maar armer geworden.

de agressieve promotie en verspreiding van de ‘veredel-de commerciële’ rijstsoorten door de overheid, leidde uiteindelijk tot slechtere oogsten. voor die veredelde rijst, ontwikkeld door de grote bedrijven, heb je immers chemische pesticiden en meststoffen nodig. de boeren moeten almaar meer van deze producten gebruiken om een degelijke oogst te garanderen. Zo raakt de grond snel uitgeput en steken boeren zich in de schulden. Wanneer de boeren terug hun traditionele rijstsoorten willen ver-bouwen, duurt het lang voordat de grond zich herstelt. er kruipt veel tijd en werk in. Bovendien moeten de boeren het tijdens die overgangsperiode stellen met een lagere productie, hetgeen een serieuze hinderpaal is voor hen.

hoE worDt DE uItDaGING ‘GroENE rEvoLutIE’ IN DE rEportaGE tEr sprakE GEBracht?

Filmfragment 1 (15:51-17:20)

in Tabuk staan de velden vol commerciële hybride rijst-soorten. Johnny igo, boer uit Tabuk: ‘dit is sL8, een hybride rijstsoort. voor elke hectare gebruiken we acht tot tien zakken pesticiden. als de opbrengst niet goed is, gebruiken we meer.’ hybride rijstsoorten zijn kruisin-gen tussen twee inteeltlijnen van een gewas, een soort bastaardrijst dus met betere genetische eigenschappen. Johnny igo plant al twee jaar niets anders. het levert hem een grote oogst op. Maar hybride rijst kan zichzelf niet voortplanten. dus moet Johnny elk jaar opnieuw zaad kopen. en dat is erg duur. ‘We zouden graag zaden gebruiken waar geen pesticiden voor nodig zijn. het zou goed zijn om geen chemicaliën te moeten gebruiken. ik ben er zeker van dat het hele dorp me gelijk zou geven.’

Filmfragment 2 (17:21-17:57)

Rogelio polon, dorpsleider van Cabardan: ‘voor de boeren blijft er amper iets over omdat ze zoveel schulden heb-ben. er zijn er maar een paar die echt vooruitgang boe-ken. in onze taal heb je een gezegde: ‘Wat je op een dag 8

88 inhoudsopgave15

verdient, is net genoeg om van te koken’. alle boeren in Tabuk moeten lenen bij de bank om zaden en meststoffen te kunnen betalen. de banken vragen woekerwinsten en wie niet meer kan afbetalen moet zijn veld verkopen. het is het departement Landbouw dat hier de hybride gewas-sen destijds geïntroduceerd heeft.

Filmfragment 3 (19:44-21:03)

Chico Medina, coördinator van Masipag, een boerenor-ganisatie die ijvert voor organische landbouw: ‘het inter-national Rice Research institute (iRRi) zegt dat techno-logie de oplossing is, maar in realiteit is landbouw meer dan technologie. de landbouwers die de iRRi-technolo-gie en de veredelde rijstsoorten gebruiken, worden een soort druggebruikers. Ze raken verslaafd. en hoe meer ze spartelen, hoe dieper ze wegzakken in de armoede. (…) het iRRi wil gewoon een grote opbrengst. daarvoor gebruiken ze alle middelen die ze hebben. uiteindelijk ontwikkelde het instituut een hele dure technologie die heel veel pesticiden vereist. dat is buiten het bereik van de kleine boeren die zich in schulden werken om zaden en pesticiden te kopen. (…) het gevolg hiervan is dat de controle over voedsel en landbouw in handen komt van grote bedrijven en niet meer in die van de boeren.’

het iRRi wordt gesubsidieerd door de Filipijnse overheid en door verschillende private investeerders uit de agro-industrie, zoals Bayer, Monsanto, pioneer en syngenta. dat zijn grote zaadproducenten die wereldwijd de hele za-denmarkt controleren. Boeren hebben hun voedselvoor-ziening niet langer in eigen handen. de grote bedrijven nemen de controle over. Lokale ngo’s noemen dit ontwik-kelingsagressie: alleen de overheid en de multinationals worden er beter van.

Filmfragment 4 (22:17-23:18)

de overheid overtuigde Mac galap, boer uit Tupaya, en-kele jaren geleden om BT Corn te planten. dat is genetisch gemanipuleerde maïs. omdat het hele dorp meedeed, stemde hij toe. Maar nu kan hij de kosten amper betalen. ‘vroeger stonden onze velden vol gewassen en gebruikten we zelfs geen chemicaliën. nu houden we niets over, ze-ker niet als je kinderen naar school gaan. voor 1 hectare kosten die producten ons 500 euro. stel dat je 1.000 euro verdient. doe daar 500 euro af. de rest heb je nodig voor je volgende oogst. Wat doe je dan met twee kinderen op school? Je hebt niet eens genoeg voor één semester.’

Filmfragment 5 (23:18-25:54)

Benedict Tangid is de dorpsleider van Tupaya. ook hij heeft moeite om zijn lening af te betalen. Zijn laatste oogst heeft hij niet verkocht omdat de prijs te laag was. hij krijgt steeds meer last van zijn gezondheid. ‘die che-micaliën die we sproeien, worden opgenomen in ons li-chaam. onze teennagels vallen uit. en er zijn nog verschil-lende andere gezondheidsproblemen. (…) volgens mij is de overheid de schuldige. Ze hebben ons die gewassen zelf aangeraden. Waarom laten ze die bedrijven genetisch gemanipuleerde gewassen produceren? nu komen ze ons vertellen ermee te stoppen. Maar waarom stoppen ze de bedrijven niet die deze producten vervaardigen? Ze wisten al de hele tijd welke gezondheidseffecten er waren.’

8

88 inhoudsopgave16

INfofIchE vaN DE uItDaGING ‘GroENE rEvoLutIE’

WiSt jE dat … ?

… in de filipijnen ooit 4.000 traditionele rijst-variëteiten bestonden? (MasIpaG bracht 1.313 van de 4.000 weer in omloop)

hieronder bespreken we twee manieren om aan land-bouw te doen: de traditionele en de industriële. de tradi-tionele wordt nu ook dikwijls de ‘alternatieve’ landbouw genoemd. het industriële systeem werd in de jaren 1970 ingevoerd. Men dacht dat het probleem van de honger in de wereld kon opgelost worden door hoogtechnolo-gische beheersing en organisatie van de landbouw. dit werd de ‘groene revolutie’ genoemd.

1. het traditionele landbouwsysteem

het traditionele landbouwsysteem vraagt veel arbeid om een klein stuk grond te bewerken. in de Filipijnen leven de boerenfamilies gemiddeld van iets minder dan 1 hec-tare grond. deze levert een productiviteit op van 1 tot 3 ton rijst per jaar, afhankelijk van de inzet van trekdie-ren en van het aantal oogsten. het is niet gemakkelijk om hiervan te overleven als de overheid hier niet in wil investeren en je moet opboksen tegen gemanipuleerde zaden en buitenlandse concurrentie.

in dit systeem wordt geen gebruik gemaakt van chemi-sche stoffen. de grond wordt bemest met planten- en dierenresten. Zo wordt het regenwater ook langer vast-gehouden. Je krijgt een bodemstructuur die optimaal is voor de teelt.

de zaden worden door de boeren zelf gereproduceerd en zijn goed afgestemd op de omgeving waarin ze gebruikt worden. er ontstaat een biodiversiteit die beschermt te-gen plagen en ziekten.

in sommige dorpjes in de Cordillera proberen de boeren nog de traditionele rijstgewassen te kweken op een or-ganische manier. Zo ook in Ligayan. Met hulp van CdpC legden de boeren een irrigatiesysteem aan dat zorgt voor het water op hun velden. hierdoor hebben de boeren één extra oogst per jaar.

de traditionele landbouw is in handen van individuele boeren en vooral van sterke dorpsgemeenschappen. Bin-nen die gemeenschappen wordt een gezamenlijke kennis opgebouwd en doorgegeven. deze landbouw is sterk met de cultuur en religie verweven. er is een groot respect voor de natuur. de boeren kunnen voor hun eigen zaai-goed zorgen waardoor ze geen schulden moeten maken voor aankoop van zaden. Ze hebben een grote kennis van de natuur en van hun omgeving.

2. het industriële landbouwsysteem

productiviteit en schaalvergroting door mechanisatie staan voorop in dit industriële systeem.

Bij de hoogproductieve voedselrassen die in dit systeem gepromoot worden, moet kunstmest gebruikt worden. dit verarmt de grond omdat er niet voor de nodige bo-demstructuur en natuurlijke voedingsstoffen gezorgd wordt. de grond wordt zelfs verontreinigd door de che-mische stoffen. herbiciden tasten niet alleen de bodem aan, maar schakelen ook andere planten uit. Zo neemt de biodiversiteit af. er wordt aan monocultuur gedaan op grote oppervlakten, met grootschalige irrigatie. hier-door ontstaat er gevaar voor verzilting van de grond. deze neemt namelijk te veel zout op afkomstig van het irrigatiewater. alle soorten water, behalve regenwater, bevatten zout.

de inbreng van de ‘verbeterde’ zaden en de daarbij ho-rende kunstmest en herbiciden in een systeem van klein-schalige landbouw, ontwricht de boerengemeenschap-pen. Rond 1980 merkten Filipijnse organisaties dat veel boeren in een schuldenspiraal waren terechtgekomen door jaarlijkse leningen bij geldschieters voor de aankoop van zaden, meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Migra-tie was dikwijls het gevolg. de boerengemeenschappen waren volledig afhankelijk geworden van de grote zaad-bedrijven die door de overheid gepromoot werden. de kennis van de natuur verminderde. in het krijt staan, betekent ofwel migreren -na verkoop van het land- ofwel produceren volgens de voorwaarden van de schuldeisers. groenteteelt, vroeger een goede bron van inkomsten in de Cordillera, is voor vele boeren nu verlieslatend. eigen voedsel telen is er voor vele boeren niet meer bij.

op wereldvlak heeft de industriële landbouw het pleit gewonnen – voor het ogenblik althans – omwille van haar verwevenheid met de mechanismen van de wereld-markt.

88 inhoudsopgave17

wat doen de boeren eraan?

de partners van solidagro en van de provincie oost-vlaan-deren promoten duurzame landbouw. Wat de productie van rijst, kleinvee en maïs betreft, vinden ze een goede bondgenoot in Masipag1. Masipag ontstond in de ja-ren 1980 na de vaststelling dat de kleine boeren enorm verarmd waren door de toepassing van principes van de industriële landbouw.

Masipag is een initiatief van wetenschappers die samen met de boeren een alternatieve route uitbouwen om weer controle te krijgen over hun rijstproductie. op die manier willen ze de boeren onafhankelijk maken van de plaat-selijke en internationale zaadproducenten. Boeren die willen toetreden tot Masipag krijgen een opleiding. Zo kunnen ze zelf bijdragen aan de kennis van het selecteren van zaden die aangepast zijn aan hun specifieke omge-ving. de boeren hebben op die manier zelf de zaadproduc-tie in handen. Ze kunnen beroep doen op zaadbanken om aangepaste zaden te bekomen. Boeren worden dus zelf actoren bij het wetenschappelijk onderzoek. de kennis wordt gecentraliseerd en ter beschikking gesteld van boe-rengemeenschappen en organisaties in andere delen van het land. het gaat niet enkel over de zaadproductie, maar ook over manieren van opslag. er wordt ook onderzoek gedaan naar de omstandigheden waarin de rijst groeit en uiteindelijk de best mogelijke opbrengst geeft. dit al-les door het toepassen van natuurlijke landbouw en de ontwikkeling van alternatieve technologie. dit gebeurt in ‘proefboerderijen’.

op die manier kon Masipag reeds 1.313 traditionele rijstvariëteiten weer in omloop brengen. er zijn 563 boe-rengroepen actief. 38 niet-gouvernementele organisaties

1. MASIPAG: Magsasaka at Siyentipiko Para sa Pag-Unlad ng Agrikultura / Farmers and Scientists in Partnership for Agriculture Development

(ngo’s) werken met hen samen en helpen deze praktijken te verspreiden. de boerengroepen ontwikkelen op hun beurt ook nieuwe aangepaste rijstvariëteiten. Momenteel passen al 30.000 à 40.000 Filipijnse boeren deze rijst-technologie toe. in 2012 brachten vertegenwoordigers van de boerenorganisaties van de Cordillera een bezoek aan de nationale demonstratieboerderij van Masipag. ondertussen zetten ze op basis van die kennis testvelden op in hun dorpen. ook in de toekomst wordt een samen-werking met Masipag voorzien.

het initiatief slaat goed aan omdat boeren kennis door-geven aan andere boeren en de boerengemeenschappen hun lot weer zelf in handen krijgen. door het weer toe-passen van de natuurlijke landbouwmethoden komen de boeren er sterker uit. de opbrengsten worden na verloop van tijd groter: de rijstaren worden dikker (tot 60 granen per aar) en het aantal rijstplanten per oppervlakte neemt toe,waardoordeopbrengstenmetmeerdan40%stijgen.hierdoor krijgen boeren de kans om rijst te verkopen en zo geld te verdienen om hun kinderen naar school te la-ten gaan. daarenboven maken ze geen schulden meer en worden hun gronden weer vruchtbaar.

arme boeren die grond pachten, moeten werken volgens de beslissingen van de grondeigenaar. die beslist in de meeste gevallen voor een snelle grote opbrengst en be-zwijkt voor de propaganda rond industriële landbouw. door bewustmakingscampagnes wil Masipag -in samen-werking met zo veel mogelijk organisaties en pleitbe-zorgers- ook de landeigenaren overtuigen. het is echter duidelijk dat er enkel een duurzame oplossing zal komen als er ook een rechtvaardige grondherverdeling komt. dat blijft een strijdpunt. Tot het zover is bepleiten solidagro en de provincie oost-vlaanderen samen met de partners en de boerenorganisaties betere pachtvoorwaarden voor de arme boeren.

88 inhoudsopgave18

“ Het wordt steeds warmer en

warmer. je voelt de hitte al van

10 uur ‘s morgens tot 4 uur in de

namiddag. vroeger was dat maar

vanaf 1 of 2 uur in de namiddag.

dat is 4 uur langer hitte!”

jimmy Buyag uit umnap

uitspraak uit de reportage

uitdaging 4. KliMaatvERandERing

sItuErING vaN DE uItDaGING ‘kLIMaatvEraNDErING’

Met klimaatverandering bedoelen we hier niet het na-tuurlijke veranderingsproces van de aarde, maar wel de variaties in weerpatronen die te wijten zijn aan mense-lijke activiteiten. de globale opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door de toenemende broeikasgassen. oorzaken hiervan zijn onder meer ontbossing en ver-branding van fossiele brandstoffen.

ook de Cordillera viel ten prooi aan grootschalige ont-bossing. dit zorgde niet alleen voor een negatief effect op de bevoorrading van waterbronnen, maar droeg ook bij aan de erosie en de opwarming van de aarde.

de Cordillera vormt de grens tussen verschillende stroom-gebieden van het eiland Luzon. de grootste rivier is de Cagayan. haar bekken bevloeit een gebied van 27.300 km2 doorheen 9 provincies en zorgt voor een enorme voorraad grondwater van 47.895 miljoen m3. uitdroging van het bronnengebied kan dus catastrofale gevolgen op grote schaal hebben.

hoE worDt DE uItDaGING ‘kLIMaat-vEraNDErING’ IN DE rEportaGE tEr sprakE GEBracht?

