Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen...Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen juli 2018 9 De bekisting...

Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen

Juli 2018

Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen juli 2018 2


1 InleIdIng 5

2 InspIratIe voor de gWW 7Case 1: Toepassing verloren bekisting, gemeente Oosterhout 8

Case 2: Voetgangersbrug Schiphol Logistics Park, Schiphol Area Development Company 10

Case 3: Boomverankering en drainage tuin Assemburg, gemeente Heemskerk 12

Case 4: Boomverankering, gemeente Rotterdam 14

Case 5: Groen gas uit bermmaaisel, provincie Drenthe 16

Case 6: ANWB paddenstoel, ANWB 18

Case 7: Fietsrouteborden Holland Rijnland, gemeente Leiden 20

Case 8: Mijlpaal Urgenda Klimaattop Parijs, Urgenda 22

Case 9: Straatnaamborden, gemeente Haarlem 24

Case 10: Hectometerpaal, provincie Gelderland 26

Case 11: Maaibescherming lichtmasten, Rijkswaterstaat 28

Case 12: Biobased vangrail, Rijkswaterstaat 30

Case 13: Biobased klapbrug Wildlands Adventure Zoo, dierenpark Emmen 32

Case 14: Aanleg N18, Rijkswaterstaat 34

Case 15: Biobased tafel en buitenbank, Waternet 36

Case 16: Biobased asfalt, gemeente Enschede 38

Case 17: Verbreding Tractaatweg, provincie Zeeland 40

Case 18: Bouwmateriaal uit maaisel, Waterschap Drents Overijsselse Delta 44

Case 19: Drainagebuis voor tijdelijk gebruik, gemeente Rotterdam 46

Case 20: Worteldoek bij Baanstee Noord in Purmerend, Rijkswaterstaat 48

Case 21: BioBlocks voor brugwand langs de A12, provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat 50

3 InspIratIe voor duurzame bedrIjfsvoerIng 52 Case 22: Aanbesteding koffiebekers, Rijksoverheid 54

Case 23: Werkkleding, provincie Zeeland 56

Case 24: Hardware (werkplekapparatuur), provincie Zeeland 58

Case 25: Biobased verpakkingsmateriaal, Nederlandse Spoorwegen 60

Case 26: Invoeren composteerbare wegwerpbekers, Wageningen UR 62

INHOUDSOPGAVE


Waarom stImuleren We bIobased Inkopen?Met het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050 willen we in Nederland naar een volledig circulaire econ-omie in 2050, in januari 2017 is dit breder onderschreven in het Grondstoffenakkoord door bedrijven, vakbonden, overheden, natuur- en milieuorganisaties, kennisinsti-tuten, financiële instellingen en vele andere maatschap-pelijke organisaties.

Een manier om deze ambitie te halen is om biobased in te kopen. Het Rijk en de Europese Commissie zien de ‘biobased economy’ als een kansrijke pijler voor groene groei. Gebruik van hernieuwbare grondstoffen voor ma-terialen, chemicaliën, brandstoffen en energie kan de mi-lieubelasting en afhankelijkheid van fossiele grondstoffen verminderen.

Daarnaast biedt de biobased economy kansen voor de Nederlandse economie. Nederland heeft sterke agro- en chemiesectoren die hierin nieuw marktaandeel kunnen ontwikkelen. Biobased alternatieven kunnen bovendien over de hele levensduur financieel aantrekkelijker zijn en betere materiaaleigenschappen hebben dan conventio-nele varianten.

Het marktaandeel van biobased producten is nog klein, vooral vanwege onbekendheid met de voordelen van biobased alternatieven bij opdrachtgevers en inkopers. De overheid kan haar inkoopkracht gebruiken om de vraag naar biobased producten te stimuleren en daarmee in-vulling te geven aan ambities op het gebied van maatsch-appelijk verantwoord inkopen.

er Is al heel veel mogelIjk!In de afgelopen jaren zijn er in Nederland al vele inkooptrajecten geweest waarbij biobased producten zijn ingekocht. Om u te inspireren en om te laten zien wat mogelijk is, zijn in dit inspiratieboekje 26 voorbeelden biobased inkopen op een rij gezet. Veel voorbeelden hebben betrekking op producten die ingezet kunnen worden in de GWW (Grond-, Weg en Waterbouw). Andere voorbeelden hebben betrekking op producten die gebruikt kunnen worden in de facilitaire dienstverlening.

meer InformatIe of uW case ook In het InspIratIeboek?Wilt u biobased producten inkopen maar zoekt u nog naar goede voorbeelden, praktische informatie en onder-steuning? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland/ PIANOo ondersteunt u hierbij. Meer informatie vindt u op de website www.pianoo.nl onder het Thema Maatschap-pelijk Verantwoord Inkopen. Wilt u meer informatie over biobased inkopen in het algemeen, neem dan contact op met het MVI loket van PIANOo via [email protected].

Mocht u meer informatie willen over een bepaalde case, dan kunt u contact opnemen met de bij de case genoemde contactpersoon. Wilt u graag een case toevoegen aan het inspiratieboek? Neem dan contact op met Royal Haskon-ingDHV ([email protected]).

1. INLEIDING


2. INSPIRATIE VOOR DE GWW

Case 1 Toepassing verloren bekisting, gemeente Oosterhout

Case 2 Voetgangersbrug Schiphol Logistics Park, Schiphol Area Development Company

Case 3 Boomverankering en drainage tuin Assemburg, gemeente Heemskerk

Case 4 Boomverankering, gemeente Rotterdam

Case 5 Groen gas uit bermmaaisel, provincie Drenthe

Case 6 ANWB paddenstoel, ANWB

Case 7 Fietsrouteborden Holland Rijnland, gemeente Leiden

Case 8 Mijlpaal Urgenda Klimaattop Parijs, Urgenda

Case 9 Straatnaamborden, gemeente Haarlem

Case 10 Hectometerpaal, provincie Gelderland

Case 11 Maaibescherming lichtmasten, Rijkswaterstaat

Case 12 Biobased vangrail, Rijkswaterstaat

Case 13 Biobased klapbrug Wildlands Adventure Zoo, dierenpark Emmen

Case 14 Aanleg N18, Rijkswaterstaat

Case 15 Biobased tafel en buitenbank, Waternet

Case 16 Biobased asfalt, gemeente Enschede

Case 17 Verbreding Tractaatweg, provincie Zeeland

Case 18 Bouwmateriaal uit maaisel, Waterschap Drents Overijsselse Delta

Case 19 Drainagebuis voor tijdelijk gebruik, gemeente Rotterdam

Case 20 Worteldoek bij Baanstee Noord in Purmerend, Rijkswaterstaat

Case 21 BioBlocks voor brugwand langs de A12, provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat


project

Opdrachtgever: Gemeente Oosterhout

Opdracht: Een bekisting van afbreekbaar biokunststof voor een faunaduiker (wildpassage)

Status: Gereed (aangelegd medio 2015)

Omvang: Raming € 8.000,- (biobased bekisting en faunaduiker)

Biobased: Een op zetmeel gebaseerd biopolymeer

Leverancier(s): Rodenburg Biopolymers (grondstoffen) i.s.m. Wa-terblock (bekisting)

Bijzonder: Pilotproject met Avans Hogeschool / Rodenburg

Procedure: Meervoudig onderhandse aanbesteding obv RAW bestek

Contractduur: Gerealiseerd

aanleIdIng

De gemeente Oosterhout heeft de ambitie om van de nieuwbouwwijk De Contreie een zeer duurzame woonwijk te maken. Naast de aanleg van een ecologische verbin-dingszone en de duurzame inrichting van de openbare ruimte is er ook aandacht voor de toepassing van duurzame materialen. Het beleid van de gemeente Oosterhout is er op gericht om materialen van natuurlijke oorsprong (biobased materialen) een plaats te geven bij inkoop en aanbestedingen. Daarnaast wil de gemeente Oosterhout bedrijven uit Oosterhout, die zich bezig houden met de transitie naar een biobased economy, ondersteunen bij het ontwikkelen van rendabele business cases.

aanpak

De gemeente Oosterhout heeft studenten van Avans Ho-geschool gevraagd om te onderzoeken welke producten vervangen kunnen worden door op zetmeel gebaseerde biopolymeren. Indien dit succesvol en tegen acceptabele kosten kan worden gerealiseerd, zal de gemeente streven naar een verankering van de toepassing van deze biobased materialen in het gemeentelijke inkoopbeleid. Op het mo-ment van schrijven is dit nog niet gerealiseerd.

In eerste instantie is gekeken naar reeds bestaande mogelijkheden (biobased producten op de markt) om materialen van natuurlijke oorsprong een plaats te geven in nieuwbouwwijk De Contreie. Daarnaast is op basis van bestaande bestekken gekeken welke materialen eventueel vervangen zouden kunnen worden door materialen met een natuurlijke oorsprong (nieuw te ontwikkelen biobased producten). De gemeente heeft Rodenburg Biopolymers uitgedaagd om op basis van deze bestaande bestekken te komen met concrete toepassingen van bioplastics in de nieuwbouwwijk. Vervolgens heeft Rodenburg Biopolymers in samenwerking met Waterblock een biobased bekisting ontwikkeld die als een ‘verloren’ bekisting wordt gebruikt.

Case 1: Toepassing verloren bekisting Oosterhout

Aanleg faunaduiker met verloren bekisting (bron: Mark Vissers)


De bekisting is na het storten en uitharden van het beton niet meer nodig, maar hoeft ook niet te worden verwijderd. Het afbraakproces van de biobased bekisting kan overigens wel 10 jaar duren.

crIterIa

De gemeente Oosterhout heeft in de voorbereiding voor de faunaduiker twee varianten beschreven: een wildtun-nel gemaakt van vierkante betonnen duikerelementen en een variant met Watershell cassettes met aan de twee buitenzijden een keerwand. Binnen deze laatste variant is voorgeschreven dat de bekisting van het systeem gemaakt is van bioplastics. Voor de betonnen duikerelementen zijn drie bedrijven uitgenodigd. Voor de faunaduiker met Wa-tershell cassettes is het bedrijf Waterblock uitgenodigd tot het maken van een prijs. Hierbij golden geen specifieke cri-teria, behalve dat het biobased moest zijn.

Na het vergelijken van de verschillende prijsaanbiedingen is er voor gekozen om de duiker met de Watershell cas-settes toe te gaan passen. De faunaduiker van Waterblock is in een RAW bestek beschreven. Vervolgens is het bestek meervoudig onderhands aanbesteed. BAM heeft voor het totale werk opdracht gekregen, inclusief het leveren en aanbrengen van de duiker. Waterblock heeft vervolgens als onderaannemer de faunaduiker incl. bekisting gemaakt.

resultaat De keuze voor toepassing van de biobased variant heeft geleid tot een meerprijs (aanschaf ) van ca 5% voor de faunaduiker. Omdat de biobased bekisting een klein onderdeel van het geheel was, was de totale prijsverhoging minimaal. De gemeente is zich bewust van het feit dat biobased zich nog in de praktijk dient te bewijzen en er concrete voor-beelden nodig zijn om verdere ontwikkeling op gang te krijgen. De gemeente heeft er dan ook bewust voor ge-kozen een geringe prijsverhoging te accepteren.

Case 1: Toepassing verloren bekisting Oosterhout

Waar Is de Inkoper tegenaan gelopen � Een nadeel is dat de prijs van het biobased product

hoger ligt dan die van normale kunststoffen. � De bouw is niet de makkelijkste markt. Veel aanne-

mers en opdrachtgevers zien nog niet de voordelen van afbreekbare producten. Er is nog weinig belang-stelling voor.

tIps van de Inkoper � Bekijk het aan te schaffen product in het kader van

“Total Cost of Ownership”. Zo is het een voordeel dat de bekisting niet verwijderd hoeft te worden en res-ten van bijvoorbeeld niet-afbreekbare kunststoffen niet achterblijven in de bodem.

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Aaik Rodenburg (Rodenburg Biopolymers) - Ruud van Ham (Waterblock B.V.) - Han van Osch (Center of Expertise Biobased

Economy) - Ron Tuin (Gemeente Oosterhout)

� Websites: - http://www.biopolymers.nl/ - www.waterblock.nl/ - http://www.cobouw.nl/artikel/1154391-infrawe-

reld-ontdekt-langzaam-maar-zeker-afbreekbare-bioplastics


project

Opdrachtgever: SADC (Schiphol Area Development Company)

Opdracht: Bouwteamcontract tussen drie partijen: TU Delft, Fi-bercore en SADC. RHDHV adviseur/onderaannemer van Fibercore.

Status: Ontwerp 2014 / uitvoering maart 2016, oplevering juni 2016

Omvang: € 40.000

Biobased: Hars: Enviroguard, Polynt (25% biobased), Kern: FSC balsa hout, Leuning: FSC hout.

Leverancier(s): Enviroguard (hars), Mafic (basaltvezel)

Bijzonder: Pilot

Procedure: · Co-creatie

Contractduur: 2014-2016

aanleIdIng

In 2014 is door Royal HaskoningDHV bij SADC een concept gepresenteerd: ‘grow your own bridge’, waar door SADC enthousiast op is gereageerd. De opzet van dit concept is om alle grondstoffen voor de brug uit het gebied zelf te halen, zodat de brug in zekere zin gegroeid is in het eigen gebied. Daarvoor is in samenwerking tussen SADC en de TU Delft een afstudeeropdracht uitgevoerd door een stu-dent van de TU Delft (faculteit Bouwkunde). De student is afgestudeerd op het onderzoek en het ontwerp van de biobased composiet brug1. De TU Delft en RHDHV hebben samen gezocht naar een geschikte locatie en afnemer van de biobased brug en vervolgens ook naar een aannemer die de brug zou kunnen maken.

aanpak

Een aanbesteding is er niet geweest, omdat de partijen elkaar hebben gevonden. Dit heeft geresulteerd in het bouwteam met SADC en Fibercore.

crIterIa

Eerst is gekeken welke componenten van de brug geschikt zijn voor een biobased substituut. Een LCA2 analyse is uit-gevoerd en die heeft geresulteerd in de keuze voor een non-biobased basaltvezel3 als duurzamer alternatief voor biobased vezels. Er is ook onderzoek gedaan naar de juiste bio-hars.

resultaat

Het resultaat is een voetgangersbrug van 14 x 2,5 me-ter waarvan een substantieel deel van de grondstoffen biobased is. De prijs is ongeveer 50% hoger in vergelijking met een standaard composiet brug. Daarentegen is de ecologische footprint van deze brug met ongeveer 30% afge-nomen. Verdere ontwikkelingen in bio-harsen en vezels zul-len op termijn de prijs doen dalen, zodat een biobased brug de nieuwe norm kan worden.

Case 2: Voetgangersbrug Schiphol Logistics Park

1 Composiet betekent samengesteld materiaal. Een veel voorkomende composiet is glasvezelversterkt polyester. Bij een biobased composiet worden de glasvezels vervangen door natuurvezels (bv vlas of hennep) en de polyester hars wordt vervangen door biohars. Hiermee is een biobased composiet een duurzamer materiaal dan glasvezelversterkt polyester, terwijl het de eigenschappen zoals onderhoudsarm, laag ge-wicht en vrije vorming behoudt.

2 Een levenscyclusanalyse (LCA) is een methode om de totale milieubelasting te bepalen van een product gedurende de hele levenscyclus,

3 Basaltvezel wordt gemaakt uit het gesteente basalt. Na verfijning tot stof kunnen hier onder hoge temperatuur draden (vezel) van gemaakt worden.


