PREVENTIE VAN

HART -EN VAATZIEKTEN:praktische tips voor senioren

Prof Claes Neree

11.04.2011

Inleiding

• Hart –en vaatziekten zijn een belangrijkeoorzaak van invaliditeit en overlijden

grote Belgische epidemiologische studies:

BIRNH Studie (Belgian interuniversity Research on Nutrition and Health study: 1980-1984)

MONICA Studie (World Health Organization: 1985-1992)

BELSTRESS Project (1994-1998)

=> prevalentie van hart-en vaatziekten:

2.8% voor mannen

1.2% voor vrouwen.

De Bacquer D et al. The prevalence of concomitant hypertension and hypercholesterolaemia in the general

population. Int J Cardiol 2006;110:217-23.

Inleiding• 76% van hart -en vaatziekten wordt voorkomen

door een gerichte aanpak van risicofactoren (individuele bijdrage):

hoge bloeddruk: 62%

verhoogde cholesterol: 18%

Overgewicht en obesitas: 13%

Roken: 12%

Te weinig fruit en groente: 11%

Te weinig fysieke activiteit: 7%

Overmatige alcoholinname: 4%

Ezzati M et al: Estimates of global and regional potential health gains from reducing multiple major risk

factors. Lancet 2003, 362(9380):271-280.

Inleiding

• Preventie is cruciaal (primaire-secundaire) EURIKA-studie:7.641 patiënten ouder dan 50 jaar zonder CVA maar met minstens één risicofactor op hart-en vaatziekten806 artsen die ondervraagd werden over het dagelijkse beheer vancardiovasculaire risicofactoren

=>in 60% van de gevallen worden de risicofactoren niet adequaat gecontroleerd

=>30% van de artsen gebruikt geen middelen voor risicobepaling

De Baquer G. Betere preventieve zorg kan cardiovasculair overlijden in heel Europa vermindere. Praag

08/11/2010

Overzicht

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 overanderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Overzicht

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

De Backer G et al. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur J Cardiovasc

Prev Rehabil 2003;10:S1-S10.

Overzicht 1e leeftijd

↑ leeftijd~ ↑ risico

2e geslacht

Man > vrouw

3e familiale belasting

Familiale belasting: vader (<55j)

moeder (<65j)

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Overzicht 4e Verhoogde bloeddruk

=de druk van de bloedstroom op

de bloedvatwand

->bovendruk (systole)=hart stuwt bloed

door het lichaam (140mmHg)

->onderdruk (diastole)=hart loopt vol met

bloed (90mmHg)

-in het begin symptoomloos->hartspier

dikker, nierfunctie en aders worden

aangetast

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Bloeddrukmeting:

>45j laten meten

= gemiddelde van verschillende bloeddruk-

metingen over verschillende dagen tijdens

normale bezigheden

Tips voor thuisbloeddrukmeting:

-bovenarmmeter

-www.bhsoc.org kwaliteitsscore A tot D

kostprijs tussen 80 en 120€

-Aan het begin laten uitleggen door je

Huisarts en jaarlijks vergelijken met waarde

door de Huisarts: ijking

VOOR DE METING:

-manchette is 13-15cm

-5’ in een rustige omgeving

-u zit in een rustige stoel met comfortabele rugsteun

-de arm is ontbloot, ontspannen en ondersteund

-de elleboog is gebogen, de manchet op harthoogte

-30’ ervoor niet roken of koffie drinken

-bloeddruk aan beide armen meten (arm met hoogste bloeddruk)

TIJDENS DE METING

-laat arm op de tafel rusten met handpalm open en naar

boven

-niet bewegen, praten, roken of drinken

Behandeling

-alcoholinname beperken

2-3 consumpties per dag

(1 consumptie = 1 glas wijn/bier)

-gewichtsreductie

-stressreductie

-zoutinname beperken

Tips ‘ koken met ↓ zout’:

