Predatieonderzoek in de Súdermarpolder en

omstreken

Welke predatoren zijn verantwoordelijk voor de hoge

predatiedruk in de Súdermarpolder, wat zijn daarvan de

oorzaken en welke oplossingen dragen bij aan een groter

reproductief succes van Grutto’s in het gebied?

Gjerryt Hoekstra

2

Titelblad

Auteur:

Gjerryt Hoekstra

Titel:

Predatieonderzoek in de Súdermarpolder en omstreken

Ondertitel:

Welke predatoren zijn verantwoordelijk voor de hoge predatiedruk in de Súdermarpolder, wat zijn

daarvan de oorzaken en welke oplossingen dragen bij aan een groter reproductief succes van

Grutto’s in het gebied?

Opdrachtgever:

RUG Rijksuniversiteit Groningen

Instituut:

Van Hall Instituut vestiging: Leeuwarden.

Plaats:

Workum, gemeente Súdwest Fryslân

Aantal pagina’s inclusief bijlagen:

88

Datum:

juni 2012

3

Dankwoord

Graag wil ik Jos Hooijmeijer en Theunis Piermsa bedanken voor de kans die ze me hebben gegeven

dit onderzoek op te starten en uit te voeren. Vervolgens dank ik het Fryske Gea voor de toegang op

haar percelen. Ook dank ik de boeren in het gebied die mij toegang verleend hebben op hun

percelen. Vervolgens bedank ik Jan Albada en de nazorgers van de Vogelwacht Stavoren/ Warns voor

hun inzet, enthousiasme en goede coördinatie in het gebied. En als laatste Ysbrand Galama en

Walter Bosma die hebben geholpen met de uitvoer van het onderzoek.

4

Samenvatting

De Súdermarpolder is een gebied gelegen in de gemeente Zuidwest Friesland ten zuidoosten van de

stad Stavoren tussen de Middelweg en de Zuiderdyk. Het is een gebied met een oppervlakte van ca

300 ha. Voor een deel is de polder eigendom van het Fryske Gea( ca 122 ha). Dit reservaatgebied

wordt beheerd door deze organisatie. Het is een klei op veen gebied bestaande uit graslanden en

grenst aan het IJsselmeer. Het wordt dan ook aan een zijde begrensd door een vaart met daarachter

de dijk van het IJsselmeer. Aan de Noordwest zijde bevindt zich een bungalowpark met de nodige

bossage. Langs de vaart bevinden zich enkele rietstroken.

Het onderzoeksgebied is qua habitat met veel kruidenrijke percelen een zeer geschikte biotoop voor

weidevogels als de Grutto. Het beheer in het gebied is gericht op het behoud van deze weidevogel,

met hoge waterpeilen verlate maaidata en een goed voedselaanbod door kruidenrijkdom. Toch is er

een dalende trend te herkennen in de weidevogelstand in het gebied. Cijfers van het SOVON

bevestigen dit. In 2002 was er een uitkomstsucces van 65,6 % en in 2003 slechts 2,1% en vervolgens

in 2004 een percentage van 13,2%.( Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.).Dit lage

uitkomstsucces wordt geweten aan een hoge predatiedruk

De Hypothese luidt dus, predatie is de belangrijkste oorzaak van het lage uitkomstsucces en daarmee

de dalende weidevogelstand in de Súdermarpolder en omstreken. Hiervoor zal ik met dit onderzoek

een oorzaak proberen te vinden.

Dit onderzoek richt zich op welke effecten de predatie heeft op het reproductief succes van de

Grutto’s in het gebied. Het doel van het onderzoek is een beter inzicht krijgen in de situatie in de

Súdermarpolder ten aanzien van de predatie in het gebied. Er wordt gekeken naar welke diersoorten

hier verantwoordelijk voor zijn. Waar en wanneer in het gebied de predatie plaatsvindt. En welke

oplossingen er nodig zijn om het reproductief succes van de Grutto in het gebied te verbeteren.

Hiervoor is de volgende hoofdvraag ontwikkeld; Welke predatoren zijn verantwoordelijk voor de hoge

predatiedruk in de Súdermarpolder, wat zijn daarvan de oorzaken en welke oplossingen dragen bij

aan een groter reproductief succes van Grutto’s in het gebied?

Van de 48 gevolgde legsels waren er 7 (14%) succesvol. Het aantal gepredeerde legsels bedroeg

31(63%) en er werden 11 nesten (23%) verlaten. Uit camerabeelden is gebleken dat de vos de

hoofdverantwoordelijke was voor de hoge predatiedruk in het onderzoeksgebied. De vos was

verantwoordelijk voor de predatie van zeker 16 en waarschijnlijk 24,5 legsels, dit was 83% van het

totaal aantal gepredeerde legsels. Minder belangrijk als predator in het gebied was de hermelijn,

verantwoordelijk voor de predatie van 3 legsels (10%) en daarna de Zwarte kraai met 2 legsels (6%).

De kans dat een nest in het onderzoeksgebied verloren zou gaan was in dit broedseizoen 86 %. De

dagelijkse overlevingskans van een legsel binnen het onderzoeksgebied berekend met de

Mayfieldmethode was 0,939%.

De predatie heeft op 13 van de 19 percelen plaatsgevonden met de grootste dichtheid in de

Oostkant van het onderzoeksgebied.

5

De predatie gebeurde vooral s’nachts. De datum waarop een nest gepredeerd wordt is in het

onderzoek niet direct in verband te leggen met de uitkomstdatum van een nest. De datum waarop

de predatie voorkwam was in bijna alle gevallen een stuk eerder dan de uitkomstdatum.

Opvallend was dat alle nesten die als controlenest fungeerden en waar zo weinig mogelijk activiteit

rondom het nest heeft plaatsgevonden allemaal gepredeerd zijn. En dat het nest met het hoogste

aantal nestbezoeken een succesvol nest was.

De hoge mate van verlating van legsels is waarschijnlijk het gevolg van de hoge predatiedruk in het

gebied, volwassen vogels voelen zich niet veilig en kiezen ervoor om het legsel niet uit te broeden.

De reproductie in het onderzoeksgebied is op dit moment te laag om een stabiele populatie Grutto’s

in het gebied te behouden. Het gebied functioneert op dit moment als een ecologische val. Door de

geschikte broedbiotoop worden vogels aangetrokken tot het gebied waar ze vervolgens geen

reproductief succes hebben door de hoge predatiedruk.

Als men de predatiedruk in het gebied wil verlagen en het reproductieve succes wil verhogen zal er

een passende manier van predatoren bestrijding in het gebied gevonden moeten worden. De

oplossingen in het gebied zijn op dit moment beperkt door de Provinciale wetgeving. De meest

effectieve methoden voor het bestrijden van de hoofdpredator (vos) zoals het gebruik van de

lichtbak zijn op dit moment niet mogelijk door de intrekking van de lichtbakvergunning.

De hoge predatiedruk in het gebied kan het gevolg zijn van een verlaagd voedselaanbod voor de

hoofdpredator aangezien dit jaar een slecht muizenjaar was. Het verdient de aanbeveling om dit ook

in de toekomst verder te onderzoeken. Ook zou er in een ander gebied een vergelijkend onderzoek

gedaan moeten worden om te kijken of er nog meer factoren meespelen.

6

Inhoud

1. Inleiding ............................................................................................................................. 7

1.1 Achtergrond ...................................................................................................................... 7

1.2 Predatie ............................................................................................................................. 7

1.3 Weidevogelproblematiek in de Sudermarpolder en de Kampenspolder .......................... 9

1.4 Vraagstelling .................................................................................................................. 11

2. Materiaal en methode ....................................................................................................... 12

2.1 Gebiedsbeschrijving ....................................................................................................... 12

2.1.1 Actoren .................................................................................................................... 13

2.1.2 Gebied in beheer van it Fryske Gea. ....................................................................... 14

2.1.3 Hoogteligging .......................................................................................................... 15

2.1.4 Waterhuishouding ................................................................................................... 15

2.1.5 Flora ........................................................................................................................ 16

2.2 Gevolgde broedparen Grutto’s in het onderzoeksgebied ............................................... 17

2.2.1 Nesten zoeken ......................................................................................................... 17

2.2.2 Camera nesten ......................................................................................................... 17

2.2.3 Controle groep om de effecten van nestbezoek vast te stellen ................................ 18

2.3 Soortensamenstelling mogelijke predatoren in het onderzoeksgebied........................... 18

2.4 Vaststelling van soorten die daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor predatie van

grutto legsels in het onderzoeksgebied ................................................................................. 20

2.5 Berekening van dagelijkse overlevingskans met mayfieldmethode .............................. 20

2.6 Nacht- of dagpredatie ..................................................................................................... 21

2.7 Jongerenoverleving ........................................................................................................ 21

3. Resultaten ......................................................................................................................... 22

3.1 Aantal gevolgde nesten in het onderzoeksgebied........................................................... 22

3.2 Soortensamenstelling mogelijke predatoren in het onderzoeksgebied........................... 23

3.2.1 Schuilplaatsen van predatoren in het onderzoeksgebied. ........................................ 24

3.3 Soorten die daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor predatie van Grutto legsels ...... 25

3.4 Hoe vaak komt de predatie voor? ................................................................................... 31

3.5 Dagelijkse overlevingskans van een legsel .................................................................... 32

3.6 Verlating ......................................................................................................................... 32

3.7 Invloed van nestbezoek op predatie ............................................................................... 33

3.8 Nacht- of dagpredatie ..................................................................................................... 33

3.9 Waar in het gebied vindt de predatie plaats? .................................................................. 34

3.10 Jongerenoverleving ...................................................................................................... 35

4. Discussie ........................................................................................................................... 36

4.1Vergelijking cijfers voorgaande jaren ............................................................................. 36

7

4.2 Waar komt de predatie voor? ......................................................................................... 38

4.3 Predatie door de vos ....................................................................................................... 38

4.4 Predatie door de zwarte kraai ......................................................................................... 38

4.5 Predatie door hermelijn .................................................................................................. 39

4.6Verlating .......................................................................................................................... 39

4.7 Leemten in kennis en informatie .................................................................................... 39

5. Conclusies en aanbevelingen voor beheer........................................................................ 40

5.1 Conclusies ...................................................................................................................... 40

5.2 Aanbevelingen voor beheer ............................................................................................ 41

Ruimte binnen de huidige regelgeving. ............................................................................ 41

Op welke predatoren moet het predatiebeheer zich richten? ........................................... 44

Bestrijding van de Vos ..................................................................................................... 44

Bestrijding van de Zwarte Kraai ...................................................................................... 48

Literatuur .................................................................................................................................. 50

1. Inleiding

1.1 Achtergrond

De Nederlandse weilanden zijn erg belangrijk voor de overleving van Weidevogels met in het

bijzonder de Grutto ( Limosa Limosa). Ondanks het relatief kleine oppervlak dat de Nederlandse

weilanden beslaat worden deze door ongeveer 47% van de Europese Gruttopopulatie gebruikt als

broedgebied. ( Kentie, 2010)Hiermee wordt duidelijk dat wat er in de Nederlandse weilanden

gebeurd cruciaal is voor het voortbestaan van de soort. Op dit moment is een afname van de

populatie te herkennen. In de jaren 60 waren er ongeveer 120.000 broedparen in Nederland (Mulder

1972)maar nu wordt de populatie geschat op ongeveer 40.000 koppels. (Kentie, 2010). Deze

achteruitgang is onder andere het gevolg van de intensivering die de afgelopen decennia in het

landgebruik in de landbouw heeft plaatsgevonden. Het hogere kunstmest gebruik, de peilverlaging in

de grondwaterstand, het vroeger en sneller en vaker maaien van percelen en het verdwijnen van

kruidenrijke percelen zijn hier gevolgen van. Hierdoor is het geschikte broedhabitat voor de Grutto

steeds kleiner geworden. (Kentie,2010). Omdat in Zuidwest Friesland van oudsher een grote

populatie Grutto’s huisvestte is er in 2004 een langjarig demografisch onderzoek naar grutto’s in dit

gebied opgestart. Dit gebeurde met de aanstelling van prof. Theunis Piersma als hoogleraar bij de

Rijksuniversiteit Groningen. Er is begonnen aan een onderzoek naar de populatiebiologie van deze

weidevogels in de Zuidwesthoek van Friesland. In 2006 werd het onderzoeksgebied vergroot en het

loopt nu van Makkum tot Laaksum tot Heeg. Hierin waren gebieden als de Makkumermeer,

Workumerwaard, Workumermeer, de Aaltjemeer, de Haanmeer en de Zuidermeerpolder

opgenomen. Het grootste gedeelte bestaat uit intensief gebruikte percelen maar er zijn ook

gebieden die door extensief beheer geschikt zijn gemaakt voor weidevogels. Het totale

onderzoeksgebied van dit project was ca 10.000 ha groot.

De discussie over de achteruitgang van weidevogels wordt vaak geleid door emoties. Er wordt ook

vaak door mensen gesteld dat predatie een grote oorzaak is van de achteruitgang van de

weidevogels. De betrokken partijen beschuldigen elkaar dan ook vaak van een verkeerde aanpak bij

het beheer van weidevogels. Er wordt hierbij geroepen om een goede regelgeving en de overheid

krijgt dan ook te maken met verschillende meningen en veronderstellingen.

1.2 Predatie In het verleden zijn er onderzoeken gedaan naar de effecten van predatie op weidevogels.SOVON

heeft hier in 2004 onderzoek naar gedaan. Het doel van dit onderzoek was antwoord vinden op de

vraag over hoe belangrijk de predatie was ten opzichte van andere factoren. Om op bovenstaande

vraag een antwoord te vinden werd onderzoek uitgevoerd op verschillende schaalniveaus. Op

landelijke schaal werd de ruimtelijke variatie in predatiedruk op weidevogellegsels onderzocht aan

de hand van gegevens geregistreerd door vrijwillige weidevogelbeschermers in 2000 en 2004.

Daarnaast werden tussen 2002 en 2005 in 17 onderzoeksgebieden verspreid over Nederland,

waaronder ook de Súdermarpolder, de relaties onderzocht tussen predatiedruk, voorkomen van

predators, dichtheid van weidevogels en een aantal landschapskenmerken. In een deel van die

gebieden is gekeken welke predators betrokken zijn bij de predatie van eieren (met behulp van

8

temperatuurloggers en videocamera’s) en kuikens. Door combinatie van al deze waarnemingen kon

worden doorgerekend wat de gevolgen waren van de verschillende vormen van verlies van legsels en

kuikens op het uiteindelijke broedsucces, en daarmee op de populatieontwikkeling, van Kievit en

Grutto. ( Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.). In dit onderzoek werd aangetoond dat

het verlies van legsels door predatie in de jaren was toegenomen, echter het verlies door agrarische

activiteit namen nog sterker toe. Hiermee was predatie dus niet de enige verliesoorzaak die was

toegenomen. De oorzaken van nestverlies die gevonden zijn in dit onderzoek zijn in de onderstaande

diagrammen weergeven.

Figuur 1 Resultaten van predatieonderzoek in 2000 en 2004 ( bron Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.).

In de onderzoeksgebieden was de predatie de belangrijkste oorzaak van legselverlies. In de gebieden

met een hoge predatiedruk was de kans op verlating van legsels ook relatief hoog. Het onderzoek in

de Súdermarpolder toonde aan dat het in het gebied vooral op nachtpredatie ging. In het onderzoek

werd gesuggereerd dat de predatie samenhing met de lokale aanwezigheid van predators. (Teunissen

W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.).

9

1.3 Weidevogelproblematiek in de Súdermarpolder en de Kampenspolder De Súdermarpolder en de Kampenspolder zijn gebieden gelegen in de gemeente Zuidwest Friesland

ten zuidoosten van de stad Stavoren tussen de Middelweg en de Zuiderdyk. Het zijn gebieden met

een oppervlakte van 559 ha. Voor een deel is de polder eigendom van het it Fryske Gea( ca 122 ha).

