1

PROVINCIEBESTUUR LIMBURG

Vrouw & Gezondheid “Graag zien is laten kijken”

“Ja, ik kan het. Ik laat me onderzoeken op borst- en baarmoederhalskanker”

Provinciale Dienst Preventieve Gezondheid Ellen Andries, Gökce Cakir, Lien Hubrechts

Carla Indekeu, dr. Eliane Kellen, Gwen Kuipers en Phaedra Rousselle

Universiteitslaan 1

3500 Hasselt Tel. 011 23 82 51

gezondheid@limburg.be

www.limburg.be/gezondheid www.jaikkanhet.be

www.facebook.com/graagzienislatenkijken

Wat je als overheidsinstantie kunt doen om Limburgse vrouwen van Turkse origine te bereiken in een sensibilisatiecampagne rond borst- en

baarmoederhalskankerpreventie.

2

Voorwoord

De Vlaamse overheid organiseert sinds 2001 het bevolkingsonderzoek naar borstkanker en startte dit jaar het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker en dikkedarmkanker. Vroegtijdige opsporing leidt immers meestal tot minder ingrijpende behandelingen en grotere overlevingskansen. Het aanbieden van een kwaliteitsvolle screening aan alle Vlamingen van specifiek bepaalde leeftijdsgroepen staat centraal in elk van de drie bevolkingsonderzoeken. De Vlaamse samenleving is divers en multicultureel, met veel uiteenlopende leef- en denkwijzen, waarden en verwachtingen. Gezondheid beïnvloedt een volwaardige integratie in de maatschappij. Kanker vroegtijdig opsporen heeft ook een gunstige impact op de kosten van de zorg. Elk jaar krijgen ongeveer 6 000 vrouwen in Vlaanderen de harde diagnose van borstkanker te horen en 300 die van baarmoederhalskanker. Naast het menselijk leed waardoor vele families getroffen worden, krijgt kanker steeds meer een economisch karakter. Dankzij de wetenschappelijke ontwikkelingen wordt de medicatie gelukkig voortdurend doeltreffender. Maar de hoge kosten belasten de ziekteverzekering steeds meer … Gezondheidspromotiewerkers staan voor de grote uitdaging ook de sociaal zwakkeren in onze samenleving te motiveren tot deelname aan de bevolkingsonderzoeken. In Limburg stellen we vast dat een uitnodigingsbrief alleen ontoereikend is om kwetsbare doelgroepen toe te leiden naar een bevolkingsonderzoek. De nood aan sensibilisatietrajecten en -materialen op maat van deze doelgroepen is groter dan ooit. Het pilootproject “Vrouw en Gezondheid” in Beringen, omvat een sensibilisatiecampagne rond borst en- baarmoederhalskankerscreening met een doelgroepgericht traject voor moslimvrouwen. Het is baanbrekend in de Vlaamse gezondheidspromotie door het gebruik van de principes van sociale marketing. Sociale marketing biedt een planmatige aanpak vanuit het standpunt van de doelgroep om hen te verleiden met voor hén aantrekkelijke vooruitzichten. Alle stappen in de ontwikkeling en implementatie gebeurden in samenspraak met de Limburgse Logo’s en het uitgebreid netwerk van lokale partners van de provincie en de Logo’s. Het project toont bovendien voldoende zelfkritiek door een wetenschappelijk gefundeerde evaluatie met uitgebreide voor- en nameting te includeren. Hieruit blijkt dat met de slogan “Graag zien is laten kijken” “moeilijk bereikbare“ moslimvrouwen wel degelijk bereikt werden. Het provinciebestuur is bijzonder trots op de behaalde resultaten en is ervan overtuigd dat deze inzichten ook op Vlaams niveau kunnen renderen. We bieden dan ook onze opgebouwde expertise graag aan … Frank Smeets gedeputeerde van Welzijn en Volksgezondheid

3

1 Inleiding Baarmoederhalskanker is de achtste meest frequente kanker in België. Het is, na borstkanker, de tweede meest voorkomende soort kanker bij vrouwen tussen 15 en 44 jaari. Zoals bij alle kankers is de overleving sterk afhankelijk van het stadium van diagnose. Baarmoederhalskankerscreening, door middel van een uitstrijkje elke 3 à 5 jaar, kan de incidentie verminderen met 80 %ii.

Volgens een rapport iii van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid en het InterMutualistisch Agentschap uit 2010 scoort Limburg, in de periode 2004 - 2006, het slechtst van alle Vlaamse provincies wat de driejaarlijkse dekkingsgraad betreft. Van de Limburgse vrouwen tussen 25 en 64 jaar heeft minstens 55 % één uitstrijkje laten maken. Voor Vlaanderen is dit 60 %. Best gescreend is de leeftijdsgroep 35 - 34 jaar met 64 %, daarna daalt de screeningsgraad tot 36 % bij de 60- tot 64-jarigen in Limburg. Ook bij vrouwen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming ligt de screeningsgraad lager. In Limburg heeft 36 % van de vrouwen met het recht op verhoogde tegemoetkoming in de periode 2004 - 2006 een uitstrijkje laten maken, tegenover 60 % bij vrouwen zonder recht op verhoogde tegemoetkoming. De meest recent beschikbare gegevens komen uit de nationale gezondheidsenquête (zelfrapportage) van 2008. Daar geeft 64,9 % van de Limburgse vrouwen tussen 25 en 64 jaar aan dat ze de voorbije drie jaar een uitstrijkje hebben laten afnemen. Voor Vlaanderen is dit 68,1 %.