-Daling van bloeddruk 6/2mmHg

-Alle zouten: keuken-zee-kruiden

!Brood, bouillonbl., charcuterie, snacks, …

-Zoutgehalte: NaCl/natriumchloride:

op etiketten van product

1grNaCl~400mgr Natrium

max 6gr/d

Tips voor te koken met ↓ zout:

-verse producten

-bereidingstechnieken smaak: microgolf,

stomen

-soep: Na-arme bouillonblokjes, verse kruiden,

peper

-aardappelen koken: in de schil, schijfje citroen

-!ontkalkt leidingwater, <45mg/l

Bloeddrukverlagende medicatie:

verschillende soorten

->inwerken op de hartspier

->inwerken op hartritme

->inwerken op bloedvatwand (relaxatie spierwand)

->inwerken op de nieren

->vocht afdrijven

->inwerken centraal (hersenen)

!soms wordt hierbij een cardioaspirine

gegeven: remmen van bloedklontervorming

Overzicht 5e Verhoogde cholesterol

-noodzakelijk: bouw v celwand, opname

van vitaminen (A, D, E, K), energie, isolatie

(300mg/d)

-via voeding en lever metaboliseert

-Totale cholesterol (<190mg/dl)=3 soorten:

LDL-chol: gaat door bloedvatwand en

stapelt zich op (<115 mg/dl)

Triglyceriden: zorgt ervoor dat LDL sneller door

bloedvatwand gaat (<150mg/dl)

HDL-chol: stofzuiger: ruimt LDL-chol op

(>40mg/dl)

-Verhouding totale cholesterol/HDL-chol<4

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

proces van vernauwing van de aders:

LDL-chol gaat door de bloedvatwand

-> HDL-chol (en macrofagen) proberen dit op te

ruimen

-> indien LDL-chol te hoog is lukt dit geleidelijk niet

meer

-> plaque wordt groter en verkalkt

familiale hypercholesterolemie:

-1/400 mensen

-in de familie voorkomen van hart-en vaatziekten

op jeugdige leeftijd (<40J)

-bijkomend:

cholesterolmeting

via veneuze bloedname:

vanaf de leeftijd van 40j

1e maal: verhoogd

↓

2e maal (>1-2m): cholesterol verlagende

voedingsaanpassing

↓

3e maal: + suiker, schildklierhormoon, lever-

nierfunctietesten

Tips ‘koken met ↓ cholesterol’:

niet weglaten van vetten

10-15% daling van chol in #weken

soort vet is belangrijk

In België komen de vetten voornamelijk van dierlijke

producten en vlees: een voedingsaanpassing is in

veel gevallen al voldoende

Becel proactiv+Benecol: bevatten stoffen die de

opname van chol verminderen: 10% daling

Tips ‘koken ↓ cholesterol’:

VERMINDEREN verzadigde vetzuren (dierlijke

vetten, cacaovet, kokosvet)

VERMEERDEREN

->enkelvoudig onverzadigde: olijfolie, raapzaadolie

indien HDL-chol laag is enkelv ipv meerv onverzadigde vetten verkiezen

->meervoudig onderverzadigde:

>omega6: zonnebloemolie, maisolie, noten, sojabonen

>omega3: vette vissen (1-2 keer/w vis)

>

Cholesterolverlangende medicatie:

verschillende soorten:

->statines, fibraten, harsen, ezetimibe

->remmen aanmaak van chol in de lever

->opname van cholesterol verminderen

Roberfroid D et al. Statines in België: evolutie in het gebruik en invloed van het terugbetalingsbeleid. KCE

2010.

80% v/d Belgen tss 35-74 j: teveel aan slechte

cholesterol:

– Spectaculaire toename gebruik statines :

• 20 × meer over 12 jaar

• 1 op 5 volwassen boven de 35 jaar

• meest gebruikte geneesmiddelen in België

• 7% van het budget voor geneesmiddelen (215 milj €)

– Onderlinge prijsverschillen :

• Onderlinge prijsverschillen tussen de statines: Simvastatine

(Zocor), Pravastatine (Prareduct):

70-146Euro/pat/j

• Atorvastatine (Lipitor): 416 Euro/pat/j

• Zelfde effect: 10mg Atorvastatine~40mg Simvastatine

• Rosuvastatine (Crestor): ?