Waar Is de ontWerper tegenaan gelopen

� Gemeente: kennis over (bio-)composieten was niet aanwezig. RHDHV heeft op dat onderwerp onder-steuning gegeven;

� Biobased vezels voor een brug van deze omvang zijn in de praktijk nog niet geschikt vanwege vochtinwer-king. Dat kan leiden tot onthechting tussen vezel en hars. Bovendien lijkt de alternatieve basaltvezel in de LCA vooralsnog beter te scoren te zijn dan een bio-based vezel.

tIps van de ontWerper

� Ga niet openbaar aanbesteden als een biobased brug gewenst is, maar zoek de juiste partijen (ingenieurs-bureaus en leveranciers) om samen tot de beste brug te komen.

Case 2: Voetgangersbrug Schiphol Logistics Park

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Joris Smits (RHDHV)

� Website: - http://www.rhdhvarchitecture.com/category/

infrastructure/


project

Opdrachtgever: Gemeente Heemskerk

Opdracht: Duurzamer planten van bomen

Status: Opdracht uitgevoerd in 2012

Omvang: 120 bomen

Biobased: Boomverankering en drainage (Keeper systeem)

Leverancier(s): Natural Plastics

Bijzonder: Historisch park grenzend aan een kasteeltuin

Procedure: Onderhands

aanleIdIng

De gemeente Heemskerk wilde graag de kasteeltuin van Assemburg weer in oude glorie herstellen en het achterlig-gende park op een mooie en duurzame manier aanplan- ten. Het is esthetisch gezien fraaier wanneer er bij aange-plante bomen geen boompalen te zien zijn en daar werd een oplossing voor gezocht.

aanpak

De gemeente is direct naar Natural Plastics gegaan om biobased boomverankering in te kopen. Bij de aanplant van bomen in kleigronden is ook drainage nodig in de eerste twee jaar, zodat een boom kan “ademen”. In zan-derige gronden is dat niet nodig. Natural Plastics heeft de biobased boomverankering en de biobased drainage ge-leverd en de aannemer (Jan van Egmond) geïnstrueerd hoe deze aan te brengen. De instructie duurt slechts een half uur. Instructie is nodig, omdat veel aannemers terughou-dend zijn nieuwe werkmethoden toe te passen (koudwa-tervrees). De gemeente heeft zelf de bomen ingekocht en de aannemer heeft deze geplaatst.

crIterIa

Niet van toepassing

Case 3: Boomverankering en drainage tuin Assemburg


resultaat

Dit is het eerste project met biobased boomverankering en drainage in Nederland (in 2012). Voordelen zijn dat het esthetisch fraaier is en dat de verankering alleen geplaatst hoeft te worden en niet meer hoeft te worden verwijderd (de verankering en drainage zijn volledig biologisch afbreekbaar). Zowel de verankering als de drainage zijn slechts enkele jaren nodig. Een gezonde boom heeft zich in die tijd geworteld. Het leveren en aanbrengen van de verankering kost ongeveer hetzelfde als verankering met houten palen (all-in ca € 20,- per boom). De winst zit in de levensduurkosten, omdat er geen kosten meer gemaakt hoeven te worden om de verankering en drainage te verwijderen (dat kost ca € 5,- per boom). Ook is de CO2-footprint van de biobased verankering lager dan het alternatief met boompalen. Tot slot hoeven “geen bomen te worden gekapt” om nieuwe bomen te planten.

Waar Is de leverancIer tegenaan gelopen

� Veel mensen vinden het “eng” om met een nieuwe op-lossing te werken (zoals de biobased boomveranke-ring) en passen liever de vertrouwde methoden voor (boompalen).

� Een goede stevige kluit van een boom en een vol-doende verdichte ondergrond zijn belangrijk, omdat bomen anders niet goed verankerd kunnen worden. De opdrachtgever (opdrachtbeschrijving) en de aan-nemer (werkwijze) moeten hiermee rekening hou-den.

Case 3: Boomverankering en drainage tuin Assemburg

tIps van de leverancIer

� Zorg voor bewustwording van nut en noodzaak van andere manieren van produceren en consumeren (zoals biobased economie). Dan krijgt de aannemer zelf ook het gevoel bij te dagen en wordt zo enthou-siast.

� Zorg voor een goede instructie van de aannemer om de koudwatervrees weg te nemen. Anno 2018 is dit systeem al meer dan 55.000 keer in Nederland toege-past, dus onzekerheid / risico’s zijn er niet meer.

� Controleer of de biobased boomverankering daad-werkelijk is toegepast. Soms beloven aannemers een duurzame oplossing te leveren, maar blijkt in de prak-tijk dat toch de reguliere oplossing is toegepast.

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Bert van Vuuren (Natural Plastics) - Jan van Diepen (gemeente Heemskerk)

� Website: - http://www.naturalplastics.nl/nl/producten/

keeper-systeem


project

Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam

Opdracht: Vergelijken onder- en bovengrondse verankerin-gen bij bomen, waaronder biologisch afbreekbare biobased producten.

Status: Uitgevoerd, doorlopend project

Omvang: Startpunt 21 linden, nu alle nieuw geplante bomen in bestrating met Keeper systeem

Biobased: Keepersysteem (een ondergrondse verankering met biologisch afbreekbare lijnen en pinnen) en drains


Bijzonder: Proefopstelling op de ir. P. de Kosterlaan; een bredere toepassing in de stad is gevolgd.

Looptijd: Van 2014 tot 2016

aanleIdIng

Vanuit de “vakgroep Bomen” van de gemeente Rotterdam werd gezocht naar een alternatieve en goedkopere manier voor een (ondergrondse) verankeringsmethode in vergelij-king met houten palen en autogordelbanden. Met name de traditionele bovengrondse methode heeft als nadeel dat de banden na verloop van tijd kunnen ingroeien in de stam en de beworteling kunnen afknellen. Ook is gekeken naar duurzame drains voor lucht- en watertoevoer.

aanpak

Een proef is opgezet waarin 7 verschillende verankerings- opties (o.a. autogordels boven- en ondergronds, korte palen, jute boombanden, henneptouw boven-en onder-gronds en het Keeper systeem) over een periode van drie jaar met elkaar worden vergeleken. 21 linden van dezelfde partij zijn hiervoor aangeplant in rijen van 3. Voor de optie van de biologisch afbreekbare boomverankering heeft de gemeente Natural Plastics benaderd. Natural Plastics heeft het aanbrengen van het Keepersysteem gedemonstreerd.

crIterIa

Niet van toepassing

resultaat

De initiële kosten van het Keepersysteem zijn vergelijkbaar met het verankeren met die van houten palen en boombanden. Het voordeel in het gebruik van Keeper s ysteem ten opzichte van boompalen en boomband zit in het vervaardigen van het materiaal (CO2 reductie). Verder zijn er na het aanbrengen geen kosten voor de controle op ingroei en is het verwijderen van de palen en banden niet nodig, omdat het materiaal volledig biologisch afbreekbaar is. De methode van plaatsing is milieuvriendelijker, omdat er geen machines nodig zijn om de houten palen in de grond te plaatsen. Ook worden minder grondstoffen gebruikt (< 0,2 kg bij het Keepersysteem en > 10 kg bij reguliere boom-palen). Bij het aanbrengen van het Keepersysteem was het uitvoerend personeel van de groendienst erg enthousiast. Na de demonstratie van de eerste verankering wilde de groendienst het product direct uitproberen.

Een belangrijk voordeel vanuit beheersperpectief is dat tegen de tijd dat de boom ‘op zichzelf’ kan staan, de onder-grondse verankering is verteerd, terwijl eerder de traditio-nele verankering handmatig moest worden verwijderd. De materiaal- en beheerkosten zijn per geplante boom lager. Gezien de succesvolle resultaten van de proef volgt brede-re toepassing in de stad.Het Keepersysteem is nationaal en internationaal erkend en wordt voorgeschreven in veel gemeenten in Nederland. Naast de boomverankering past Rotterdam ook de afbreekbare drains toe, zie casus 19.

Case 4: Boomverankering



� Een goed ‘plantgat’ is voor iedere boom zeer belang-rijk. De beworteling moet de kans krijgen goed uit te kunnen groeien en zich te verankeren. Bij een slechte wortelontwikkeling zal de boom niet snel stabiel ge-noeg zijn. Dit probleem speelt bij de traditionele me-thode (houten palen en banden) minder, omdat de banden dan de slecht groeiende boom dan overeind houden. Aannemers moeten hier extra opletten.

� De gemeente werkt met aannemers via bestekken en deze zijn gewend om de zaken op de traditionele ma-nier uit te voeren. Ook deze zullen overtuigd en geïn-strueerd moeten worden.

Case 4: Boomverankering

tIps van de leverancIer � Vraag naar en gun op duurzame producten en dien-

sten. Het bewustzijn van duurzaamheid is nog niet overal doorgedrongen (bij aannemers en opdracht-gevers). Duurzaamheid komt meestal niet vanzelf, dus is het goed om hier in een aanbesteding expliciet naar te vragen.

� Zorg dat een duurzame oplossing in de “standaardbe-stekken” wordt opgenomen. Als dit proefproject een succes is, zal dat voor deze oplossing worden gedaan. Dit is inmiddels gebeurd voor alle nieuw te planten bomen in bestrating.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Ronald Loch (gemeente Rotterdam) - Bert van Vuuren (Natural Plastics)

� Website: - http://www.rotterdam.nl/project:proefmetbiologis

chafbreekbareverankeringvanbomen


project

Opdrachtgever: Provincie Drenthe

Opdracht: Het aanbesteden van het maaibeheer met als eis dat het maaisel op een innovatieve wijze duurzaam verwerkt wordt

Status: Uitgevoerd

Omvang: Naar schatting 150.000 m3 groengas per jaar op

Biobased: Het maaien van bermgras tbv de productie van groen gas

Leverancier(s): Krinkel B.V. (maaien bermgras) en Attero (groen gas)

Bijzonder: De provincie wordt geregeld benaderd door gemeent-en met vragen over dit project

Procedure: Europees aanbesteed

Contractduur: Juni 2015 tot eind 2017

aanleIdIng

Het project is geïnitieerd door de projectmanager energie van de provincie Drenthe. De aanleiding betrof de resul-taten van een onderzoek naar de afzetmogelijkheden van bermgras. Dit overtuigde de provincie om een aan-besteding uit te schrijven voor het maaibeheer met als eis innovatief gebruik van bermgras. Het project past binnen de energiedoelstellingen van de provincie en de Greendeal duurzaam grond-, wegen waterbouw. De provincie vindt het belangrijk om een goed voorbeeld te geven als het gaat om het vergroenen van de eigen bedrijfsvoering. De provincie wil daarmee het Drentse bedrijfsleven stimuleren om duurzaam te ondernemen en om zo toe te groeien naar een Drentse biobased economy.

aanpak

Om de opdrachtnemer veel oplossingsvrijheid te geven, is gekozen voor een functioneel bestek. De verwerkingsmarkt is sterk in ontwikkeling is en de provincie wilde zich niet aan binden aan één bepaalde technologische oplossing. Om de inschrijvers nog meer vrijheid te geven, is ervoor gekozen om ze de mogelijkheid te geven om in te schrij-ven met twee verschillende verwerkingstechnieken. Hier-bij is opgenomen 10% van het jaarlijks vrijkomende maai-sel beschikbaar te houden voor ondernemers in Drenthe die hier innovatieve pilotprojecten mee kunnen en willen uitvoeren.

crIterIa

Eén van de criteria waarop het plan van aanpak van de inschrijvers werd beoordeeld, was hoe het verwerkte bermgras scoort op de biobased waardepiramide4. Groen gas was op dat moment “commercieel” het hoogst haalbare. Hoe hoogwaardiger de geproduceerde stoffen uit bermgras, hoe hoger de score uitviel. Een ander criterium was de gemiddelde afstand (in aantal km) tot de verwerkingslocatie.

Case 5: Groen gas uit bermmaaisel

4 Bij voorkeur wordt biomassa in een biobased economy zo hoogwaar-dig mogelijk ingezet. De biobased waardepiramide kent verschillende treden met de hoogste toegevoegde waarde aan de top (farma toe-passingen) en de laagste toegevoegde waarde aan de bodem (energie toepassingen).


resultaat

Krinkel B.V. heeft de aanbesteding gewonnen. Krinkel B.V. heeft afspraken gemaakt met Attero om al het provinciale bermgras te vergisten via de GFT vergister bij Wijster en op te werken tot groengas (aardgaskwaliteit). Dat levert jaarlijks ongeveer 150.000 m3 groengas op. Via certificaten kan de provincie vervolgens het groengas zelf inkopen voor ei-gen gebruik. Tot nu toe werd het maaisel gecomposteerd.Het project is in 2017 afgerond.

tIps van de Inkoper � Besteed functioneel aan: er vinden in de markt mo-

menteel veel innovaties plaats op vlak van bioraf-finage. Door gebruik te maken van functioneel specificeren wordt de markt uitgedaagd om met creatieve oplossingen te komen. Een aanbestedende partij maakt zo optimaal gebruik van de kennis, erva-ring en inventiviteit van de marktpartijen.

� Sluit in aanbestedingen aan op beleid: op basis van beleidsdoelstellingen kunnen in de aanbestedings-documenten eisen en wensen geformuleerd worden. Zo kan met een aanbesteding direct worden bijge-dragen aan de realisatie van beleidsdoelstellingen.

Case 5: Groen gas uit bermmaaisel

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Erwin Veldman (projectmanager energie provincie

Drenthe) - Reina Geertsema (inkoop coördinator provincie

Drenthe)

� Website: - http://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/

ondernemen/biobased-economy-en/nieuws-0/@115937/bermgras-groengas/


project

Opdrachtgever: ANWB / Nationale Bewegwijzeringsdienst (NBd)/ Diverse Aannemers

Opdracht: Productie biocomposieten kap van paddenstoel (fietsroute)

Status: Gerealiseerd

Omvang: In totaal 5000 paddestoelen in Nederland

Biobased: Biohars, natuurvezel (bijv. vlas of hennep)

Leverancier(s): NPSP BV

Bijzonder: Product bestaat al sinds 2006 en vervangt de glasvezelpolyester kap

Procedure: Voorheen ANWB, later NbD, nu aannemers (middels aanbesteding)

Contractduur: Los bestelbaar

aanleIdIng De ANWB wilde graag een milieuvriendelijke en mooiere kapvariant voor de fietspaddenstoelen. De paddenstoel bestaat uit een body, die tevens dienst doet als fundering en een verwisselbare kap. In 2006 was de kap van glasve-zelpolyester.

aanpak In 2006 gaf de ANWB NPSP de opdracht om de oude pad-denstoelen met een kap van glasvezelpolyester te vervan-gen door een milieuvriendelijkere versie. Door NPSP is er een prototype gemaakt dat is getest en goedgekeurd door de ANWB voor productie. Vanaf 2010 is begonnen met het vervangen van circa 5.000 paddenstoelen door biobased paddenstoelen.

Op dit moment (medio 2018) worden er jaarlijks 40-80 stuks geplaatst.

crIterIa

Het voorstel voor een biobased kap is pro-actief door NPSP ingediend bij de ANWB. Omdat de toenmalige kappen op termijn vervangen moesten worden en er enige onvrede was over de kwaliteit van de glasvezelpolyesterkappen, heeft NPSP de kans gekregen deel te nemen aan een pilot en uiteindelijk de levering van de biobased kappen.