Filmfragment 1 (32:15-34:09)

volgens gini Buyac, boer uit umnap, wordt het steeds warmer en warmer. ‘Je voelt de hitte van 10 uur ’s mor-gens tot 4 uur ’s middags. vroeger was dat maar vanaf 1 of 2 uur ’s middags. nu dus al 4 uur vroeger.’ gini plant nog al zijn rijst op de traditionele manier. hij weigert om commerciële rijst te planten. Toch voelt ook hij dat zijn oogst daalt: ‘vroeger hadden we voldoende voedsel voor iedereen. Maar er zijn veel mensen bijgekomen en onze gewassen brengen minder op. vroeger stonden de rijst-bundels veel dikker. nu zijn de plantjes zo schraal dat je de bundels gemakkelijk kan tellen. ik ben er zeker van dat dat te maken heeft met de klimaatverandering. (…)en nu duiken er ook allerlei ziektes op waar we vroeger geen last van hadden. Zoals de kleine wormpjes die we ‘aplat’ noemen. Ze draaien de grond helemaal onderste-boven, zeker de pas aangeplante velden.’

ook volgens Chico Medina, coördinator van Masipag, is de klimaatverandering volop aan de gang: ‘Klimaatverande-ring is niet op komst, het is er nu al. en de oogst zal dalen met10%voorelkegraaddathetwarmerwordt.’

88 inhoudsopgave19

INfofIchE vaN DE uItDaGING ‘kLIMaatvEraNDErING’

door hun grote afhankelijkheid van de natuur zijn inheem-se volken heel gevoelig voor de gevolgen van klimaatver-andering. Zelf dragen ze door hun levenswijze, hun tradi-tionele kennis en socio-politieke systemen goed zorg voor denatuur.80%vandebiodiversiteitvandeaardevindtmen terug in territoria van de inheemse volkeren.

een getuigenis van een dorpsoudste van de guina-ang stam in de hoger gelegen gemeenschappen van de ge-meente Bontoc in de Mountain province, toont aan dat de gevolgen van de klimaatverandering merkbaar zijn voor de boeren en verstrekkende gevolgen hebben:

“de dorpsoudsten begeleiden de rijstcyclus en geven aan wanneer rijst gezaaid, geplant en geoogst wordt. nor-maal wordt de rijst in januari geplant. in juli-augustus is het oogsttijd. aangezien er maar één rijstoogst per jaar is, worden op de rijstvelden zoete aardappelen geteeld van september tot oktober. eind oktober worden de vel-den omgeploegd. na een rustperiode wordt een nieuwe rijstcyclus aangevat met zaaien.

sinds een tiental jaar duren de droge periodes steeds langer. daardoor kan enkel tussen maart en mei rijst geplant worden, in het regenseizoen. die wordt dan in oktober geoogst. hierdoor worden er geen zoete aard-appelen geplant. Bovendien merkten de boeren dat de oogst kleiner en van mindere kwaliteit was. ook was er een toename van plagen. Ratten en vogels plunderden de velden. door extreme weersomstandigheden liepen de rijstvelden ook schade op aan de ommuringen. de herstellingen brachten onvoorziene kosten met zich mee. veel rijstvelden werden dan ook verlaten. de water-schaarste leidde bovendien tot een toename van grens-geschillen tussen de gemeenschappen.”

voorouderlijke gewoonten als oplossingen voor nieu-we problemen.

in sagada, Mountain province, heeft de pidlisan stam de traditionele ‘lampisa-systeem’ terug in voege gebracht. de inheemse ouderen, die de cyclus van de rijstproductie beheren, selecteren bepaalde personen. deze stamleden, ‘lampisa’ genoemd, verzekeren het dagelijks onderhoud van de irrigatiekanalen en de bevloeiing van de rijstvel-den tijdens het droge seizoen. in een beurtrol werken zij een etmaal lang om te garanderen dat elk rijstveld in ge-lijke mate bevloeid wordt. in ruil voor hun diensten wordt hen5%vandetotaleoogstgegeven.Opdezemanierwordt het oogstverlies als gevolg van watergebrek (60 tot 80%in2004)opeengemeenschappelijkewijzebeperkt.

Zulke systemen kunnen één van de sleutels zijn om de impact van klimaatveranderingen op de kwetsbare in-heemse volkeren aan te pakken. daarom is het belangrijk om ze in stand te houden, te versterken en te promoten. niet alleen om de gevolgen van de klimaatcrisis op te vangen, maar ook als antwoord op de toenemende druk die op de watervoorraden komt te staan. de vraag naar water wordt immers steeds groter. de toenemende be-volkingsgroei, de uitbreiding van bebouwing, toerisme en intensieve teelten zijn hier verantwoordelijk voor.

88 inhoudsopgave20

“ de mensen gaan niet ver weg, omdat ze bang zijn voor de militairen. de soldaten denken zelfs dat dit een project is van het rebellenleger. daardoor heeft de bouw van de brug veel vertraging opgelopen.”Marcos sandagan, boer uit Bangilouitspraak uit de reportage

uitdaging 5. SCHEnding van MEnSEnRECHtEn

8

sItuErING vaN DE uItDaGING ‘schENDING vaN MENsENrEchtEN’

als we aan de schendingen van de mensenrechten denken, associëren we dit meestal spontaan met folteringen en fy-sieke en psychische geweldpleging. deze overtredingen van mensenrechten komen echter dikwijls als laatste tot uiting, na het overtreden van een hele reeks andere rech-ten die eveneens opgenomen zijn in de universele ver-klaring van de Mensenrechten. hier kan je ze raadplegen.

soms kunnen de boeren in de Cordillera dagenlang niet naar hun veld. Militairen maken immers jacht op rebel-len. het jaarrapport 2012 van de Filipijnse mensenrech-tenorganisatie Karapatan wijst op de verslechtering van de situatie. na een lichte verbetering vanaf 2007, mede ten gevolg van wereldwijd protest, is er weer sprake van regelrechte terreur.

de huidige situatie is te wijten aan het programma ‘op-lan Bayanihan’ dat door huidig president Beningo aqui-no in 2011 is opgestart. dit plan voorziet in de mede-werking van vs-militairen die op het terrein mee ingezet worden. de eerste fase van het ‘oplan Bayanihan’, die einde 2013 afloopt, beoogt de afrekening met ‘de bin-nenlandse vijand’. het mensenrechtenrapport stelt dan

ook vast dat de terreur zich richt op het rebellenleger, het new peoples army (npa) en op de organisaties die op legale wijze oppositie voeren tegen de erbarmelijke economische situatie in het land.

waar IN DE rEportaGE Is Er sprakE vaN DE uItDaGING ‘schENDING vaN MENsENrEchtEN’?

Filmfragment 1 (5:38-07:48)

irene Timbreza werkt voor de mensenrechtenorganisatie Cpa: ‘de mensen zijn bang voor de militairen en voor de ‘operatie Bayanihan’. Zo heet het plan van de overheid om alle tegenstanders van het regime uit de weg te rui-men. (…) Mensen vrezen echt voor hun leven omdat de militairen altijd gewapend zijn.’ (…)

irene strijdt al jaren voor de rechten van de boeren. en dat is niet zonder gevaar. Regelmatig worden leiders van de volksbewegingen ontvoerd of vermoord. ‘ik krijg re-gelmatig dreigberichten van militairen, vooral van kolo-nel posadas.’ in de Filipijnen werden sinds het aantreden van de vorige president meer dan 1.000 mensen ver-moord. Meer dan 200 activisten verdwenen spoorloos.

foto: Cat alert

88 inhoudsopgave21

8 de nieuwe president beloofde sociale hervormingen, maar daar is voorlopig weinig van te merken. het moor-den gaat gewoon door. arme boeren in de bergdorpen blijven het grote slachtoffer van het overheidsbeleid.

Filmfragment 2 (07:48-08:20)

Ben solang van CdpC: ‘het effect van militarisering zijn meestal mensenrechtenschendingen. Wat meestal niet vermeld wordt, is het effect op voedselzekerheid. de boeren in de bergdorpen zijn één met hun rijstvelden, met hun tuin en het bos. als je hun bewegingsvrijheid zelfs maar één dag aan banden legt, dan heeft dat effect op hun oogst.’

Filmfragment 3 (35:35-37:23)

soms kunnen de boeren dagenlang niet naar hun veld. niet alleen het klimaat speelt hen parten. Militairen ma-ken er jacht op rebellen. Rijstvelden liggen vaak hoog in de bergen. om er te geraken hebben de boeren een brug aangelegd over de rivier. Marcos sandagan, boer uit Bangilo: ‘de mensen gaan niet ver weg omdat ze bang zijn van de militairen. de soldaten denken zelfs dat deze brug een project is van het rebellenleger. daardoor heeft de bouw van de brug veel vertraging opgelopen.’ de brug werd gebouwd met hulp van CdpC. de militairen verden-ken de ngo’s ervan dat ze lid zijn van het rebellenleger, en dus zijn ook de boeren zelf verdacht.

Mike, gemeenteraadslid in Bulo, bevestigt dat de over-heid een groot wantrouwen koestert tegenover hulp-organisaties, zeker als daar buitenlanders bij zijn: ‘dat zeggen ze recht in je gezicht: dat je lid bent van het re-bellenleger. ik heb het zelf meegemaakt dat een politie-man tegen mij zei: ‘Waarom werk je samen met die ngo’s? Je weet toch dat dat de ondergrondse beweging is van het rebellenleger? eerst komen ze helpen en dan bren-gen ze mitrailleurs. ik snap niet waarom ze dat zeggen.’

Filmfragment 4 (46:37-47:15)

er moet geoogst worden maar er hangen nog steeds mi-litairen rond. de boeren zijn bang. Caesar ginanghan en Modest hangoy, boeren uit gumhang: ‘vroeger liepen hier ook veel soldaten rond, maar na de hinderlaag van de rebellen is hun aantal toegenomen. volgens hen zijn wij hier allemaal lid van het rebellenleger. We vragen dan of ze ons al met wapens hebben zien rondlopen. dan zouden we hun vijanden zijn. Maar wij zijn gewone bur-gers die samenwerken met een ngo.’

INfofIchE MENsENrEchtEN

welke mensenrechten worden niet gerespecteerd in de filipijnen?

de Filipijnse regering voert onder leiding van de rijke elite een ontwikkelingsplan uit dat regelrecht ingaat te-gen een ontwikkeling ‘van onderuit’ in het belang van de miljoenen armen. door de doorgedreven privatisering van overheidsvoorzieningen, universiteiten en zieken-huizen hebben armen hoe langer hoe minder toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en basisvoorzieningen als elektriciteit en water. Mensen uit sloppenwijken worden onder bedreiging verplaatst naar verafgelegen nieuwe woonplaatsen waar geen werk is. verder wordt alles in het werk gesteld om buitenlandse mijn-, houtkap- en landbouwbedrijven ongehinderd toegang te verlenen tot het grondgebied, onder bescherming van speciaal hiervoor opgericht militaire eenheden. Bergen worden afgegraven, bronnen komen droog te staan door hout-kap op grote schaal, gebieden worden ingepalmd voor grootschalige landbouw of worden voorbestemd voor het bouwen van zeer grote dammen. Mensen worden uit hun dorp verdreven. iedereen die zich hiertegen verzet, is verdacht en riskeert op een zwarte lijst te komen.

het is dan ook niet te verwonderen dat dit ‘ontwikke-lingsplan’ zich in de cijfers over de mensenrechtenschen-dingen weerspiegelt. volgens het jaarrapport 2012 van de Filipijnse mensenrechtenorganisatie Karapatan wer-den 77 boeren buitenrechtelijk gedood in de periode juli 2010 – december 2012. na operaties door legereenhe-den of paramilitaire groeperingen, al dan niet bijgestaan of gedoogd door de politie, werden in dezelfde periode 11 boeren als vermist opgegeven. inheemsen worden eveneens geviseerd en komen op de tweede plaats met 25 buitenrechtelijk gedode personen en 1 vermiste.

voor dezelfde periode werden de volgende onthutsende cijfers opgetekend: 30.260 slachtoffers van ontruiming van dorpen en sloppenwijken. het gaat hierbij om in-heemse gemeenschappen, vooral in het zuiden van de Filipijnen. Ze moesten hun woongebied ontvluchten en elders een schuilplaats zoeken wegens bombarde-menten of wegens invasie van zogenaamde ‘vredes- en ontwikkelingsteams’ van het leger of van door het leger goedgekeurde paramilitaire eenheden.

88 inhoudsopgave22

in gemilitariseerde gebieden werden 27.308 personen het slachtoffer van bedreigingen, folteringen, intimida-tie of willekeurige schietpartijen:

• 23.792mensenwerdenopéénofanderemanier slachtoffer door bezetting van openbare voorzieningen door het leger, zoals o.a. scholen, gezondheidsposten enz.

• 167 mensen werden ingeschakeld voor dwangarbeid of om tegen hun wil taken voor het leger uit te voeren.

• 296personenwerdenbijoperatiesvandepolitieofmilitairen als gids of levend schild gebruikt.

• 47mensenmoesteneenbekentenisondertekenendat ze tot het rebellenleger behoren en zich overgeven. dit gebeurt onder dwang of na foltering.

Meestal worden lokale leiders van organisaties en stafle-den van ngo’s geviseerd. in de Cordillera was dat het ge-val voor Jude Baggo, algemeen secretaris van de Cordil-lera human Rights alliance-Karapatan (ChRa). hij werd door het leger verweten ‘het brein van het npa te zijn’ (new people’s army). het bleek echter dat hij niet de enige was die door het leger belasterd werd want er dook een lijst op waarop 27 andere mensen vermeld stonden: ngo-stafleden en boerenleiders, maar ook enkele lokale overheidsambtenaren. het leger wil het verzet tegen ge-plande mijnprojecten in de kiem smoren. Ze beschuldi-gen de ngo-stafleden, boerenleiders en ambtenaren er valselijk van lid te zijn van het gewapend verzet.

sommige volksleiders worden daarom gearresteerd op beschuldiging van moord. anderen worden op een ‘hit-lijst’ gezet om vermoord te worden door paramilitairen of huurlingen.

verzet tegen de mensenrechtenschendingen

op 25 juni 2012 werd in Zuid-Tagalog door save Bondoc penin sula Movement (sBpM) een campagne opgestart voor de terugtrekking van militaire troepen en voor de steun aan de slachtoffers van de militarisering.

vanuit Zuid-Tagalog en Mindanao werden op 10 decem-ber 2012, de internationale dag van de mensenrechten, succesvolle marsen georganiseerd die elkaar ontmoetten in de hoofdstad Manilla.

op 10 december is er jaarlijks een internationale actie-dag, ’stop the Killings’, die in België doorgaat in Brussel: www.stopthekillings.be

ook in 2012 werd ‘stop the Killings’ opgericht. een netwerk als antwoord op de vele aanvallen tegen tribale leiders die opkomen tegen de onteigening en de verwoesting van de voorouderlijke gronden.

er is ook een actieve beweging voor de vrijlating van alle politieke gevangenen.