Borstkanker is de meest voorkomende kanker bij vrouwen in Vlaanderen en is de belangrijkste doodsoorzaak bij vrouwen tussen 50 en 70 jaar. Conform de Europese richtlijnen moet er minstens een participatiegraad van 75 % aan het screeningsprogramma zijn om de sterfte met 30 % te doen dalen. In de periode 2011 - 2012 liet 62,5 % van de Limburgse vrouwen tussen 50 en 69 jaar zich gratis onderzoeken op borstkanker via het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Voor Vlaanderen is dit 51,2 % iv . Het programma lijkt de toegang tot screening te bevorderen voor de lagere sociale klasse, maar het verschil met de vrouwen van de hogere sociale klasse blijft bestaanv.

Van 1994 tot 2013 hadden de Vlaamse provincies een opdracht tot organisatie en implementatie van het baarmoederhalskankeronderzoek. Tot 2005 werkte de provincie Limburg met een call-recalloproepsysteem. Sindsdien ligt in Limburg de focus op sensibilisatie van specifieke doelgroepen en beroepsgroepen. Het provinciaal preventieprogramma rond baarmoederhalskanker werd bovendien gekoppeld aan de sensibilisatiewerking van de Limburgse Logo’s rond de Vlaamse gezondheidsdoelstelling borstkankerscreening.

Aangezien een groot aandeel inwoners in onze provincie van niet-Belgische herkomst is (op 1 januari 2012 heeft bijna één op vier van de Limburgers een niet-Belgische herkomst), werd een campagne opgezet op maat van deze doelgroep.

4

-­‐ Onjuiste of te weinig informatie -­‐ Ik begrijp de folder/brief niet -­‐ Tijdige herinnering ontbreekt -­‐ Ik weet niet wat BMHK of uitstrijkje is

-­‐ Schaamte- onaangenaam (waarden) -­‐ Angst voor de uitslag (waarden) -­‐ Mijn man wil dit niet, vindt dit niet nodig (waarden) -­‐ Uitstrijkje kan maagdenvlies doen scheuren (waarden) -­‐ Alleen voor vrouwen met seksueel risicogedrag (overtuiging) -­‐ Kanker is “Gods wil”, geen screening door geloofsovertuiging

(overtuiging)

-­‐ Geen klachten, dus niet nodig

-­‐ Tijdsgebrek, geen prioriteit -­‐ Kostprijs: te duur -­‐ Mannelijke arts -­‐ Geen vervoersmogelijkheden

2 Doel van de campagne Met de campagne sensibiliseerde de provinciale Dienst Preventieve Gezondheid, samen met de Limburgse Logo’s, Limburgse vrouwen tot baarmoederhals- en borstkankerscreening. Een bijzondere focus lag op de Limburgse gemeenschap van Turkse en Marokkaanse afkomst. We willen immers vrouwen stimuleren de zorg voor hun gezondheid in eigen handen te nemen en zich preventief te laten onderzoeken. Dit betekent concreet een driejaarlijks uitstrijkje voor vrouwen van 25 t.e.m. 64 jaar en een tweejaarlijkse screeningsmammografie voor vrouwen van 50 t.e.m. 69 jaar.

3 Uitwerking methodiek a.d.h.v. sociaal marketingplanningsproces

De ontwikkeling van de campagne “Vrouw en gezondheid” verliep planmatig volgens de principes van sociale marketing: het toepassen van commerciële marketingtechnieken om positieve maatschappelijke of sociale veranderingen te bewerkstelligen. Al in 2006 meldde het prestigieuze tijdschrift British Medical Journal dat sociale marketing effectief is in gezondheidspromotievi. Volgens een algemeen raamwerk werden bij elke stap een aantal vragen doorlopen om aan de hand van de analyse van de antwoorden te komen tot weloverwogen strategische en tactische beslissingenvii. Het volledige proces werd begeleid door Annick Vanhove Training & Coaching en de concrete uitwerking van de campagne door het communicatiebureau Link. Daarnaast konden we rekenen op de ondersteuning van een expertengroep met knowhow over de doelgroep. Analysefase Aan de hand van het Stages of Change-model van Prochaska & DiClemente viii dat de verschillende stadia in een veranderingsproces beschrijft, segmenteerden we samen met de expertengroep “vrouwen van Turkse en Marokkaanse herkomst tussen 25 en 69 jaar” als de primaire doelgroep. We inventariseerden ook hypotheses van drempels die hen hinderen het gewenste gedrag te bereiken:

5

Als secundaire doelgroepen of de doelgroep die in tweede instantie van belang is bij het oplossen van het probleem, identificeerden we samen met de expertengroep:

- artsen - het sociaal netwerk: mannen, vriendinnen, dochters, vrouwenvereniging - lokale netwerkpartners en sleutelfiguren: imam, buurtwerker, vrouwenvereniging,

integratieambtenaar.

