Spoedzorgcongres 7 oktober 2016

Preventie van letselDr. Birgitte M. Blatter, epidemioloog, manager Monitoring en Onderzoek

David Van Reybrouck1 okt 2016

Westerse samenlevingen zijn geobsedeerd door veiligheid. Voor onze staten, onze lichamen, onze kinderen. Maar we kunnen niet elk onheil beteugelen. Ode aan een neologisme: risicovreugde.

Ode aan het risico. Want braafheid heerst“Ze worden een gevaar voor zichzelf en de

samenleving: wie zijn hele kindertijd op rubbertegels en in het ballenbad doorbrengt, heeft een ‘risicocompetentie’ van twee keer niks. Juist die omgevingsanalfabeten begaan ongelukken.”

“Welaan dan: risicovreugde! De vreugde van te wagen. Het plezier van het proberen. Risicovreugde is de hoogste vorm van generositeit en de mooiste vorm van vrijheid. Wie kersen wil eten, moet in de bomen klimmen.”

Inhoud

1. Wat is en doet de organisatie VeiligheidNL?2. Hoe monitoren wij letsels?3. Trends in SEH-bezoeken en letsels4. Preventie: verleiden tot veilig gedrag: de theorieën5. Voorbeelden: vuurwerk, alcohol, ouderen rol van

SEH

Wat is en doet VeiligheidNL?• Standplaats Amsterdam• ca 50 onderzoekers en consultants• omzet 5,5-6 miljoen euro • Financiers: VWS, I&M, V&J, SZW, NVWA, fondsen en bedrijven• Voorheen Consument en Veiligheid

Wat is en doet VeiligheidNL?Expertisecentrum voor veilig gedrag in een veilige omgeving

WHY: Iedereen veilig thuis, onderweg en op het werk

HOW: wij maken gedrag vanzelfsprekend

door mensen op een positieve manier te stimuleren

WHAT: onze aanpak

Monitoren van trends en oorzaken van ongevallen

Ontwikkelen van gedrags-interventies

Delen van kennis met verschillende doelgroepen

• LIS bestaat sinds 1997

• Registratie van letsels bij steekproef van 13 SEHs extrapolatiefactor

• Representatief voor letsels, landelijke schatting accuraat

• Voor landelijk en regionaal beleid

• Letsels/vergiftigingen: oorzaak (privé, arbeid, sport, verkeer, geweld, automutilatie) + toedracht

• Model voor medische kosten, verzuimkosten, en kwaliteit van leven i.s.m. ErasmusMC : 2016-2018 nieuw onderzoek

• Vervolgonderzoeken

Hoe monitoren wij letsels? Letsel Informatiesysteem (LIS)

Trendsignalering – producten Aantal ongevallen afgelopen maand ten opzichte van gemiddelde van eerdere jaren, gecorrigeerd voor seizoensinvloeden

- machines- speelgoed: wheely’s, hoverboards- gereedschap- electrische apparaten, knoopcelbatterijen- etc

Nieuwe producten of risico’s kunnen moeilijk opgepikt worden: internet / trendwatchers, maar ook hulp van artsen: signalering@veiligheid.nl

NVWA gebruikt deze informatie voor preventie

Registratie op de SEH voor beleidsinfo: gemeenten, GGDs, regionale organen verkeersveiligheid

Trend in SEH bezoeken 2006 – 2015

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

0%

20%

40%

60%

80%

100%

SEH-bezoeken

Totaal

Letsel

% Letsel

Trend in SEH bezoeken 1997-2015 naar type letsel

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

350.000

400.000

450.000

SEH-bezoeken ivm letse naar type letsel

Fractuur

Oppervlakkig letsel

Open wond

Distorsie

Hersenletsel

Overig/ onbekend

Trend in SEH bezoeken 1997-2015 naar oorzaak letsel

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

SEH-bezoeken ivm letsel naar oorzaak letsel

Privé-ongevallen

Sportblessures

Verkeersongevallen

Arbeidsongevallen

Geweldpleging

Zelfbeschadiging

Conclusies trends

• Toename SEH bezoeken• Afname totaal aantal letsels• Toename zware letsels

• Verschuiving lichte letsels (wonden) naar HAP* • Meer verwijzingen van HAP naar SEH* • Bevolkingsopbouw: veel ouderen

• Daling letsels in en om het huis, arbeid, sport• Toename verkeersslachtoffers• Meeste letsels in en om het huis

* Bron: Thijssen et al, 2015

STELLING

Ik zou nooit onveilig gedrag vertonen ‘omdat anderen dat ook doen’ (onveilig gedrag vertonen)

1 = eens2 = oneens

Preventie van ongevallen / letsel

product omgeving

gedrag

Gedragstheorieën bewust gedrag

Verschillende stadia van ‘ willen’Vasthouden van gedrag (herhaling)

Veel verschillende factoren (normen, geloof in eigen kunnen etc) die ‘intentie’ bepalen

Gedragstheorieën onbewust en routinematig gedrag

Er is niet een doelgroep en er zijn ook onbewusten

‘Wat krijg ik ervoor terug’ , aantrekkelijk maken, uitspreken van intentie en consistentie, sociale

omgeving

Wat werkt om letsel te voorkomen?