88 inhoudsopgave23

sItuErING vaN DE uItDaGING ‘vrIjhaNDEL’

sinds 1995 zijn de Filipijnen lid van de WTo (World Trade organisation) of de Wereldhandelsorganisatie. haar ba-sisfilosofie is dat internationale handel de snelste ma-nier is om de wereld welvarender te maken. de WTo han-teert geen minimumstandaarden voor werkgelegenheid, mensen- en sociale rechten.

sinds de invoering van vrijhandel in de Filipijnen door de WTo, is het er voor de boeren niet gemakkelijker op geworden om hun producten met winst te verkopen.

om te overleven moeten de boeren op de markt geraken met hun producten. de dichtstbijzijnde markt ligt vaak op vele uren reizen afstand. de meeste boeren hebben zelf geen vervoer om daar te geraken. en dus moeten ze beroep doen op ‘middlemen’, tussenhandelaars die de producten van de boeren op de markt gaan verkopen. de ‘middlemen’ verdienen zelf goed aan hun handeltje. op de markt krijgen ze vaak tien keer meer dan wat ze zelf betaald hebben. het zijn zij die bepalen welke groenten de boeren moeten kweken en ze verkopen hen ook de pesticiden die ze moeten gebruiken. de boeren zijn vol-ledig afhankelijk van hen.

waar IN DE rEportaGE worDt ‘vrIjhaNDEL ‘ tEr sprakE GEBracht?

Filmfragment 1 (48:06-50:17)

Militairen of niet, om te overleven moeten de boeren met hun producten op de markt geraken. de dichtstbijzijnde markt ligt 300 kilometer verderop en de meeste boeren hebben zelf geen vervoer om daar te geraken. dus moe-ten ze beroep doen op ‘middlemen’, zakenmensen die de producten van de boeren op de markt gaan verkopen. (…) de middlemen verdienen zelf goed aan hun handel-tje. op de markt krijgen ze vaak tien keer meer dan wat ze zelf betaald hebben. het zijn zij die bepalen welke groenten de boeren moeten kweken en ze verkopen hen ook de pesticiden die ze moeten gebruiken. de boeren zijn volledig afhankelijk van hen. (…)

pio dangew, lid van de boerenorganisatie in gumhang: ‘als we onze producten niet aan de ‘middlemen’ ver-kopen, verhogen ze de intrest op onze leningen. Ze vragen dan ook intrest voor de pesticiden die ze aan ons leveren. We moeten dus wel aan hen verkopen. de boeren worden door hen gecontroleerd.’ verschillende boeren kunnen hun lening aan de ‘middlemen’ niet be-talen. Ze moeten dan hun veld verkopen. Zo worden

“ als we onze producten niet aan de

tussenhandelaars verkopen, verhogen ze

de intrest op onze leningen. ze vragen

dan ook intrest op de pesticiden die ze

aan ons leveren. We moeten dus wel aan

hen verkopen.”

pio Dangew, voorzitter van de boerenorganisatie

uitspraak uit de reportage

uitdaging 6. vRijHandEl

8

88 inhoudsopgave24

8 ook zij landloze boeren. dan hebben ze niet alleen geen inkomsten meer, maar ook geen eten.

Filmfragment 2 (51:02-51:40)

om extra voedsel te hebben, planten de boeren fruitbo-men, koffie en bonen. Rosemary Waling, boerin uit gum-hang, selecteert de mooiste bonen om te verkopen: ‘We verkopen de bonen tegen elke prijs, ook als die laag is. als niemand ze wil kopen op de markt, dan moeten we ze bij het vuilnis dumpen. We kunnen dus niet anders dan ze tegen een lage prijs verkopen aan de ‘middlemen’. anders is het allemaal voor niets geweest.’

Filmfragment 3 (53:15-53:50)

in de haven van Manilla komen elke dag duizenden con-tainers binnen vol goedkope rijst en groenten uit China en vietnam. daardoor is de prijs op de markt zo laag dat de Filipijnse boeren hun eigen gewassen nog amper ver-kocht krijgen. Ben solang van CdpC: ‘Ze worden hier niet geïmporteerd, ze worden gewoon gedumpt op de lokale markten. de prijs voor opbrengstgewassen en groenten is dus erg laag. een hele hoop boeren uit Benguet en Mountain province hebben daar al over geklaagd, maar ze blijven de markt overspoelen.’

INfofIchE ‘vrIjhaNDEL’

het lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie (World Trade organization) in 1995 heeft voor de Filipijnen heel wat gevolgen gehad voor de import en export van land-bouwproducten.

in de film is er sprake van de import van groenten.

vóór 1995 kon de Filipijnse regering de lokale producen-ten van groenten en fruit beschermen door invoerquota in te stellen op producten uit het buitenland. dit wil zeggen dat per soort groenten en fruit vastgesteld werd hoeveel er maximaal binnen een bepaalde periode het land mocht binnenkomen. op die manier kon de bin-nenlandse productie voor een rechtvaardige prijs op de lokale markt verhandeld worden.

sinds 1995 zijn die quotaregelingen voor de bescher-ming van de binnenlandse markt echter afgeschaft. ingevoerde goedkopere groenten en fruit uit China, australië, nieuw Zeeland en nederland hebben de lokale productie ernstig aangetast, niet alleen van groenten en fruit, maar ook die van rijst, mais en kippen. ander-zijds pasten de verenigde staten, australië en europa de handelsverdragen zelf niet toe door de invoerrechten voor Filipijnse tonijn en bananen niet op te heffen.

deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat het land meer afhankelijk werd van het invoeren van haar ei-gen voedsel en hiervoor nog meer dan voorheen moest steunen op de productie en uitvoer van andere land-bouwproducten zoals kokos, bananen, ananas, suiker en garnalen. dit zijn producten waarvan de prijs wordt be-paald door de wereldmarktmechanismen. de kleine Fili-pijnse boer bleef achter als verliezer, de grote bedrijven en handelaars als winnaar.

dit onevenwicht wordt nog verder in de hand gewerkt door de toenemende controle van grote buitenlandse fir-ma’s over Filipijnse landbouwgronden. Zij bepalen welke producten er verbouwd zullen worden voor de uitvoer. de procedures om gronden te leasen, uit te baten en oog-sten te exporteren worden ook door de WTo bepaald.

de boerenvakbond KMp pleit daarom samen met andere actoren voor de terugtrekking van de Filipijnen uit de WTo. dit is de enige weg naar een Filipijnse landbouw die het land kan voeden. het ontwikkelen van een ster-ke Filipijnse landbouw is onmogelijk zolang het land als lid van de WTo de WTo-regels moet toepassen. de grootmachten binnen de WTo leggen hun wil op en ei-sen een volledig vrije toegang tot de ontwikkelingslan-den. Ze schermen zichzelf af en subsidiëren hun boeren, waardoor een ongelijke concurrentie ontstaat met het Zuiden.

8 inhoudsopgave25

solidagro en de provincie oost-vlaanderen werken in de cordillera nauw samen met het center for Development programs in the cordillera (cDpc). Deze lokale organisa-tie heeft niet alleen eigen projecten rond voedselzeker-heid en duurzame landbouw, maar is ook een netwerk van ngo’s die werken rond gezondheidszorg, arbeid, mensenrechten en rechten van inheemse volkeren.

het partnerschap tussen CdpC, de provincie oost-vlaan-deren en solidagro viert al bijna haar 20-jarig bestaan. al die jaren werden de werking en talloze projecten van CdpC en haar leden ondersteund. Maar wat houdt dit concreet in?

BEtErE voEDsEL- EN watErvoorzIENING

ervoor zorgen dat de armste boerengemeenschappen vol-doende en gezonde voeding op tafel kunnen zetten, dat is de rode draad doorheen de projecten die solidagro onder-steunt in het Zuiden. Zo ook in de Cordillera. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. omdat de streek erg berg-achtig is, is het moeilijk om geschikte landbouwgrond te vinden.Amper9%vandetotaleoppervlaktekomthier-voor in aanmerking. en dat is niet het enige probleem. veel goede landbouwgrond wordt in beslag genomen voor mijnbouw of werd onvruchtbaar door ontbossing en het gedwongen gebruik van schadelijke meststoffen. Boven-dien geven tussenhandelaren de boeren belachelijk lage prijzen voor hun oogst, om die dan door te verkopen met grote winst. om de boeren vooruit te helpen, zorgt CdpC ervoor dat zij hun eigen boontjes beter kunnen doppen. Zo krijgen ze een opleiding om de landbouw en veeteelt gevarieerder te maken. in plaats van te focussen op één product, leren ze hoe ze tegelijkertijd ook rijst, groenten, maïs, zoete aardappelen of suikerriet kunnen telen. ook

het kweken van kippen of varkens kan een welkom extra inkomen opleveren. de boeren maken daarnaast kennis met biologische methodes om de vruchtbaarheid van de grond te verbeteren. Zo moeten ze minder geld uitge-ven voor meststoffen. de aanleg van irrigatiesystemen zorgt ervoor dat er een grote oppervlakte kan bewerkt worden, meerdere keren per jaar zelfs. de inbreng van al-lerlei landbouwmateriaal, zoals ploegen of rijstmolens en vernieuwde technieken, zoals een rijstdroger (voor rijst en andere producten zoals koffie), een molen op pedaal-kracht of een houtbesparend kookvuur, maken dat het werk van de boer efficiënter wordt.

Maar zelfvoorziening alleen is niet voldoende. er moet ook geld zijn om aanvullende voeding te kopen, of voor medische zorgen, of voor de school van de kinderen. in de Cordillera kan dat door aan kleinschalige mijnbouw te doen. de bergen zitten er vol ertsen zoals goud, zilver en koper. Keerzijde van de medaille is dat het mijnwerk gevaarlijk en ongezond is. er worden zeer giftige stof-fen zoals cyanide en kwik gebruikt om het goud van het gesteente te scheiden. daarom werkt CdpC aan milieu-vriendelijke technieken om dit tegen te gaan.

Roger Camps, Solidagro: ‘Als ngo proberen we goed met de gemeenschappen te overleggen. Niet alleen om na te gaan wat de problemen zijn,maar ook hoe we daar gezamenlijk en op een duurzame manier aan kunnen werken. Door re-kening te houden met het milieu, zorgen we ook voor de voedselzekerheid in de gemeenschappen. Want hun leven hangt nog altijd af van het voedsel dat ze kweken.’

via al deze projecten worden jaarlijks gemiddeld ruim 500 gezinnen (3.000 personen) ondersteund. deze hulp brengt heel concrete veranderingen teweeg in hun da-gelijks leven. vanaf nu krijgen al deze families gezond voedsel op hun bord.

Het werk van

Solidagro,

de Provincie

oost-vlaanderen

en hun partners

in de Cordillera

› DEEL 3

8 inhoudsopgave26

GEzoNDhEIDszorG

Bij een goede gezondheid komt meer kijken dan degelij-ke voeding. als je ziek bent, moet je naar de dokter kun-nen. Maar in de afgelegen gebieden waar deze boeren wonen, zijn geen dokters. Ze hebben vaak ook geen geld om in de stad naar de dokter te kunnen. daarom zette CdpC ook projecten op rond gezondheidszorg.

in afgelegen dorpen worden gezondheidscomités opge-richt. Lokale mensen krijgen een ehBo-opleiding en le-ren hoe ze minder ernstige ziektes kunnen herkennen en behandelen. Zieken die gespecialiseerde zorg nodig heb-ben, kunnen rekenen op de medische missies die vanuit de stad georganiseerd worden. als dat nodig is, kunnen zij via deze artsen en studenten ook betere verzorging krijgen in de stad. doorheen de jaren werd een netwerk van zo’n 100 artsen uitgebouwd die hun diensten hier-voor aanbieden. Bijkomend voordeel is dat deze studen-ten en artsen uit de stad zo aan den lijve ondervinden hoe slecht het gesteld is met de gezondheidszorg op het platteland. op die manier worden ze aangemoedigd om zich in te zetten om hier verandering in te brengen

saMEN stErk voor rEchtEN

in de loop van het partnerschap zijn voor zo’n 80.000 mensen de levensomstandigheden er enorm op voor-uitgegaan. dit aantal is een schatting van alle directe begunstigden van het programma van solidagro in de Cordillera sinds 1994. niet alleen hun gezondheid ging erop vooruit, maar ook de infrastructuur en hun situatie op gebied van voedselzekerheid. ook werd er noodhulp verstrekt. Mensen helpen is één ding, maar minstens even belangrijk is dat mensen moeten leren om zichzelf te behelpen, samen met de andere leden van hun ge-meenschap. Want samen sta je sterker. daarom stimu-leren solidagro en haar partnerorganisaties de boeren om zich te verenigen in coöperaties. samen beheren ze zaadbanken, rijstvelden, rijstmolens … alle leden van de coöperatie mogen van de infrastructuur en materi-aal gebruik maken. samen kunnen de boeren materialen en diensten aanschaffen die ze zich alleen niet kunnen veroorloven. naast dit economisch voordeel, zorgt een gezamenlijk beheer van materiaal, gronden of vee voor een grotere solidariteit en betrokkenheid. de besluit-vorming binnen een coöperatie wordt op een democra-tische manier aangepakt. Belangrijke beslissingen wor-den door alle leden samen genomen.

Lokale boeren-, vrouwen- of jongerenorganisaties staan nog een trapje hoger dan de coöperaties. op 20 jaar tijd is hun aantal gegroeid van 70 tot 326, verspreid over de 75 gemeenten van de Cordillera-regio. in hun schoot wordt beslist welke projecten opgestart worden, welke rol iedereen toebedeeld krijgt en hoe de voordelen ver-deeld worden binnen de gemeenschap.

