Precies mijn type

Simon Garfield

Precies mijn typeUit het Engels vertaald door

Ernst de Boer en Ankie Klootwijk

Uitgeverij Podium

Amsterdam

Just my type.indb | Sander Pinkse Boekproductie | 06-04-12 / 11:10 | Pag. 3

Ook al wist je niet hoe het heette, toch ben je Comic Sans vast wel

eens tegengekomen. Het ziet eruit als een handschrift waar een

elfjarige heel erg zijn best op heeft gedaan: vloeiende ronde let

ters, niets onverwachts, het soort vorm dat je in lettersoep vindt,

als magneet op de ijskast of in het dagboek van Adrian Mole. En

als je ergens een woord ziet waarvan elke letter een andere kleur

heeft, staat dat woord meestal in Comic Sans.

Comic Sans is een uit de hand gelopen lettertype. Het is eigen

lijk bedacht voor een specifiek doel, door iemand met een gede

gen achtergrond in de filosofie van de grafische kunsten en het is

met goede bedoelingen op de wereld losgelaten. De maker ervan

heeft nooit de intentie gehad walging of weerzin op te roepen,

en het was zeker niet zijn bedoeling dat het — zoals is gebeurd —

op de zijkant van een ambulance of op een grafsteen terecht zou

Uw type is hier niet gewenst 1


17uw type is hier niet gewenst

komen. Het was grappig bedoeld. En vreemd genoeg is het nooit

als drukletter ontworpen.

De schuldige — hoewel het niet de eerste keer is dat hij als

zodanig is aangewezen, en hij alle kritiek met een goedmoedig

schouderophalen afdoet — is Vincent Connare. In 1994 zat Con

nare naar zijn computerscherm te staren en dacht hij dat hij de

menselijke conditie kon verbeteren. Die gedachte staat aan het

begin van de meeste lettertypen. In het geval van Connare wilde

hij een probleem oplossen dat zijn werkgevers onnadenkend

hadden veroorzaakt.

Connare werkte voor Microsoft. Hij was er niet lang nadat het

bedrijf de dienst in de digitale wereld ging uitmaken komen wer

ken, maar nog voordat het werd bestempeld als het ‘rijk van het

kwaad’. Zijn functieomschrijving luidde niet ‘lettertypeontwer

per’, want dat zou associaties oproepen met de oude wereld van

ambachtelijke houtsnijkunst, maar ‘typografisch deskundige’.

Hij kwam van Agfa/Compugraphic, waar hij aan vele lettertypen

had gewerkt, waarvan Microsofts rivaal Apple er een aantal in li

centie had, en hij was oorspronkelijk opgeleid als fotograaf en

kunstschilder.

Begin 1994 keek hij op een dag naar zijn computerscherm en

zag iets raars. Hij probeerde een proefversie van Microsoft Bob

uit, een softwarepakket dat speciaal ontworpen was om gebruiks

vriendelijk te zijn. Het omvatte een programma voor financieel

beheer en een tekstverwerker, en een tijdlang viel het onder de

verantwoordelijkheid van Melinda French, die zou trouwen met

Bill Gates.

Connare had in de gaten dat er één ding helemaal niet deugde

aan Bob: het lettertype. De in toegankelijke taal gestelde en met

aantrekkelijke illustraties gelardeerde aanwijzingen (die ove

rigens waren bedoeld om mensen met computervrees over de


18 precies mijn type

streep te trekken) waren in Times New Roman gezet. Dat was le

lijk, want de software zelf zag er warm en donzig uit en nam je bij

de hand, terwijl Times New Roman traditioneel en afstandelijk

overkwam. De keuze was nog onbegrijpelijker in combinatie met

de kindvriendelijke illustraties, niet in de laatste plaats die van

Bob zelf, een kwispelend, zachtaardig hondje.

Connare attendeerde de makers van Microsoft Bob erop dat

hij gezien zijn ervaring met educatieve software en software voor

kinderen wellicht de juiste man was om de vormgeving van hun

nieuwste product onder handen te nemen. Waarschijnlijk hoef

de hij niet eens uit te leggen waarom Times New Roman onge

schikt was, want ten eerste zag je het overal, en ten tweede was

het ontzettend saai. Times New Roman werd in het begin van de

jaren dertig ontworpen door Stanley Morison, een briljante ty

pograaf die zijn stempel heeft gedrukt op de moderne uitgevers

wereld, toen hem gevraagd werd The Times in een nieuw jasje te

steken. Dit werk leek in de verste verte niet op de tegenwoordige

vernieuwing van kranten; tegenwoordig gaat het om facelifts die

voornamelijk zijn bedoeld om de jeugdige uitstraling te vergro

ten en om een dalende oplage op te krikken. Des

tijds was het voornaamste doel: helderheid.

Morison beweerde: ‘Een drukletter die niet

alleen vandaag wil bestaan maar ook een

toekomst wil hebben, mag niet al te “afwij

kend” en niet al te “jolig” zijn.’

Maar elk lettertype is het product van zijn

tijd, en in het midden van de jaren negen

tig, aan het begin van het digitale

Microsoft Bob, een hond op zoek naar een lettertype



tijdperk, ging Vincent Connare aan het werk om Morison in het

ongelijk te stellen.

In veel opzichten bestond Comic Sans al voordat Connare het le

gitimeerde door het een naam te geven. Het werd natuurlijk al

in stripboeken gebruikt (het lettertype werd oorspronkelijk dan

ook Comic Book genoemd). Een van de boeken die Connare bij

Microsoft op zijn bureau had liggen, was Batman: The Dark Knight

Returns, door Frank Miller, in samenwerking met Klaus Janson

en Lynn Varley. Hierin zegt de superheld op leeftijd zijn rustige

leventje vaarwel om de strijd aan te binden met verschrikkelij

ke vijanden om alleen maar tot de ontdekking te komen dat hij

minder populair is bij de autoriteiten van Gotham City dan ooit

tevoren. Het boek werd een geweldige crossoverhit, en sloeg aan

bij mensen die het tot dan toe gênant gevonden zouden hebben

om gezien te worden met wat op dat moment een geaccepteer

de kunstvorm begon te worden: het beeldverhaal. Samen met

Watchmen, een duistere inspiratiebron voor Comic Sans



Watchmen van Alan Moore en Dave Gibbon, waardoor Connare

ook beïnvloed was, markeerde het een nieuw tijdperk waarin co-

mics zich als een volwaardige literatuur en kunstvorm afficheer

den.

Batman: The Dark Knight Returns verschilde niet zo heel veel

van de oude DC Comics en Marvel Comics, hoewel de modernere

uitgaven iets veel onheilspellenders hadden, omdat de persona

ges erin werden verscheurd door innerlijke demonen. De waarde

ervan voor de typograaf school in die welhaast sublieme versmel

ting van tekst en beeld, waarin de ene component de andere niet

verdrong en beide gelijktijdig konden worden verslonden. Het

was alsof je naar een volmaakt ondertitelde film keek. Wanneer de

Joker, die schijnbaar op sterven ligt, eruitgooit: ‘I’LL... SEE YOU... IN HELL —’ schiet de lezer met ingehouden adem van tekstballon

naar tekstballon. Dit is een volmaakte letter, dat wil zeggen opti

maal geschikt voor dit medium. In een bijbel zou hij merkwaardig

staan.

Daar streefde Connare ook naar, maar hij besefte dat de tekst

in stripboeken niet altijd zo goed aansloot bij de afbeeldingen.

Mensen die jarenlang geen stripboek hadden ingekeken, zouden

misschien eerder vertrouwd zijn met Roy Lichtensteins popart

stijl, die zowel was geïnspireerd op de comics uit de jaren vijftig

als op de poëzie van Phil Spectors platen. Uit Lichtensteins ge

bruik van de woorden ‘whaam!’ en ‘aaarrrggghhh!!!’ sprak

een primitief ironisch commentaar, en de geelharige jongeda

mes die snikten: ‘Zo had het moeten beginnen! Maar het is hope

loos!’ getuigden van een intelligent gevoel voor humor. Maar dit

waren opdringerige letters, letters met een opmerkelijke bood

schap.

Connare wist natuurlijk dat Lichtenstein noch Frank Miller

drukletters gebruikte, maar letters die voor elke ballon met de



hand waren ingetekend. Dat maakte een enorme flexibiliteit en

verscheidenheid mogelijk — je kon een lettergreep accentueren

door een grotere druk op de pen uit te oefenen, en er waren geen

twee letters precies gelijk — maar al met al had Connares waarde

ring voor hun vakmanschap het probleem van Microsoft Bob niet

opgelost. De interface van deze nieuwe software had een nieuwe

letter nodig die eruitzag alsof die door een creatieve en vriende

lijke hand was gemaakt (een hand die jouw hand vasthield als je

verderklikte). De door hem ontworpen letters zouden wel steeds

gelijk zijn, maar zouden toch iets menselijks hebben.

Connare gebruikte de destijds gangbare tool voor het ontwer

pen van drukletters op een computer, Macromedia Fontographer,

en tekende elke letter keer op keer op een raster tot hij de stijl

te pakken had waarnaar hij op zoek was. Hij maakte een letter

type dat associaties opriep met een stompe kinderschaar: zach

te, ronde letters zonder scherpe punten waar je aan kon blijven

haken. Hij maakte zowel kapitalen als onderkast en drukte ze af

om de afmetingen ervan te bestuderen als ze naast elkaar ston

den. Zoals de meeste ontwerpers had hij zo zijn manieren om

zijn ogen te ontspannen, zodat hij zich kon concentreren op het

witte papier achter de letters, om zo de ruimte tussen de tekens,

de ruimte tussen regels tekst en de ‘dikte’ van de letters te bepalen

— hoe licht of vet ze moesten worden, hoeveel inkt ze per pagina

gebruikten en hoeveel pixels ze op het scherm in beslag namen.

Vervolgens stuurde hij zijn geesteskind naar de mensen die

aan Microsoft Bob werkten, en zij hadden slecht nieuws. Alles in

het softwarepakket was afgestemd op de afmetingen van Times

New Roman — niet alleen de keuze en de grootte van de letter,

maar ook de grootte van de tekstballonnen die erin voorkwamen.

Comic Sans was iets groter dan Times New Roman, zodat het er

niet zonder meer in paste.



Microsoft Bob werd volgens plan uitgebracht in het oorspron

kelijke lettertype en het werd geen succes. Officieel schreef nie

mand dat toe aan het ongeschikte lettertype. Maar niet lang

daarna werd Connares lettertype toegepast in Microsoft Movie

Maker, en het werd een regelrechte hit. En dat was het begin van

de zegetocht van een lettertype dat slechts was bedoeld als oplos

sing voor een probleem.

Comic Sans ging de wereld rond nadat het als extra lettertype in

Windows 95 was opgenomen. Nu kon de hele wereld het niet al

leen zien, maar ook gebruiken. Omdat het er zo onconventioneel

en naturel uitzag, leek het je als student misschien geschikter als

kop boven je essay dan een zware, formele letter als de Clarendon

(die van 1845 dateert). Men begon de letter te gebruiken voor

menu kaarten, wenskaarten, uitnodigingen en voor op bomen ge

niete, zelf gedrukte posters. Het was virale marketing avant la let

tre, en net als een goeie grap was het in het begin geinig. Connare

legde uit waarom het zo’n succes had. ‘Omdat het soms beter is

dan Times New Roman, daarom.’

Daarna begon Comic Sans op andere plaatsen op te duiken:

Comic Sans in al zijn kinderlijke glorie



op ambulances, pornosites, op het rugpand van de shirts van het

Portugese nationale basketbalteam, bij de bbc en in Time Maga-

zine, en in advertenties voor hoge gympen van Adidas. Het werd

gemeengoed, en plotseling leek Times New Roman niet meer

zo’n beroerd lettertype.

In de eenentwintigste eeuw begonnen mensen zich aan Comic

Sans te storen; eerst werden er nog grapjes over gemaakt, maar

al snel klonk er meer venijn in door. Bloggers keerden zich erte

gen, wat altijd gevaarlijk is, en plotseling werd Vincent Connare

het middelpunt van een haatcampagne op internet. Er ontstond

een papamamabedrijf omheen, van waaruit Holly en David

Combs per postorder mokken, petten en Tshirts met de tekst

ban comic sans verkochten. En daarnaast presenteerden ze

natuurlijk hun eigen manifest:

We begrijpen dat de keuze voor een font een kwestie van

persoonlijke voorkeur is en dat veel mensen het wellicht

niet met ons eens zijn. We geloven in de onaantastbaarheid

van de typografie en dat de tradities en de kwaliteitscriteria

van dit ambacht te allen tijde in ere gehouden dienen te

worden... Juist de kwaliteit en de eigenschappen van een

lettertype brengen aan de lezer een betekenis over die

verder gaat dan louter syntaxis.

Het echtpaar Combs, dat samen het boek Peel heeft geschreven,

dat de sociale geschiedenis van de sticker documenteert, had el

kaar op een zaterdag in een synagoge in Indianapolis ontmoet;

Holly zegt dat ze meteen smoorverliefd werd zodra ze over let

tertypen begonnen te praten. Ze waren allebei liefhebbers van

authentieke, doeltreffende lettertypen, zoals hun manifest dui

delijk maakt:



Voor het ontwerpen van een bord met de tekst verboden

toegang is een zwaar font dat de aandacht trekt, zoals

Albertus Ä % ) ' & ( +

/ Centaur Franklin Gothic Times New Roman Helvetica Gill Sans Frutiger

* , Verdana 0 Gotham Comic Sans -

Arial Black Trebuchet Baskerville Lucida Tahoma

of




Arial Black Trebuchet Baskerville Lucida Tahoma, heel geschikt. Het zou belachelijk zijn

om zo’n verbodsbepaling in Comic Sans te zetten... alsof je

in clownskostuum zou verschijnen op een feest waar je in

avondkleding wordt verwacht.

Maar daarna kreeg het manifest van de Combs iets van een tekst

die de futuristen na een avond met te veel absint hadden kun

nen schrijven, waarin ze het proletariaat opriepen in opstand te

komen tegen het kwaad van Comic Sans, en petities te onderte

kenen waarin een verbod werd bepleit.

Hun website trok veel aandacht en is een voorbeeld van de

snelheid waarmee een lettertype zich over de digitale wereld kan

Konijntje krijgt klappen — agressieve propaganda van de Ban Comic Sans-website



verspreiden en hoeveel invloed het kan uitoefenen. Uit ZuidAfri

ka kwam de jammerklacht: ‘Ik ben gedwongen een taal te leren

die Afrikaans heet, en die op het Vlaams lijkt. Vrijwel elk studie

boek is volledig in Comic Sans gedrukt.’

De campagne toonde duidelijk aan dat niet alleen de wereld

van de typografie, maar ook het grote publiek zich bewust was

van de dagelijkse verschijningsvorm van woorden, en daar een

mening over had. De Wall Street Journal plaatste een artikel op de

voorpagina over Comic Sans en de beweging die het wilde boycot

ten (in het strenge lettertype Dow Text, met een kopregel in het

frisse Retina), waarin werd uitgelegd dat het lettertype zo impo

pulair was dat het weer retrochic werd, net als lavalampen. Design

Week ging zelfs zover om Comic Sans op de cover af te drukken

met een provocerende tekstballon in de stijl van Lichtenstein

met de tekst: ‘Het populairste font ter wereld!?’

Het echtpaar Combs gelooft niet echt dat Comic Sans het

kwaad van onze tijd is. In interviews stellen ze zich redelijk op:

‘Comic Sans staat fantastisch op een snoepverpakking,’ zegt Dave

Combs. ‘Maar ik vind dat het op een grafsteen niet kan.’ Hebt u

dat werkelijk weleens gezien? ‘Ja, dat heb ik echt gezien.’ En waar

zou het nog meer niet passen? ‘Ik was een keer in de wachtkamer

van een huisarts,’ herinnert Holly Combs zich, ‘en daar lag een

brochure in Comic Sans over het prikkelbaredarmsyndroom...’

Connare had dit op twee manieren kunnen opvatten, maar hij

was slim en wist wat al die aandacht waard was. Hij nam het op

voor Comic Sans, maar gaf ook de beperkingen ervan toe. Net

als de lexicografen van Dr. Johnson kunnen ontwerpers van let

tertypen zelden lof verwachten, maar zolang ze geen kritiek los

maken, doen ze het goed. En het gebeurt al helemaal zelden dat

ze beroemd worden, of op een negatieve manier in de publiciteit



komen, zoals Connare overkwam, die een tijdlang de bekendste

letterontwerper van de wereld was.

In de zestien jaar nadat hij Comic Sans had ontwikkeld, heeft

Connare verscheidene andere opmerkelijke lettertypen ont

worpen, waarvan




Arial Black Trebuchet Baskerville Lucida Tahoma het bekendst is, een semiformeel

humanistisch font met mooie rondingen, dat ideaal is voor web

design.* Maar zijn roem heeft hij vooral te danken aan zijn eerste

creatie. ‘De meeste mensen die niet in het vak zitten, kennen het

font,’ zegt hij. ‘Ik word voorgesteld als die vent van Comic Sans.

“Wat doe je voor werk?” vragen ze me. “Ik ontwerp lettertypen.”

“Noem er eens een?” “Misschien heb je weleens gehoord van

Comic Sans.” En dan zeggen ze allemaal ja.’

Dat zou onder andere kunnen komen door de emotionele la

ding van Comic Sans, en dan vooral door de warmte die dit let

tertype uitstraalt. Connare heeft een monografie geschreven over

zijn eigen idool, William Addison Dwiggins, die in 1935 Electra

ontwierp, een robuuste boekdrukletter die een afspiegeling

moest zijn van het geratel van het machinetijdperk, met randen

als de vonken en spatten van een smeltoven. Ook dit was een font

met een emotionele lading, en Dwiggins stelde zich een gesprek

voor waarin hij zijn ambities nader zou kunnen verklaren: ‘Als je

geen warme letter weet te maken, heb je er niets aan als je warme,

menselijke ideeën op papier wilt zetten, dan is het gewoon een

bak vol klinknagels... Potverdorie nog aan toe, ik zou graag een

letter ontwerpen die precies bij 1935 past, maar dan moet het wel

een wárme letter zijn — zo volbloedig en karaktervol dat hij van de

pagina springt.’ (Dwiggins was een man van pakkende uitspra

* Zowel Trebuchet als Comic Sans wordt enorm gewaardeerd door mensen die met dyslectische kinderen werken; door hun gemoedelijkheid en helderheid zijn ze toeganke-lijker dan strengere en meer traditionele lettertypen.



ken: de uitvinding van de term ‘grafisch ontwerp’ wordt aan hem

toegeschreven.)

Connare doet soms wat raadselachtig over zijn faam. ‘Als je

van Comic Sans houdt, weet je niet veel van typografie. Als je er

een hekel aan hebt, weet je ook al niet veel van typografie en kun

je beter een andere hobby zoeken.’ En soms mailt hij nieuwe ken

nissen een pdf met een diapresentatie in plaats van hun het hele

verhaal uit de doeken te doen. Die bevat niet alleen merkwaar

dige toepassingen van zijn lettertype, maar ook de brief die hij

van de actievoerders van Ban Comic Sans ontving, waarin ze hem

bedanken dat hij hun actie zo sportief opvatte; op andere dia’s

toonde hij een bedankbrief van Disney nadat het Comic Sans

in zijn themaparken had ingevoerd. (De brief was ondertekend

door Mickey Mouse.) Hij geeft een treffende verklaring voor het

feit dat Comic Sans een van de meestgebruikte fonts ter wereld

is geworden: de mensen vinden het mooi, zegt hij, ‘omdat het er

niet uitziet als een drukletter’.

Potverdorie nog aan toe. Dat zou betekenen dat we, zelfs in het

digitale tijdperk, niet veel van typografie weten en er misschien

wel een beetje bang voor zijn. Hier is iets wat altijd al een centrale

rol in ons leven heeft gespeeld, maar als het uitrolmenu ons dan

de kans biedt om voor onze eigen doeleinden een letter te kiezen,

hebben we de neiging om er eentje te kiezen die ons nog het meest

aan school doet denken. Bij elke gelegenheid vraagt de compu

ter ons of we de dag willen doorbrengen met




Arial Black Trebuchet Baskerville Lucida Tahoma, Calibri,





, Georgia,





, Lucida,





of Tahoma. Maar we

kiezen voor het vertrouwde Comic Sans.

Misschien moet dat dan maar. In zijn poging om op een hand

schrift te lijken, heeft Comic Sans overeenkomsten met de druk

letters uit de Middeleeuwen. Het is het logische gevolg van een

technologische doorbraak die alles veranderde. Natuurlijk, als



Johannes Gutenberg had geweten dat zijn levenswerk zou eindi

gen als grappig bord boven een rouwkamer, wie weet zou hij alle

drukinkt van Europa dan met zijn mollige, vlekkerige handen in

zee hebben gesmeten.

Maar kom op, Johannes, relax! Vertel ’s een mop! Zoals de Wall

Street Journal opmerkte is Comic Sans ten minste van onder de

werkbalk van de computer naar buiten gekropen en heeft het tot

punchline geschopt:

Comic Sans komt een café binnen en de ober zegt: ‘Uw type is hier niet gewenst.’


Precies mijn type

Documents

Transcript of Precies mijn type