• Campagnes om bewustzijn te vergroten

• Context: online voorlichting bij aanschaf / informatiebehoefte

• Herhaalde trainingen: ervaren en vaardigheden opdoen

• Veranderen omgeving, nudging, faciliteren onbewust gedrag

• Sociale omgeving, sociale norm

• Online, gamification

• Vatbaar voor voorlichting op moment dat men op SEH is beland

• Verplichting? Verbod?

2004-2005

2005-2006

2006-2007

2007-2008

2008-2009

2009-2010

2010-2011

2011-2012

2012-2013

2013-2014

2014-2015

2015-2016

0

200

400

600

800

1.000

1.200

SEH-bezoeken ivm letsel door vuurwerk per jaarwisseling 31 dec-1 jan

Totaal

Trends in SEH bezoeken jaarwisselingen 2004-2015 door vuurwerk

2004-2005

2005-2006

2006-2007

2007-2008

2008-2009

2009-2010

2010-2011

2011-2012

2012-2013

2013-2014

2014-2015

2015-2016-20%

0%

20%

40%

60%

SEH-bezoeken ivm letsel door vuurwerk per jaarwisseling 31 dec-1 jan naar leeftijd

0-19 jaar

0-14 jaar

Analyse van type vuurwerk in relatie tot letsel op basis van gegevens op individueel nivo

4 vuurwerk veilig

• Groep 8, les van uur• Brandweerman• Film, presentatie, vuurwerk,

gewonden, soms kind met ervaring

4 vuurwerk veilig evaluatie

• Leraren vonden de les educatief, duidelijk en enthousiasmerend

• Meer kinderen gebruikten aansteeklont, lazen gebruiksaanwijzing,

meeste kinderen zijn anders omgegaan met vuurwerk na de

voorlichtingsles

• Rol SEH: registratie rond jaarwisseling

• voor evaluatie van landelijke effectiviteit

• voor identificeren van vuurwerk dat verboden moet worden

STELLING

Het is niet de rol van een ziekenhuis of SEH om tijd te steken in preventie van letsel

1 = eens2 = oneens

Alcohol inname, leeftijd eerste keer en binge-drinken bij 15-16 jarigen 2011 vs 2015

Bron: European School Project on Alcohol and other drugs, april 2016

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

SEH-bezoeken ivm letsel nav alcoholgebruik

Ongevallen met alcohol

Alcoholintoxicaties

Alcoholintoxicaties 0-17 jaar

Trends in letsels SEH bezoeken 2006-2015

Alcoholintoxicaties en ongevallen met alcohol

Interventies alcohol

• Jongeren: campagnes, wetgeving, sociale norm, (voorbeeldgedrag) ouders, confrontatie beelden van dronken jongere door politie

• Groep die anders niet te bereiken is: screening en interventie op de SEH*:• Hoe en met welk instrument screenen? Audit-C of alcoholgebruik

gerelateerd aan letsel• Welke interventie: folder meegeven effectief, motivational

interviewing geen meerwaarde• Veel SEHs doen al wat op dit vlak, aantal SEHs positief• Voorwaarden: snel, simpel en ingebed in proces op SEH, op maat

(afhankelijk van problematiek), landelijke richtlijn of protocol

Bron: Croes, Voorham, Klein Wolt, Tussenrapportage 2015

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

SEH-bezoeken ivm letsel na een valongeval bij ouderen (65j+) (privé-ongevallen)

Aantal

Aantal gecorrigeerd

Trends in letsels SEH bezoeken 1997-2015 Valongevallen 65+ in en om huis

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

SEH-bezoeken ivm letsel na een val van fiets bij ouderen (65j+) (verkeersongevallen)

Aantal

Aantal per miljard km fietsen

Trends in letsels SEH bezoeken 1997-2015 Valongevallen 65+ val van fiets

Risicofactoren

Spierzwakte

Eerder gevallen

Omgevingsrisico

Beperkte mobiliteit

Verstoorde balans

Moeizaam lopen

Psychofarmaca

Lichamelijke activiteit

- 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0

4,4

2,4

2,3

2,0

1,8

1,8

1,7

0,4

Bron: NICE, 2004

Interventie: Valpreventie train de trainer voor fysio- en oefentherapeuten

• Multifactorieel: verbeteren balans, spiersterkte, mobiliteit, aandacht voor omgeving, visus en medicatie

• Onderzoek laat zien dat valrisico met 60% vermindert en valangst met 37%

• Kosten effectief: elke € levert 3€ op

Groot effect bij groot bereik• Secundaire preventie via SEH !

• Deze preventieve interventie niet (altijd) vergoed

door zorgverzekeraars Health Impact Bond met

maatschappelijke investeerders

• Zie voor achtergrond, inspiratie, voorbeelden:• www.veiligheid.nl/valpreventie (voor profs)

• www.valwijzer.info (voor ouderen)

• www.valnet.info (vb regionaal netwerk)

Kortom

• SEH: minder letsels maar meer zware letsels

• Vooral in en om het huis, ouderen

• Gedragsinterventies: intrinsieke motivatie, passend bij

doelgroep en mate van intentie, risicobewustzijn

• Rol voor SEH: bijdrage aan monitoren en registreren,

signaleren, verwijzen

signaleren nieuwe producten, risico’s door SEH artsen of

verpleegkundigen: signalering@veiligheid.nl

Spoedzorgcongres 7 oktober 2016

Dank voor uw aandacht! b.blatter@veiligheid.nl