Maar het blijft daar niet bij. voedsel en gezondheid zijn immers geen gunst, maar een recht. en dus komen de ba-sisorganisaties op voor die rechten, om ze van de over-heid af te dwingen. veelal wordt er actie gevoerd rond concrete thema’s en problemen. eén van de belangrijkste is uiteraard de grootschalige mijnbouw. Waar er derge-lijke mijnbouwactiviteiten zijn worden de gevolgen ervan voor mens en milieu grondig onderzocht door CdpC. de resultaten worden besproken met de bevolking via de ba-sisorganisaties. op basis van deze bevindingen worden campagnes opgezet. via de media en allerlei netwerken bereikt CdpC het grote publiek. er worden ook confe-renties georganiseerd om meer steun te krijgen voor de eisen van de bevolking. Bovendien wordt er overleg ge-pleegd met overheden om veranderingen af te dwingen. indien nodig worden er acties georganiseerd (piketten, betogingen…). Maar nog belangrijker misschien is de preventieve actie: het tegengaan van nieuwe mijnbouw-projecten. Men probeert de lokale overheden ervan te overtuigen om geen projecten toe te staan op hun grond-gebied. en met succes, want ondertussen hebben al één provincie en verschillende gemeenten van de Cordillera een dergelijke ‘ban op mijnbouw’ ingesteld, tegen de wil en het beleid van de nationale overheid in.

een andere heikele zaak is de klimaatverandering. er wordt veldonderzoek gedaan naar de gevolgen ervan voor o.a. de landbouw, er wordt onderzocht met welke duurzame methodes de boeren zich hier kunnen aan aanpassen. ir-rigatie en heraanleg en bescherming van waterwingebie-den zijn hierbij, door de toenemende onvoorspelbaarheid van de seizoenen, de topprioriteiten. Maar ook aan de kant van het bestrijden van de oorzaken van klimaatver-andering wordt werk geleverd. Zo zijn de partners actief in netwerken die pleiten tegen ontbossing, een probleem waar sommige gebieden van de Cordillera sterk onder te lijden hebben gehad tijdens het bewind van dictator Mar-cos, en daar nog altijd de gevolgen van dragen.

en dan zijn er ook nog de vele schendingen van de mensen rechten. Lokale boerenleiders, politici en zelfs ngo-medewerkers zijn geregeld het doelwit van intimi-

8 inhoudsopgave27

datie, geweld en zelfs moord. schuldigen worden zelden gevonden, laat staan gestraft, en doorgaans wijzen de feiten op betrokkenheid van legereenheden. de Cordil-lera human Rights alliance (ChRa), een lidorganisatie van CdpC, klaagt al deze zaken aan. Belangrijk hier is ook de internationale steun: zo hebben de provincie oost-vlaanderen en solidagro al gevallen van mensenrech-tenschendingen in de Cordillera aangekaart op politiek niveau in België en de Filipijnen, in de hoop dat hierdoor het onderzoek naar de schuldigen opgedreven wordt en erger vermeden kan worden.

Met hulp van het partnerschap krijgen de lokale organi-saties steeds meer greep op het lokale beleid. Zo is het totaal aantal verkozen dorps- of gemeenteraadsleden uit basisorganisaties al gestegen van 20 naar 113. Maar de partners houden het ook niet bij lokaal beleidswerk. Cpa en CdpC zijn immers ook actief in nationale koepels en federaties én op het internationale vlak, in o.a. het per-manent Forum voor inheemse volkeren van de verenigde naties en in verschillende internationale netwerken voor inheemse rechten, mensenrechten en klimaatverandering. op die manier dragen zij hun steentje bij aan de wereld-wijde strijd voor al deze rechten.

INtErvIEw MEt jIMMy khayoG, voorzIttEr vaN cDpc, DE fILIpIjNsE partNEr vaN soLIDaGro.

‘Inheemse volkeren zijn makkelijke prooi voor mijnbouwbedrijven’

Met welke problemen worden de boeren in de cordil-lera geconfronteerd?de Cordillera is rijk aan natuurlijke rijkdommen. Boe-ren worden van hun land verjaagd om plaats te ruimen voor industriële mijnbouw of damprojecten. de weinige landbouwgrond die nog overblijft, wordt ofwel vervuild door de mijnbouw, of is uitgeput door het gedwongen gebruik van chemische meststoffen voor hybride ‘hoge opbrengst’- variëteiten van landbouwgewassen.

wat doet cDpc hieraan?CdpC (Center for development programs in the Cordille-ra) probeert de boeren weerbaarder te maken. Ze steunt hen om opnieuw lokale variëteiten te telen en helpt hen om zich beter te organiseren, o.a. door het opzetten van boerenorganisaties en leiderschapsvorming. CdpC is ook een koepelorganisatie voor 10 andere ngo’s in de regio die samen 326 basisorganisaties steunen. deze zijn op uiteenlopende gebieden actief, waaronder gezondheid en het verdedigen van de basisrechten van inheemse volkeren. dat laatste is vooral het terrein van Cpa (Cor-dillera people’s alliance) die alle basisorganisaties ver-enigt en verantwoordelijk is voor het politieke luik.

waarom is het nodig om op te komen voor de rechten van inheemse volkeren?de inheemse volkeren, de igorot, worden van oudsher ge-discrimineerd. Zo krijgen ze bijvoorbeeld minder budget van de overheid voor sociale diensten etc. de overheid doet ook niets om de exploitatie van de grond te stoppen.

Twee derde van het grondgebied van de Cordillera komt in aanmerking voor mijnexploitatie. de igorot hebben geen eigendomscertificaten van het land dat ze al generaties lang bewerken en vormen daardoor een makkelijke prooi.

hoe wordt deze problematiek aangekaart?We organiseren conferenties, vragen media-aandacht, hebben zelf een weekblad en een radiostation opgericht en zetten informatiebijeenkomsten op in de gemeen-schappen. We gaan ook in dialoog met de lokale over-heid. Met succes: verschillende gemeentelijke overheden en provincieraden hebben al een resolutie uitgevaardigd die bepaalt dat er geen mijnbouw mag komen op hun grondgebied. uit Cpa groeide ook een politieke partij, KaTRiBu, die opkomt bij de nationale verkiezingen.

Is er weerstand tegen het verzet van de Igorot?Ja, het leger voelt zich bedreigd door te sterke volksbe-wegingen. Ze bestempelen ook de medewerkers van ngo’s al gauw als rebellen.We hebben een ‘hitlist’ van het leger in handen gekregen waarop de namen van 2 CdpC-stafle-den staan en 2 personeelsleden van lidorganisaties. deze mensen lopen groot gevaar. verdwijningen en executies komen vaak voor. We brachten deze zaak daarom in de media en kregen ook steun uit België. de provinciegou-verneur van oost-vlaanderen kaartte de zaak aan bij de Belgische ambassade in de Filipijnen en bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. ik bracht samen met hem ook een bezoek aan de Filipijnse ambassade in België die be-loofde om dit op te nemen met de Filipijnse regering.

8 inhoudsopgave28

onderstaande werkvormen kunnen gecombineerd worden met de lange of de korte versie van ‘radio cordillera’. De duur van de methodiek wordt telkens aangegeven en er worden suggesties gedaan of je best vóór of na de film de werkvorm gebruikt en welke versie je bij voorkeur laat zien. het spelmateriaal vind je terug als bijlage.

4.1 dilEMMaSPEl

informatief spel over Filipijnse jonge boeren in de Cor-dillera.

aantal deelnemers:

min. 12 - max. 25

º150 minuten

1ste lesuur: dilemmaspel

2de lesuur: bekijken van de film ‘Radio Cordillera‘ (Lange versie: 60 minuten)

3de lesuur: de leerlingen aan het woord vanuit hun opzoekingswerk

Benodigdheden:

Ruim en verduisterbaar lokaal, 1 stoel per deelnemer, pen en papier, wereldkaart, laptop en beamer

Beschrijving:

een inleefmethodiek voor jongeren waarbij ze ken-nis maken met de situatie van jonge Filipijnse boeren in de Cordillera. vanuit diverse rollen worden er keuzes gemaakt. de jongeren leven zich in in hun situatie en staan telkens weer voor een dilemma waarbij ze keuzes maken waaraan bepaalde gevolgen gekoppeld zijn. na-dien volgt een nabespreking waarbij de jongeren het be-lang ontdekken van zich samen te organiseren.

aanpak:

• Ditspelspeeljebestvóórjededocumentairebekijkt.Zo kunnen ze onbevooroordeeld keuzes maken.

• Jeverdeeltdeklasingroepjesvaneenviertalleerlingen. elk ploegje krijgt één fiche met één uitgeschreven rol, en een dilemma. Ze hebben twee mogelijkheden om op dat dilemma te antwoorden. het is wellicht zinvol om dezelfde rol aan minimum twee groepjes te geven.

Werkvormen› DEEL 4

8 inhoudsopgave29

• Hetgroepjeleestderolenhetdilemma(bijlage 1) en de deelnemers discussiëren onderling. Welke keuze zullen ze maken: a of B? Ze schrijven de argumenten voor hun keuze kort op. hiertoe krijgen ze een tiental minuten.

• Zonderintegaanopdeargumenten,deeljedefiche uit waarop het gevolg van de keuze voor a of B beschreven staat, en waarop een nieuwe dilemmavraag staat. het groepje discussieert en beslist opnieuw. nu maken ze de keuze tussen 1 of 2.

• Jedeeltopnieuwdeficheuitwaaropdegevolgenstaan van de beslissing die ze hebben genomen.

• Daarnavolgteenkorteklassikalebespreking:

- elk groepje vertelt kort haar verhaal: welke rol kregen ze? voor welke dilemma’s werden ze geplaatst? Welke argumenten speelden om een bepaalde beslissing te nemen? hoe voelen ze zich nu – wanneer ze de gevolgen van hun beslissing kennen?

- in een tweede deel van het gesprek kan je dieper ingaan op de vraag of deze keuzes hen realistisch lijken? of je samen organiseren ook helpt of niet? en welke voorbeelden ze daarvan zien in hun eigen samenleving – hier?

- Je kan ook kort nagaan hoe en of zij bezig zijn met ‘eerlijke’ voeding, vruchtbare grond, landbouw, eerlijke handel, de praktijken van multinationals?

• Daarnabekijkjesamendelangeversievandedocumentaire Radio Cordillera waarop je in een volgend lesuur dieper kan ingaan. een opdracht om die les voor te bereiden zou kunnen zijn dat elk groepje/elkeleerlingvanuitderoldiezegekregenhebben verder opzoekingswerk doet over het thema. dit kan gebeuren met het materiaal dat beschikbaar is op de website van solidagro (www.solidagro.be) en op de websites waarnaar in dit dossier verwezen wordt.

• Iederverteltzijn/haarverhaalvanuithetgeleverdeopzoekingswerk. dit kan tijdens een derde lesuur.

4.2 StEllingEnSPEl

aantal deelnemers:

min. 6 - max. 25

º50 minuten

Benodigdheden:

Ruim en verduisterbaar lokaal, 1 stoel per deelnemer, pen en papier, wereldkaart, laptop en beamer, pdf met presentatie, kaartjes met stellingen (bijlage 2).

Beschrijving:

Wanneer je eerst de korte versie van de reportage ‘Ra-dio Cordillera’ laat zien, bekijk je vooral de problemen waarmee de boeren te maken hebben in de Cordillera. aan de hand van de stellingen en de powerpoint kan je bespreken hoe men de problemen aanpakt en zoekt naar oplossingen.

aanpak:

• Korteinleidingopdefilm:ditkanaandehandvande situeringen van de 6 uitdagingen (zie deel 2)

• Samennaardefilm‘Radio Cordillera’ kijken– korte versie (25 minuten)

• Stellingenspeloverdehoofdthema’svandefilm:

verdeel de leerlingen in kleine groepjes van 3 of 4. geef elk groepje een rode en een groene kaart, en ook elke leerling. Je leest één stelling voor. de groepjes krijgen 5 minuten de tijd om te discussiëren of ze akkoord gaan of niet. Rood = niet akkoord, groen = akkoord. elk groepje argumenteert naar elkaar toe hoe ze tot hun keuze gekomen zijn. daarna mag iedereen ook individueel via de eigen kaart stemmen. van gedachten veranderen mag!

de stellingen worden besproken aan de hand van de pdf waarin uitgelegd wordt hoe solidagro en CdpC in de Cordillera werken aan de verschillende uitdagingen.

Je vindt zelf ook meer info over deze uitdagingen bij de infofiches uit deel 2.

Je kan hier de pdf downloaden.

8 inhoudsopgave30

4.3 FiloSoFEREn ovER gRond

aantal deelnemers:

min. 4 - max. 15

º50 minuten

Benodigdheden:

tekst over ‘inheemse volkeren en landgebruik’ (bijlage 3), pen en papier

WiSt jE dat … ?

… de inheemse bevolking van de cordillera ook ‘Igorots’ genoemd worden? Dit komt van de woorden ‘igo’ en ‘golot’ wat ‘van de bergen’ betekent.

Beschrijving:

deze filosofiesessie kan je vóór of na het bekijken van de lange versie van de reportage ‘Radio Cordillera’ inlassen. dan moet je wel 2 lesuren uittrekken. Je kan er uiteraard ook voor kiezen om deze werkvorm gewoon los van de film aan te wenden.

aanpak:

• Eenmogelijkestartvoorditfilosofischgesprekover‘grond’ zijn de onderstaande inleidende vragen.

• Aandehandvandetekst over ’landgebruik en inheemse volkeren’ kan je nadien inzoomen op de eigen manier van denken van de inheemse volkeren over grond.

• Deonderstaande‘grond’oefeningenzijneenleukemanier om deze filosofiesessie af te sluiten.

Inleidende vragen over ‘grond’:

• Waarvoorkan‘grond’gebruiktworden?

• Watbetekenthetbezittenvan‘grond’?

• Hoezoude‘grond’inonsland(België)ideaalverdeeld zijn?

• Heeftiedereenevenveelrechtop‘grond’?

• Watzijnvolgensjouinheemsevolkeren?

Lees het tekstje over het landgebruik volgens de in-heemse volkeren van de cordillera en bekijk de illus-tratie die erbij hoort. De tekst vind je terug in bijlage 3.

• Hoekijkendeinheemsevolkerennaargrondbezitengrondgebruik?

• Waarin verschilt hun visie over grondgebruikmetdie van onze samenleving? en met jouw persoonlijke visie? Zie je gelijkenissen?

• Waaromzoudendemeesteconflictenindewereldover ‘grond’ gaan?

‘Grond’ oefeningen:

vorm een groepje van een viertal personen.

Eerste grondoefening:

stel dat jullie samen een onbewoond eiland zouden krijgen. hoe gaan jullie dit eiland indelen? Waarvoor zal de grond gebruikt worden? hoe wordt de grond verdeeld? Welke afspraken en wetten zouden jullie opstellen? Welke aandachtspunten vinden jullie be-langrijk? neem een groot papier en visualiseer jullie eigen gecreëerde eiland.

tweede grondoefening:

stel dat er een fabriekseigenaar (familie van de macht-hebbende politici) voor 100.000 euro een stuk land wil opkopen om er een chemische fabriek te bouwen. Wat zouden jullie doen? onder welke voorwaarden zouden jullie het stuk grond verkopen? Wat als de fabrieksei-genaar zich niet aan de gemaakte afspraken houdt?

8 inhoudsopgave31

4.4 tiPS vooR naBESPREKing van dE FilM

aantal deelnemers:

min. 6 - max. 25

º100 minuten

Benodigdheden:

Ruim en verduisterbaar lokaal, 1 stoel per deelnemer, pen en papier, wereldkaart, laptop en beamer

Beschrijving:

deze werkvorm geeft verschillende eenvoudige manie-ren aan om de film ‘Radio Cordillera’ na te bespreken. Bij sommige suggesties is het wel nodig om vooraf de leer-lingen al in te lichten over de opdracht.

aanpak:

1 ste lesuur: Bekijk de film ‘Radio Cordillera’ (lange ver-sie: 60 minuten).

2de lesuur: Maak een selectie uit onderstaand aanbod voor een nabespreking van de film.

suggestie 1:

som de problemen op waarmee de boeren in de Filipij-nen te maken krijgen en met grondbezit of grondgebruik te maken hebben. Welke oplossingen worden in de film aangeboden? Welke andere globale problemen kan je bedenken die te maken hebben met voedselzekerheid of landbouw?

surf naar de website www.ted.com.