We checkten de hypotheses in wetenschappelijke vakliteratuur en via gesprekken met artsen van vreemde origine die een groot aantal vrouwelijke patiënten van Turkse of Marokkaanse afkomst hebben.

Op basis van een voormeting kon geconcludeerd worden dat zowel op het vlak van kennis, houding tegenover het uitstrijkje (barrières) als sociale steun en norm vrouwen met een Belgische herkomst beduidend beter scoren dan vrouwen met een Turkse herkomst (geboorteland vader is Turkije). Ook het belang van de huisarts werd bevestigd: zo verklaarde ruim 9 op 10 van alle vrouwen (heel) zeker meer bereid te zijn tot afname van een uitstrijkje als de huisarts vertelt hoe belangrijk dat is. Operationele doelstell ingen 1 Meer vrouwen uit de primaire doelgroep van het project zijn bereid zich preventief te

laten onderzoeken. 2 Meer artsen schrijven preventieve gezondheidsonderzoeken voor de vrouwen uit de

doelgroep voor. 3 Het sociaal netwerk van de primaire doelgroep van het project stimuleert hen tot

deelname aan preventieve gezondheidsonderzoeken.  

Gewenst gedrag Turkse en Marokkaanse vrouwen tussen 25 en 69 jaar kennen de preventieve onderzoeken om borst- en baarmoederhalskanker in een vroeg stadium op te sporen (zijn goed geïnformeerd) en zien hiervan het belang in (screening is goed voor de gezondheid). Ze durven erover te praten met hun sociaal netwerk (geen schaamte of taboe). Ze gaan in op de uitnodigingsbrieven voor screening of durven hun arts aan te spreken om het onderzoek uit te voeren of voor te schrijven.

Artsen nemen voldoende tijd voor preventie, gebruiken het globaal medisch dossier (GMD) (+) en stimuleren vrouwen uit de doelgroep om zich preventief te laten onderzoeken. Ze verwijzen de vrouwen hiervoor door (uitstrijkje of screeningsmammografie in mammografische eenheid (ME) of voeren het onderzoek zelf uit (uitstrijkje).

Netwerkpartners zien zichzelf als sleutelfiguren om Turkse en Marokkaanse vrouwen tussen 25 en 69 jaar te informeren en hen te stimuleren zorg te dragen voor hun gezondheid (sociale/religieuze en culturele “goedkeuring”). Zij organiseren hiervoor rondleidingen en infosessies en gaan in dialoog met vrouwen tijdens huisbezoeken of bestaande ontmoetingsmomenten.

6

Strategische planning Een belangrijke keuze is werken via netwerkpartners en secundaire doelgroepen die dicht bij de primaire doelgroep staan, zoals artsen, interculturele bemiddelaars, de imam, ... Tweede- en derdegeneratievrouwen van Turkse en Marokkaanse herkomst worden op de eerste plaats aangesproken met allerlei laagdrempelige acties (van praatgroepen tot bezoek aan tentoonstelling en vragenuurtje bij de gynaecoloog). Vervolgens dragen deze vrouwen de campagne verder uit naar hun moeders en schoonmoeders (eerstegeneratievrouwen) en overtuigen hen zich preventief te laten onderzoeken.

We zochten naar communicatiehefbomen op maat van Turkse en Marokkaanse vrouwen tussen 25 en 69 jaar. Ons werkkader vertrekt daarbij vanuit het 7E-model dat beschreven staat in het Change Designers Werkkader 7 E-stormix. De primaire doelgroep bevindt zich op de ladder bij “onwetendheid” en “bewustzijn”. Om deze drempels weg te werken heeft de doelgroep nood aan duidelijke en eenvoudige informatie (enlighten). Daarnaast spelen er veel elementen mee op het niveau van houding/attitude en volstaat het dus niet om enkel informatie over te dragen. We moeten de doelgroep betrekken bij de problematiek (enthuse/acties gericht op enthousiast maken en emotioneel betrekken, enable/acties gericht op het faciliteren, op het toegankelijk of mogelijk maken van een bepaald gedrag) en werken aan de sociale betrokkenheid van de omgeving (engage/acties gericht op het betrekken van early adopters uit het doelpubliek). Door concrete activiteiten zoals de organisatie van een mammoboxsessie in de moskee aansluitend op een ontbijtmoment zal er ruimte zijn voor “enlighten/acties om te informeren” en emotionele drempels van bezorgdheid weg te nemen/te bewerken.