Overzicht 6e Diabetes

-bij diabetes is de insulinewerking insufficient

waardoor de opname van glucose (suiker) in

de cel bemoeilijkt wordt hierdoor is er meer

glucose in het bloed

-type 1: juveniele diabetes

-type 2: ouderdomsdiabetes: de alvleesklier

(pancreas) maakt te weinig insuline of de

cellen zijn minder gevoelig voor insuline

=>problemen thv nieren 86%

thv hart en vaten 55%

thv onderste ledematen 5%

thv ogen 2%

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Klachten: dorst, poly-urie, vermagering, neurogene

pijn en sensibiliteitsstoornissen

Jaarlijkse bloedname:

>45j indien risicofactoren (1e graadsverwanten,

metabool S, geboortegewicht >4,5kg)

>65j jaarlijks

Nuchtere glycemie:

verstoorde glycemie: 100-126 mg/dl

diabetes: >126mg/dl

-gewichtsverlies

-lichaamsbeweging: verhoogt de gevoeligheid van

de spieren voor suikeropname

-medicatie: Metformine

Biguaniden

Incretinemimeticum: nieuw

Insuline

=>glycemie: 140-180 mg/dl

=>HbA1c: <7

-Bloeddruk <13O/90 mmHg

-Totale cholesterol <175 mg/dl

Overzicht 7e Roken

28% van de Belgische bevolking

Samenstelling rook:

koolstofmonoxide: neemt plaats in

van zuurstof in het lichaam,

beschadigt de binnenwand van

bloedvaten

teer: tast longen aan, ontstekingen en

kanker

nicotine: verslaving, verhoging van

bloeddruk (10mmHg) en hartslag (10-

20 slagen), verhoging LDL-chol

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Afhankelijk van rookgedrag meten:

meer pakjaren ~ grotere schade

Test Fagerström: afhankelijkheid?1. Hoe lang na het ontwaken rook je je eerste sigaret? <5 minuten 3 punten

6 à 30 minuten 2 punten

31 à 60 minuten 1 punt

>60 minuten 0 punten

2. Kan je je gemakkelijke onthouden van roken op plaatsen waar dit verboden is?

Ja 0 punten

Nee 1 punt

3. Welke sigaret zou je het moeilijkst kunnen missen?

De eerste 1 punt

Eender welke andere 0 punten

4. Hoeveel sigaretten per dag rook je?

>31 3 punten

21 tot 30 2 punten

11 tot 20 1 punt

<10 0 punten

5. Rook je meer het eerste uur na het ontwaken dan de rest van de dag?

Ja 0 punten

Nee 1 punt

6. Rook je als je zo ziek bent dat je overdag het bed moet houden?

Ja 0 punten

Nee 1 punt

Totaal aantal punten Niveau van nicotineafhankelijkheid

0-2

3-4

5

6-7

8-10

Zeer gering

Gering

Matig

Sterk

Zeer sterk

Haider R et al. Framingham risk prediction equations for incidence of cardiovascular disease using detailed

measures for smoking. Heart International 2010; 5:e11

rookstop: aantal pakjaren + duurtijd van stoppen bij de

berekening van het risiko op hart-en vaatziekten

na 5 jaren rookstop ~ niet roker

Precontemplatiefase:

ik doe het niet binnende 6m

Contemplatiefase:ik verander hetbinnen de 6m

Preparatiefase: ikverander het binnen

de 30d

Actiefase: ik doe hetmaar minder dan

30d

Consol idatie: ik doehet langer als 6m

RookstopGezonde Voeding

Beweging

Prochaska JO, DiClemente CC: Stages of change in the modification of problem behaviors. Prog

Behav Modif 1992, 28:183-218.

Rookstopbegeleiding door huisart/tabacoloog:

Motivatie!

