10 april 2023

Kennis & Economisch Onderzoek

Economische ontwikkelingen

Schuldencrisis smoort traag herstel

Tim Legierse

Kennis & Economisch Onderzoek2

• Wereldeconomie

• Europese schuldencrisis

• Eurozone economie

Agenda

10 april 2023

Kennis & Economisch Onderzoek

Ontwikkelingen en vooruitzichten

Wereldeconomie

WereldeconomieOngelijk herstel van productieniveau

80

100

120

140

160

180

200

220

240

80

100

120

140

160

180

200

220

240

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12Opkomende wereld Wereld Ontwikkelde wereld

Industriële productie, index, 2000=100en exponentiële trendlijn voor 1991-heden

indexindex

WereldeconomieMondiale groeivertraging

-8

-6

-4

-2

0

2

4

-8

-6

-4

-2

0

2

4

08 09 10 11 12

VS J apanEMU Overig ontwikkeldAzië Oost EuropaLatijns Amerika Afrika en Midden-OostenOverig opkomend Totaal

3m/3m groei mondiale industriële productieen bijdrage van de verschillende regio's, seizoensgecorrigeerd

%%

WereldeconomieGrondstoffenprijzen blijven dwarsliggen

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

07 08 09 10 11 12 13Voedsel Non-food agrarisch Industriële metalen Olie, brent

%%

J aar-op- jaar verandering grondstoffenprijzen, realisatie en voorspelling op basis van gelijkblijvende prijzen

• Opkomende markten hebben ruimte om economie te stimuleren– Maar grens productiecapaciteit zal snel weer bereikt zijn

– Recente stijging grondstoffenprijzen beperkt ruimte voor monetair beleid

– Forse groei van 2009/10 zal niet herhaald worden

• Ontwikkelde economieën kunnen nauwelijks stimuleren– Beleidsrente in VS, Japan en eurozone kan nauwelijks verder omlaag

– Buitengewone monetaire maatregelen hebben nauwelijks effect

– Begrotingspositie VS, Japan en Zuid-Europa staat geen stimulering toe

– Waar het nodig is kan het niet en waar het kan is het niet nodig

• Houdbare bestedingsgroei moet uit overschotlanden komen- Tekortlanden brengen schuldniveau terug

- Overschotlanden kunnen of willen het gat niet vullen

Kennis & Economisch Onderzoek

WereldeconomieVeel sneller kan niet

Europese Schuldencrisis

Kicking the can in the right direction?

Kennis & Economisch Onderzoek

Noord

Kan de benodigde tijd

kopen want:Binnen de eurozone zijn voldoende

financiële middelen beschikbaar

Heeft belang bij voorkomen

wanbetaling want:Private financiële sector heeft in

de jaren voor de crisis vrijwillig

forse vorderingen opgebouwd

Wil alleen helpen als zuid

verandert want:Anders is de hulp weggegooid geld

Zuid

Moet veranderen want:Leeft boven stand

Heeft zwakke economie

Heeft tijd nodig want:Te harde bezuinigingen versterken

recessie, wat het proces

tegenwerkt

Positieve effecten structurele

hervormingen pas op termijn te

verwachten

De Noord-Zuid oplossing

ECB Outright Monetary TransactionsEen bazooka die onklaar gemaakt kan worden

• Meer transparantie– Wekelijks over omvang portefeuille + marktwaarde

– Maandelijks over gemiddelde looptijd en geografische verdeling

• ECB geen bevoorrechte crediteur– Maar dat was het in het geval van Griekenland ook niet

– Dus moeten we maar geloven

• Aankopen worden gesteriliseerd (dus geen QE)

• Gelimiteerde aankopen– Geen vooraf beperkte hoeveelheid, maar

– Aankopen obligaties resterende looptijd t/m 3 jaar

– Aankopen alleen voor landen in EFSF/ESM programma

– Limiet bij afwijken van afspraken hulpprogramma

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0

1

2

3

4

5

6

7

8

jan-10 jul-10 jan-11 jul-11 jan-12 jul-122-jaar 5-jaar 10-jaar

% %

Rendement op Spaanse staatsobligaties

Griekenland ISMP I

EFSF/IMF/EFSM

Ierland I

ECB SMP II

ECB 3yr LTRO’s

ECB OMT

Marktreactie op OMT This time is different

CrisismanagementMeer van hetzelfde medicijn

• Hulp blijft afhankelijk van condities

• Hulpfondsen waarschijnlijk nog steeds te klein voor Spanje

en Italië samen

• ECB kan nog steeds niet makkelijk QE doen want er zijn

geen eurobonds om te kopen

• Speculatie tegen individuele lidstaten en op uiteenvallen

blijft mogelijk

• Griekenland blijft onzekere factor en kan nog steeds voor

besmetting zorgen

CrisismanagementEconomische bijwerkingen

SE

NLCHJP

USGB

IT

IEPT

GR

ES

FR

DE

AT

BEDK

CA

0

5

10

15

20

25

30

-20 -15 -10 -5 0 5 10

Werk

loosh

eid

(%

, 2

01

2)

BBP-mutatie (%, 2007-12)

%

Noot: De omvang van de bollen geeft de omvang van de geplande bezuini-gingen weer in de periode 2012-17 (% van het potentieel BBP).