7

4 Uitvoering: een campagne op maat Vooraleer de campagne in heel Limburg te lanceren, kozen we ervoor de campagne eerst uit te proberen. We zochten naar een pilootgemeente die met lokale netwerkpartners aan de slag wil gaan om de drempels die bij moslimvrouwen van vreemde herkomst leven, aan te pakken.

Op advies van het Provinciaal Integratiecentrum klopten we aan bij de Stad Beringen. Dit is een mijngemeente met een grote groep vrouwen van Turkse afkomst (en een heel kleine groep van Arabische origine), een moskee, een goed werkende integratiedienst, aanwezigheid van wijkwerking door het RIMO, … De eerder traditionele Turkse gemeenschap van Beringen vormde een extra uitdaging.

In overleg met het communicatiebureau Link en de lokale netwerkpartners werden er materiaal en een programma op maat uitgewerkt. We richtten onze pijlen in de eerste plaats niet op het werkelijke gedrag van de vrouwen - het laten afnemen van een uitstrijkje - maar wel op de factoren die dit gedrag positief kunnen beïnvloeden. Hierbij hielden we rekening met de hefbomen die de communicatie biedt om deze factoren op een positieve manier te beïnvloeden. Look-and-feel van de campagne De slogan “Graag zien is laten kijken” met het beeld van twee vrouwen uit de doelgroep die elkaar omhelzen, raakt! Het was een strategische keuze om zowel in de slogan als in het visueel ondersteunend beeld een emotioneel appel van verbondenheid tussen moeder en dochter, vriendinnen, zussen, … op te nemen. We kozen voor “gewone” Turkse vrouwen (geen modellen - zonder hoofddoek) waarmee alle vrouwen uit onze doelgroep zich gemakkelijk kunnen identificeren. Communicatiedragers op maat Bij het Centrum voor Kankeropsporing en het VIGeZ is heel wat sensibilisatiemateriaal rond het bevolkingsonderzoek naar borstkanker beschikbaar. Omdat het Vlaamse bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker nog niet startte, was er nog geen sensibilisatiemateriaal rond baarmoederhalskankerpreventie. Aan de hand van de basisteksten van het Centrum voor Kankeropsporing werd bijkomend sensibilisatiemateriaal ontwikkeld: -­‐ folder over borst- en baarmoederhalskankeropsporing -­‐ tentoonstellingsmodule “Graag zien is laten kijken” -­‐ zakspiegeltje met een insert (basispreventieboodschap van borst- en

baarmoederhalskankerscreening). -­‐ affiches, uitnodigingsfolder en -kaartjes - website en Facebookpagina.

8

Programma op maat

A Draagvlak creëren bij de voorschrijvers (huisartsen en gynaecologen)

Bij de start van de actie werden de huisartsen en gynaecologen in Beringen geïnformeerd en gesensibiliseerd. Ze kregen de volgende materialen aangeboden om in hun praktijk vrouwen uit de doelgroep te kunnen sensibiliseren: -­‐ affiche voor de wachtzaal, die op verzoek van de artsen ontwikkeld werd -­‐ folder “Belangrijk voor vrouwen van 50 tot en met 69 jaar” rond borstkankeropsporing en

folder “Graag zien is laten kijken” over het uitstrijkje -­‐ make-upspiegeltje met sensibilisatieboodschap waarmee artsen tijdens een consultatie

gemakkelijk een gesprek kunnen aangaan rond preventieve gezondheidsonderzoeken. Anderzijds is het gemakkelijk voor vrouwen om met het afsprakenkaartje in het spiegeltje te vragen naar een afspraak voor een preventief onderzoek.

B Draagvlak creëren bij netwerkpartners om de campagne op te zetten

Door individuele contacten werden de basiscommunicatieboodschappen rond borst- en baarmoederhalskankeropsporing overgedragen aan de lokale netwerkpartners. Samen met hen werkten we een activiteitenprogramma op maat uit.

Omdat voor zowel de provincie als de stad Beringen integratie als een belangrijke voorwaarde en meerwaarde wordt gezien, werden de activiteiten zoveel mogelijk aangeboden voor een gemengd publiek (een mix van Limburgse vrouwen van vreemde origine en Vlaamse vrouwen). Bij de infosessies werd gekozen voor een gemeenschappelijk ontmoetingsmoment en infosessies in simultane groepen met begeleiding door tolken of gidsen in de eigen taal. Het werken op maat (in de eigen taal, in kleine groepen, op een locatie die voor hen toegankelijk is, onder begeleiding van een sleutelfiguur, …) heeft het voordeel dat er snel een vertrouwelijke sfeer is. Hierdoor durven vrouwen gemakkelijker vragen stellen en ervaringen uitwisselen.