Ted (Technologie, entertainment, design) is een orga-nisatie die wereldwijd mensen met ideeën om de wereld beter te maken aan het woord laat. Bekijk op de website enkele filmpjes over ideëen die de wereld kunnen verbe-teren. Bedenk samen met enkele klasgenoten een idee voor één van de problemen waarmee de Filipijnse boeren te kampen hebben. Zoek achtergrondinformatie op over het specifieke probleem en ga na of er al oplossingen bedacht werden en wat hiervan de voor- en nadelen zijn. Maak vervolgens een origineel filmpje waarin jullie je idee zo goed mogelijk verkopen.

Graag nog wat meer inspiratie? Neem dan een kijkje op de volgende websites:

www.bevrijdewereld.be

www.oxfamsol.be

www.vredeseilanden.be

www.mo.be

www.dewereldmorgen.be

www.mymachine.be

suggestie 2:

noem een beeld dat je is bijgebleven uit de film.

noem een uitspraak die je is bijgebleven uit de film.

Waarover was je verwonderd toen je de film bekeek?

suggestie 3:

Je geeft iedere leerling een rol en vraagt om de inhoud van de film na te vertellen vanuit die rol. Je kan de rollen ook op voorhand toekennen.

Mogelijke rollen: middleman, mensenrechtenactivist, boer, Monsanto (grote zaadproducent), grootgrondbezitter, boerenleider, stamhoofd.

suggestie 4:

stel dat je een vraag mag stellen aan een leeftijdsgenoot uit de Cordillera. Welke vraag zou je stellen?

suggestie 5:

Jullie richten een vereniging op met als doel het leven in de Cordillera te verbeteren voor de boeren. (rond recht op eigen grond). het enige wat nog ontbreekt is een goed logo. Kan je één bedenken?

Waartegen zou je een protestmars willen organiseren? Welke slogan bedenk je dan?

8 inhoudsopgave32

4.5 KooKWEdStRijd MEt FiliPijnSE ingREdiEntEn

aantal deelnemers:

min. 6 - max. 24

º100 minuten of 2 lesuren

Benodigdheden:

voor elke groep een recept met bijhorend verhaal (zie bijlage 4) en de nodige ingrediënten, kookmateriaal.

Beschrijving:

aan de hand van drie Filipijnse gerechten die ook terug te vinden zijn in het kookboek ‘Wat de pot schaft’, kan je met de leerlingen een kookwedstrijd houden. Klik hier om het kookboek te bekijken.

aanpak:

de klas wordt in drie groepen verdeeld. iedere groep krijgt een Filipijns gerecht. Bij dit gerecht krijgen ze ook het verhaal achter het gerecht.

Met hun groepje krijgen ze een uur de tijd om hun ge-recht en het verhaal voor te bereiden. de bedoeling is om een zo interessant mogelijke voorstelling te maken voor de andere leerlingen.

Misschien wordt het nog interessanter als een andere klas jury wordt.

8 inhoudsopgave33

roL 2a

roL 2B

roL 2a2

roL 2a1

roL 2B2

roL 2B1

de rollen

van het

dilemmaspel

› BIjLaGE 1

roL 1

roL 2

roL 1a

roL 1B

roL 1a2

roL 1a1

roL 1B2

roL 1B1

roL 3a

roL 3B

roL 3a2

roL 3a1

roL 3B2

roL 3B1

roL 3

8 inhoudsopgave34

oMschrIjvING roL 1

Jullie zijn een groepje jonge boeren in het dorpje Mainit. Mainit betekent ‘heet’ in het Tagalog. de

naam van het dorp is te danken aan de vele warmwaterbronnen die er opborrelen. door die warmwa-

terbronnen komt er wel af en toe eens een toerist langs, ook al ligt het dorp ver weg in de bergen en

is het enkel te bereiken via een slechte onverharde weg.

Jullie hebben er elk, net als jullie ouders en familie, een kleine boerderij en doen daarnaast samen aan

wat kleinschalige mijnbouw. dat wil zeggen dat je samen met de anderen in het dorp een kleine mijn-

tunnel uitbaat waarbij je koper uit de ondergrond haalt. ook de vrouwen helpen bij die ontginning.

Zo heeft iedereen een rol in de gemeenschap. Jullie verkopen samen het koper en verdelen de winst.

naast de rijstvelden hebben jullie ook een boomgaard met fruitbomen. er groeien lekkere mango’s aan.

Met jullie land- en kleinschalige mijnbouwactiviteiten hebben jullie net genoeg om van te leven. Jul-

lie eten blijft wel wat eentonig, want veel groenten verbouw je niet en veeteelt is er ook bijna niet

in het dorp (behalve enkele kippen en één enkel varken bij sommige boeren). Je vraagt je ook al een

tijdje af hoe je er zal in slagen om je kinderen ooit naar school te sturen. onderwijs is immers duur

in de Filipijnen en eigenlijk verdienen jullie maar net genoeg om in je dagelijkse levensonderhoud te

voorzien. Jullie zoeken al lang naar een project om jullie vooruit te helpen.

op een dag komt een Chinees bedrijf jullie kleine mijn bezoeken. het bedrijf vraagt of jullie voor hen

willen werken. Zij willen de verkoop van het koper in handen nemen en ze willen jullie ook graafmachi-

nes leveren om het werk te vergemakkelijken en de koperontginning efficiënter aan te pakken. Met die

machines kan je namelijk de berg afgraven. Zo vergroot de koperopbrengst voor het dorp.

Rol 1

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

1A. Jullie beslissen om samen te werken met het Chinese bedrijf.

1B. Jullie beslissen om niet samen te werken met het Chinese bedrijf.!

8 inhoudsopgave35

GEvoLG vaN BEsLIssING 1a:

juLLIE wErkEN saMEN MEt hEt chINEsE BEDrIjf

enkele maanden later worden de kleine graafmachines geleverd. de ontginning verloopt inderdaad snel-

ler nu. Jullie beslissen eerst het land onder de boomgaard te ontginnen. Jullie weten dat daar, vlakbij

de vroegere tunnel, de rijkste ertslagen liggen. een deel van de heuvel wordt in sneltempo afgegraven.

enkele mensen, vooral de ouderlingen, zijn tegen. Ze vinden dat de voorouderlijke grond niet geschon-

den mag worden. anderen zeggen dan weer dat er genoeg geld zal verdiend worden zodat de landbouw-

grond niet meer nodig is. Ze willen de ontginning juist intensifiëren.

de prijs die jullie krijgen voor het koper is niet hoger bij de Chinese firma dan de prijs die jullie voor-

heen kregen van de Filipijnse overheid. de firma zegt immers dat ze het koper nog ver moeten trans-

porteren en niet meer kunnen betalen. Maar natuurlijk is de opbrengst groter omdat jullie meer koper

in korte tijd ophalen.

de rijstvelden blijven er ondertussen wat verwaarloosd bij liggen. er is geen tijd meer om ze te bewer-

ken en de collectieve arbeid op het veld lukt ook niet meer zo goed nu er onenigheid is in het dorp.

Bovendien is er nu geld om goedkope geïmporteerde rijst te kopen.

eigenlijk weten jullie ook niet goed raad met de chemicaliën die jullie geleverd kregen van de Chinese

firma om het koper beter te scheiden van het gewone gesteente. na gebruik dumpen jullie het chemi-

sche afval dan maar in de rivier.

na een tweetal jaar is het gebied rond de boomgaard helemaal ontgonnen. ondertussen groeien de

vragen bij een deel van de mensen in het dorp. het dorp meer stroomafwaarts klaagt over de effecten

van jullie mijnactiviteiten op hun rijstoogst. Met het water uit de rivier irrigeren zij hun velden en

dat water blijkt wel degelijk zo vervuild dat het een groot effect heeft op de oogst. er kwam een ngo

langs die waarschuwde voor de gevolgen van wat jullie aan het doen zijn. de Chinese mijnfirma zegt

dat ze ook grote mijnen heeft in de regio. Jullie kunnen daar aan de slag als alle koper bij jullie uit de

ondergrond is verwijderd.

1 a

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

1A1. Jullie beslissen om voort te doen met de mijnbouw en ook

jullie ander land te ontginnen.

1A2. Jullie beslissen om te stoppen met de mijnbouw !

8 inhoudsopgave36

GEvoLG vaN BEsLIssING 1a1:

juLLIE BEsLIssEN oM voort tE DoEN MEt DE MIjNBouw

na een vijftal jaar is jullie land letterlijk afgegraven. de rivier is vervuild en veel mensen krijgen last

van hun gezondheid. er worden heel wat nier- en leverproblemen gesignaleerd.

van de beloftes van het Chinese bedrijf over werken in andere mijnen kwam niets in huis. die beloftes

doen ze overal, zo blijkt nu. steeds meer families trekken naar Baguio, de hoofdstad van de regio, in de

hoop dat ze daar werk zullen vinden om beter te kunnen overleven. Ze gaan er noodgedwongen in een

sloppenwijk wonen. na enkele jaren zijn er plannen voor de bouw van een nieuw gigantisch shopping

center in de stad. de families in de sloppenwijken moeten verhuizen en beslissen om naar de hoofdstad

Manilla te trekken.

1 a 1

GEvoLG vaN BEsLIssING 1a2:

juLLIE BEsLIssEN oM tE stoppEN MEt DE MIjNBouw

de mijnbouw heeft veel schade aangericht. door de mooie boomgaard weg te graven, is de aantrekkelijk-

heid van jullie dorp echt wel kleiner geworden. de vervuiling in de rivier vraagt een viertal jaar de tijd

om te verdwijnen. Maar jullie hebben jullie velden nog en beginnen opnieuw rijst te verbouwen. door

te stoppen met de mijnbouw hebben jullie ook weer jullie eenheid als gemeenschap opgebouwd. Jullie

beslisten om samen te gaan werken met een ngo die jullie helpt om meer gedifferentieerd te zaaien

en planten. er zijn nu meer groenten. Ze helpen jullie bij het aanleggen van nieuwe irrigatiekanaaltjes

waardoor jullie wat extra land kunnen bewerken. Jullie hebben het nog steeds niet breed. de kinderen

naar school sturen is nog altijd heel duur. Maar jullie hebben geen honger meer. via de organisatie van

een gezondheidscomité hebben jullie nu ook een dorpsapotheek en kunnen de gezondheidsvrijwilligers

eenvoudige ziekten herkennen en behandelen. als er in de hoofdstad acties zijn tegen de mijnbouw,

dan gaan enkele mensen er altijd naartoe als vertegenwoordiger van jullie dorp.

sinds kort is er echter vlak bij jullie dorp een militaire post gekomen. de soldaten van de militaire post

beweren dat er rebellen in de buurt zijn. Ze patrouilleren regelmatig door het dorp en af en toe mogen

jullie vanaf 6 uur ’s avonds tot 6 uur ’s morgens niet meer de deur uit, omdat het niet veilig zou zijn.

Jullie voelen je een beetje geïntimideerd door de aanwezigheid van die zwaar gewapende mannen in

de buurt.

1 a 2

!!

8 inhoudsopgave37

GEvoLG vaN BEsLIssING 1B:

juLLIE wErkEN NIEt MEE MEt hEt chINEsE BEDrIjf.

de Chinese firma geeft het niet op. eerst probeert ze enkele boeren te betalen om de anderen te over-

tuigen om mee te doen. er komen ook enkele provinciale ambtenaren op bezoek. Ze proberen ook om

jullie te overtuigen om samen te werken met het Chinese bedrijf. als dat niet lukt, volgen de eerste

dreigementen tegen de leiders van jullie boerenvakbond. Wanneer één van hen naar een boerenverga-

dering gaat in de provinciale hoofdstad wordt hij duidelijk gevolgd. hij ziet mannen foto’s van hem

nemen wanneer hij over de straat loopt. er kwam ook al eens een man langs in het dorp die vroeg waar

jullie voorzitter woonde. op een dag verschijnen twee motoren aan het huis van de boerenleider in het

dorp. Wanneer de boerenleider met zijn jongste zoontje aan de deur komt kijken wat er aan de hand is,

schieten de mannen de boerenleider voor de ogen van zijn zoontje neer. Ze roepen: ‘dit gebeurt er als

jullie je eigen gang willen gaan!’ Ze razen er vandoor met hun motor vooraleer iemand kan ingrijpen.

Jullie voorzitter is dodelijk verwond. 7 kogels troffen hem van op korte afstand in de borst. hij sterft

ter plekke in de armen van zijn familie en vrienden.

de militairen in de buurt van jullie dorp doen niets om de daders te vinden. integendeel, ze laten dui-

delijk blijken dat jullie beter wel hadden samengewerkt met het Chinese bedrijf.

1 B

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

1B1. Jullie beslissen om uiteindelijk toch te werken voor het Chinese bedrijf.

1B2. Jullie beslissen om bij jullie oorspronkelijke idee te blijven en niet te werken

voor het Chinese bedrijf.

!

8 inhoudsopgave38

GEvoLG vaN BEsLIssING 1B1:

juLLIE BEsLIssEN oM toch tE wErkEN voor hEt chINEsE BEDrIjf

een groot deel van het dorp is bang. Jullie hebben de ontwikkelingsagressie onderschat. er lijkt geen

andere keuze te zijn dan te gaan samenwerken met het Chinese bedrijf. Misschien was jullie houding

tegen die Chinese firma inderdaad te radicaal. in elk geval willen jullie niet dat er nog mensenrechten-

slachtoffers vallen. Jullie weten uit andere verhalen dat de overheid niets onderneemt om de daders te

vinden en te bestraffen in dit soort gevallen. dus: jullie werken mee met de Chinese firma en proberen

jullie leven opnieuw verder te zetten. na enkele jaren is de hele berg afgegraven en zijn de rivieren in

de omliggende dorpen erg vervuild. Ze kunnen nog nauwelijks gebruikt worden voor de irrigatie van

de velden. Langzamerhand trekt iedereen weg naar een krottenwijk in de hoofdstad van de provincie.

ook daar is het niet eenvoudig wonen. Jullie wonen in de krottenwijk tegen de bergwand. daar zijn

soms landverschuivingen tijdens het regenseizoen. huisjes worden zomaar weggespoeld en er vallen

regelmatig doden. anderen wonen op een lapje grond waarop binnenkort een groot shopping center zal

worden gebouwd.

1 B 1

!

8 inhoudsopgave39

GEvoLG vaN BEsLIssING 1B2:

juLLIE BEsLuItEN oM NIEt saMEN tE wErkEN MEt hEt chINEsE

BEDrIjf

een ngo die in de buurt werkt, heeft jullie situatie opgemerkt. Ze stellen voor om samen te werken met

de mensenrechtenorganisaties die de boerenvakbonden ondersteunen. de moord komt een tijdje volop

in de pers. enkele mensen gaan naar Manilla om voor de officiële mensenrechtencommissie te gaan

getuigen. Ze krijgen een forum in de krant en op televisie. Maar echte gerechtigheid komt er niet. de

overheid probeert de boerenleider in diskrediet te brengen en beweert dat er een interne ruzie was

in de boerenvakbond. hoewel niemand dat echt gelooft, start de overheid toch geen echt onderzoek.