In 2014 / 2015 is de bewegwijzering in Nederland opnieuw aanbesteed door de Nationale Bewegwijzeringsdienst. De paddenstoelen waren één van de soorten bewegwij- zeringsobjecten die toen werden aanbesteed. “Biobased of duurzaam materiaalgebruik” was geen onderdeel van de eisen of gunningscriteria, waardoor de inschrijvende partijen op zoek zijn gegaan naar de meest voordelige kap. Daarbij kwam het biobased alternatief niet in beeld. De nieuwe aanbesteding heeft in haar EMVI criteria een per-centage biobased opgenomen.

Case 6: ANWB paddenstoel


resultaat De kap van de paddenstoel bestaat uit een biobased ther-mohardende hars en natuurvezel. Het product is qua stijf- heid gelijk aan glasvezelcomposiet. Qua milieubelasting (LCA) scoort het twee keer beter dan glasvezelcomposiet.

Door NPSP wordt ingeschat dat de biobased kap circa 10% duurder is dan de kap van glasvezelpolyester.

Waar Is de leverancIer tegenaan gelopen � De inkoop wordt niet meer uitgevoerd door de oor-

spronkelijke inkoper (ANWB), maar is na de aanbeste-ding in 2014/2015 terecht gekomen bij verschillende aannemers die hebben ingeschreven. De aanbeste-ding bestond uit verschillende percelen voor verschil-lende regio’s). Daardoor is de directe inkooplijn (met ANWB) verbroken.

� Er zijn nu meerdere inkopers voor hetzelfde aantal paddenstoelen, dus meer administratie voor alle par-tijen.

� De aannemers hebben besloten collectief in te kopen zodat het grootste knelpunt is verdwenen.

tIps van de leverancIer � Registreer goed wie welke producten levert. De kans

bestaat dat er nu meerdere fabrikanten vergelijkbare producten gaan (proberen te) leveren. Straks moet duidelijk zijn wie welke paddenstoel geleverd heeft in verband met garantie en afspraken rond levering van kwalitatief voldoende producten.

Case 6: ANWB paddenstoel

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Rolf Groot (NPSP)

� Website: - Uitvraag bewegwijzering NBd 2014/2015:

https://www.tenderned.nl/tenderned-web/aankondiging/detail/documenten/akid/ef51e51a8c44559ca553219d10de773f/pageId/D909B/huidigemenu/aankondigingen/da/false/cid/155378/cvp/join


project

Opdrachtgever: Gemeente Leiden en Regionaal samenwerkings- orgaan Holland Rijnland

Opdracht: Bestek, met specifieke aandacht voor levering biobased fietsrouteborden

Status: Gegund aan Folkersma Routing & Sign

Omvang: Vertrouwelijk, omvang project tussen € 50.000 en € 200.000,-

Biobased: Fietsrouteborden (Trespa met zeefdruk), met optie voor recycling

Leverancier(s): Trespa

Bijzonder: Pilotproject voor biobased fietsrouteborden (bin-nen reguliere vervanging van borden)

Procedure: Nationale openbare procedure

Contractduur: Uitvoering opdracht 4e kwartaal 2016

aanleIdIng

In verband met regulier onderhoud is het nodig fietsroute-borden (als onderdeel van de knooppunten van het fiets-routenetwerk) te vervangen. Door de gezamenlijke op-drachtgevers is de wens uitgesproken de fietsrouteborden van biobased materialen te laten vervaardigen.

aanpak

Er is een marktverkenning uitgevoerd door Royal Hasko-ningDHV om na te gaan of levering van biobased fiets-routeborden haalbaar is. Hierbij is onder andere gekeken naar referentieprojecten, garanties (levensduur, kleurvast-heid etc.), leveringstermijn en kosten. Na een positief ad-vies is besloten biobased fietsrouteborden op te nemen in het bestek voor de aanbesteding en kwaliteitseisen op te nemen ten aanzien van de levering en plaatsing van de fietsrouteborden. Potentiële inschrijvers konden de markt-consultatie ook raadplegen. Daarnaast is een informatie-bijeenkomst voor potentiële inschrijvers georganiseerd en konden inschrijvers vragen stellen. Voor de aanbesteding is gekozen voor een openbare aanbestedingsprocedure.

crIterIa

De criteria die in het bestek gehanteerd worden gaan over kwaliteit (o.a. levensduur van 10 jaar, bestandheid tegen vandalisme (borden moeten leesbaar blijven), samenstel-ling (o.a. aandeel biobased grondstoffen, mogelijkheid tot recycling), leveringstermijn (binnen enkele maanden) en het toekomstperspectief (o.a. nalevering borden, vervan-ging indien nodig). Op basis van de marktverkenning blijkt dat meerdere partijen aan deze voorwaarden kunnen vol-doen. In de aanbesteding werd kwaliteit gewogen op basis van twee EMVI-criteria:

� cijfer voor het plan van aanpak (voor het hele project);

� het percentage biobased content in de te leveren producten en de recyclebaarheid van de te leveren producten.

Met behulp van EMVI-criteria kan de Economisch Meest Voordelige Inschrijving worden bepaald door inschrijfprijs en kwaliteit te beoordelen. In de aanbesteding heeft kwa-liteit een wegingsfactor van 70%, waarvan 30% voor de biobased producten.

Case 7: Fietsrouteborden Holland Rijnland


resultaat

De aanbesteding is uitgevoerd in de periode maart – mei 2016. In april is een inlichtingenronde gehouden die spe-cifiek gericht was op de productie en levering van de bio-based borden. Uiteindelijk hebben drie aannemers inge-schreven op het project. De aanbiedende partijen hebben voorstellen ingediend die variëren van een klassieke oplos-sing tot een innovatief biobased product. Op basis van de vooraf vastgestelde criteria (zie paragraaf “criteria”) is het werk gegund aan de inschrijvende partij met de hoogste prijs-kwaliteitverhouding. De gunning van het werk is op basis van een marktconforme aanbieding, binnen het ge-stelde budget. Het inkooptraject voor de biobased fietsrouteborden is door de inkopende partijen (Regionaal Samenwerkingsor-gaan Holland Rijnland, met ondersteuning van Gemeente Leiden en Servicepunt71) als positief ervaren, omdat ze een biobased product hebben gekregen dat aansluit op de vooraf gestelde wensen. Aansluitend op het project voor fietsrouteborden worden momenteel de mogelijkheden onderzocht voor het op grote schaal ontwikkelen en aan-besteden van biobased verkeersborden.

Waar Is de Inkoper tegenaan gelopen � Niet alle partijen hebben ervaring met “biobased” en

zijn daardoor voorzichtig in het doen van garanties ten aanzien van levensduur.

� Alle partijen in de keten moeten uiteindelijk meewer-ken en de specifieke eigenschappen en toepassing van biobased borden omarmen (levering door aan-nemer, onderhoud door vrijwilligers). Dit vraagt om meer tijd en afstemming dan werken met reguliere producten.

Case 7: Fietsrouteborden Holland Rijnland

tIps van de Inkoper � Doe een marktverkenning. Uit de marktverkenning

is gebleken dat biobased “kan”, mits aan bepaalde kwaliteitsvoorwaarden wordt voldaan. Daarmee is het zinvol geweest de aanbesteding vooraf te laten gaan door een marktverkenning op basis waarvan specifieke eisen in het bestek zijn opgenomen. De marktverkenning is doorslaggevend geweest voor het daadwerkelijk starten van het traject voor bio-based inkopen.

� Benader niet alleen de “reguliere” leveranciers. Als je een biobased alternatief wilt, zul je waarschijnlijk bij andere leveranciers uitkomen dan een “traditionele” aanbesteding.

� Zorg voor een klankbord, referenties of specifieke ondersteuning om het aanbestedingstraject goed te doorlopen. Zowel voor inkopers als inschrijvende partijen (in dit geval de aannemers) is het leveren van een biobased product een nieuw onderwerp.

� Hanteer een brede “duurzaamheidsblik”. Voor deze aanbesteding is specifiek gekeken naar biobased fietsrouteborden. In een vroeg stadium in het pro-ject had deze vraag ook breder getrokken kunnen worden naar de kansen voor verduurzaming van de fietsrouteborden, verwerking van huidige fietsroute-borden etc. Dit geeft een bredere en meer integrale blik op de duurzaamheid van het project.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Vincent Dobbe (gemeente Leiden)

� Website: - https://www.pianoo.nl/sites/default/files/docu-

ments/documents/marktconsultatie-biobased-routeborden-voor-fietsroutes-december-2015.pdf


project

Opdrachtgever: Urgenda

Opdracht: Produceren van palen met tekstbordje


Omvang: Raming € 6000

Biobased: Biohars, natuurvezel, circulaire vulstof


Bijzonder: Mijlpalen voor wandeltocht naar Parijs (klimaat-top)


Contractduur: Eenmalig

aanleIdIng In aanloop van de klimaattop in Parijs in 2015 werd iedere dag een wandeletappe gelopen van Nederland naar Parijs georganiseerd door Urgenda. Elke dag sloeg een daggast een mijlpaal in de grond en werd er door deze gast een boodschap op het bordje geschreven.

aanpak

Urgenda heeft NPSP gevraagd om biobased palen met bordjes te maken. NPSP heeft met Urgenda de maatvoe- ring afgestemd.

crIterIa Urgenda wilde een duurzame mijlpaal in de grond. Het bio-composiet van NPSP kan geleverd worden met meer dan 80% aan biobased en circulaire grondstoffen. Dit product is afgelopen jaren samen met AkzoNobel ontwikkeld en is een wereldinnovatie. Urgenda wilde dit product graag gebruiken om te laten zien dat er duurzame oplossingen voorhanden zijn.

resultaat Het materiaal vraagt veel minder energie bij de productie dan bijvoorbeeld staal of aluminium. Bovendien wordt het product met lokaal opgewekte groene energie ge-produceerd. Ook kunnen lokale grondstoffen gebruikt worden (vlas, hennep of agrarische restvezels). Het mate-riaal breekt niet af en kan uiteindelijk, eventueel na herge-bruik, worden gebruikt voor het maken van bio-energie, of worden gebruikt als grondstof voor nieuwe producten.

Case 8: Mijlpaal Urgenda Klimaattop Parijs


tIps van de leverancIer � Maak het materiaal van de bebording geschikt voor

andere binnen- en buitentoepassingen om voldoen-de schaal te kunnen genereren.

� Voeg als opdrachtgever zelf ook de daad bij het woord. De borden zijn bedoeld om een verduurza-mingsboodschap uit te dragen. De borden moeten dan zelf ook duurzaam zijn.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Rolf Groot (NPSP)

� Website: - http://www.biobasedeconomy.nl/2015/11/29/

npsp-ontwikkelt-biobased-mijlpalen-voor-climate-miles-van-urgenda/

Case 8: Mijlpaal Urgenda Klimaattop Parijs


project

Opdrachtgever: Gemeente Haarlem

Opdracht: Ontwikkeling, mallen en 50 straatnaamborden


Omvang: € 30.000,-

Biobased: Biohars, natuurvezels


Bijzonder: Pilotproject, showcase



aanleIdIng

De hoge diversiteit in de uitstraling van de straatnaamborden in Haarlem was voor de gemeente Haarlem aanleiding de huidige straatnaamborden (ca 9.000 stuks) te vervan-gen door twee verschillende types: aluminium zandgiet-sel en biobased composiet. De gemeente Haarlem en de Haarlemse ontwerper van de straatnaamborden kozen voor biobased composiet (Nabasco) vanwege de duur-zaamheid, in zowel de levensduur als de milieubelasting, van dit materiaal.

aanpak en crIterIa

Op dit moment is geen informatie beschikbaar hoe het inkoopproces heeft plaatsgevonden.

resultaat Inmiddels zijn de biobased straatnaambordjes opge-nomen in de richtlijnen van het “Handboek inrichting openbare ruimte”. Daarin staan ondermeer de richtlijnen voor het plaatsen van objecten in de openbare ruimte.

Case 9: Straatnaamborden



� Er zijn veel maten bebording en diverse ophangsyste-men. NPSP kan alles maken, maar meer uniformiteit maakt dat producten goedkoper kunnen worden. Bij grotere oplages past NPSP een productietechniek toe waarmee het product concurrerend aangeboden kan worden.

tIps van de leverancIer � Zorg voor een standaard ophangsysteem voor de

verschillende type borden, zodat op grotere schaal biobased borden geproduceerd kunnen worden. Dat leidt tot lagere kosten per bord.

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Rolf Groot (NPSP) - Arjan Karssen (ontwerpbureau)

� Website: - www.npsp.nl

Case 9: Straatnaamborden


project

Opdrachtgever: Provincie Gelderland

Opdracht: Verkenning mogelijkheden, gezamenlijke ontwikkeling

Status: Ontwerp prototype, uitrol productieversie vanaf 2018

Omvang: Geen gegevens



Bijzonder: Eerste biobased hectometerpalen in Nederland

Procedure: Pilot project

Contractduur: Niet van toepassing

aanleIdIng

De wegbeheerder van het provinciale wegennetwerk van Gelderland zet in op hoogwaardige verwerking van haar biomassa. Daarbij is koolstofvastlegging voor een langere periode het doel. Biobased wegbebording geeft hier in-vulling aan.

Naast de duurzame invulling biedt het ontwerp ook een oplossing voor de praktische wens om de bebording een-voudig en goed te kunnen wassen. De randen blijven met de huidige oplossing vies omdat het bordje verdiept tus-sen het aluminium profiel ligt. Als de test slaagt, wil de pro-vincie opschalen.

aanpak

NPSP heeft een ontwerp gemaakt voor een prototype en deze geproduceerd. Vervolgens is het prototype gepresen-teerd aan de provincie, waarna er een paar aanpassingen zijn doorgevoerd.

Een aanbestedende partij kan een marktconsultatie doen en daarna het verslag openbaar maken. Zij mag daarna de specificaties in een uitvraag vereist stellen. Bedrijven die dit kunnen leveren mogen inschrijven, ook als het slechts één bedrijf is. NPSP heeft ervaring met deze manier van aanbestedingen en wil een demonstratieproject doen om te laten zien hoe het werkt.

crIterIa

De biobased oplossing mag in serie niet duurder zijn dan de huidige variant en de biobased oplossing moet tevens het huidige wasprobleem oplossen. Aan beide voor-waarden kan NPSP voldoen.

Case 10: Hectometerpaal


resultaat

De provincie gaat in 2016 een pilot starten. Bij positief resultaat kan het product door aannemers worden inge-kocht (middels aanbestedingen).

Ook de provincie Noord-Brabant en Rijkswaterstaat heb-ben interesse in de biobased hectometerpaal. Op dit mo-ment (medio 2018) wordt een volgende versie ontwikkeld door samen functionele eigenschappen te benoemen (o.a. gedrag tijdens sneeuw). Deze wordt dan in serie geprodu-ceerd.


� Elke provincie heeft zijn eigen ontwerp hectometer-borden. Dat maakt het voor leveranciers moeilijk om te komen tot een voldoende grote schaal van de te produceren producten. Hierdoor is het lastig om een concurrerend financieel aanbod te doen.

tIps van de leverancIer � Zorg voor uniformiteit tussen gemeentes en provin-

cies. Meer uniformiteit van de bebording kan tot een flinke kostenbesparing voor de provincies leiden. De stickers kunnen wel tot variatie leiden, maar dat leidt niet tot hogere kosten.