C Infosessies georganiseerd door netwerkpartners voor de vrouwen uit de doelgroep

1 Bezoek aan het “Museum van de vrouw” (Communicatiehefbomen: to enlighten, to enthuse)

Als eerste activiteit kozen we voor een laagdrempelige activiteit. Deze bood met het EVA-spel en de kralensleutelhanger een beperkte hoeveelheid inhoudelijke informatie, maar is erg geschikt om een positieve mond-tot-mondreclame en reacties op de Facebookpagina op gang te brengen. We kozen er daarom bewust voor om te gaan shoppen! We begonnen de dag met een bezoek aan het “Museum van de vrouw” waar de tentoonstelling “Lang leve lingerie” mooi aansloot bij het thema. Aansluitend praatten we spelenderwijs over vrouwen en hun gezondheid. Hiervoor gebruikten we het EVA-spel (interactief spel over vrouw zijn, waarden en normen, ontwikkeld door het Provinciaal Integratiecentrum) aangevuld met vraagkaartjes over borst- en baarmoederhalskanker. Iedere deelnemer kreeg als attentie een sleutelhanger om de inhoudelijke boodschap van de screeningsmammografie te versterken.

9

2 Workshop “creatief met sjaaltjes” (Communicatiehefbomen: to enthuse, to exemplify)

De workshop startte met een pakkende getuigenis door een ervaringsdeskundige van de VLK. Ze vertelde over de periode dat borstkanker bij haar werd vastgesteld, de operatie en behandeling met chemo, de invloed ervan op haar leven en de steun die het “Look good, feel better”-project van de VLK haar bood. Daarna demonstreerde Fatima Rafiy van Noor ‘d Izar hoe je creatief aan de slag kunt gaan met haar eigen ontworpen sjaaltjes. Een aanrader voor alle vrouwen die een hoofdbedekking dragen om medische redenen, uit geloofsovertuiging, om zich te beschermen tegen zon of kou of gewoon omdat ze dit mooi vinden.

3 Gezondheidssessie “Mammobox” en “Over en voor vrouwen” (communicatiehefbomen: to enlighten, to enable, to enthuse)

In een mammoboxsessie krijgen vrouwen de kans op een ontspannen manier te praten over borst- en baarmoederhalskanker, de vroegtijdige opsporing ervan en eventuele misverstanden. Voor groepen van Turkse en Arabische origine breidden we het discussiespel uit met “Wat zegt de Koran”-vraagjes. De sessie “Over en voor vrouwen” gaat in op de typische vrouwenkwaaltjes zoals menopauze, urine-incontinentie en osteoporose.

We boden beide sessies eenmaal in het Nederlands in het Medisch Centrum Beringen en eenmaal in het Turks in de Turkse moskee, aan. De begeleiding van de gezondheidssessies in de moskee gebeurde door een stagiaire van de provinciale Dienst Preventieve Gezondheid, die de Belgische en de Turkse nationaliteit bezit en een inwoner van Beringen is.

4 Vragenuurtje bij de gynaecoloog (communicatiehefbomen: to enlighten, to encourage, to engage)

De tentoonstelling “Laat naar je borsten kijken” en “Graag zien is laten kijken” konden de vrouwen bezoeken in het Medisch Centrum in Beringen van 15 december 2012 t.e.m. met 15 februari 2013. Het zijn interactieve tentoonstellingen over de screeningsmammografie en het uitstrijkje. Ze gaan in op argumenten die vrouwen aanhalen om zich niet te laten onderzoeken. Turkse vrouwen die het Nederlands niet of niet voldoende begrijpen kregen de kans onder begeleiding van een gids de tentoonstelling in de eigen taal te bezoeken. In kleine groepjes werden ze door de tentoonstelling gegidst. Aansluitend hierop was er het vragenuurtje

10

met de gynaecoloog: de vrouwen stelden persoonlijke vragen in de eigen taal en de interculturele bemiddelaar van het Medisch Centrum zorgde voor de vertaling. Sommige vrouwen gaven anoniem hun vragen op papier door aan de bemiddelaar.

5 Theatervoorstelling “Moedermonoloog”

Deze activiteit was gericht naar de algemene bevolking en stond voor de start van de campagne al in de programmatie van het CC Casino van de Stad Beringen. Tijdens deze activiteit maakten we promotie voor de campagne met een infostand en deelden we uitnodigingskaartjes uit voor de gezondheidssessie “Over en voor vrouwen”.

D De hele stad doet mee aan de campagne!

We wilden de campagne “Graag zien is laten kijken” in de kijker zetten zodat er lokaal over gesproken werd en mond-tot-mondreclame op gang zou komen. Op plaatsen waar vrouwen uit de doelgroep regelmatig komen, op publieke plaatsen en bij plaatselijke handelaars werd de campagne zichtbaar gemaakt. We gebruikten hiervoor met de slogan “Graag zien is laten kijken” gestickerde spiegels en actiekaartjes met vermelding van de website en een wedstrijd op de Facebookpagina.