Dit reservaatgebied wordt beheerd door deze organisatie. Het is een klei op veen gebied bestaande

uit graslanden en grenst aan het IJsselmeer.

Kaart 1 Locatie onderzoeksgebied in het totale studie gebied van RUG ( Bron: eindrapport Grutto's in ruimte en tijd 2007-2010)

Het beheer in het reservaatsgebied is extensief en gericht op het behouden van weidevogels. Er

wordt een hoog waterpeil gehandhaafd en het gebied heeft veel kruidenrijke percelen en uitgesteld

maaibeheer hierdoor is het een geschikt broedgebied voor Grutto’s. Toch is er een dalende trend te

herkennen in de weidevogelstand in het gebied.

10

In Nederland ligt de predatie normaliter dus tussen de 24 en de27 %. In het Súdermar gebied is het

uitkomstsucces veel lager dan het landelijke gemiddelde van 52-54% Het nestsucces in de

Súdermarpolder lag in het jaar 2010 op 12,23%(bron:Grutto's in ruimte en tijd 2007-2010), dit is zeer

opvallend. Mede omdat dit gebied verder qua habitat zeer geschikt is voor weidevogels is het

interessant om hier een onderzoek naar predatie te doen. Ook het broedsucces in deze gebieden is

de afgelopen jaren afgenomen. In 2002 was er een in de Súdermarpolder een uitkomstsucces van

65,6 % en in 2003 slechts 2,1% en vervolgens in 2004 een percentage van 13,2%.( Teunissen W.A.,

Schekkerman H. & Willems F. 2005.).

Oorzaken voor deze negatieve ontwikkeling kunnen worden gezocht in verlies van geschikt

broedgebied voor weidevogels en de intensivering van het agrarisch landgebruik. Maar aangezien er

in dit gebied veel energie gestoken wordt in het behouden van de weidevogels met behulp van

beheerspakketten kunnen er ook andere mogelijke oorzaken zijn voor de dalende

weidevogelpopulatie in het gebied. Via gesprekken met lokale mensen en nazorgers is gebleken dat

predatie in deze gebieden als probleem wordt ervaren.

Dit was een interessant onderwerp om onderzoek naar te verrichten, om meer duidelijkheid te

krijgen over deze negatieve ontwikkelingen in het gebied.

De Hypothese voor het onderzoek luid dan ook: Predatie is de belangrijkste oorzaak van het lage

uitkomstsucces en daarmee de dalende weidevogelstand in de Súdermarpolder en omstreken.

De doelstelling van dit rapport is om de predatieproblematiek in de Súdermarpolder en omstreken

goed in kaart te brengen. Er wordt gekeken naar welke diersoorten nu werkelijk verantwoordelijk zijn

voor de hoge predatiedruk in het gebied. Na deze constatering kunnen passende oplossingen worden

gezocht.

11

1.4 Vraagstelling Om de hypothese te toetsen is er een hoofdvraag ontwikkeld die beantwoord wordt door middel van

een aantal subvragen.

Hoofdvraag: Welke predatoren zijn verantwoordelijk voor de hoge predatiedruk in de

Súdermarpolder, wat zijn daarvan de oorzaken en welke oplossingen dragen bij aan een groter

reproductief succes van Grutto’s in het gebied?

Subvragen:

Hoeveel verschillende mogelijke predatoren zijn er in het gebied aanwezig?

Welke diersoorten zijn verantwoordelijk voor de predatie in de Súdermarpolder?

Hoe vaak komt de predatie voor?

Gebeurt de predatie s’nachts of overdag?

Hoeveel ouders met jongen zijn er in het gebied?

Waar in het gebied vindt de predatie plaats?

Welke oplossingen zijn er mogelijk om het reproductief succes van grutto’s in het gebied te

verbeteren?

Dit onderzoek richt zich op welke effecten de predatie heeft op het reproductief succes van de

Grutto’s in het gebied. Het doel van het onderzoek is een beter inzicht krijgen in de situatie in de

Súdermarpolder ten aanzien van de predatie in het gebied. Er wordt gekeken naar welke diersoorten

hier verantwoordelijk voor zijn. Waar en wanneer in het gebied de predatie plaatsvindt. En welke

oplossingen er nodig zijn om het reproductief succes van de Grutto in het gebied te verbeteren.

12

2. Materiaal en methode

2.1 Gebiedsbeschrijving De Súdermarpolder en de Kampenspolder zijn gebieden gelegen in de gemeente Zuidwest Friesland

ten zuidoosten van de stad Stavoren tussen de Middelweg en de Zuiderdyk. De Gebieden samen

hebben een oppervlakte van ongeveer 549 ha. Uit deze gebieden is een gebied als onderzoeksgebied

voortgekomen dat afgebakend wordt door de weg van Skarl naar Warns. Het onderzoeksgebied is

dus een combinatie van de Súdermarpolder met 179 ha en de Kampenspolder met ca 121 ha.

Dit is een gebied met een oppervlakte van ca 300 ha. Voor een deel is de polder eigendom van het

Fryske Gea( ca 122 ha). Dit reservaatgebied wordt beheerd door deze organisatie. Het is een klei op

veen gebied bestaande uit graslanden en grenst aan het IJsselmeer. Het wordt dan ook aan een zijde

begrensd door een vaart met daarachter de dijk van het IJsselmeer. Aan de Noordwest zijde bevindt

zich een bungalowpark met de nodige bossage. Langs de vaart bevinden zich enkele rietstroken. Op

de kaart hieronder is het onderzoeksgebied met rode lijn gearceerd.

Kaart 2 Locatie/ afbakening onderzoeksgebied een samenvoeging van Súdermarpolder en Kampenspolder ( Bron: Google maps 2012 aerodata)

13

2.1.1 Actoren

Er spelen verschillende actoren een rol in het gebied. Namelijk het Fryske Gea als natuurorganisatie,

de ANV Lytse Sudwesthoeke ( agrarische natuurvereniging), de particuliere boeren en de Vogelwacht

Stavoren.

Fryske Gea

It Fryske Gea is de provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. Zij heeft als doel

bescherming, behoud en ontwikkeling van natuur, landschap en cultureel erfgoed in Fryslân. De

vereniging beheert momenteel meer dan vijftig verschillende natuurgebieden met een totale

oppervlakte van 20.000 hectare. In haar werk wordt de vereniging gesteund door circa 28.500 leden

en ruim 400 vrijwilligers. In het onderzoeksgebied is ongeveer 122 ha eigendom van het Fryske Gea,

dit land wordt verpacht aan particuliere boeren.

ANV Sudwesthoeke

De Agrarische Natuur Vereniging de Súdwesthoeke is een samenwerkingsverband van boeren die de

positie van de melkveehouderij in Zuidwest Friesland wil versterken door gesubsidieerd

natuurbeheer mogelijk en inpasbaar te maken in de agrarische bedrijfsvoering van de leden. En

hebben als doel de boeren in het gebied meer oog te laten krijgen voor natuurwaarden op en om het

bedrijf, zoals weidevogels en botanisch beheer.

Boeren

De boeren hebben de percelen in het onderzoeksgebied gedeeltelijk in eigendom. Ze gebruiken de

percelen voor voerwinning voor hun vee, en gebruiken de percelen om vee in te laten grazen.

BFVW / Vogelwacht Stavoren/Warns

De vogelwacht is een organisatie van vrijwilligers die weidevogels beschermen. Dit doen zij door

middel van nestbescherming bij agrarische werkzaamheden.

WBE

De wildbeheereenheid is een samenwerkingsverband van jachtaktehouders met als doel dat de jacht,

beheer en schadebestrijding wordt uitgevoerd via het opgestelde faunabeheersplan van de FBE ten

dienste van grondgebruikers of terreinbeheerders.

14

2.1.2 Gebied in beheer van it Fryske Gea.

Het gebied dat in beheer is van it Fryske Gea wordt op en extensieve wijze beheerd. Er zijn

verschillende beheerspakketten, en beheers- en bemestingscodes afgesproken met de boeren die de

grond pachten. Dit zijn vooral beheerspakket 4245 ( Pluspakket zeer soortenrijk weidevogelgrasland).

Ook zijn de pachters op de meeste kavels verplicht de percelen voor het broedseizoen tot 1 april te

bemesten met uitsluitend ruige strorijke stalmest ( min 7,5 ton per ha). Verder mogen de

slootranden niet worden bemest over een breedte van 3 meter. Ook is de pachter verplicht een

bodemzuurgraad van minimaal pH 4,8 te handhaven. Ook zijn de percelen uitgerust met een

uitgestelde maaidatum. Voor het grootste deel is dit op 15 juni, waarna het maaisel afgevoerd dient

te worden. Vervolgens is tot uiterlijk 1 november beweiding mogelijk. De veebezetting is hierbij vrij.(

bron: Handleiding Pachtovereenkomsten It Fryske Gea versie 6 2009)Het beheer in het gebied is dus

onder meer gericht op het behouden van weidevogels. Verder mag er ook geen kunstmest worden

toegediend op de percelen in eigendom van it Fryske Gea. Voor de beheerspakketten en de codes zie

bijlage 1.

Kaart 3 Afbakening gebied in beheer van it Fryske Gea ( Bron: Google maps 2012 aerodata)

Op de percelen buiten het reservaat beheren de boeren de percelen vaak met uitgestelde maaidata

en in overleg met de nazorgers in het gebied. Er wordt goed gelet op nesten van weidevogels en

soms worden maaidata verlaat als er veel broedende vogels op een bepaald perceel zitten. Jan

Albada zorgt hierin voor een goede coördinatie tussen boeren en nazorgers in het gebied.

15

2.1.3 Hoogteligging

Het onderzoeksgebied is een van oudsher laaggelegen gebied zoals op de hoogtekaart is te zien. Aan

de donkerblauwe vlekken op de kaart is in een oogopslag te zien dat het gebied in de tijd van de

Zuiderzee onder water gestaan heeft. De laagste delen zijn ongeveer – 3 m NAP. Door de regelmatige

overstroming van de Zuiderzee is in de bodem een gelaagdheid van klei op veen ontstaan. De

Súdermarpolder is een van de eerste droogmakerijen in Friesland ( 1620).

2.1.4 Waterhuishouding

Over het algemeen wordt een hoog waterpijl nagestreefd gehandhaafd in het onderzoeksgebied.

De grondwatertrappen in het gebied liggen tussen grondwatertrap 1(Hoogste grondwaterstand <

40cm en laagste grondwaterstand < 50 cm onder maaiveld)en grondwatertrap 2 (( Hoogste

grondwaterstand < dan 40 cm onder maaiveld Laagste grondwaterstand 50-80 cm onder maaiveld).

Kaart 4 Hoogten kaart van het onderzoeksgebied ( Bron: AHN algemeen hoogtebestand Nederland 2012)

16

2.1.5 Flora

Het is een gebied met nog plantensoorten van zilt grasland. Op een aantal plaatsen is er nog steeds

sprake van zoute kwel, en langs oevers van sloten handhaaft zich hier en daar een enkel polletje

Engels gras, Melkkruid, Zilte schijnspurrie of Schorrezoutgras. In de sloten staat veel Zwanebloem en

plaatselijk Zannichellia. Meer algemenere soorten als pinkster- en paardenbloem komen veelvuldig

voor. In het voorjaar bloeit er op de dammen altijd veel Muizenstaart. Afgezien van de floristische

potenties, is de hele Súdermarpolder qua flora erg geschikt voor het broeden en foerageren van

weidevogels. In het gehele onderzoeksgebied zijn de meeste percelen kruidenrijk grasland

afgewisseld met enkele intensievere relatief kruidenarmere percelen. De percelen in het gedeelte

van de Kampenspolder zijn vaak percelen die kruidenarm zijn met snelgroeiende grassoorten. Dit is

ook duidelijk te zien in de kaart hieronder afgebeeld.

Kaart 5 Vegetatietypologie in het onderzoeksgebied ( Bron: eindrapport Grutto's in ruimte en tijd 2007-2010)

17

2.2 Gevolgde broedparen Grutto’s in het onderzoeksgebied

Bij de voorjaarstellingen in 2012 zijn er in het onderzoeksgebied tussen de 90 en de 100 territoriale

Grutto's geteld. Bij deze tellingen werden alle percelen gecontroleerd op de aanwezigheid van

territoriale grutto’s. Vervolgens zijn in het onderzoeksgebied vanaf ongeveer 20 april zoveel mogelijk

gruttonesten opgezocht en gevolgd. Het totale aantal gevolgde nesten bedroeg 48 stuks, dit kwam

vrij goed overeen met de aantallen die in de voorjaarstelling naar voren kwamen. In de tabel

hieronder zijn het aantal nesten die in het onderzoeksgebied in voorgaande jaren gevolgd zijn door

de RUG per jaar weergegeven. Er dient echter wel te worden vermeld dat vooral de hoeveelheid tijd

die in de voorgaande jaren beschikbaar was het aantal gevolgde nesten mede heeft beïnvloed. Er is

te zien dat de inspanning in 2007 tot 2010 in het gebied ongeveer gelijk is geweest met een daling in

2011.

Tabel 1 Nesten gevolgd in het onderzoeksgebied afgelopen jaren (Bron: Gruttodatabase RUG 2012)

Jaartal Aantal gevolgde nesten door RUG gevolgd in het huidige onderzoeksgebied

2007 41 legsels

2008 39 legsels

2009 59 legsels

2010 38 legsels

2011 4 legsels

2012 48 legsels

Van alle gevolgde nesten is een GPS locatie genomen. Vervolgens zijn bij alle nesten( met

uitzondering van de controlegroep) de eieren opgemeten en is de uitkomstdatum bepaald door de

eieren in een incubatiebakje met water te dompelen. Elk nest heeft een unieke ID code gekregen

bestaande uit 2 letters en 4 cijfers. De letters corresponderen met de naam van de polder. De eerste

twee cijfers geven het perceelnummer weer en de laatste twee cijfers het nestnummer. En nest met

de naam KP-2201 was dus een nest in de Kampenspolder op perceel 22 met nestnummer 1.

2.2.1 Nesten zoeken

De nesten in het gebied zijn opgezocht door te kijken naar het gedrag van de volwassen vogels. Als

bleek dat vogels op bepaalde percelen gedrag vertoonden dat duidde op een nest, zoals het

wegjagen van een kraai/kauw of meeuw werden deze percelen afgezocht. Van deze nesten werd een

GPS locatie genomen en ingetekend op een kaart.

2.2.2 Camera nesten

Een aantal van deze nesten is gevolgd met een RECONIX Hyperfire camera ( voor een volledige

beschrijving zie bijlage 14)Dit is gedaan om de predatoren van legsels vast te stellen. Deze camera’s

werken met een temperatuursensor en een infraroodsignaal. De camera neemt een serie foto’s als er

een plotselinge temperatuursverandering optreedt binnen het bereik van de voeler van de camera of

wanneer de infrarode straal wordt onderbroken door beweging. De camera registreert tevens de

datum, tijdsip en temperatuur. De camera’s registreren tot op ongeveer 50 meter van de lens. Om de

nesten te monitoren zijn de camera’s op ongeveer 3 meter van het nest geplaatst om zo de

broedende Grutto niet te verstoren en toch goed beeldmateriaal te kunnen verzamelen. De nesten

18

uitgerust met een camera zijn vervolgens 1 keer per week gecontroleerd om te kijken of de nesten

nog intact waren. Deze wekelijkse controle komt overeen met wat normaliter bij de nazorg gebeurt.

Wanneer een nest gepredeerd bleek te zijn kon de camera bij een ander nest worden geplaatst.

2.2.3 Controle groep om de effecten van nestbezoek vast te stellen

Om een controle groep op te bouwen zijn er ook nesten geweest die als controle nest fungeerden. Bij

deze nesten is geen camera geplaatst en zijn de eieren niet opgemeten. Hiermee kon worden

aangetoond of de camera en de meetactiviteiten zelf ook invloed hadden op de mate van predatie.