Rookdagboek: uur, plaats, combinatie, in

aanwezigheid van, gevolg

Stappenplan

1e voor-nadelen van rookgedrag

2e Kies een strategie

3e zoek steun

4e bepaal de stopdag

Medicatie

Overzicht 8e Lichaamsgewicht

Minder kans op diabetes, hart-en

vaatziekten, darmkanker

vrouw man

overgewicht 24% 38%

obesitas 12% 10%

te hoge

tailleomtrek

38% 25%

groente-

fruitnorm

13-8% 9-6%

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Meting:

BMI: gewicht

(lengte in m)2

Energieopname = energieverbruik

(60-74j: 2050-2200kcal/d)

(>75j:1900kcal/d)

Taille-omtrek: appel versus peer

man vrouw

Normaal risico <94cm <80cm

matig risico 94-102cm 80-88cm

verhoogd

risico

>102cm >88cm

www.gezondheidstest.be: ontdek of je voldoende

vezels, vet, zuivel, groenten of fruit gebruikt en of

je genoeg drinkt; bereken je body mass index en

controleer of je gevarieerd eet.

Motivatie:

gecontroleerde motivatie (schuld, extern)

autonome motivatie (intern)

Jojo-effect

Maarten Vansteenkiste. Doctoraat: Intrinsieke versus extrinsieke doelen promoten en autonomie

ondersteuning versus controle: Over het bevorderen van prestaties, persistentie, sociaal aangepast

functioneren en welzijn. KULeuven 2005.

30% vet (40% )

55% koolhydraten (45% )

15% eiwitten

3 hoofdmaaltijden

3 tussendoortjes (80kcal)

1gr vet ~ 9kcal

1gr koolhydraten ~ 4kcal

1gr eiwitten ~ 4kcal

Product Gram vet/100gr

Vet vlees 25

Mager vlees 2-5

Magere vis 0,5-3

Vette kaas (45+) 26

Mager kaas (20+) 11

Volle melk 3,5

Chips 35

Chocolade 31

Croissant 26

Koek, gebak 18

Behandeling voeding-stappenplan

1e belangrijkste werkpunt?

vetinname beperken?

gewichtsreductie?

meer groenten-fruit?, …

2e verhoog je motivatie

3e bepaal je barrières (te weinig zelfdiscipline, geen tijd

om te koken, eet al weinig vet, …)

4e Bepaal je startdag (huisgenoten)

5e Evalueer jezelf twee weken na start

Overzicht 9e Lichaamsbeweging

Minder kans op:

-hart-en vaatziekten

(BDdaling, stijging HDLchol, minder

overgewicht, stressbestendigheid)

-diabetes

-depressies

-osteoporose

-beroertes

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Voldoende beweging? Twee mogelijkheden:

1e 3 ×/w 30 minuten zware inspanning 70-

80% van de max hartslag (220-leeftijd)

2e 5-7 ×/w 30 minuten matige inspanning

55-70% van de max hartslag (220-leeftijd)

Vb: dame van 70 jaar

3 keer per week 30 minuten

105-120 hartslagen per minuut

Vb: dame van 70 jaar

5 keer per week 30-60 minuten

82,5-105 hartslagen per minuut bewegen

Graham I et al. European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur J

Cardiovasc Prev Rehabil 2007;14 Suppl 2:S1-113.

Tips voor 65+-ers:

-raadpleeg eerst uw arts indien je de eerste

bewegingsnorm (zware inspanning) wil halen

-sporten voor 65+: zwemmen (aquagym),

fietsen, wandelen (nordic walking)

-informeer u bij uw gemeente

-vul de bewegingsnorm aan met krachttraining:

2*/w

grote spiergroepen (kuiten, bovenbenen,

rompspieren, schoudergordel)

>middelbare leeftijd neemt de spiermassa 3-5% per jaar af

kuiten

• Ga achter een stoel staan. Houdt u vast aan het hoofdeinde van de stoel.

• U gaat de hielen van de grond brengen en zo hoog mogelijk op de tenen staan in 3 seconden. U houdt deze positie 2 seconden aan.