� Beschrijf het product in de aanbesteding dusdanig dat inschrijvers alleen met echt duurzame varianten op het bestek kunnen inschrijven.

� Hanteer reële garantietermijnen. Dit kan door bij de informatiestickers de garantietermijn van de sticker-leverancier te volgen (bv 12 jaar).

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Hans Willekes en Anita Liebrecht

(Provincie Gelderland) - Rolf Groot (NPSP)

Case 10: Hectometerpaal


project

Opdrachtgever: Rijkswaterstaat

Opdracht: Aanbrengen van maaibescherming bij lichtmasten

Status: Pilot medio 2016 , daarna toepassing voor meerdere functies

Omvang: Circa 100 lichtmasten

Biobased: Maaibeschermer (Bee-O-Based)


Bijzonder: Biologisch niet afbreekbaar, wel recycle- en herbruik-baar

Procedure: Onderhands / pilot

aanleIdIng

Er ontstaat veel schade aan lichtmasten bij het maaien van bermen. Dat kost in Nederland miljoenen euro’s op jaarbasis. De meeste lichtmasten hebben hiertegen geen bescherming. De huidige oplossing (kunststof bescher-ming) zit direct om de lichtmast heen. Uit de praktijk blijkt dat dit geen afdoende bescherming biedt. Bovendien, als die geraakt wordt, komen stukjes fossiel kunststof in het milieu terecht en dat is niet wenselijk. Bij een biobased beschermer is de negatieve milieu-impact veel kleiner als die in het milieu terecht komt (in het biobased kunststof zitten geen schadelijke toevoegingen).

aanpak

Vanuit aannemers (lichtmasten plaatsing ) is er een vraag gekomen bij Natural Plastics of er een oplossing is om schade aan lichtmasten te beperken of te voorkomen. De provincie Noord-Holland heeft voor de ontwikkeling van een oplossing subsidie verstrekt vanuit Europese fondsen. Rijkswaterstaat toonde direct interesse in deze oplossing, omdat het de grootste bezitter van lichtmasten is in Neder-land (en dus veel te maken heeft met schades). Vanuit het fonds “duurzaamheidsversneller” van Rijkswaterstaat kon deze pilot gefinancierd worden.

crIterIa

Niet van toepassing

resultaat

Dit is het eerste project met biobased lichtmastbeschermers, “sheets”, in Nederland (en wereldwijd). De sheets worden rondom de lichtmast geplaatst (op circa 30 cm afstand) en kunnen indien nodig verstevigd worden met biobased steunpaaltjes. De sheets staan circa 20-25 cm boven het maaiveld. Daarbinnen wordt een klein beetje teelgrond gestort en vervolgens worden daarin “bijen plantjes” geplant die vrijwel geen onderhoud behoeven. Zo wordt ook direct een bijdrage geleverd aan de biodiversiteit en verfraaiing van bermen. De winst zit in het voorkomen van schade aan lichtmasten. Een lichtmast kost circa € 1.000,- per stuk. Afhankelijk van de uitvoering kost deze biobased oplossing tussen de € 15 en € 30,- euro per maaibeschermer (prijzen voor de pilot). De pilot is eind 2016 succesvol afgerond en de sheets worden nu breder toegepast ook als watergeefrand en wortelbeschermingsranden. De watergeefrand staat in bestekken van diverse gemeenten.

Waar Is de leverancIer tegenaan gelopen � Het vinden van een launching customer is moeilijk.

Aannemers zijn niet snel geneigd om launching cus-tomer te zijn, behalve als zij daar door hun opdracht-gever (een overheid) voor beloond worden.

� De nieuwe oplossing werd niet door de hele orga-nisatie van Rijkswaterstaat gedragen, waardoor het veel tijd en moeite heeft gekost om de oplossing in de praktijk te brengen.

Case 11: Maaibescherming lichtmasten


tIps van de leverancIer � Kijk buiten de gebaande paden, zodat ook nieuwe in-

novatieve en duurzame oplossingen in beeld komen. Kijk hiervoor bijvoorbeeld naar ervaringen bij andere gemeenten en kennisinstellingen.

� Deel opgedane kennis met partijen in de keten (in dit geval aannemers en opdrachtgevers). Zeker bij pilots en nieuwe producten is dit belangrijk om innovaties te versnellen.

Case 11: Maaibescherming lichtmasten

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Bert van Vuuren (Natural Plastics) - Mireille Götz (Rijkswaterstaat)

� Website: - http://www.naturalplastics.nl/nl/producten/bee-o-

based-biobased-maaibeschermer


project


Opdracht: Test voor een biobased vangrail/geleiderail

Status: Testfase

Omvang: De huidige test kost naar verwachting € 20.000.-

Biobased: Vlas, hennep, bermgras en bio-kunststof gemaakt van reststromen uit de aardappelverwerkende industrie.

Leverancier(s): Millvision

Bijzonder: Pilotproject, 1.0 versie en vanaf 2017 een nieuwe versie

Contractduur: Mei 2015 - mei 2016

aanleIdIng

In 2012 is gestart met een nieuwe innovatiegerichte inkoopstrategie van Rijkswaterstaat (RWS) in de vorm van het beleidskader Innovatiegericht Inkopen. Het investeren in biobased innovaties past goed in deze strategie en vanuit de Innovatieopgave RWS 2015-2025 is er financiering beschikbaar gesteld hiervoor. In 2012 zijn bedrijven die aanwezig waren op een symposium in Zeeland door RWS uitgenodigd om verschillende biobased mogelijkheden te verkennen. Millvision is op deze uitnodiging ingegaan.

aanpak In een samenwerking met RWS en een groep MKB bedrijven is onder leiding van Millvision de biobased geleiderail 1.0 ontwikkeld. Elk jaar wordt er zo’n circa 350 km (circa 12.000 ton ) geleiderail vervangen, afkomstig van Rijkswa-terstaat, provincies en gemeenten. De randvoorwaarden van de producten zijn door RWS aangegeven en Millvision is deze verder gaan ontwikkelen.

De biobased vangrail bestaat uit biobased grondstoffen, zoals bermgras, vlasvezels en bioplastics van aardappel-resten. De geleiderail is 25 meter lang en staat in zachte bermgrond op een parkeerplaats op de Grevelingendam nabij Bruinisse. De vangrail is niet gecertificeerd. Zo zijn er

geen botsproeven uitgevoerd. De biobased vangrail mag dus niet langs de kant van een weg staan. De test duurde een jaar. Iedere maand vond een visuele inspectie plaats, zoals controle van de kwaliteit van de paal, plank, veer en verbindingen. Ieder kwartaal is een paal uit de grond ge-haald voor een grondige inspectie, visueel en op mecha-nische eigenschappen.

crIterIa

Vanuit RWS kwam de eis dat het product “goed” biobased moest zijn. Hiermee wordt bedoeld het percentage biobased content zo hoog mogelijk moest zijn en dat er geen chemische stoffen in verwerkt mochten worden. Uiteindelijk zal de biobased geleiderail ook botsproeven moeten ondergaan.

resultaat De resultaten van de test zijn geanalyseerd door specialis-ten van RWS. Het product heeft nog een verdere ontwikke-ling nodig voordat er botstesten mee uitgevoerd kunnen worden. De palen die gebruikt werden in de test zijn de 1.0 versie uit mei 2015. Inmiddels is er een nieuwe gene-ratie palen. Het is nog een product in ontwikkeling. Het is belangrijk dat er als gevolg van de test veel publiciteit is gekomen voor de biobased palen van bermgras die voor deze pilot-vangrail zijn gebruikt. Door deze publiciteit zijn nu proeven met beschoeiing buiten Zeeland gestart en heeft Millvision ook allerlei vragen voor ander toepassin-gen gekregen.

Op dit moment (medio 2018) is de door-ontwikkeling in volle gang. Er is een verbeterde versie geplaatst aan de N272.

Waar Is de leverancIer tegenaan gelopen � Er worden hoge eisen gesteld aan een vangrail/gelei-

derail. Uiteindelijk zullen botstesten moeten uitwij-zen of deze biobased geleiderail daar aan voldoet.

Case 12: Biobased vangrail


� Het ontwikkelen van een vangrail/geleiderail is een specialistisch vak, net als een maken van een nieuw product biobased produceren. Deze twee zijn pas op een later tijdstip aan elkaar gekoppeld.

tIps van de leverancIer � Maak randvoorwaarden in de aanbesteding niet te

dwingend. Zo blijft er ruimte voor innovatieve ont-wikkelingen.

� Besef als inkoper dat een proefproject een andere houding vraagt en een ruimere tijdscope heeft dan de inkoop van een ”regulier” product.

� Zoek naar eventuele meerwaarde in de levensduur-kosten van biobased producten. Er lijkt bijvoorbeeld minder onderhoud nodig te zijn ten opzichte van tra-ditionele varianten.

Case 12: Biobased vangrail

� Het opzetten en uitvoeren van een pilot kost meer tijd dan het plaatsen van een reguliere vangrail. Het traject moet gezamenlijk (opdrachtgever en op-drachtnemer) doorlopen worden en het is belangrijk dat er wederzijds vertrouwen is.

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Esther Stapper (Millvision) - Conny Buijs (Rijkswaterstaat Zee en Delta)

� Website:

- http://biobaseddelta.nl/artikel/biobased-geleide-rail-geplaats-en-geopend


project

Opdrachtgever: Dierenpark Emmen (Wildlands, Adventure Zoo Emmen)

Opdracht: Ontwerp en productie van Biobased klapbrug Wildlands Adventure Zoo


Omvang: €450.000.-

Biobased: Vlasvezel gecombineerd met fossil-based hars, composiet sandwich brugdek bestaande uit natuurvezelversterking met bioharsen

Leverancier(s): MF Emmen, Composite Technology Centre en Stenden PRE

Procedure: Onderhands enkelvoudig. Infra KWS als onderdeel van VolkerWessels trad op als inkoper.


aanleIdIng

De provincie Drenthe heeft de gemeente Emmen subsidie gegeven voor de vernieuwing van haar centrum. Onderdeel van de centrumvernieuwing is de verplaatsing van de dierentuin. In het voorjaar van 2012 is aan het begin van dit proces een analyse gemaakt waarin duidelijk de grootste kansen voor kennisdeling en innovatie naar voren kwamen. Secundaire en (lokale) biobased bouwmaterialen kwamen als kans naar voren. Een mogelijkheid om deze kans te ver-zilveren vormde de inrichting van het nieuwe dierenpark.

aanpak

Er is een speeddate sessie georganiseerd waarin het ontwerpteam van het dierenpark in gesprek ging met po-tentiële leveranciers. VolkerWessels is onderdeel van het ontwerpteam, omdat de dierentuin met hen een “design, build and maintain contract” (DBM) heeft afgesloten. In deze sessie heeft de dierentuin een aantal opties aange-geven waarin zij kansen zagen voor biobased oplossingen om zo te kijken waar er een match ontstond. Vervolgens werd in drie sessies de potentie onderzocht van het toe-passen van biobased bouwmethodes voor o.a. een brug. De markt is vervolgens uitgedaagd om een consortium te vormen voor de ontwikkeling hiervan. MF Emmen (o.a. bouwer brugonderdelen), Composite Technology Centre (ontwerper) en Stenden PRE (hogeschool) zijn vervolgens aan de slag gegaan.

crIterIa

Het doel van het project was enerzijds gericht op het verbeteren van kennis van biocomposieten en anderzijds op het aantonen dat biocomposieten een belangrijke plek kunnen innemen in de bouw van hoogwaardige constructies ,zoals beweegbare bruggen. Toen MF Emmen halverwege het proces voorstelde om de brug toch in traditioneel composiet met glasvezel uit te voeren, is dit geweigerd door de opdrachtgever. Beeldkwaliteit was een essentieel onderdeel van de uitvraag.

Case 13: Biobased klapbrug


resultaat Nooit eerder werd er van biocomposiet een beweegbare brug gemaakt. De brug is 4 meter breed en overspant 5 meter. Het weegt de helft van een klassieke brug waar-door de betonnen fundering ook lichter kon worden uit-gevoerd. Omdat de leverancier garant stond voor de brug is deze voor de zekerheid overgedimensioneerd. Naar verwachting zijn de levensduur en de onderhoudskosten vergelijkbaar aan die van een glasvezelversterkt brugdek. Het budget van dit project lag op €450.000,-.

Waar Is de Inkoper tegenaan gelopen

� Onzekerheid qua planning door innovatief materiaal-gebruik;

� Spanningsveld (opdrachtgever – aannemer) bij inno-veren in projecten;

� Biopolymeren zijn nog heel duur en in ontwikkeling; � Op basis van globale LCA van de brug kan niet wor-

den geconcludeerd dat “biobased” qua LCA score be-ter is.

Case 13: Biobased klapbrug

tIps van de Inkoper � Zorg voor iemand die de kar trekt in het project; � Het helpt als het project aansluit op wat lokaal/

regionaal speelt; � Durf als opdrachtgever je nek uit te steken (lef ); � Lokale partij is heel belangrijk, mensen kennen elkaar,

vertrouwen is belangrijk voor de relatie; � Betrek meedenkende partijen vanuit een partner-

schap in een ontwikkeltraject (zoals hogescholen).

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Daan van Rooijen (Stenden Hogeschool) - Peter Bosman (Windesheim Hogeschool)

� Website: - http://biobaseddelta.nl/artikel/biocomposieten-

brug-in-biobased-en-duurzaam-dierenpark


project


Opdracht: DC contract N18 (tussen Varsseveld en Groenlo)

Status: Gerealiseerd (mei 2018)

Omvang: Totale contractwaarde van € 10 miljoen voor DC contractract

Biobased: Carpoolplaatsen

Aannemer: BAM

Bijzonder: Geen pilot status (volwaardige aanbesteding), bottom-up tot stand gekomen

Procedure: Niet-openbare Europese aanbestedingsprocedure met 5 geselecteerde gegadigden

Contractduur: Oplevering in 2018

aanleIdIng

Rijkswaterstaat zoekt naar innovatieve projecten om in-vulling te geven aan haar verduurzamingsopgave en die tegelijkertijd leiden tot betaalbaar beheer en onderhoud. Op initiatief van het programmateam Biobased van RWS is het projectteam van de N18 benaderd om ervaring op te doen met biobased producten.

aanpak

Allereerst moest biobased op de agenda van het pro-jectteam N18 worden gezet. Daarna hebben brainstorms plaatsgevonden om te bepalen welke wegobjecten biobased potentie hebben. Voor die objecten is een marktverkenning uitgevoerd door RHDHV. Dit heeft geleid tot een selectie van objecten waar in de aanbesteding kansen voor biobased producten liggen. Daarna zijn wensen en eisen van stakeholders in kaart gebracht. Vervolgens is in enkele sessies gekeken hoe via EMVI biobased ingekocht kan worden. Tot slot zijn de contractdocumenten op-gesteld. De aanbestedingprocedure was in 2016.

Case 14: Aanleg N18


crIterIa

In de uitvraag zijn systeemeisen opgenomen waarin een minimaal percentage ‘Groen bouwen’ is voorgeschreven voor enkele objecten (tussen 50 en 100%). Om het per-centage Groen bouwen te maximaliseren is dit ook als EMVI-criterium meegenomen. Om goede systeemeisen op te nemen is een definitie Groen bouwen opgesteld en is voorgeschreven hoe de opdrachtnemer aan de eis moet voldoen.

resultaat

De aannemer die de inschrijving heeft gewonnen heeft in zijn aanbieding voor ‘biobased’ ingezet op detoepassing van houten producten en houtvezelbeton. Dit geldt overigens ook voor de andere inschrijvers. Eén van hen had ook ingeschreven met de toepassing van mis-canthus beton.