Er werd publiciteit gemaakt via: - www.limburg.be/ikkkanhet, artikels in lokale infobladen, TVL, infoblad moskee,

nieuwsbrieven voor netwerkpartners, Gündem (Turkse krant), … - sociale media: wedstrijd via Facebook - uitnodigingen met de activiteitenkalender die door netwerkpartners werden uitgedeeld

tijdens het ontbijt in de moskee, huisbezoeken, … - informatie (link naar www.limburg.be/ikkanhet) op de site van netwerkpartners - infostands tijdens activiteiten die door afgevaardigden van Turkse en Marokkaanse

verenigingen zelf georganiseerd werden - een activiteitenfolder bij de loonfiche van de vrouwelijke personeelsleden van de stad

Beringen - de imam in de moskee: Turkse mannen kregen voorafgaand aan het gebedsmoment

informatie over het pilootproject en het belang ervan voor hun partner.

11

5 Evaluatie Procesevaluatie: opportuniteiten en gemiste kansen In de loop van de campagne zijn uit gesprekken met deelnemers, projectmedewerkers en netwerkpartners een aantal vaststellingen gemaakt. Opportuniteit Gemiste kans Turkse sleutelfiguren als campagnebeeld gekend in (Turkse) gemeenschap van Beringen (werken/wonen in Beringen).

Trekt de aandacht bij de primaire doelgroep en nodigde uit het materiaal te bekijken, vragen te stellen, …

Huisartsen met veel mensen van vreemde origine in hun praktijk apprecieerden dit beeld en de bijbehorende slogan met emotioneel appel.

Facebookpagina met fotoreportages van de georganiseerde activiteiten

Met meer dan 200 “likes” goed gewaardeerd

Applicatie om foto’s te uploaden was te moeilijk en beperkte de deelname aan de wedstrijd. Bij de herhaling van het project moeten we hier een alternatief voor zoeken.

Voorbereidingsfase viel samen met de ontwikkelingsfase (tijdsgebrek)

Geen navormingsaanbod voor huisartsen. Wordt bij een herhaling van het project best uitgediept.

Communicatie naar algemene bevolking startte te laat (communicatiedragers pas in november klaar terwijl communicatie naar Vlaamse vrouwen best startte in september - oktober of nog beter in juni) waardoor het activiteitenaanbod niet werd opgenomen in kalender van Vlaamse vrouwenverenigingen.

Succesvolle workshop “sjaaltjes knopen” kon niet herhaald worden (verwacht werd dat door positieve mond-tot-mondreclame in de Turkse gemeenschap de opkomst bij een herhaling in de moskee groot zou zijn).

12

Opportuniteit Gemiste kans Enorme medewerking van de

lokale middenstand! Veel handelaren wilden de spiegel plaatsen en zelfs in hun etalage verwerken. Er waren ook veel handelaren bereid een prijs voor de Facebookwedstrijd te sponsoren.

Communicatie met lokale handelaren startte te laat waardoor de Facebookwedstrijd niet gekoppeld kon worden aan de eindejaarsactie van lokale middenstand (lotjes met rectozijde over Facebookwedstrijd “Graag zien is laten kijken” en versozijde over eindejaarsactie).

Intensere terugkoppeling, bv. digitale nieuwsbrief of e-mailberichten met weetjes en verslagjes van activiteiten, kon de samenwerking nog meer uitdiepen.

Goede werving voor de activiteiten in persoonlijke contacten door Integratiedienst Beringen, RIMO, …

In totaal werden zo’n 200-tal vrouwen bereikt. Er was een grote deelname van Turkse en Arabische vrouwen. Mammoboxsessie in moskee kende grootste deelname doordat het aansluitend op het vrouwenontbijt in de moskee werd georganiseerd (bepalende succesfactor!).

Effectevaluatie: voor- en nameting

Methodologie

Belangrijkste onderdeel van de evaluatie was een voor- en nameting bij vrouwen tussen de 30 en 60 jaar uit Beringen. De opzet is een quasi-experimenteel design. Dit is al meermaals gebruikt om de impact te evalueren van informatiecampagnes x , in het bijzonder voor onderwerpen gerelateerd aan gezondheidspromotiexi . De vragenlijst is gebaseerd op het theoretische I-Change-modelxii en op de vragenlijst van een studie uitgevoerd bij prof. H. de Vriesxiii voor eenzelfde onderwerp in Nederland.

Eén maand voor de start van de campagne en drie maanden na de start zijn er vragenlijsten afgegeven en terug opgehaald door twee interviewers die deur aan deur gingen in vooraf (random) geselecteerde wijken. Een deel van de vrouwen heeft zowel de voor- als nameting ingevuld, een ander deel enkel de nameting. In totaal hebben 244 vrouwen zowel de voor- als nameting ingevuld en 296 enkel de nameting. Deze laatste groep was nodig om het leereffect van de vragenlijst na te gaan.

13

Bij beide steekproeven is er ook gezorgd voor een voldoende groot aantal respondenten uit de Turkse vrouwenpopulatie binnen Beringen, als specifieke subdoelgroep om effecten te bekijken. Er gebeurde enkel een enquête rond baarmoederhalskankerscreening. De evaluatiedoelstellingen waren gericht op het meten van effecten bij determinanten van het gewenst gedrag (driejaarlijks screenen) en niet het gedrag zelf.