Met de ngo’s werken jullie samen om jullie levenssituatie te verbeteren. Jullie doen verder met mijn-

bouw, maar terug op de kleinschalige manier van vroeger. de ngo leert jullie de mijn zo milieuvrien-

delijk mogelijk te ontginnen. dat wordt echter verboden door de overheid. Zij beweert immers dat het

Chinese bedrijf van haar een patent kreeg op de ertsen in de ondergrond. Jullie zetten barricades op

om te verhinderen dat de Chinezen nog langs kunnen komen. door de aanwezigheid van het rebel-

lenleger in de buurt kiest de firma uiteindelijk eieren voor haar geld en geeft ze de mijnontginning in

dit gebied op. ook voor haar is het werk in jullie omgeving te riskant geworden.

ngo’s helpen jullie om kleine groentetuintjes aan te leggen. Zo wordt jullie voeding gevarieerder. de

ngo helpt jullie bij het aanleggen van nieuwe irrigatiekanaaltjes waardoor jullie wat extra land kun-

nen bewerken en jullie geen rijst meer hoeven te kopen. Jullie hebben het nog steeds niet breed. de

kinderen naar school sturen is nog altijd heel duur. Maar jullie hebben geen honger meer en via de

organisatie van een gezondheidscomité hebben jullie nu ook een dorpsapotheek. de gezondheidsvrij-

willigers kunnen er eenvoudige ziekten herkennen en behandelen. Wanneer er in de hoofdstad acties

zijn tegen de straffeloosheid en ter ondersteuning van mensenrechtenslachtoffers en hun families,

dan gaan enkele mensen daar altijd heen als vertegenwoordiger van jullie dorp.

na enkele jaren stoppen jullie met de mijnbouw. om verdere ontginning mogelijk te maken zou er

meer grootschalig materiaal moeten kunnen ingezet worden, maar daarvoor hebben jullie niet de mid-

delen. Bovendien willen jullie je toekomst niet in gevaar brengen door de berg verder te beschadigen.

sinds kort is er echter vlak bij jullie dorp een militaire post gekomen. de soldaten van de militaire

post beweren dat er rebellen in de buurt zijn. Ze patrouilleren regelmatig door het dorp en af en toe

mogen jullie vanaf 6 uur ’s avonds tot 6 uur ’s morgens niet meer de deur uit, omdat het niet veilig

zou zijn. Jullie voelen je een beetje geïntimideerd door de aanwezigheid van die zwaar gewapende

mannen in de buurt.

1 B 2

!

8 inhoudsopgave40

oMschrIjvING roL 2

Jullie zijn een boerengemeenschap in Tabuk, in de noordelijke bergstreek van de Cordillera in de Fili-

pijnen. Jullie gemeenschap verplant al eeuwenlang inheemse rijstvariëteiten. de laatste jaren is de op-

brengst echter verkleind. door de klimaatverandering is het steeds warmer geworden. doordat er minder

water is om jullie velden te irrigeren, kunnen jullie nog maar één keer oogsten per jaar. vroeger was dat

twee keer. Jullie voedselzekerheidssituatie is er dus echt niet op verbeterd.

het ministerie van Landbouw kwam onlangs op bezoek, samen met een tussenhandelaar. Ze stelden voor

dat jullie zouden overschakelen van traditionele rijstgewassen naar andere commerciële rijstgewassen.

die brengen een grotere oogst op en ze hebben minder irrigatie nodig. Jullie zouden dus opnieuw twee-

maal per jaar kunnen oogsten. de zaden moeten jullie wel telkens opnieuw aankopen. uit de commerciële

rijst kan je, in tegenstelling tot de traditionele rijst, immers geen zaaigoed halen. om het zaaigoed te

betalen, wil de tussenhandelaar jullie een voordelige startlening geven. Wanneer jullie geoogst hebben

zal hij ook instaan voor het transport naar en de verkoop van de rijst op de markt. de toekomst ziet er

rooskleurig uit volgens het ministerie en de vertegenwoordiger van de commerciële rijstfirma.

Rol 2

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

2A. Jullie gaan in op het voorstel van het ministerie van Landbouw en de tussen-

handelaar.

2B. Jullie gaan niet in op het voorstel van het ministerie van Landbouw en de tus-

senhandelaar. Jullie beslissen om samen naar een andere oplossing te zoeken.

!

8 inhoudsopgave41

GEvoLG vaN BEsLIssING 2a:

juLLIE GaaN IN op hEt voorstEL EN GaaN

coMMErcIëLE rIjst pLaNtEN

Jullie lenen het geld, zaaien en hebben een goede oogst. de prijs voor de rijst die je op de markt ver-

koopt, valt wel wat lager uit dan verwacht. Je gaf ook nog eens een smak geld uit aan pesticiden en

herbiciden die nodig bleken om met dit soort zaaigoed een mooie oogst te realiseren. Maar er is genoeg

te eten en de oogst is goed. Misschien is de prijs voor de rijst de volgende keer toch iets beter?

Je kan niet anders dan voortdoen met deze rijstsoort. Waarvan ga je immers anders je schulden aan de

tussenhandelaar afbetalen? Terwijl de rijst opnieuw begint te groeien, start ook het regenseizoen. Je

hebt pech. eén van de jaarlijkse tyfoons (tropisch onweer) in de regio passeert jullie dorp en verwoest

de oogst. een verzekering tegen dit soort tegenslagen bestaat niet in de Filipijnen. Jullie hebben met

andere woorden een gigantisch probleem: hoge schulden en geen oogst om te verkopen.

2 a

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

2A1. Jullie beslissen om verder samen te werken met de tussenhandelaar. Hij stelt

immers voor om de intrestvoet van de komende lening iets lager te maken,

omdat hij jullie wel even wil helpen.

2A2. Jullie beslissen om niet verder samen te werken met de tussenhandelaar en

naar een andere oplossing te zoeken. !

8 inhoudsopgave42

GEvoLG vaN BEsLIssING 2a1:

juLLIE wErkEN vErDEr MEt DE tussENhaNDELaar

Jullie lenen opnieuw een som geld voor het aankopen van zaaigoed. Jullie kopen meteen ook voldoende

pesticiden en herbiciden aan. die willen jullie weelderig gebruiken in de hoop een goede oogst te heb-

ben. de eerste keer lukt dat ook. de volgende oogst is alweer een stuk kleiner. Jullie hebben de indruk

dat de grond uitgeput geraakt van deze rijstsoort. daarnaast beginnen enkele boeren gezondheidsklach-

ten te vertonen: ze hebben pijn aan de nieren en lever. iemand het departement van Landbouw vertelt

dat jullie teveel pesticiden en herbiciden hebben gebruikt: dat is ongezond! Maar de tussenhandelaar

die het boeltje verkoopt, heeft dat niet verteld. volgens hem waren die producten alleen maar goed, en

hoe meer hoe beter!

het lukt niet om jullie schulden af te betalen. die worden alleen maar groter. de tussenhandelaar is

almachtig: hij bepaalt de prijs van de rijst, geeft jullie leningen, levert en bepaalt de prijs van het

zaaigoed, herbiciden en pesticiden… het lukt niet om daar tegenop te tornen. uiteindelijk kunnen

jullie niets anders doen dan je eigen land te verkopen aan de tussenhandelaar om je schulden af te

betalen. voortaan werken jullie voor hem als grootgrondbezitter en zijn jullie landarbeider geworden

op wat vroeger jullie eigen land was. schulden hebben jullie nog voortdurend. Jullie verdienen immers

nauwelijks genoeg om jullie kinderen naar school te sturen en bij ziekte is er geen geld om geneesmid-

delen te kopen of in medische zorg te voorzien. en de oogst? die moeten jullie grotendeels afstaan aan

de grootgrondbezitter.

2 a 1

!

8 inhoudsopgave43

GEvoLG vaN BEsLIssING 2a2:

juLLIE wErkEN NIEt vErDEr MEt DE tussENhaNDELaar EN zoEkEN

EEN aNDErE opLossING

Jullie zouden komaf willen maken met de samenwerking met de tussenhandelaar, maar eenvoudig is dat

niet. samen met een ngo maken jullie een analyse: hoe kunnen we met de middelen die we hebben onze

voedselzekerheid verhogen? Wat kunnen we samen doen? en wat kunnen we individueel aanpakken? de

ngo ondersteunt jullie bij het aanleggen van groentetuintjes. samen met het hele dorp en met de hulp

van enkele ngo-medewerkers en boeren die hieromtrent ervaring opdeden, gaan jullie aan de slag om

jullie irrigatiekanalen uit te breiden. op die manier kunnen jullie enkele velden opnieuw zelf bewerken,

zonder tussenkomst van de tussenhandelaar, nadat ze jarenlang niet meer waren bewerkt door gebrek aan

irrigatie. enkele vrouwen volgen een opleiding basisgezondheidszorg. Zo kan het dorp nu ook een kleine

dorpsapotheek oprichten.

van boeren uit andere dorpen waarmee de ngo samenwerkt, krijgen jullie een hoeveelheid zaden om op-

nieuw te kunnen starten met de traditionele, organische en inheemse rijstteelt. na de eerste oogst staan

jullie ook een hoeveelheid zaaigoed af om de zadenbank van de ngo aan te vullen. Zo kunnen ook andere

dorpen geholpen worden die het echt moeilijk hebben. Jullie kennen enkele zwarte jaren, maar langza-

merhand kunnen jullie je schulden afbetalen, en sommigen onder jullie slagen er in om de samenwerking

met de tussenhandelaren op te zeggen. Jullie levensomstandigheden blijven zeer eenvoudig. Bij tegenslag

door tropische stormen of langdurige droogte hebben jullie nog wel periodes dat er maar twee keer per dag

eten op de tafel komt. Maar jullie hebben tenminste geen schulden meer en leven gezonder.

2 a 2

!

8 inhoudsopgave44

GEvoLG vaN BEsLIssING 2B:

juLLIE GaaN NIEt IN op hEt voorstEL vaN hEt MINIstErIE EN DE

tussENhaNDELaar EN zoEkEN Naar EEN aNDErE opLossING

samen met een ngo maken jullie een analyse. hoe kunnen we met de middelen die we hebben onze

voedselzekerheid verhogen? Wat kunnen we samen doen? en wat kunnen we individueel aanpakken?

de ngo geeft jullie ondersteuning om groentetuintjes aan te leggen. samen met het hele dorp en met

hulp van enkele ngo-medewerkers en boeren met ervaring hieromtrent, gaan jullie aan de slag om de

irrigatiekanalen uit te breiden. op die manier kunnen jullie enkele velden opnieuw bewerken, nadat ze

jarenlang niet meer waren bewerkt door gebrek aan irrigatie. enkele vrouwen volgen een opleiding ba-

sisgezondheidszorg en het dorp heeft nu ook een kleine dorpsapotheek.

het regenseizoen begint. een tyfoon treft jullie dorp. daarbij worden de groentetuintjes bijna allemaal

vernield.

2 B

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

2B1. Jullie beslissen om verder te werken zoals jullie bezig waren.

2B2. Jullie beslissen om toch samen te werken met de tussenhandelaar.!

8 inhoudsopgave45

!GEvoLG vaN BEsLIssING 2B1:

juLLIE wErkEN vErDEr zoaLs juLLIE BEzIG warEN

geen keuze, vinden jullie. hier moeten jullie gewoon door. de groentetuintjes worden heraangelegd en jullie

gaan met steun van de ngo’s verder op de ingeslagen weg. na enkele donkere jaren krijgen jullie het lang-

zamerhand iets beter.

2 B 1

GEvoLG vaN BEsLIssING 2B2:

juLLIE GaaN toch saMENwErkEN MEt DE tussENhaNDELaar

Jullie komen in een schuldenspiraal terecht zoals de andere boeren die kozen voor een samenwerking met

de tussenhandelaar. om zaden, pesticiden en herbiciden te kopen moeten jullie schulden maken. de prijs die

jullie voor jullie rijst krijgen, is vrij laag. Jullie kunnen er je schulden niet mee afbetalen. na een tijdje raakt

de grond uitgeput. er lijken steeds meer herbiciden en pesticiden nodig. heel wat boeren die deze middelen

ongecontroleerd en onbegeleid gebruiken, worden ziek. na enkele jaren moeten steeds meer boeren hun

land verkopen en worden ze een arme landarbeider op het land dat vroeger van hen was.

2 B 2

!

8 inhoudsopgave46

oMschrIjvING roL 3

Jullie zijn een boerengemeenschap in Benguet. eeuwenlang hebben jullie op een organische manier rijst

geteeld. de laatste jaren is de opbrengst echter verkleind. door de klimaatverandering werd het steeds

warmer. doordat er minder water is om jullie velden te irrigeren, kunnen jullie maar één keer oogsten per

jaar. vroeger was dat twee keer. Jullie voedselzekerheidssituatie is er dus echt niet op verbeterd.

het ministerie van Landbouw kwam onlangs op bezoek, samen met een tussenhandelaar. Zij hadden een

voorstel om jullie aan een beter inkomen te helpen en toch landbouwer te blijven.

Ze stelden jullie voor om met hen een contract af te sluiten om bloemkolen te verbouwen voor de natio-

nale markt. Zij zijn bereid om jullie een lening te geven om bij hen zaaigoed te kopen. en zij zullen ook

zorgen voor het transport naar en de verkoop van de bloemkolen op de markt zodra die volgroeid zijn.

op die manier verwerven jullie een inkomen waarmee jullie rijst kunnen kopen op de markt en in de rest

van jullie levensonderhoud blijven voorzien. Jullie velden blijven toch gebruikt en jullie land kan meer

opbrengen dan nu.

Rol 3

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

3A. Jullie gaan in op het voorstel van het ministerie van Landbouw en de tussen-

handelaar.

3B. Jullie gaan niet in op het voorstel van het ministerie van Landbouw en de tus-

senhandelaar. Jullie beslissen om samen naar een andere oplossing te zoeken.

!

8 inhoudsopgave47

GEvoLG vaN BEsLIssING 3a:

juLLIE GaaN IN op hEt voorstEL EN GaaN BLoEMkoLEN pLaNtEN

Jullie ondertekenen het contract en krijgen het zaaigoed voor de kolen. op jullie vroegere rijstvelden wor-

den nu kolen gezaaid. de kolen groeien goed. de oogst is groot. Maar de tussenhandelaar vraagt veel geld

voor het transport van de kolen naar de stad en beweert dat de prijzen van de kolen erg gedaald zijn. de

handel in groenten is immers geliberaliseerd. Jullie land mag geen taksen meer heffen op geïmporteerde

groenten. dat wil zeggen dat goedkope Chinese bloemkolen die veel grootschaliger worden gekweekt, de

Filipijnse markt overspoelen. Jullie houden vol en verplanten toch bloemkool. af en toe moeten jullie de

kolen gewoon dumpen omdat het duurder is om ze naar de markt te vervoeren dan om ze gewoon weg te

smijten. ondertussen moeten jullie voor jullie dagelijkse voeding ook rijst kopen. de schulden stapelen

zich op. nadat tijdens het regenseizoen een tyfoon jullie dorp treft, lijkt de maat vol. Wat nu?

3 a

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

3A1. Jullie beslissen verder samen te werken met de tussenhandelaar

3A2. Jullie beslissen niet meer samen te werken met de tussenhandelaar en zoeken

naar andere oplossingen !

GEvoLG vaN BEsLIssING 3a1:

juLLIE BLIjvEN koLEN kwEkEN EN wErkEN vErDEr MEt DE

tussENhaNDELaar

Jullie schulden worden steeds groter. uiteindelijk zit er niets anders op dan jullie land te verkopen aan de

tussenhandelaar. Jullie worden landarbeider op het land dat jullie voordien zelf in bezit hadden. de tus-

senhandelaar is almachtig: hij bepaalt wat jullie elk jaar moeten telen, hij levert zaaigoed, herbiciden en

pesticiden… Jullie werken hard voor een kleine uitkering, of voor een klein deel van de opbrengst van de

oogst. het lukt niet om daar tegenop te tornen. schulden hebben jullie nog voortdurend: jullie verdienen

immers nauwelijks genoeg om hun kinderen naar school te sturen, bij ziekte is er geen geld om geneesmid-

delen te kopen of in medische zorg te voorzien. de oogst? die moeten jullie grotendeels afstaan aan de

grootgrondbezitter.

3 a 1

!

8 inhoudsopgave48

GEvoLG vaN BEsLIssING 3a2:

juLLIE GaaN NIEt MEEr saMENwErkEN MEt DE tussENpErsoNEN EN

GaaN GEEN BLoEMkoLEN MEEr kwEkEN

Jullie beslissen om op termijn komaf te maken met de samenwerking met de tussenhandelaar. Makkelijk

is dat niet. veel boeren hebben schulden bij de tussenhandelaar. samen met een ngo maken jullie een

analyse: hoe kunnen jullie met de aanwezige middelen de voedselzekerheid verhogen? Wat kunnen jullie

samen doen? en wat kan individueel aangepakt worden? de ngo geeft jullie ondersteuning om groente-

tuintjes aan te leggen. samen met het hele dorp en met hulp van enkele ngo-medewerkers en boeren die

zelf ook al zoiets hadden aangepakt in hun eigen dorp, gaan jullie aan de slag om jullie irrigatiekanalen

uit te breiden. op die manier kunnen jullie enkele velden opnieuw bewerken nadat ze jarenlang door

gebrek aan irrigatie niet meer waren bewerkt. de vrouwen volgen een opleiding basisgezondheidszorg en

het dorp heeft nu ook een kleine dorpsapotheek.

van boeren uit andere dorpen waarmee de ngo samenwerkt, krijgen jullie een hoeveelheid zaden om

opnieuw te kunnen starten met organische inheemse rijstteelt. na de eerste oogst staan jullie ook een

hoeveelheid zaaigoed af om de zadenbank van de ngo aan te vullen. Zo kunnen ook weer andere dorpen

geholpen worden die het echt moeilijk hebben. de mensen die het diepst in de schulden zitten, krijgen

enkele eenden waarmee ze enkele jaren mogen kweken. de opbrengst is voor hen. na enkele jaren moeten

ze een gelijk aantal eenden teruggeven aan de organisatie. op die manier kunnen veel mensen geholpen

worden. Jullie kennen enkele zwarte jaren, maar langzamerhand kunnen jullie je schulden afbetalen. Jul-

lie levensomstandigheden blijven zeer eenvoudig. Rijk zijn jullie niet. Maar jullie hebben tenminste geen

schulden meer en jullie voeding is gevarieerder en gezonder geworden.

3 a 2

!

8 inhoudsopgave49

GEvoLG vaN BEsLIssING 3B:

juLLIE GaaN NIEt IN op hEt voorstEL vaN hEt MINIstErIE EN DE

tussENhaNDELaar EN zoEkEN Naar EEN aNDErE opLossING

samen met een ngo maken jullie een analyse: hoe kunnen we met de middelen die we hebben onze

voedselzekerheid verhogen? Wat kunnen we samen doen? en wat kunnen we individueel aanpakken? de

ngo gaf jullie ondersteuning om groentetuintjes aan te leggen. samen met het hele dorp en met hulp

van enkele ngo-medewerkers en boeren die zelf ook al zoiets hadden aangepakt, gingen jullie aan de slag

om jullie irrigatiekanalen uit te breiden. op die manier konden jullie enkele velden opnieuw bewerken,

nadat ze jarenlang niet meer waren bewerkt door gebrek aan irrigatie. de vrouwen volgden een opleiding

basisgezondheidszorg en het dorp heeft nu ook een kleine dorpsapotheek. het regenseizoen begint. een

tyfoon treft jullie dorp. daarbij worden de groententuintjes bijna allemaal vernield. Wat nu?

Bij de overheid zijn jullie niet populair. het ministerie van Landbouw vindt immers dat jullie de kans tot

ontwikkeling niet hebben gegrepen.

3 B

wELkE BEsLIssING NEMEN juLLIE?

3B1. Jullie beslissen om toch samen te werken met een tussenhandelaar

3B2. Jullie beslissen om verder te werken zoals jullie bezig waren en niet samen te

werken met een tussenhandelaar !

8 inhoudsopgave50

GEvoLG vaN BEsLIssING 3B1:

juLLIE BEsLIssEN oM EEN coNtract af tE sLuItEN MEt DE

tussENhaNDELaar EN BLoEMkoLEN tE kwEkEN

Jullie komen in een schuldenspiraal terecht zoals de andere boeren die kozen voor een samenwerking met

de tussenhandelaar. hij bepaalt elk jaar welke groenten jullie moeten kweken. om zaden, pesticiden en her-

biciden te kopen moeten jullie schulden maken. de prijs die jullie voor de groenten krijgen, is steevast veel

te laag om jullie schulden af te betalen. na enkele jaren moeten steeds meer boeren hun land verkopen, en

worden jullie landarbeider op het land dat vroeger van jullie zelf was.

Jullie hebben voortdurend schulden. Jullie verdienen nauwelijks genoeg om de kinderen naar school te stu-

ren. Bij ziekte is er geen geld om geneesmiddelen te kopen of in medische zorg te voorzien. de oogst? die

moeten jullie grotendeels afstaan aan de grootgrondbezitter.

3 B 1

!

GEvoLG vaN BEsLIssING 3B2:

juLLIE wErkEN vErDEr zoaLs juLLIE BEzIG warEN

geen keuze, vinden jullie. hier moeten jullie gewoon door. de groentetuintjes worden heraangelegd,en jul-

lie gaan met steun van de ngo’s verder op de ingeslagen weg. na enkele donkere jaren krijgen jullie het

langzamerhand iets beter.

3 B 2

!

8 inhoudsopgave51

8

stellingen› BIjLaGE 2

!stelling 5 over schending

van mensenrechten:

Een democratisch verkozen

overheid heeft het recht

pressiemiddelen te

gebruiken als er geen

andere uitweg is.

!stelling 6 over vrijhandel: kleine boeren verbinden zich beter aan grote bedrijven, die kunnen zorgen voor voldoende opbrengst.!

stelling 3 over groene revolutie:het promoten van een traditioneel landbouwsysteem draagt niet bij aan de ontwikkeling van een land.

!stelling 4 over klimaatverandering: ontbossing is de enige oorzaak van klimaatverandering.!stelling 1 over mijnbouw:

Bodemrijkdommen moeten

ingezet worden voor de

ontwikkeling van het land

!stelling 2 over grondbezit:

als het zelf niet voldoende

middelen heeft voor

ontwikkeling, is het

beter voor een land dat er

geïnvesteerd wordt door

buitenlandse firma’s.

8 inhoudsopgave52

MijnBouW

akkoorD of NIEt akkoorD?stelling 1:Bodemrijkdommen moeten ingezet worden voor de ontwikkeling van het land

hoE zIt Dat?• DeoverheidindeCordillera:

- grootste landeigenaar

- leent grond eerder aan buitenlandse grote mijnbouwbedrijven (dus niet aan de boeren)

• Sommigegebiedenzijngepatenteerdemijnbouwgebieden:

- ze kunnen elk moment in beslag worden genomen

- gevolg: militarisering en schade aan het milieu

wat worDt EraaN GEDaaN?• CDPCheeftreedseenmooiresultaatneergezet:

- het provinciebestuur van Mountain province heeft formeel toegezegd om grootschalige mijnbouw te verbannen uit haar grondgebied

- verschillende gemeentebesturen zijn hierin gevolgd. in geval van actie, is er steun naar de bevolking toe

• CDPCondersteuntmethulpvanSolidagrodekleinschalige mijnbouw:

- stimulering van de gemeenschappen om dit milieuvriendelijk aan te pakken

- deze mijnbouw wordt van oudsher gedaan als bijverdienste

gRondBEzit

akkoorD of NIEt akkoorD?stelling 2:het is beter voor een land dat er geïnvesteerd wordt door buitenlandse firma’s als het zelf niet voldoende middelen heeft voor ontwikkeling

hoE zIt Dat?• Sinds1996:landhervormingsprogrammainde

Filipijnen

• Kortna1996:landconversie:velegrondendieeerst in het landhervormingsprogramma waren opgenomen, worden industriegebied of gebruikt voor industriële landbouw. dit gebeurt meestal door buitenlandse ondernemingen

Resultaat:meerdan70%vandeFilipijnseboerenislandloos

• IndeCordillera:landwordtingenomendoorgrote mijnontginnings- en houtkapbedrijven en energiereuzen die dammen bouwen

• Visievaninheemsebevolkingishieraantegengesteld:

- enkel de rijstvelden, de grond waarop een woning staat en tuin die er bij hoort, zijn privé eigendom

- de rest wordt collectief gebruikt

wat worDt EraaN GEDaaN?• In1987:na20jaarstrijdtegenmilitairenwerd

het bouwen van een reuzendam voorkomen door de inheemse bevolking aan de Chicorivier in Mountain province

• UitdezestrijdgroeidedeCordilleraPeoplesAlliance(Cpa)

• DeCPAistegendeaanvraagvaneigendomscertificaten voor land gekant

- land is volgens hen niet te koop, want behoort niemand toe

- eenmaal er een landeigendomscertificaat is, kan er ook verkocht worden

• Tothiertoehoudtdeeenheidvaninheemsevolkeren binnen de Cpa goed stand. hun jaarlijkse bijeenkomst waarvan sprake is in de film, vormt een belangrijk moment van verbroedering.

Stellingen over de uitdagingen voor de boeren in de Cordillera

hier kan je de aparte pdf van de stellingen ter presentatie in de klas downloaden.

8 inhoudsopgave53

gRoEnE REvolutiE

akkoorD of NIEt akkoorD?stelling 3:het promoten van een traditioneel landbouwsysteem draagt niet bij aan de ontwikkeling van een land

hoE zIt Dat?• Detraditionelelandbouw:

- in handen van individuele boeren

- groot respect voor natuur

- verweven met religie en cultuur

- boeren zorgen voor eigen zaaigoed

- geen schulden door aankoop van zaaigoed

- behoud biodiversiteit

• Industriëlelandbouw:

- hoogproductieve voedselrassen

- verarming en verontreiniging van grond

- jaarlijkse leningen bij geldschieters door boeren voor aankoop van zaden, meststoffen en bestrij-dingsmiddelen

- monocultuur = verlies biodiversiteit

- gebruik van kunstmest

wat worDt EraaN GEDaaN?• MASIPAG:eeninitiatiefvanwetenschappersuitde

jaren 1980

doelstellingen:

- boeren opleiden om zelf zaden te selecteren, aangepast aan hun specifieke omgeving

- onafhankelijk worden van plaatselijke en inter-nationale zaadproducenten

• In2012:bezoekvanboerenorganisatiesaandenationale demonstratieboerderij van Masipag.

ondertussen zetten ze op basis van die kennis test-velden op in hun dorpen.

KliMaatvERandERing

akkoorD of NIEt akkoorD?stelling 4:ontbossing is de enige oorzaak van klimaatverandering

hoE zIt Dat?• Globaleklimaatveranderingalsnatuurlijkeverande-

ringsproces van de aarde

• Klimaatveranderingalsgevolgvanmenselijkeacti-viteiten: toenemende broeikasgassen door:

- ontbossing

- verbranding fossiele brandstoffen

gevolg: extreme klimatologische onregelmatighe-den:

- extreme droogte

- overstroming

• Inheemsevolken:grotegevoeligheidvoorklimaat-verandering door grote afhankelijkheid van de natuur!

vb. Cordillera: Mountain province: 2000 – 2010: extremere droogtes beïnvloeden de periode van rijst-oogst, met gevolgen op kwaliteit en kwantiteit…

wat worDt EraaN GEDaaN?• Traditionelegewoontenalsoplossingenvoor

nieuwe problemen:

- in sagada, Mountain province: pidlisan stam:

Lampisa systeem:

Tijdens droge periode zorgen dorpsoudsten er-voor dat de rijstvelden in gelijke mate besproeid worden (lampisa). in ruil hiervoor krijgen lam-pisa5%vandetotaleoogstvandeboeren.

- veiligstellen van het voedsel

- natuurlijke bronnen worden duurzaam beheerd

8 inhoudsopgave54

SCHEnding van MEnSEnRECHtEn

akkoorD of NIEt akkoorD?stelling 5: Een democratisch verkozen overheid heeft het recht om pressiemiddelen te gebruiken als er geen andere uitweg is

hoE zIt Dat?• Onteigeningvanboerendoormijnbouwbedrijven

of grootschalige boskap

• Bedrijvenwordenbijdezeonteigeningonder-steund door legereenheden

• Lokaleleiders(*)wordengeviseerd.Voorbeelduitde Cordillera: Jude Baggo, algemeen secretaris van de Cordillera human Rights alliance-Karapatan (ChRa)

(*Lokale leiders: boerenleiders of lokale overheids-ambtenaren.)

wat worDt EraaN GEDaaN?• CenterforDevelopmentProgramsindeCordillera

(CdpC) wordt ondersteund door de provincie oost-vlaanderen bij het aankaarten van mensenrechten-schendingen

• Hetinternationaalnetwerk‘StoptheKillings’brengt de mensenrechtenschendingen onder de aandacht

• DeFilipijnseregeringdientverantwoordingafteleggen aan de Mensenrechtenraad van de verenig-de naties (unhCR)

vRijHandEl

akkoorD of NIEt akkoorD?stelling 6: kleine boeren verbinden zich beter aan grote bedrijven, die kunnen zorgen voor voldoende opbrengst

hoE zIt Dat?• Deimportvangoedkopegroentenenfruitover-

spoelt de lokale markten

gevolg: de boeren blijven met hun waren zitten

• Deuitvoerishelemaalinhandenvangrotebuiten-landse bedrijven

wat worDt EraaN GEDaaN?• DeboerenvakbondKMPeistdeterugtrekkingvan

de Filipijnen uit de Wereldhandelsorganisatie (WTo)

• DebasisorganisatieswaarmeeSolidagroende provincie oost-vlaanderen samenwerken, dragen hun steentje bij

8 inhoudsopgave55

EEN oMschrIjvING vaN INhEEMsE voLkErEN:volgens professor R. stavenhagen: inheemse gemeen-schappen, mensen en naties vormen een historische verderzetting van de maatschappijen die voor de inva-sies en de kolonialisering bestonden. Ze beschouwen zichzelf als afwijkend van andere sectoren van de maat-schappijen die in hun territoria binnendrongen. Ze vor-men voor het ogenblik niet-dominante sectoren van de maatschappijen en zijn vastberaden om hun voorouder-lijke gronden en hun etnische identiteit te behoeden, te ontwikkelen en door te geven aan hun nakomelin-gen als de basis voor hun voortbestaan als volkeren, in overeenstemming met hun culturele patronen, sociale instellingen en hun gewoonterecht. Ze worden dikwijls gediscrimineerd omwille van hun afkomst en identiteit.

de meeste inheemse volkeren leven in azië. grove schat-tingen (in 2010 gemaakt door de asia indigenous peop-les pact en de international Work group on indigenous affairs) komen tot 260 miljoen mensen op de ongeveer 4 miljard aziaten.

wat BEtEkENt ‘GroND’ voor DE INhEEMsE voLkErEN?De economische dimensie van grond

voor hun overleven zijn de inheemse volkeren nog steeds in grote mate afhankelijk van land en natuurlijke bronnen. in de meeste gevallen combineren inheemse volkeren hun belangrijkste vorm van landgebruik met verschillende andere vormen van gebruik van land en natuurlijke bronnen. Rotatielandbouw in Zuidoost-azië combineert bvb. gewoonlijk ‘swidden’ landbouw (akkers dieontstaanzijndooreenstukbosaftekappenen/ofafte branden) met het houden van varkens, kippen, buffels,

paarden etc. jagen en verzamelen, vissen, verbouwen van cash crops (d.i. producten voor verkoop, zoals bvb. rub-ber, koffie, …) en seizoensarbeid.