Waar Is rWs tegenaan gelopen

� Prijs en risico’s zijn (nog) minder goed te voorspellen. Die hobbels moeten betrokkenen durven te nemen.

� Voor veel wegobjecten gelden normen. Veel bio-based producten zijn nog niet getoetst of ze aan die normen voldoen.

tIps van de Inkoper � Zorg voor een ‘trekker’ voor het stimuleren van bio-

Case 14: Aanleg N18

based producten in de aanbesteding; � Probeer de extra tijd benodigd voor de biobased in-

novatie voor het reguliere projectteam zo veel moge-lijk te beperken;

� Zorg voor voldoende biobased expertise om bio-based goed mee te nemen in het aanbestedings-traject;

� Onderzoek of de sleutelpersonen echt willen, anders komt het niet van de grond;

� Zorg dat er urgentie is bij de besluitvormers (dit pro-ject staat in de Tussenbalans Groene Groei 2015);

� Betrek stakeholders tijdig in het proces, zodat zij “mee rennen en denken”;

� Zoek naar elkaars gedeelde belangen; � Bevraag de markt via een consultatie, zodat enigszins

bekend is wat verwacht kan worden; � Focus op bepaalde (kansrijke) objecten, gebaseerd

op een marktverkenning.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Yuri Wolf (Rijkswaterstaat)

� Website: - https://www.pianoo.nl/sites/default/files/docu-

ments/documents/biobasedinkopenevaluatien18-maart2017.pdf


project

Opdrachtgever: Waternet

Opdracht: Maak een buitenbank en tafel met zoveel mogelijk “eigen” reststromen

Status: Pilot

Omvang: Geen gegevens



Bijzonder: Vezel en vulstof komen uit de regio Amsterdam. Vulstof komt bij Waternet zelf vandaan.


Contractduur: Niet van toepassing

aanleIdIng

Waternet zoekt naar afzetmarkten voor haar reststromen uit terreinbeheerwerkzaamheden en waterproductie. Bio-composiet is geïdentificeerd als een product waar een aan-tal reststromen goed in verwerkt zouden kunnen worden. Op de internationale waterbeurs 2015 (Amsterdam) is een eerste versie getoond (zie foto). Als de haalbaarheid is aangetoond wil Waternet meer producten laten maken van haar eigen reststromen.

aanpak Waternet en NPSP hebben de Green Deal “Grassen en Ge-wassen” ondertekend. Beide partijen hebben aangegeven samen te willen werken aan de ontwikkeling van biobased straatmeubilair.

Waternet heeft NPSP de opdracht gegeven om de tafel en bank te ontwikkelen. Er is gezocht naar de beste manier om de vezels en vulstof op de juiste specificatie te krijgen. Daarnaast heeft NPSP met AkzoNobel een recept ontwik-keld. Het recept zelf is vertrouwelijk. De tafel en bank worden nu op bestelling geleverd.

crIterIa Waternet wil graag laten zien dat het verwerken van hun eigen reststromen in duurzame producten van biocom-posiet producten mogelijk is. Er is geen aanbesteding geweest.

resultaat Er is een prototype bank en een recept ontwikkeld. Het re-cept bestaat voor een belangrijk deel uit reststromen die afkomstig zijn uit eigen terreinbeheer en waterproductie. Het biocomposiet heeft lagere onderhoudskosten en de Total Cost of Ownership is lager in de totale levensduur. De haalbaarheid is aangetoond en er zijn inmiddels meer bankjes vervaardigd o.a. ook voor Rijkswaterstaat en de ge-meente Amsterdam. Er staan er in Nederland inmiddels 15 stuks en NPSP heeft aanvragen voor meerdere tientallen in binnen- en buitenland.

In Almere worden met het nieuwe Nabasco-80 materiaal 50 banken geproduceerd (modern design) Deze zjin volle-dig circulair: het onderstel van rvs is her te gebruiken, en de composiet elementen ook (levensduur minimaal 30 jaar).

Case 15: Biobased tafel en buitenbank



� Om de vezels van reststromen te kunnen gebruiken in een biocomposiet, moet de reststroom een bepaalde kwaliteit hebben. De kwaliteit van de reststroom (bijv. geen vervuiling) was een uitdaging (maar is uiteinde-lijk gelukt). Dit kan implicaties hebben voor beheer en “oogsten “ van de reststromen.

� Innovaties worden vaak “geheim” gehouden (niet open). Dit remt de ontwikkeling.


� Zet in op pilots. Pilots leveren veel nieuwe informatie op over gebruik en weersbestendigheid.

� Probeer de gehele waardeketen van bron tot eind-product te betrekken. Goede afspraken binnen de keten zijn belangrijk om deelname voor alle partijen rendabel te maken.

� Breng in communicatie vooral de unieke eigenschap-pen van het product onder de aandacht. Dit geldt zowel voor producenten van biobased producten als voor afnemers (zoals overheden).

� De ontwikkeling van duurzame producten komt veelal voort vanuit beleidsdoelstellingen van orga-nisaties. Als de haalbaarheid is aangetoond moeten de duurzame producten een eerlijke kans krijgen om met de gangbare producten te concurreren. Dit vraagt van inkopers een pro-actieve houding om de aanbestedingsteksten hierop aan te passen. Alleen dan kunnen de beleidsvoornemens ook worden ge-realiseerd.

Case 15: Biobased tafel en buitenbank

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Mark Nijman en Andre Struker (Waternet) - Rolf Groot (NPSP)

� Websites: - www.npsp.nl - http://www.greendeals.nl/gd160-grassen-en-

gewassen/ - https://www.youtube.com/watch?v=QfGf9MXtHDE

(video)


project

Opdrachtgever: Gemeente Enschede

Opdracht: Herinrichting weg met duurzaam asfalt

Status: Uitgevoerd in aug 2014 - mei 2015

Omvang: 300 meter gemeentelijke weg (Parkweg)

Biobased: Biobased vervanger voor bitumen in asfalt

Leverancier(s): LynPave® is een product ontwikkeld door het As-falt Kennis Centrum en is leverbaar door 12 MKB bedrijven. Aannemer van het project: NTP Infra Enschede. Producent: ACOB te Huissen

Bijzonder: Lagere verwerkingstemperatuur bespaart CO2 en in combinatie met gerecycled asfalt nog meer CO2 winst.

Procedure: EMVI

aanleIdIng

Enschede heeft als doelstelling minder afval te produceren en meer te recyclen. In verschillende aanbestedingen zoekt zij naar partners om innovatief duurzaam asfalt te stimuleren. ‘Groen’ asfalt wordt hier ingevuld met LynPave®, een innovatief product met biobased ingrediënten. LynPave® komt voort uit een ontwikkeling van het Asfalt Kennis Centrum in Venlo, opgericht door 12 MKB bedrijven, en de universiteiten van Wageningen en Groningen. Doelstelling was om zoveel mogelijk bitumen te vervangen door een plantaardig bindmiddel. Een goed alternatief blijkt lignine te zijn uit plantaardig materiaal. Bij het winnen van houtvezels voor papierproductie komt lignine vrij. Het bindt goed, is goed te verwerken en doet ook in UV-stabiliteit en dimensiestabiliteit niet onder voor bitumen. Om de gewenste stroperigheid te krijgen wordt LynPave® olie bij het asfalt gevoegd als bindmiddel. Bij de productie van nieuw asfalt kan inmiddels tot wel 50 procent van de bitumen worden vervangen door lignine. LynPave®-asfalt wordt geproduceerd bij een temperatuur die 30 tot 40 °C lager is dan bij productie van reguliere asfalt. Dat leidt tot reductie van brandstofgebruik en daardoor een CO2-reductie van ruim 20 procent. Bovendien heeft LynPave®-asfalt een langere levensduur dan regulier asfalt. Bij grotere vraag kan de olie ook uit regionale vlasteelt worden gewonnen.

aanpak Voor het project „Herinrichten Parkweg” is een aanbe-stedingsbestek met EMVI criteria op CO2 uitstoot op-gesteld. De NTP groep heeft LynPave aangeboden als invulling daarvan. resultaat Het werk is naar tevredenheid van de gemeente Enschede en omwonenden uitgevoerd en LynPave® is inmiddels op meerdere projecten bij verschillende gemeenten toege-past als asfalt onder-, tussen- en deklaag. Inmiddels is er ook half verharding ontwikkeld op basis van LynPave® voor fiets- en wandelpaden.

Case 16: Biobased asfalt



Bij aanbestedingen wordt voor duurzaamheid gevraagd om creatieve oplossingen, maar deze zijn vaak niet con-form de weten regelgeving waardoor deze vaak nog moeten worden gekeurd of gecertificeerd. Dit vraagt tijd en investeringen die niet altijd terug te verdienen zijn. Dit remt op het aanbieden en de toepassing van een inno-vatie. Doordat LynPave® een innovatief product was, moest de CE markering (toont aan dat het product is getest en veilig bevonden om uitgebracht te worden op de Europese markt) en Typetest na de aanbesteding nog behaald worden. Dat legde een tijdsdruk op. Nu de certificering er is, kan het product eenvoudiger worden toegepast. Daar-door is het nu ook mogelijk om LynPave® in contracten voor een aanbesteding voor te schrijven.


� In een vroeg stadium tussen aanbesteder en leve-rancier gesprekken organiseren levert betere oplos-singen en een traject met meer tijd geeft ruimte voor verbeterpunten.

� Voor aannemers en leveranciers is het lastig als een opdrachtgever innovaties in pilots uitvraagt maar geen consistente keus maakt voor een richting of geen vervolg geeft aan een succesvolle toepassing. Het ontbreekt dan aan zekerheden waardoor het voor een opdrachtnemer minder interessant is om innova-ties te ontwikkelen en te investeren. Het is dan ook belangrijk innovaties na succesvolle toepassing in een pilot op te schalen. Moederbestekken kunnen hierop (stapsgewijs) aangepast worden in samenhang met doelstellingen en ontwikkelingen in de markt. Bij con-tinuïteit, consistentie en goede dosering ontstaat een gunstig investeringsklimaat voor de markt en worden doelstelling haalbaar.

Case 16: Biobased asfalt

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Paul Landa (Asfalt Kennis Centrum ) - Bart Loose (NTP Groep) - Gerrit Averesch (gemeente Enschede)

� Websites: - Lynpave: http://www.lynpave.nl/ - NTP Groep : www.ntp-groep.nl - Persbericht project: https://www.cobouw.nl/infra/

nieuws/2014/03/mkb-wegenbouwers-zien-brood-in-groen-asfalt-10199772?vakmedianet-approve-cookies=1

- Asfalt Kennis Centrum en informatie LynPave: http://www.asfaltkenniscentrum.nl/


project

Opdrachtgever: Provincie Zeeland

Opdracht: Uitvoeren project Tractaatweg

Status: Februari 2017 (gunning) tot begin 2019 (oplever-ing)

Omvang: Verbreden (van 1 naar 2 rijstroken) van N62 over 10 km en aanleg 4 viaducten

Biobased: Geotextiel, boomankers, onderlaag weg, composi-et kasten verkeerslichten

Leverancier(s): Boskalis voert project uit.

Bijzonder: Aanbieders schreven in met twee verplichte biobased elementen, één keuze element en een test element om innovatie te bevorderen.

Procedure: Aanbesteding via concurrentiegerichte dialoog

aanleIdIng

De provincie Zeeland ziet biobased economy als kans om werkgelegenheid aan te trekken en wil met de eigen inkoop de ontwikkeling van biobased materialen stimuleren. Per aanbesteding kijkt de provincie of er mogelijkheden zijn voor het gebruik van biomassa. Hierbij wordt onderzocht of biobased als eis kan worden voorgeschreven (indien er voldoende leveranciers zijn) of dat het als wens wordt meegenomen in de EMVI. Hierbij dient de wens dan als ‘trigger’ om leveranciers biobased producten te laten maken. Op deze manier stimuleert Zeeland dat ondernemers en bedrijven biobased materialen en producten ontwikkelen.

De Tractaatweg (N62), ca 10 kilometer vanaf Terneuzen richting Gent, wordt verbreed naar twee keer twee rijstroken. Vier aansluitingen op andere N-wegen worden ongelijkvloers. Er komen viaducten zodat het verkeer op de Tractaatweg ongehinderd kan doorrijden. In het landschap worden aanpassingen gedaan om de weg minder te laten opvallen. Ook wordt nieuwe natuur gerealiseerd als compensatie.

Verbreding van de Tractaatweg moet leiden tot: � verbeterde verkeersveiligheid � vlotte verkeersafwikkeling � optimale bereikbaarheid van het industrie- en haven-

gebied in de Kanaalzone � goede bereikbaarheid van Terneuzen en omgeving � voorkomen van sluipverkeer in omliggend gebied

Case 17: Verbreding Tractaatweg

Bord gemaakt door EcoBoards en Natural Plastics van agroreststromen


aanpak � Vooraankondiging gepubliceerd in februari 2016 � Dialoogfase gestart in mei 2016 � Contractoewijzing december 2016

De aanbesteding via concurrentiegerichte dialoog gaf de provincie de flexibiliteit om te starten met een algemene en brede uitvraag en in gezamenlijkheid met aanbieder deze stap voor stap te verfijnen. Na de dialoogfase heeft de provincie de definitieve plan-nen beoordeeld en gegund op basis van de economisch meest voordelige inschrijving (EMVI) met de weging prijs (60%) en kwaliteit (40%).

crIterIa � Aanbieders moesten twee specifieke biobased pro-

ducten leveren en één keuze uit een lijst met markt-rijpe biobased producten. Daarnaast moesten ze minimaal één product uit een lijst met innovatieve biobased producten uittesten.

� De verplichte biobased producten waren geotextiel en boomankers.

� De keuze voor marktrijpe biobased producten was: - Biobased materiaal voor de onderlaag van de weg - Biobased materiaal voor de toplaag van de weg - Biobased straatmeubilair en inrichtingen zoals

bushokjes en reflectieschilden � De keuze voor innovatieve biobased producten om te

testen was: - Bitumen deels vervangen door biobitumen - Biobased ingredienten voor wegmarkerignen - Biobased coating - Verkeersregelinstallatie (VRI) kasten van biobased

composiet.

In de aankoopdocumenten werd verwezen naar algemene informatie en de producten werden in de dialoogronden gespecificeerd.


resultaat Er waren 6 geïnteresseerde partijen na de vooraankondiging en met 2 geselecteerde partijen is de dialoogfase doorlopen. Beide hebben een aanbod gedaan en uitein-delijk heeft Boskalis de opdracht gewonnen. Boskalis gaat de volgende producten toepassen:

� Biobased Geotextiel geleverd door Rodenburg Biopo-lymers;

� Boomankers geleverd door Natural Plastics; � Half verharding (onderlaag) van biopolymeer, dat

grotendeels bestaat uit aardappelzetmeel geleverd door Millvision.

Boskalis had ervoor gekozen om VRI kasten van biobased composiet te testen en de mogelijkheid tot opschaling te onderzoeken. De composiet VRI kasten waren duurder dan aluminiumkasten waardoor de opschaling kansen relatief beperkt zijn. Daarom heeft Boskalis ervoor gekozen om biobased schrikhekken, de afrastering op rotondes, te ontwikkelen en te plaatsen voor dit project. Deze biobased schrikhekken worden gezien als een product met goede opschalingsmogelijkheden en worden geleverd door Eco-panel Systems.



