Duur van de voorstelling : 1u40 – geen pauze Première vrijdag 1 februari 2013 Minardschouwburg Gent

AFRICA

AFRICA. De beginvraag van de regisseur was: waarom voel je zo’n grote liefde voor Kenia dat je er elk jaar enkele maanden verbijft en dat je er zelfs een huis hebt gebouwd? Met elk antwoord van Oscar kwamen nieuwe vragen en werd het antwoord complexer, werd de definitie van liefde minder eenduidig en de bijbehorende geschiedenis groter. Uiteraard sleept deze voorstelling de geschiedenis mee van het blanke kolonialisme en zijn er zelfs letterlijk sporen van te vinden in de tekst. Omdat zowel Oscar als Peter blanke westerlingen zijn, is AFRICA een blank, westers stuk van/over een blanke, westerse man. AFRICA (met een c en niet met een k) gaat over niet een echt, maar over een imaginair continent dat leeft in de verlangens, gedachten, projecties van die blanke man. En tegelijk gaat het over de positie van die blanke man in een continent met andere waarden, een andere manier van praten, lachen, eten enz… In het eerste deel van het stuk spuit de blanke man zich zwart, niet om een zwarte man te spelen, maar om het verlangen zichtbaar te maken samen te vallen met de Ander. Al vanaf de eerste verfvlek ontstaat de tragiek: hoe volledig de blanke man ook probeert samen te vallen, hoe hij ook in het lichaam van een zwarte man wil kruipen, altijd zal hij anders blijven, zal hij er niet in slagen de Ander waarachtig te representeren, wat een van de belangrijke thema’s is van het stuk. Het gaat over ‘anders zijn’, omdat de ontkenning van dat ‘anders zijn’ zou betekenen dat onze, westerse blik universeel (en dus superieur) zou zijn. In de voorstelling weerklinken teksten die verwijzen naar een blank beeld van Afrika dat door de geschiedenis heen werd gebruikt: een exotische, voor blanken onbegijpelijke plek vol sensueel mysterie en gevaar. Cliché’s, vooroordelen, de manier waarop een zwarte man in westerse film werd (wordt) uitgebeeld, sporen van kolonialistisch denken dat elk spreken beladen en problematisch maakt – maar wel nog vaak een realiteit is.

De poging om samen te vallen met een zwart lichaam is echt, en tegelijk is er, omdat het een theaterstuk is, natuurlijk wel een afstand: de Oscar op de scène is uiteraard niet de Oscar

Van Rompay die echt die naam draagt en acteur is bij NTGent. Het stuk ontstond na urenlange gesprekken tussen Oscar en Peter Verhelst die zelf de tekst rangschikte: het is dus een verhaal van het verhaal van Oscar. De schrijver (en de acteur op scène) bedient zich van het persoonlijke leven van de echte Oscar om een dramatisch stuk te maken: een stuk dat af en toe bewust dingen scherp stelt. Een stuk dat zichzelf soms tegenspreekt omdat een mens een vat vol paradoxen is. Een stuk over onvermogen, over een droom die verloren ging. Een stuk over (met horten en stoten) groeien. Een stuk over verlies van naïviteit. Over het gevoel nergens nog thuis te zijn, over existentiële eenzaamheid. Een stuk waarbij uitdrukkelijk niet wordt gekozen om zelf buiten schot te blijven: het beeld dat de acteur van zichzelf schetst is niet gevleid, hij toont zichzelf in zijn soms discutabele ethische naaktheid, in zijn imperfectie. Omdat het uiteindelijke doel van een stuk altijd een uitnodiging is tot discussie, tot dialoog. Tot uitwisseling van gedachten. Omdat zoiets een manier is om dichter te komen bij die Ander. Omdat de blik die we op de Ander hebben nooit helemaal kan samenvallen met de Ander en dus altijd fout is, maar vooral omdat het veel erger is de blik niet langer op de Ander te vestigen. Want dan houdt elk gesprek op. - Peter Verhelst & Oscar Van Rompay