• Griekenland Heeft meer tijd nodig; heeft verdere schuldherstructurering nodig Dat moet kunnen met een beetje creativiteit Nog veel meer structurele hervormingen en bezuinigingen nodig

• Ierland Economie gestabiliseerd maar van herstel nog geen sprake Moeilijkheid volhouden bezuinigingen test kracht van de regeringscoalitie Hoopt op verlaging last van redding bankwezen

• Portugal Recessie niet veel groter dan verwacht, herbalancering economie succesvol Heeft meer tijd gekregen voor tekortreductie maar bezuinigingen niet kleiner Moeilijkheid volhouden bezuinigingen test kracht van de regeringscoalitie

• Spain Serieus bezig met bezuinigingen, hervormingen en opschonen bankwezen Zakt nog dieper weg in recessie door grootschalige bezuinigingen Tekortreductie verder bemoeilijkt door regionale overheden

• Italy Begrotingstekorten en vergrijzing niet grootste probleem Structurele hervormingen door Monti, maar meer nodig Verkiezingen in voorjaar 2013 mogelijke bron van nieuwe onrust

Moeilijke opgave voor Zuid-Europa en Ierland

Europese schuldencrisisKan hulp ooit helpen?

0

5

10

15

20

25

0

5

10

15

20

25

jan-10 jul-10 jan-11 jul-11 jan-12 jul-12

IE PT ES IT DE NL

% %

2-jaars staatsrente

Europese schuldencrisisGoede stappen maar het doormodderen blijft

• Zuid-Europa en Ierland werken hard aan hun kan van de oplossing

• Noord-Europa en ECB hebben meer hulpmiddelen beschikbaar gesteld

• Onzekerheid blijft door manier van crisismanagement

• Lastige EU onderhandelingen op het programma– Bankenunie

– Eerst alleen Europese toezichthouder?

– Of meteen ook Europees DGS en resolutieregime?

– Wat is voldoende voor directe herkapitalisatie banken?

– Op weg naar een vorm van begrotingsunie– Meer invloed van EC op nationale begrotingen en economisch beleid

– Vorm van wederzijdse garantie schulden of overdrachten in crisistijd

10 april 2023

Kennis & Economisch Onderzoek

Schuldencrisis drukt stempel

Eurozone economie

Eurozone economieEurozone terug in recessie

-3

-2

-1

0

1

2

-3

-2

-1

0

1

2

99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

Werkelijke BBP-groei Groei voorspeld op basis van PMI

% %

BBP volume eurozone, kwartaal-op-kwartaal groei, seizoensgecorrigeerd, werkelijke ontwikkeling en voorspelde groei op basis van de samengestelde inkoopmanagersindex (PMI ) voor het eurogebied

Eurozone economieHerbalancering zorgt voor zwakke groei

-2

-1

0

1

2

-2

-1

0

1

2

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13Overig Griekenland Portugal I erlandSpanje BENELUXItalië DuitslandFrankrijk Eurozone

groei particuliere consumptie eurozone, 4K gemiddelde t.o.v. voorgaande 4 kwartalen,realisatie en voorspelling

% %

www.rabobank.com/economie

Kennis & Economisch Onderzoek

Meer weten?Ontvang de Kennismail!

www.rabobank.com/economie

Kennis & Economisch Onderzoek

Meer weten?Ontvang de Kennismail!

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2009-2011 2011-2013

%-punt%-punt

Verlaging begrotingstekort door actief begrotingsbeleidgemeten als de verandering van het structurele begrotings-saldo in de aangegeven perioden zoals gerapporteerd in de IMF World Economic Outlook van april 2012

Zuid

Bezuinigingsinspanning

BE

BG

CZ

DK

DE

EE

IE

EL

ES

FR

IT

CY

LV

LTHU

MT

NLAT

PL

PT

RO

SI

SK

FI

SE UK

NO

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

-4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14%-punt2009

%-punt2012 Verwachte toename van publieke

pensioenuitgaven van 2010 tot 2060,in %-punt BBP, EU verwachting in2009 en 2012 vergrijzingsstudie

Zuid

Hervorming publieke pensioenen

-0.3

-0.2

-0.1

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

-0.3

-0.2

-0.1

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

DE

CH

LU BG

IC TU

SK

CA

AU

FR DK

KO

NL

JP AT

IT NO

HU

NZ

MX

SE

US

CZ

FI PO

UK

PT

IE ES

GR

% -punt %-punt

Beleidsinspanning 2008-2011, structurele hervormingen, gebaseerd op OECD 'Going for Growth'

Zuid

Structurele hervormingen

96100104108112116120124128132136140144148

96100104108112116120124128132136140144148

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11at be de gr ie it nl pt es fr

indexindex

Unit labour cost, index 00Q1=100

Zuid

Terugwinnen prijsconcurrentiekracht

-16

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

-16

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

Frankrijk Duitsland GriekenlandIerland Italië NederlandPortugal Spanje Eurozone

Saldo lopende rekening, %-BBP, 4-kwartaals gemiddelde

%%

Zuid

Verlaging tekort lopende rekening