I. Definitie en kenmerken

Beginselen van behoorlijk bestuur

Prof. S. LiermanBeginselen van behoorlijk bestuurDefinitie, oorsprong en kenmerkenIndelingPlaats in de hirarchie van de normenVerhouding tot beginselen van behoorlijk burgerschapProcedurele beginselenInhoudelijke beginselen

I. Definitie, oorsprong en kenmerkenBeginselen die aanwijzingen geven over wijze waarop beslissingen moeten worden voorbereid, genomen, ter kennis gebrachtTegengewicht voor toegenomen discretionaire bevoegdheden van overheid (versus gebonden bevoegdheden)

In Nederland sinds jaren 50 aanzien als beroepsgrondIn Belgi gentroduceerd in 1970 (prof. L.P. Suetens)Ook beginselen van behoorlijk bestuur in EUdoor HvJ afgeleid uit rechtstradities lidstaten, MAAR autonoom ingevuld (wederzijdse benvloeding)Recht op behoorlijk bestuur (art. 41 EU-Handvest)Ook van toepassing op lidstaten in uitvoering EU-recht!

Bijzondere categorie van algemene rechtsbeginselen Ongeschreven, maar (partile) schriftelijke neerslag is mogelijk => algemene codificatie?Welke beginselen codificeren? Wie beslist? Evolutief?Beginselen soms anders uitgelegd bv. intrekkingsleerAlgemene toepasselijkheid t.a.v. actief bestuur Concrete toepassing afhankelijk van context (bv. hoorplicht)In beginsel pendant van discretionaire bevoegdheid (preventieve + repressieve functie)Bescherming tegen willekeur bij inperking grondrecht/ fundamentele vrijheid (sluitingsuur versus vrijheid van handel)I. Definitie, oorsprong en kenmerkenII. Indeling van beginselen van behoorlijk bestuurIndelingProcedurele beginselen (focus op behoorlijke besluitvorming)Inhoudelijke beginselen (focus op besluit zelf)Belang: rechtsgevolgen na vernietiging besluitSchending formeel beginsel => zelfde besluit is mogelijkSchending materieel beginsel => zelfde besluit is niet mogelijkRelativeringProcedurele beginselen benvloeden inhoud beslissing bv. hoorplicht moet bijdragen tot zorgvuldig besluitSommige beginselen zijn zowel inhoudelijk als procedureel bv. zorgvuldigheidToepassing contra legem?

Kan ABBB primeren op geschreven recht en resulteren in veroordeling om onwettigheid te honoreren?

Onderscheid grondwettelijke waarde/ wettelijke waarde?

Beginselen met grondwettelijke waarde:

aanvullende of interpretatieve rechtsbronwet kan aan beginsel worden getoetst

Beginselen met wettelijke waarde:

aanvullende werking bij wetprimeren op uitvoeringsbesluitenKritische kanttekeningen bij voormeld onderscheidIII. Plaats in de hirarchie van de normenIV. Beginselen van behoorlijk burgerschapRechtzoekende wordt verwacht op diligente wijze voor zijn rechten en belangen op te komen (fair play en waakzaamheid)Evolutie naar wederkerig bestuursrechtHandvest gebruiker van de openbare diensten 4 december 1992Gevolgen nalatigheid:rechtszoekende kan zich niet meer op gebrek beroepenverval van rechtgeen sprake van moeilijk te herstellen ernstig nadeelHeeft invloed op toetsing BBBBeginselen van behoorlijk burgerschap bakenen grenzen af BBBV. Procedurele beginselenHoorplicht

Iemand gelegenheid bieden op nuttige wijze standpunt kenbaar te maken

Van toepassing indien

overheid zinnens is ernstige (individuele) maatregel te nemen die rechtstoestand betrokkene wijzigtde maatregel gegrond is op het persoonlijk gedrag van de betrokkene dat hem als een tekortkoming wordt aangerekend

in recentere rechtspraak wordt deze laatste voorwaarde soms weggelaten

Bv. Intrekking wapenvergunning, marktconcessie, sluiting dancing

Niet van toepassing op reglementaire besluiten (wel zorgvuldigheidsplicht!)Afwijking mogelijk indien:

maatregel overwogen op grond van feit dat voor directe, eenvoudige constatering vatbaar is en bestuur gebonden bevoegdheid heeftNoodzaak om snel op te treden (bv. gevaar voor volksgezondheid)betrokkene kan niet binnen redelijke termijn worden bereikt

Recht van verdediging in tuchtzaken (absoluut en strenger)

Maar evolutie naar nuttig horen (met striktere modaliteiten):

vooraf aard van voorgenomen maatregel wordt meegedeeldalsmede de redenen voor het bestuurlijk optreden worden geduidinzage in het dossier wordt verleend (indien aanwezig)voldoende tijd wordt gelaten om een verweer voor te bereidenbetrokkene recht heeft op bijstand raadsmanbetrokkene wordt gehoord (kan schriftelijk!)