De stilte is die van omgevallen bomen, planten waar we de naam niet meer van kennen, de diepe, volle geur van natte bladeren en zwammen, onbetreedbaar gebied, weerbarstig en vol wazige vlekken, psychiatrische gebieden als het ware – iedereen wordt hier ziek na een tijd. Iedereen wordt hier ziek na een tijd. Het klimaat is misdadig – oeroude gezangen – parasieten – insecten als spijkerschrift – het fluweel van orchideeën, lichaamsgrote bloemen, zijdezachte kelken, dik, volgezogen groen, vogels, nauwelijks groter dan een hommel. Dit is het leven hier. Alles voedt zich met alles wat bloed bevat. De grond is rood. Dik, stevig, zwaar, lui rood. Je voelt je afgesneden van wat je kent, elders, ver weg, wellicht een ander leven. ’s Nachts gonst een trom in de verte, wegstervend, aanzwellend, een dof gegons dat tot de ochtend boven ons hoofd blijft hangen. Ik weet niet hoelang het geleden is dat ik nog sliep. Ik weet niet hoe lang het geleden is dat ik nog sliep. De stilte is een doofheid. De nacht is een blindheid. De bomen zijn een masker, gevuld met geheime kennis. Er is hier een soort angst, nee, geen angst, maar een kracht die op een plan broedt, daar achter de zwijgende bomen in de zware, lome, dikke lucht. Nooit eerder heb ik zoveel sterren gezien, zoveel sterrensluiers. We leven om te duizelen, denk je, we leven om te duizelen. Ja. Soms schiet je ’s nachts wakker alsof je jezelf aan je haren uit een bak vol teer trekt. Aaaaaaaaah. Aaaaaah. Zo van hitte druipend. ... Ik ben Oscar Van Rompay. ... Op een dag zit ik in een hotel. Overal zijn dakterrassen. Acht kinderen van een jaar of acht spelen op een van die terrassen. Verlegen, lacherig, uitdagend, arrogant. Dit is het, denk ik. Dit blozen van me. Dit glimlachen van me. Dit kijken naar acht kinderen die giechelend wegduiken en opspringen en zwaaien en in lachen uitbarsten. Dit geluk van me. En tegelijk die tristesse van me.

Op een heuvel, aan de enige boom zie ik iets hangen. Ik ga dichterbij. Het is een bavianenjong dat men hier heeft opgehangen om de oudere bavianen af te schrikken. Op een dag zit ik op de bus. Er stapt een moeder met zoon op. In zijn linkeroog zit een afgebroken pijl. De bus stopt voor lunch en thee. Na een rit van vijf uur zet de bus de jongen voor het ziekenhuis af. Ik denk: zo ziet een jongen er dus uit met een pijl in zijn oog. Op een dag hebben mijn leerlingen hun taak niet gemaakt. Ik spreek af dat ze de taak morgen allemaal af hebben. De volgende dag heeft één van hen de taak gemaakt. Ik spreek af dat wie de taak morgen niet heeft gemaakt, straf krijgt. Straf betekent: twee tikken van een tak. De volgende dag heeft niemand de taak gemaakt. Ik geef Kevin Omollo het bevel een tak van de eucalyptus te halen. Ik zend Omollo terug om een sterkere tak te halen. Iedereen gaat op de buik liggen. ‘Tomorrow, I’ll really do it.’ ... Letterlijk alles is anders in Kenia. Het is nog veel meer anders dan ik mij ooit had kunnen voorstellen. Echt alles. Een grap is anders, verdriet is anders, liefde is anders, seks, elkaar begroeten, eten... Alles. Op een dag zit ik op een overvolle bus. Een vrouw stapt op. Haar kont beweegt zich achterwaarts naar me toe. Ze wringt zich naast me neer. En dan plots zie ik haar oor. Het is geen oor, het is een praline van het duurste soort, klein, perfect, exquis. Het is het meest volmaakte juweel dat ik ooit heb gezien. De Afrikaanse vrouw is de essentie van dit continent. Omdat zij daar rondloopt, is de zon zo fel en het landschap zo adembenemend. ... Op een avond ben ik op een feestje. Mijn date trekt me aan mijn hand door de hitte, de fantastische, keiharde Luo-muziek, waarop veel te veel mensen veel te dicht op elkaar, tegen elkaar op dansen, met bloed doorlopen ogen, en dan zie ik plots die man, die prachtige, gespierde, dierlijke, zwarte man met een vrouw dansen, maar het is geen dansen, het is vechten en dansen en macht en spel en seks tegelijk, hij duwt haar tegen een paal en ramt haar, maakt keiharde pompende bewegingen met zijn kruis tegen haar, en zij leunt achterover, laat haar hoofd achterover hangen en lacht haar tanden bloot en maakt ook pompende bewegingen, en nooit eerder heb ik zoiets rauws gezien, nooit eerder zoiets openlijk seksueels gezien, en tegelijk voel ik de algehele deining, de hele club die op en neer gaat, mijn hartslag, maar iedereen beweegt zich vijf trappen boven me, ik kan er niet bij, ik ben hier niet op mijn plaats, en ik drink en ik ben doodmoe, het duurt een uur voor ik