• Vervolgens laat u de hielen terug naar de beginpositie zakken. U doet 3 seconden over deze beweging.

• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen

bovenbenen

• Ga tegen het oppervlak staan, benen op schouderbreedte, handen gekruist, hielen 2 voeten van de muur

• Vervolgens zakt u traag door de knieën, houdt u de rug recht tegen de muur en blijft u in een vaste positie staan (3 seconden zakken en 3 seconden aanhouden)

• Vervolgens gaat u traag terug recht staan. (3 seconden)

• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen

romp

• Ga op een zachte ondergrond liggen met uw benen opgetrokken en voeten op de grond

• U brengt uw bekken in 3 seconden naar boven. U houdt dit 2 seconden aan en brengt vervolgens uw bekken terug naar de beginpositie.

• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen

shoudergordel

• Neem twee gewichten in uw handen. U laat uw armen naast uw lichaam

hangen.

• U brengt uw armen in gestrekte positie naar 90°. U houdt dit gedurende 2

seconden aan. En u brengt vervolgens weer uw armen in 3 seconden naar

beneden naar de beginpositie

• 3× 12 herhalingen, 3 min rust tussen de 12 herhalingen

Tips voor 65+-ers met een voorgeschiedenis van

hart- en vaatziekten

-Contacteer uw arts in geval van ongewone

symptomen (pijn, kortademigheid, hartkloppingen,…)

tijdens inspanning.

-Zorg voor een goede opwarming en cooling-down

bij elke training (minimaal 5 minuten elk).

-Zorg voor voldoende vochtaanvulling tijdens

langdurige inspanningen (>1 uur).

-Consumeer nooit alcohol vóór of tijdens

sportactiviteiten.

Overzicht 10e Stress

type D gedrag: -irritatie, zorgen

-introvert

2-5 keer hoger risico op hart-en

vaatziekten

Prevalentie:

21% in de algemene populatie

53% bij hartpatiënten

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

S. Pedersen, J Denollet. Is type D Personality Here to Stay? Emerging Evidence Across Cardiovascular Disease

Patient Groups. Current Cardiology Reviews, 2006, 2, 205-213.

To do: Vertoon jij een type D gedrag? De volgende stellingen hebben betrekking op

uw opvatting over uzelf in verschillende situaties. Het is aan u om aan te geven in hoeverre u het eens bent met elke stelling, waarbij u gebruik maakt van een schaal

waarop 0 helemaal onjuist, 1 onjuist, 2 neutraal, 3 juist en 4 helemaal juist is.

Ik maak gemakkelijk contact met mensen 0 1 2 3 4

Ik maak me dikwijls druk over onbelangrijke zaken 0 1 2 3 4

Ik maak vaak een praatje met onbekenden 0 1 2 3 4

Ik voel me vaak ongelukkig 0 1 2 3 4

Ik ben vaak geïrriteerd 0 1 2 3 4

Ik voel me vaak geremd in de omgang met anderen 0 1 2 3 4

Ik zie de zaken somber in 0 1 2 3 4

Ik vind het moeilijk om een gesprek te beginnen 0 1 2 3 4

Ik ben vaak slecht gehumeurd 0 1 2 3 4

Ik ben een gesloten persoon 0 1 2 3 4

Ik houd andere mensen liefst wat op een afstand 0 1 2 3 4

Ik maak me dikwijls zorgen 0 1 2 3 4

Ik zit vaak in de put 0 1 2 3 4

Ik weet niet waarover ik moet praten met anderen 0 1 2 3 4

Tel de scores op van vraag 2, 4, 5, 7, 9, 12, 13. Dit is uw score op negatieve affectiviteit.

Vervolgens maakt u de som:(4-score op vraag 1) + (4 -score op vraag 3) + score op vraag

6, 8, 10, 11, 14. Indien beide scores groter of gelijk aan 10 zijn vertoont u type D gedrag.