2.3 Soortensamenstelling mogelijke predatoren in het onderzoeksgebied. De soortensamenstelling van mogelijke predatoren in het onderzoeksgebied is tot stand gekomen

door middel van een Punt transecttelling (PTT-telling) Dit is een globale telmethode, deze methode

gaat uit van een serie punten langs een route zoals een wegtraject. Op elk punt wordt dan een telling

uitgevoerd. Op elk punt wordt minimaal een keer per week 15 minuten geteld en alle waarnemingen

genoteerd. Deze tellingen zijn s’morgens uitgevoerd omdat dan de meeste vogels actief zijn, en de

trefkans het hoogst is.( M.J.S.M Reijnen 1985)

Bij deze telling is het gebied gemonitord over de periode van maart t/m juni. In deze periode zijn

door middel van waarnemen met verrekijker en telescoop, de verschillende diersoorten die als

predator kunnen optreden, in het onderzoeksgebied in kaart gebracht. Op de hieronder afgebeelde

kaart zijn deze telpunten in het gebied weergegeven.

Kaart 6 Telpunten van de PTT-telling in het onderzoeksgebied (Bron: Google maps aerodata 2012)

19

Allereerst is er gekeken naar diersoorten die in Nederland algemeen als predator van weidevogels

worden beschouwd. In de tabel hieronder is een samenstelling van deze soorten weergegeven, ook is

aangegeven in welke mate ze verantwoordelijk zijn voor de predatie van legsels, kuikens of adulte

vogels. Met de PTT-tellingen werd duidelijk welke soorten er in het onderzoeksgebied voorkwamen.

Vervolgens is het gebied ook afgezocht op de aanwezigheid van schuilplaatsen voor predatoren.

Tabel 2 Overzicht mogelijke predatoren van Legsels, Kuikens, en adulte weidevogels bron: (Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009) – predatie onwaarschijnlijk/ + predatie mogelijk/++ predatie bevestigd tijdens landelijk predatieonderzoek en/ of predatieonderzoek in de Stollhammer WIsch ( D)

Diersoort Legsel Kuiken Adult

Blauwe reiger - ++ -

Bruine kiekendief ++ ++ -

Bruine rat + ++ -

Buizerd - ++ -

Bunzing ++ ++ +

Egel ++ - -

Ekster + ++ -

Grote Zilverreiger - + -

Havik - ++ ++

Hermelijn ++ ++ +

Hond + + -

Kat - ++ +

Kauw + ++ -

Kerkuil - ++ -

Kleine Mantelmeeuw + ++ -

Kokmeeuw + + -

Wasbeerhond + + +

Ooievaar - ++ -

Roek + + -

Slechtvalk - ++ +

Sperwer - ++ -

Steenmarter ++ ++ +

Stormmeeuw + ++ -

Torenvalk - ++ -

Vlaamse Gaai + + -

Vos ++ ++ ++

Wezel + ++ -

Zilvermeeuw + ++ -

Zwarte Kraai ++ ++ -

20

2.4 Vaststelling van soorten die daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor

predatie van grutto legsels in het onderzoeksgebied

De benodigde gegevens hiervoor zijn verkregen door het bekijken van camerabeelden van

wildcamera’s die bij de nesten van grutto’s geplaatst zijn. Hiermee kon door middel van

beeldmateriaal vast worden gesteld welke predators verantwoordelijk zijn bij de predatie van legsels

of volwassen vogels in het onderzoeksgebied. Waarnemingen met camera’s bij legsels gaven vaak

absolute zekerheid over de identiteit van de predator. Ook zijn visuele observaties gedaan en

gekeken naar sporen rondom de nesten. ( zoals resten van eieren en de locatie hiervan, vlakbij het

nest of verder verwijderd, aangepikt of opengebroken.)

2.5 Berekening van dagelijkse overlevingskans met mayfieldmethode

De dagelijkse overlevingskans van een gruttolegsel in het onderzoeksgebied is uitgerekend aan de

hand van de Mayfieldmethode. Deze methode kan gebruikt worden om een schatting te maken van

de dagelijkse overlevingkans van nesten of jonge kuikens in nesten te maken. De uitkomsten van

deze methode zijn populatiespecifiek. In het model wordt gekeken naar de totale blootstellingtijd

van alle legsels in het onderzoeksgebied dus de tijd tot een nest uitgebroed werd of de tijd totdat het

nest verloren ging door predatie of andere oorzaken. Aan de hand hiervan kan met de hieronder

weergegeven formule de dagelijkse overlevingskans worden berekend. ( mayfield 1960,1961,1970)

Waarbij

p= Dagelijkse overlevingskans volgens Mayfield

a=totale aantal nestdagen (totale blootstellingtijd)

b= aantal verloren nesten.

Stel je hebt 10 nesten van een Kievit. Van deze 10 nesten zijn 5 nesten ergens op de zevende dag na

het leggen gepredeerd. De overige 5 hebben de volle broedtijd gelegen en zijn uitgekomen. Als er

vanuit gegaan wordt dat voor een Kievit de volle broedtijd bestaat uit 4 dagen leggen en 28 dagen

broeden, dan geldt een totale broedtijd van 32 dagen.

Voor de 5 nesten die gepredeerd zijn geldt dat ze 7 dagen hebben overleefd. Deze nesten hebben in

totaal 7 x 5 = 35 dagen overleefd. De overige 5 nesten hebben 32 dagen overleefd, dus in totaal 5 x

32 = 160 dagen. De 10 nesten op dit terrein hebben dus in totaal 35 + 160 = 195 dagen overleefd.

Volgens Mayfield hebben we nu op dit terrein een totaal aantal nestdagen a = 195 en vijf

gepredeerde nesten b = 5. De dagelijkse overlevingskans p wordt nu.( Bron: Wikipedia Mayfield. H.

1961. Nesting succes calculated from exposure. Wilson Bull. 73: 255-261)

P= 195/ (195+5)=0,975%

21

In het onderzoeksgebied ging het om de legsels van Grutto’s. Aangezien de Grutto in de legperiode

ongeveer om de 36 uur een ei legt en een broedtijd heeft van 24 tot 25 dagen is de totale

blootstellingtijd van een legsel ongeveer 27 dagen van ei 1 tot uitkomen van het legsel. De eerste

legdatum van elk legsel is vastgesteld met behulp van het dompelen van de eieren. De onderzoeker

Dick Veldman heeft in 1980 een tabel met schaal ontwikkeld waarin aan het aantal graden dat een ei

kantelt gezien kan worden hoeveel dagen het bebroed is. Voor de volledige tabel zie bijlage12. Aan

de hand van deze gegevens is het totale aantal nestdagen van alle 48 nesten in het

onderzoeksgebied berekend.

2.6 Nacht- of dagpredatie De hoeveelheid nacht of dagpredatie is vastgesteld aan de hand van de camerabeelden. Hiermee

konden de aantallen tegen elkaar worden uitgezet.

2.7 Jongenoverleving Om de jongeren overleving in het onderzoeksgebied vast te stellen zijn er alarmtellingen in het

onderzoeksgebied gedaan. Met deze tellingen kun je het aantal ouders met kuikens vaststellen. Bij

deze telling is op elk perceel gekeken hoeveel alarmerende ouders er bij betreding van het perceel

actief waren. Wanneer er 1 alarmerend gruttopaar bij een perceel gesignaleerd werd is er van

uitgegaan dat dit paar 1 of meerdere kuikens aan het begeleiden was.

22

3. Resultaten

3.1 Aantal gevolgde nesten in het onderzoeksgebied Er zijn in totaal 48 nesten gevolgd in het onderzoeksgebied. Met in totaal 96 individuele grutto’s. 23

van deze nesten zijn gevolgd met een nestcamera. 8 nesten fungeerden als controlenest. De nesten

lagen verspreid over 19 verschillende percelen in het onderzoeksgebied. De eerste eieren werden

gevonden op 24 april en de laatste op 15 mei. Op de kaart hieronder is der spreiding van de legsels

over het onderzoeksgebied te zien.

Tabel 3 Situatie gevolgde nesten

Gevolgde legsels aantal

Nesten gevolgd met camera 23 Controle nesten 8

Geen camera wel ingemeten 17 Totaal gevolgde nesten 48

Kaart 7Locaties van gevolgde nesten in het onderzoeksgebied ( Bron: Google maps 2012 aerodata)

In het diagram hieronder zijn de lotgevallen van de gevolgde nesten in percentages weergegeven.

14% van de legsels werden succesvol uitgebroed tot kuikens, 23 % werd vroegtijdig in de

broedperiode verlaten en 63% van de legsels werd gepredeerd.

Figuur 2 Lotgevallen van gevolgde nesten in 2012

23%

63%

14%

gevolgde nesten

verlaten

gepredeerd

succesvol

23

3.2 Soortensamenstelling mogelijke predatoren in het onderzoeksgebied. Na het uitvoeren van de PTT-tellingen zijn er een aantal diersoorten in het onderzoeksgebied

aangetroffen. Hieronder een tabel van diersoorten die tijdens PTT-telling of door middel van

camerabeelden zijn vastgesteld in het onderzoeksgebied en die mogelijk een rol kunnen spelen in de

predatie van gruttolegsels, gruttokuikens of volwassen grutto's in het onderzoeksgebied. Van elke

soort is weergegeven in welke mate ze voorkomen tijdens het broedseizoen in het

onderzoeksgebied. Voor de volledige telresultaten en de resultaten per telronden zie bijlage 11.

Tabel 4 Diersoorten die zijn aangetroffen in het onderzoeksgebied (Voor volledige telresultaten per telronde zie bijlage 11)

Diersoort Voorkomen in onderzoeksgebied tijdens broedseizoen

Blauwe reiger 3 tot 4 exemplaren

Bruine Kiekendief 2 exemplaren

Buizerd 3 tot 4 exemplaren

Ekster Algemeen veel voorkomend als broedvogel

Hermelijn Aanwezig, aantal onbekend

Kat Aanwezig, 3 tot 4 exemplaren

Kauw Veelvuldig aanwezig, broedvogel

Kokmeeuw Veelvuldig aanwezig

Kleine mantelmeeuw Algemeen aanwezig

Roek Algemeen aanwezig als broedvogel

Slechtvalk 1 exemplaar

Stormmeeuw Algemeen aanwezig

Torenvalk 4 tot 5 exemplaren broedvogel

Vos Algemeen aanwezig, circa 3 exemplaren

Zilvermeeuw Veelvuldig aanwezig

Zwarte Kraai Veelvuldig aanwezig, broedvogel

Zwartkopmeeuw Aanwezig in kleine aantallen

24

3.2.1 Schuilplaatsen van predatoren in het onderzoeksgebied.

In en rondom het onderzoeksgebied zijn 4 bouwen van een vos aangetroffen (V1/V2/V3/V4).

De bouw gemarkeerd als V1 is door graafwerkzaamheden voor het maken van een baggerdepot

afgegraven en dus niet in gebruik geweest. Bij de bouw V2 is de vos vastgelegd op camera en deze

bouw is in het broedseizoen belopen gebleven.

Afbeelding 1 Belopen bouw met prenten bij de ingang

V3 was een gat in een maïsperceel dat waarschijnlijk werd gebruikt als dagverblijf door de vos. De

bouw bij V4 was onder een vuilcontainer op het erf van een loonbedrijf. Deze bouw werd gebruikt

om jongen groot te brengen, dit was te zien aan het grote aantal prooiresten rondom de

verblijfplaats. Bij deze bouw zijn ook de resten van een volwassen grutto gevonden.( zie ook

afbeelding 5)

Op perceel SM33 is een nest van een hermelijn aangetroffen(H1)het was niet vast te stellen of dit

een nest voor het grootbrengen van jongen was of dat het gewoon een slaapplaats was.

Kaart 8 Locaties van vossenbouwen en hermelijn ( Bron: Google maps 2012 aerodata)

25

3.3 Soorten die daadwerkelijk verantwoordelijk zijn voor predatie van

Grutto legsels Er zijn in het onderzoeksgebied 3 diersoorten waargenomen die als predator zijn opgetreden, dit waren Vos, Zwarte Kraai en Hermelijn. De predatie van de Vos is bevestigd met camerabeelden, de predatie van de Zwarte kraai is gezien door de verrekijker, en predatie van de Hermelijn is vastgesteld op basis van de situatie aangetroffen in het nest en de grote groep alarmerende vogels boven het perceel.

Tabel 5 vaststelling lotgevallen legsels

Lotgevallen legsels aantal waarvan

succesvol 6,5 6 met camera

1 zonder camera

gepredeerd door Vos 24,5 8 controle nest zonder camera

4 op nest situatie/ sporen

13 vastgelegd op camera

gepredeerd door Hermelijn 3 vastgesteld op nest situatie/ sporen

Zwarte Kraai 2 vastgesteld op observatie door kijker

Onbekende predator 1 kon niet worden geïdentificeerd

verlaten 11 4 met camera

7 zonder camera

totaal aantal nesten 48 Van de 48 legsels zijn er 6,5 succesvol uitgebroed tot kuikens. Een legsel hiervan werd deels

gepredeerd door een vos, maar 1 van de overgebleven 2 eieren kwam uit hiervoor is dus 0,5 succesvol en 0,5 gepredeerd. 41 legsels zijn verloren gedaan, dit is een percentage van 86 %. 11 nesten werden verlaten(21%) en 1 legsel werd vertrapt door een schaap en verlaten(2%). Er werden in totaal 31 nesten gepredeerd, dit bedroeg 63% van het totaal aantal gevolgde nesten. Van deze gepredeerde nesten was de vos de hoofdverantwoordelijke met zeker 13 en waarschijnlijk 24,5 gepredeerde legsels(79 %), vervolgens was de hermelijn verantwoordelijk voor de predatie van 3 legsels(10%), de Zwarte kraai predeerde 2 gruttolegsels ( 6%) en er werd 1 legsel door een onbekende predator gepredeerd(3%).De kans dat een legsel in het onderzoeksgebied gepredeerd werd was 63 procent. Dit percentage ligt bijna 2 keer hoger dan het landelijke gemiddelde dat tussen de 27 en de 32% ligt. ( Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.)

Figuur 3 Aandeel van verschillende diersoorten in de predatie van 31 Gruttolegsels in het onderzoeksgebied

80%

10%

3%

7%

Aandeel van verschillende diersoorten in de predatie

vos

hermelijn

onbekend

zwarte kraai

26

Predatie door de Vos

Door het plaatsen van camera’s op wissels voor het broedseizoen bleek dat er waarschijnlijk 3

verschillende vossen in het gebied actief waren. Dit waren 2 rekels en 1 moervos.

Deze vossen waren verantwoordelijk voor de predatie van zeker 13 een waarschijnlijk 24,5 grutto

legsels. Dit betekend dat in 81 % van de gevallen de vos verantwoordelijk was voor de predatie van

de gruttolegsels. Het betrof 3 verschillende exemplaren. 13 Keer is deze predatie vast gelegd op

camera. De predatie van vos werd ook bevestigd door de nestsituatie die werd aangetroffen na de

predatie. Het bleek dat de vos en eieren een voor een uit het nest nam en ze vervolgens op ongeveer

2 meter van het nest vandaan opat.( Zie reeks afbeeldingen hieronder)

Afbeelding 2 Vos predeert Grutto legsel

Er werd bij predatie van vos geen struif in het nest aangetroffen. Met deze wetenschap kon ook bij

andere nesten de predator worden geïdentificeerd. Wanneer er geen struif in het nest aanwezig was

en er geen ei resten in het nest lagen was het zeer waarschijnlijk dat het om predatie door de vos

ging. De vos was waarschijnlijk ook verantwoordelijk voor de predatie van de controlenesten. Hieruit

kan worden opgemaakt dat de nesten ook zonder menselijke activiteit bij het nest toch gevonden en

gepredeerd worden. Op de camerabeelden was duidelijk te zien dat geur bij de locatie van de nesten

een grote rol speelde op de foto hieronder staat een vos afgebeeld die de grutto die kort geleden het

nest is afgevlogen ruikt in de lucht en vervolgens het nest predeert. Bij nest KP2903 was dit het geval.

( zie ook bijlage 13 )

afbeelding 3 Vos ruikt weggevlogen Grutto in de lucht en predeert vervolgens het nest

27

In een geval bleek uit camerabeelden dat een moervos een nest predeerde en vervolgens het nest

markeerde met urine. De volgende avond kwam ze terug om het nest opnieuw te controleren op

eieren. (zie bijlage4 moervos markeert nest met urine)

Een keer is de predatie van kuikens uit een nest vastgelegd. Dit betrof het nest SM1401. Dit was een

nest gelegen aan de Noordwest kant van het onderzoeksgebied. Dit nest werd gevonden op 24 april

na het opmeten werd duidelijk dat dit nest op 16 mei uit zou komen. Bij de visuele controle van het

nest leek alles in orde te zijn. Er werden kleine dopjes in het nest aangetroffen zonder verdere struif

of bloedsporen. Het leek erop dat dit nest succesvol uitgekomen zou zijn. Bij latere analyse van de

camerabeelden bleek dat de eieren inderdaad waren uitgekomen op 16 mei. De kuikens werden

echter op diezelfde avond gepredeerd door een vos (rekel). De kuikens werden 1 voor een

doodgebeten en vervolgens naast het nest gelegd. Hierna werden ze alle 4 in een keer in de vang

meegenomen. Dit beeld duidde erop dat ook deze rekel voedsel aan het zoeken was voor zijn jongen.

Op de afbeelding hieronder is de rekel te zien met de 4 kuikens in de vang.

afbeelding 4 Vos met 4 kuikens in de vang bij nest SM-1401

28

Zeer opvallend was ook het nest KP-2206 waaruit 2 eieren gepredeerd werden en waar twee eieren

ongemoeid werden gelaten, waarvan 1 vervolgens nog is uitgekomen.

Opvallend was ook dat de eieren van verlaten nesten ook ongemoeid werden gelaten. Op

camerabeelden van nest SM5201 is een vos te zien die bij het verlaten nest langsloopt, maar de

koude eieren laat liggen.

Eenmaal is de predatie van een volwassen vogel door een vos vastgesteld. Dit was het geval bij nest

KP0302. Hierbij werden resten van veren en bloed bij een gepredeerd nest aangetroffen. Vervolgens

is later bij de vossenbouw V4 een gruttovleugel aangetroffen. Voor de volledige historie van elk nest

op elk perceel zie bijlage 13.

afbeelding 5 Resten van volwassen grutto gepredeerd bij nest KP-0302

29

Predatie door Hermelijn

De Hermelijn was verantwoordelijk voor de predatie van 3 gruttolegsels. Dit was een percentage van

9,6 %. De predatie is geen enkele keer vastgelegd op camerabeelden. Hij is vastgesteld op basis van

de situatie aangetroffen bij het nest, en het feit dat er een hermelijn nest gevonden was op

hetzelfde perceel waar de predatie heeft plaatsgevonden. De hermelijn is op ditzelfde perceel ook

waargenomen aan de hand van groepen grutto’s die er boven hingen te alarmeren. Op de

afbeeldingen hieronder zijn de nesten SM3301en KP0102 te zien na de predatie van de hermelijn.

afbeelding 6 Nestsituatie na predatie door Hermelijn

Eenmaal is de predatie van een volwassen mannelijke grutto bij nest KP1901 geconstateerd. Aan de

hand van de bijtsporen in de nek kon worden aangetoond dat het een hermelijn betrof.( zie ook

bijlage 2 adulte grutto gepredeerd door hermelijn)

afbeelding 7 Gepredeerde Grutto aangetroffen bij nest KP-1901

30

Predatie door Zwarte kraai

De zwarte kraai was verantwoordelijk voor de predatie van 2 grutto legsels. Deze gevallen zijn niet

met camerabeelden vastgelegd, maar door observatie door een verrekijker. Later is het nest bezocht

en zijn resten van eieren aangetroffen. Eenmaal werden de eieren bij het nest gepredeerd en

eenmaal werden de eieren een voor een meegenomen en vervolgens op grote afstand van het nest

opgegeten. Bij dit laatste geval vloog de Kraai voor elk ei naar het nest en daarna vloog hij vervolgens

ongeveer 500 meter bij het nest vandaan waar hij de eieren consumeerde. De eischalen zijn later

teruggevonden en gefotografeerd. Het aantal predatiegevallen van legsels door kraaien was

opvallend laag aangezien er veel kraaien in het onderzoeksgebied aanwezig waren. Deze

constatering werd ook al gedaan in het predatieonderzoek van 2004(Teunissen W.A., Schekkerman H.

& Willems F. 2005.)

afbeelding 8 Resten van door Zwarte kraai gepredeerd nest SM-1901

31

3.4 Hoe vaak komt de predatie voor?

De kans dat een legsel in het onderzoeksgebied verloren zou gaan was dit jaar 86%. De kans dat een

legsel liep om gepredeerd te worden was 63%. Er werden in totaal 31 legsels gepredeerd. Eenmaal is

de predatie van 4 kuikens door een Vos vastgesteld.

Het eerste geregistreerde predatiegeval was op 23-4-2012 en het laatste op 24-5-2012. Opvallend

was dat op vrijdag 11 mei 2012 de meeste legsels (9 stuks) op een dag werden gepredeerd. Daarna

kwam 7 mei met 3 legsels. Het aantal dagen tussen de datum van de eerste vondst van het legsel en

de predatie ervan lag erg uiteen. 2 legsels werden binnen 24 uur gepredeerd maar er waren ook

legsels die pas na 20 of 22 dagen na de eerste vinddatum gepredeerd werden. Het nest SM-1401 met

de kuikens werd pas 22 dagen na de eerste vinddatum gepredeerd. Er waren ook twee nesten die

voor de vondst al waren gepredeerd. Opvallend was dat er negen nesten 10 dagen na de eerste

vinddatum gepredeerd werden. Deze piek is niet in verband te brengen met een hoog aantal nesten

dat uit moest komen op deze datum, de meeste nesten hadden een uitkomstdatum die veel later lag.

Op de grafiek hieronder vertegenwoordigd de rode lijn het aantal predatiegevallen van gruttolegsels

op die desbetreffende datum. De groene lijn vertegenwoordigd het aantal nesten dat op die

betreffende datum uit zou moeten komen. De piek van 11 mei is niet in verband te leggen met een

hoog aantal nesten dat op die datum zou moeten uitkomen want geen enkel nest dat op die dag

gepredeerd is had een uitkomstdatum die op diezelfde dag viel, maar een veel latere uitkomstdatum.

Een verklaring zou kunnen zijn dat de moervos op rond deze datum haar jongen heeft geworpen en

veel eiwitrijk voedsel nodig had voor de productie van melk zodat ze haar jongen kon zogen.

Figuur 4 Predatiegevallen uitgezet tegen Uitkomstdatum

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

23

-4-2

01

2

25

-4-2

01

2

27

-4-2

01

2

29

-4-2

01

2

1-5

-20

12

3-5

-20

12

5-5

-20

12

7-5

-20

12

9-5

-20

12

11

-5-2

01

2

13

-5-2

01

2

15

-5-2

01

2

17

-5-2

01

2

19

-5-2

01

2

21

-5-2

01

2

23

-5-2

01

2

25

-5-2

01

2

Aan

tal n

est

en

datum

Predatiegevallen in relatie met uitkomstdata

aantal predatiegevallen

Uitkomstdatum nest

32

3.5 Dagelijkse overlevingskans van een legsel

In het onderzoeksgebied ging het om de legsels van Grutto’s. Aangezien de Grutto in de legperiode

ongeveer om de 36 uur een ei legt en een broedtijd heeft van 24 tot 25 dagen is de totale

blootstellingtijd van een legsel ongeveer 27 dagen van ei 1 tot uitkomen van het legsel. De eerste

legdatum van elk legsel is vastgesteld met behulp van het dompelen van de eieren. De onderzoeker

Dick Veldman heeft in 1980 een tabel met schaal ontwikkeld waarin aan het aantal graden dat een ei

kantelt gezien kan worden hoeveel dagen het bebroed is. Voor de volledige tabel zie bijlage12. Aan

de hand van deze gegevens is het totale aantal nestdagen van alle 48 nesten in het

onderzoeksgebied berekend. Er gingen in totaal 41 nesten verloren en 7 nesten waren succesvol. De

blootstellingtijd is per nest aangegeven en is te zien in de tabellen van de gebruikte dataset in bijlage

10.

a=totaal aantal nestdagen=642 dagen

b= aantal verloren nesten=41

p= 642/(642+41)= 0,939%

In het onderzoek van 2004 werd landelijk voor de grutto in 2000 een dagelijkse overlevingskans van

p=0,9885 berekend en in 2004 p=0,9885 (Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.)In het

onderzoeksgebied lag dit met p=0,939 aanzienlijk lager.

Dagelijkse overlevingskans Grutto 2000 (landelijk)

0,9885 %

Dagelijkse overlevingskans Grutto 2004 (landelijk)

0,9883 %

Dagelijkse overlevingskans onderzoeksgebied 2012

0,939 %

3.6 Verlating Opvallend was ook het grote aantal verlaten nesten in het onderzoeksgebied. Dit was 11 keer het

geval, dit was totaal 21 % van het totale aantal gevolgde nesten. Dit betekend dat de kans op

verlating van een nest dus ook 21 % was. In vergelijking met een landelijk gemiddelde dat tussen de 5

en 7% verlating ligt is dit dus opvallend hoog.(Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.)

De hoge mate van verlating van legsels is wellicht te verklaren door de hoge predatiedruk in het

gebied. Gruttoparen beginnen wel met een legsel, maar voelen zich niet veilig en steken dus geen

energie meer in het uitbroeden van het legsel. Waarschijnlijk is de angst te verklaren door het hoge

percentage nachtpredatie, hierbij lopen volwassen vogels het risico van het nest gegrepen te

worden. De predatie van grutto’s bij het nest is twee keer geconstateerd. Bij het geval op perceel

KP19 werd het mannetje van het grutto paar vlak bij het nest gepredeerd. Bij het vinden van deze

grutto zat het vrouwtje nog gewoon op het nest. Twee dagen later was het nest echter verlaten.

33

3.7 Invloed van nestbezoek op predatie Gemiddeld is elk nest 1 keer per week gecontroleerd. Dit is ongeveer te vergelijken met de interval

van ongeveer 7 dagen die het meeste voorkomt bij de nazorg van nesten. Gemiddeld wordt een nest

bij het nazorgen 3 tot 4 keer bezocht. (Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.)In het

onderzoeksgebied was dit vaak minder omdat de nesten gepredeerd werden en dus de volgende

controles overbodig waren. De camera nesten werden ook wekelijks gecontroleerd. Wanneer door

observatie door de telescoop bleek dat er geen vogels meer bij het nest aanwezig waren. Was dit

vaak omdat het nest al was gepredeerd in dit geval werd het nest bezocht en de camera weggehaald

zodat deze vervolgens bij een ander nest geplaatst kon worden.

Opvallend was dat het nest met het meeste aantal nestbezoeken (5 keer KP0203 vanwege mislukte

vangpoging) een succesvol nest was met 4 kuikens. Dit is in strijd met het generale model van

gemiddeld 10% verhoogde kans op predatie bij elk nestbezoek.(Teunissen W.A., Schekkerman H. &

Willems F. 2005.)Ook werd duidelijk dat alle controle nesten waarvan de eieren niet waren

opgemeten en geen verdere activiteit rondom het nest had plaatsgevonden allemaal waren

gepredeerd. Deze nesten werden ook een keer per week gecontroleerd.

3.8 Nacht- of dagpredatie Voor het overgrote deel is de predatie van de gruttolegsels s’nachts voorgevallen. 81% van de

predatiegevallen gebeurden s’nachts. De tijdstippen liepen erg uiteen van 22:11 uur tot 4:34 uur. De

predatie van de 4 kuikens bij nest SM1401 gebeurde om 23:14 uur. De predatie van 3 legsels door

hermelijn gebeurde bij daglicht zoals ook de predatie van 2 legsels door een Zwarte kraai. De

dagpredatie van de hermelijn kan in relatie staan tussen de hoge nachtactiviteit van de vos in het

onderzoeksgebied. Het wordt dus duidelijk dat de nachtpredatie de grootste rol speelt in het

onderzoeksgebied. Dit bevestigd de constatering van het eerdere predatieonderzoek van 2004

waarbij ongeveer 73% nachtpredatie geconstateerd werd. (Teunissen W.A., Schekkerman H. &

Willems F. 2005.).Hierin werd ook gesteld dat het in het Súdermargebied vooral om nachtpredatie

draaide.

In de figuur hieronder zijn de gevallen van dag en nachtpredatie tegen elkaar uitgezet.

Figuur 5 Aantallen nacht of dag predatie in het onderzoeksgebied

0

5

10

15

20

25

30

35

aantal

nacht/dag predatie

dagpredatie

onbekend

nachtpredatie

34

3.9 Waar in het gebied vindt de predatie plaats?

Op 13 van de 19 percelen waar gruttolegsels gevolgd zijn heeft predatie plaatsgevonden. De predatie

was het grootst op perceel KP22 waar ook de hoogste dichtheid van gruttonesten was. Het is moeilijk

te zeggen waar de predatiedruk in het gebied het hoogst is omdat op bijna elk perceel waar nesten

zijn gevolgd predatie heeft plaatsgevonden. De nesten die verlaten werden lagen vaak vlakbij of op

dezelfde percelen waar predatie plaatsvond. Bij het bekijken van de kaart kan gesteld worden dat in

het westelijke gedeelde de predatiedruk het hoogst is. In het Noordwesten van het

onderzoeksgebied tegen het bungalowpark zijn de meeste legsels succesvol geweest. Wat ook

opvalt, is het geringe aantal nesten in het reservaatgebied dat in beheer is van it Fryske Gea. In dit

gebied zijn bijna geen legsels gevolgd en is dus ook geen predatie gesignaleerd.

Kaart 9 Locaties van nesten rode stippen vertegenwoordigen gepredeerde nesten, zwarte stippen verlaten legsels en groene stippen succesvolle nesten (Bron: Google maps aerodata 2012)

35

3.10 Jongerenoverleving

Van de totaal aantal gevolgde nesten was 14% succesvol. Dit betekend dat bij 7 nesten 1 of meer

kuikens uit het nest zijn gekomen. Van de gevolgde nesten zijn in totaal 19 kuikens uit het ei

gekomen. Er waren 3 nesten met 4 kuikens, 2 nesten met 3 kuikens en een nest waarvan 1 kuiken uit

het ei is gekropen. De 48 gevolgde paren waren dus verantwoordelijk voor de reproductie van 19

grutto kuikens van 1 dag oud.

Op 5 juni is er een telling in het onderzoeksgebied gedaan om het aantal ouders met kuikens vast te

stellen. Bij deze telling is op elk perceel gekeken hoeveel alarmerende ouders er bij betreding van het

perceel actief waren. Wanneer er 1 alarmerend gruttopaar bij een perceel gesignaleerd werd is er

van uitgegaan dat dit paar 1 of meerdere kuikens aan het begeleiden was. Bij de telling van 5 juni

werden er op 6 verschillende percelen in het onderzoeksgebied 6 paren grutto's met 1 of meerdere

kuikens geteld. In het beste geval waren het 6 paren met 4 kuikens dus dan zou het totaal uitkomen

op 32 kuikens op 5 juni. Het kan echter zo zijn dat er ook nog nesten in het onderzoeksgebied gemist

zijn. En dus is het moeilijk het aantal kuikens te bepalen.

Gesteld kan worden dat in het slechtste geval, elk alarmerend gruttopaar 1 kuiken aan het

begeleiden was. Dit betekend dan dat er op 5 juni in totaal nog 6 kuikens aanwezig waren. In dit

geval kan de overleving van de kuikens tot 5 juni worden geschat op ongeveer 31 %.

In het beste geval waren het grutto’s die 2 tot 4 kuikens beschermden. Dit betekend dat er op 5 juni

minimaal 12 en maximaal 32 kuikens in het onderzoeksgebied aanwezig waren. Dit brengt de

overleving tot 5 juni op een percentage van ongeveer tussen de 50 en de 100%.

Bij het rapport grutto’s in ruimte en tijd 2007-2010 wordt uitgegaan dat de gemiddelde

kuikenoverleving in de beste gebieden ongeveer 5% is. De beschouwing van het eerste geval dat de

paren gemiddeld 1 kuiken aan het begeleiden waren lijkt dan ook het meest waarschijnlijk. In dit

geval zouden er in de beste situatie van het maximale aantal van 32 kuikens 5 procent overblijven.

Dit zou betekenen dat er uiteindelijk 1,6( afgerond 2) kuikens zouden overleven.

Er moet echter wel worden meegewogen dat de telling op 5 juni heeft plaatsgevonden en het aantal

overlevende kuikens na 5 juni nog kan afnemen door predatie of sterfte. In het eindrapport grutto’s

in ruimte en tijd is een tussen 2007 en 2010 een gemiddelde juveniele overleving van ongeveer 41%

vastgesteld. Dit betekend ongeveer de helft van de kuikens het stadium tussen juveniel en volwassen

zal overleven.

Hieruit wordt wel duidelijk dat het reproductiesucces van de 48 gevolgde grutto’s in het

onderzoeksgebied erg laag ligt. Dit lage reproductieve succes is voor een groot deel toe te dichten

aan de lage nestoverleving in het gebied.

36

4. Discussie

4.1Vergelijking cijfers voorgaande jaren Nest overleving

In vergelijking met de vorige jaren is er een dalende trend te herkennen in het onderzoeksgebied. In

het jaar 2007 en 2008 is het hoogste percentage nestoverleving te herkennen, met 2008 als beste

jaar met 78,72% succesvolle nesten. In 2009 daalt het percentage plotseling met 66,4 %.In 2012 een

nestsucces van 14,58 procent dit is meer dan 5 keer minder dan het meest succesvolle jaar 2008. In

de tabel hieronder zijn de percentages van nestoverleving in de loop der jaren weergegeven. Het jaar

2011 is hierin niet meegenomen, omdat deze gegevens niet waren verwerkt in het eindrapport van

Grutto's in ruimte en tijd 2007-2010.Ook zijn deze percentages van de jaren 2007 tot 2010 uit het

rapport de percentages van de Súdermarpolder. De Kampenspolder is hier buiten beschouwing

gelaten omdat deze cijfers niet werden vermeld in het rapport.

Tabel 6 Percentages nestoverleving van 2007-2012 (Bron: Eindrapport Grutto's in ruimte en tijd 2007-2010)

Percentage nest overleving in de loop van 2007 tot 2012

2007 54,06% 2008 78,72% 2009 21,21% 2010 12,32% 2012 14,58%

Vergelijking met cijfers van predatieonderzoek in 2004

Er is een vergelijking gemaakt tussen de cijfers van het SOVON predatieonderzoek van 2004 en de

cijfers van het onderzoeksgebied in 2012. De cijfers van 2004 zijn een landelijk gemiddelde van

weidevogelnesten. In de cijfers van 2012 zijn alleen de lotgevallen van gruttonesten meegenomen.

Bij deze vergelijking valt ook op dat het aandeel predatie in de cijfers van 2012 veel hoger is dan het

landelijke gemiddelde van 2012. In 2004 was landelijk een predatiepercentage van 27 procent te

herkennen. In het onderzoeksgebied was dit 63%. Dit betekend dat in 2012 het percentage predatie

in het onderzoeksgebied 2,3 keer zo hoog was als het landelijk gemiddelde van 2004. Ook valt op dat

de het percentage verlaten nesten in het onderzoeksgebied in 2012 aanzienlijk hoger was dan het

landelijke gemiddelde van 2004. In 2004 was dit 7% en in 2012 was dit in het onderzoeksgebied 20%.

Dit percentage is bijna 3 keer zo hoog als het in 2004 bedroeg. Deze hoge mate van verlating is

waarschijnlijk toe te dichten aan de hoge predatiedruk in het gebied. De hoge predatiedruk van

gruttolegsels kan ook te maken hebben met het alternatieve voedselaanbod voor predatoren in het

onderzoeksgebied. Wanneer het bijvoorbeeld een slecht muizenjaar is zal waarschijnlijk ook de

predatiedruk op gruttolegsels toenemen.

37

Figuur 6 Lotgevallen van weidevogellegsels in het Predatieonderzoek van SOVON (Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005)

Er is te zien dat het aantal succesvolle nesten in 2004 landelijk hoger ligt met 52% dan in 2012 in het

onderzoeksgebied waar het aantal succesvolle nesten 14 % bedraagt. In de beschouwing dient te

worden meegenomen dat de cijfers van 2012 alleen wat zeggen over gruttolegsels en de cijfers van

2004 informatie geven over alle weidevogelsoorten. Ook zijn verschillen in beïnvloedende factoren

als weer en klimaat in deze vergelijking niet meegenomen, deze spelen uiteraard ook een rol in het

gehele proces.

Figuur 7 Lotgevallen van gruttolegsels in het onderzoeksgebied

7%

27%

52%

1% 5%

1%

7%

lotgevallen 2004 landelijk

verlaten predatie

uit beweiding

agr werkzaamheden overig

onbekend

21%

63%

14%

2%

lotgevalllen in 2012 onderzoeksgebied

verlaten predatie succesvol beweiding

38

4.2 Waar komt de predatie voor? Het lijkt erop dat de predatiedruk in het Oosten van het onderzoeksgebied het hoogst is. Men moet

echter wel rekening houden met het feit dat daar ook de meeste legsels zijn gevolgd, en ook de

grootste concentratie van legsels is gesignaleerd. De hogere predatie druk kan misschien verklaard

worden doordat in het oosten van het onderzoeksgebied ook de meeste belopen vossenbouwen zijn

gesignaleerd ( zie ook kaart 8)Het lijkt logisch dat deze nesten eerder worden gepredeerd omdat de

vos dan de kortste afstanden moet afleggen om bij de percelen te komen waar de nesten liggen.

4.3 Predatie door de vos Van de totale hoeveelheid legsels is verondersteld dat 24,5 legsels door de vos gepredeerd zijn. In 16

gevallen is de predatie vastgelegd op camera, waarvan 3 keer de beelden wazig waren. De 8

controlenesten zijn vastgesteld op de nestsituatie. Hieraan kan worden getwijfeld aangezien er geen

camerabeelden beschikbaar zijn. De kans is echter wel zeer groot omdat de controlenesten op

dezelfde percelen lagen waar camera’s geplaatst werden. Op deze camerabeelden was te zien dat de

vos op dezelfde datum op het perceel is verschenen. Bij de volgende controle ronden waren de

eieren van de controlenesten ook gepredeerd. Aangezien de vos de hele percelen afstruint is het

zeer waarschijnlijk dat deze nesten ook waren gepredeerd. Het is echter niet met honderd procent

zekerheid vast te stellen. Aangezien er ook 1 maal een kraai is geweest die eieren uit het nest nam en

op een grote afstand de eieren opat. Er zijn echter op de percelen nooit camera waarnemingen van

predatiedoor kraaien gedaan dus dit is dan ook niet waarschijnlijk. Ook kan nog worden gesteld dat

de predatie van Zwarte kraai in het eerdere onderzoek van 2004 ook eigenlijk werd uitgesloten. In

dat onderzoek werd ook duidelijk dat het vooral om nachtpredatie(meer dan 70%) ging in het

onderzoeksgebied. Dit maakt de veronderstelling dat de vos verantwoordelijk is voor de predatie van

de controlenesten en de legsels zonder camera dan ook alleen maar sterker.

De moervos die in het onderzoeksgebied aanwezig was had duidelijk zogende jongen, dit was te zien

aan haar opgezette tepels. (Zie bijlage 5 zogende moervos predeert nest )Dit kan deels verklaren

waarom de predatiedruk van de vos in het broedseizoen van de grutto zo hoog is. Door de zogende

jongen heeft de moervos meer behoefte aan eiwitrijk voedsel voor haar melkproductie, in deze

behoefte kan ze goed voorzien door het consumeren van de eiwitrijke eieren aanwezig in het gebied.

4.4 Predatie door de zwarte kraai De predatie van zwarte kraai is twee keer geconstateerd. Zwarte kraaien en Kauwen kunnen dus in

zekere zin vrijgepleit worden. Dit is in tegenstrijd met de verwachting van veel mensen in het gebied

die veronderstelden dat de grote groepen kraaien en kauwen verantwoordelijk waren voor de hoge

predatiedruk. Het is echter wel in lijn met de constatering in het eerdere onderzoek naar predatie in

2004 waar ook gesteld werd dat het vooral om nachtpredatie ging.

Het ligt voor de hand dat er een relatie bestaat tussen het aantal predatiegevallen van Kraaien en

kauwen, en de hoge predatiedruk van de Vos in het onderzoeksgebied. De kans voor een Kraai om

een nest te vinden wordt alsmaar kleiner naarmate er s’nachts meer nesten gepredeerd worden

door de Vos.

39

4.5 Predatie door hermelijn De predatiegevallen van hermelijn zijn nooit vastgelegd op camera. Ze zijn vastgesteld op basis van

de situatie vastgesteld bij het nest. En door de observatie van alarmerende vogels boven een perceel.

De predatie door hermelijn is dus niet met honderd procent zekerheid vast te stellen.

De lage predatiedruk van de hermelijn kan ook te maken hebben met de hogere druk van de vos in

het gebied. De vos is een natuurlijke vijand van de hermelijn. En wanneer er meer vossen aanwezig

zijn in een gebied is het dus waarschijnlijk dat het aantal hermelijnen minder is. Hierdoor wordt de

kans dat een legsel in dit gebied door een hermelijn gepredeerd wordt dan waarschijnlijk ook kleiner.

4.6Verlating Een interactie tussen de hoge predatiedruk en het aantal verlaten nesten lijkt niet onlogisch. Wel

vaker wordt gesuggereerd dat in gebieden met veel predatie broedvogels regelmatig worden

verstoord door de aanwezigheid van predators en dat dit in sommige gevallen ook leidt tot het

opgeven van het broeden. Di t wordt ook bevestigd in het predatieonderzoek van 2004(Teunissen

W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005.). Op perceel KP19 kan ook de vegetatiehoogte een rol

hebben gespeeld. Het leek erop dat de vogels na verstoring het legsel moeilijk terug konden vinden

in het lange gras.

4.7 Leemten in kennis en informatie Er is geen onderzoek gedaan naar het alternatieve voedselaanbod voor vos in het onderzoeksgebied

dit zou aan te bevelen zijn voor een onderzoek in de toekomst. Er zou bijvoorbeeld een onderzoek

gedaan kunnen worden naar de muizenstand in het gebied. Hiermee kan een completer beeld over

het onderzoeksgebied geschetst worden. Ook zou het goed zijn om een vergelijkend onderzoek te

doen in een ander gebied om zo vergelijkingsmateriaal te verkrijgen.

De predatie van kuikens was behalve de camera beelden van nest SM-1401 moeilijk vast te stellen.

Ook zijn de Hermelijnen zijn niet vastgelegd op camera. Maar er is toch met vrij veel zekerheid te

zegen dat er predatie van Hermelijn heeft plaatsgevonden.

De camera,s werden moeilijker inzetbaar naarmate de vegetatie hoger werd. Aangezien de camera’s

reageerden op beweging zijn er in die perioden duizenden foto’s gemaakt van in de wind wiegend

gras.

De dataset was niet erg groot met 48 gevolgde legsels. Het is aan te bevelen om in een vervolg

onderzoek een betere samenhang tussen de controlenesten en de cameranesten te maken. Er

zouden in dit geval eigenlijk 24 nesten met camera’s gevolgd moeten worden en 24 nesten als

controlenesten gemonitord moeten worden. Dan zou een betere statistische toets gedaan kunnen

worden ( Gepaarde T-test)om het effect van nestbezoek en de aanwezigheid van camera’s te kunnen

vaststellen. Ook had er een beter uniform protocol moeten worden gehandhaafd bij de

nestbezoeken. Deze dataset werd ook beperkt door het geringe aantal camera’s dat beschikbaar

was. Er waren 10 nestcamera’s beschikbaar zodat niet bij elk nest een camera gestaan heeft.

40

5. Conclusies en aanbevelingen voor beheer

5.1 Conclusies Het onderzoeksgebied is qua habitat met veel kruidenrijke percelen een zeer geschikte biotoop voor

weidevogels als de Grutto. Het beheer in het gebied is gericht op het behoud van deze weidevogel,

met hoge waterpeilen verlate maaidata en een goed voedselaanbod door kruidenrijkdom.

Van de 48 gevolgde legsels waren en 7 (14%) succesvol. Het aantal gepredeerde legsels bedroeg

31(63%) en er werden 11 nesten (23%) verlaten. Een legsel is twee keer gemeten omdat het deels

werd gepredeerd en deels succesvol was.

Uit camerabeelden is gebleken dat de vos de hoofdverantwoordelijke was voor de hoge predatiedruk

in het onderzoeksgebied. De vos was verantwoordelijk voor de predatie van zeker 13 een

waarschijnlijk 24,5 legsels, dit was 83% van het totaal aantal gepredeerde legsels. 13 Keer werd deze

predatie vastgelegd op camera . Bij de 8 controlenesten werd dit vastgesteld op basis van de situatie

aangetroffen bij het nest en het bekijken van camera’s op hetzelfde perceel. Bij 4 nesten die niet als

controlenest fungeerden en wel ingemeten waren werd de predatie vastgesteld op situatie bij het

nest en met gebruik van camera’s op dezelfde percelen.

Minder belangrijk als predator in het gebied was de hermelijn, verantwoordelijk voor de predatie

van 3 legsels (10%) en daarna de Zwarte kraai met 2 legsels (6%).

De kans dat een nest in het onderzoeksgebied verloren zou gaan was in dit broedseizoen 86 %. De

dagelijkse overlevingskans van een legsel binnen het onderzoeksgebied berekend met de

Mayfieldmethode was 0,939%.

De predatie heeft op 13 van de 19 percelen plaatsgevonden met de grootste dichtheid in de

Oostkant van het onderzoeksgebied.

De predatie gebeurde vooral s’nachts. De datum waarop een nest gepredeerd wordt is in het

onderzoek niet direct in verband te leggen met de uitkomstdatum van een nest. De datum waarop

de predatie voorkwam was in bijna alle gevallen een stuk eerder dan de uitkomstdatum.

Opvallend was dat alle nesten die als controlenest fungeerden en waar zo weinig mogelijk activiteit

rondom het nest heeft plaatsgevonden allemaal gepredeerd zijn. En dat het nest met het hoogste

aantal nestbezoeken een succesvol nest was.

De hoge mate van verlating van legsels is waarschijnlijk het gevolg van de hoge predatiedruk in het

gebied, volwassen vogels voelen zich niet veilig en kiezen ervoor om het legsel niet uit te broeden.

De reproductie in het onderzoeksgebied is op dit moment te laag om een stabiele populatie Grutto’s

in het gebied te behouden. Het gebied functioneert op dit moment als een ecologische val. Door de

geschikte broedbiotoop worden vogels aangetrokken tot het gebied waar ze vervolgens geen

reproductief succes hebben door de hoge predatiedruk.