De sociale en culturele dimensie van grond

het sociale aspect komt tot uiting in de wijze waarop de gemeenschap de toegang tot land en natuurlijke bron-nen regelt. in de Cordillera bij de Kalinga wordt het onderscheid gemaakt tussen:

1. rijstvelden die aan individuen toebehoren: indivi-duele private eigendom, namelijk de rijstvelden (payew), land waar rijst door regenwater wordt ge-voed (bangkag, de woonsten en verblijfplaatsen, in-begrepen achtertuinen, bomengewassen en kweke-rijen). als de grenzen van de natuurlijke omgeving bereikt zijn, bestaat er een verhoogde tendens om land te privatiseren, zelfs binnen het traditioneel systeem. de traditie stelt dat het land binnen het gemeenschappelijke territorium, of het nu in ge-meenschaps-, in clanbezit of in individueel bezit is, niet mag verkocht worden aan een buitenstaander. het is de collectieve verantwoordelijkheid om de gronden van de illy te beschermen tegen indringers.

2. ‘swidden lands’ die in individueel gebruik zijn, maar in het bezit van het dorp (barangay): gronden en natuurlijke bronnen die toebehoren aan een clan of verwantschapsgroep. Zoals de ‘swiddenfarms’ of uma, de camotevelden (zoete aardappel), graas-velden en in bepaalde regio’s sommige herbeboste gebieden.

3. graasland en bos zijn in het bezit van de hele groep wier territorium verschillende dorpen omvat. het ge-heel vormen de zogenaamde voorouderlijke gronden.

het basisrecht van de inheemse volkeren op voorouder-lijke gronden is gevestigd op de sinds mensenheugenis aanwezige bezetting en het gebruik en de ontwikkeling ervan. de claim op voorouderlijke grond is gebaseerd op de collectieve inspanning van een hele gemeenschap, van generatie op generatie, om zich aan een territorium aan te passen.

de traditionele grenzen tussen ili of tussen de specifieke voorouderlijke gronden van tribale gemeenschappen, waren traditioneel omschreven aan de hand van geo-fysische verschijningsvormen, zoals bergkammen, rivie-

landgebruik

en inheemse

volkeren

› BIjLaGE 3

8 inhoudsopgave56

ren, etc. die de nederzettingen en de verbeteringen die gemeenschappen aanbrachten afbakenden. inheemse termen voor territoriale grenzen zijn bugis of bendeng. deze grenzen werden vastgelegd en wederzijds beves-tigd door de aan elkaar grenzende gemeenschappen, in eensgezindheid met de omliggende gemeenschap-pen. er bestaan ook gebieden met vrije toegang voor buurgemeenschappen, zoals jachtgronden en bossen in gemeenschappelijk gebruik. grensgeschillen blijven de grootste bron van conflict tussen gemeenschappen, zo-dat de bevestiging van territoriale grenzen het belang-rijkste deel uitmaakt van de traditionele vredespacten tussen de stammen in de Cordillera.

traditionele patronen van landeigendom

Binnen het gemeenschapsterritorium of de voorouderlij-ke grond bestaat een complex patroon van traditioneel landeigenaarschap en landgebruik.

Ten eerste zijn er het land en de natuurlijke bronnen die in gemeenschappelijk bezit zijn van de hele stam of van de ili. dit omvat de bossen, waterscheiding en de jacht-gronden (Bontoc fagfag), de bronnen, rituele plaatsen en begraafplaatsen, gronden en bronnen waar minera-len zoals goud te vinden zijn. deze gebieden zijn aan alle leden van de stam ter beschikking gesteld, maar niet aan buitenstaanders. het traditionele gewoonte-recht bepaalt het gebruik hiervan. het is een collectieve verantwoordelijkheid, dus van de hele gemeenschap, om het milieu te beschermen als patrimonium van de op-eenvolgende generaties.

een dorp identificeert zich sterk met haar grond. het individu dat een rijstveld erfde van een voorouder, iden-tificeert zich er sterk mee.

de geschiedenis van een gemeenschap of een volk is dikwijls ‘geschreven’ in het landschap: bepaalde geogra-fische vormen en oriëntatiepunten zoals bergen, rots-formaties, meren, vijvers, kloven, kreken, bepaalde de-len van het een bos, bosjes en zelfs individuele bomen, hebben een betekenis. dikwijls verbonden met mythen of legenden, ze vertellen ook iets over gebeurtenissen uit een ver of recent verleden.

De spirituele dimensie van grond

inheemse volkeren geloven dat hun land niet enkel be-woond wordt door mensen, planten en dieren, maar ook door geesten. en behalve in natuurgeesten, geloven ze dat de geesten van hun voorouders op hun land verder leven. dus er bestaan vele heilige gronden die opge-zocht worden tijdens speciale ceremoniën bvb. de re-genceremonie bij de Bontocs. hun land is hun tempel.

het gemeenschappelijk karakter van grond

Land is een bron van gemeenschappelijke identiteit als gemeenschap en volk.

De intergenerationele dimensie van grond

Land is doorgegeven door voorouders en zal ook aan kinderen doorgegeven worden. er bestaat dus een groot verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van het land of de grond.

deze sterke banden tussen economie, sociale organisa-tie, cultuur, spiritualiteit met de omgeving (land, ter-ritorium en natuurlijke bronnen) brengen met zich mee dat wanneer de relatie tussen een gemeenschap en het land verandert, dit ook zorgt voor wijzigingen in de re-laties binnen de gemeenschap. deze veranderingen bin-nen een gemeenschap zullen ook invloed hebben op het milieu en de omliggende gemeenschappen.

wat zIjN DE BEDrEIGINGEN

vaN DE GroND vaN INhEEMsE

voLkErEN?

• Onteigeningenverplaatsingvan

gemeenschappen

• Ontwikkelingsagressie

• Agro-industrie

• Militarisering

• Verstoringvaninheemse

leefwijzen

• Erosievaninheemsecultuur

8 inhoudsopgave57

rEcEpt 1: aDoBoNG MaNok – GEMarINEErDE kIp

Dit heb je nodig voor 2 à 3 porties

1 dubbele kipfilet of een halve kip in stukken verdeeld

1 ui

3 laurierblaadjes

4 eetlepels sojasaus

2 eetlepels witte azijn

3 geperste teentjes look

1 à 2 kopjes water

1/4kopolie

1/2eetlepelwitteoflichtesuiker

zout

enkele hele korrels zwarte peper

het verhaal achter het recept

onze kippen geven ons eieren. in ons dorp wordt één, hoogstens tweemaal per jaar vlees gegeten. Meestal wordt er dan een varken geslacht. soms ook wel een kip.

voordat ik trouwde, werkte ik in de stad. daar hoorde ik dat adobong Manok eigenlijk ons nationaal gerecht is! eerst was ik verbaasd, maar daarna begreep ik dat onze adobo van aubergine er een variant van is. dat eten we wel regelmatig.

Toen ik nog niet getrouwd was, werkte ik als huishoud-ster in nueva vizcaya. Toen kocht ik kip in het grootwa-renhuis of op de markt. het schijnt dat die kippen uit een ander land worden ingevoerd. eerlijk gezegd proef je dat ook. geef mij er maar één die ik heb zien opgroeien! ik denk dat mensen in de stad zulke kippen eten omdat ze geen andere keuze hebben. het is waar dat ze er met velen zijn. ook de rijst is trouwens geïmporteerd, zelfs hier in de streek. Kijk maar op de markten. Kijk naar alle soorten en ook naar de prijs. Raar maar waar, rijst eten kost veel in de Filipijnen.

Malaya uit de Filipijnen

de Filipijnse

recepten

› BIjLaGE 4

aan de slag

1. Meng in een kom de sojasaus met de geperste knoflook.

2. Laat de stukken kip hierin gedurende 3 uur marineren.

3. verhit olie in een pan en bak de kip aan.

4. voeg de met water aangelengde resterende marinade bij de

kip en breng aan de kook.

5. voeg de laurierblaadjes en de peperkorrels hieraan toe.

6. Laat de kip gedurende 30 minuten sudderen tot ze gaar is.

7. voeg de azijn hier al roerend aan toe en laat 10 minuten

doorkoken.

8. na de toevoeging van suiker en zout, even roeren en

opdienen.

8 inhoudsopgave58

rEcEpt 2: aDoBoNG taLoNG – GEMarINEErDE auBErGINE

Dit heb je nodig voor 3 porties als hoofdgerecht bij rijst

5 kopjes in stukken gesneden ongeschilde aubergine

zout

1/3kopolie

1/3kopsojasaus

1/4koprodewijnazijn

6 teentjes fijngesnipperde knoflook

1/2theelepelversgemalenzwartepeper

het verhaal achter het recept

dit gerechtje kan je ook lekker klaarmaken met groe-ne bonen. eigenlijk kan je met verschillende groenten experimenteren, ook met aardappelen. gemarineerde groenten zijn dan ook erg populair. aan groenten geen tekort. hier in Benguet worden vooral aardappelen, kool, broccoli en wortelen geteeld. hiermee bevoorra-den we Manilla. het is wel niet meer zoals vroeger. er is veel concurrentie bijgekomen vanuit het buitenland en dit terwijl de overheid niets onderneemt om ons te helpen. Wij zitten gekneld tussen de tussenhandelaars en de concurrentie en komen met moeite of helemaal niet uit de kosten.

Nina uit de Filipijnen

aan de slag

1. Leg de dobbelsteentjes aubergine op keukenrol en strooi

er zout overheen. Laat 30 minuten rusten alvorens ze af

te spoelen en droog te deppen.

2. Bak de aubergine bruin in hete olie.

3. Meng in een klein pannetje de sojasaus, de wijnazijn,

de look en de peperkorrels en laat gedurende 5 minuten

pruttelen.

4. voeg hier de aubergine aan toe en laat gedurende 7

minuten opwarmen, nu en dan roeren.

8 inhoudsopgave59

hier vind je het virtueel kookboek“ Wat dE Pot SCHaFt”

rEcEpt 3: suaM Na MaIs – fILIpIjNsE MaIssoEp

Dit heb je nodig:

1 lepel olie

1 teentje knoflook, fijngesneden

1 middelgrote ui, fijngesneden

1 kleine gember, in schijfjes gesneden

3 kopjes garnalen

Mais van 2 maïskolven

patis (vissaus) en peper

1 liter visbouillon

het verhaal achter het recept

vlees eten we hier praktisch niet. enkel wanneer het feest is. Maar ik vind garnalen ook heel lekker. in mijn jeugd ging ik samen met mijn familie krabbetjes en gar-nalen vangen in de mangrove aan de kust. de meeste mangroven zijn echter aan het wegkwijnen omdat het water vervuild is geraakt door de medicijnen die grote garnaalkwekerijen aan het water toevoegen. gelukkig is er nog een plaats die ongemoeid is gelaten, waar we als aanvulling op onze rijst en groenten naar oude ge-woonte krabbetjes en garnalen kunnen vangen.

Mai uit de Filipijnen

aan de slag

1. verwarm de olie in een steelpan

2. voeg de knoflook, uien en gember toe en

roerbak tot de ui glazig is

3. voeg hierbij de garnalen en de maïs

4. Voeghieraan1/8 van de liter visbouillon toe en

laat een 4-tal minuten sudderen

5. voeg dan de rest van de visbouillon toe en laat

op een zacht vuur koken tot de maïs gaar is

6. voeg vissaus en peper naar smaak toe

8 inhoudsopgave60

DE ‘Bt corN soNG’ Door Mac GaLap, BoEr uIt tupaya

hier in ons dorp Tupaya hadden we een mooi uitzicht. onze velden stonden vol gewassen en we gebruikten niet eens chemicaliën.

Maar toen de BT Corn naar hier kwam, maakten ze onze maïs hoogtechnologisch.Ze prutsten met het dna.het ziet er wel goed uit en we kunnen veel oogsten. Maar alleen als we er ‘Triple 14’ op spuiten.

pioneer of Calvin Keeney.We moeten al onze zaden besproeien.het is minder hard werken, maar we worden er wel ziek van. en we zullen vroeg sterven.

Want toen de BT Corn naar hier kwam, maakten ze onze maïs hoogtechnologisch. Ze prutsten met het dna.het ziet er wel goed uit en we kunnen veel oogsten.Maar alleen als we er ‘urea’ op spuiten.

deze wereld is een goeie plek om in te leven, als je genoeg eten hebt. als je iets plant, kan je wachten tot het groeit. Je hebt iets om te oogsten.

Maar toen de BT Corn naar hier kwam, maakten ze onze maïs hoogtechnologisch.Ze prutsten met het dna.het ziet er wel goed uit en we kunnen veel oogsten. Maar alleen als we het benevelen met ‘urea’.

en nu zitten de boeren diep in de schulden. We moeten her en der gaan lenen. hier in ons dorp Tupaya.

liedje

uit de reportage

'Radio Cordillera'

(bij de aftiteling)

Filmfragment 3 (57:48-1:01:33)

› BIjLaGE 5

colofon

WeRKTen Mee aan diT dossieR

Catherine Billiau, Marijntje Broeckx, Roger Camps, vera pletinckx, hans schaap, pascal van driessche, els van der sypt, Marleen van schoor.

RepoRTage ‘Radio CoRdiLLeRa’

Roel nollet

FoTo’s

sofie van der straeten, gunther Fobe, Cat alert, TFdp

Lay-ouT

gunther Fobe en els van hemelrijck

in saMenWeRKing MeT

Verantwoordelijkeuitgever:JanVanhuysse,Mercatorstraat81,9100Sint-Niklaas,Tel.03/7772015