Behandeling:

Psychosociale interventies zoals mindfullness:meditatie uit Boeddhistische leer

8 weken durende training

mindfulness beoefenen:

de werkelijkheid aanvaarden (acceptatie)

bewuste aandacht aan jezelf en alles om je heen (leven in het nu)

loslaten van automatismen en oordelen (niet oordelen)

innerlijke kalmte en rust bereiken

• Al dan niet aangevuld met medicatie

Tacón A et al. Mindfulness Meditation, Anxiety Reduction, and Heart Disease. Family & Community Health,

2003, 26, 25-33.

Overzicht Onregelmatig hartritme

multicentrische studie (n=11.550): 1.9%

heeft voorkamerfibrillatie

60% meer kans op het ontwikkelen van

een bloedklonter (herseninfarct)

Naargelang bijkomende risikofactoren:

¾ van de mensen met voorkamer-

fibrillatie moet bloedverdunners krijgen

-hart en vaten

-10 risicofactoren

3 onveranderbare

7 veranderbare

-onregelmatig ritme

Claes N et al. Screening for Atrial Fibrillation (AF) in Belgium: a multicentre trial.

uw hartritme controleren Behandeling van mensen met een

onregelmatig hartritme:

In functie van de persoonlijke risicofactoren

en eventueel andere pathologie:

-Bloedverdunning

-Medicatie om het hartritme te vertragen of

terug regelmatig te maken

-Cardioversie

Bloedverdunning: mechanisme: orale anticoagulatie

(Marcoumar, Sintrom, Warfarine)

BLOEDPLAATJES FIBRINEDRADEN

Risikobalans

Claes N et al. The Belgian Improvement Study on Oral Anticoagulation Therapy: a randomized clinical trial. Eur Heart

J 2005; 262 159-65.

incidentie majeure

bloedingen

4.9 per 100 patient

jaren

incidentie van

bloedklonters

5.94 per 100 patienten

jaren

Veneuze bloedname

Capillaire bloedname

INR (bloedingstijd)

bloedcontrolebloedcontrole

!niet nuchter tenzij arts anders

voorstelt

Dosis van het orale anticoagulans

INR Tragere bloedstolling

2.5 3.53

Risico op

bloeding

Risico op

embolen

Datum INR Voorgeschreven dosis Opmerkingen

(andere medicatie inname, grote of kleine bloedingen,

thrombo-embolische verwikkelingen, andere

aandoeningen, hospitalisaties of ingrepen, …)

27.10.10 2.5 dagelijks 1 pil marcoumar

29.12.10

! Opschrijven in schema

Neusbloeding++

Tips voor mensen met orale anticoagulatieTips voor mensen met orale anticoagulatie

••NeusbloedingenNeusbloedingen

••TandvleesbloedingenTandvleesbloedingen

••Frequente blauwe plekkenFrequente blauwe plekken

Te doen:Te doen:

Raadpleeg uw artsRaadpleeg uw arts

••Bloed in stoelgang, urine of fluimenBloed in stoelgang, urine of fluimen

••Zwarte stoelgang, donkerbruine urineZwarte stoelgang, donkerbruine urine

••Plotse gezichtsPlotse gezichts--of gehoorstoornissen, of gehoorstoornissen,

verlammingsverschijnselenverlammingsverschijnselen

••Hoofdpijn, braken, bewustzijnstoornissen na Hoofdpijn, braken, bewustzijnstoornissen na

val of traumaval of trauma

Te doen:Te doen:

Raadpleeg ONMIDDELLIJK uw Raadpleeg ONMIDDELLIJK uw

artsarts

Tips in verband met lichaamsverzorgingTips in verband met lichaamsverzorging

Bestellen via katleen@vijgen.be of 011/694491 tussen 9-12u

Take home messages

Geen tabak

Beperk overgewicht

Wandel dagelijks 3km of doe 30 minuten matige

activiteit geassocieerd met 2×/w krachttraining

Eet 5 porties groeten of fruit

Zorg voor een bovendruk beneden 140 mmHg

Hou uw tot chol onder de 190 mg/dl

Controleer regelmatig uw hartritme

Dank aan: