Prof. dr. Herwig Verschueren Hoogleraar Universiteit Antwerpen ITEM Jaarconferentie 28 oktober 2016

ITEM Grenseffectenrapportage Sociale Zekerheid

Sociale zekerheid en grensoverschrijdende arbeid

• A never ending story • Sociale zekerheid is nationale bevoegdheid • De Europese Unie kent geen eigen stelsels • Maar regelt wel de coördinatie van de nationale stelsels

• Sinds 1958 • Thans Verordening 883/2004 en Verordening 987/2009

Werklandbeginsel

• Werknemers zijn onderworpen aan de sociale zekerheid van het werkland • Met bijzondere regels indien iemand in meer dan één

lidstaat werkt • Kan woonstaat zijn, of vestiging van de werkgever

• Steeds de wetgeving van één lidstaat in zijn geheel van toepassing (eenheid van toepasselijke wetgeving)

• Ook van toepassing op uitkeringen bij ziekte en arbeidsongeschiktheid

EU coördinatieregels voor ziekte- en invaliditeitsuitkeringen

• “Ziekte-uitkeringen” (kortdurende arbeidsongeschiktheid)

• Enkel recht in het “bevoegde land” • “Uitkeringen bij invaliditeit” (langdurige arbeidsongeschiktheid)

• Pro-rata uitkeringen van de verschillende “bevoegde” lidstaten • Verschil in het tijdstip van overgang van ziekte-uitkering naar

invaliditeitsuitkering • Verschil bij de beoordelingen van de (graad van)

arbeidsongeschiktheid

EU coördinatieregels voor ziekte- en invaliditeitsuitkeringen • Bijzondere coördinatieregels, zoals:

• samentelling van tijdvakken • pro rata-berekeningen • export van uitkeringen • procedures in grensoverschrijdende situaties • erkenning van elkaars beslissingen en vaststellingen • controlemaatregelen

• Weinig specifiek voor wat de toepassing van re-integratiemaatregelen betreft

Grenseffectenrapportage over de toepassing van de Nederlandse wetgeving • Rapport van dr. Saskia Montebovi

• Op basis van haar recent verdedigd proefschrift • Gevolgen van de integratie in de Nederlandse wetgeving van

concepten als privatisering, activering en re-integratie • Ex post: knelpunten en lacunes bij de toepassing van de

Nederlandse wetgeving • Ex ante: aanbevelingen voor Nederlandse en Europese

initiatieven • Bijzonder toegespitst op NL-B en NL-D

Nederlandse wetgeving

• De Nederlandse regeling is sterk verschillende van die van de andere lidstaten, onder meer de buurlanden • Loondoorbetalingsverplichting voor de werkgever

gedurende 104 weken (2 jaar) • private arbeidsrechtelijke verantwoordelijkheid • is wel een “ziekte-uitkering” in de zin van de

verordeningen

Nederlandse wetgeving

• “Prikkelfilosofie”: werknemer en werkgever prikkelen om de zieke werknemer in het arbeidsproces te behouden of zo snel mogelijk te laten terugkeren • Vb. wet verbetering poortwachter (2002) • Vb. rol van private re-integratiebedrijven bij de

uitvoering van de wet-WIA

Algemene conclusies van het onderzoek

• Nederlandse regels zijn niet altijd gekend en niet altijd toepasbaar in grensoverschrijdende situaties

• Het ontbreekt aan een transparant buitenlandbeleid • Onaantrekkelijk om in zulke situaties de Nederlandse

regelingen toe te passen • Wetslacunes • Onduidelijke regelingen • Sterk nationaal georiënteerd Nederlands beleid

• Belemmering op het vrij verkeer van werknemers en impact op de sociale cohesie in grensgebieden

Algemene conclusies van onderzoek

• Toch positieve ervaring met de buurlanden • Vooral via het gebruik van bestaande netwerken tussen

uitvoeringsorganen en artsen • Telefonisch en digitaal contact • Jaarlijkse bijeenkomsten

Knelpunten

• Bij relatie tussen NL-werkgever en de in het buitenland

wonende werknemer • Hoe re-integratie in het woonland bewerkstellingen? • Mogelijk botsing met de daar geldende regels en het

daar geldende re-integratiebeleid

Knelpunten

• Bij relatie tussen buitenlandse werkgever en de werknemer

die naar Nederlands recht verzekerd is • Buitenlandse werkgever is niet vertrouwd met de NL

verplichting m.b.t. loondoorbetaling, re-integratie, …. • Nochtans ernstig te nemen verplichtingen: risico op sancties • Tijdens loondoorbetaling (privaatrechtelijke opdracht) geen

ondersteuning van de werkgever/werknemer door een overheidsinstantie

• Werknemer riskeert tussen wal en schip terecht te komen

Knelpunten

• Toepassing van Nederlandse regels in het buitenland blijkt

niet altijd mogelijk en gebeurt niet steeds coherent • Zie verschil in beoordeling van gedeeltelijke of volledige

arbeidsongeschiktheid tussen NL en B (gedeeltelijke re-integratie vs. volledige rust)

• Waar moet de re-integratie worden opgestart: in NL of in het buitenland?

Knelpunten

• Niet toepassen van werkgelegenheidssubsidies of re-

integratiemaatregelen indien de werknemer in het buitenland woont

• Maatwerk UWV leidt tot rechtsonzekerheid- en onduidelijkheid • hoe past UWV de redelijkheidstoets toe? • het UWV eist geen re-integratieverslag bij een WIA-

aanvraag indien werknemer in het buitenland woont

Knelpunten

• Ongelijke duur in de verschillende lidstaten van de kortdurende arbeidsongeschiktheid (ziekte-uitkering; loondoorbetaling) en dus van de aanvang van de langdurige arbeidsongeschiktheid (invaliditeitsuitkering) • NL: 104 weken • D: 78 weken • B: 1 maand/1 jaar

• Toepassen van Nederlandse re-integratie verplichting bij beperkte WIA-uitkering (indien grotere pro-rata buitenlandse invaliditeitsuitkering)

Buitenlandse medische rapporten

• Europese regels: wederzijdse erkenning van buitenlandse medische rapporten en controles • Het “debiteurorgaan” kan ook specifiek aangeven welke

informatie het nodig heeft (bijv. over belastbaarheid en beschikbaarheid) (art. 87 Vo 987/2009)

• Het “bevoegde orgaan” heeft het recht om een medisch onderzoek door een eigen arts te laten uitvoeren (art. 27 Vo 987/2009) • Gebeurt vaak door Nederlandse organen

• Verschillen in medische beoordelingen

Buitenlandse medische rapporten

• Medische rapporten uit het buitenland zijn niet zonder meer

bruikbaar voor toepassing van de Nederlandse wetgeving • Hoe moet de NL werkgever daar mee omgaan bij de

beoordeling van de belastbaarheid en beschikbaarheid? • Wat indien de medische beoordelingen over eventuele

re-integratie niet overeenkomen met wat in NL gebruikelijk is?

Buitenlandse medische rapporten

• Duitse medische rapporten sluiten beter dan de Belgische

aan op de Nederlandse vereisten • Zijn uitvoeriger en houden meer rekening met re-

integratiemogelijkheden • Belgische medische rapporten bieden vaak onvoldoende

houvast voor het UWV of de werkgever

Oplossingen en voorstellen: op nationaal niveau

• Verkorting van de maximale loondoorbetalingsperiode van 104 weken • Of flexibel toepassing van deze periode in

grensoverschrijdende situaties • Betere ondersteuning door de Nederlandse bevoegde

instellingen aan werkgevers • Bureaus Belgische/Duitse zaken

• Betere informatievoorziening over de Nederlandse wetgeving en de toepassing ervan

• Invoeren van grenseffectentoets

Oplossingen en voorstellen: op regionaal niveau

• Uitbreiden van netwerkmogelijkheden • Grensoverschrijdende samenwerking tussen instellingen

betrokken bij re-integratievraagstukken • Om betrouwbare informatie te verstrekken aan

werknemers en werkgevers • Meer bilaterale of multilaterale afspraken om zo de hiaten in

de Europese wetgeving op te vullen

Oplossingen en voorstellen: op EU niveau

• Incorporatie van re-integratiemaatregelen in de Europese

verordeningen • Nu slechts twee bepalingen (art. 27 en 87 Vo 987/2009) • Geen onderscheid tussen uitkeringen en vertrekkingen

(bijv. een re-integratiemaatregel) • Woonland exclusief bevoegd maken?

Oplossingen en voorstellen: op EU niveau

• Oplossing voor de hiaten die ontstaan indien de

invaliditeitsuitkeringen in de verschillende bevoegde lidstaten niet gelijktijdig aanvangen (WIA-gat) • Verplichting tot het gelijktijdig ingaan van alle

invaliditeitsuitkeringen? • Oplossing voor het verschil in beoordelingen van de (graad

van) arbeidsongeschiktheid • Geïntegreerde aanpak re-integratiebeleid?

Hartelijk dank voor uw aandacht