mijn date mee krijg naar buiten, en dan heeft ze haar telefoon vergeten, en dan duurt het weer een uur om naar binnen en weer naar buiten te komen en ze roept boven het kabaal uit: I want to dance, en ik weet dat ik morgen naar België moet en ik wil nu met haar, eindelijk met haar... en zij roept: I want to dance, you know, dancing is important to me. Op een dag zie ik mezelf op een ander feestje. Ik dans de ziel uit mijn lijf. Ik zie mezelf in een spiegel. Ik zie een blanke. ... Na een terreuraanslag in Nairobi worden de zwaargewonden bestolen. Mensen halen portefeuilles en alles wat waardevol is uit hun zakken. Ik ben naar een land vertrokken vol adembenemende natuur en ben terechtgekomen in een land dat te snel groeit, te onethisch, te destructief en te oncontroleerbaar is. De enige eerlijke Kenianen zijn de prostituees. Ze komen de gemaakte afspraken altijd na en stellen nooit teleur. Zelfs al gaat alles goed, zelfs al beschouw ik mijn caretaker als mijn vriend, toch vrees ik dat hij op een dag aan mijn bed staat, met een machete... Ik droom ervan onsterfelijk te zijn, onbevreesd, onkwetsbaar voor de agressie hier. In deze jungle. Me hier eindelijk zonder angst op deze agressie te kunnen storten om dit paradijs hier... Ik hou ervan het bedrijf te leiden. Te organiseren. Met mijn caretaker te overleggen. Ik zit op Google Earth te kijken. Moet hier een omheining komen? Als er geen omheining komt, hoeveel jonge bomen zullen er dan gestolen of door vee opgegeten worden? Het Age-of-Empire-gevoel. Altijd moet iedereen aan het werk zijn. Het spel. Wereldje bouwen. Via mijn caretaker praat ik met de 30 dagloners die de stenen uit de grond halen, de wortels – anders ondermijn ik zijn gezag. Het geluid van dertig schoffels is fantastisch. Iets maken dat tientallen jaren nodig zal hebben om volgroeid te zijn is fantastisch. Traag schuiven mijn mannen op. Hakken stenen los. Tsjak. (beweging van dans) Hakken wortels los. Tsjak. Simultaan. Tsjak, tsjak, tsjak. Ze leggen de verse grond bloot. Ze schuiven in een lijn op. Zonder ophouden. Alsof ze een berg verplaatsen.