Als men de predatiedruk in het gebied wil verlagen en het reproductieve succes wil verhogen zal er

een passende manier van predatoren bestrijding in het gebied gevonden moeten worden. De

oplossingen in het gebied zijn op dit moment beperkt door de Provinciale wetgeving. De meest

41

effectieve methoden voor het bestrijden van de hoofdpredator (vos) zoals het gebruik van de

lichtbak zijn op dit moment niet mogelijk door de intrekking van de lichtbakvergunning.

De hoge predatiedruk in het gebied kan het gevolg zijn van een verlaagd voedselaanbod voor de

hoofdpredator aangezien dit jaar een slecht muizenjaar was. Het verdient de aanbeveling om dit ook

in de toekomst verder te onderzoeken. Ook zou er in een ander gebied een vergelijkend onderzoek

gedaan moeten worden om te kijken of er nog meer factoren meespelen.

5.2 Aanbevelingen voor beheer Alle hieronder genoemde oplossingen voor het bestrijden van de predatoren in het

onderzoeksgebied zijn afgeleid uit het predatiebeheersplan van Skriezekrite Idzegea Op zoek naar

een verantwoorde regulatie van weidevogelpredatoren auteur Bob Jonge Poerink 2009 Delen waar

een * achter staat zijn uit dit plan geciteerd. De oplossingen zijn toegespitst op het onderzoeksgebied

en er is met kaarten aangeven waar de verschillende methoden uitgevoerd kunnen worden.

Ruimte binnen de huidige regelgeving.

De ruimte voor schadebestrijding is binnen de huidige regelgeving beperkt. Vos en Zwarte kraai staan

op de landelijke vrijstellingslijst. De vrijstelling geldt voor de artikelen 9 (verbod doden dieren), 10

(verbod opzettelijk verontrusten dieren) , 11 (Verbod verstoren nesten en voortplantingsplaatsen) en

12 (verbod eieren te zoeken) uit de Flora- en Faunawet.

De Hermelijn is door de Flora- en faunawet volledig beschermd, inclusief eieren, nesten en vaste

rust- of verblijfplaatsen. Voor deze soorten is zonder ontheffing dan ook geen schadebestrijding

toegestaan. Preventieve methoden van predatiebeheer, die zich richten op ingrepen in de biotoop en

het gedrag van predatoren, zonder dat de genoemde artikelen uit de Flora- en Faunawet worden

overtreden zijn wel toegestaan.*

Vos en Zwarte kraai staan sinds 2006 op de landelijke vrijstellingslijst. De vrijstelling geldt voor de

bovengenoemde artikelen uit de Flora- en Faunawet en bestrijding is jaarrond mogelijk.

Er bestaat binnen de Flora- en Faunawet de mogelijkheid om via een vrijstelling, aanwijzing of

ontheffing predatoren te kunnen bestrijden. *( bron Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)

Vrijstelling (Artikel 65 Ffwet)

Artikel 65 kent twee soorten vrijstellingen, de landelijke en de provinciale. De vrijstelling is een

algemene regeling die het doden van dieren toestaat ter voorkoming van landbouwschade. Op de

landelijke vrijstellingslijst staan bijvoorbeeld de Houtduif, het Konijn, de Vos, de Zwarte kraai en de

Kauw. Dit betekent dat deze soorten vanwege de schade die ze kunnen aanrichten ook buiten het

jachtseizoen mogen worden gedood. De provinciale vrijstellingslijst verschilt per provincie. De

vrijstelling geldt meestal voor bepaalde landbouwgewassen en een bepaalde periode, die per

provincie verschillend kan zijn.*.( bron Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)

Aanwijzing (Artikel 67 Ffwet)

42

De provincie kan groepen van personen aanwijzen die bepaalde soorten dieren mogen doden. Ook

dit is een algemene regeling, die het doden van dieren toestaat bijvoorbeeld ter voorkoming van

schade aan de fauna of schade aan landbouwgewassen of in verband met verkeersveiligheid. De

aanwijzing kan per provincie verschillen.*( bron Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)

43

Individuele ontheffing door GS (Artikel 68 Ffwet)

Gedeputeerde Staten kunnen een individuele ontheffing verlenen om beschermde diersoorten te

verjagen, vangen of doden als dat niet mogelijk is op grond van artikel 65 of een aanwijzing op grond

van artikel 67. Provinciale ontheffingen worden in principe aangevraagd door en verstrekt aan

faunabeheereenheden (FBE’s). Zo worden bijvoorbeeld ontheffingen verstrekt voor afschot van

knobbelzwanen, reeën en ganzen. Voor de jacht op de vos met behulp van een lichtbak moet bij de

provincie ook een ontheffing worden aangevraagd. In tegenstelling tot de vrijstelling en aanwijzing is

een ontheffing een specifiek document dat de jager bij zich moet dragen tijdens de uitvoering

daarvan.

Artikel 68 kan voor elke soort worden aangevraagd. Het verlenen van een dergelijke ontheffing is in

geval van schade aan flora en fauna verbonden aan de volgende voorwaarden:

de ontheffing is ter voorkoming van schade aan flora en fauna;

er bestaat geen alternatieve oplossing;

de gunstige staat van instandhouding van de beschermde diersoort komt niet in gevaar;

er mag geen onnodig lijden voor de dieren worden veroorzaakt. bron Predatiebeheerplan

Skriezekrite Idzegea 2009*

Individuele ontheffing door ministerie LNV(artikel 75 Ffwet) Naast de ontheffing door Gedeputeerde Staten kan bij het ministerie van LNV een individuele

ontheffing op grond van artikel 75 van de Flora- en faunawet worden aangevraagd. Er moet dan door

de aanvrager expliciet worden aangegeven van welke verboden van de Flora- en faunawet ontheffing

wordt aangevraagd.

Onder de Flora- en faunawet zijn bij schadebestrijding de AMVB ‘Besluit beheer en schadebestrijding

dieren’ en de ministeriele regeling ‘Regeling beheer en schadebestrijding dieren’ van kracht. De

eerste geeft onder ander uitsluitsel over welke middelen bij bestrijding zijn toegestaan.

Binnen de ganzenfoerageergebieden mogen geen handelingen uit worden gevoerd die ganzen en

smienten verontrusten. Zowel jacht als beheer en schadebestrijding mag binnen foerageergebieden

uitsluitend plaatsvinden onder de volgende voorwaarden:

Van zonsondergang tot 12.00 uur ’s middags zijn jacht, beheer en schadebestrijding in

foerageergebieden niet toegestaan om de ganzen in de gelegenheid te stellen om vanuit de

slaapplaatsen zonder verstoring te zoeken naar plaatsen om te foerageren.

Van 12.00 uur ’s middags tot zonsondergang zijn jacht, beheer en schadebestrijding

toegestaan zolang een afstand van tenminste 500 meter tot foeragerende ganzen en

smienten in acht wordt genomen. Hiermee wordt verstoring voorkomen.

Daarnaast is het van 15 oktober tot 1 januari toegestaan om van tevoren gepland eenmalig

één dag per jachtveld te jagen, van een half uur voor zonsopgang tot een half uur na

zonsondergang. Dit is onder de voorwaarde dat deze activiteit binnen het kader van de

wildbeheereenheid wordt afgestemd tussen betrokkenen, zodat ook rekening wordt

gehouden met de grootte van de gebieden en er niet overal tegelijkertijd gejaagd wordt en

afdoende rekening wordt gehouden met de foerageerfunctie. Volgens het Beleidskader

Faunabeheer geldt ongeacht de grootte van het jachtveld altijd één jachtdag per jachtveld.(bron

Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)*

44

Op welke predatoren moet het predatiebeheer zich richten?

Het predatiebeheer in de Súdermar en omstreken moet zich richten op het beheren van de Vos. Ook

zal de Zwarte kraai moeten worden beheerd. Het grootste effect zal waarschijnlijk worden bereikt

met het beheren van de Vos, aangezien deze voor het overgrote deel verantwoordelijk is voor de

predatie in het gebied. Wanneer de predatiedruk van de vos afneemt zal dit waarschijnlijk een

positief effect hebben op het reproductieve succes van de Grutto’s in het onderzoeksgebied. Er dient

echter wel in acht te worden genomen dat wanneer het aantal vossen in het gebied daalt , andere

predatoren de predatie kunnen overnemen.

Bestrijding van de Vos

De Vos is beschermd op grond van artikel 4 van de Flora- en faunawet, maar staat sinds 2006 op de

landelijke vrijstellingslijst. Daarom kan de Vos jaarrond worden bestreden. Er is alleen wel een grote

beperking in de mogelijkheden van de jagers aangezien de ontheffing voor de lichtbak ingetrokken is

door de provincie Friesland.

Preventieve maatregelen

Maaien rietzones en ruigtes (zie kaart 12)

Opruimen takkenbossen en houtstapels ( Zie kaart 12)

Plaatsen predatorwerende ultrasone apparatuur.( moet bij de legsels worden uitgevoerd )

Strategie vossenbestrijding

Bij de vossenbestrijding wordt bij voorkeur de volgende strategie gehanteerd:

Bestrijding van vossen niet jaarrond, maar gericht in de perioden dat dit voor de weidevogels

zinvol is, namelijk van medio januari tot juni;

Schoontijd voor de Vos in de periode van 1 juli tot medio januari. De Vos is in deze periode

niet schadelijk voor de weidevogels en kan wel een functie hebben als natuurlijke vijand van

hermelijnen en andere kleine marterachtigen;

Geen afschot van zogende moervossen om onnodig lijden van jonge vossen te voorkomen(bron

Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)*

45

Methoden van vossenbestrijding Bij alle vormen van vossenbestrijding zal in de ganzenfoerageergebieden rekening moeten worden

gehouden met de beperkingen binnen deze gebieden. Het is aan te bevelen een combinatie van

methoden te gebruiken om tot het beste resultaat te komen.

Burchtbejaging met aardhond

Bij burchtbejaging staan enkele jagers opgesteld rond een vossenburcht, en wordt een klein hondje

('aardhond', vaak een teckel of terriër) losgelaten in de burcht. De bedoeling is dat de vos de burcht

verlaat en dan geschoten wordt. Dit is een zeer effectieve methode, maar er zijn wel een aantal

nadelen:

• vooralsnog alleen in de periode van medio januari tot 1 maart te gebruiken, omdat de wet het

gebruik van aardhonden van 1 maart tot 1 september niet toestaat. Getracht kan worden

om een ontheffing te krijgen voor het gebruik van aardhonden tot 1 april.

• goede aardhonden zijn schaars en mensen met aardhonden zijn niet altijd op afroep

beschikbaar.

• het is relatief tijdrovend (alle bekende bouwen moeten met minimaal twee personen

regelmatig bezocht worden)

Deze methode is geschikt voor het onderzoeksgebied. Als er in het gebied kunstbouwen worden

geplaatst kan op deze locaties ook goed worden bejaagd met een aardhond.

Kunstbouwen

Vossen accepteren vrij gemakkelijk kunstbouwen als alternatief voor een zelfgemaakte burcht.

Dergelijke kunstbouwen bestaan meestal uit betonelementen of kunststofpijpen die relatief

eenvoudig uit elkaar kunnen worden genomen. In dergelijke kunstbouwen kunnen vossen makkelijk

worden gecontroleerd en bestreden. Binnen het onderzoeksgebied zouden op verschillende plaatsen

kunstbouwen kunnen worden geplaatst. Op de kaart hieronder zijn mogelijke plaatsen gemarkeerd.

Kaart 10 Goede plaatsen voor het plaatsen van een kunstbouw ( Bron: Google maps 2012 aerodata)

Kunstbouwen worden vooral geaccepteerd als ze op of nabij bestaande vossenwissels zijn gelegen.

Dit is nu niet bij alle beschikbare kunstbouwen het geval.

46

In de periode half januari - medio maart moeten de kunstbouwen met rust worden gelaten en is het

noodzakelijk om juist buiten de kunstbouwen vossen intensief te bestrijden. De kans op vestiging

in de kunstbouw wordt daarmee verhoogd, waardoor vossen efficiënt en eenvoudig, precies op het

juiste moment, in de kunstbouw kunnen worden bestreden.

Een interessante ontwikkeling, waardoor de controle van kunstbouwen tot een minimum kan

worden beperkt is de inzet van een GSM melder in kunstbouw. De jager krijgt een melding via de

GSM als een dier de kunstbouw gebruikt. (bron Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)*

Gebruik van kunstlicht (lichtbak)

Het gebruik van de lichtbak (kunstlicht) is voor de vossenbestrijding een zeer efficiënte methode. Bij

deze methode rijden twee tot vier jagers in een auto langzaam over de wegen, of waar mogelijk door

het land, waarbij één jager het terrein afzoekt met een sterke schijnwerper. Als er een vos in de

lichtbundel komt, wordt door de andere jager geprobeerd de vos te schieten met een kogelgeweer.

Voor het gebruik van de lichtbak is een ontheffing van de provincie noodzakelijk. De provincie heeft

deze echter ingetrokken en het is dus niet mogelijk deze zeer effectieve methode van

vossenbestrijding in de provincie Friesland toe te passen. Het is zeer aan te bevelen deze ontheffing

weer te verlenen aangezien het een van de meest effectieve manieren blijkt te zijn. De ontheffing

kan ook zeer goed worden toegepast in het onderzoeksgebied. Het gebied is goed te bereiken en te

doorkruisen met voortuigen.

Aanzitten

Bij deze methode zit de jager min of meer verdekt opgesteld te wachten tot een vos binnen

schootsafstand langskomt. Hierbij wordt geen lichtbak gebruikt. De soort plekken waar wordt

aangezeten kan sterk uiteenlopen, bijvoorbeeld in de nabijheid van een vossenburcht, een

boerenerf of een gemaaide rietstrook. Om de effectiviteit van het aanzitten te vergroten, kan

worden overwogen om (mobiele) aanzitladders in gemaaide rietstroken te plaatsen. (bron

Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)* op de kaart hieronder zijn goede aanzitplaatsen in

het onderzoeksgebied weergegeven op de kaart. Bij deze plaatsen liggen vossenwissels in de buurt

en kan veilig met behulp van een mobiele hoogzit geschoten worden.

Kaart 11 In het groen zijn de geschikte plaatsen om aan te zitten aangeven ( Bron: Google Maps 2012 aerodata)

47

Kleinschalige drukjacht Vooral in februari, maar ook in maart liggen relatief veel vossen bovengronds. Juist voor deze

periode, waarin de bestrijdingsintensiteit het hoogst dient te zijn en andere middelen nu nog niet

optimaal ingezet kunnen worden, is deze methode van belang. Extra aandacht zou dan moeten

worden besteed aan de rietstroken en ruigtes waar vossen in dekking kunnen liggen. Het zou dan

tegelijkertijd met de controle van de burchten kunnen worden uitgevoerd. Na 1 april, in het

broedseizoen, is deze vorm van vossenjacht niet geschikt in verband met de storende werking. (bron

Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)* deze drukjacht zou goed kunnen worden uitgevoerd

in de ruige rietstroken in het onderzoeksgebied. In op de kaart hieronder zijn de goede plaatsen voor

deze methode aangegeven. De gearceerde gebieden bestaan voor het grootste gedeelte uit rietzones

die uitgedreven kunnen worden. Deze rietzones kunnen ook s’winters worden gemaaid om zo de

vestiging van predatoren te voorkomen.

Kaart 12 Geschikte plaatsen voor het houden van een kleinschalige drukjacht ( Bron: Google maps 2012 aerodata)

48

Bestrijding van de Zwarte Kraai

De Zwarte kraai is beschermd op grond van artikel 4 van de Flora- en faunawet, maar staat sinds

2006 op de landelijke vrijstellingslijst. Daarom kan de Zwarte kraai jaarrond worden bestreden. Er zijn

meerdere manieren om de Zwarte kraai te bestrijden. De Zwarte Kraai heeft minder prioriteit

aangezien de vos de hoofdverantwoordelijke is voor de hoge predatiedruk in het gebied. Er dient

echter wel te worden meegenomen dat er een relatie kan bestaan tussen het hoge vossenbestand en

de lagere druk van de Zwarte Kraai. Als de vossenstand in het gebied door bestrijding daalt, kan de

predatiedruk van de Zwarte Kraai toenemen.