� Om het proces van biobased inkopen te faciliteren heeft provincie Zeeland een biobased inkoopmodel en checklist met inkoopcriteria ontwikkeld. Hieruit blijkt dat na het inkooptraject (de aanbesteding) het belangrijk is dat er in de contractfase wordt ge-checkt of het overeengekomen biobased materiaal ook daadwerkelijk geleverd gaat worden. Door onbe-kendheid met het product (aanschaf en toepassing) is er een risico dat afspraken niet worden nagekomen in de uitvoeringsfase.

� De dialooggerichte aanpak gaf de bedrijven flexibili-teit om rekening te houden met de gewenste schaal en verkrijgbaarheid van biobased producten terwijl de verwachtingen van de inkopende organisatie op deze manier ook waargemaakt werden.

� De omvang van het project was zodanig dat alleen landelijk opererende partijen aan de aanbesteding deel konden nemen . Ter stimulering van het MKB is het optioneel om met onderaannemers te werken. Dit is niet specifiek voor biobased producten, wel ko-men veel innovaties vanuit het MKB en is het essenti-eel dat nieuwe producten de markt kunnen betreden door testen en launching customers.

tIps van de Inkoper

� De verschillende opties waaruit aanbieders kunnen kiezen moeten vergelijkbaar zijn in risico’s en kosten en de leverancier moet zijn keuzes onderbouwen. De lijst met biobased marktrijpe producten en produc-ten is op dit principe gebaseerd en in de dialoogfase is veel aandacht geweest voor de opties en de onder-bouwing van de keuzes.

� Uit oogpunt van kosten- en risicobeheersing is een aanbod met een totaalprijs te verkiezen boven deel-prijzen voor producten of fases. Dit geldt niet speci-fiek voor biobased aanbesteden, maar voor innova-ties in het algemeen.

� Het is voor aanbieders prettig als zij van de aanbeste-dende organisatie informatie krijgen over mogelijke leveranciers van biobased producten omdat de markt zich nog in een vroeg stadium van ontwikkeling be-vindt.

� Flexibiliteit in aanbestedingseisen stimuleert de crea-tiviteit van aanbieders en leveranciers.

meer InformatIe

� Contactpersonen - Martin Scherpenisse (Provincie Zeeland)

� Website - Project Tractaatweg: https://tractaatweg.nl - Beschrijving als good practice duurzaam inkopen:

https://www.pianoo.nl/document/14821/verbre-ding-tractaatweg-met-biobased-materialen

- Concurrentiegerichte dialoog: https://www.pianoo.nl/inkoopproces/fase-1-voorbereiden-inkoopopdracht/mogelijke-aanbestedingsproce-dures/europese-specifieke-procedures-4



project

Opdrachtgever: Waterschap Drents Overijsselse Delta

Opdracht: Ontwikkelen walbeschoeiing (planken en balken) van eigen maaisel

Status: Ontwikkeling en plaatsen van proefvlak 2014- 2017

Omvang: Circa 100 m beschoeiing als eerste test

Biobased: VeggieTimber en Plantpalen, bouwmateriaal van maaisel.

Leverancier(s): Natuurvezel Applicatie Centrum Millvision. Part-ners: waterschappen Drents Overijsselse Delta, Hunze & Aa’s, provincie Drenthe, Stenden Hoges-chool Emmen.

Bijzonder: Uit kostenoverweging (besparing van verwerking-skosten van het maaisel) en milieuoogpunt, waar-deloos materiaal waardevol maken.

Procedure: Pilot project

aanleIdIng

Ieder jaar maaien waterschappen duizenden kilo’s gras langs de walkanten. Het maaisel blijft liggen of wordt te-gen betaling verwerkt. Het maaien en (laten) verwerken kost het waterschap Drents Overijsselse Delta ieder jaar zo’n twee miljoen euro. Het waterschap vroeg zich af of geen waarde toegevoegd kon worden aan het maaisel en of een korte kringloop voor eigen toepassingen mo-gelijk was. Dit reduceert CO2 en kosten. Het waterschap ontwikkelde in samenwerking met partner Millvision, een biobased bouwmateriaal dat vervolgens werd uitgetest als beschoeiing. Het materiaal is verder ontwikkeld onder de naam ‘VeggieTimber’.

aanpak Vanuit operationele efficiëntie en milieuoverwegingen dacht het waterschap al langer over het verwaarden van maaisel, maar er waren geen concrete ideeën hoe. In 2014 werd in samenwerking met de Kamer van Koophan-del een gestructureerde workshop gehouden waarbij 8 bedrijven een pitch gaven over toepassingen van gras. Waterschap Drents Overijsselse Delta presenteerde zelf het idee om van bermmaaisel walbeschoeiing te ontwik-kelen. Millvision stelde voor om balken en planken te gaan ontwikkelen, onder andere te gebruiken als walbeschoei-ing, om zo een korte kringloop binnen het waterschap te organiseren.Er werd een projectteam voor de ontwikkeling van deze nieuwe ‘plantpaal’ samengesteld met de Waterschappen Hunze & Aa’s, Vechtstromen en Reest en Wieden (nu onderdeel van Drents Overijsselse Delta) de provincie Drenthe ( financiële bijdrage), en de Stenden Hogeschool Emmen (studenten doen onderzoek naar de levensduur van de biobased palen, die op 25 jaar is geschat). Na 9 maanden werd de eerste proef gedaan en stap-voor-stap is het materiaal verder ontwikkeld.

Case 18: Bouwmateriaal uit maaisel


crIterIa Dit project is ontwikkeld als een pilot project. Waterschap Drents Overijsselse Delta heeft onderzocht welke partijen zo een ontwikkelingstraject zouden kunnen oppakken en vond Millvision de meest geschikte kandidaat. Er is geen formele aanbesteding geweest omdat in een pilot eerst de haalbaarheid bewezen moest worden en er geen andere partij was die dit kon oppakken.

resultaat Er is negen maanden na de start van het project met Mill-vision 30m beschoeiing geplaatst langs een zijtak van het Oranjekanaal aan de Holsdiek in Orvelte. Daarna is een verbeterde versie ontwikkeld waar nu enkele honderden meters beschoeiing mee wordt voorbereid. De initiatief-nemers zijn ook met Rijkswaterstaat bezig met de ontwik-keling van een geleiderails van VeggieTimber en er wordt gekeken naar toepassing als straatmeubilair. In oktober 2017 is het waterschap officieel toegetreden tot de Bio-massa Alliantie. In de Alliantie zitten onder andere terrein- beheerders, decentrale overheden, bedrijven en kennisin-stituten.


� Het opzetten van een dergelijke pilot kost veel tijd en is sterk afhankelijk van persoonlijk enthousiasme. Het grotere belang van de pilot is investeren in mogelijk-heden voor het verwaarden van maaisel.

� Door het innovatieve karakter en het ontbreken van procedures is er de kans en de uitdaging om zelf het proces vorm te geven.

Case 18: Bouwmateriaal uit maaisel

tIps van de Inkoper

� Enthousiasme bij betrokkenen en de wil om er iets van te maken zorgt voor een proces waar vaart in zit.

� Een duidelijke, korte deadline helpt, ga gewoon aan de slag want in de praktijk leer je het meeste.

� De samenwerking moet in de basis goed omschre-ven zijn: hoe gaan we met elkaar om en wat zijn de verwachtingen van de samenwerking. In het project-team is veel aandacht geweest voor de samenwer-king.

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Johan Snippe (Waterschap Drents Overijsselse

Delta) - Leon Joore (Natuurvezel Applicatie Centrum Millvi-

sion)

� Websites: - Interview via PIANOo: https://www.pianoo.nl/

waterschap-maakt-van-waardeloos-maaisel-waar-devol-nieuw-bouwmateriaal

- http://biobased-drenthe.nl/plantpaal/ - Natuurvezel Applicatie Centrum Millvision: https://

vnp.nl/wp-content/uploads/2016/12/Flyer-Millvi-sion.pdf

- Meer producten voor terreinbeheer op basis van biomassa: https://circulairterreinbeheer.nl/pilots/

- Biomassa Alliantie: https://biomassa-alliantie.nl/


project

Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam

Opdracht: Biologisch afbreekbare drainage

Status: Vanaf oktober 2015 uitgevoerd, loopt nog in gedeelten door

Omvang: Alle nieuwe bomen in bestrating

Biobased: ‘Natudrain’, een 100% biologisch afbreekbare drain op zetmeelbasis

Leverancier(s): Natudrain is ontwikkeld door Natural Plastics en Pipelife Nederland, via verschillende leveranciers te verkrijgen.

Bijzonder: Geen verwijderingskosten, vergaat na een aantal jaar, verwijderen is niet nodig

Procedure: Via bestek aannemers.

aanleIdIng

Jonge en oudere bomen die net verplant zijn, hebben in de eerste 3 jaar goede nazorg nodig. Door voldoende toevoer van water en lucht, ontwikkelen ze zich tot vitale, gezonde bomen. Rotterdam past milieuvriendelijke producten en werkwijzen toe, zodat gezonde bomen én een beter milieu hand in gaan.

Om ervoor te zorgen dat jonge en oudere bomen die net verplant zijn, voldoende lucht en water krijgen, werden in het verleden in alle gevallen PVC-drains gebruikt. In het ga-zon wordt tegenwoordig gewerkt met kleine gietwalletjes van grond rondom de bomen, die na afloop van de nazorg-periode (3 jaar) worden verwijderd. Er komt op die manier geen onverteerbaar PVC meer in de bodem. In verhardin-gen wilde Rotterdam de ‘Natudrain’ toepassen, een 100% biologisch afbreekbare drain op zetmeelbasis.

De standaard geperforeerde PVC buizen (Polyvinyl-chloride) met PP ommanteling van nieuwe en gerecy-clede polypropeen vezels zijn gemaakt van aardolie. Het biobased alternatief is van Polylactaat Acetaat (PLA) op basis van aardappelzetmeel of maïszetmeel met omman-teling van bijvoorbeeld kokosvezels. Naturdrain is gemaakt van gemaakt van reststromen uit de voedselindustrie. Voordelen biobased drainagebuizen:

� Lagere kosten, geen verwijdering nodig. Doordat de drainagebuizen langzaam vergaan, is het niet nodig de materialen later nog eens te verwijderen. De kos-ten van de biobased drainagebuizen (€150 per rol van 50 meter) zijn beperkt hoger dan de standaard-buizen (€60-148 per rol van 50 meter). De winst zit in de levensduurkosten, omdat er geen kosten meer gemaakt hoeven te worden om de drainage te ver-wijderen. De total cost of ownership kosten zijn veel lager dan bij standaardbuizen.

� Geen plastic in de bodem � De drainagebuizen zijn biologisch afbreekbaar en

bevatten geen verontreinigde stoffen. � De CO2-emissies van PLA zijn over de levenscyclus la-

ger dan fossiele alternatieven. In een recente Levens Cyclus Analyse is gebleken dat de CO2-emissie van PLA ongeveer 30% lager is dan die van vergelijkbaar traditioneel plastic (‘Bio-based economy and climate change’ (2017), Nova Institute),

aanpak De biobased drainagebuizen zijn opgedragen via het bestek, met goed overleg en duidelijke argumenten naar opdrachtgevers. Daarbij was het ingenieursbureau kritisch of in het 3e jaar nazorg de drain nog functioneel is voor watergeven / beluchting.

Case 19: Drainagebuis voor tijdelijk gebruik


crIterIa In de bestekken is als criterium ´milieuvriendelijk product´ opgenomen. Natural Plastics heeft ook eigen voorbeeld-bestekken opgesteld als hulpmiddel voor inkopers.

resultaat Vanuit de vakgroep Bomen van de gemeente is de beslis- sing genomen voor gebruik van de biobased drainagebuis in de gehele stad. De biobased drainagebuizen worden nu standaard toegepast bij bomen die in bestrating worden geplaatst. De gemeente geeft aan dat deze oplossing goedkoper is dan de standaard drainagebuizen: er hoeft er geen materiaal meer te worden losgesneden en/of af-gevoerd. Ook op verzorgingsplaats Westkop, waar Rijkswaterstaat (RWS) veel biobased materialen tentoonstelt, toepast en uittest, is een biobased-buis toegepast. RWS past al veel biobased drainage en peilbuizen toe bij haar projecten.

tIps van de Inkoper

� Belangrijk om goed te overleggen met de uitvoe-rende aannemers en duidelijke argumenten aan te voeren


� Als je alleen naar laagste aanschafprijs kijkt, zadel je toekomstige generaties op met problemen die uit milieukwalitatief slechte producten voortkomen. Be-nader je het vanuit oogpunt totale kosten tijdens de levensduur, dan is de biobased drainagebuis voorde-liger.

� Meer voorbeelden helpt bij de bewustwording van burgers en inkopende overheden. Door aan het begin van projecten door afdeling heen over nut en nood-zaak te spreken ontstaat beweging de goede kant op.

Case 19: Drainagebuis voor tijdelijk gebruik

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Ronald Loch (gemeente Rotterdam) - Bert van Vuuren (Natural Plastics)

� Websites:

- Productsheet Natudrain: https://www.deleidinggroothandel.nl/nieuws/actueel/natu-drain_een_compleet_composteerbaar_boombe-luchtingssysteem.htmlhttp://www.agro-chemie.nl/biobased-producten/natudrain/

- Innovaties in de buitenruimte gemeente Rotterdam: https://www.rotterdam.nl/wonen-leven/innovaties/, zie onder bomen.


project

Opdrachtgever: Rijkswaterstaat (RWS)

Opdracht: Aanbrengen van anti-worteldoek op talud bij Baanstee Noord in Purmerend

Status: Uitgevoerd 2016

Omvang: Ca. 700 m2

Biobased: Anti-worteldoek (PLA)


Bijzonder: Alle worteldoeken vergaan na verloop van tijd. Tra-ditionele worteldoeken laten daarbij stukjes plas-tic achter in het milieu, bij biobased-worteldoeken gebeurt dit niet. De biobased doeken hoeven dus niet verwijderd te worden, wat een kostenbespar-ing oplevert.

Procedure: EMVI

aanleIdIng

RWS koopt om meerdere redenen duurzaam in. Ten eerste omdat ze een maatschappelijk verantwoorde opereren-de partner willen zijn en ten tweede omdat ze betaalbaar beheer, onderhoud en aanleg van, onder andere, wegen willen. RWS heeft dan ook een tweeledige rol wat betreft biobased economy: ze zijn zowel een inkopende partij als producent van biomassa (gras, bomen, struiken e.d.). RWS voert verschillende pilots uit om zo meer ervaring op te doen met biobased inkopen. Worteldoek (beter: anti-worteldoek) wordt gebruikt om te voorkomen dat nieuw aangelegde taluds wegspoelen en dat onkruid gaat groeien. Een worteldoek wordt recht-streeks op de grond aangebracht en stabiliseert de aange-brachte grond. In het doek worden incisies gemaakt voor planten en laat wel water, maar geen uv-licht door. Hier-door ontkiemt diepgeworteld onkruid niet. Het biodoek breekt na een paar jaar af tot humus, die dient als extra voeding voor planten. Alle soorten worteldoeken vergaan na verloop van tijd, maar bij doeken gemaakt van plastic levert dit problemen op. Biogebaseerde doeken die ook afbreekbaar zijn, worden volledig in organische stoffen (humus) omgezet.