Resultaten uit de voormeting

- Ongeacht de herkomst zegt ongeveer 9 op 10 vrouwen zich driejaarlijks te willen laten screenen (intentie tot). Het verschil met het werkelijke gedrag is groot: 8 op 10 vrouwen van Belgische herkomst rapporteren zich al driejaarlijks te laten screenen tegenover 4 op 10 bij vrouwen van Turkse herkomst. Hoewel de gemeten cijfers waarschijnlijk hoger zijn dan werkelijk (sociaal wenselijke antwoorden, meer preventiegezinde vrouwen die meedoen), zijn dit de eerste cijfers voor Limburg waar de kloof in deelname tussen de herkomstgroepen wordt aangetoond.

- Hoewel vrouwen van Belgische herkomst vinden dat ze voldoende informatie hebben om te kunnen beslissen of ze zich laten screenen, zijn er toch nog foute of ongekende veronderstellingen. Zo geeft bij de vraag of baarmoederhalskanker zich meestal snel ontwikkelt 14 % van de vrouwen van Belgische herkomst correct aan dat dit niet zo is, geeft 38 % foutief aan dat dit waar is en 48 % zegt het niet te weten.

- Vrouwen van Turkse herkomst scoren op bijna alle determinanten beduidend lager dan vrouwen van Belgische herkomst. Ze hebben beduidend minder kennis, ondervinden meer hinder van barrières, vinden een uitstrijkje minder nodig, en zoeken/vinden minder steun van hun omgeving. Wel hebben ze meer vertrouwen in uitslag en opvolging.

14

- Zowel op het vlak van bewustzijn, bezorgdheid en over voldoende informatie beschikken om een beslissing te nemen zich te laten screenen, liggen de percentages van de vrouwen van Turkse herkomst minstens 30 % lager dan bij vrouwen van Belgische herkomst. Door de hoge scores bij vrouwen van Belgische herkomst lijkt sensibilisatie door kennisoverdracht weinig zinvol. Bij vrouwen van Turkse herkomst zal sensibilisatie en kennisoverdracht nog effect hebben.

- 9 op 10 vrouwen, zowel van Belgische als Turkse herkomst, geven aan dat als hun huisarts vertelt dat een uitstrijkje belangrijk is, ze meer bereid zijn om er een te laten afnemen. Toch geeft twee op drie van de vrouwen van Turkse herkomst aan nog nooit met hun huisarts over een uitstrijkje te hebben gepraat. Een op vijf denkt zelfs dat hun huisarts geen mening heeft over de afname van een uitstrijkje.

Campagne opgemerkt?

- Ruim acht op tien van de vrouwen tussen 30 en 60 jaar in Beringen heeft “iets” van de campagne opgemerkt. De campagne werd als zinvol en informatief ervaren.

- Ongeveer acht op tien van de vrouwen herkende het beeld van de campagne. Drie op vier van alle vrouwen beoordeelde het beeld als positief en bijna niemand negatief.

- Ruim drie op tien van de vrouwen merkte ergens in Beringen de spiegels op.

- Minstens één op vijf van de vrouwen kende de Facebookpagina van de campagne.

- Minder dan één op tien van de vrouwen van Turkse herkomst bezocht de Facebookpagina.

- De kanalen waarmee de vrouwen van Belgische en Turkse herkomst bereikt werden, zijn verschillend. Voor de vrouwen van Belgische herkomst was het lokaal gemeenteblaadje het belangrijkste kanaal, gevolgd door het consult bij de huisarts, de affiche en de spiegels bij de lokale handelaars. Voor vrouwen van Turkse herkomst waren er verschillende kanalen van dezelfde grootorde: de affiche, spiegels bij handelaars, gesprek met vriendin/dochter/buurvrouw en het lokaal infoblad stonden op de eerste plaats. Op de tweede plaats kwamen de gynaecoloog, de ontbijtsessie in de moskee, de huisarts en de postkaarten. Dit geeft aan dat eenzelfde boodschap tegelijkertijd via verschillende kanalen moet worden aangeboden om zoveel mogelijk vrouwen te kunnen bereiken.

- Behalve het bezoek aan de Facebookpagina zijn de campagnedoelstellingen ruimschoots behaald en werd de doelgroep bereikt.

15

Effect campagne?

- Globaal was er een stijging in sociale norm en steun over baarmoederhalskankerscreening (het praten met iemand uit de omgeving over het 3-jaarlijks screenen en verwachten dat iemand uit hun omgeving positief staat tegenover het 3-jaarlijks laten screenen), vnl. door een stijging bij vrouwen van Belgische herkomst.