VIII. Procedurele beginselenOnpartijdigheid

Nemo judex in sua causaJustice should not only be done, but also be seen to be done

Moet wel worden afgewogen tegen continuteitsbeginsel (werking overheid mag niet worden verlamd)

Beginselen behoorlijk burgerschap: personen tijdig wraken waarvan gevreesd wordt dat ze niet onpartijdig zijn

VIII. Procedurele beginselenMotivering

Onderscheid tussen materile en formele motivering

Materile motivering

Elke bestuursbeslissing geschraagd door motieven die concreet, in feite juist en in rechte pertinent zijn en beslissing verantwoorden

Motivering moet evenredig zijn met het belang van de beslissing en de omvang van de beleidsvrijheid van het bestuurMotivering moet de beslissing verantwoorden: draagkrachtvereiste (duidelijk, nauwkeurig en samenhangend: RvS 04/02/1993)Geldt zowel voor individuele als reglementaire bestuurshandelingenMotieven kunnen blijken uit dossier of beslissing zelfVIII. Procedurele beginselenFormele motivering

De materile motivering dient in de akte zelf te worden opgenomen

Laat burger toe met kennis van zaken te beslissen om al dan niet tegen beslissing op te komenMotivering door verwijzing naar andere stukken (betrokkene moet kennis hebben van stukken en motivering moet worden bijgetreden)Specifieke wettelijke basis vereist en bijgevolg niet echt BBBNaast specifieke normen: formele motiveringswet 29 juli 1991

Van toepassing op (art. 1):

administratieve overheden in de zin van art. 14 RvS-wet (ook bestuurs-handelingen wetgevende en rechterlijke organen)met betrekking tot eenzijdige rechtshandelingen met individuele strekking

VIII. Procedurele beginselenDraagwijdte van formele motiveringsplicht:juridische en feitelijke gegevens die ten grondslag liggen:motivering moet afdoende zijn: evenredigheid en draagkrachtvereiste.Uitzondering in het geval de motivering van een handeling (art. 4):de uitwendige veiligheid van de Staat in het gedrang kan brengen;de openbare orde kan verstoren;afbreuk kan doen aan de eerbied voor het privleven;afbreuk kan doen aan de bepalingen inzake de zwijgplicht.Geen uitzondering:in geval van noodzakelijkheid (art. 5)wanneer beslissing resultaat is van geheime stemmingSanctie: nietigheid (wel vereiste van belangenschade!)VIII. Procedurele beginselenFair Play

Bestuur mag burger niet hinderen in het uitoefenen van zijn rechten

Bv. geen gegevens achterhouden, geen verkeerde gegevens verstrekken

5. Zorgvuldigheidsbeginsel

Het overkoepelende beginsel (cf. bonus pater familias)Processuele en inhoudelijke component

Bv. relevante feiten vergaren, op deskundige wijze onderzoeken, relevante belangen erkennen en afwegen

VIII. Procedurele beginselenIX. Inhoudelijke beginselenGelijkheidsbeginsel (art. 10, 11 GW)

Principe: gelijke gevallen gelijk behandelen, ongelijke gevallen ongelijkVerschillende behandeling kan mits objectieve en redelijke verantwoording (aanvaardbaar doel, proportionaliteit)

Bv. overheidsopdrachten, gelijkheid burgers voor openbare lasten

Rechtszekerheid en vertrouwensbeginsel

Rechtszekerheidsbeginsel

Recht moet voorzienbaar en toegankelijk zijn zodat burger de gevolgen van zijn handelingen kan voorzien

Vertrouwensbeginsel

Burger moet kunnen vertrouwen op vaste gedragslijn van de overheidGewekte rechtmatige verwachtingen moeten worden gehonoreerd

Volgens Raad van State schending vertrouwensbeginsel indien er:

een vergissing bestaat vanwege het bestuurop basis hiervan aan een rechtszoekende een voordeel is verleendgeen gewichtige redenen bestaan om voordeel te ontnemen

Vertrouwensbeginsel afgewogen tegen dwingende publieke belangen (legaliteitsbeginsel, gelijkheidsbeginsel, veranderlijkheid openbare dienst)IX. Inhoudelijke beginselenNiet terugwerkende kracht reglementaire/ individuele bestuurshandelingen

Intrekkingsleer

Opheffing (verdwijnen besluit uit rechtsverkeer ex nunc)

voor reglementen: steeds mogelijkvoor individuele bestuurshandelingen: zie intrekking

Intrekking (verdwijnen besluit uit rechtsverkeer ex tunc)

Raad van State: rechtsverlenend besluit enkel in te trekken indien:beslissing onwettig isintrekking gebeurt in periode dat uitvoerbaarheid beslissing onzeker isHof van Cassatie: art. 159 GW heeft absolute gelding

IX. Inhoudelijke beginselenMotiveringsbeginsel

Redelijkheidsbeginsel

Discretionaire macht geen vrijbrief voor willekeur

Verbod van willekeurEvenredigheidsbeginsel (doeltreffendheid, noodzakelijkheid, proportionaliteit s.s.) Zuinigheidsplicht

Marginale toetsing door rechter (kennelijke onredelijkheid)IX. Inhoudelijke beginselen