Case 20: Worteldoek bij Baanstee Noord in Purmerend


aanpak Er is een EMVI aanbesteding gedaan met punten voor het percentage biobased materiaal. De aannemer heeft het biobased worteldoek in zjin aanbieding opgenomen. De leverancier was partner in dit project bij de keuze van ma-terialen en kennisoverdracht over duurzame oplossingen.

resultaat Het toepassen van biobased worteldoek is economisch aantrekkelijk. Hoewel biobased worteldoek duurder is dan standaard kunststof doek (3-5x duurder), worden bij toepassing van dit worteldoek verwijderingskosten vermeden. Worteldoek op basis van kokos (ook andere natuurlijke materialen te koop) is goedkoper (ca 2x duurder dan gangbaar doek), maar heeft niet dezelfde eigenschappen als kunststofdoek (o.a. moet de manier van aanbrengen worden aangepast).

Case 20: Worteldoek bij Baanstee Noord in Purmerend


� Zorg bij het opnemen van eisen, zeker bij technische, dat deze realistisch zijn en concurrerend kunnen wor-den gehaald.

� Bied ruimte voor experimenteergebieden (met laag risicoprofiel) en leer samen als leveranciers en inko-pers.

� Zorg voor contact binnen de inkopende organisatie tussen mensen met een beleids- en een uitvoerende taak. Voor de concrete inkoop moet de organisatie al bezig zijn met duurzaamheid en gestimuleerd wor-den.

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Bert van Vuuren (Natural Plastics)

� Website: - https://www.rijkswaterstaat.nl/zakelijk/innovatie-

en-duurzame-leefomgeving/duurzame-leefom-geving/circulaire-economie/biobased-innovaties/biobased-worteldoek.aspx


project

Opdrachtgever: Provincie Zuid-Holland / Rijkswaterstaat

Opdracht: Bekleden van brugwand langs de A12, ter hoogte van Gouwe (onderdeel van een grotere opdracht)

Status: Uitgevoerd in 2015

Biobased: Bouwblokken

Leverancier(s): BioBlocks

Bijzonder: Hoewel natuurlijk materiaal lange levensduur

Procedure: Design and construct

aanleIdIng

Langs de A12 is in opdracht van de provincie Zuid-Holland een parallelstructuur aangelegd die een belangrijke impuls geeft aan de bereikbaarheid en doorstroming in de regio Gouda. Ter hoogte van de Gouwe is een extra kruising gerealiseerd door een brug over de Gouwe. Voor de toerit en land-hoofd van de brug was voorgeschreven dat het een ‘groene wand’ moest worden, zonder verdere specificatie. Vanwege de beperkte ruimte, is dit talud erg steil en daarom niet met een reguliere oplossing (gras) te begroeien. De aannemer (Heijmans) heeft daarom een innovatief product toegepast om een getrapte natuurlijke wand te maken en deze te be-groeien met wilgentenen.

BioBlocks zijn gemaakt van plantenresten uit het Nederlandse moerasgebied Nationaal Park Weerribben–Wieden. De plan-ten worden verwerkt tot duurzame bouwblokken die 100% recyclebaar zijn. Hoewel de blokken van plantaardig mate-riaal gemaakt zijn, vergaan ze niet snel (levensduur minimaal 20 jaar en daarna te recyclen). BioBlocks kunnen onder meer gebruikt worden in geluidswallen of als oeverbescherming. De blokken zijn bijvoorbeeld uitermate geschikt voor geluidswallen; ze absorberen veel geluid en hebben een natuurlijke uitstraling. Daarnaast kan de wand begroeid worden. De wanden zijn graffiti-werend en leggen CO2 vast.

aanpak De aanleg van het talud is onderdeel van een groter Design and Build contract dat door Heijmans wordt uitgevoerd. In overleg met de architect is Heijmans tot een oplossing gekomen waarbij een constructie van gewapende grond is bekleed met een getrapte, natuurlijke, duurzame wand van BioBlocks. De ontstane groenstroken zijn beplant met wilgentenen. Blokken uit veengrond en wilgen vor-men samen een groene wand die landschappelijk fraai is en weinig onderhoud vraagt. Het oplopend talud is met schuine lijnen benadrukt. De BioBlocks en wilgentenen refereren aan het achterliggende waterrijke veenachtige landschap.

crIterIa In het bestek was alleen de algemene beschrijving ‘groene wand’ opgenomen. Op initiatief van Heijmans en in over-leg met de architect is uit de mogelijke oplossingen de ge-trapte wand van BioBlocks en wilgentenen gekozen. De eis is daarmee vertaald naar een duurzame en landschappelijk passende wand.

resultaat De getrapte wand is aangelegd en het budget voor dit on-derdeel van het contract was toereikend. De panelen zijn niet constructief (geen onderdeel van de dragende con-structie of bepalend voor de stevigheid) en daarom op ter-mijn vervangbaar. Er zijn weinig onderhoudskosten. Dit type materiaal om zichtbaar aan te brengen op bouw-werken is een goede aanvulling op andere type materialen en kan worden toegepast als het past bij de gevraagde in-vulling qua duurzaamheid, landschappelijke inpassing en functionaliteit.

Case 21: BioBlocks voor brugwand langs de A12


Waar Is de aannemer tegenaan gelopen

� De eis was algemeen gesteld (‘groene wand’) en dit kan leiden tot verwarring of suboptimale oplossing. Geeft ook wel ruimte, mits er niet allerlei randvoor-waarden worden gesteld.

� Firma Voets was onderaannemer voor de gewapen-de ondergrond en de BioBlocks wand. In de praktijk is het lastig afspraken maken als je niet weet hoe het precies gaat worden. Door de bestaande relaties was er nu vertrouwen dat de partijen er samen uit zou-den komen en kon er flexibel samengewerkt worden. Een goede samenwerking is bij innovaties belang-rijker dan verwachten dat je alles in harde afspraken kunt vastleggen.

� Als een product voorgeschreven wordt in een con-tract moet het door meerdere leveranciers geleverd kunnen. Dat is voor innovaties vaak een bottleneck. De omschrijving van het gewenste resultaat leverde nu voldoende flexibiliteit op om dit nieuwe product toe te kunnen passen.


� Het zou prettig zijn voor een uitvoerder om een doel-budget of stelpost op te nemen en dan in het ont-werptraject in overleg te kijken waar je uitkomt. Met een open begroting en co-creatie kom je tot betere oplossingen. Het budget voor dit onderdeel van het grotere Design and Build contract was toereikend.

� Betrek aannemers al bij het opstellen van de specifi-catie, zij kennen het beste de nieuwste ontwikkelin-gen en de praktijk.

Case 21: BioBlocks voor brugwand langs de A12

meer InformatIe

� Contactpersonen: - Driek Voets - BioBlocks

Het Schild 39V4 5275 EB Den Dungen Telefoon +31(0)88 594 00 25 06-53460885 [email protected] [email protected]

- Marcel Muskens Projectleider Heijmans [email protected]

� Websites: - http://www.bioblocks.nl/ - https://www.rijkswaterstaat.nl/zakelijk/innovatie-

en-duurzame-leefomgeving/duurzame-leefom-geving/circulaire-economie/biobased-innovaties/bioblocks.aspx


Case 22 Aanbesteding koffiebekers, Rijksoverheid

Case 23 Werkkleding, provincie Zeeland

Case 24 Hardware (werkplekapparatuur), provincie Zeeland

Case 25 Biobased verpakkingsmateriaal, Nederlandse Spoorwegen

Case 26 Invoeren composteerbare wegwerpbekers, Wageningen UR

3. INSPIRATIE VOOR DUURZAME BEDRIJFSVOERING


project

Opdrachtgever: Rijksoverheid

Opdracht: Warme drankenautomaten voor de ministeries van SZW en VWS

Status: Opdracht gegund

Omvang: Onderdeel van de inkoop van warme drankenau-tomaten voor nieuw gebouw van de

Rijksoverheid (De Resident)

Biobased: Papieren bekers (FSC) met een biobased binnen-coating (PLA).

Leverancier(s): Douwe Egberts

Bijzonder: Pilot biobased koffiebekers, marktconsultatie, na gunning blijvend in gesprek met leverancier

Procedure: Europese aanbestedingsprocedure


aanleIdIng

Elk jaar verdwijnen bij de Rijksoverheid 175 miljoen kof-fiebekers in de prullenbak. Milieuvriendelijke en biobased alternatieven zijn voorhanden. De uitdaging is om deze producten een eerlijke kans te geven in aanbestedingen. In een pilot is dat uitgeprobeerd.

aanpak De pilot is geïnitieerd door de categoriemanager Catering van het Rijk. Sinds de invoering van de wegwerpbeker is onderwerp van discussie welke beker de meest duurzame is. Voor de categoriemanager is het daarbij belangrijk dat koffiebekers erg zichtbaar zijn voor de medewerkers.

Uit een in 2013 uitgevoerd vooronderzoek kwam geen een-duidig antwoord op de vraag welke koffiebeker de meest duurzame is. De categoriemanager heeft daarop besloten te sturen op de inkoop van biobased koffiebekers, dit in aansluiting op het Rijksbeleid om de biobased economie te stimuleren.

crIterIa

Op grond van een marktverkenning - alle leveranciers kun-nen leveren en de prijs was vergelijkbaar met een ‘tradi-tionele’ beker - is besloten een eis op te nemen dat de te leveren koffiebeker biobased moet zijn.

Aanvullend zijn in de vraagspecificatie wensen opgenomen over materiaalgebruik, stimuleren meermalig gebruik, afvalverwerking en de mogelijkheid om gedurende het contract over te stappen op innovatievere oplossingen. In de vraagspecificatie is de inschrijver gevraagd hiertoe een plan van aanpak op te stellen.

Case 22: Aanbesteding koffiebekers Rijksoverheid


resultaat Douwe Egberts heeft de aanbesteding gewonnen met een 100% biobased beker van FSC- papier, met aan de bin-nenkant een PLA coating op basis van maïs in plaats van aardolie. Na gunning is afgesproken dat Douwe Egberts in de nabije toekomst een biobased beker van een laagwaar-diger grondstof gaat leveren, gemaakt van bagasse, een afvalproduct uit de rietsuikerindustrie.

De toekomstige beker is kwalitatief vergelijkbaar alleen is geen papier van FSC-hout meer nodig. Dit is eigenlijk een te hoogwaardige grondstof voor wegwerpbekers. De win-nende koffiebeker is niet duurder gebleken dan de oude beker. Het voornemen is om een biobased “Rijksbeker” in te voeren.

tIps van de Inkoper

� Voer een marktverkenning uit: In de biobased eco-nomie vinden nog steeds veel innovaties plaats. Een marktverkenning geeft zicht op het actuele aanbod van koffiebekers en inzicht in de trends.

� Eis een 100% biobased koffiebeker: Biobased koffie-bekers zijn inmiddels ‘standaard’. De prijs en kwaliteit zijn vergelijkbaar met bekers gemaakt van aardolie. Bij de inkoop van koffie (warme drankenautomaten) kan dan ook ‘gewoon’ 100% biobased geëist worden.

� Besteed aandacht aan de verwerking van gebruikte bekers: Het inpassen van biobased koffiebekers in de GFT stroom is nog geen goede optie. Dit vraagt dus aandacht hoe die afvalstroom in te passen, zeker in bestaande situaties waar al een inzamelstructuur aan-wezig is en wellicht extra (kostenverhogende) voor-zieningen of handelingen nodig zijn.

� Houd er rekening mee dat de aanbesteding van een nieuw / innovatief product extra tijd kost.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Rob Heijink (Rijksoverheid)

� Website: - https://www.pianoo.nl/in-gesprek-over-biobased-

koffiebekers

Case 22: Aanbesteding koffiebekers Rijksoverheid


project


Opdracht: 4-jarig werkkleding contract

Status: Gegund

Omvang: Geen prijs vastgelegd

Biobased: Polyester garens die worden vervaardigd uit een biologisch afbreekbaar polymeer dat wordt gewonnen uit mais. Ook bamboe- en vlasvezels voor shirts

Leverancier(s): PWG Bedrijfsveilige kleding B.V.

Bijzonder: Pilot inkooptraject

Procedure: Meervoudig onderhandse aanbesteding met 4 offertes

Contractduur: 2015 - 2018

aanleIdIng Binnen het collegeprogramma ‘Stuwende Krachten’ van de Gedeputeerde Staten in Zeeland is de biobased econo-mie een belangrijk beleidsprogramma om te komen tot groene bouwstenen als vervanging van olie. De aanleiding hiervoor was een congres dat in oktober 2012 plaatsvond waarin gesproken werd over kansen in de biobased econo-mie voor ondernemers in Zeeland. Er is vervolgens onder-zoek uitgevoerd naar de potentie van nieuwe biobased producten binnen haar inkoop portefeuille. De inkoop van bedrijfskleding werd hierin aangeduid als geschikt voor een inkoop met nieuwe biobased materialen.

aanpak Voorafgaand aan de aanbesteding is onderzoek gedaan naar de beschikbaarheid van biobased kleding bij leveranciers. Geschikte leveranciers met in hun assortiment biobased kleding zijn vervolgens uitgenodigd om deel te nemen aan de aanbesteding. Er is een meervoudig onder-handse aanbesteding geweest (vier partijen) om een leverancier te selecteren.

crIterIa

Er is besloten om één gunningscriterium voor biobased op te stellen, 10% van de totale score werd bepaald door de categorie Duurzaamheid-Biobased:

� Prijs 30% � Kwaliteit 50% � Service 10% � Biobased en Duurzaamheid 10%

Totaal 100%

Daarnaast diende de inschrijver een plan van aanpak op te stellen van maximaal 4 A4’tjes waarin ingegaan wordt op de vragen:

� Bent u bekend met Biobased producten? En zo ja, wat doet u zelf al met betrekking tot Biobased producten?

� Bent u bereid zicht te conformeren aan de verplich-ting om samen met de provincie proeven op te star-ten om het product verder te ontwikkelen?

resultaat

PWG Bedrijfsveilige Kleding B.V. heeft de opdracht voor vier jaar gegund gekregen. PWG kan polyester garens leveren van mais die volledig biologisch afbreekbaar zijn. Ook kan het shirts leveren met vlas en bamboe als belangrijkste grondstof. Het biobased element in de uitvraag bleek niet doorslaggevend te zijn en het had kunnen zijn dat de aanbieding die het laagst scoorde op biobased had gewonnen. Tot op heden is er nog geen biobased kleding geleverd en er zijn ook nog geen proeven gestart. Er moet vanuit de provincie een vervolg aan de inspanningsverplichting komen (testen biobased kleding). Dit wordt in 2016 opgepakt.

Case 23: Werkkleding provincie Zeeland



� Het overtuigen van de organisatie over het nut van biobased inkopen viel mee. Er is wel een gebrek aan kennis op het gebied van bedrijfskleding, maar het belang van biobased is goed uit te leggen.

� Het kost wel veel moeite om draagvlak bij de gebrui-kers te creëren biobased kleding (gemaakt van nieu-we biobased materialen) te gebruiken in plaats van de “normale” kleding.

� Het is een voordeel dat er veel lokale bedrijven bij betrokken kunnen worden (stimuleren lokale bedrij-vigheid en innovatie). Er wordt onder andere hiervoor samengewerkt met Impuls Zeeland, een regionale ontwikkelmaatschappij om bedrijven naar Zeeland te trekken.