- Bij vrouwen van Turkse herkomst was er een stijging in het bewustzijn dat baarmoederhalskanker kan opgespoord worden door de afname van het uitstrijkje, was er een afname van de barrières (bang, beschaamd, pijn) rond het laten nemen van het uitstrijkje en een stijging in kennis. Een leereffect van de voormeting is gemeten bij bepaalde effecten. De vrouwen die deelnamen aan de voormeting zijn beïnvloed door de extra prikkel die het invullen van de vragenlijst met zich meebracht.

6 Besluit Het project “Vrouw & Gezondheid” en de bijbehorende evaluatie leert ons dat de kennis over baarmoederhalskankerscreening bij vrouwen van Belgische herkomst al erg hoog ligt. Sensibilisatie door kennisoverdracht lijkt voor hen weinig zinvol. De doorsnee Vlaamse vrouw zal met de uitnodigingsbrief voor de bevolkingsonderzoeken naar borst- en baarmoederhalskanker doorgaans voldoende aansporing hebben om zich preventief te laten onderzoeken. Bij vrouwen van Turkse herkomst is de kennis over baarmoederhalskankerscreening beduidend lager waardoor extra informatie en ondersteuning nodig is. Deze doelgroep begrijpt de uitnodigingsbrieven onvoldoende en grote mediacampagnes gaan vaak aan hen voorbij. De huisarts heeft hierin een belangrijke rol. Zowel de vrouwen van Turkse als Belgische herkomst geven immers aan dat als hun huisarts vertelt dat het uitstrijkje belangrijk is, zij meer geneigd zijn er één te laten afnemen. Daarnaast zijn buurvrouw, vriendin en dochter naar informatieoverdracht belangrijke spilfiguren. Dit bevestigt dat het inzetten van het sociaal netwerk een goede strategische keuze was in het project. In Limburg werd wat betreft de sensibilisatie van kansengroepen al heel wat ervaring opgebouwd bij de implementatie en uitwerking van methodieken op maat van allochtone vrouwen. Er blijft echter nog nood aan evidencebased sensibilisatiematerialen om autochtone kansarmen beter te kunnen bereiken. In Limburg engageren we ons alvast om hierin te investeren.

16

i  Cancer  Survival  in  Belgium,  2012,  Belgian  Cancer  Registry,  Brussels.  ii  European  guidelines  for  quality  assurance  in  cervical  cancer  screening  –  second  edition,  International  Agency  for  Research  on  Cancer,  2008,  Office  for  Official  Publications  of  the  European  Communities,  Luxembourg.  iii  Marc  Arbyn,  Cindy  Simoens,  Valérie  Fabri,  Analysis  of  individual  health  insurance  data  pertaining  to  pap  smears,  colposcopies,  biopsies  and  surgery  on  the  uterine  cervix  (Belgium,  2002-­‐2006),  Public  Health  and  Surveillance,  september  2010,  Brussels,  Belgium  iv  Centrum  voor  Kankeropsporing,  2011-­‐2012.  v  Valérie  Fabri,  Anne  Remacle,  Michel  Boutsen,  Programma  Borstkankerscreening  –  Vergelijking  van  de  eerste  drie  rondes  2002-­‐2003  2004-­‐2005  2006-­‐2007,  Verslag  nr.  7  van  het  Intermutualistisch  Agentschap,  Sint-­‐Pieterssteenweg  373,  1040  Brussel  viEvans  WD.  How  social  marketing  works  in  health  care.  BMJ.  2006  20;  332  (7551):  1207-­‐10

viiLeen  Lagasse,  2004,  Sociale  marketing  –  instrument  voor  duurzame  gedragsveranderingen  bij  grote  groepen,  2,  p.  48  -­‐49  viii  Aertsen,  C.  (ed)  Designing  Change  –  Sociale  marketing  voor  duurzaamheidstransities.  Brussel,  Change  Designers.    ix  Aertsen,  C.  (ed.)  Designing  Change  –  Social  Marketing  voor  duurzaamheidstransities.  Brussel,  Change  Designers.  x  Cambré,  B.,  Billiet,  J.,  Swyngedouw,  M.,  1995,  De  kennis  van  de  Vlamingen  en  hun  houding  tegenover  de  Vlaamse  overheid  en  haar  advertentiecampagnes,  ISPO,  Leuven.  xi  Reubsaet,  A.,  van  Osch  L.,  de  Vries,  H.,  Op  de  Coul,  M.,  Lechner  L.,  2009,  Some  signals  cannot  wait:  Effects  of  a  national  campaign  on  early  detection  of  cancer  among  Dutch  adults  (>55  years),  Cancer  Epidemiology  33:194-­‐200.  xii  De  Vries  H,  Mesters  I,  Van  der  Steeg  H,  Honing  C  (2005b).  The  general  public’s  information  needs  and    perceptions  regarding  hereditary  cancer:  an  application  of  the  integrated  change  model.  Patient  Educ  Counsell  56,  154–165  xiii  Prof.  Dr.  H.  De  Vries,  professor  in  health  communication    (specialization:  cancer  prevention),  department  of  health  education  and  promotion,  Maastricht  University.