Ik sta met mijn hand boven mijn ogen te kijken naar mijn dagloners die een berg verplaatsen. Op mijn land. Dat zich in mijn land bevindt. ... Zo warm. (zucht) Alsof iemand je alleen maar met haar mond aanraakt. Weetjewel. (zucht) God. Ja. God, die mond is overal. Het gulpt uit die mond, alsof iets in het speeksel zit waardoor niets meer kan stollen. Ja, zo. Buig voorover. (zucht) Je voorhoofd, je neus, je mond, je kin, je hals, langs het borstbeen, waar de ribben opengaan, je navel... Haar handen achter haar rug gebonden of haar vingers verstrengeld alsof ze bidt, zo’n soort gebed. Alleen haar mond raakt je aan, die zwarte, vloeibare mond. Geen lijden, geen pijn of genot, maar dit alles samen. Heilig. Nee. Voorbij dat alles. Haar gulpende mond, alsof iemand haar volgiet en ze overloopt van pijn, lijden, genot... Zo’n nacht, zo’n traag, uit de oudste aardlagen opborrelend geweld, zo’n lavastroom die tegelijk uit jou en uit haar mond komt, nooit zal het ophouden, nooit mag het ophouden, blijf bewegen, je kont, ja, je mond zo, ja. Zo’n nacht waarop je bereid bent vermoord te worden. Zo’n met-bloed-doorlopen-ogen-nacht. Zo’n nacht waarop religies worden geboren. Of talen die door niemand worden gesproken en toch weet iedereen, kent elk lichaam elke lettergreep ervan, zo’n onweerstaanbare zin om in een levend lichaam te verdwijnen, zo’n lichaam dat tegen je aan staat te bewegen, en jij beweegt ook, en achter je staat nog een lichaam tegen je aan te bewegen... De nacht gooit haar hoofd in haar nek en schaterlacht. De nacht maakt haar rug hol en begint voorovergebogen met haar kont tegen je te dansen. Zo’n zin om in een levend lichaam te verdwijnen, zo’n lichaam dat je tegen je aan staat te bewegen, en jij beweegt ook en achter je staat nog een lichaam tegen je aan te bewegen.

Dit is het ware dansen. Dit is het spoorzoeken, het vuur maken, het woeste in- en uitademen, het gefluister en gesis van de grassen. Dit is het jagen. Dit zijn de gezangen van het water. Het gejuich van vuur dat zich een weg door de grassen vreet. Het gejubel van vuur in ons bloed. Dit is het dansen zoals dansen is bedoeld, niet om van het lichaam los te komen, maar om een en al lichaam te worden, om op en neer te springen, niet om te vliegen, maar om almaar dieper neer te komen, om jezelf in de grond te heien, het stof bij elke sprong hoger, en hoger, in het zweet klevend, een nieuw vel, een nieuw gezicht op je gezicht, als een rode klomp op je hals, de nieuwe huidskleur. Alsof je de zwarte rivier in loopt. ... En dan komt het. Dat is de enige zekerheid. Maar altijd komt het onverwacht. Iets besluipt je. Iets met alleen de ogen boven het water zwemt op je af. Hijst zich aan boord. De adem ervan. Het besnuffelt je. De hete adem ervan. En dan begint het.

AFRICA

Spel Oscar Van Rompay Regie Peter Verhelst Tekst Peter Verhelst en Oscar Van Rompay Geluidsontwerp en compositie Kreng Decorontwerp Luc Goedertier, Flup Beys Lichtontwerp Dennis Diels Kostuumontwerp An De Mol Inspiciënt en lichttechniek Ferre Carron Geluidstechniek Predrag Momcilovic Productieleiding Noemi Suarez Sanchez Uitvoering kostuum/decor Ateliers NTGent Met dank aan Marta Krajnik en Evelyn Cleynen voor de vertaling naar het Swahili

Parallel aan de voorstelling Africa maakten we een website, www.theaterafrica.be. Het is een plek om rond te dwalen, om in de sfeer van de voorstelling te verblijven. Om het artistieke maakproces te volgen van binnenuit. Om de makers aan het werk te zien en zicht te krijgen op wat hen inspireert. Laat je ogen wennen aan het donker. En keer af en toe terug. Want landschappen veranderen mettertijd. Biografieën van spelers en makers vindt u op www.ntgent.be/productie/africa