� Inspanningsverplichting om samen met Provincie Zeeland de mogelijkheden voor het leveren bio-based producten te onderzoeken, is een bottleneck. In verband met de invoer van een nieuw logo heeft de eerste bestelling van werkkleding eind 2015 plaats gevonden. Vandaar dat pas in 2016 een start kan wor-den gemaakt met de inspanningsverplichting om biobased kleding te testen.

tIps van de Inkoper � Laat partijen aan de vraagzijde en de aanbodzijde let-

terlijk weten van elkaars bestaan. Communicatie in de waardeketen is heel belangrijk en ontbreekt vaak nog.

� Test in de voorbereidingsfase of leveranciers een goed aanbod kunnen doen.

� Probeer een (biobased) innovatie uit en zet de markt in beweging!

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Martin Scherpenisse (provincie Zeeland)

� Website: - http://www.zeeland.nl/beleid-en-regelgeving/

biobased-inkopen

Case 23: Werkkleding provincie Zeeland


project


Opdracht: Levering hardware (werkplekapparatuur)

Status: Gegund

Omvang: Geen prijs vastgelegd

Biobased: AirCarbon-verpakkingsmateriaal

Leverancier(s): Scholten Awater met producten van DELL

Bijzonder: Pilot inkooptraject

Procedure: Europese openbare aanbesteding-EMVI met ficti-eve korting op prijs

Contractduur: 1 jaar met optioneel 3 maal 1 jaar verlenging (maart 2015 - maart 2019)

aanleIdIng Binnen het collegeprogramma ‘Stuwende Krachten’ van de Gedeputeerde Staten in Zeeland is de biobased econo-mie een belangrijk beleidsprogramma om te komen tot groene bouwstenen als vervanging van olie. De aanleiding hiervoor was een congres dat in oktober 2012 plaatsvond waarin gesproken werd over kansen in de biobased econo-mie voor ondernemers in Zeeland. Er is vervolgens onder-zoek uitgevoerd naar de potentie van biobased producten binnen haar inkoop portefeuille. De inkoop van computer hardware werd hierin aangeduid als geschikt voor biobased inkoop.

aanpak Voorafgaand aan de aanbesteding is vrijwel geen onder-zoek gedaan naar de beschikbaarheid van biobased hard-ware. Er is een Europese aanbesteding georganiseerd op basis van EMVI waarbij een fictieve korting op de inschrijf-prijs kon worden gekregen.

crIterIa

Er is besloten om één gunningscriterium voor biobased op te stellen, 5% van de totale score werd bepaald door de categorie Biobased en duurzaamheid:

� Integratie en beheer 45% � Advisering 25% � Efficiency en doorlooptijd 25% � Biobased en duurzaamheid 5%

Totaal 100%

Voor de categorie biobased / duurzaamheid diende ant-woord te worden gegeven op de volgende vraagstelling: Op welke wijze geeft u als opdrachtnemer invulling aan het Biobased inkoopbeleid van de Provincie Zeeland? De beantwoording moet minimaal bestaan uit de volgende onderdelen (maximaal 2 A4’tjes):

1. Beschrijving m.b.t. bekendheid met biobased eco-nomy en binnen uw branche bestaande biobased producten en bereidheid om biobased producten te implementeren in uw productaanbod;

2. Een beschrijving van de producten die u in het kader van deze aanbesteding kunt aanbieden;

3. Een beschrijving m.b.t. de bereidheid om in de con-tractfase een inspanningsverplichting te leveren om samen met opdrachtgever de mogelijkheden voor het leveren van biobased producten te onderzoeken.

resultaat

Scholten Awater B.V. heeft de opdracht gegund gekregen. Het percentage biobased ingrediënten in computerpro-ducten is gebaseerd op basis van gewicht. Uiteindelijk worden alleen de verpakkingen biobased geleverd.

Case 24: Hardware (werkplekapparatuur)


Bij de verpakkingen van de aangeboden producten van Dell wordt gebruik gemaakt van AirCarbon-materiaal (een soort biokunststof ) dat duurzamer en goedkoper is dan traditionele (op olie gebaseerde) kunststoffen. Het Air-Carbon-verpakkingsmateriaal wordt gemaakt uit een che-mische reactie van opgevangen methaan uit de melkvee-houderij, gemengd met lucht en enzymen. Het materiaal bestaat voor 40% uit zuurstof uit de lucht en 60% uit koolstof en waterstof afkomstig van methaan.


� Het is niet duidelijk wat de markt al kan en wat hun mogelijkheden zijn.

� Nog niet veel marktpartijen verwerken biobased ma-terialen of grondstoffen in hun eindproducten;

� Je mag niet toeschrijven naar één enkele leverancier.

tIps van de Inkoper � Vermijd het woord criteria, dit heeft een negatieve

annotatie, omdat mensen vaak denken aan de oude duurzaamheidscriteria. Gebruik liever het woord indi-catoren.

� Laat zien aan de markt dat je het vraagt. � Probeer het uit en zet de markt in beweging!

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Martin Scherpenisse (provincie Zeeland)

� Website: - http://www.zeeland.nl/beleid-en-regelgeving/

biobased-inkopen

Case 24: Hardware (werkplekapparatuur)


project

Opdrachtgever: Nederlandse Spoorwegen

Opdracht: Bioplastic verpakkingsmateriaal voor promotie-producten

Status: Gegund in sept./okt. 2014

Omvang: 500.000 zakjes drop

Biobased: Biologisch afbreekbaar kunststof van maïs en houtpulp

Leverancier(s): The Bioplastic Factory

Procedure: Enkelvoudig onderhands

Contractduur: September 2014 (eenmalig)

aanleIdIng In 2014 bestond het spoor 175 jaar. Om dit te vieren is er onder het mom van ‘Wie jarig is trakteert’ een actie be-dacht door marketingbureau LINK om 500.000 zakjes met treindrop uit te delen aan de klanten van de NS. De actie werd in de eerste instantie vanuit NS-retail gecoördineerd en biobased speelde toen nog geen rol. Toen later NS-reizigers bij het project betrokken werd kwam vanuit hen de vraag of de zakjes ook van biobased materiaal geprodu-ceerd konden worden. De gedachte achter dit verzoek was dat een deel van de zakjes op straat wordt gegooid wat zou kunnen leiden tot negatieve reclame. Het biobased zakje breekt na verloop van tijd zelf af.

aanpak Na een marktinventarisatie bleek dat slechts enkele partijen op de markt dit product konden leveren. The Bioplastic Factory bleek in staat om in korte tijd een product te le-veren van voldoende kwaliteit. De verpakking is naar tevre-denheid toegepast voor het verpakken van de ‘treindrop’.

resultaat De geleverde verpakking is gemaakt van biologisch af-breekbaar kunststof van maïs en houtpulp. De prijs van het biobased verpakkingsmateriaal lag 20% tot 30% hoger dan de prijs van traditionele verpakkingsmaterialen.


� Prijs is vaak de belangrijkste factor. Voor commerciële partijen moet het zo goedkoop mogelijk.

� Qua verpakkingsmateriaal kan met biobased plastics alles gemaakt worden, net zo mooi en net zo goed als het traditionele product.

Case 25: Biobased verpakkingsmateriaal NS


tIps van de leverancIer � Begin kleinschalig en ga dan stapje voor stapje door-

ontwikkelen. Het is een nieuwe markt met innovatie-ve nieuwe producten en uitdagingen. Zoals bij alle in-novaties zijn er risico’s en het is belangrijk dat de klant hiervan op de hoogte is.

� Schaalgrootte is uiteindelijk van groot belang voor de prijs.

� Beloon leveranciers door bijvoorbeeld aanbeste-dingsvoordeel te geven voor het aanbieden van bio-based producten.

� Zoek naar aanknopingspunten om biobased in te kunnen kopen. Het inkopen van biobased producten is nog niet gebruikelijk. Aanknopingspunten om voor biobased producten te gaan, kunnen zijn: marketing en imago, betere functionele eigenschappen (zoals afbreekbaarheid) of wensen vanuit bestuur/ politiek.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Alfred Sandee (The Bioplastic Factory)

� Website: - http://www.thebioplasticfactory.nl/flexible-

packaging/ - http://www.verpakkingsmanagement.nl/nieuws/

ns-kiest-voor-afbreekbare-verpakkingen31258

Case 25: Biobased verpakkingsmateriaal NS


project

Opdrachtgever: Wageningen UR (Facilitair Bedrijf )

Opdracht: Overeenkomst

Status: Afgerond

Omvang: € 90.000,- (voor biobased) op een totaal van € 570.000,- per jaar

Biobased: Papieren beker met een biocoating

Leverancier(s): Maas / Cup-2-Paper concept

Bijzonder: Onderzoeks- en pilotproject

Procedure: Openbare Europese Aanbesteding

Contractduur: 1 aug 2014 t/m 31 juli 2019 (plus 2 maal 1 jaar verlenging mogelijk)

aanleIdIng

Voor Wageningen UR (WUR) is duurzaamheid een belangrijke pijler. Behalve in het primaire proces van onderzoek en onderwijs heeft duurzaamheid ook een duidelijke plek gekregen in de eigen bedrijfsvoering van de WUR. De am-bitie van de WUR is om voorloper te zijn op het gebied van duurzame bedrijfsvoering. Jaarlijks werden (2011) bij de WUR 2,5 miljoen plastic wegwerpbekers (10,5 ton polysty-reen) gebruikt en weggegooid. Het streven van het Facili-tair Bedrijf is daarom om alle plastic wegwerpbekers voor hete dranken te vervangen door wegwerpbekers van biologisch afbreekbaar materiaal (biobekers) die na gebruik kunnen worden gerecycled. Voor koude dranken werden (tot 2014) al biobased wegwerpbekers gebruikt.

aanpak

Voorafgaand aan de aanbesteding heeft onderzoek plaatsgevonden naar duurzame bekers. Met subsidie van de provincie Gelderland hebben studenten en on-derzoekers gekeken naar alternatieven voor de poly-styreen (PS) wegwerpbeker. Het project ‘duurzame verbekering’ is in mei 2013 afgerond en bestond uit een aantal deelonderzoeken: levenscyclusanalyse (LCA), com-posteerproef en consultatie gebruikers. Drie verschillende wegwerpbekers zijn in een LCA met elkaar vergeleken (PS, bioplastic en biopapier) in combinatie met vier verschillende vormen van afvalverwerking (verbranden, recyclen, compostering en vergisting). Uit de LCA kwam naar voren dat biobekers ongeveer hetzelfde scoren als PS bekers en dat recycling de beste methode voor afvalverwerking is. Verder daalt de milieubelasting van een wegwerkbeker fors bij meermalig gebruik. Hier valt de grootste milieuwinst te behalen. Ook is gepeild hoe er binnen de WUR wordt gedacht over de huidige PS wegwerpbekers, de eventuele introductie van de biobekers en of er bereidheid is om aan afvalschei-ding mee te werken. Een groot aantal studenten en medewerkers hebben een enquête ingevuld en daarnaast zijn gesprekken gevoerd met schoonmakers en medewerkers van de warme drankenvoorzieningscontractant. Uit deze gesprekken bleek dat papieren wegwerpbekers regel-matig tot storing leiden bij apparaten met automatische bekervoorziening en dat gescheiden inzameling door de schoonmakers uitbreiding van de schoonmaakkar vereist. Ook blijkt dat de afvalscheidingsdiscipline bij medewerkers en studenten voor verbetering vatbaar is. Wel bestaat er een bereidheid onder medewerkers en studenten om gebruikte bekers gescheiden weg te gooien.

Case 26: Invoeren composteerbare wegwerpbekers


crIterIa

In de aanbesteding is aandacht gegeven aan “biobased” en het recyclen van bekers. Er is gevraagd om een beschrijving te geven van de aangeboden beker, in hoeverre dit een biobased beker betreft en of er in de contractperiode aandacht besteed zal gaan worden aan innovaties op dit gebied. De aanbieders dienden daarvoor aandacht te besteden aan vier aspecten:

1. In hoeverre bestaat de beker uit biobased grondstof-fen en in hoeverre is aandacht besteed aan de duur-zame herkomst van de gebruikte grondstoffen?

2. In hoeverre stimuleert de beker (ontwerp, vorm, uit-straling) hergebruik? In hoeverre zijn de voorgestelde maatregelen voor hergebruik reëel en uitvoerbaar en wordt de opdrachtgever ontzorgd?

3. In hoeverre heeft de afvalinzamel- en verwerkings-methode voldoende perspectief bij toekomstige ont-wikkelingen?

4. In hoeverre zijn alle bovenstaande vragen compleet beantwoord en in hoeverre zijn de antwoorden goed onderbouwd?

resultaat

In september 2014 is in de niet-onderwijsgebouwen in samenwerking met de leverancier van warme drankenautomaten (Maas) het Cup-2-Paper-concept (van SUEZ) ingevoerd: kartonnen koffiebekers die apart worden inge-zameld en met één extra bewerkingsstap kunnen worden gerecycled in de reguliere papier en karton afvalstroom. In 2015 is 5,5 ton van deze koffiebekers gescheiden inge-zameld.

PS wegwerpbekers zijn in de aanschaf vooralsnog goed-koper dan wegwerp biobekers. Gecoate papieren bioweg- werpbekers zijn maximaal anderhalf keer zo duur als poly-styreen wegwerpbekers. De prijs van volledig bioplastic wegwerpbekers is nog niet bekend, aangezien ze nog niet op de markt zijn.

Waar Is de Inkoper tegenaan gelpen

� Belangrijk onderdeel van het invoeren van een bio-based wegwerpbeker is dat deze gescheiden wordt ingezameld en ook daadwerkelijk gerecycled wordt. De afvalstroom moet zo zuiver mogelijk zijn. Dit be-tekent dat ook het inzamelsysteem, het werk van de schoonmakers en het gedrag van de studenten en medewerkers van belang zijn.

� Op de verpakking moet worden uitgelegd waar de beker ingeleverd moet worden: bij het grijze afval, in de groenbak of in een aparte bak. Dat gebeurt nu dan ook.

tIps van de Inkoper

� Laat studenten in de onderwijsgebouwen een klein extra bedrag voor de wegwerpbekers betalen. Zo wil de WUR het meermalig gebruik van de wegwerpbe-kers stimuleren.

� Wees alert op niet onderbouwde claims over her-komst van de grondstoffen en de afvalroutes. Biobe-kers zijn in theorie composteerbaar, maar de com-posteerder stuurt ze in de praktijk meestal door naar de afvalverbranding. Als expliciet wordt aangegeven hoe de keten eruit ziet en wie de concrete ketenpart-ners zijn dan is de claim vaak meer geloofwaardig.

meer InformatIe

� Contactpersoon: - Annet de Haas (Hoofd Location Facilities WUR)

� Website: - http://www.wur.nl/nl/show/Invoeren-composteer-

bare-wegwerpbekers.htm

Case 26: Invoeren composteerbare wegwerpbekers

Titel

Auteurs

Vormgeving

Datum

Praktijkvoorbeelden biobased inkopen

Jos Schild, Paul Mul, Carolien Huisman, Jan Bart Jutte

Annemieke Vermeulen

Juli 2018

Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen...Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen juli 2018 9 De bekisting...

Documents

Transcript of Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen...Praktijkvoorbeelden Biobased Inkopen juli 2018 9 De bekisting...