52 E&I - Februari ‘15

Opvallend

werk

en stad die zich tijdens de lange winteravonden van zijn mooiste kant wil tonen, kan tegenwoordig niet meer zonder een eigen lichtfestijn. Eindhoven is het aan haar geschiedenis verplicht om zich met licht te profi le-

ren, maar inmiddels zijn er vele Europese steden met een eigen lichtkunstfestival. Vaak speelt city branding een rol, zoals bij het Amsterdam Light Festival. Ook Gouda profi leert zich al jaren met lichtkunst rond de kersttijd.Een lichtshow hoort niet per se bij de feestdagen. Bedrijven ge-bruiken de lichteff ecten om de show te stelen wanneer ze nieuwe producten lanceren. De nieuwe Markthal in Rotterdam toont een perfecte video mapping op de binnenzijde van het plafond die naadloos overgaat in het kunstwerk 'Hoorn des Overvloeds' van Arno Coenen.

E

De groeiende populariteit van lichtshows lijkt de laatste jaren niet meer te stuiten. Steeds meer steden lokken bezoekers naar hun centrum door lichtkunstenaars in te huren die hun markante gebouwen of monumenten tijdens de donkere dagen een feeëriek karakter moeten geven. Pronorm uit Helmond verzorgt wereldwijd dergelijke shows.

Brabants bedrijf verovert wereld met lichtshowsTekst: Mari van Lieshout Foto: Claus Langer

Glow 2014 in Eindhoven: Parklaan Flashback door 'Les Orpailleurs de Lumiere'.

De vele lichtfestivals zijn mede te danken aan de ledtechniek die de lichtkunst toegankelijker heeft gemaakt. Vroeger had licht een hoog voltage. Daarnaast waren de lampen heet, gevaarlijk en was de apparatuur ingewikkeld. Led's zijn klein, duurzaam en be-taalbaar. Bovendien hebben ze een chip die het geheel regelbaar en bestuurbaar maakt. Het Helmondse bedrijf Pronorm bedient wereldwijd vele opdrachtgevers met lichtshows.

Theaterwereld

Bart van Bokhoven werkte, voordat hij in 2006 samen met Rob Roosen Pronorm oprichtte, in de theaterwereld. 'In Salzburg kwam ik in contact met de Weense fabrikant Pani en was onder de indruk van hun projectoren. Waanzinnig goed. Toen ik vervol-gens hoorde dat ze in de Benelux nog geen agent hadden, ben ik erin gestapt. In datzelfde jaar kon ik meteen aan de slag in Eind-hoven met het Glow-festival. En daarna is het ook met Pronorm heel hard gegaan. We hebben intussen van Pani de verhuurvloot overgenomen en we verzorgen nu shows over heel de wereld: Abu Dhabi, Helsinki, Toronto enzovoort.'Pronorm maakt sinds de zomer 2013 deel uit van Mansveld Expo-tech, dat op haar beurt weer deel uitmaakt van de Mansveld Groep. Bij de lichtshows wordt gebruikgemaakt van analoge en digitale projectoren. Pani heeft zich toegelegd op de analoge projectie. Het zijn projectoren met lichtbronnen tussen de 40.000 en 120.000 lm. De apparatuur is – misschien wat oneerbiedig uitgedrukt – het beste vergelijkbaar met uit de klauwen gewassen diaprojectoren.In de dagen voorafgaand aan de shows maakt het Pronorm-team foto's van de gebouwen. De positie van de camera is daarbij van essentieel belang en die wordt dan ook met uiterste precisie vastgelegd. De foto's worden gemaakt met een camera obscura-(glas)plaat van 24x24 cm. Daarmee zijn exact de vertekeningen van de lens op het diaformaat vastgelegd. Vervolgens is het een kwestie van 'photoshoppen'. Op de ene foto worden de kozijnen blauw gemaakt, op een andere weer geel. Gevels, daken, bordes-sen; alles wordt aangelicht in lichtere of sterkere kleuren naar de keuze van de ontwerper.Net als bij de dia-avondjes van veertig jaar geleden worden de glasplaten een voor een in een houder met een overvloeier voor de lens geschoven. Met allerlei kleuren en patronen wordt het aanzicht van gebouwen veranderd. Bruggen en gevels worden selectief aan de duisternis onttrokken waardoor een totaal ander