Preventieve maatregelen

Het verwijderen van potentiële nestbomen in het onderzoeksgebied en omstreken ( op de

kaart hieronder zijn geschikte locaties weergeven.

Kaart 13 Locaties waar potentiële nestbomen kunnen worden verwijderd ( Bron: Google maps 2012 Aerodata)

Schieten

Het is van groot belang dat er bij het afschieten van zwarte kraaien geen andere vogelsoorten per

ongeluk worden geschoten. Het moet dan ook voor 100% zeker zijn dat een kraaiennest wordt

gebruikt door zwarte kraaien en niet door andere dieren zoals de Boomvalk of de Ransuil , voordat

het bestreden mag worden. Er kunnen ook zwarte kraaien worden geschoten met behulp van plastic

lokkraaien en een camouflage scherm. De jager verschuilt zich en wacht tot de vogels boven de

lokkers hangen en kan ze vervolgens schieten. Deze methode wordt op dit moment al toegepast in

het onderzoeksgebied.

49

Nesten verwijderen

Nesten van zwarte kraaien kunnen verwijderd worden. Ook hierbij geldt dat er absolute

zekerheid moet bestaan dat het nest niet door een andere beschermde vogelsoort in gebruik is.

Vangkooien

Kraaienvangkooien zijn uitstekend geschikt voor de bestrijding van Zwarte kraaien. Ook Kauwen

kunnen ermee bestreden worden, hebben. In vergelijking met schieten

heeft de kraaienvangkooi een veel minder verstorende werking dan afschieten.

Een veel gebruikte kraaienvangkooi is de trechterval het is een kooi van 2,5 meter, waarbij de hoge

zijkanten naar het midden toe schuin naar beneden lopen tot een hoogte van circa 2 meter. In het

midden van de kooi bevindt zich over de gehele lengte van de kooi een opening, de zogenaamde

invalladder. Kraaien, gelokt door voer of een lokkraai, kunnen gemakkelijk via deze invallader in de

kooi komen, maar kunnen er vervolgens niet meer uit.

Deze vangkooien kunnen bij de bosschages in het onderzoeksgebied worden geplaatst.

Sinds 1 januari 2008 is een verbod op niet-selectieve vangmiddelen van kracht geworden. De

vangkooi voor zwarte kraaien valt hier ook onder. Tegelijkertijd hebben de Gedeputeerde Staten

van de Provincies de bevoegdheid gekregen om ontheffing te verlenen van dit verbod. Er geldt een

uitgebreide motiveringseis voor het besluit tot verlenen van een ontheffing. (bron

Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009)*

50

Literatuur

Rapporten:

Handleiding Pachtovereenkomsten It Fryske Gea versie 6 2009 Handleiding Pachtovereenkomsten It

Fryske Gea versie 6 2009 pagina’s

Kentie 2010 auteurs: Rosemarie Kentie, Jos C.E.W. Hooijmeijer, Christiaan Both en Theunis

Piersma.Grutto’s in Ruimte en tijd 2007-2010 Eindrapport. Kenniskring weidevogellandschap.

Pagina’s 8/37

Predatiebeheerplan Skriezekrite Idzegea 2009 auteur: Bob Jonge Poerink Predatiebeheerplan

Skriezekrite Idzegea 2009 op zoek naar verantwoordelijke regulatie van weidevogelpredatoren.

Pagina’s 15/42-49

SOVON onderzoeksrapport: auteurs P.W. Goedhart,W.A. Teunissen,H. Schekkerman.Effect van Nestbezoek en onderzoek op weidevogels 2008

Teunissen W.A., Schekkerman H. & Willems F. 2005. Predatie bij weidevogels. Op zoek naar de

mogelijke effecten van predatie op de weidevogelstand. Sovon-onderzoeksrapport 2005/11.Sovon

Vogelonderzoek Nederland, Beek–Ubbergen. Alterra-Document 1292, Alterra, Wageningen

pagina’s 9-10/26/31/33/34/38-40

Boeken

Natuurbeheer in Nederland; Auteurs: M.F.H. Hustings, R.G.M. Kwak, P.F.M. Opdam, M.J.S.M. Reijnen

1985. Vogelinventarisatie , achtergronden richtlijnen en verslaglegging. Pagina 19

Internetsites

Googlemaps.nl voor het maken van de kaarten.

Wikipedia.nl zoekopdracht Mayfieldmethode pagina 21

Foto’s

De afbeeldingen in dit rapport zijn allemaal gemaakt door Gjerryt Hoekstra .

51

Bijlage 1 Beheer op percelen in eigendom van it Fryske Gea.

Omschrijving beheerpakketten ( Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer situatie 2006-2012

Beheerspakket (Bp) beschrijving

4245 Pluspakket zeer soortenrijk weidevogelgrasland

Codes bemesting

Code omschrijving

A3 De pachter is verplicht het gepachte voor het broedseizoen ( tot uiterlijk 1 april) te bemesten met minimaal 7,5 ton per ha ruige strorijke stalmest en vervolgens naar keuze na 1 juli eenmaal te bemesten met maximaal 15 ton runderdrijfmest per ha. Afkomstig van eigen bedrijf, tot uiterlijk 1 september. Slootranden mogen niet worden bemest over een breedte van 3 meter

A4 De pachter is verplicht het gepachte voor het broedseizoen ( tot uiterlijk 1 april) te bemesten met uitsluitend, maar minimaal 7,5 ton per ha, strorijke stalmest. En of na de eerste snede eenmaal te bemesten met maximaal 15 ton runderdrijfmest per ha, afkomstig van eigen bedrijf. Slootranden mogen niet worden bemest over een breedte van 3 meter.

A5 De pachter is verplicht op het gepachte een bodemzuurgraad van pH= minimaal 4,8 te handhaven. Hiertoe mag bekalkt worden met uitsluitend natuurlijke kalkmeststoffen ( bv dolokal en of magkalk en of frimakalk) in de periode van 1 juli tot 1 april.

52

Codes seizoenbeweiding

Code omschrijving

C4 De pachter is verplicht het gepachte gedurende de periode van 1 mei to uiterlijk 15 oktober te weiden met maximaal 1 GVE per ha.

Maaien en Naweiden

Code omschrijving

D1 De pachter is verplicht van het gepachte de eerste snede te maaien op of na 15 juni. Het maaisel af te voeren en vervolgens na te weiden tot uiterlijk 1 november. De veebezetting is hierbij vrij

D2 De pachter is verplicht van het gepachte de eerste snede te maaien op of na 8 juni en het maaisel af te voeren. Vanaf 8 juni tot 1 juli mag er geweid worden met maximaal 1,5 GVE per hectare. Vanaf 1 juli tot uiterlijk 15 oktober mag er geweid worden met maximaal 3 GVE per ha.

Wisselbeheer

Code Omschrijving

E4 De pachter is verplicht het gepachte gedurende de periode van 1 april tot 15 juni maximaal 70% van de oppervlakte te weiden met maximaal 2 GVE per ha. En minimaal 30% van de oppervlakte te maaien en af te voeren op of na 15 juni. Na 15 juni is de veebezetting vrij tot uiterlijk 15 oktober . De tweede snede mag ook gemaaid en afgevoerd worden

53

Bijlage 2 Volwassen grutto gepredeerd door hermelijn.

54

Bijlage 3 Ei gepredeerd door Vos

55

Bijlage 4 Moervos markeert nest met urine Moervos predeert 3 eieren uit nest KP2801 op 26-4-12 vervolgens markeert ze het nest met een

urine. Vervolgens komt verschijnt ze op 28-4-12 opnieuw bij het nest en controleert het nest op

eieren en predeert het overgebleven ei.

56

Bijlage 5 Zogende moervos predeert nest

57

Bijlage 6 nesten van Buizerd /Zwarte kraai /Ekster

58

Bijlage 7 cameraopstelling bij een nest

59

Bijlage 8 Koppel grutto’s van nest SM-2201

60

Bijlage 9 Y6LYLB met kuiken bij nest KP-2805

61

Bijlage 10 Gebruikte Dataset Nest ID KP-2201 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661557 UTM5861187

Vinddatum 26-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status gepredeerd

Datum nest verlies 3-5-2012

Tijdstip predatie 3:05 uur

Predator moervos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden ja

Bijzonderheden geen Exposure time 10 dagen

Nest ID KP-2202 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661516 UTM5861169

Vinddatum 26-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 28-4-2012

Tijdstip predatie 22:11 uur

Predator moervos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden geen Exposure time 6 dagen

Nest ID KP2203 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661580 UTM5861093

Vinddatum 26-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 26-4-2012

Tijdstip predatie 22:14 uur

Predator Moervos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden geen Exposure time 4 dagen

62

Nest ID KP-2204 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661580 UTM5861090

Vinddatum 30-4-2012

Aantal eieren 3

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 2-5-2012

Tijdstip predatie 23:41uur

Predator Moervos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden geen Exposure time 6 dagen

Nest ID KP-2205 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661472 UTM5861047

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 7-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest Geen camera geplaatst

Exposure time 11 dagen

Nest ID KP-2206 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661519 UTM5861150

Vinddatum 5-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status 2 eieren Succesvol

Datum nest verlies 24-5-2012

Tijdstip predatie 3:35

Predator Vos

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden 24-5 2 eieren gepredeerd door vos

26-5 Vrouwtje gevangen en geringd Y6LYRY en 1 kuiken

geringd K54

Exposure time 27 dagen

63

Nest ID KP-2207 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661558 UTM5861075

Vinddatum 17-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Succesvol 24-5-2012 uitgekomen

Datum nest verlies NT

Tijdstip predatie N.v.t

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Vrouwtje geringd Y4LRLL zonder vlag.

Exposure time 27 dagen

Nest ID KP-2208 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661530 UTM5861126

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst Eieren niet ingemeten

Exposure time 12 dagen

Nest ID KP-2209 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661530 UTM5861125

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst eieren

niet ingemeten

Exposure time 12 dagen

64

Nest ID KP-2210 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661530 UTM5861123

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst eieren

niet ingemeten

Expusure time 12 dagen

Nest ID KP-2211 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661531 UTM5861095

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst eieren

niet ingemeten

Exposure time 12 dagen

Nest ID KP-2212 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661531 UTM5861090

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst eieren

niet ingemeten

Exposure time 12 dagen

65

Nest ID KP-2801 blootstellingstrijd

Coördinaten U0661013 UTM5861047

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 26-4-2012

Tijdstip predatie 22:52

Predator Moervos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Moervos markeert het nest op 26-4 met urine en

vervolgens controleert ze de volgende nacht het nest

opnieuw op eieren.

Exposure time 6 dagen

Nest ID KP-2802 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661040 UTM5861070

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 7-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst en

eieren niet ingemeten.

Exposure time 11 dagen

Nest ID KP-2803 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661580 UTM5861093

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 7-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Fungeerde als controle nest geen camera geplaatst en

eieren niet ingemeten.

Exposure time 11 dagen

66

Nest ID KP-2804 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661040 UTM5861070

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Nest verlaten

Datum nest verlies 14-5-2012

Tijdstip predatie nvt

Predator nvt

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden ja

Bijzonderheden Vrouwtje gevangen met de hand en geringd op 12-5-

2012 Y6LYYL

Exposure time 17 dagen

Nest ID KP-2805 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660974 UTM5861026

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Succesvol nest uitgekomen op 18-5-2012

Datum nest verlies Nvt

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Vrouwtje gevangen op 16-5 geringd Y6LYLB

Exposure time 27 dagen

Nest ID KP-2701 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660964 UTM5861020

Vinddatum 27-4-2012

Aantal eieren Onbekend

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies Onbekend

Tijdstip predatie Onbekend

Predator hermelijn

Vegetatiehoogte Kort

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Legsel voor vondst al gepredeerd.

Exposure time 2 dagen

67

Nest ID KP-0101 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661166 UTM5861321

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 3

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden geen Exposure time 12 dagen

Nest ID KP-0102 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661185 UTM5861384

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 1

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies Onbekend

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Waarschijnlijk hermelijn

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee wel foto

Bijzonderheden Nest voor vondst al gepredeerd

Exposure time 1 dag

Nest ID KP-0201 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661147 UTM5861282

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 1

Nest status verlaten

Datum nest verlies Onbekend

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Onbekend

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Legsel voor vondst al gepredeerd/ verlaten

Exposure time 1 dag

68

Nest ID KP-0202 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661209 UTM5861234

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 3

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Waarschijnlijk Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Camerabeelden niet duidelijk.

Exposure time 17 dagen

Nest ID KP-0203 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661268 UTM5861235

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Succesvol

Datum nest verlies Nvt

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Vrouwtje gevangen en geringd op 19-5 Y6LYLY

Op 21-5 3 kuikens geringd K33 K34 K35

Exposure time 27 dagen

Nest ID KP-0301 Blootstellingtijd

Coördinaten

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Camera beelden niet duidelijk

Exposure time 15 dagen

69

Nest ID KP-0302 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661392 UTM5861360

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Adulte vogel ook gepredeerd van het nest gepakt (zie foto

5)

Exposure time 20 dagen

Nest ID KP-2901 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661092 UTM5860964

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 2-5-2012

Tijdstip predatie 0:38 uur

Predator MoerVos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden 3 eieren gepredeerd 1 ei achtergebleven in het nest.

Exposure time 5 dagen

Nest ID KP-2902 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661093 UTM5861035

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 5-5-2012

Tijdstip predatie 2:18 uur

Predator Moervos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden geen Exposure time 12 dagen

70

Nest ID KP-2903 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661131 UTM5861002

Vinddatum 1-5-2012

Aantal eieren 3

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 4-5-2012

Tijdstip predatie 2:07 uur

Predator Vos

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Grutto vliegt van het nest en vos probeert hem te grijpen

maar is te laat hij kijkt de vogel na.

Exposure time 8 dagen

Nest ID KP-1901 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661742 UTM5861071

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 11-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Hermelijn

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Op 7-5 Mannetje van het koppel grutto’s ligt twee

meter van het nest gepredeerd door hermelijn.

Vrouwtje zit nog op het nest.

Exposure time 20 dagen

Nest ID KP-1902 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661784 UTM5860986

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 9-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Waarschijnlijk vos

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden geen Exposure time 18 dagen

71

Nest ID KP-1903 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661797 UTM5860994

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 22-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Waarschijnlijk kunnen vogels door het zeer hoge gras het

nest niet terugvinden.

Exposure time 24 dagen

Nest ID KP-1904 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661795 UTM5860994

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 3

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 22-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden nee

Bijzonderheden Op 9-5 mannetje gevangen met mistnet en geringd

Y6LYYB.

Exposure time 18 dagen

Nest ID SM-2401 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660850 UTM5861221

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 2

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 1 mei

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden geen Exposure time 10 dagen

72

Nest ID SM-3301 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661050 UTM5861060

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 2

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 23-4-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Waarschijnlijk hermelijn

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee wel foto

Bijzonderheden Nest voor vondst al gepredeerd

Exposure time 2 dagen

Nest ID SM-3302 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661054 UTM5861061

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 0

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 23-4-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator onbekend

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Nest voor vondst al gepredeerd

Exposure time 2 dagen

Nest ID SM-1301 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660287 UTM5861582

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 3

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 14-5-2012

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Vos

Vegetatiehoogte laag

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Geen camerabeelden maar krabsporen van muizende

vos vlakbij het nest.

Exposure time 21 dagen

73

Nest ID SM-1302 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660303 UTM5861655

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status Succesvol

Datum nest verlies Nvt

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Op 15-5 4 kuikens geringd K14/K15/K16/K17

Exposure time 27 dagen

Nest ID SM-1303 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660264 UTM5861564

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status Succesvol

Datum nest verlies Nvt

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden 17-5 nest uitgekomen Exposure time 27 dagen

Nest ID SM-1401 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660313 UTM5861617

Vinddatum 24-4-2012

Aantal eieren 4

Nest status gepredeerd

Datum nest verlies 16-5-2012

Tijdstip predatie 23:14 uur

Predator Vos (rekel)

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Nest uitgekomen maar kuikens worden een voor een uit het nest gehaald door vos. Vos loopt weg met 4 kuikens

in de vang.