Talloze, met grote precisie geslepen lenzen kunnen de bundel licht zo versmallen dat op honderden meters afstand een object kan worden aangelicht

EI02 52-53.indd 52 02-02-15 12:41

E&I - Februari ‘15 53

nachtelijk stadsbeeld ontstaat. De toeschouwer ervaart dezelfde illusie die 150 jaar geleden werd gecreëerd met de toverlantaarn.Het principe van de betovering is kinderlijk eenvoudig, maar de uitwerking kan hopeloos fout lopen als in het voorbereidende proces ook maar een klein foutje wordt gemaakt. Wanneer de plaats van de projector een millimeter afwijkt van de plek waar de foto is genomen, en de projector staat op 100 m, heeft de projectie op het gebouw een afwijking van 20 cm. En hoe verder de projector weg staat, hoe groter de afwijking.

Spaceshuttle

De langste lens waar Pronorm mee werkt heeft een lengte van 3,5 m. In de buis zitten talloze, met grote precisie geslepen lenzen om de bundel licht zo te versmallen dat op honderden meters afstand een object kan worden aangelicht. De betreffende lens is ooit ontwikkeld voor opnamen bij de lancering van de Spaceshut-tle. Bij de lancering moesten de tv-camera's op een afstand van 600 m blijven. Van Bokhoven: 'De plek waar de foto's zijn gemaakt moeten bij deze extreem lange lenzen zorgvuldig zijn gemar-keerd, anders loopt alles in het honderd. Het is wel eens gebeurd dat we de show moesten afblazen omdat er allemaal kramen op de gemarkeerde plek stonden.'Een goed zichtbare projectie vereist het nodige rekenwerk. Om een projectie op een gebouw zichtbaar te maken is een licht-sterkte nodig die 3,7 maal sterker is dan het omgevingslicht. In de nachtsituatie wordt vervolgens een meting uitgevoerd. Stel, voor het aanlichten van een trapgevel is 50 lx nodig. Dan is voor de projectie 50x3,7 = 185 lx nodig voor een zichtbare projectie. Ver-volgens moet er worden gerekend wat er aan de bron in lumen nodig is om het aantal lux te halen. Dat wordt berekend met de formule: lumen : m2 = lx.Hoe beter de lens, hoe minder sterk de lichtbron hoeft te zijn. Projectorfabrikant Pani heeft zich geconcentreerd op de minimali-sering van de lichtverliezen. Het licht moet door barrières heen als lenzen en condensors. Hoe beter deze onderdelen zijn vervaardigd, hoe kleiner het lichtverlies. 'In die techniek is Pani meesterlijk', zegt Van Bokhoven. 'Maar hun lenzen zijn ook erg kostbaar.'Pronorm gebruikt tevens digitale camera's. Het zijn beamers waarmee binnen een bepaalde bandbreedte eventueel correcties zijn door te voeren wanneer het mis is gegaan met de vastlegging van de camerapositie. De analoge camera daarentegen heeft het belangrijke voordeel dat de kleuren veel voller zijn. Een digitale camera werkt immers met pixels en die zijn bij projectie op het gebouw in het beste geval nog altijd zo'n 2 cm2 groot. Het beeld moet dus ook altijd op zijn minst 2 cm worden verplaatst om precies passend te zijn. Voor de digitale projectie wordt vooraf een foto of (voor video mapping) een film gemaakt, waarna deze beelden geheel digitaal worden bewerkt.

Invulling

Hoe verrassend, sprookjesachtig of dynamisch de lichtshow uit-eindelijk wordt, is vrijwel helemaal de beslissing van de lichtkun-stenaar. Doorgaans spreekt de opdrachtgever vooraf zijn wensen uit, maar de invulling mag de kunstenaar zelf bepalen. Het is lang niet altijd het geval dat de opdrachtgever het ontwerp vooraf te zien krijgt. Van Bokhoven: 'Ik doe dat per definitie niet. Iedereen vindt er altijd wel het zijne van en vaak volgen er dan weer allerlei suggesties om de show op onderdelen te veranderen. Dan kom je in eindeloze discussie terecht. Tegen een kunstschilder zeg je ook alleen wát voor een schilderij je wilt en niet hoe je het wilt hebben.'

Glow 2014 in Eindhoven: The Enchanted Cathedral and The Seasons door 'Ad Lib Creations'.

EI02 52-53.indd 53 02-02-15 12:41