Exposure time 27 dagen

74

Nest ID SM-1901 Blootstellingtijd

Coördinaten Onbekend

Vinddatum 30-4-2012

Aantal eieren 2

Nest status gepredeerd

Datum nest verlies Onbekend

Tijdstip predatie Onbekend

Predator Waarschijnlijk kraai

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Nest voor vondst al gepredeerd

Exposure time 2 dagen

Nest ID SM-1902 Blootstellingtijd

Coördinaten Onbekend

Vinddatum 30-4-2012

Aantal eieren 1

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies Onbekend

Tijdstip predatie Nvt

Predator Waarschijnlijk kraai

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Nee

Bijzonderheden Nest voor vondst al gepredeerd

Exposure time 2 dagen

Nest ID SM-2501 Blootstellingtijd

Coördinaten U0661035 UTM5861294

Vinddatum 25-4-2012

Aantal eieren 2

Nest status Vertrapt door schaap

Datum nest verlies 1-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Nest vertrapt door schaap Exposure time 6 dagen

75

Nest ID SM-2201 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660373 UTM5861414

Vinddatum 25-4-2012

Aantal eieren 3

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 1-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden mannetje Y4LRLB vrouwtje Y2RLBL

Exposure time 9 dagen

Nest ID SM-2101 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660313 UTM5861461

Vinddatum 26-4-2012

Aantal eieren 3

Nest status Succesvol

Datum nest verlies Nvt

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Vrouwtje geringd Y4RBLL 1 kuiken geringd K36

Exposure time 27 dagen

Nest ID SM-5201 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660472 UTM5860329

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 3

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 8-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Laag

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Nest waarschijnlijk al verlaten voor vondst . Vos

loopt langs het nest maar laat eieren liggen.

Exposure time 5 dagen

76

Nest ID SM-6501 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660548 UTM5860485

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Gepredeerd

Datum nest verlies 24-5-2012

Tijdstip predatie 4:34 uur

Predator Waarschijnlijk vos

Vegetatiehoogte Hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Camerabeelden onbruikbaar predator moeilijk te

identificeren

Exposure time 20 dagen

Nest ID SM-4901 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660373 UTM5860599

Vinddatum 7-5-2012

Aantal eieren 4

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 15-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Nest verlaten Exposure time 12 dagen

Nest ID SM-4902 Blootstellingtijd

Coördinaten U0660388 UTM5860548

Vinddatum 15-5-2012

Aantal eieren 3

Nest status Verlaten

Datum nest verlies 24-5-2012

Tijdstip predatie Nvt

Predator Nvt

Vegetatiehoogte Half hoog

Camerabeelden Ja

Bijzonderheden Nest verlaten Exposure time 15 dagen

77

Bijlage 11 Resultaten van de PTT-tellingen datum tijdstip punt diersoort aantal Bijzonderheden

21-mrt-12 11:30 1 blauwe reiger 2

Bruine Kiekendief 1

zilvermeeuw 10

zwarte kraai 2

2 Buizerd 2

Kauw 5

Zwarte kraai 8

3 ooievaar 1

zilvermeeuw 20

Zwarte kraai 2

4 zilvermeeuw 42

5 ekster 2

zilvermeeuw 83

26-mrt 15:15 1 Kauw 3

zilvermeeuw 20

zwarte kraai 8

2 ekster 2

Kauw 12

zwarte kraai 3

3 Buizerd 1 buizerd en kraai vechten

ekster 2

zilvermeeuw 15

zwarte kraai 2

4 zwarte kraai 2

5 zwarte kraai 1

ekster 2

zilvermeeuw 100+

6 Buizerd 1

Kauw 2

zilvermeeuw 2

28-mrt-12 10:00 1 Buizerd 1 zonnig weer Wind NW 3 bft

ekster 1

Kauw 2

zilvermeeuw 14

zwarte kraai 4

2 Buizerd 1

Kauw 5

zwarte kraai 5

3 zilvermeeuw 15

zwarte kraai 2

4 ekster 1

zwarte kraai 2

5 Kauw 3

78

zilvermeeuw 20

zwarte kraai 3

6 Buizerd 1

zilvermeeuw 1

2-apr-12 10:30 1 Buizerd 1 Bewolkt Wind W-NW 2 bft

ekster 2

Kauw 2

torenvalk 1

zilvermeeuw 17

zwarte kraai 2

2 Buizerd 2

zilvermeeuw 5

zwarte kraai 4

3 Buizerd 1

ekster 10

zilvermeeuw 15

zwarte kraai 1

4 ekster 2

zwarte kraai 10

5 ekster 2

Kauw 2

zwarte kraai 3

6 zilvermeeuw 10

zwarte kraai 1

6-apr-12 8:00 1 zwarte kraai 5 mistig weer

ekster 2

kokmeeuw 1

Buizerd 1

2 zwarte kraai 4

zilvermeeuw 1

Kauw 8

3 zwarte kraai 5

zilvermeeuw 7

ekster 4

kokmeeuw 2

stormmeeuw 3

Kauw 4

4 Buizerd 1

zwarte kraai 2

Kauw 2

5 Buizerd 1

zwarte kraai 8

Kauw 30

ekster 8

zwartkopmeeuw 1

79

6 zilvermeeuw 1

kauw 10

Buizerd 1

13-apr-12 8:00 1 Kauw 3 Bewolkt windstil

Buizerd 1

kokmeeuw 25

zilvermeeuw 15

2 zwarte kraai 3

kokmeeuw 15

torenvalk 1

Buizerd 1

slechtvalk met prooi

3 zwarte kraai 5

ekster 5

kokmeeuw 6

zilvermeeuw 5

Kauw 4

4 ekster 2

Kauw 2

Buizerd 1

5 zilvermeeuw 3

ekster 2

kokmeeuw 100+

zilvermeeuw 20

zwarte kraai 3

6 zwarte kraai 5

17-apr-12 10:00 1 zwarte kraai 5 Bewolkt wind ZW 5 bft

Kauw 6

kokmeeuw 7

ekster 2

blauwe reiger 1

2 zwarte kraai 5

kokmeeuw 3

zilvermeeuw 3

3 zwarte kraai 2

torenvalk 1

4 ekster 2

kokmeeuw 2

zwarte kraai 2

5 zwarte kraai 4

kokmeeuw 6

ekster 4

6 zwarte kraai 3

kokmeeuw 7

23-apr-12 8:30 1 kokmeeuw 3 Regenachtig west 3 bft

80

zwarte kraai 4

Kauw 3

2 zwarte kraai 6

kokmeeuw 3

slechtvalk met prooi 1

Kauw 10

3 zwarte kraai 5

roek 2

kokmeeuw 80+

ekster 2

4 zwarte kraai 2

ekster 2

kokmeeuw 2

5 zilvermeeuw 2

kokmeeuw 60+

zwarte kraai 8 Grote groep kraaien en kauwen

Kauw 80+

1-mei-12 8:00 1 Kauw 17 regenachtig wind 4 bft

zwarte kraai 4

ekster 1

torenvalk 1

blauwe reiger 1

2 roek 15

Kauw 12

zwarte kraai 2 predeert scholekster nest

kokmeeuw 2 Grote groep kraaien en kauwen

3 zwarte kraai 4

zilvermeeuw 1

kokmeeuw 2

Kauw 1

ekster 1

4 ekster 2

zwarte kraai 1

slechtvalk 1

5 Buizerd 1

zilvermeeuw 11

Kauw 1

kokmeeuw 3

zwarte kraai 1

ekster 1

6 kokmeeuw 1

81

Bijlage 12 Tabel voor het berekenen van de uitkomstdatum van Grutto eieren

L1 Hoek in ° Aantal dagen bebroed H2 Hoogte in mm

<28 0 29/30 1 31/32 2 33-35 3 36-42 4 43-54 5 55-65 6 66-70 7 71-75 8 76/77 9 78 10 79 11 90 12 0/0,5

13 1/1,5

14 2

15 2,5

16 3

17 3,5

18 4

19 4,5

20 5

21 5,5

22 6

23 6,5

24/25 uit

Deze methode is ontwikkeld in 1980/1982 door de RUG Groningen door Dick Veldman en door A.J.

Beintema van het Rijksinstituut voor Natuurbeheer.

82

Bijlage 13 Lotgevallen nesten besproken per perceel.

Op de volgende 5 pagina’s wordt de situatie per perceel geschetst. Er wordt uitgelicht welke nesten

er op welke percelen zijn gevolgd en of deze nesten werden verlaten, gepredeerd of succesvol

uitkwamen. De volledige historie van elk nest is te vinden in bijlage 10.

Percelen KP22/KP19/ KP27

Op perceel KP22 lagen 12 nesten waarvan er 2 succesvol waren. In totaal werden er op dit perceel 10

nesten gepredeerd. Al deze tien nesten werden gepredeerd door de Vos. Op het perceel bevonden

zich 6 controle nesten. Bij deze nesten is geen camera geplaatst en zijn de eieren niet ingemeten om

zo de invloed van een camera bij het legsel op de predatie te laten zien. Echter al deze controle

nesten werden toch gepredeerd. Opvallend was dat het legsel KP-2206 deels gepredeerd werd. Er

werden twee eieren van het legsel gepredeerd door een Vos, maar de overige twee eieren kwamen

later toch nog uit.

Op perceel KP27 is een nest gevonden dat al voor vondst was gepredeerd door een hermelijn.

Op perceel KP19 zijn totaal 4 nesten gevolgd waarvan er 3 werden verlaten en 1 gepredeerd door

een vos. Bij het nest KP-1901 werd een adulte grutto gepredeerd door een hermelijn. De hoge

verlating op dit perceel kan ook te maken hebben met de hoge vegetatie op het perceel. Het leek dat

de Grutto’s na verstoring van predatoren door het lange gras het nest niet konden terugvinden.

Kaart 14 Lotgevallen van Gruttolegsels op Precelen KP22/ KP19/ KP27 (Bron: Google maps aerodata 2012)

83

Perceel KP01/KP02/KP03/SM19/SM24/SM29

Op perceel KP01 werden twee Gruttolegsels gevonden KP-0101 en KP-0102 het eerste legsel werd

gepredeerd door een vos en het tweede legsel KP-0102 werd ook gepredeerd waarschijnlijk door een

hermelijn gezien de situatie aangetroffen bij het nest.

Op perceel KP02 zijn 3 legsels gevolgd waarvan 1 nest voor de vondst al was verlaten en een koud ei

aangetroffen werd in het nest. Vervolgens werd er op dit perceel een nest gepredeerd door een vos.

Ook was er op dit perceel 1 nest succesvol. Bij dit nest werd het vrouwtje gevangen en geringd op 19-

5-12 (Elske Y6LYLY) ook werden er op 21-5-12 3 kuikens met een codevlag geringd. Opvallend was

dat dit nest het grootste aantal nestbezoeken had gehad. Dit kwam mede door een mislukte

vangpoging van de volwassen Grutto op het nest.

Op perceel KP03 zijn twee legsels gevolgd. Beide legsels werden gepredeerd door een Vos. Ook werd

bij nest KP0302 een adulte vogel bij het nest gepredeerd door een vos.

Op perceel SM19 zijn twee legsels gevolgd, deze legsels werden gepredeerd door een Zwarte Kraai.

Op perceel SM24 werd een legsel met twee eieren verlaten en op perceel SM25 werd een legsel

vertrapt door weidende schapen.

Kaart 15 Lotgevallen Gruttolegsels op de percelen SM19/SM24/SM25/KP01/KP02/KP03 (Bron: Google maps aerodata 2012)

84

Perceel SM33/KP28/KP29

Op perceel SM33 zijn twee legsels gepredeerd een legsel door een Hermelijn, dit is vastgesteld op de

situatie aangetroffen bij het nest, en een legsel werd gepredeerd door een onbekende predator.

Beide legsels waren voor vondst al gepredeerd.

Op perceel KP28 zijn 5 legsels gevolgd waarvan er 1 succesvol was. Bij dit nest is op 16-5 het vrouwtje

gevangen en is haar de combinatie Y6LYLB gegeven, het nest is uitgekomen op 18-5-12. De nesten

KP-2802 en KP-2803 dienden als controle nest, ze werden beide gepredeerd door een vos. Nest

KP2801 werd gepredeerd door een moervos die het nest markeerde met urine om de volgende nacht

terug te keren en het nest nogmaals te controleren op eieren. Nest KP-2804 werd verlaten bij dit

nest is wel het vrouwtje gevangen en geringd (Y6LYYL) op 12-5-12, ze kon bij de controle van het nest

met de hand van het nest worden gepakt.

Er werden op perceel KP29 3 gruttolegsels gevonden en allemaal gevolgd met een camera. Alle drie

de nesten werden gepredeerd door een vos.

Kaart 16 Lotgevallen Gruttolegsels op percelen SM33/KP28/KP29 (Bron: Google maps aerodata 2012)

85

Percelen SM13/SM14/SM21/SM22

Op perceel SM13 werden 3 legsels gevolgd nest SM-1301 werd gepredeerd door een vos. De nesten

SM-1302 en SM-1303 waren succesvol. Nest SM-1302 kwam uit op 15-5 er werden 4 kuikens

aangetroffen in het nest de kuikens zijn geringd met een code vlag (K14/K15/K16/K17). Nest SM-

1303 kwam uit op 17-5. Op perceel SM14 werd een legsel gevonden en gevolgd met een camera. Het

nest kwam uit op de middag van 16-5 de 4 kuikens werden echter diezelfde avond gepredeerd door

een Vos (zie afbeelding 4)

Op perceel SM21 werd een legsel gevonden en gevolgd met een camera. Het vrouwtje van dit

gruttopaar was geringd met de combinatie Y4RBLL. Het nest was succesvol 1 van de kuikens kon

worden geringd met de codevlag K36.

Op perceel SM22 werd op 25 april 1 nest gevonden waarvan beide volwassen vogels waren geringd.

Het vrouwtje met de combinatie Y2RLBL( gevangen in 2008 in de Súdermarpolder door Krijn Trimbos)

en het mannetje met de combinatie Y4LRLB( gevangen in Nijhuizum Monnikeburenpolder in2009

door Niko Groen ), Uit de gegevens uit de database bleek dat deze vogels hebben overwinterd in

Spanje ( Veta la Palma Isla Mayor) Ze zijn vervolgens op 6 maart gezien bij Oudega. Op 14 maart zijn

ze voor het eerst samen gezien bij Koudum( Polder Grote Gersloot west). Op 28 maart werden ze

voor het eerst als koppeltje gezien op het perceel SM22 waar ze vervolgens op 25 april een nest met

3 eieren hebben geproduceerd. Al deze moeite bleek tevergeefs want het nest werd verlaten op 1

mei. Foto’s van het koppel zijn te zien in bijlage 8.

Kaart 17 Lotgevallen Gruttolegsels op percelen SM13/SM14/SM21/SM22 (Bron: Google maps aerodata 2012)

86

Percelen SM49/SM52/SM56

Op perceel SM49 werden twee legsels gevonden en gevolgd met een camera beide legsels werden

verlaten. Op perceel SM52 werd een legsel gevonden dat voor de vondst al was verlaten. Bijzonder

was echter wel dat op camerabeelden te zien was dat een vos bij het verlaten nest langskwam, maar

de koude verlaten eieren ongemoeid liet. Op perceel SM56 werd een legsel gevonden dat op de

nacht van 24 mei gepredeerd werd door een Vos.

Kaart 18 Lotgevallen Gruttolegsels op percelen SM49/SM52/SM56 (Bron: Google maps aerodata 2012)

87

Bijlage 14 Reconix Hyperfire Camera